कौशीद्यवीर्योत्साहनावदान

++ ओं नमः श्रीसर्वबुद्धबोधिसत्वेभ्यः ++

यः श्रीमाञ्छ्रीघनो लोके सद्धर्मं समुपादिशत् ।
शासनानि त्रिलोकेषु जयन्तु तस्य सर्वदा ॥ १.१{१} ॥
अथाशोको महाराजः कृताञ्जलिः प्रमोदितः ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ १.२{२} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथा देष्टुं च मेऽर्हति ॥ १.३{३} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन् यतिः सुधीः ।
उपगुप्तो नरेन्द्रं तं समालोक्यैवमादिशत् ॥ १.४{३ } ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वा चाप्यनुमोदय ॥ १.५{४} ॥
पुरासौ भगवान् बुद्धः शाक्यसिंहो दयानिधिः ।
धर्मराजो जगच्छास्ता सर्वज्ञः सुगतो जिनः ॥ १.६{५} ॥
(र्म् २)
सर्वविद्याकलाभिज्ञः षडभिज्ञो मुनीश्वरः ।
मारजिल्लोकविन्नाथो विनायकस्तथागतः ॥ १.७{६} ॥
श्रवस्त्यां जेतकारण्ये महोद्याने मनोरमे ।
अनाथपिण्डदाख्यस्य गृहस्थस्य महात्मनः ॥ १.८{७} ॥
नानावृक्षैः समापन्ने नानापुष्पप्रशोभितैः ।
नानाफलभरानम्रैः कल्पपादपसन्निभैः ॥ १.९{८} ॥
अष्टाङ्गगुणसंपन्नजलैः पद्मोत्पलादिभिः ।
पुष्पैश्च परिपूर्णाभिः पुष्करिणीभिराश्रिते ॥ १.१०{९} ॥
नानाजन्तुगणैश्चापि मिथस्नेहनिवन्धितैः ।
नानापक्षिगणैश्चापि संरावैरुपसेविते ॥ १.११{१०} ॥
तस्मिन् दिव्यमनोरम्य आरामे परिशोभिते ।
पुण्यक्षेत्रे जिनावासे विहारे मणिमण्डिते ॥ १.१२{११} ॥
श्रावकैर्भिक्षुभिः सार्द्धं बोधिसत्वगणैरपि ।
सर्वसत्वहितार्थेन तस्थौ धर्मं प्रकाशितुम् ॥ १.१३{१२} ॥
एवं तत्र समासीनं संबुद्धं धर्मदेशिनम् ।
दृष्ट्वा धर्मोत्तमं श्रोतुं सर्वे लोकाः समाययुः ॥ १.१४{१३} ॥
देवा दैत्याश्च सिद्धाश्च यक्षगंधर्वकिन्नराः ।
ग्रहा विद्याधराश्चापि नागाश्च गरुडा अपि ॥ १.१५{१४} ॥
सर्वेऽपि लोकपालाश्च मुनयश्च महर्षयः ।
ब्राह्मणाः क्षत्रियाश्चापि वैश्याश्च मंत्रिणो जनाः ॥ १.१६{१५} ॥
अमात्याः साधवः शूद्राः सार्थवाहा महाजनाः ।
धनिनो वणिजश्चापि गृहस्थाः पौरिका अपि ॥ १.१७{१६} ॥
तथा जानपदाश्चापि ग्राम्याः कार्पटिका अपि ।
एवमन्येऽपि सत्वाश्च सद्धर्मश्रवणार्थिनः ॥ १.१८{१७} ॥
पूजापंचोपहाराणि गृहीत्वा भक्तिसंयुताः ।
सद्धर्मं सौगतं श्रोतुमनुमोद्य समाययुः ॥ १.१९{१८} ॥
सर्वे तत्र प्रविष्टास्ते दृष्ट्वा तं सुगतं जिनम् ।
विस्मितानंदिताः पूजां कृत्वा नत्वा यथाक्रमम् ॥ १.२०{१९} ॥
सर्वे तत्र समासीनाः परिवृताः पुरस्कृताः ।
तं दृष्ट्वा सद्गुरुं धर्मं श्रोतुं तस्थुः समाहिताः ॥ १.२१{२०} ॥
अथासौ भगवान् दृष्ट्वा लोकान् सर्वान् समाहितान् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ १.२२{२१} ॥
एवं नित्यमसौ नाथः सर्वसत्वहितार्थिकः ।
धर्मं प्रकाशयन् लोके तस्थौ भानुरिवोदितः ॥ १.२३{२२} ॥
(र्म् ३)
तस्मिंश्च समये तत्र श्रावस्त्यां सन्महाजनः ।
आढ्यः श्रेष्ठी महाभोगो विस्तीर्णसुपरिग्रहः ॥ १.२४{२३} ॥
श्राद्धो भद्राशयो धीमान् सर्वबन्धुसुहृत्प्रियः ।
तीर्थिकश्रावको मानी बभूव धनगर्वितः ॥ १.२५{२४} ॥
तदासौ सुन्दरीं भार्य्यां कुलधर्मसमानिकाम् ।
नीत्वा कामगुणासक्तो रेमे नित्यं तया सह ॥ १.२६{२५} ॥
तस्यैवं रमतस्तस्यां भार्यायां सुचिरादपि ।
पुत्रो न दुहिता वापि नोद्बभूव कथं चन ॥ १.२७{२६} ॥
तदपुत्रो गृहस्थोऽसौ पुत्राभिदर्शनोत्सुकः ।
कपोलं स्वकरे धृत्वा व्यचिन्तयद्रहो गतः ॥ १.२८{२७} ॥
अहो दैवान्न मे पुत्रः पुत्री वाद्यापि नास्ति यत् ।
तन्मे स्युः संपदो व्यर्थायासां भोक्ता न विद्यते ॥ १.२९{२९!} ॥
किं ममैतैर्धनै रत्नैः केवलं दुह्खसाधनैः ।
येषां भोक्ता न विद्येत व्यर्थं मया ह्युपार्जितम् ॥ १.३०{३०} ॥
ह्यपुत्रस्य जगच्छून्यं संसारे निःसुखं मम ।
यतो न वर्द्धते धर्मस्तज्जन्मापि च निस्फलम् ॥ १.३१{३१} ॥
किमुपायं करिष्यामि यतो भाग्यं न विद्यते ।
दैवो हि वलवांल्लोके किमुपायैर्गुणैर्वलैः ॥ १.३२{३२} ॥
कुत्रात्र शरणं यास्ये ह्यपुत्रोऽहं कुलान्तकः ।
तन्मे स्यात्कोऽत्र सन्मित्रं संकटे यः समुद्धरेत् ॥ १.३३{३३} ॥
नूनं मे पितरः सर्वे पिण्डविछेददर्शिनः ।
मत्परं दुर्लभं मत्वा भविष्यन्ति निराशिताः ॥ १.३४{३४} ॥
सर्वथाहं विनष्टोऽस्मि कुलधर्मविनाशकः ।
किं परत्र प्रभोक्ष्यामि को मे पिण्डं प्रदास्यति ॥ १.३५{३५} ॥
इति चिन्ताविषण्णं तं दृष्ट्वा सर्वे च बान्धवाः ।
(र्म् ४)
समुपेत्य समामंत्र्य दुह्खहेतुमपृछन् ॥ १.३६{३६} ॥
किं दुःस्थितोऽसि साधोऽत्र किं चापि दुःखचिन्तया ।
वक्तव्यं चेत्तदस्माकं सर्वथा वक्तुमर्हसि ॥ १.३७{३७} ॥
इति पृष्टे गृहस्थोऽसौ दीर्घनिश्वासमुत्सृजन् ।
सर्वांस्तान् बान्धवान् दृष्ट्वा दुःखहेतुमुदहरत् ॥ १.३८{३८} ॥
भवन्तः श्रूयतां सर्वैर्मम दुःखस्य कारणम् ।
यदद्यापि न मे पुत्रः पुत्री वापि न विद्यते ॥ १.३९{३९} ॥
संपदो मे गृहे सन्ति सर्वरत्नसमन्विताः ।
सर्वद्रव्यसमृद्धाश्च तासां भोक्ता न विद्यते ॥ १.४०{४०} ॥
तत्सर्वं नक्ष्यते व्यर्थं मया यात्नैरुपार्जितम् ।
अपुत्रस्य हि सर्वस्वं नूनं राजा ग्रहीष्य्ति ॥ १.४१{[४१]} ॥
अपुत्रोऽहं ह्यपुण्यात्मा गन्तव्यं मरणं ध्रुवम् ।
प्रेतीभूतस्य मे कोऽन्यः पिण्डदानं प्रदास्यति ॥ १.४२{[४२]} ॥
मया न प्रकृतं पुण्यं संपदर्थप्रसंगिना ।
तन्मे सर्वं निरर्थं स्यात्को मां पापात्समुद्धरेत् ॥ १.४३{४३} ॥
इह भोग्यं प्रभुक्त्वापि किं मे सारमवस्थितम् ।
केवलं धनसक्तस्य परत्र सद्गतिः कथम् ॥ १.४४{४४} ॥
इति चिन्ता हृदि स्थित्वा चित्तं मे तुदतेऽनिशम् ।
एवं चित्तव्यथाक्रान्तः शल्यविद्ध इवास्म्यहम् ॥ १.४५{४५} ॥
तद्व्यथाहरणोपायं दातव्यं मम तद्धितम् ।
अन्यथा चेदिहामुत्र विनष्टः स्यां निराशितः ॥ १.४६{४६} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे ते बान्धवा जनाः ।
करुणाविष्टचित्तास्तं बोधयन्तः समब्रुवन् ॥ १.४७{४७} ॥
मा मा भैष्ठा महाभाग त्यज चिन्तां वचः शृणु ।
तदुपायं वयं ब्रूमस्तत्कुरुष्व समाहितः ॥ १.४८{४८} ॥
देवताराधनां कृत्वा कुरुष्व वंशयाचनाम् ।
नूनं वंशं प्रदास्यन्ति देवतास्ते प्रसादिताः ॥ १.४९{४९} ॥
(र्म् ५)
एष लोके प्रवादोऽस्ति यदायाचनहेतुतः ।
पुत्रा दुहितरो वापि जाता देवप्रसादतः ॥ १.५०{५०} ॥
तथा नैव प्रमाणं स्याच्छास्त्रे कर्मप्रमाणतः ।
तत्तु देवप्रसादेन कर्मश्शीघ्रं प्रसिद्ध्यते ॥ १.५१{५१} ॥
तदेव देववैरुद्धे कर्म विघ्नैर्निहन्यते ।
तस्माद्दैवप्रसिद्ध्यर्थं श्रद्धाभक्तिसमाहितः ॥ १.५२{५२} ॥
देवताराधनां कृत्वा सर्वकार्य्यं प्रसाधयेत् ।
इति मत्वा भवांश्चापि सत्पुत्रप्रतिपत्तये ॥ १.५३{५३} ॥
भार्य्यया सह भक्त्या च देवतायाचनां कुरु ।
ततो रक्तैः प्रियां भार्यामृतुस्नातां प्रकामतः ॥ १.५४{५४} ॥
गाढमालिंग्य संरक्तो धर्मवीजं प्ररोपय ।
ततो देवप्रभावेन सुनिष्पन्नः प्रसिद्धितः ॥ १.५५{५५} ॥
त्वत्पुत्रः संप्रजायेत सत्यमेवं प्रमाणय ।
इति तेषां वचः श्रुत्वा गृहस्थोऽसौ विनोदितः ॥ १.५६{५६} ॥
तथेति च प्रतिश्रुत्य भार्य्यया सह मोदितः ।
शिवब्रह्मादिदेवेशानिंद्रादिदिगधीश्वरान् ॥ १.५७{५७} ॥
जलाश्रयवनारामचत्वरमण्डपालयान् ।
सूर्य्यादींश्च ग्रहान् सर्वा भैरवाद्याश्च मातृकाः ॥ १.५८{५८} ॥
स्वकुलाधिपतीं देवानन्यांश्च त्रिभवस्थितान् ।
सर्वानेवं समाराध्य पूजयित्वा विधानतः ॥ १.५९{५९} ॥
संतानं प्रार्थयित्वासौ पत्न्या सह तथारमत् ।
तदा कश्चिन्महासत्वः स्वर्गाच्च्युत्वा भुवं गतः ॥ १.६०{६०} ॥
तस्य गृहपतेः पत्न्या गर्भे स समुपाविशत् ।
ततः सा श्रेष्ठिनो भार्य्यापन्नसत्वाशु गुर्विणी ॥ १.६१{६१} ॥
गर्भे सत्वं समुत्पन्नं मत्वा भर्त्तारमब्रवीत् ।
स्वामिन् प्रसीद मा भूस्त्वं विषण्नोऽत्र सुखी भव ॥ १.६२{६२} ॥
तव भाग्याद्धि मे गर्भे नूनं सत्वः प्रवर्त्तते ।
(र्म् ६)
यद्गर्भे दक्षिणे भागे स्थितः संपरिवर्त्तते ॥ १.६३{६३} ॥
तन्नूनं दारकोऽयं स्यात्सत्यमेव न संशयः ।
इति भार्यावचः श्रुत्वा गृहस्थोऽसौ प्रमोदितः ॥ १.६४{६४} ॥
भार्याया गर्भमालोक्य सत्यमित्यन्वमन्यत ॥ १.६५{५६!} ॥
ततोऽसौ सहसा वन्धुसुहृन्मित्रसहायकान् ।
प्राहूय पुरतस्तेषां मुदैवं समुदानयत् ॥ १.६६{६६} ॥
अहो भाग्यान्ममोत्पन्नं यदभिवांछितं मया ।
धन्योऽस्मि नावगीतः स्याद्देवतानुप्रसादतः ॥ १.६७{६७} ॥
चिराभिलषितं पुत्रमुखं पश्येय सांप्रतम् ।
कृत्या मे प्रतिकुर्वीत भृतश्च प्रतिविभृयात् ॥ १.६८{६८} ॥
दायाद्यं प्रतिपद्येत वंशो मे स्थितिको भवेत् ।
सुहृदो मे प्रसन्नाः स्युर्द्विषन्तश्च विषादिताः ॥ १.६९{६९} ॥
मया यावन्ति दानानि पुण्यानि प्रकृतानि च ।
एतत्पुण्यफलैर्नित्यं मंगलं भवतु द्वयोः ॥ १.७०{७०} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन भूयान्माता निरातुरा ।
सुखं सुनोतु सत्पुत्रं मा पापं समुदागमत् ॥ १.७१{७१} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे बन्धुसुहृत्सखाः ।
तथास्त्वित्यनुमोदन्तः स्वस्वालयं समाययुः ॥ १.७२{७२} ॥
ततोऽसौ गर्भिणी कान्ता क्रमाद्गर्भप्रवर्द्धिता ।
वैद्योपदिष्टमाहारं भुक्त्वाचरद्यथा सुखम् ॥ १.७३{७३} ॥
ततश्च समयेऽसूत पुत्रं कान्तं मनोहरम् ।
सर्वलक्षणसंपन्नं भद्रांशं मंगलान्वितम् ॥ १.७४{७४} ॥
तच्छ्रुत्वैव गृहस्थोऽसौ सुप्रसन्नः प्रमोदितः ।
दृष्ट्वा तं दारकं सौम्यं नैव तृप्तिं समाययौ ॥ १.७५{७५} ॥
ततो ज्ञातीन् समाहूय कृत्वा जातिमहं मुदा ।
पुत्रनामाभिसंस्कर्तुं भूय एतान् समब्रवीत् ॥ १.७६{७६} ॥
भवन्तो दृश्यतां सिद्धं ममभिलषितं चिरात् ।
(र्म् ७)
तन्नामास्य यथायोग्यं प्रसिद्धं क्रियतां शुभम् ॥ १.७७{७६!} ॥
इति तस्य वचः श्रुत्वा सर्वे ते ज्ञातयो मुदा ।
दारकं तं समालोक्य नंदिताः समभाषत ॥ १.७८{७८} ॥
यस्मिन् दिने ह्ययं जातस्तदा सर्वेऽपि पौरिकाः ।
नन्दितास्तद्भवत्वयं नाम्ना नन्द इति श्रुतः ॥ १.७९{७९} ॥
अथासौ दारको नन्दः सम्यग्देहोपचारणे ।
पित्राष्टासु च धात्रीषु परितोष्य समर्पितः ॥ १.८०{८०} ॥
ततोऽसौ क्रमशस्तासां धात्रिणामुपचारतः ।
दिने दिने प्रवृद्धोऽभूद्ध्रदस्थं पंकजं यथा ॥ १.८१{८१} ॥
एवं प्रवर्द्धमानोऽसौ षड्वर्षिको यदाभवत् ।
तदा कुशीदसंवृत्तो बभूव विरतोत्सवः ॥ १.८२{८२} ॥
सदा शय्यासनस्थस्तत्समुत्थातुं न चैछत ।
शय्यासनस्थितश्चैव भुक्त्वा नैवाचरत्क्वचित् ॥ १.८३{८३} ॥
सदा स्वान्तर्गृहस्थोऽपि सुतीक्ष्णबुद्धिमान् सुधीः ।
अधीत्य सर्वशास्त्राणि सत्यधर्मरतोऽभवत् ॥ १.८४{८४} ॥
अथ श्रेष्ठी पिता दृष्ट्वा पुत्रमेवं कुशीदितम् ।
सर्वविद्यागुणाधारं दृष्ट्वा चैवं व्यचिन्तयत् ॥ १.८५{८५} ॥
कथं चिद्यो मया प्राप्तो देवतासंप्रसादतः ।
सोऽपि पुत्रो ममाभाग्याद्भवत्येवं कुशीदितः ॥ १.८६{८६} ॥
सर्वविद्यागुणाधारं सर्वशास्त्रविचक्षणः ।
किं ममानेन पुत्रेण दुस्थितेनेव रोगिना ।
यतः स्वस्थशरीरोऽपि भुक्त्वैवं पशुवत्स्थितः ॥ १.८७{८७} ॥
किमत्राहं करिष्यामि यत्पुत्रोऽयं नि रुद्यमः ।
किमीद्रिग्जन्तुना कार्य्यं कुलधर्मोपहारिणा ॥ १.८८{६८!} ॥
धिग्मे दैवं प्रयत्नं च सर्वं तत्स्यान्निरर्थकम् ।
किमुपायं करिष्यामि सर्वथाहं विभग्नितः ॥ १.८९{७८} ॥
एवं चिन्तापरीतोऽसौ गृहस्थश्च व्यचिन्तयत् ।
पूरणो मेऽस्ति शास्ता यः पृछेयं तदुपायकम् ॥ १.९०{७९} ॥
इति मत्वा गृहस्थोऽसौ तदाश्रमं समागतः ।
पूरणं तं गुरुं नत्वा पप्रच्छ तदुपायताम् ॥ १.९१{८०} ॥
(र्म् ८)
भगवन् भो महाभिज्ञ शास्तासि मे प्रसीद तत् ।
यन्मया पृछ्यते कार्य्यं तत्समादेष्टुमर्हसि ॥ १.९२{८१} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा तीर्थिको मानगर्वितः ।
आशु सिद्धं करिष्यामो यत्कार्य्यं तेऽत्र तद्वद ॥ १.९३{८२} ॥
इति प्रोक्त्वैवमाश्वास्य पूरणोऽत्यभिमानिकः ।
प्रवदंस्तं गृहस्थं वै सर्वथैवमबोधयत् ॥ १.९४{८३} ॥
इति तेन समादिष्टं श्रुत्वा गृहपतिर्मुदा ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा तं गुरुं समभाषत ॥ १.९५{८४} ॥
भगवन् भो विजानीया यो मे पुत्रः प्रजायते ।
स प्रवृद्धो निरुत्साही कुशीदो वर्त्ततेऽधुना ॥ १.९६{८५} ॥
सदा शय्यास्थितो भुङ्क्ते भुक्त्वा शेते निरुद्यमः ।
नोत्सहति क्वचिद्गंतुं पशुवत्तिष्ठते गृहे ॥ १.९७{८६} ॥
न शयनात्समुत्थाय श्रोतुं द्रष्टुं समिच्छति ।
गृहे शय्यासनारूढो रोगीव वसते सदा ॥ १.९८{८७} ॥
तदुपायं कथं कुर्य्यां येनायं शयनोत्थितः ।
श्रोतुं द्रष्टुं च गंतुं च कर्त्तुं कार्य्यं यथोत्सहेत् ॥ १.९९{८८} ॥
तथा मे भगवन् पुत्रं कुलधर्मे नियोजय ।
भवानेव हि मे शास्ता तद्धितं कर्तुमर्हसि ॥ १.१००{८९} ॥
इत्येवं प्रार्थितं तेन श्रुत्वासौ पूरणो यतिः ।
तस्य गृहपतेश्चित्तं प्रहर्षयन् समब्रवीत् ॥ १.१०१{९०} ॥
अरे मा गा विषादं त्वं चिन्तया किं प्रतप्यसे ।
अस्मासु विद्यमानेषु षट्सु विज्ञेषु शास्तृषु ॥ १.१०२{९१} ॥
तदहं ते महाभाग सार्द्धं सर्वैश्च तीर्थिकैः ।
ऋद्ध्या गत्वा करिष्यामि दारकं विस्तयोत्थितम् ॥ १.१०३{९२} ॥
यदासौ दारको ह्यस्मान् सर्वान् दृष्ट्वा समुत्थितः ।
कृत्वा प्रणाममस्माकं धर्म्मं श्रोतुं समुत्सहेत् ॥ १.१०४{९३} ॥
श्रुत्वा धर्मसमुत्साहात्कुशलानि समाचरेत् ।
तत्कुशलैः समापन्नो वीर्यवान् स भवेत्सुधीः ॥ १.१०५{९४} ॥
(र्म् ९)
ततस्ते सर्वकार्याणि साधयेत्स समुद्यतः ।
स्वकुलधर्मकर्माणि कुशली संचरिष्यते ॥ १.१०६{९५} ॥
एवं मे वचनं सत्यं दृष्ट्वा सम्यक्प्रमाणय ।
तद्विषादं परित्यज्य कर्त्तव्यं हि तथा कुरु ॥ १.१०७{९६} ॥
इति तेन समादिष्टं श्रुत्वा स गृहभृन्मुदा ।
सहसा स्वगृहं गत्वा तद्भोज्यं समसाधयत् ॥ १.१०८{९७} ॥
अथासौ पूरणोऽन्यैश्च तीर्थिकैः सार्द्धमागतः ।
गृहे गत्वा पुरस्तस्य पर्य्यङ्के समुपाश्रयत् ॥ १.१०९{९८} ॥
तथासौ तान् समागत्वा क्रमश आसने स्थितान् ।
दृष्ट्वा संहर्षितः श्रेष्ठी सहसा पुत्रमब्रवीत् ॥ १.११०{९९} ॥
पुत्र पश्य गृहेऽस्माकं शास्तारः समुपस्थिताः ।
तत्समुत्थाय नत्वैताञ्छास्तॄन् भोज्यैः प्रवारय ॥ १.१११{१००} ॥
इत्युक्त्वा जनकेनासौ दारको न समुत्थितः ।
द्रष्टुमपि न चोत्सेहे किं नमेच्च प्रवारयेत् ॥ १.११२{१} ॥
बहुशः प्रेर्य्यमाणोऽपि पित्रा स बन्धुभिः सह ।
दारकस्तान् समासीनान् द्रष्टुमपि न चैछत ॥ १.११३{२} ॥
किं पुनरुत्थितो नत्वा भोजणैः संप्रवारयेत् ।
तथा शय्यासनारूढ एवं तस्थौ निरुत्सवः ॥ १.११४{३} ॥
ततस्ते तीर्थिकाः सर्वे दृष्ट्वैवं निरुत्सवम् ।
नानाविधिप्रयत्नैस्तमुत्थापयितुमारभन् ॥ १.११५{४} ॥
तथापि नैव शय्याया उदतिष्ठत्स दारकः ।
स्वधर्मदेशकांश्चापि तान् द्रष्टुमपि नैहत ॥ १.११६{५} ॥
एवं चानुत्थितं दृष्ट्वा तं ते सर्वे च तीर्थिकाः ।
हठाच्चैनं समुत्थाप्य वशीकर्त्तुं पराक्रमन् ॥ १.११७{६} ॥
तथैतांस्तीर्थिकान् सर्वानेव गर्वाभिवादितान् ।
(र्म् १०)
दृष्ट्वाभिसंमुखायातान् भीतोऽरौत्सीत्स दारकः ॥ १.११८{७} ॥
तथा तं रुदितं दृष्ट्वा सर्वे ते लज्जया भिया ।
प्रतिजग्मुर्विभिन्नास्याः स्वस्वालयानि भेदिताः ॥ १.११९{८} ॥
तथा गृहपतिर्दृष्ट्वा सर्वानेतान् परायितान् ।
प्रतिभिन्नविषण्नात्मा तस्थौ चिन्ताविमोहितः ॥ १.१२०{९} ॥
अथ श्रीभगवान् बुद्धः सर्वदर्शी विनायकः ।
पश्यन् सत्वान् समुद्धर्तुं ददर्श तं कुशीदितम् ॥ १.१२१{१०} ॥
दृष्ट्वा तस्य कुशीदस्य कर्मवृत्तिपरंपराम् ।
तत्कुशीदं समुद्धर्तुमर्यानंदं समब्रवीत् ॥ १.१२२{११} ॥
पश्यानंद गृहस्थस्य श्रावस्तीपुरवासिनः ।
पुत्रो नंद इति ख्यातः साम्प्रतं संकुशीदिकः ॥ १.१२३{१२} ॥
असौ मे दर्शनादेव नूनं वीर्य्यं समारभन् ।
सहसोत्थाय स नत्वा धर्मं प्रशृणुयान्मुदा ॥ १.१२४{१३} ॥
ततो मे शासने धर्मं प्रचरेत्स सुधीः सदा ।
क्रमाद्बोधिचरीं पूर्य्य संबोधिं चापि लप्स्यति ॥ १.१२५{१४} ॥
तस्मात्तस्य गृहे गत्वा तीर्थिकदर्प्पछित्तये ।
सद्धर्मे संप्रतिष्ठाप्य सर्वान् बोधौ नियोजये ॥ १.१२६{१५} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वानन्दः स हर्षितः ।
कर्त्तव्यं भगवन्नेवमित्यनुमोदितोऽभवत् ॥ १.१२७{१६} ॥
ततो भगवता तेन सुवर्णाभा मरीचयः ।
उत्सृष्टास्तैश्च तद्गेहमवभास्य व्यशोधयत् ॥ १.१२८{१७} ॥
यदा तैर्दारकः स्पृष्टो बुद्धमैत्रीमरीचिभिः ।
तदा प्रह्लादितश्चासावित्येवं समचिन्तयत् ॥ १.१२९{१८} ॥
अहो कस्य प्रभावोऽयं येनैवमवभासितम् ।
प्रह्लादितश्च मे कायस्तन्न जाने कुतः कथम् ॥ १.१३०{१९} ॥
इति चिन्तां समालम्ब्य कौतुकाक्रान्तमानसः ।
समन्ततो निरीक्ष्यैवं तस्थौ गेहे सुविस्मितः ॥ १.१३१{२०} ॥
(र्म् ११)
तथा तं विस्मितं दृष्ट्वा भगवान् भिक्षुभिः सह ।
सहसा तद्गृहं गत्वा प्रादुरासीत्प्रभासयन् ॥ १.१३२{२१} ॥
तत्र स दारकोऽपश्यद्भगवन्तं तमास्थितम् ।
कान्तं दिव्यातिरिक्ताभं समन्तभद्ररूपिणम् ॥ १.१३३{२२} ॥
दृष्ट्वैव सहसोत्थाय नत्वा पादौ प्रमोदितः ।
स्वयमेवासनं तस्मै प्रज्ञप्यैवमभाषत ॥ १.१३४{२३} ॥
स्वागतं भगवन्नाथ विजयस्व मुनीश्वर ।
प्रसीदानुग्रहार्थेन निषीदात्र शुभासने ॥ १.१३५{२४} ॥
इति तेनोदिते तत्र भगवान् भिक्षुभिः सह ।
तत्प्रज्ञप्तासने स्थित्वा धर्मं देष्टुं समारभत् ॥ १.१३६{२५} ॥
तद्दृष्ट्वा दारकस्यैवं धर्मोत्साहं समुत्थितम् ।
पितरौ ज्ञातिवर्गाश्च सर्वेऽप्यासन् सुविस्मिताः ॥ १.१३७{२६} ॥
तत्रासौ दारको हर्षादुत्फुल्लनयनो मुदा ।
नत्वा पादौ मुनेश्चाग्रे धर्मं श्रोतुमुपाश्रयत् ॥ १.१३८{२७} ॥
अथासौ भगवांस्तस्य ज्ञात्वाशयविशुद्धताम् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं धर्मं देष्टुं तमब्रवीत् ॥ १.१३९{२७} ॥
शृणु वत्स महाभाग पापपुण्यार्थसाधने ।
हेतुं वक्ष्ये शुभार्थे ते तदत्र त्वं समाचर ॥ १.१४०{२९} ॥
मानुष्यं दुर्लभं प्राप्य विद्युत्तरंगचंचलम् ।
पापक्षये मतिः कार्या पुण्यार्थसाधनेषु च ॥ १.१४१{३०} ॥
पापेन दुर्गतिं यायात्पुण्येन सद्गतिं व्रजेत् ।
पापमित्रानुरागेण मतिः पापे प्रवर्त्तते ॥ १.१४२{३१} ॥
ततः पापरतः कुर्यात्पापानि दारुणान्यपि ।
ततो दुष्टः सुपापिष्ठः सद्धर्माणि विनिन्दयेत् ॥ १.१४३{३२} ॥
ततो धर्मविरुद्धत्वात्कुशक्तिः कुत्सितो भवेत् ।
ततः स कुत्सितात्मा हि सर्वसत्वैर्विनिन्द्यते ॥ १.१४४{३३} ॥
परिभूतो विषादेन भवेत्मूढो निरुत्सहः ।
उत्साहवर्जिते चित्ते आलस्यं समुपाश्रयेत् ॥ १.१४५{३४} ॥
आलस्वी साधयेन्नैव किंचिद्धर्मं गुणानि वा ।
(र्म् १२)
धर्मकर्मविरक्तात्मा निर्गुणी किं करिष्यति ।
भोग्य एव सदासक्तः पशोरप्यधमो नरः ।
किं तेन पुरुषेणापि निर्गुणेन सुखाशिना ।
यस्य पुण्ये गुणे वापि कदापि नोत्सहेन्मनः ।
पुण्योत्साहविपन्नात्मा दुष्टक्लेशैर्विहन्यते ।
क्लेशितो मारसंघैश्च वशीकृत्य निवद्ध्यते ॥ १.१४६{३६} ॥
मारस्य वशगः स्त्रीणां दासत्वं समुपाश्रयेत् ।
स दासनिरतो भुक्त्वा पशुवत्तिष्ठते गृहे ॥ १.१४७{३६} ॥
नैव धर्मं क्वचिच्छ्रोतुं द्रष्टुं वापि न चोत्सहेत् ।
धर्मं विना व्रजेन्नैव सद्गतिं हि कदा चन ॥ १.१४८{३७} ॥
तस्माद्धर्मे समाचर्तुं पुण्योत्साहं प्रवर्द्धयन् ।
त्रिमण्डलविशुद्धेन दानं दद्याच्छुभाप्तये ॥ १.१४९{३९} ॥
दानेन सिद्ध्यते धर्मं धर्माच्चित्तं विशुद्ध्यते ।
शुद्धचित्तश्चरेच्छीले शीलवान् हि भवेत्सुधीः ॥ १.१५०{४०} ॥
सुधीरो भावयेत्क्षांतिं क्षान्तिमान् दुष्टजित्कृती ।
कुशली प्रारभेद्वीर्य्यं वीर्य्यवान् पुरुषोत्तमः ॥ १.१५१{४१} ॥
महासत्वो लभेद्ध्यानं ध्याता ब्रह्मविहारिकः ।
संस्मृतः साधयेत्प्रज्ञां प्रज्ञावान् हि गुणालयः ॥ १.१५२{४२} ॥
गुणज्ञः समुपायैश्च सत्वान् धर्मे नियोजयेत् ।
एतत्पुण्यानुभावेन बोधौ प्रणिधिमाचरेत् ॥ १.१५३{४३} ॥
बोधिप्रणिधिचित्तेन बलानि साधयेद्दश ।
तद्बलैश्च महाघोरां मारसंघान् पराजयेत् ॥ १.१५४{४४} ॥
जित्वा मारगणान् सर्वान् संबोधिज्ञानमाप्नुयात् ।
ततः सर्वत्र लोकेषु धर्मचक्रं प्रवर्त्तयेत् ॥ १.१५५{४५} ॥
एवं प्रवर्त्तयन् धर्मं शास्ता लोकाधिपो भवेत् ।
सर्वलोकहितं कुर्वन्महत्पुण्यैः समृद्धितः ॥ १.१५६{४६} ॥
सदैवं सद्गतौ स्थित्वा संबुद्धपदमाप्नुयात् ।
एवं मत्वा त्वया वत्स चरितव्यं तथा शुभे ॥ १.१५७{४७} ॥
इत्यादिष्टं जिनेन्द्रेण श्रुत्वा स दारको मुदा ।
(र्म् १३)
कृतांजलिः पुनर्नत्वा भगवन्तमभाषत ॥ १.१५८{४८} ॥
अद्यारभ्य सदा शास्तर्भवतः शरणं व्रजे ।
तद्यथा भवताज्ञप्तं तथा सत्यं चराम्यहम् ॥ १.१५९{४९} ॥
कृपादृष्टिमुपस्थाप्य समन्वाहर मां सदा ।
भवानेव हि सर्वज्ञस्त्रैधातुकविनायकः ॥ १.१६०{५०} ॥
यदैवं ते दया नास्ति मय्युद्यमविवर्जिते ।
क एवं समुपागत्य प्रोद्धरेन्मां कुशीदिकम् ॥ १.१६१{५१} ॥
पवित्रीभूतमात्मानं मन्येऽहं ते प्रसादतः ।
धन्योऽस्मि तन्महाभद्रो यच्छास्त्रैवं प्रदर्शितः ॥ १.१६२{५२} ॥
इति तेनोदिते भूयः सर्वज्ञः स मुनीश्वरः ।
सुचंदनमयीं यष्टिं दत्वैनं समभाषत ॥ १.१६३{५३} ॥
वत्सेमां यष्टिमाधाय प्रकोटय समाहितः ।
ततस्त्वं सर्वदावश्यं लभेः पुण्यमहोत्सवम् ॥ १.१६४{५४} ॥
इति शास्त्रा प्रदत्तां तां नत्वासौ दारकोऽग्रहीत् ।
यथादिष्टं मुनीन्द्रेण तथा कर्तुमुदाचरत् ॥ १.१६५{५५} ॥
इत्येवं तं समादिश्य स संबुद्धः ससांघिकः ।
स्वं विहारमुपाश्रित्य धर्मं दिशन् समावसत् ॥ १.१६६{५६} ॥
अथासौ दारको हर्षात्तां यष्टिं स्वयमादधत् ।
यथादिष्टं मुनीन्द्रेण प्राकोटयत्समाहितः ॥ १.१६७{५७} ॥
तस्यामाकोट्यमानायां पुण्यशब्द उदाचरत् ।
गृहे रत्ननिधानानि प्रादुरासन् बहूनि च ॥ १.१६८{५७} ॥
तच्छब्दश्रवणं कृत्वा दारकोऽसौ प्रमोदितः ।
गृहे रत्ननिधानानि दृष्ट्वाश्चर्य्यं समाययौ ॥ १.१६९{५९} ॥
ततश्च विस्मितो हर्षात्पुनरेवं व्यचिन्तयत् ।
बतेदं सुमहाशौर्य्यं वीर्य्यं प्रारम्भये ततः ॥ १.१७०{६०} ॥
तथा रत्नाकरं गत्वा रत्नानि समुपार्जयन् ।
ससंघं सुगतं नित्यमुपतिष्ठेय संभजन् ॥ १.१७१{६१} ॥
(र्म् १४)
इति ध्यात्वा समुत्साहं संनिबध्य स दारकः ।
रत्नाकरं समागन्तुं प्रारेभे सह वाणिजैः ॥ १.१७२{६२} ॥
ततोऽसौ दारको वीरस्तस्यां पूर्य्यां समन्ततः ।
सार्थवाहं स्वमात्मानं कृत्वा घोषमकारयत् ॥ १.१७३{६३} ॥
तथा तद्घोषणां श्रुत्वा ये वीरास्ते वणिग्जनाः ।
तेन सार्द्धं महोत्साहैर्महाब्धिं गन्तुमैछन् ॥ १.१७४{६४} ॥
ततोऽसौ पुरुषो वीरः सर्वैस्तैश्च वणिग्जनैः ।
सह रत्नाकरं गत्वा बहुरत्नान्यसाधयत् ॥ १.१७५{६५} ॥
ततः सार्थपतिः सर्वैः सार्थैः सार्द्धं महोदधेः ।
क्षेमेन सहसोत्तीर्य्य स्वदेशं समुपाययौ ॥ १.१७६{६६} ॥
अथ सार्थपतिस्तत्र यात्रासिद्धिप्रमोदितः ।
सर्वान् सार्थान् समामंत्र्य दृष्ट्वैवं समभाषत ॥ १.१७७{६७} ॥
भवन्तः श्रूयतां सर्वैर्यत्स्वस्ति प्रागता वयम् ।
तत्प्रभावं विजानीध्वं जिनेन्द्रस्य प्रसादताः ॥ १.१७८{६८} ॥
तस्मादस्य मुनीन्द्रस्य कृत्वा दर्शनमादरात् ।
पूजयित्वा प्रणत्वा च पश्चाद्गेहं व्रजेम हि ।
इति तस्य वचः श्रुत्वा सर्व्वेऽपि ते वणिग्जनाः ।
दृष्टसत्यानुमोदन्तः तथेति प्रतिमेनिरे ।
इति संभाषणां कृत्वा सर्व्वसार्थसमन्वितः ।
ततः सार्थपतिः शीघ्रं विहारं समुपाययौ ।
तत्र दृष्ट्वा जिनेन्द्रं तं सर्व्वे ते संप्रहर्षिताः ।
पादौ नत्वा मुनेस्तस्य परिवृत्योपतस्थिरे ॥ १.१७९{६९} ॥
अथासौ भगवान् दृष्ट्वा सर्वान् सार्थगणानपि ।
धर्मोत्साहप्रावृद्ध्यर्थैः समामंत्र्य समब्रवीत् ॥ १.१८०{७०} ॥
आगताः स्थ समायात मा स्थ श्रान्ताश्च खेदिताः ।
यात्रासाफल्यसिद्धिश्च कच्चिद्वः कुशलानि च ॥ १.१८१{७१} ॥
एवं पृष्टे जिनेन्द्रेण सर्वे ते संप्रमोदिताः ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा संबुद्धं प्रोचुरादरात् ॥ १.१८२{७२} ॥
(र्म् १५)
भगवन् भवतामेवं कृपादृष्टिप्रसादतः ।
यात्रासिद्धिः कथं न स्यात्सर्वत्र कुशलं हि नः ॥ १.१८३{७३} ॥
यद्वयं शास्तरायाताः शुभरत्नसमन्विताः ।
तत्सर्वं त्वत्प्रभावेन सत्यमेतत्प्रमाण्यते ॥ १.१८४{७४} ॥
तद्भवन्तं सुशास्तारं द्रष्टुं सर्वे समागताः ।
पूजयितुं समिछामस्तत्प्रसीद जगद्गुरो ॥ १.१८५{७५} ॥
इति विज्ञापनां कृत्वा सह सार्थैः स सार्थभृत् ।
ससंघं पूजयित्वा च रत्नानि समढौकत ॥ १.१८६{७६} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ व्रजामः शरणं तव ।
पाहि नः सर्वदाप्येवं त्वमेव जगदीश्वरः ॥ १.१८७{७७} ॥
एवं स्तुत्वा मुनीन्द्रं तं सर्वे ते संप्रसादिताः ।
कृताञ्जलिपुटा नत्वा स्वगृहं गन्तुमीहिरे ॥ १.१८८{७८} ॥
ततश्च भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् स्वगृहोत्सुकान् ।
दत्वाशीर्वचनं स्पृष्ट्वा व्रजतेति व्यसर्जयत् ॥ १.१८९{७९} ॥
ततः सर्वेऽपि ते सार्थाः कृत्वा प्रदक्षिणत्रयम् ।
शास्तारं सुगतं नत्वा स्वं स्वं गेहं समाययुः ॥ १.१९०{८०} ॥
ततो भूयस्तथान्यैश्च प्रार्थ्यमानः स वीर्य्यवान् ।
षड्ढा रत्नाकरं गत्वा बहुरत्नान्यसाधयत् ॥ १.१९१{८१} ॥
ततश्च गृहपतिः श्रेष्ठी सार्थवाहः सुवीर्य्यवान् ।
ससङ्घं सुगतं गेहे प्रणीत्वार्चितुमारभत् ॥ १.१९२{[८२]} ॥
ततो भोजनसामग्रीं साधयित्वा निवेशने ।
ससंघैः बुद्धमामंत्र्य न्यवेशयच्छुभासने ॥ १.१९३{[८३]} ॥
ततः पूजोपहारैश्च पूजयित्वा विधानतः ।
प्रत्येकं चीवरं दत्वा भोजनैः समतोषयत् ॥ १.१९४{८४!} ॥
ततश्च भोजनान्तेऽसौ सार्थवाहः कृताञ्जलिः ।
ससंघं सुगतं नत्वा प्रणिधानं तथाकरोत् ॥ १.१९५{८५} ॥
यत्किञ्चित्प्रकृतं दानं संबुद्धशासने मया ।
एतत्पुण्यफलेन स्यां संबुद्धोऽयं जिनो यथा ॥ १.१९६{८६} ॥
इति तस्य गृहस्थस्य चित्तं संबोधिवांछितम् ।
ज्ञात्वासौ भगवान् बुद्धः स्मितं कृत्वाभ्यनंदत ॥ १.१९७{८७} ॥
तदा भगवतो वक्त्रान्निश्चेरुः पंचवर्णिकाः ।
(र्म् १६)
रश्मयस्ताः समन्ताच्च त्रैलोक्यं शामभासयन् ॥ १.१९८{८८} ॥
याः काश्चिद्रश्मयो याता अधस्तान्नरकेष्वपि ।
ताश्च निश्चरितास्तावत्संजीवं कालसूत्रकम् ॥ १.१९९{[८९]} ॥
संघातं रौरवं चापि महारौरवविश्रुतम् ।
तपनाख्यं तथा चैवं प्रतापनाह्वयं ततः ॥ १.२००{९०} ॥
अवीचिमर्बुदं चैवं निरर्बुदं तथाटटम् ।
हहवं हुहुवं चैवमुत्पलं पद्मकं ततः ॥ १.२०१{९१} ॥
महापद्माख्यमेतानि षोडश निलयानि हि ।
तत्रोष्णनरका ये तु तेषु सर्वेषु निःसृताः ॥ १.२०२{९२} ॥
शीतीभूता विनिःपत्य प्रभासयन् समंततः ।
ये शीतनरकास्तेषु तूष्णीभूताप्यभासयन् ॥ १.२०३{९३} ॥
तेषु ये नारकाः सत्वा नानादुःखाभिवेदिनः ।
ते ताभी रश्मिभिः स्पृष्टा महत्सौख्यं प्ररेभिरे ॥ १.२०४{९४} ॥
अथ सर्वेऽपि ते सत्वा महत्सौख्यसमन्विताः ।
विस्मितास्तत्र संमील्य मिथश्चैवं वभाषिरे ॥ १.२०५{९५} ॥
अहो भवन्त आश्चर्य्यं किं चास्माकं भवेत्खलु ।
यद्वयं सर्वदापीत्थं नानादुःखैः प्रपीडिताः ।
तन्मुक्ताः सांप्रतं सर्वे वयं सौख्यसमन्विताः ॥ १.२०६{९६} ॥
किं ततो हि वयं मुक्ता अन्यत्र चरिता ननु ।
इति विस्मितचित्तानां सर्वेषां चित्तबोधने ॥ १.२०७{९७} ॥
भगवान्निर्मितं तेषां पुरस्तात्समदर्शयत् ॥ १.२०८{९८} ॥
तत्र तं निर्मितं दृष्ट्वा सर्वेऽपि तेऽतिविस्मिताः ।
परस्परं मुखं दृष्ट्वा तथैवं संवभाषिरे ॥ १.२०९{९९} ॥
भो भवन्त इतश्च्युत्वा नान्यत्र गमिता वयम् ।
किं त्वयं सुगताकार आयातोऽपूर्वदर्शनः ॥ १.२१०{१००} ॥
नूनमस्यानुभावेन वयमित्थं सुखान्विताः ॥ १.२११{१} ॥
इति संभाष्य ते सर्वे तस्मिं सौगतनिर्मिते ।
चित्तं प्रसाद्य बुद्धाय नम इति प्रणेमिरे ॥ १.२१२{२} ॥
ततस्ते निर्मितं दृष्ट्वा नत्व चित्तप्रसादितः ।
(र्म् १७)
सर्वपापविनिर्मुक्ताः सर्वेऽपि सुगतिं ययुः ॥ १.२१३{३} ॥
याश्च काश्चिद्गता ऊर्द्ध्वं ता महाराजिकान् गताः ।
त्रयस्त्रिंशांश्च यामांश्च तुषितांश्च गतास्ततः ॥ १.२१४{४} ॥
निर्माणरतिमाभास्य निर्मितवशवर्त्तिकान् ।
ब्रह्मकायिकलोकांश्च गता ब्रह्मपुरोहितान् ॥ १.२१५{५} ॥
महाब्रह्मालयं चापि परीताभांस्तथा गताः ।
अप्रमाणाभलोकांश्च तत आभास्वरान् गताः ॥ १.२१६{६} ॥
परीत्तशुभलोकांस्तदाप्रमाणशुभान् गताः ।
शुभकृत्स्नाननभ्रांश्च पुण्यप्रसवकांस्ततः ॥ १.२१७{७} ॥
बृहत्फलांस्ततश्चैवमवृहानतपान् गताः ।
ःसुदृशांश्च ततो याता तथा चैवं सुदर्शनान् ॥ १.२१८{८} ॥
अकनिष्ठं तथा गत्वा सर्वानेतान् व्यभासयन् ।
तेषु ये संस्थिता लोकाः सर्वे ताभिश्च रश्मिभिः ॥ १.२१९{९} ॥
परिस्पृष्टाः सुखप्राप्ता दृष्ट्वा तां चैवमूचिरे ।
अहो चित्रं शुभा काम्या कस्य पुण्यप्रभा इमाः ॥ १.२२०{१०} ॥
याभिर्वयं परिस्पृष्टा महत्सौख्यं लभामहे ।
इति विस्मितचित्तानां तेषां चित्तविनोदने ॥ १.२२१{११} ॥
तथा ता रश्मयश्चैनां गाथाभिः समचोदयन् ।
अनित्यं खलु संसारं दुःखं शून्यं ह्यनात्मकम् ॥ १.२२२{१२} ॥
अतः क्लेशगणांस्त्यक्त्वा भजध्वं सुगतं सदा ।
निष्क्रामतारभध्वं कं युज्यध्वं बुद्धशासने ॥ १.२२३{१३} ॥
धुनीत मारसैन्यांश्च नडागारमिव द्विपः ।
(र्म् १८)
यो ह्यस्मिं धर्मवैनेयेऽत्यप्रमत्तश्चरेत्सुधीः ॥ १.२२४{१४} ॥
प्रहाय स भवे क्लेशान् दुःखस्यान्तं करिष्यति ।
इति ता रश्मयः सर्वा अवभास्य समन्ततः ॥ १.२२५{१५} ॥
प्रेरयित्वा शुभे सत्वान् पुनर्मुनेः पुरोगताः ।
ततो भगवतस्तस्य कृत्वा त्रयप्रदक्षिणाम् ॥ १.२२६{१६} ॥
तथा ता रश्मयः सर्वा उष्णीषेऽन्तर्हितं ययुः ।
अथानन्दः समुत्थाय कृताञ्जलिपुटो मुदा ॥ १.२२७{१७} ॥
भगवन्तं प्रणम्यैवं पप्रच्छ स्मितकारणम् ।
भगवंस्तव शुभा रश्मिः स्मितोद्भवा विनिर्गता ॥ १.२२८{१८} ॥
ययावभासिता लोकाः सूर्य्येणोदयता यथा ।
नाकस्माद्दर्शयन्त्येवं स्मितं बुद्धा जिनाः क्वचित् ॥ १.२२९{१९} ॥
तत्कस्माद्भगवान् स्मितं संदर्शयति सांप्रतम् ।
यस्यार्थे भवताप्येवं स्मितं संदर्शितं तथा ॥ १.२३०{२०} ॥
तं दृष्ट्वा विस्मिताः सर्वे श्रोतुमिछन्ति सज्जनाः ।
तदत्र भगवाञ्छास्ता ह्येसां धर्माभिकांक्षिणाम् ॥ १.२३१{२१} ॥
सर्वेषां तत्समादिश्य संदेहं छेत्तुमर्हति ।
इत्यानंदोदितं श्रुत्वा भगवांश्च तमब्रवीत् ॥ १.२३२{२२} ॥
एवमेतत्तथानंद यथा त्वं भाषसे किल ।
नाकारणे जिनं सर्वं स्मितं संदर्शितं क्वचित् ॥ १.२३३{२३} ॥
तदर्थं शृणु वक्ष्येऽहं यदर्थं संस्मितं मम ।
पश्यानन्द गृहस्थोऽयं दारको यः कुशीदितः ॥ १.२३४{२४} ॥
मम संदर्शनादेवं विर्य्योत्साहं समाप्नुवन् ।
इत्थं रत्नानि संसाध्य बुद्धिमांश्च समृद्धितः ॥ १.२३५{२५} ॥
एवं श्राद्धः प्रसन्नात्मा शासने मेऽनुमोदितः ।
सत्कृत्य शरणं कृत्वा भजति मां ससांघिकम् ॥ १.२३६{२६} ॥
यदयं सार्थभृन्नन्दो मम धर्माभिसंरतः ।
(र्म् १९)
अस्य पुण्यविपाकेन बोधिचित्तं समाप्नुयात् ॥ १.२३७{२७} ॥
ततः चिक्षाः समासाद्य पूर्य्य पारमिता दश ।
क्रमान्मारगणाञ्जित्वा संबोधिं समवाप्नुयात् ॥ १.२३८{२८} ॥
ततोऽर्हन्नभिवन्द्योऽतिबलवीर्य्यपराक्रमः ।
इति नाम्ना प्रसिद्धोऽयं संबुद्धः सुगतो जिनः ॥ १.२३९{२९} ॥
सर्वधर्माधिपः शास्ता सर्वविद्यागुणाकरः ।
सर्वज्ञस्त्रिजगद्भर्त्ता तथागतो भविष्यति ॥ १.२४०{३०} ॥
तस्मादेवं सदानंद कर्त्तव्यं बुद्धदर्शनम् ।
बुद्धदर्शनपुण्येन धर्मोत्साहं समापुण्यात् ॥ १.२४१{३१} ॥
ततो वीर्य्यसमारूढः सद्धर्मं साधयेन्मुदा ।
ततो धर्मबलैर्माराञ्जित्वा संबोधिमाप्नुयात् ॥ १.२४२{३२} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वानंदः ससांघिकः ।
अनुमोद्य गुरुं नत्वा तथेति प्राभ्यनंदत ॥ १.२४३{३३} ॥
एवं मे गुरुणादिष्टं धर्मोत्साहप्रवृद्धये ।
तथा तव मया ख्यातं सत्यमेतत्प्रधार्य्यताम् ॥ १.२४४{३४} ॥
एवं राजंस्त्वयाप्येवं कृत्वानुमोदनां तथा ।
धर्मप्रोत्साहनां कृत्वा कर्त्तव्यं बुद्धदर्शनम् ॥ १.२४५{३५} ॥
सद्धर्मचरणोत्साहे चारणीयाः प्रजाः सदा ।
इत्येतद्गुरुणादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूमिपः ॥ १.२४६{३६} ॥
सत्यमेवं प्रतिश्रुत्य प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ १.२४७{३७!} ॥
तत्कौशीद्यावदानं मुनिवरकथितं श्रद्धया यः शृणोति ।
श्रुत्वा यः श्रावयेद्यः प्रतिदिनमनिशं बुद्धसेवानुरक्तः ।
हित्वा क्लेशान् प्रदुष्टान् सकलकलिवलान्मारपक्षांश्च जित्वा ।
पारं गत्वा गुणाब्धेर्व्रजति स सुभगं श्रीघनस्य चरित्रम् ।

++ इति रत्नमालायां कौशीद्यवीर्य्योत्साहनावदानं ++


(र्म् २०)
इइ स्नातावदान
अथाशोको नृपेन्द्रोऽसौ सद्धर्मचरणोत्सवः ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा कृताञ्जलिपुटोऽवदत् ॥ २.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
यथा ते गुरुणा ख्यातं तथा मे ख्यातुमर्हसि ॥ २.२{२} ॥
इति तेन नृपेशेन प्रार्थ्यमानो जिनांशजः ।
उपगुप्तः समामंत्र्य तं क्षितीशं समब्रवीत् ॥ २.३{३} ॥
साधु सुष्ठु महारज शृणु धर्मं समाहितः ।
यथा मे गुरुणादिष्टं तथात्र ते प्रचक्ष्यते ॥ २.४{५!} ॥
पुरैकसमये योऽभूच्छाक्यसिंहो दयाकरः ।
धर्मराजो जगच्छास्ता सर्वज्ञः सुगतो जिनः ॥ २.५{६} ॥
सर्वविद्याकलाविज्ञः षडभिज्ञो मुनीश्वरः ।
समन्तभद्रकृन्नाथो विनायकस्तथागतः ॥ २.६{७} ॥
स श्रावस्त्यां महोद्याने जेतारामे मनोहरे ।
अनाथपिण्डदस्यैव विहारे मणिमण्डिते ॥ २.७{८} ॥
श्रावकैर्भिक्षुभिः सार्द्धं बोधिसत्वैरुपासकैः ।
देवासुरमहाराजैर्मनुजेन्द्रं सपार्षदैः ॥ २.८{९} ॥
सर्वलोकाधिपैश्चापि त्रैधातुकनिवासितैः ।
चतुर्वर्णैश्च पौरैश्च तथान्यैश्च शुभार्थिभिः ॥ २.९{१०} ॥
सत्कृतो मानितश्चाभिवन्दितः संस्तुतोऽर्चितः ।
गुरुकृतः पुरस्कृत्य परिवृतोऽवलोकितः ॥ २.१०{११} ॥
आदिमध्यान्तकल्याणं धर्मं लोके प्रकाशयन् ।
सर्वसत्वहितार्थेन विजहार समाहितः ॥ २.११{१२} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र श्रावस्त्यां ये वणिग्जनाः ।
ते पंचशतमात्राणि रत्नाकरं समागताः ॥ २.१२{१३} ॥
ततः प्रत्यागताः सर्वे कान्तारं समुपाविशन् ।
तत्र ते भ्रमिता मार्गात्परिभ्रष्टा विचेरिरे ॥ २.१३{१४} ॥
विमार्गेण चरन्तस्ते वालुकास्थलमुपाविशन् ।
तत्र प्रप्ताश्च ते सर्वे मध्याह्ने द्योतितातपे ॥ २.१४{१५} ॥
भानोस्तीक्ष्णकरैस्तप्ता घर्मतापाभिखेदिताः ।
(र्म् २१)
क्षीणपथ्यादनाश्चापि क्षुत्तृष्णा परिपीडिताः ॥ २.१५{१६} ॥
तीव्रदुःखाभिसंतप्ताः पर्यावर्त्तन्त तत्र च ।
स्थलप्राप्ता यथा मीना मृत्युभयविकंपिताः ॥ २.१६{१७} ॥
तदा सर्वेऽपि ते सार्थाः श्रद्धया शरणं गताः ।
स्वस्वकुलेशस्वस्वेष्टदेवताः संययाचिरे ॥ २.१७{१८} ॥
केचित्स्वयंभुवं स्मृत्वा केचिन्नारायणं तथा ।
केचिच्छिवं महारौद्रं केचित्सूर्य्यग्रहाधिपम् ॥ २.१८{१९} ॥
केचिच्चंद्रं च तारेशं केचिदिंद्रं सुराधिपम् ।
केचिदग्निं यमं चैव नैऋत्यं च तथापरे ॥ २.१९{२०} ॥
वारुणं च तथा वायुकुवेरं च महेश्वरैः ।
भैरवं मातृकाश्चैवं केचित्स्कन्धं विनायकम् ॥ २.२०{२१} ॥
महाकालं तथा चैवं केचिदृषीन् यतीश्वरान् ।
केचिद्दैत्याधिपान् वीरान् केचिन्नागाधिपांस्तथा ॥ २.२१{२२} ॥
केचिच्चातुर्महाराजान् केचिद्यक्षाधिपान् तथा ।
एवमन्यांस्त्रिधातुस्थांस्सर्वान् स्मृत्वा ययाचिरे ॥ २.२२{२३} ॥
तैरेवं याच्यमानानां देवतानं न कश्चन ।
एकोऽप्यासीत्तदा त्राता वाणिजां दुःखभागिनाम् ॥ २.२३{२४} ॥
ततस्ते वणिजः सर्वे मृत्युभयविकंपिताः ।
निराशया विषीदन्तस्तस्थुर्निश्चेष्टमानसाः ॥ २.२४{२५} ॥
तत्र यः सुगतोपासी दृष्टसत्यः स धीरवान् ।
तान् सार्थान् विपन्नाशां दृष्ट्वामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ २.२५{२६} ॥
भवन्तो मा विषीदध्वं किं विषादेन सेत्स्यते ।
तस्मात्त्यक्त्वा विषादत्वं धीर्य्यमालम्ब्य तिष्ठत ॥ २.२६{२७} ॥
धैर्य्येण तारयेद्दुःखं महाकृच्छ्रं विपत्स्वपि ।
तस्माद्धैर्य्यं समाधाय स्मरध्वं च जिनं द्रुतम् ॥ २.२७{२८} ॥
जिन एव जगन्नाथस्त्राता सर्वानुकंपकः ।
तदस्मद्वचनं श्रुत्वा संबुद्धं स्मरतादरात् ॥ २.२८{२९} ॥
(र्म् २२)
तत्राप्येवं भयेऽस्माकं त्राता कोऽन्यो भविष्यति ।
बुद्ध एव जगद्बंधुस्तद्व्रजध्वं जिनं द्रुतम् ॥ २.२९{३०} ॥
सर्वथा नो जिनेन्द्रोऽसौ सर्वसत्वानुकनिपकः ।
डृष्ट्वास्मान् करुणादृष्ट्या संरक्षेत्सहसा खलु ॥ २.३०{३१} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्व सर्वे ते वणिजस्तथा ।
संबुद्धं शरणं कृत्वा स्मृत्वाभयं ययाचिरे ॥ २.३१{३२} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ सर्वज्ञोऽसि जगत्प्रभुः ।
भवतैव जगत्सर्वं पालितं पुत्रवत्सदा ॥ २.३२{३३} ॥
अद्याग्रेण वयं सर्वे यावज्जीवं सदापि हि ।
भवतां शरणं यामस्तद्रक्षास्माञ्जगद्गुरो ॥ २.३३{३४} ॥
भवानेव जगद्धर्मं संसारे पालितं सदा ।
भगवन् सर्वविन्नाथ त्रातुमर्हसि सर्वथा ॥ २.३४{३५} ॥
पंचशतसर्वाणि वाणिजाश्च समागताः ।
विमार्गेण चरन्तस्ते मध्याह्ने द्योतितातपे ॥ २.३५{३६} ॥
तत्र प्राप्ताश्च ते सर्वे वालुकास्थले संस्थिताः ।
भानो तीक्ष्णकरे तप्ता क्षुत्तृषार्त्ता परिपीडिताः ॥ २.३६{३७} ॥
तीव्रातिवेदनाक्रान्ता मृत्युभयं समागताः ।
नमो बुद्धाय धर्माय संघायेति नमो नमः ॥ २.३७{३८} ॥
दृष्ट्वास्मान् करुणा सर्वान् पंचशतानि वाणिजान् ।
भवानेव जगत्स्वामिं तथा बुद्धानुभावताम् ॥ २.३८{३९} ॥
तदा स भगवान् तेभ्य माहेन्द्रवृष्टिमाचरन् ।
शीतला वायवो याति तेन शीतत्वमागताः ॥ २.३९{४०} ॥
तद्दृष्ट्वा सार्थपतिना सर्वान् सार्थान् समब्रवीत् ।
भवन्तः श्रूयतां सर्वे यन्मया प्रोच्यते हितम् ॥ २.४०{४१} ॥
तद्भवद्भिः समाधृत्वा कर्त्तव्यं कृतवेदिभिः ।
यद्वयं मृत्युसंप्राप्ता परलोकादिवागताः ॥ २.४१{४२} ॥
तद्ज्ञेयं जिनेन्द्रस्य कृपादृष्टिप्रसादतः ।
तस्मात्सर्वे वयं तस्य बुद्धस्य शरणं गताः ॥ २.४२{४३} ॥
सद्धर्म्मं समुपाश्रित्य चरेमहि सदापि हि ।
अनित्यं खलु संसारमनित्यं जीवितं सुखम् ॥ २.४३{४४} ॥
क्षणध्वंसि शरीरं च भवे नित्यं न किं चन ।
धर्म एव महासारं येनैवं रक्ष्यते जगत् ॥ २.४४{४५} ॥
तस्माद्धर्मं समाधर्तुं गन्तव्यं शरणं मुनेः ।
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे ते वणिजो मुदा ॥ २.४५{४६} ॥
तथेत्यभ्यनुमोदन्तस्ततो गंतुमुपाक्रमत् ।
अथ सार्थपतिश्चैवं कृत्वा तं सह संमतम् ॥ २.४६{४७} ॥
(र्म् २३)
विहारे सुगतं द्रष्टुं धर्मं चाप्तुमगान्मुदा ।
तत्रोपेत्य प्रविष्टोऽसौ सर्वसार्थगणान्वितः ॥ २.४७{४८} ॥
दृष्ट्वा तं सुगतं नत्वा विषसाद पुरो मुनेः ।
अथासौ भगवांस्तेषां दृष्ट्वाशयविशुद्धताम् ।
आर्य्यसत्यार्य्यमार्गाङ्गं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ २.४८{४९} ॥
तदा सर्वेऽपि ते सत्वाः श्रुत्वा तं धर्ममादरात् ।
सत्कायदृष्टिनिर्मुक्ता बोधिचित्तं प्रलेभिरे ॥ २.४९{५०} ॥
तत्र केचिन्महाश्राद्धा धर्मानुसारिणोऽभवन् ।
श्रोतापन्नास्तथा केचित्सकृदागामिनो परे ॥ २.५०{५१} ॥
तथानागामिनः केचित्केचिद्भवपराङ्मुखाः ।
संसारक्लेशसंघांश्च हित्वा सुविमलाशयाः ॥ २.५१{५२} ॥
साक्षात्सद्धर्म्ममासाद्य बभूवुर्धर्मचारिणः ।
केचिच्छ्रावकबोधौ च प्रत्येकायां तथापरे ॥ २.५२{५३} ॥
केचिदनुत्तरायां च संबोधौ प्रणिधिं दधुः ।
एवं ताः पर्षदः सर्वाः संबुद्धशरणे स्थिताः ॥ २.५३{५४} ॥
सद्धर्म्माचरणे रक्ताः संघभक्ता बभूविरे ।
अथ ते भिक्षवो दृष्ट्वा तान् सर्वान् बोधिचारिणः ॥ २.५४{५५} ॥
संबुद्धं प्रयता नत्वा पप्रछुर्विस्मयान्विताः ।
आश्चर्य्यं भगवन् यावद्यदिमे वणिजस्तथा ॥ २.५५{५६} ॥
कांतारपतिताः सर्वे भवता परिपालिताः ।
भवच्चिन्तितमात्रेऽपि माहेन्द्रवृष्टिमाचरन् ॥ २.५६{५७} ॥
शीतला वायवो वातास्तत्कथं वक्तुमर्हसि ।
इति तैर्भिक्षुभिः पृष्टो भगवांस्तानभाषत ॥ २.५७{५८} ॥
शृणुध्वं भिक्षवः कर्म्म यन्मया कृत कृतं कथ्यते ।
यन्मया प्रकृतं कर्म कोऽन्यो भुंज्याद्धि तत्फलम् ॥ २.५८{५९} ॥
येन यत्प्रकृतं कर्म स एवाद्याद्धि तत्फलम् ।
अभुक्तं क्षीयते कर्म नैव क्वापि कथं चन ॥ २.५९{६०} ॥
(र्म् २४)
अग्निभिर्दह्यते नैव वायुभिर्नापि शुष्यते ।
उदकैः क्लिद्यते नापि भूमिषु ॥ २.६०{६१} ॥
अपि तु पच्यते स्कन्धषड्धात्वायतनेषु हि ।
अन्यथा चापि कर्माणि न ददन्ति फलानि च ॥ २.६१{६२} ॥
यथैव यत्कृतं कर्म तथैव तत्फलं मतम् ।
शुभकर्म शुभं दद्यात्पापकर्माशुभं खलु ॥ २.६२{६३} ॥
मिश्रितमुभयं दद्यादिति मत्वा शुभे चरेत् ।
न प्रणश्यंति कर्माणि कल्पकोटिशतैरपि ॥ २.६३{६४} ॥
सामग्रीं प्राप्य कालं च फलन्ति खलु देहिनाम् ।
यन्मया प्रकृतं पूर्वं तत्फलं प्राप्यतेऽधुना ॥ २.६४{६५} ॥
कथ्यते तत्पुरावृत्तं साधु शृणुत सादरम् ।
पुरैकसमये बुद्धश्चंदनो नाम धर्मराट् ॥ २.६५{६६} ॥
सर्वज्ञोऽर्हञ्जगन्नाथः शास्ता लोकाधिपेश्वरः ।
विद्याचरणसंपन्नः सुगतो लोकविज्जिनः ॥ २.६६{६७} ॥
तथागतो महाभिज्ञः संबुद्धोऽभूद्विनायकः ।
तदैकसमये तत्र चंदनः स मुनीश्वरः ॥ २.६७{३८!} ॥
भिक्षुभिः सह सद्धर्म्मं प्रकाशयन् समंततः ।
हिताय सर्वसत्वानां जानपदेषु संचरन् ॥ २.६८{६९} ॥
अन्यतमां पुरीं रम्यां राजधानीमुपाश्रयत् ।
तत्र सत्वहितार्थेन बोधिचर्यां प्रकाशयन् ॥ २.६९{७०} ॥
श्रावकैर्भिक्षुभिः सार्द्धं विजहार जिनाश्रमे ।
अथ तदाधिपो राजा श्रुत्वा तं बुद्धमागतम् ॥ २.७०{७१} ॥
स मंत्रिजनपौरैश्च सह प्रत्युद्ययौ मुदा ।
तत्रासौ सहसोपेत्य दृष्ट्वा तं सुगतं मुनिम् ॥ २.७१{७२} ॥
कृतांजलिपुटो नत्वा तस्थावेकांतिके मुदा ।
अथासौ भगवान् दृष्ट्वा तं नृपं समुपस्थितम् ॥ २.७२{७३} ॥
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ।
शृणु राजन् भवे सारं धर्मं नित्यमतंद्रितम् ॥ २.७३{७४} ॥
धर्मेण जायते लोको धर्मेण स्वर्गमारुहेत् ।
तस्माद्धर्मं पुरस्कृत्य संपालयन् प्रजा सदा ॥ २.७४{७५} ॥
प्रजारक्षाव्रतं धर्मं मूलं राज्ञां विदुर्बुधाः ।
प्रजारक्षाव्रतं त्यक्त्वा किमन्यैर्बहुभिर्व्रतैः ॥ २.७५{७६} ॥
(र्म् २५)
तेन राजन् त्वया धर्मे पालनीयाः प्रजाः शुभे ।
तद्दशाकुशलेभ्यश्च विनिवार्य त्वया सदा ॥ २.७६{७७} ॥
योजनीयाः प्रजा धर्मे तत्पुण्यैस्त्वं प्रमोक्ष्यसे ।
आदौ दाने प्रजान् योज्याः संबोधिपदकारणे ॥ २.७७{७८} ॥
तत्पुण्यैः प्रचरिष्यन्ति प्रजाः संवर्द्धिताः शुभे ।
शुभकर्मरते लोके तत्पुण्यैः वर्द्ध्यते नृपः ॥ २.७८{७९} ॥
तस्माद्दानं स्वयं दत्वा प्रजा शीले नियोजय ।
शीलेन शुद्ध्यते कायः शुद्धकायो भवेत्सुधीः ॥ २.७९{८०} ॥
सुबुद्धिः क्षमया सर्वाच्छत्रूं जित्वा विराजते ।
ततो वीर्य्यबलैः सर्वान् सत्वान् सौख्ये नियोजयेत् ॥ २.८०{८१} ॥
ततः क्लेशान् विनिर्जित्य ध्यात्वा बोधिं प्रसाधयेत् ।
बोधिप्रणिधिचित्तेन कृती प्रज्ञां प्रसाधयेत् ॥ २.८१{८२} ॥
ततः प्राज्ञ उपायैश्च जगद्बोधौ नियोजयेत् ।
ततो मारान् विनिर्जित्य संबोधिज्ञानमाप्नुयात् ॥ २.८२{८३} ॥
तत्र प्राप्य रसाभिज्ञा दशभूमीश्वरो भवेत् ।
ततः कृत्वा वशे सर्वांस्त्रैधातुकनिवाशिनः ॥ २.८३{८४} ॥
संस्थाप्य सौगते धर्मे स्वयं निर्वृतिमाचरेत् ॥ २.८४{८५} ॥
एवं ज्ञात्वा महाराज निर्वाणगतिसाधनम् ।
यदि ते निर्वृतौ वांछा तदैतासु समाचर ॥ २.८५{८६} ॥
ततस्ते मंगलं नित्यं संवृत्तिसुखमाप्नुयाः ।
क्रमात्पारमिताः पूर्य्य निर्वृतिं समवाप्नुयाः ॥ २.८६{८७} ॥
निर्वाणं परमं ज्ञानं निर्वाणं परमं सुखम् ।
निर्वाणं परमं पुण्यं निर्वाणं परमां गतिम् ॥ २.८७{८८} ॥
एवं हि सुकृतं सर्वं ज्ञात्वा निर्वाणकारणम् ।
तथा धर्मे स्वयं स्थित्वा प्रेरणीयाः प्रजा अपि ॥ २.८८{८९} ॥
एवं स चंदनो बुद्धो बोधयित्वा च तं नृपम् ।
बोधिमार्गे प्रतिस्थाप्य विरराम क्षणं ततः ॥ २.८९{९०} ॥
अथ स नृपती राजा श्रुत्वा तद्धर्ममादरात् ।
प्रमोदितः समुत्थाय उत्तरासंगमुद्वहन् ॥ २.९०{९१} ॥
जानुभ्यां भुवि संस्थित्वा कृतांजलिपुटो नतः ।
(र्म् २६)
सुप्रसन्नमुखः पादौ नत्वा तं प्रार्थयन्मुनिम् ॥ २.९१{९२} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ भवतां शरणं व्रजे ।
सद्धर्ममादिशन्नत्र विजयस्व गणैः सह ॥ २.९२{९३} ॥
इति तेन नृपेन्द्रेण प्रार्थिते स मुनीश्वरः ।
तथेति प्रतिसंश्रुत्य त्रैमास्यमध्यवासयत् ॥ २.९३{९४} ॥
ततः सान्तःपुरा राजा तं मुनीन्द्रं ससांघिकम् ।
सदा सत्कारपूजाङ्गैर्भोज्यैः प्रारागयन्मुदा ॥ २.९४{९५} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र लोकानाचरकोपिताः ।
वर्षाधिदेवता मेघावृष्टिं न मुमुचुर्भुवि ॥ २.९५{९६} ॥
ततस्तस्यामनावृष्ट्यां तडागादि जलाश्रयाः ।
दिने दिने प्रहीनांभः पंकशेषविशोषिताः ॥ २.९६{९७} ॥
निःपुष्पा निष्फला वृक्षाः शाखापत्त्रविशीर्ण्णिताः ॥ २.९७{९७!} ॥
स्थाणुकल्पा निराभोग्याः पक्षिसंपातवर्जिताः ।
महीशस्यविपन्नाश्च बीजांकुलविशोषिताः ॥ २.९८{९८} ॥
निस्तृणा प्रखलीभूता मरुकल्पाभवत्तदा ।
अन्नपानवियोगेन मृता अनेकजन्तवः ॥ २.९९{९९} ॥
क्षुत्पिपासहताः केचिन्न्यषीदन्त मृता इव ।
केचिद्गेहे विषण्णास्या मृत्युशंकाविषादिताः ॥ २.१००{१००} ॥
परस्परं मुखं दृष्ट्वा निःश्वसन्तो निषेदिरे ।
केचिन्मेघं च खे दृष्ट्वा प्रायाचन्त दिवानिशम् ॥ २.१०१{१} ॥
हा हतास्म इति प्रोक्त्वा केचित्तस्थुर्निराशिताः ।
एवं नानाप्रकारेण विलपन्तो विखेदिताः ॥ २.१०२{२} ॥
सर्वेऽपि पौरिकास्तत्र चिखेदुर्मृत्युशंकिताः ।
तद्दृष्ट्वा नृपतिश्चापि मृत्युत्रस्तानुकंपितः ॥ २.१०३{३} ॥
मंत्रिणः सचिवान् सर्वान् समामंत्र्याब्रवीदिति ।
हा कष्टं कथमत्रैवं दुर्भिक्षं वर्त्ततेऽधुना ।
किं करोमि न मन्येऽहं वदध्वं तत्प्रतिक्रियाम् ॥ २.१०४{४} ॥
येन तदा महापापदुर्भिक्षं शाम्यते द्रुतम् ।
तदुपायं प्रकुर्याम तत्कुरुध्वं यथाविधिम् ॥ २.१०५{५} ॥
(र्म् २७)
इति श्रुत्वा नृपाज्ञां ते समंत्रिजनपौरिकाः ।
देवता विधिनाराध्य तच्छान्तिं संययाचिरे ॥ २.१०६{६} ॥
भो देवताः प्रसीदध्वं नमो वः प्रणता वयम् ।
अपराधं यदस्मासु क्षन्तव्यं सर्वथापि तत् ॥ २.१०७{७} ॥
इमं दुर्भिक्षनिर्वृष्टिं प्राप्तं शमयत द्रुतम् ।
सुवृष्टिं कारयित्वात्र सुभिक्षं कुरुत ध्रुवम् ॥ २.१०८{८} ॥
एवं केचिद्विधातारं केचिद्विष्णुं जनार्दनम् ।
केचिच्छिवं महेशानमिंद्रं केचित्सुराधिपम् ॥ २.१०९{९} ॥
केचिद्ग्रहाधिपं केचिल्लोकपालान्महर्द्धिकान् ।
केचिच्च मातृकादेवीं स्कंदविघ्नेशभैरवान् ॥ २.११०{१०} ॥
महाकालगणांश्चापि केचिन्नागाञ्जलाधिपान् ।
केचिन्मेघान् समालोक्य नत्वा वृष्टिं ययाचिरे ॥ २.१११{११} ॥
एवं सर्वेऽपि लोकाश्च स्वस्वेष्टकुलदेवताः ।
विधिनाराध्य संप्रार्थ्य सुवृष्टिं प्रययाचिरे ॥ २.११२{१२} ॥
एवं तैः प्रार्थ्यमानास्ताः सर्वाश्च देवता अपि ।
तत्र वृष्टिं समुत्स्रष्टुं नैव शेकुर्विघातिताः ॥ २.११३{१३} ॥
ततः सर्वे च ते लोका दृष्ट्वा तद्वृष्टिघातिताम् ।
हाहाकारविरावन्तो विचिखेदुर्निराशिताः ॥ २.११४{१४} ॥
अथ राजा स तान् दृष्ट्वा दुर्भिक्षाक्षोभिताशायान् ।
तथा च ग्रहामालोक्य विसण्णास्यो व्यचिन्तयत् ॥ २.११५{१५} ॥
अहो कष्टं महोत्पातं मम राज्ये भविष्यति ।
कथमत्र प्रतीकारं तत्प्रशान्त्यै करिष्यते ॥ २.११६{१६} ॥
किं मया नृपभूतेन यशोधर्मविघातिना ।
न शक्यंते प्रजा येन रक्षितुमीतिपीडिते ।
धिग्मां नृपाधमीभूतं किं पापं प्रकृतं मया ।
येन यस्य प्रजा एव क्षुत्पिपासहता मृताः ।
किमेव मम राज्ये न भोग्यैश्चापि धनैरपि ।
किं तेन जीवितेनापि यशोधर्मविनाशिना ॥ २.११७{१८} ॥
येन राज्ञा न रक्ष्यन्ते प्रजाः स्वविषयाश्रिताः ।
स किं राजा बलिष्ठोऽपि कृतान्त इव मन्यते ॥ २.११८{१९} ॥
(र्म् २८)
यश्च राजा स्वभोग्यार्थं केवलं दण्डमाहरन् ।
न विपत्सु प्रजाः पाति स किं राजापि चौरवत् ॥ २.११९{२०} ॥
येषामेव हितार्थाय यश्च राजाभिषिच्यते ।
स तेषां न हितं कुर्य्यात्स किं राजा कृतार्थहा ॥ २.१२०{२१} ॥
धिक्प्रवादहतः सोऽत्र यशोधर्मसुखार्थहा ।
स्वयं नष्टः परान् हत्वा नरकेषु व्रजेद्ध्रुवम् ॥ २.१२१{२१!} ॥
किं चाहमपि मानुष्यः समान इंद्रियैरपि ।
यतो मे क्रियते सर्वैः सेवो नित्यं समाहितैः ॥ २.१२२{२२} ॥
यदि न क्रियते रक्षा मयाप्येषां विपत्स्वपि ।
कथमेतदृशैर्मुक्तः कदा यास्यामि सद्गतिम् ॥ २.१२३{२३} ॥
सर्वदैतदृणैर्बद्धः सर्वथा प्रतिबंधितः ।
कर्मभिः प्रेर्य्यमाणोऽहं यास्यामि नरकान् ध्रुवम् ॥ २.१२४{२४} ॥
तदाहं किं करिष्यामि यमदूतैरधिष्ठिते ।
दृष्ट्वा तां भीषणां क्रूरान् पतिष्यामि विमोहितः ॥ २.१२५{२५} ॥
तदा तत्र न विद्येत कश्चित्त्राता दयान्वितः ।
धर्म एव तदा रक्षेत्तद्धर्मं साधयेच्छुभम् ॥ २.१२६{२६} ॥
धर्माश्च बहुधा प्रोक्तास्तेषां प्राहुर्मुनीश्वराः ।
आदिमध्यान्तकल्याणं सौगतं धर्ममुत्तमम् ॥ २.१२७{२७} ॥
येनैव शुभतां कृत्वा सर्वत्र भुवनेष्वपि ।
सर्वसत्वाश्च पाल्यन्ते सर्वदेह परत्र च ॥ २.१२८{२८} ॥
तथात्रापि शुभं कर्तुं संबुद्धं शरणं व्रजन् ।
सद्धर्मं समवाप्तुं च सेवितव्यं ससांघिके ॥ २.१२९{२९} ॥
तेनात्र सहसा कृत्वा पुष्करणीमनोरमाम् ।
संबुद्धसुगतं तत्र स्नापयित्वा ससांघिकम् ॥ २.१३०{३०} ॥
महत्सत्कारपूजाभिर्भोजनैश्च प्रतोषयन् ।
ततस्तं सुगतं नत्वा तद्दुर्भिक्षं प्रशांतये ॥ २.१३१{३१} ॥
सुवृष्टिचारणे लोके प्रार्थयिष्यामि सादरम् ।
तदा स भगवानत्र सुवृष्टिं चारयेद्ध्रुवम् ॥ २.१३२{३२} ॥
सर्वत्र शुभतां कृत्वा सुभिक्षं कारयेत्सदा ।
ततोऽत्र सर्वदाप्येवं दुर्भिक्षं न कदा चन ॥ २.१३३{३३} ॥
सुभिक्षं सर्वतो भद्रं भवेन्नूनं समंततः ।
(र्म् २९)
इति ध्यात्वा विनिश्चित्य मनसा स नराधिपः ॥ २.१३४{३४} ॥
सहसा सचिवान् सर्वान् समामंत्र्याब्रवीत्तथा ।
शृणुध्वं मंत्रिणो यन्मे मनसा संविचिंतितम् ॥ २.१३५{३५} ॥
तदनुमोद्य युष्माभिः प्रकर्त्तव्यं समाहितैः ।
यदद्य जायतेऽवृष्टिं दुर्भिक्षं चोपवर्त्तते ॥ २.१३६{३६} ॥
तदस्मत्पापतो नूनं तत्पापपरिहाणये ।
संबुद्धशरणं कृत्वा सद्धर्मसमवाप्तये ॥ २.१३७{३७} ॥
ससंघं सेवितुं नित्यमिछे तदनुमोद्यताम् ।
स एव भगवान्नाथः कृत्वात्र शुभतां सदा ॥ २.१३८{३८} ॥
सुवृष्टिं चारयित्वा च सुभिक्षं कारयेद्ध्रुवम् ।
ततोऽस्माकं तदाप्यत्र मंगलं स्यात्समंततः ॥ २.१३९{३९} ॥
सदा सद्धर्ममाधाय सौख्यं भुक्त्वा भजेमहि ।
धर्मेण शुभता नित्यं धर्मेण जीयते विपत् ॥ २.१४०{४०} ॥
धर्मेण पाल्यते सर्वं धर्मेण सद्गतिं व्रजेत् ।
धर्मं तु सौगतं भद्रं सर्वे प्राहुर्मुनीश्वराः ॥ २.१४१{४१} ॥
सद्धर्मं समवाप्तुं तं संबुद्धं भजतादरात् ।
बुद्ध एव जगद्बंधुः सर्वसत्वहितंकरः ॥ २.१४२{४२} ॥
बुद्ध एव जगन्मित्रं सर्वसत्वसुखप्रदः ।
बुद्ध एव जगत्त्राता सर्वसत्वानुकंपकः ॥ २.१४३{४३} ॥
बुद्ध एव जगद्भर्ता धर्मार्थसुखसंप्रदः ।
बुद्ध एव जगच्छास्ता सर्वसत्त्वानुबोधकः ।
बुद्ध एव जगन्नाथो बोधिसंभारपूरकः ।
बुद्ध एव जगत्स्वामी संबोधिमार्गदेशकः ।
बुद्ध एव महावीरः सर्वमारप्रभंजकः ॥ २.१४४{४४} ॥
बुद्ध एव महासत्वः षडभिज्ञो जगत्प्रभुः ।
बुद्ध एव त्रिलोकेषु धर्मरूजा मुनीश्वरः ।
येनैव त्रिजगल्लोकं पालितं पुत्रवत्सदा ॥ २.१४५{४७!} ॥
स एव भगवान् बुद्धः सेवनीयः शुभार्थिभिः ।
येनैवं त्रिषु लोकेषु सर्वलोकाधिपेश्वरः ॥ २.१४६{४८} ॥
राजते जयते तेन सिद्धोऽयं धर्म्मराज्जिनः ।
यथा च त्रिषु लोकेषु बोधिचर्याः प्रकाशयन् ।
(र्म् ३०)
करोति भद्रतां नित्यं तथात्रापि करिष्यति ॥ २.१४७{१९} ॥
संस्थापयति सद्धर्मे यथा त्रैधातुवासिनः ।
सत्वान् प्रबोधयन्नस्मान्निवेशयेत्तथा खलु ॥ २.१४८{२०} ॥
ततः सर्वे वयं धृत्वा सद्धर्मं शुभदं शिवम् ।
यशोपुण्यसुखं भुक्त्वा यास्यामोऽन्ते सुखावतीम् ॥ २.१४९{२१} ॥
इति मत्वा तथास्माभिश्चन्दनोऽयं जिनेश्वरः ।
महत्सत्कारपूजाभिः सेवितव्यो मुदा सदा ॥ २.१५०{२२} ॥
इति संभाष्य तैः सर्वैस्तथेत्यभ्यनुमोदितैः ।
मंत्रिभिः सह राजा स प्रययौ तज्जिनाश्रमम् ॥ २.१५१{२३} ॥
तत्र प्राप्तः प्रविष्टश्च दृष्ट्वा तं चंदनं मुनिम् ।
कृतांजलिपुटो नत्वा चकार प्रार्थनामिति ॥ २.१५२{२४} ॥
नमस्ते भगवच्छास्तः वयं ते शरणं गताः ।
तत्प्रसन्नो भवास्माकं क्षन्तव्या चापराधता ॥ २.१५३{२४} ॥
यदवृष्टिः प्रवृत्तात्र तदस्मत्पापतः खलु ।
तत्पापपरिहाणाय सद्धर्मं देष्टुमर्हसि ॥ २.१५४{२६} ॥
तद्भवन्तं वयं सर्वे स्नापयित्वा ससांघिकान् ।
यथाशक्त्युपचारैश्च समिछामोऽर्चितुं पुरे ॥ २.१५५{२७} ॥
तत्प्रसीद मुनीन्द्रोऽसि यथास्माकं हितं भवेत् ।
तथास्मत्पुरमागत्वा शुभं कर्तुं समर्हसि ॥ २.१५६{२८} ॥
इति तेनार्थितं राज्ञा श्रुत्वा स चंदनो मुनिः ।
तूष्णीभूत्वा तथेत्येवमध्युवास स सांघिकः ॥ २.१५७{२९} ॥
ततः स नृपतिर्ज्ञात्वा तदधिवासितं मुनेः ।
पादौ नत्वा पुनर्दृष्ट्वा सहसा स्वं पुरं ययौ ॥ २.१५८{६०!} ॥
ततः पुरे च मार्गेषु शोधयित्वा समंततः ।
सुगंधिजलसंसिक्तमकारयन्महीतलम् ॥ २.१५९{६१} ॥
ततः पुष्पावकीर्ण्णं च कारयित्वा समंततः ।
ध्वजच्छत्रवितानैश्च तत्पुरं पर्य्यभूषयत् ॥ २.१६०{६२} ॥
ततस्तन्नगरे मध्ये कारयित्वा सरो वरम् ।
तद्गंधोदकसंपूर्णमकारयत्प्रशोभितम् ॥ २.१६१{६३} ॥
तत्र पुष्पाभिः संयुक्तं कृत्वा तीरे समंततः ।
छत्रध्वजपताकानि वितत्य पर्य्यमण्डयत् ॥ २.१६२{६४} ॥
(र्म् ३१)
आसनानि च प्रज्ञप्य ससंघस्य क्रमान्मुनेः ।
स्वर्णकुंभांश्च संस्थाप्य शुचिगंधाम्बुपूरितान् ॥ २.१६३{६५} ॥
ततो पूजोपचारां भोज्योपकरणानि च ।
साधयित्वोपसंस्थाप्य संगीतिसहितानि च ॥ २.१६४{६६} ॥
ततो राजा स सामात्यैः पौरिकैश्च समन्वितः ।
तं बुद्धं पुरमानेतुं जिनाश्रममगान्मुदा ॥ २.१६५{६७} ॥
तत्र स सहसा प्राप्तो दृष्ट्वा तं चन्दनं मुनिम् ।
कृतांजलिपुटो नत्वा गमनं प्रार्थयदिति ॥ २.१६६{६८} ॥
सर्वज्ञ भगवं गन्तुं समयो वर्त्ततेऽधुना ।
सर्वं च साधितं सिद्धं तदाश्वागन्तुमर्हसि ॥ २.१६७{६९} ॥
एवं तेनार्थिते राज्ञा स संबुद्धः ससांघिकः ।
पात्रचीवरमादाय प्रागात्तत्पुरसंमुखः ॥ २.१६८{७०} ॥
यदासौ भगवान् बुद्धाः प्रातिहार्य्यं प्रदर्शयन् ।
लोकान् भासावसंभास्य प्राचरन् प्राप्तगोपुरम् ॥ २.१६९{७१} ॥
तदाकम्पद्रसा साब्धिर्ववौ वायुः सुमंगलम् ।
क्षुत्पिपासा हता ये च ते सर्वे परितृप्तिताः ॥ २.१७०{७२} ॥
ये च हीनेन्द्रियाः सत्वास्ते च पूर्णेन्द्रिया बभुः ।
निर्धना धनिनाश्चासन् रोगिनो निरुजोऽभवन् ॥ २.१७१{७३} ॥
बंधनस्था विमुक्ताश्च दुःखिताः सुखिनोऽभवन् ।
उन्मत्ताः सुस्मृतिं प्राप्ता नग्ना आसन् सुवस्त्रिकाः ॥ २.१७२{७४} ॥
गुर्विण्या याश्च ताः सर्वाः प्रमदाः सुखसूतिकाः ।
चिरवैरानुसंबद्धा मैत्रीभूताः समाचरन् ॥ २.१७३{७५} ॥
ये च पापरताः सत्वा दशाकुशलचारिकाः ।
ते सर्वे परिसंतृप्ताः पुण्यकामाः प्रचेरिरे ॥ २.१७४{७६} ॥
एवमन्ये च ये तत्र पापका उपसर्गिकाः ।
ते सर्वे विलयं याताः ते सर्वे संशुभाङ्किताः ॥ २.१७५{७७} ॥
एवं सर्वप्रकारेण हत्वा सर्वममङ्गलम् ।
कृत्वा भद्रं च सर्वत्र ससंघः स पुरेऽविशत् ॥ २.१७६{७८} ॥
क्रमात्प्रदक्षिणेनैवं प्रचरित्वा महोत्सवैः ॥ २.१७७{७९} ॥
(र्म् ३२)
वंद्यमानस्तु तैः सर्वैः सदेवासुरमानवैः ॥ २.१७८{८०} ॥
तं नृपं पुरतः कृत्वा राजमार्गमुपासरन् ।
तत्सरोवरसंप्राप्तो दृष्ट्वा तीरे समाश्रयत् ॥ २.१७९{८१} ॥
ततः स भगवान् बुद्धो यथा प्रज्ञप्त आसने ।
एकचीवरकस्तस्थौ स्नातुं तत्र सरोवरे ॥ २.१८०{८२} ॥
ततो नृपादयः सर्वे लोकास्तं चंदनं मुनिम् ।
ससंघं स्नापयामासुः स्वर्णकुम्भाम्बुभिः क्रमात् ॥ २.१८१{८३} ॥
कृत्वा स्नानं ततोऽन्यत्र यथाप्रज्ञप्त आसने ।
ससंघो भगवान् तस्थौ स्वप्रभावं प्रदर्शयन् ॥ २.१८२{८४} ॥
अथ राजा स तं बुद्धं समासीनं ससांघिकम् ।
चीवरप्रावृतं कृत्वा पूजाङ्गैः समपूजयत् ॥ २.१८३{८५} ॥
ततश्च भोजनैः शुद्धैः प्रणीतैर्व्यञ्जनैरपि ।
पंचामृतैश्च पानैश्च सुतृप्तिं समतोषयत् ॥ २.१८४{८६} ॥
ततश्च भोजनांते संशोधयित्वा मुखादिकम् ।
नीचासने समासीनः कृतांजलिपुटो नृपः ॥ २.१८५{८७} ॥
सुप्रसन्नमुखाम्भोजः स मंत्रीजनपौरिकैः ।
नत्वा क्षमापयित्वा तं ससंघं प्रार्थयत्तथा ॥ २.१८६{८८} ॥
सर्वज्ञ भगवन्नाथ क्षमस्व नोऽपराधताम् ।
प्रसीद सर्वथा रक्ष दृष्ट्वास्मान् पापचारिणः ॥ २.१८७{८९} ॥
तद्दुर्भिक्षविनाशाय सुवृष्टिं चारय द्रुतम् ।
सर्वसत्वहितार्थाय सद्धर्मं च समादिश ॥ २.१८८{९०} ॥
इत्येवं प्रार्थिते तेन राज्ञा लोकहितार्थिना ।
संबुद्धो भगवांश्चैवं स्वाशीर्वचनमब्रवीत् ॥ २.१८९{९१} ॥
आरोग्यमस्तु ते राजन् सर्वत्रापि च मंगलम् ।
सुभिक्षं सर्वदाप्यत्र निर्विघ्नं बोधिमाप्नुहि ॥ २.१९०{९२} ॥
इति स्वाशीर्वचो दत्वा संबुद्धः स ससांघिकः ।
ततश्च स्वाश्रमं प्रागात्स नृपजनमन्वितः ॥ २.१९१{९३} ॥
एवमस्य मुनीन्द्रस्य त्रैमास्यं च निरंतरम् ।
तेनाकारि नृपेन्द्रेण सेवा सत्कारपूजनैः ॥ २.१९२{९४} ॥
ततः शक्रो महेन्द्रोऽसौ दृष्ट्वा तत्सुगतार्चिताम् ।
तद्दुर्भिक्षप्रशांत्यर्थं सुवृष्टिं समचारयत् ॥ २.१९३{९५} ॥
(र्म् ३३)
ततो जलाश्रयान्यम्बुपूरितानि समंततः ।
पद्मोत्पलादिपुष्पैश्च छन्नानि रुरुचुस्तदा ॥ २.१९४{९६} ॥
तृणैर्नवाङ्कुरोद्भूतं साद्वलैश्च प्ररूढितैः ।
प्रतिछन्ना हरिद्वस्त्रैः प्रावृतैव रराज भूः ॥ २.१९५{९७} ॥
वृक्षाश्चापि हरित्पत्रैः समाछन्नाः प्रशोभिताः ।
पुष्पैः प्रस्फुल्लितैरम्यैः फलैश्च संचकासिरे ॥ २.१९६{९८} ॥
क्रमाच्चैवं प्ररूढानि शस्यानि वर्द्धितानि च ।
परिनिष्पन्नसिद्धानि प्रविपेचुः समंततः ।
ततः सर्वे जनाश्चैवं संप्रयातां सुभिक्षताम् ।
दृष्ट्वानंदं समुच्चार्य्य प्रचेरिरे प्रहर्षिताः ॥ २.१९७{९९} ॥
अथ राजा स तान् सर्वान्महाहर्षप्रमोदितान् ।
दृष्ट्वा भूयः समामंत्र्य वभाष संप्रबोधयन् ॥ २.१९८{१००} ॥
भवन्तो दृश्यतामस्य संबुद्धस्यानुभावता ।
यस्य पुण्यानुभावेन प्रजातैव सुभिक्षता ॥ २.१९९{१} ॥
तस्मान्नित्यं तथैवास्य संबुद्धस्य जगत्प्रभोः ।
महत्सत्कारपूजाभिः कर्त्तव्यं भजनं सदा ॥ २.२००{२} ॥
एवं यदि सदा चास्य संबुद्धस्य जगत्प्रभोः ।
पूजाभिः सत्करिष्यन्ति सदात्र मंगलं भवेत् ॥ २.२०१{३} ॥
तस्मादस्य मुनीन्द्रस्य नखकेशविदर्भितः ।
गन्धस्तूपः प्रतिस्थाप्य सेवितव्यः सदार्चनैः ॥ २.२०२{४} ॥
इति संभाष्य राजासौ तैस्तथेत्यनुमोदितैः ।
सह बौद्धाश्रमं गत्वा नत्वा तं प्रार्थयन्मुनिम् ॥ २.२०३{५} ॥
नमस्ते भगवं छास्तर्वयं ते शरणस्थिताः ।
सदा चैवं करिष्यामो भवत्सेवामुपास्थिताः ॥ २.२०४{६} ॥
तत्प्रसीद सदा पात्र विहृत्य धर्ममादिशन् ।
विजयस्व न चान्यत्र मा व्रज नोऽनुकंपया ॥ २.२०५{७} ॥
तेनैवं प्रार्थिते राज्ञा भगवांश्च स चंदनः ।
(र्म् ३४)
तं नृपं सजनं दृष्ट्वा प्रसन्नास्योऽब्रवीत्तथा ॥ २.२०६{८} ॥
नैव राजन्मया बोधिरेकस्यार्थे प्रसाधिता ।
अपि च सर्वसत्वानां हितार्थे ह्यनुकंपिना ॥ २.२०७{९} ॥
तस्मादत्र सदा नैव स्थास्याम्यहं ससांघिकः ।
सर्वत्रापि चरेयाहं सद्धर्मं संप्रकाशितुम् ॥ २.२०८{१०} ॥
यदि मे श्रद्धया नित्यं सेवां कर्तुं समिछथ ।
केशस्तूपं प्रतिस्थाप्य सेव्यत सर्वदार्चनैः ॥ २.२०९{११} ॥
ततस्तेऽत्र सदा राज्ये सुभिक्षं मंगलं भवेत् ।
दुर्भिक्षता च कुत्रापि नाक्रमिष्यति कदा चन ॥ २.२१०{१२} ॥
इति मत्वा त्वया गत्वा त्रिरत्नशरणं स्वयम् ।
सर्वसत्वाश्च सद्धर्मे प्रेरणीयाः प्रयत्नतः ॥ २.२११{१३} ॥
इत्यादिश्य मुनींद्रोऽसौ छित्वा स्वान्नखरांस्तथा ।
केशांश्चाप्यवतार्य्यैवं तस्मै राज्ञे स्वयं ददौ ॥ २.२१२{१४} ॥
ततो राजा स तं बुद्धं नत्वा केशां नखांश्च तान् ।
समादाय प्रहर्षेण प्रत्याययौ स्वमालयम् ॥ २.२१३{१५} ॥
तत्र प्राप्तः पुरे मध्ये पुष्करिण्यास्तटान्तिके ।
तत्केशनखरान् रोप्य गंधस्तूपमकारयत् ॥ २.२१४{१६} ॥
तस्मिं सिद्धे प्रतिस्थाप्य विधिना च महोत्सवैः ।
नित्यं सत्कारपूजाभिः सेवां चक्रे प्रसन्नधीः ॥ २.२१५{१७} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन लोकेऽंधेऽपरिणायके ।
जगल्लोके हितं कर्तुं भवेयं सुगतस्तथा ॥ २.२१६{१८} ॥
इति धृत्वा प्रचित्तेऽसौ प्रणिधानं नराधिपः ।
गंधजलैश्च तं स्तूपं स्नापयित्वा सदार्चयत् ॥ २.२१७{१९} ॥
प्रतिस्थाप्य महं चापि गत्वा च शरणे मुदा ।
अष्टांगैश्च प्रणत्वैवं महोत्साहैरसेवयत् ॥ २.२१८{२०} ॥
तथा सर्वे जनाश्चापि श्रद्धया तं प्रभेजिरे ।
ये गताः शरणं तत्र ते सर्वे निर्वृतिं ययुः ॥ २.२१९{२१} ॥
अहमेवावसिष्टः स तेषां योऽभून्नराधिपः ।
संबोधिप्रणिधिं धृत्वा नैवं निर्वाणमाययौ ॥ २.२२०{२२} ॥
(र्म् ३५)
एतत्पुण्यानुभावैश्च सुवृष्टिः संप्रचारिता ।
सर्वदाप्यभवत्तत्र सुभिक्षं निरुपद्रवम् ॥ २.२२१{२३} ॥
एतद्धर्मानुभावैश्च सर्वत्र सांप्रतं लभे ।
पूजासत्कारमान्यानि यशोधर्मसुखानि च ॥ २.२२२{२४} ॥
यत्र यत्र प्रगछामि तत्र तत्र समंततः ।
इत्थं सत्कारपूजाभिर्मानितोऽहं ससांघिकः ॥ २.२२३{२५} ॥
तच्छास्तारं समाराध्य यशोधर्मसुखेप्सुभिः ।
शुभेषु सर्वदा नित्यं चरितव्यं प्रयत्नतः ॥ २.२२४{२६} ॥
शुभेन सुखता नित्यं भवेल्लोके समंततः ।
पापेन दुःखता चैवं मिश्रितेनापि मिश्रिता ॥ २.२२५{२७} ॥
तस्मात्पापं विरम्यैवं मिश्रितानि विहाय च ।
शुभेष्वेव प्रयत्नेन चरितव्यं सुखार्थिभिः ॥ २.२२६{२८} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण सर्वे ते सांघिकास्तथा ।
श्रुत्वा प्रमेनिरे सत्यं कर्मभावं भवालये ॥ २.२२७{२९} ॥
पापेभ्यो विरता नित्यं मिश्रितेभ्योऽपि ते सदा ।
सदा शुभेषु निरताः सर्वे संचेरिरे समाहिताः ॥ २.२२८{३०} ॥
एवं राजंस्त्वया नित्यं पापाच्च मिश्रितादपि ।
विरम्य सर्वथा धर्मे चरितव्यं सुखाप्तये ॥ २.२२९{३१} ॥
प्रजाश्चापि विनिर्वार्य्य सर्वथा पापचारणात् ।
श्रावयित्वा च सद्धर्मं योजनीयाः शुभे सदा ॥ २.२३०{३२} ॥
तथा ते सर्वदा नित्यं सर्वत्र विषयेष्वपि ।
सुवृष्टिः प्रचरेच्चैवं मंगलं निरुपद्रवम् ॥ २.२३१{२३!} ॥
इति तेन समादिष्टमुपगुप्तेन शासिना ।
श्रुत्वाशोको नृपोऽस्त्वेवमित्यनन्दत्सपार्षदः ॥ २.२३२{२४} ॥
स्नातावदानं तदिदं निशम्य ये श्रावयन्ति प्रतिबोध्य लोकान् ।
ते पापनिर्मुक्तविशुद्धदेहाः प्रयान्ति नूनं सुगतालयेषु ॥ २.२३३{२५} ॥

++ इति रत्नावदानमालायां स्नातावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ३६)
इइइ चक्रावदान
अथाशोको नरेन्द्रोऽसौ भूयो नत्वा कृतांजलिः ।
उपगुप्तं गुरुं प्राह श्रोतुमन्यत्सुभाषितम् ॥ ३.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि भूयोऽप्यन्यत्सुभाषितम् ।
यथा ते गुरुणा ख्यातं तथा मे वक्तुमर्हसि ॥ ३.२{२} ॥
इति तेनार्थिते राज्ञा भूयोऽप्यसौ जिनांशजः ।
उपगुप्तो यतिर्भिक्षुस्तं नृपमेवमब्रवीत् ॥ ३.३{३} ॥
यथा मे गुरुणादिष्टं वक्ष्येऽहं ते सुभाषितम् ।
साधु चित्तं समाधाय शृणु राजन् समाहितः ॥ ३.४{४} ॥
यः पुरासीन्महाबुद्धः सर्वज्ञः श्रीघनो जिनः ।
सर्वविद्याकलाभिज्ञो धर्मराजस्तथागतः ॥ ३.५{५} ॥
शास्तार्हन् सुगतो नाथस्त्रैधातुकविनायकः ।
स शाक्याधिपतिर्लोके हिताय च समंततः ॥ ३.६{६} ॥
सद्धर्मदेशनां कृत्वा बोधिमार्गं प्रकाशयन् ।
भिक्षुश्रावकसंघैश्च बोधिसत्वैश्च सांघिकैः ॥ ३.७{७} ॥
उपासिकागणैश्चैवमुपासकगणं सह ।
राजगृहमुपाश्रित्य वेणुवने जिनाश्रमे ॥ ३.८{८} ॥
कलंदके निवापाख्ये महोद्याने समाश्रितः ।
आदिमध्यांतकत्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ३.९{९} ॥
तद्धर्मदेशनां श्रोतुं देवासुरमनुष्यकाः ।
यक्षकिन्नरगंधर्वाः सिद्धविद्याधरादयः ॥ ३.१०{१०} ॥
गरुडा नागराजाश्च महाहर्षसमन्विताः ।
ब्राह्मणा क्षत्रियाश्चैव राजानो राजपुत्रकाः ॥ ३.११{११} ॥
वैश्याश्च श्रेष्ठिनः शूद्रा मंत्रिणो मातृकाजनाः ।
सार्थवाहाश्च पौराश्च धनिनश्च वणिग्जनाः ॥ ३.१२{१२} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च सर्वे ते संप्रहर्षिताः ।
महत्सत्कारपूजाभिः सर्वोपकरणैस्तथा ॥ ३.१३{१३} ॥
(र्म् ३७)
पूजयित्वा प्रवंदित्वा संबुद्धं सुगतं मुनिम् ।
परिवृत्य पुरस्कृत्य तस्थौ सर्वान्य तस्थिरे ॥ ३.१४{१४} ॥
सद्धर्मवांछिताः सर्वे श्रोतुं तत्र समागताः ॥ ३.१५{१५} ॥
तस्मिंश्च समये पूर्य्यां श्रावस्त्यां सुभगो वणिक् ।
अन्यत्तमः सार्थवाह आसीन्महाधनः सुधीः ॥ ३.१६{१६} ॥
तेन भार्य्या सुभद्रांगी जातिधर्मसमानिका ।
परिणीता कुलस्थित्यै कुलधर्मानुसारतः ॥ ३.१७{१७} ॥
ततस्तौ दंपती रक्तौ स्नेहानुबन्धितौ मुदा ।
यथाकामं प्रभुंजानौ सन्रमाते यथेछया ॥ ३.१८{१८} ॥
ततस्तस्य गृहस्थस्य भोग्येष्वेवाभिरागिणः ।
स्वकुलवृत्तिधर्मेषु प्रमादादनपेक्षिणः ॥ ३.१९{१९} ॥
व्यवहारे विरक्तस्य प्रोद्यमरहितस्य च ।
अर्जनोपायमंदस्य केवलं व्ययकुर्वतः ॥ ३.२०{२०} ॥
दिने दिने क्रंान्नित्यमतिव्ययान्निरागमत् ।
संपदः क्षीणतां याता ग्रिष्मकाल इव ह्रदाः ॥ ३.२१{२१} ॥
ततस्तस्य गृहस्थस्य भार्या या कुलधर्मिका ।
संपदः क्षीनतां दृष्ट्वा गृहे चैवं व्यचिन्तयत् ॥ ३.२२{२२} ॥
अयं मे पुरुषो भर्त्ता सार्थवाहो वणिक्धनी ।
भाग्यमेव गृहे भुक्त्वा निवसति निरुद्यमः ॥ ३.२३{२३} ॥
अत्यर्थव्ययता यत्र विद्यते न तथागमः ।
सा च संपत्कियत्कालं तिष्ठेत्क्षीणं व्रजेत्क्रमात् ॥ ३.२४{२४} ॥
तदयं पुरुषश्चापि कथं सुस्थो भविष्यति ।
केन संधार्य्यते लोकैर्विहीने भोग्यसंचये ॥ ३.२५{२५} ॥
वृद्धोऽप्ययं भवेन्नूनं दरिद्रोऽपि भवेत्तथा ।
तदा किं परिभुक्त्वैवं गृहे तिस्थेत्कथं सुखी ॥ ३.२६{२६} ॥
यस्य संपद्गृहे नास्ति कथं स पुरुषः सुखी ।
(र्म् ३८)
स्वयं भोक्तुं न शक्तः स्यात्किं पुनर्दानमाचरेत् ॥ ३.२७{२७} ॥
दानं विना न संसारे किं सारसुखमाप्स्यते ।
दानेनैव हि लभ्यन्ते यशोधर्मसुखानि च ॥ ३.२८{२८} ॥
दानेन शुद्ध्यते चित्तं शुद्धचित्तो भवेत्सुधिः ।
सुधिया साध्यते शीलं शीलवान् स्याच्छुभंकरी ॥ ३.२९{२९} ॥
शुभकर्मा च सद्धर्मं कृत्वा यास्यति सद्गतिम् ।
तस्मादहमिमं नाथं भर्त्तारं पुरुषं प्रभुम् ॥ ३.३०{३०} ॥
सद्धर्मसुखसंप्राप्त्यै प्रेरयेयं धनार्जने ।
धनवान् पुरुषो लोके सर्वार्थसाधने कृती ॥ ३.३१{३१} ॥
धर्मार्थकाममोक्षाणां मूलं प्राहुर्धनं बुधाः ।
भर्तुर्हि पुरुषस्यापि त्रिवर्गकार्य्यसाधने ॥ ३.३२{३२} ॥
सहायः कथ्यते प्राज्ञैः सती भार्य्यानुचारिणी ।
अस्य भर्तुर्ह्यहं भर्य्या सती धर्मार्थसाधने ॥ ३.३३{३३} ॥
मनः प्रोत्साहितं कृत्वा प्रेरयेयं धनार्जने ॥ ३.३४{३४!} ॥
इति निश्चित्य सा साध्वी दृष्ट्वा भर्त्तारमादरात् ।
धर्मार्थसाधने चैवं प्रोत्साहयितुमब्रवीत् ॥ ३.३५{३४!} ॥
स्वामि भर्त्तासि मे नाथो देवतापि त्वमेव हि ।
तन्मया वक्ष्यते तथ्यं परत्रेह सुखाय ते ॥ ३.३६{३५} ॥
तथ्यं च तच्छृणुष्वैवमन्यथा चेत्तु मा कुरु ॥ ३.३७{३६} ॥
यद्भवान् पुरुसः प्राढ्यः सार्थवाहो वणिक्प्रभुः ।
सदा भोग्यानि भुक्त्वैव स्थित्वा नैवं प्रशोभति ॥ ३.३८{३७} ॥
तत्प्रमादं परित्यक्त्वा यशोधर्मसुखाप्तये ।
सत्यधर्मानुसारेण कुरुष्व धनसाधनम् ॥ ३.३९{३८} ॥
धनेन साधयेद्भोग्यं भोग्येन पालयेत्तनुम् ।
देहेन साधयेद्धर्मं धर्मेण सत्सुखं लभेत् ॥ ३.४०{३९} ॥
किं च यत्र गृहे स्वामी व्यवहारनिरुद्यमः ।
तत्र सर्वे जनाश्चापि निषत्स्यंत्यवसादिनः ॥ ३.४१{४०} ॥
अपि यत्र गृहे स्वामी व्यवहारसमुद्यतः ।
तत्र सर्वे जनाश्चैव प्रचरेयुः समुद्यमाः ॥ ३.४२{४१} ॥
यच्च दानमहोत्साहं यत्र गेहे न विद्यते ।
स किं गेहो न रम्यः स्याच्छून्यारण्ये श्मशानवत् ॥ ३.४३{४१!} ॥
(र्म् ३९)
यस्मिन् गृहे सदा नित्यं दानपुण्यमहोत्सवम् ।
स एव मन्दिरो रम्यस्वर्गवत्प्रतिभास्यते ॥ ३.४४{४२} ॥
यस्मिंश्चापि गृहस्थो हि दानपुण्यनिरुत्सहः ।
स्वयमेव प्रभुक्त्वैवं वसते पशुवत्स किम् ॥ ३.४५{४३} ॥
धन्यास्ते पुरुषा वीरा यशोधर्मसुखान्विताः ।
कृत्वा दानवृषोत्साहं सुखं भुक्त्वा वसंति ये ॥ ३.४६{४४} ॥
तेषामेव हि संसारे सुसारं जीवितं खलु ।
ये कृत्वा दानपुण्यानि स्वयं सौख्यं च भुंजते ॥ ३.४७{४५} ॥
दानेनैव हि लोभ्यंते यशोधर्मसुखानि च ।
अन्यथा नैव लप्स्यन्ते ततः संपन्निरर्थिता ॥ ३.४८{४६} ॥
कियत्कालं च जीवेयुर्ये भुक्त्वैव सुखं स्थिताः ।
अवश्यं सर्वशो हित्वा मृता यायुर्यमालयम् ॥ ३.४९{४७} ॥
तत्र कर्मसहायांस्तान् दृष्ट्वा धर्माधिपो यमः ।
निर्णयित्वा च तत्कर्म प्रेरयेत्कर्मभुक्तये ॥ ३.५०{४८} ॥
ये च पापकरा दुष्टा प्रेरयेत्तान् तु दुर्गतौ ।
ये तु पुण्यकरा भद्राः प्रेरयेत्तांश्च सद्गतौ ॥ ३.५१{४९} ॥
तत्र कर्मफलान्येवं दुःखानि च ।
सुखानि च सर्वथेह परत्रापि भुंजते सर्वजांतवः ॥ ३.५२{५०} ॥
शुभेन सद्गतिं ययाद्यशोधर्मसुखान्विताः ।
पापेन दुर्गतिं यायाद्धिक्प्रवादासुखान्विताः ॥ ३.५३{५१} ॥
एवं मत्वा प्रभो स्वामिन् यशोधर्मसुखाप्तये ।
स्वकुलवृत्तिमाधाय प्रोद्यमस्व धनार्जने ॥ ३.५४{५२} ॥
सदा दानमहोत्साहं कृत्वा सद्गतिलब्धये ।
यथेछया सुखं भुक्त्वा पालयस्व सदा जनान् ॥ ३.५५{५३} ॥
ततस्ते मंगलं नित्यं भवेदिह परत्र च ।
सफलं मानुषं जन्म नूनं सद्गतिमाप्नुयात् ॥ ३.५६{५४} ॥
इति भार्यावचः श्रुत्वा स गृहस्थो वणिक्सुधीः ।
भार्यां तां वल्लभां कान्तां दृष्ट्वा चैवं समब्रवीत् ॥ ३.५७{५५} ॥
अयि प्रिये सुभद्रासि मम भार्यानुचारिणी ।
यत्त्वया भाषितं सत्यं तत्करिष्यामि सर्वथा ॥ ३.५८{५६} ॥
किं तु त्वं मे प्रिया भार्या वल्लभातिमनोहरा ।
तत्कथं त्वां प्रियां त्यक्त्वा कुत्र यास्ये धनार्थतः ॥ ३.५९{५७} ॥
(र्म् ४०)
सार्थवाहो ह्यहं चापि तत्कथं नीचवृत्तिभिः ।
रत्नार्जनं करिष्यामि ततो रत्नाकरं व्रजे ॥ ३.६०{५८} ॥
तस्मात्प्रिये सुभद्रांगी सति धर्मानुचारिणी ।
गृहकार्य्यं समाधार्य्य वस भुक्त्वा यथासुखम् ॥ ३.६१{५९} ॥
यावन्नाहं गृहे प्राप्तस्तावद्धैर्य्यं समाश्रय ।
शीघ्रमेवागमिष्यामि मं स्मृत्वा मान्वतप्यथाः ॥ ३.६२{६०} ॥
इति भर्त्तोदितं श्रुत्वा सा च भार्यानुतापिता ।
गलदश्रुमुखी नत्वा स्वामिनं तमभाषत ॥ ३.६३{६१} ॥
हे नाथ सुप्रिय स्वामिन्मां विहाय कथं व्रजेः ।
त्वया विना कथं गेहे तिष्ठेयाहं यथा वने ॥ ३.६४{६२} ॥
दर्शने श्रवणे वापि गंधतैलानुलेपने ।
स्पर्शने भोजने पाने सुवस्त्रपरिभूषणे ॥ ३.६५{६३} ॥
सौरभ्याऽङ्गने चापि भाषने गमने क्वचित् ।
निद्राभोगे तथा नैव विद्येत मेऽभिलाषता ॥ ३.६६{६४} ॥
तवैव स्मरणं कृत्वा निःश्वसन्ती मुहुर्मुहुः ।
विरहानलसंतप्ता व्रजेयं मरणं ध्रुवम् ॥ ३.६७{६५} ॥
मृतायां मयि ते गेहे कोऽनुरक्षेन्नु संपदः ।
श्रुत्वा मे मरणं नूनं धक्ष्यसे विरहानलैः ॥ ३.६८{६६} ॥
तदैताभिश्च संपत्तिरत्नैश्च किं करिष्यसि ।
अपुत्रस्य हि सर्वस्वं नूनं राजा ग्रहीष्यति ॥ ३.६९{६७} ॥
तदात्मना विखिद्यैवं दूरं मा गा विहायताम् ।
गृहे स्थित्वा मया सार्द्धां सुखं भुक्त्वोद्यमं कुरु ॥ ३.७०{६८} ॥
अत्रापि बहवः सन्ति वणिक्संघा महाजनाः ।
पण्यं प्रसार्य्य तं सार्द्धं साधयस्व धनं सुखम् ॥ ३.७१{६९} ॥
कियत्कालं च जीवेव सन्ततिश्च न विद्यते ।
तत्किं नौ बहुभी रत्नैर्मा गा रत्नाकरं ह्यतः ॥ ३.७२{७०} ॥
यावज्जीवं सुखं भुक्त्वा दानं कृत्वा सदार्थिने ।
संवृत्या प्रार्जय द्रव्यं स्वगेहे संस्थितो रम ॥ ३.७३{७१} ॥
मा धाव प्रिय कुत्रापि किं वा रत्नाकरे लभेत् ।
स्वगृहेऽपि लभेज्जन्तुः स्वकर्मनिर्मितं धनम् ॥ ३.७४{७२} ॥
स्वकृतं कर्म तद्भावि निर्माणसदृशं फलम् ।
(र्म् ४१)
सर्वत्रापि लभन्त्येव महान्तः क्षुद्रिका अपि ॥ ३.७५{७३} ॥
तथा ये सुजना लोके सधना सद्गुणाश्रयाः ।
तेऽपि क्षणाद्भवन्त्येव निर्धना भिक्षुताश्रिताः ॥ ३.७६{७४} ॥
ये चापि दुर्जना लोके निर्धना निर्गुणाश्च ये ।
तेऽपि लभन्ति मान्यार्हं सेव्यन्ते चापि सज्जनैः ॥ ३.७७{७५} ॥
तथा ये वणिजो धीराः सार्थवाहा मणीछया ।
रत्नाकरं गतास्तेषां के चित्स्वस्तिसमागताः ॥ ३.७८{७६} ॥
के चित्तत्र समुद्रे वा भग्ननौका धनैः सह ।
पतिताः सन्निमज्जन्ता मृताश्च विलयं गताः ॥ ३.७९{७७} ॥
के चिद्वीर्यबलेनैवैः समुत्तीर्य प्रयत्नतः ।
अकिंचन्याः परिभ्रष्टा रिक्तहस्ता गृहागताः ।
एवं सर्वेऽपि सत्वाश्च स्वकृतकर्मनिर्मितम् ।
फलं भुक्त्वा भ्रमन्त्येवं संसारे षड्गतिष्वपि ॥ ३.८०{७८} ॥
इति कर्मप्रमाणत्वं ज्ञात्वा संपद्विपत्तिता ।
मा खेदय स्वमात्मानं धर्मं कृत्वा सुखं वस ॥ ३.८१{७९} ॥
तथा नौ मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेत्खलु ।
यावज्जीवं सुखं भुक्त्वा सद्गतिं च व्रजेमहि ॥ ३.८२{८०} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा सार्थवाहात्मजः स च ।
तं प्रियां रमणीं भार्य्यां दृष्ट्वैवं समभाषत ॥ ३.८३{८१} ॥
भद्रे सत्यं त्वं या प्रोक्तं यत्स्वकर्मप्रमानता ।
इति मत्वाहमिछामि गन्तुं रत्नाकरेऽपि हि ॥ ३.८४{८२} ॥
यदभावि न तद्भावि भावि चेन्न तदन्यथा ।
सर्वत्रापि भवेन्नूनं तेनाब्धिं गन्तुमीह्यते ॥ ३.८५{८३} ॥
यदि भाग्यं ममास्त्येवं स्वस्ति स्याद्गमने खलु ।
रत्नानि बहुशो लब्धा प्रत्यागछेय सिद्धिताः ॥ ३.८६{८४} ॥
अथ मे भाग्यता नैव नूनं तत्र विपत्तिता ।
महत्तीर्थे निमग्नोऽहं मृतो यास्ये सुरालयम् ॥ ३.८७{८५} ॥
यथा भट्टा महावीरा यशोधर्मसुखाप्तये ।
शत्रुं जेतुं महोत्साहैर्विशन्ति रणमण्डले ॥ ३.८८{८६} ॥
तत्र के चिद्धता वीरा यशोधर्मान्विता मृताः ।
सहसा ते प्रयान्त्येवं स्वर्गसौख्यानुभोगिनः ॥ ३.८९{८७} ॥
अहमपि वणिक्पुत्रः सार्थवाहात्मजो ह्यहम् ।
(र्म् ४२)
तत्तथाहं गंिष्यामि रत्नाकरं न चान्यतः ॥ ३.९०{८८} ॥
यदि स्वस्ति गृहं प्राप्स्ये यशोरत्नसुखान्वितः ।
मृतोऽथ निर्मलीभूत्वा स्वर्गे सौख्यमवाप्नुयाम् ॥ ३.९१{८९} ॥
इति मत्वा प्रिये भद्रे मा विषीद सुखां वस ।
यावन्नाहं गृहं प्राप्तस्तावद्भजेष्टदेवताम् ॥ ३.९२{९०} ॥
सर्वथाहं गमिष्यामि स्वकुलकीर्तिलब्धये ।
अनिवर्त्ती ह्यहं कार्य्ये तन्मां त्वं मा निवारय ॥ ३.९३{९१} ॥
इति भर्त्तुर्वचः श्रुत्वा निर्बन्धं गमनं प्रति ।
सा सती तं स्वभर्त्तारं नत्वा प्राह कृतांजलिः ॥ ३.९४{९२} ॥
स्वामिंस्त्वं सर्वथा गन्तुं यदीछसि महाम्बुधिम् ।
धैर्य्यमालम्व्य संपश्यन्मार्गे व्रज समाहितः ॥ ३.९५{९३} ॥
स्वस्ति ते व्रजतो मार्गे सर्वत्रापि दिवानिशम् ।
स्वस्ति प्रत्यागते चैवं भूयान्नित्यं शुभं सदा ॥ ३.९६{९४} ॥
यात्रासिद्धिमहासंपद्यशोधर्मसुखान्वितः ।
स्वस्ति शीघ्रं समागछ व्रजा तेऽस्तु सदा शिवम् ॥ ३.९७{९५} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा सार्थवाहस्तथेति सः ।
प्रतिज्ञाय वंक्संघान् सर्वानाहूय चाब्रवीत् ॥ ३.९८{९६} ॥
भवन्तोऽहं समिछामि योशोधर्मसुखाप्तये ।
स्वकुलवृत्तिमाधाय गन्तुं रत्नाकरांबुधौ ॥ ३.९९{९७} ॥
तत्र गन्तुं मया सार्द्धं यदि यूयं समिछथ ।
तत्पण्यं सहसादाय समायात चरेमहि ॥ ३.१००{९८} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे ते वणिजो मुदा ।
सहसा पण्यमादाय तत्र गन्तुमुपाक्रमन् ॥ ३.१०१{९९} ॥
अथ सार्थपतिः शीघ्रं तैश्च पंचशतैः सह ।
स्वस्त्ययनविधिं कृत्वा प्रतस्थे संप्रमोदितः ॥ ३.१०२{१००} ॥
ततः क्रमादतिक्रम्य ग्रामजनपदानि ते ।
विलंघ्यारण्यदेशांश्च तीरं प्रापुर्महोदधेः ॥ ३.१०३{१} ॥
ततो नावं समारुह्य तानि पंचशतानि च ।
प्रवितत्य ध्वजं शुभ्रं जगाहिरेऽम्बुधौ क्रमात् ॥ ३.१०४{२} ॥
तथा ते वहनारूढा वातानुकूलतो ध्रुवम् ।
क्रमाद्द्वीपांश्च लंघित्वा रत्नाकरं समाययुः ॥ ३.१०५{३} ॥
तत्र रत्नाकरं प्राप्ता देवता सुप्रमोदतः ।
ते मिथः कलहं कृत्वा प्रत्यागंतुं न शेकिरे ॥ ३.१०६{४} ॥
(र्म् ४३)
चिरमेवं विरोधित्वाद्रत्नानि च न लेभिरे ।
बांधवांश्च मुहुः स्मृत्वा तस्थुः सर्वे विलंविताः ॥ ३.१०७{५} ॥
अत्रांतरे च सा नारी सार्थवाहप्रिया सती ।
भर्त्त्रा विना गृहं शून्यममन्यत निरुत्सवात् ॥ ३.१०८{६} ॥
यद्दिने प्रस्थितो भर्ता सार्थवाहः पुराद्वहिः ।
तद्दिनारभ्य सा नारी गणयन्ती दिनं प्रति ॥ ३.१०९{७} ॥
भर्त्तुरेव मुहुः स्मृत्वा विरहवेदनातुरा ।
निःश्वसन्ती मुहुश्चैवमधैर्य्या परितापिनी ॥ ३.११०{८} ॥
कृशाङ्गा पाण्डुवर्णा च विरुक्षाकीर्णकेशिनी ।
प्रसाधनानभीछन्ती मलिनवसनावृता ॥ ३.१११{९} ॥
दर्शनश्रवणे चापि गंधान्वाहरणेऽपि च ।
भोजनेष्वपि पाने च स्पर्शने गमनेष्वपि ॥ ३.११२{१०} ॥
कुतूहरे तथान्यत्र मनोरमेऽपि चाद्भुते ।
सर्वत्र विषयेष्वेवं न प्रोत्सहे यथातुरा ॥ ३.११३{११} ॥
भर्त्तुर्वियोगदुःखार्त्ता रोगिनीव विषादिनी ।
असह्यमदनाक्रान्ता धैर्य्योपायविचेतना ॥ ३.११४{१२} ॥
भर्तुरागतिमालम्ब्य क्षणं धैर्य्यसमाश्रिता ।
भर्तारमेव संस्मृत्वा गृह एव न्यषीदत ॥ ३.११५{१३} ॥
न निद्रां शयने भेजे नान्यस्मृतौ मनोऽनुदत् ।
प्रभुमेवं समाध्यात्वा तस्थौ ध्यायीव योगवित् ॥ ३.११६{१४} ॥
अथैवं विकलीभूतां यौवनीं तां पतिव्रताम् ।
काचिदेका सखी भद्रा संनिरीक्ष्याब्रवीद्रहः ॥ ३.११७{१५} ॥
भद्रे किन् ते विषाद त्वं विभासि त्वैः यथातुरा ।
मा विषीद यदर्थन् ते तद्वदस्व मयि प्रिये ॥ ३.११८{१६} ॥
कथं नोत्सहसे भद्रे स्वकुलधर्मचारिणि ।
कौतुके चाद्भुते चापि सर्वत्र विषयेष्वपि ॥ ३.११९{१७} ॥
भोजने भूषणे चापि द्रष्टुं श्रोतुं न वांछसि ।
किं विषादेन सिद्धं ते तत्प्रभुक्ष्व यथासुखम् ॥ ३.१२०{१८} ॥
(र्म् ४४)
इति तयोदिते सख्या सार्थवाहप्रियापि स ।
तां सखीं प्रमदां कान्तां दृष्ट्वा चैवमभाषत ॥ ३.१२१{१९} ॥
नाहं भोगार्थिनी भद्रे नापि कामातिरागिणी ।
किं तु धर्मानुरक्तास्मि तत्कथं स्वामिनं विना ॥ ३.१२२{२०} ॥
तेनाहं विषयां त्यक्त्वा स्मृत्वा भर्त्तारमेव तम् ।
स्वागार एव तिष्ठामि भोग्येष्वपि च निस्पृहा ॥ ३.१२३{२१} ॥
कदा स मे प्रियो भर्त्ता गृहे प्रत्यासरिष्यति ।
इति चिंतां समाधाय तिष्ठामि योगिनी यथा ॥ ३.१२४{२२} ॥
यावच्च स प्रियः स्वामी नायाति स्वगृहं प्रति ।
तावदेवं न भोक्ष्येऽहं भोग्यानि सुरसान्यपि ॥ ३.१२५{२३} ॥
विषयेष्वपि सर्वेषु न मे वांछा प्रियं विना ।
नान्यच्चिंता च मे चित्ते तस्मादेवं स्थिता सदा ॥ ३.१२६{२४} ॥
यावत्स्वामी न मे दृष्टस्तावत्स्थास्याम्यहं तथा ।
अपि मे जिवितं यातु न च यायां गृहाद्बहिः ॥ ३.१२७{२५} ॥
स्त्रीणां हि देवता स्वामी धर्मोऽपि भर्तृसेवया ।
तस्मात्स्मृत्वैव भर्त्तारं भाजाम्यहं पतिव्रता ॥ ३.१२८{२६} ॥
कुत्र धर्मं चरिष्यामि यस्या नास्ति गृहे पुमान् ।
तत्मनसैव भर्त्तारं ध्यात्वा भजे दिवानिशम् ॥ ३.१२९{२७} ॥
धिग्मे जन्म निरर्थं स्याद्यस्या न यौवने पतिः ।
वृद्धत्वे किं करिष्यामि स्वामिना च धनैरपि ॥ ३.१३०{२८} ॥
वरमेवाद्य मे मृत्युर्न मिथ्या चिरजीवितम् ।
यस्माच्चिरमपि स्थित्वा मृत्युदुःखं तदेव हि ॥ ३.१३१{२९} ॥
यमेवालंव्य जीवामि स यदि नागमिष्यति ।
किमेव जीवितेनापि केवलदुःखभाविना ॥ ३.१३२{३०} ॥
धन्यास्ता हि स्त्रियो भद्राः स्वस्वामिसहचारिकाः ।
कृत्वा धर्मं सदा गेहे सौख्यं भुक्त्वा वसन्ति याः ॥ ३.१३३{३१} ॥
मा भूत्तु मादृशि काचिदभद्रा दुःखभागिनी ।
सम्यग्भोग्यैश्च किं तस्या यस्या भर्त्ता न यौवने ॥ ३.१३४{३२} ॥
तथापि किं करिष्यामि नार्य्यहं हि पतिव्रता ।
तस्मात्तमेव भर्त्तारं स्मृत्वा स्थास्यामि सर्वदा ॥ ३.१३५{३३} ॥
(र्म् ४५)
इति तयोदितं श्रुत्वा सा सखी हितकारिणी ।
तदुपायहितं कर्तुं तां सखीं च समब्रवीत् ॥ ३.१३६{३४} ॥
भद्रे सत्यं त्वया प्रोक्तं स्त्रीणां हि देवता पतिः ।
तथापि वक्ष्यते भद्रे तव प्रीत्या च तच्छृणु ॥ ३.१३७{३५} ॥
यावन्निवसते गेहे भर्ता कामरसारतः ।
तावत्स्त्री सेवयेन्नित्यं धर्मं भर्तुरनुज्ञया ॥ ३.१३८{३६} ॥
यदा भर्त्ता गृहे न स्याद्दूरदेशं गतस्तथा ।
यावद्गृहं न चायातस्तावद्देवं भजेत्पतिः ॥ ३.१३९{३७} ॥
पतेस्ते देवतास्माकं विष्णुर्नारायणो हरिः ।
तस्मादेनं प्रभोर्नाम्ना स्मृत्वा नित्यं भजार्चय ॥ ३.१४०{३८} ॥
स एव कामदो देवः कामधात्वीश्वराधिपः ।
संसारस्थितिधर्मस्थो रतिभोग्यसुखप्रदः ॥ ३.१४१{३९} ॥
तस्यैव ह्यनुभावेन प्रेर्य्यमानो मनो भुवाः ।
भर्त्ता ते सहसा प्रायात्स्वस्ति रत्नैश्च संयुतः ॥ ३.१४२{४०} ॥
ततस्ते सफलं जन्म संसारे प्रभुना सह ।
दानं कृत्वा सुखं भुक्त्वा यावज्जीवं सुखं वस ॥ ३.१४३{४१} ॥
एवं सख्योदितं श्रुत्वा रमणी सा पतिव्रता ।
तथेति प्रतिसंश्रुत्य पुनस्तामवदत्सखीम् ॥ ३.१४४{४२} ॥
सत्यं भद्रे यथा प्रोक्तं त्वया मे हितकारणम् ।
तथाहं संभजिष्यामि स्मृत्वा नाम्ना प्रभोर्हरिम् ॥ ३.१४५{४३} ॥
यथा स्वस्ति समायातः स्वामी रत्नसमृद्धिभृत् ।
तदा ह्येकं सुवर्णस्य चक्रं दास्यामि विष्णवे ॥ ३.१४६{४४} ॥
इत्येवं सा प्रतिज्ञाय विष्णुमेवं समस्मरत् ॥ ३.१४७{४५} ॥
नमस्ते भगवन् विष्णो हरे नारायण प्रभो ।
प्रसीद पश्य मां नारीं प्रभुं च प्रापयाशु मे ॥ ३.१४८{४६} ॥
यदा मे पुरुषो भर्त्ता स्वस्ति गेहसमागतः ।
तदोपढौकयिष्यामि स्वर्णचक्रं हरे तव ॥ ३.१४९{४७} ॥
इति सख्याः पुरः प्रोक्त्वा स्मृत्वा नित्यं हरिं मुदा ।
स्वर्णचक्रं च संकल्प्य तस्थौ भर्तुः स्मरन्ति स ॥ ३.१५०{४८} ॥
तदैव सार्थवाहोऽसौ सर्वसार्थगणैः सह ।
बहुरत्नानि संगृह्य प्रतस्थे सहसा ततः ॥ ३.१५१{४९} ॥
ततः स्वस्ति समुत्तीर्य्य महोदधेस्तदागतः ।
सर्वसार्थगणैः सार्द्धं सहसा गृहमाययौ ॥ ३.१५२{५०} ॥
(र्म् ४६)
ततस्तं गृहसंप्राप्तं दृष्ट्वा सा नंदिता सती ।
पादौ नत्वा पुरः स्थित्वा स्वं प्रवृत्तमभाषत ॥ ३.१५३{५१} ॥
स्वामिन् यदा भवान् गेहात्प्रस्थितो मां विहाय च ।
तदारभ्य सदा स्मृत्वा त्वामेवास्मि स्थिता गृहे ॥ ३.१५४{५२} ॥
तदाहमनया सख्या दृष्ट्वा त्वद्विरहातुरा ।
तद्दुःखं मे विनोदार्थं प्रेरिता स्मरणे हरेः ॥ ३.१५५{५३} ॥
तदारभ्य सदा नित्यं स्मृत्वा तवेष्टदेवताम् ।
भजामि सततं भक्त्या तवाशु गमनार्थिनी ॥ ३.१५६{५४} ॥
चक्रमेकं सुवर्णस्य संकल्प्य श्रद्धया मया ।
प्रार्थनापि कृता नित्यं तव यात्राप्रसिद्धये ॥ ३.१५७{५५} ॥
यथा मे प्रार्थितं सर्वं तथा सिद्धं हि सांप्रतम् ।
तन्मे संकल्पितं देव पूरयेयं तथा प्रभो ॥ ३.१५८{५६} ॥
तत्पूजांगं समादाय शक्रं समुपढोकितुम् ।
देवकुलं गमिष्यामि तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ ३.१५९{५७} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा सार्थवाहोऽनुमोदितः ।
पूरय त्वं प्रिये सत्यं गच्छेत्येवमभाषत ॥ ३.१६०{५८} ॥
ततः सानुज्ञया भर्तुः सती सार्द्धं सखीजनैः ।
पूजांगानि च तं चक्रं धृत्वा देवकुलं ययौ ॥ ३.१६१{५९} ॥
तस्मिं क्षणे स संबुद्धो भगवान् करुणामयः ।
लोके सत्वान् समुद्धर्तुमपश्यद्बुद्धचक्षुषा ॥ ३.१६२{६०} ॥
तामेवं प्रस्थितां दृष्ट्वा भद्रां सद्धर्मचारिणीम् ।
प्रैक्षच्च भगवानेनां प्रत्येकबोधिलाभिनीम् ॥ ३.१६३{६१} ॥
ततोऽसौ भगवान् बुद्धः संनिरीक्ष्य च तां सतीम् ।
सर्वान् भिक्षुगणां छिष्यान् समामंत्र्याब्रवीत्तथा ॥ ३.१६४{६२} ॥
पश्यध्वं भिक्षवो यूयं दारिकं तां सुभद्रिकाम् ।
नूनं मद्दर्शनादेषा बोधिचित्तमवाप्नुयात् ॥ ३.१६५{६३} ॥
सम्यक्कुशलमूलानि समवरोपयिष्यति ।
ध्रुवं प्रत्येकबोधौ च प्रणिधानं करिष्यति ॥ ३.१६६{६४} ॥
तस्मात्संदर्शनं दत्वा दारिकां तां सुभाविनीम् ।
प्रत्येकबोधिचर्यायां सुप्रतिस्थापयाम्यहम् ॥ ३.१६७{६५} ॥
तत्र च गन्तुमिछन्ति ये मया सह भिक्षवः ।
(र्म् ४७)
पात्रचीवरमादाय ते प्रायातं चरेमहि ॥ ३.१६८{६६} ॥
इत्यादिष्टं जिनेन्द्रेण श्रुत्वा सर्वेऽपि सांघिकाः ।
पात्रचीवरसंयुक्तास्तत्र गंतुमुपाचरन् ॥ ३.१६९{६७} ॥
ततोऽसौ भगवान् बुद्धः स्वप्रभावं प्रदर्शयन् ।
सर्वैश्च सांघिकैः सार्द्धं राजगृहमुपासरत् ॥ ३.१७०{६८} ॥
तत्र मार्गे समायाता दारिका ससखीवृता ।
तं बुद्धं श्रीघनं दूराद्ददर्श संप्रभास्वरम् ॥ ३.१७१{६९} ॥
द्वात्रिंशल्लक्षणोपेतमशीतिव्यंजनान्वितम् ।
दिव्यातिक्रान्तसौन्दर्य्यं समन्तभद्ररूपकम् ॥ ३.१७२{७०} ॥
सहस्रेणातिरिक्ताभं सौम्यं कान्तं मनोहरम् ।
पुण्डरीकमिवोद्भासं रत्नाङ्गमिव जंगमम् ॥ ३.१७३{७१} ॥
साक्षात्पुण्यावतारं च दृष्ट्वा चात्यनुमोदिता ।
सहसोपेत्य तच्चक्रमुपढौकितुमैछत ॥ ३.१७४{७२} ॥
एवं तां चक्रमादाय संबुद्धमुपढौकितुम् ।
प्रयातं तां सखी दृष्ट्वा निवारयितुमब्रवीत् ॥ ३.१७५{७३} ॥
नायं नारायणो भद्रे सुगतोऽयं जितेन्द्रियः ।
तदस्मै मा प्रदेहीदं चक्रं संकल्पितं हरेः ॥ ३.१७६{७४} ॥
एवं निवार्य्यमानापि सखीभिः सा च भद्रिका ।
सद्धर्मगुणवांछन्ती ताः सखीः पुनरब्रवीत् ॥ ३.१७७{१७५} ॥
सख्यो भाग्यान्मयाप्येवं संबुद्धो दृश्यतेऽधुना ।
तदद्य सफलं जन्म संसारे जीवितं च मे ॥ ३.१७८{७६} ॥
यदाभास्पर्शिता चापि सत्वाः क्लेशविमोचिताः ।
संवृत्तिसुखसंप्राप्ता निर्वृत्तिमपि चाप्नुयुः ॥ ३.१७९{७७} ॥
यन्नामोच्चारणाद्वापि संभाव्यस्मरणादपि ।
मारपाशविनिर्मुक्ताः संबोधिपदमाप्नुयुः ॥ ३.१८०{७८} ॥
यद्धर्मश्रवणादेवं नित्यानुमोदनादपि ।
सर्वपापविनिर्मुक्ताः सद्गतिं समवाप्नुयुः ॥ ३.१८१{७९} ॥
यत्संघेषु सुपात्रेषु किंचिन्मात्रार्प्पनादपि ।
संसारेऽनन्तसौख्यानि भुक्त्वा यायुः सुखावतीम् ॥ ३.१८२{८०} ॥
येनैवं पालिताः सत्वाः षड्गतिचरिता अपि ।
(र्म् ४८)
बोधयित्वा च सद्धर्मे स्थापिता निर्वृतावपि ॥ ३.१८३{८१} ॥
यस्य धर्मानुभावाच्च मंगलं भुवनत्रये ।
सर्वे सत्वा सुखाढ्याश्च संबोधिपदचारिणः ॥ ३.१८४{८२} ॥
सोऽप्ययं भगवान्नाथः शास्ता त्रैलोक्याधिपः ।
नूनं मे पुण्यभाग्येन दृश्यतेऽयत्नतोऽधुना ॥ ३.१८५{८३} ॥
तदहं कुशलिनी स्यां हि संबुद्धेन दर्शिता ।
महाभाग्यवती चास्मि यदयं सद्गुरुः सुधीः ॥ ३.१८६{८४} ॥
अमृग्यमान एवेत्थं लभ्यते पुरतो मया ।
तदहं पूजयित्वेमं चक्रं च समुपढौकितुम् ॥ ३.१८७{८५} ॥
इछाम्यस्मै मुनींद्राय निर्वृतिपदलब्धये ।
अपि चात्र सदा नैव संबुद्धो लप्स्यते तथा ॥ ३.१८८{८६} ॥
कदा चिद्धि जिनोत्पत्तिः पुष्पमौदुन्वरं यथा ।
मानुष्येऽपि सदा नैव जन्म भवानुचारिणाम् ।
पुण्यैरेव हि मानुष्यं लप्ष्यते जन्म दुल्लभम् ॥ ३.१८९{८७} ॥
मानुष्येऽलभ्यमाने तु कथं बुद्धानुसेवना ।
बुद्धसेवां विना केन बोधिचित्तमवाप्नुयात् ॥ ३.१९०{८८} ॥
बोधिचित्तं विना कस्य सद्धर्मेषु मतिश्चरेत् ।
विना धर्ममतिं को हि बोधिचर्य्यां समाचरेत् ॥ ३.१९१{८९} ॥
बोधिचर्यां विना लोके हितं कर्तुं कथं चरेत् ।
लोके हितमकृत्वैव कुतः पुण्यमवाप्नुयात् ॥ ३.१९२{९०} ॥
अपुण्येन कथं क्लेशान् हित्वा निर्वृतिमाप्नुयात् ।
तस्मात्क्लेशविमुक्त्यर्थं निर्वृत्तिपदलब्धये ॥ ३.१९३{९१} ॥
इमं बुद्धं जगन्नाथमिछाम्यभ्यर्चितुं मुदा ।
बुद्ध एव जगन्नाथः सर्वसत्वहितार्थदः ॥ ३.१९४{९२} ॥
सद्धर्मदेशकः शास्ता संबोधिज्ञाननायकः ।
तस्मादेनं समुत्सृज्य नान्यमिछामि चार्चितुम् ॥ ३.१९५{९३} ॥
अस्यैव शरणं गत्वा भजिष्यामि सदाप्यहम् ॥ ३.१९६{९४} ॥
इति सा दारिका प्रोक्त्वा चक्रमादाय मोदिता ।
संबुद्धं चार्प्पितुं तस्मै पूजां कर्तुमुपाययौ ॥ ३.१९७{९५} ॥
अथ सा तं मुनिं नत्वा पूजाभिश्च समर्चयत् ।
तं चक्रं समुपस्थाप्य नत्वैवं प्रणिधिं व्यधात् ॥ ३.१९८{९६} ॥
(र्म् ४९)
यथायं सुगतो बुद्धो निःक्लेशो विजितेन्द्रियः ।
तथाहमपि शुद्धात्मा निर्वृतिपदमाप्नुयाम् ॥ ३.१९९{९७} ॥
तथासौ भगवान् बुद्धो दृष्ट्वा तत्प्रणिधिं ततः ।
सुप्रसन्नमुखाम्भोजाद्व्यसृजत्संस्मितामृतम् ॥ ३.२००{९८} ॥
तत्स्मितसहोच्चार्यमाणा पंचविधांशवः ।
के चिदूर्द्ध्वं गताः के चिदधो याताश्च तेऽंशवः ॥ ३.२०१{९९} ॥
ये च याता अधोलोके ते संजीवनरके गताः ।
कालसूत्रे च संघाते तथा च रौरवे ततः ॥ ३.२०२{१००} ॥
महारौरवके चापि तपने च प्रतापने ।
अवीचौ चार्बुदे चापि निरर्बुदे तथाटटे ॥ ३.२०३{१} ॥
हहवे हुहुवे चैवमुत्पले पद्मके तथा ।
महापद्मेऽपि चैतेषु षोडशेषु समंततः ॥ ३.२०४{२} ॥
तथोपनारकेष्वेवं सर्वेष्वपि च तेऽंशवः ।
प्रसृता भासयित्वैवं प्राकाशयन् समंततः ॥ ३.२०५{३} ॥
ये शीतनरकास्तेषु तूष्णीभूता निपातिताः ।
ये उष्णनरकास्तेषु शीतीभूता व्यभासयन् ॥ ३.२०६{४} ॥
तेषु ये पापिनः सत्वा दुःखातिवेदनातुराः ।
ते सर्वे तद्द्युतिस्पृष्टास्तद्दुःखवेदनोज्झिताः ॥ ३.२०७{५} ॥
शांतसौख्यानुभूताश्च विस्मयोद्धतमानसाः ।
दृष्ट्वैव सह संमील्य मिथश्चैवमभाषत ॥ ३.२०८{६} ॥
अहो चित्रं भवन्तोऽद्य किं नु वयमितश्च्युताः ।
अन्यत्र चरिताः स्मः किं वताहोस्विन्न मन्यते ॥ ३.२०९{७} ॥
इति संदिग्धचित्तानां तेषां चित्तप्रबोधने ।
भगवान्निर्मितं तत्र प्रैषयच्च समंततः ॥ ३.२१०{८} ॥
अथ तं निर्मितं सौम्यं दृष्ट्वा ते संप्रसादिताः ।
भूयो दृष्ट्वाभिमोदन्तो मिथश्चैवं वभाषिरे ॥ ३.२११{९} ॥
भवन्तो नु वयं सर्वे नान्यत्र चरिता इतः ।
अपि त्वयमिहायातः सत्वो ह्यपूर्वदर्शनः ॥ ३.२१२{१०} ॥
(र्म् ५०)
नूनमस्यानुभावेन निर्दुःखा सुसुखा वयम् ।
इति ते निर्मिते तस्मिन् बौद्धे चित्तं प्रसाद्य च ॥ ३.२१३{११} ॥
नमो बुद्धाय ते तायिन्नित्युक्त्वा शरणं ययुः ।
ततः सर्वे च ते सत्वास्तद्बुद्धस्मृतिधारिणः ॥ ३.२१४{१२} ॥
निःपापाः कुशलाध्याश्च सद्गतिं सहसा ययुः ।
ये तथोर्द्धं गतास्ते च बुद्धस्मितोत्सृताः कराः ॥ ३.२१५{१३} ॥
गत्वा चातुर्महाराजभुवनेषु ततो गताः ।
त्रयस्त्रिंशाश्च यामाश्च तथा च तुषितां गताः ॥ ३.२१६{१४} ॥
निर्माणरतिकां चान्यनिर्मितवशवर्त्तिनः ।
ब्रह्मकायिकलोकं च तथा ब्रह्मप्रोहितम् ॥ ३.२१७{१५} ॥
महाब्राह्मणलोकांश्च परीत्ताभं तथा गताः ।
अप्रमाणं ततो याता आभास्वरां तथा गताः ॥ ३.२१८{१६} ॥
परीत्तशुभमेवं च ह्यप्रमाणशुभं तथा ।
शुभकृत्स्नमनभ्रं च पुण्यप्रसवसंज्ञिकम् ॥ ३.२१९{१७} ॥
बृहत्फलं तथा चैवमबृहमतपं तथा ।
सुदृशं भुवनं चैव सुदर्शनं तथा गताः ॥ ३.२२०{१८} ॥
अकनिष्ठं तथा गत्वा प्रोच्चैरेवमघोषयन् ॥ ३.२२१{१९} ॥
अनित्यं खलु संसारं दुःखं शून्यं ह्यनात्मकम् ।
इति मत्वा त्रिरत्नानि संभजध्वं समाहिताः ॥ ३.२२२{२०} ॥
निष्क्रामतारभध्वं च युज्यध्वं बुद्धशासने ।
धुनीत मृत्युसैन्याश्च नडागारं यथा करी ॥ ३.२२३{२१} ॥
योऽप्यस्मिन् धर्मवैनेये ह्यप्रमत्तश्चरिष्यति ।
स हित्वा जातिसंसारं दुःखस्यान्तं करिष्यति ॥ ३.२२४{२२} ॥
एवं ता अर्चिषः सर्वांल्लोकधातून् समंततः ।
अवभास्य शुभे सत्वान् विनीय पुनरागताः ॥ ३.२२५{२३} ॥
भगवतोऽग्रतः स्थित्वा कृत्वा प्रदक्षिणत्रयम् ।
ऊर्णायां च मुनीन्द्रस्य सर्वा अन्तर्दधुस्त्विषः ॥ ३.२२६{२४} ॥
तदानन्दः समुत्थाय कृतांजलिपुटो नतः ।
(र्म् ५१)
जानुभ्यां भुवि संस्थित्वा भगवन्तं समब्रवीत् ॥ ३.२२७{२५} ॥
नानारङ्गकलापस्ते वक्त्रान्निष्कसितो मुनेः ।
येनावभासिताः सर्वा सूर्येणोदयता यथा ॥ ३.२२८{२६} ॥
विगतोद्धवा दैन्यमदप्रहीणा बुद्धा जगत्युत्तमहेतुभूताः ।
नाकारणं शंखमृणालगौरं स्मितमुपदर्शयन्ति जिना जितारयः ॥ ३.२२९{२७} ॥
तत्कालं स्वयमधिगम्य धीरबुद्ध्या श्रोतॄणां श्रमणजिनेन्द्र कांक्षितानाम् ।
धीराभिर्मुनिवृष वाग्भिरुत्तमाभिरुत्पन्नं व्यपनय संशयं शुभाभिः ॥ ३.२३०{२८} ॥
नाकस्माल्लवणजलाद्रिराजधैर्य्याः संबुद्धाः स्मितमुपदर्शयन्ति नाथाः ।
यस्यार्थे स्मितमुपदर्शयन्ति धीरास्तं श्रोतुं समभिलषन्ति जनौघाः ॥ ३.२३१{२९} ॥
इत्यानंदवचः श्रुत्वा संबुद्धो भगवानसौ ।
तत्स्मितहेतुमादेष्टुं तमानन्दं समब्रवीत् ॥ ३.२३२{३०} ॥
एवमेतत्तथानन्द नाहेत्वप्रत्ययं स्मितम् ।
प्राविष्कुर्वन्ति संबुद्धा अर्हन्तः सुगता जिनाः ॥ ३.२३३{३१} ॥
पश्यानन्दानया नार्य्या चक्रं मे समुपार्प्पितम् ।
पूजयित्वा प्रणत्वा च बोधौ च प्रणिधिः कृता ॥ ३.२३४{३२} ॥
अनेन दानधर्मेण कुशलैश्च समन्विताः ।
दारिकेयं सुभद्रांशा दिव्यभोग्यं समाप्नुयात् ॥ ३.२३५{३३} ॥
न पंचदशकल्पानि विनिपातं गमिष्यति ।
ततश्चक्रान्तरो नाम प्रत्येकसुगतो सुधीः ॥ ३.२३६{३४} ॥
अर्हं क्लेशविमुक्तात्मा पंचाभिज्ञो जितेन्द्रियः ।
सर्वसत्वानुकंपी च ब्रह्मचारी भविष्यति ॥ ३.२३७{३५} ॥
यन्मयि सुगते बुद्धे चित्तमस्याः प्रसीदति ।
तेन पुण्यबलेनेयं प्रत्येकबोधिमाप्स्यति ॥ ३.२३८{३६} ॥
सुगतेषु कृतं पुण्यं न क्षिणोति कदा चन ।
क्रमात्तेन विशुद्धात्मा संबोधिमपि चाप्नुयात् ॥ ३.२३९{३७} ॥
इति मत्वा त्रिरत्नेषु चित्तमेवं प्रसाद्य च ।
श्रद्धया संप्रकर्त्तव्यं सत्कारं बोधिवांछिभिः ॥ ३.२४०{३८} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सर्वे जनाश्च ते ।
(र्म् ५२)
तथेत्यभ्यनुमोदन्तस्त्रिरत्नसेविनोऽभवन् ॥ ३.२४१{३९} ॥
ततो बुद्धानुभावेन तच्चक्रं खे समुद्गतम् ।
क्षणं बुद्धोपरि स्थित्वा छत्रमिवोज्ज्वलन् बभौ ॥ ३.२४२{४०} ॥
ततश्च वियतो गत्वा हरिहर्म्योपरि स्थितम् ।
सुदर्शनमिवोद्दीप्तं बभौ रस्मिसमुत्किरन् ॥ ३.२४३{४१} ॥
ततोऽसौ भगवान् बुद्धो दृष्ट्वा तां दारिकां स्वयम् ।
शिरसि पाणिना स्पृष्ट्वा स्वाशीर्वचनमादिशत् ॥ ३.२४४{४२} ॥
भद्रे ते मंगलं भूया विनिपातं न चाप्नुहि ।
क्रमात्पारमिताः पूर्य्य प्रत्येकं बोधिमाप्नुहि ॥ ३.२४५{४३} ॥
इत्याशीर्वचनं दत्वा संबुद्धोऽसौ मुनीश्वरः ।
ततो राजगृहं गंतुमुपाचरत्ससांघिकः ॥ ३.२४६{४४} ॥
ततोऽसौ दारिका चापि नत्वा तं सुगतं पुनः ।
दृष्ट्वैवं मुहुः स्मृत्वा स्वगेहं समुपाययौ ॥ ३.२४७{४५} ॥
तत्र गेहे प्रविष्ट्वासौ दारिका संप्रमोदिता ।
भर्त्तुरग्रे च तद्वृत्तमाचख्ये सर्वमादरात् ॥ ३.२४८{४६} ॥
भर्त्ताप्यसौ तथा श्रुत्वा बुद्धधर्मानुमोदितः ।
तयैवं भार्यया सार्द्धं भेजे रत्नत्रयं सदा ॥ ३.२४९{४७} ॥
एवं मे गुरुणा ख्यातं तथा ते कथ्यते मया ।
त्वमप्येवं महाराज त्रिरत्नानि सदा भज ॥ ३.२५०{४८} ॥
प्रजाश्चापि त्रिरत्नानां भजने प्रेरय प्रभो ।
तथा ते मंगलं नित्यं बोधिं चापि समाप्नुयाः ॥ ३.२५१{४९} ॥
इति तेनोपगुप्तेन भाषितं तत्सुभाषितम् ।
श्रुत्वाशोको नरेन्द्रोऽसौ मुमोद सह पार्षदैः ॥ ३.२५२{५०} ॥
एतच्चक्रावदानं मुनिवरगुणदं यः शृणोति प्रसाद्य ।
श्रुत्वा यश्चानुमोद्य प्रमुदितमनसा श्रावयत्येवमन्यान् ।
स जित्वा क्लेशसंघान् विगतकलिमलो बुद्धधर्मानुचारी ।
पूतात्मा सद्गुणाढ्यः मुनिवरनिलयैः संप्रयाति प्रमोदात् ॥ ३.२५३{५१} ॥
++ इति रत्नावदानमालायं चक्रावदानो नाम समाप्तम् ++


(र्म् ५३)
इव्प्रेतिकावदान
अथाशोको महीपालः सद्धर्मचरणोत्सवः ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा कृताञ्जलिपुटोऽवदत् ॥ ४.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
यथा मे गुरुणा प्रोक्तं तथा वक्तुं समर्हसि ॥ ४.२{२} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण प्रार्थितेऽसौ जिनांशजः ।
उपगुप्तो महाभिज्ञस्तं नरेशमभाषत ॥ ४.३{३} ॥
यथा मे गुरुणादिष्टं तथा वक्ष्यामि तेऽधुना ।
तथापि श्रूयतां राजन् तव धर्मप्रवृद्धये ॥ ४.४{४} ॥
पुरैकसमये चासौ संबुद्धो भगवाञ्जिनः ।
चैलकैश्च तथान्यैस्तत्सद्धर्मगुणवांछिभिः ॥ ४.५{५} ॥
राजगृहमुपाश्रित्य वेणुवने जिनाश्रमे ।
करण्डकनिवापाख्ये तस्थौ धर्मं समादिशत् ॥ ४.६{६} ॥
तद्धर्म्मदेशनां श्रोतुं सदेवासुरमानुषाः ।
सिद्धविद्याधराश्चापि यक्षगंधर्वकिन्नराः ॥ ४.७{७} ॥
गरुडा नागराजाश्च राक्षसाश्च महोरगाः ।
सर्वे लोकाधिपाश्चापि ससैन्यपरिवारकाः ॥ ४.८{८} ॥
राजानो राजमात्राश्च ब्राह्मणाश्च महाजनाः ।
मंत्रिणो श्रेष्ठिनश्चापि सार्थवाहाश्च पौरिकाः ॥ ४.९{९} ॥
ऋषयो योगिनश्चापि यतयो ब्रह्मचारिणः ।
एवमन्येऽपि लोकाश्च परिवृत्य समंततः ॥ ४.१०{१०} ॥
सत्कृत्य स्वर्य्य पूजाङ्गैः सर्वोपकरणैरपि ।
मानयित्वा च तं नाथं दृष्ट्वा तस्थुः समाहिताः ॥ ४.११{११} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र मौद्गल्यायन आत्मवित् ।
स प्रेतभुवने गत्वा चरन् प्रेतीमपश्यत ॥ ४.१२{१२} ॥
स्वकेशरोमसंछन्नां दग्धस्थूनामहाकृतिम् ।
सूचीमुखीं महत्कायीं पर्वतसंनिभोदराम् ॥ ४.१३{१३} ॥
पिङ्गलकेशिनीं रौद्रीं प्रदीप्ताग्निशिखामिव ।
(र्म् ५४)
तीव्रातिवेदनाक्रान्तां तृषार्त्तं परिमूर्छिताम् ॥ ४.१४{१४} ॥
तत्रायुष्मान् स मौद्गल्यो दृष्ट्वा तां प्रेतिकां चिरम् ।
कैषेति सहसोपेत्य पप्रछ समुपागताम् ॥ ४.१५{१५} ॥
किं त्वया प्रकृतं पापं येनैवं दुःखभागिनी ।
तृषार्त्ता जलमार्गन्ती भ्रमित्वा चरसेऽधुना ॥ ४.१६{१६} ॥
इति तेन यतीशेन पृष्ट्वा सा प्रेतिका ततः ।
तं यतिं सौगतं नत्वा प्ररुदित्वावदत्तथा ॥ ४.१७{१७} ॥
भदन्त तद्विजानीयाः पापकारिण्यहं यतः ।
एवं तृष्णाप्रतप्ताङ्गा भ्रमामि जललालसा ॥ ४.१८{१८} ॥
यत्राहमुदकं पातुं गछामि तृष्णयान्विता ।
अत्र पश्यामि नद्यादिजलाधारान् विशोषितान् ॥ ४.१९{१९} ॥
यदा वर्षति देवे च दृष्ट्वा तदम्बुपातितम् ।
पातुमिछन्त्ल्तृष्णार्त्ता सहसाहं प्रधाविता ॥ ४.२०{२०} ॥
तदा पश्यामि तद्विन्दुविस्फुलिङ्गनिभोज्वलान् ।
दृष्ट्वैवं निराशान्धा भ्रमामि दिक्षु सर्वतः ॥ ४.२१{२१} ॥
किं मया प्रकृतं पापं येनास्म्येवं सुपापिनी ।
तन्मे पापं जगच्छास्ता पृछ्यतां भवतादरात् ॥ ४.२२{२२} ॥
नूनं सो भगवाञ्छास्ता यन्मे कर्मपुराकृतम् ।
व्याकरिष्यति तत्सर्वं तथा लोकप्रबोधने ॥ ४.२३{२३} ॥
यच्छ्रुत्वान्येऽपि सत्वाश्च संविग्नमनसो द्रुतम् ।
विरम्य पापमार्गेभ्यश्चरिष्यन्ति शुभे सदा ॥ ४.२४{२४} ॥
तस्माद्भदन्त सर्वज्ञस्तव शास्ता स पृछ्यताम् ।
व्याकुर्यान्मम सर्वत्र यत्कर्म प्रकृतं पुरा ॥ ४.२५{२५} ॥
अस्मन्नाम्ना स संबुद्धो वंद्यतां भवता यथा ।
इत्युक्त्वा सा तमात्मजं नत्वा प्रेता गृहं ययौ ॥ ४.२६{२६} ॥
स मौद्गल्यस्तथेत्युक्त्वा तत्संदेशमनुस्मरन् ।
सहसैतत्परिप्रष्टुं वेणुवनमुपाययौ ॥ ४.२७{२७} ॥
तदादौ भगवान् दृष्ट्वा तन्मौद्गल्यमुपागतम् ।
प्रहसन् सुप्रसन्नास्यः समामंत्र्यैतदब्रवीत् ।
कंचित्ते कुशलं वत्स कुतोऽत्रासि समागतः ।
लोकेषु किं प्रवृत्तांतं तत्प्रचक्ष्व महामते ।
(र्म् ५५)
इति पृष्टे जिनेन्द्रेण स मौद्गल्यः पुरोगतः ॥ ४.२८{२८} ॥
आदौ तस्य मुनेर्नत्वा तत्प्रवृत्तमुदाहरत् ।
आगतोऽस्मि भदन्तोऽहं चरित्वा प्रेतभूमिषु ॥ ४.२९{२९} ॥
तत्र स्थितोऽहमीक्षन् तां प्रेतीमेकां भयानकीम् ।
दग्धस्थूणानिभां नग्नां पर्वतसन्निभोदराम् ॥ ४.३०{३०} ॥
सूचीछिद्रमुखच्छिद्रां कंकारयन्त्रिकामिव ।
स्वकेशरोमसंछन्नां ज्वलिताग्निशिखामिव ॥ ४.३१{३१} ॥
तिव्रातिवेदनाक्रान्तामार्त्तस्वरानुरोदिनाम् ।
दुर्गन्धामशुचिव्याप्तां स्वकेशपरितापिताम् ॥ ४.३२{३२} ॥
विण्मूत्रानुभोक्तुं च साक्षात्पापावतारिकाम् ।
भगवन् सा मया दृष्ट्वा तृष्णार्त्ता जललालसा ॥ ४.३३{३३} ॥
भ्रमन्ती जलमार्गन्ती जलाश्रयेषु सर्वतः ।
नदीकूपतडागादिनुदपानजलाश्रयान् ॥ ४.३४{३४} ॥
स्वेछाम्बुपूरितान् दृष्ट्वा प्राधावत्सहसा यदा ।
तस्या दर्शणमात्रेण ते सर्वेऽपि जलाश्रयाः ॥ ४.३५{३५} ॥
निर्जलाः पंकशेषेण शुशुषुश्च समंततः ।
तथा विशोषितां दृष्ट्वा नद्यादींस्ताञ्जलाश्रयान् ॥ ४.३६{३६} ॥
निराशा परितप्ताङ्गा सा प्रेती पर्यमूर्छत ।
ततश्च पुनरुत्थाय क्षुत्तृष्णोन्मादचारिणी ॥ ४.३७{३७} ॥
जलं चान्नं समन्वेष्टुं बभ्राम दिक्षु सर्वतः ।
तथापि सा जलं नासादयत्कुहापि वा ॥ ४.३८{३८} ॥
ततोऽतितृष्णया तप्ता विण्मूत्रभोक्तुमैछत ।
तदपि कृच्छ्रतोऽन्विष्य भुक्त्वा तृप्तिं न सा ययौ ॥ ४.३९{३८} ॥
तथामेध्यानि भुक्त्वापि कदाचिन्नैव तृप्तिता ।
क्षुत्तृष्णाहताक्लान्ता पतिता खेदितावसत् ॥ ४.४०{४०} ॥
मां दृष्ट्वा सहसोत्थाय शनैर्मन्दस्वरावदत् ।
स्वागतं भो भवानैतु रक्ष मां पापिनीं लघु ॥ ४.४१{४१} ॥
पानीयं देहि मे भद्र पानीयं दातुमर्हसि ।
इति प्रोक्ताभिधावन्ति पानीयं मामयाचत ॥ ४.४२{४२} ॥
ततोऽहमवदं चैनां पानीयं नात्र विद्यते ।
कात्वमेवं नु दुःखानि भुक्त्वात्र वससे कथम् ॥ ४.४३{४३} ॥
किं त्वया हि कृतं पापं येनैवं दुःखताधुना ।
(र्म् ५६)
वक्तव्यं चेच्च तत्पापं सर्वं मे वक्तुमर्हसि ॥ ४.४४{४४} ॥
इति मे गदितं श्रुत्वा स प्रेती पुनरब्रवीत् ।
किं मया वक्ष्यते पापं यत्पुरा कुधिया कृतम् ॥ ४.४५{४५} ॥
सर्वज्ञो हि भवच्छास्ता स एवं परिपृछ्यताम् ।
तत्सर्वाणि च मे पापं स व्याकुर्यात्स सर्ववित् ॥ ४.४६{४६} ॥
अस्मन्नाम्ना च संबुद्धो वंद्यतां भवतादरात् ।
इति तयोदितं श्रुत्वा प्रतिज्ञाय तथेति च ॥ ४.४७{४७} ॥
भवन्तं प्रष्टुमायामि तत्समादेष्टुमर्हसि ।
आर्त्तस्वरा रुदन्ती सा प्रेती विन्दति वेदनाम् ॥ ४.४८{४८} ॥
येन विण्मूत्रधानानि तेन धावति दुःखिता ।
तदपि कृच्छ्रतो लब्ध्वा भुंक्ते किं चित्कदा चन ॥ ४.४९{४९} ॥
एवं सा पापिनी प्रेती दृष्टातिदुःखिता मया ।
किं तया प्रकृतं पापं मर्त्यलोके सुदारुणम् ॥ ४.५०{५०} ॥
येनैवंविधदुःखं सा ह्यनुभवति सांप्रतम् ।
कदा सा पापतो मुक्ता कथं च सुगतिं व्रजेत् ॥ ४.५१{५१} ॥
तत्सर्वं वदतां शास्त सर्वसत्वप्रबोधने ।
इति तेनार्थिते चासौ भगवान् पुनरब्रवीत् ॥ ४.५२{५२} ॥
मौद्गल्यायन सा प्रेती पापिनी मत्सरी कुधीः ।
तया यत्प्रकृतं पापं येन सा दुःखभागिनी ॥ ४.५३{५३} ॥
तत्सर्वं ते प्रवक्ष्यामि शृणु श्रोतुं यदीछसि ॥ ४.५४{५४} ॥
पुरासीद्भगवान् बुद्धः काश्यपो नाम सर्ववित् ।
सर्वविद्याधिपो नाथो धर्मराजस्तथागतः ॥ ४.५५{५५} ॥
समन्तभद्रकृच्छास्ता त्रैधातुकविनायकः ।
जिनोऽर्हन् सुगतस्त्रायी संबोधिमार्गदेशकः ॥ ४.५६{५६} ॥
स सत्वानां हितार्थेन बोधिचर्याः प्रकाशयन् ।
वाराणसीमुपाश्रित्य मृगदावे जिनाश्रमे ॥ ४.५७{५७} ॥
श्रावकैर्भिक्षुभिः सार्द्धं बोधिसत्वगणैरपि ।
तस्मिन्नेव पर्षत्मध्ये तस्थौ धर्मं समादिशत् ॥ ४.५८{५८} ॥
तस्मिंश्च समये तस्य भिक्षुरन्यतमो यतिः ।
अन्यत्रनगरे गत्वा प्रत्यागछत्स्वमाश्रमम् ॥ ४.५९{५९} ॥
(र्म् ५७)
तत्र मार्गे तृषार्त्तोऽसौ दूरात्कूपं विलोकयन् ।
सहसा समुपागत्य कूपान्तिकमुपाययौ ॥ ४.६०{६०} ॥
तदैका दारिका तत्र पूरयित्वा घटं जलैः ।
सहसा शिरसोहित्वा गृहं गन्तुमुपाचरत् ॥ ४.६१{६१} ॥
स तृषार्त्तो यतिर्दृष्ट्वा तामम्बुघटवाहिकाम् ।
समुपेत्य जलं पातुं प्रार्थयन् समुपाचरत् ॥ ४.६२{६२} ॥
भगिन्योऽहं तृषार्त्तोऽस्मि दूरदेशादुपागतः ।
त्वां दृष्ट्वा सहसोपेत्य जलं पातुमिहागतः ॥ ४.६३{६३} ॥
तद्भगिनी जलं देहि जीवय मां तृषातुरम् ।
दत्वा मे जीवनं त्वं तच्चिरं जीव्या निरोगिनी ॥ ४.६४{६४} ॥
इति तेनार्थितं दृष्ट्वा दारिकासौ दुराशया ।
मात्सर्य्यप्रहतत्वाता तं भिक्षुं पर्य्यभाषत ॥ ४.६५{६५} ॥
अरे भिक्षोऽत्र मायाहि म्रियसे यदि वा खलु ।
न ते ददामि पानीयं घटो पूर्णो भवेन्मम ॥ ४.६६{६६} ॥
कूपे यत्नात्समुद्धृत्य पूरयित्वाम्बुना घटे ।
प्रोहित्वायं मयानीतस्त्वदर्थे किं न मन्यते ॥ ४.६७{६७} ॥
निर्लज्ज क्व नु ते लज्जा परकीयाम्बुमिछसि ।
राजा किं त्वं धनी वासि गुरुर्वा किं न मन्यते ॥ ४.६८{६८} ॥
इत्याक्षेपं प्रतिक्षिप्य तं भिक्षुं सौगतं यतिम् ।
अदत्वैवामृतं किं चित्सत्वरा सा गृहं ययौ ॥ ४.६९{६९} ॥
ततो भिक्षुस्तृषार्त्तोऽपि लज्जयासौ न्यवर्त्तते ।
अन्यत्रैवं समायाच्य पीत्वा ययौ स्वमाश्रमम् ॥ ४.७०{७०} ॥
तत्राश्रमे तरोर्मूले पर्यण्कमुपभुज्य सः ।
अनुशोचय तां नारीं मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ ४.७१{७१} ॥
अहो सा दुर्मती नारी मात्सर्य्यप्रहताशया ।
कथं न मन्यते ह्येवं मानुष्यजन्म दुर्ल्लभम् ॥ ४.७२{७२} ॥
मानुष्यं पुण्यतो लब्ध्वा निस्फलं क्रियते तया ।
धिक्तां दुराशयां मूढां यस्या जन्म निरर्थकम् ॥ ४.७३{७३} ॥
कदैषा पापतो मुक्त्वा सद्गतिं समवाप्स्यति ।
मा गात्सा नरके दुःखं भूयाद्धर्मानुमोदिनी ॥ ४.७४{७४} ॥
शीघ्रं लोकेश्वरस्मार्त्तं लब्ध्वा व्रजतु सन्मतिम् ।
(र्म् ५८)
इत्येवंमनसा भाष्य स भिक्षुर्विजितेन्द्रियः ॥ ४.७५{७५} ॥
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा तस्थौ ध्यानसमाहितः ।
ततोऽसौ दारिका गेहे प्राप्ता भर्तुः पुरोगता ॥ ४.७६{७६} ॥
एतत्सर्वं प्रवृत्तांतं विस्तरेणाब्रवीन्मुदा ।
स्वामिन्नद्याम्बुसंपूर्णं घटं धृत्वागता पथि ॥ ४.७७{७७} ॥
ततो भिक्षुरुपागत्य पानीयं मां प्रयाचति ।
अदत्वैवं जलं तस्मै भिक्षवे सत्वरागता ॥ ४.७८{७१} ॥
वहुशो याच्यमानापि किं चिन्नैव ददाम्यहम् ।
इति तयोक्तमात्रेऽसौ भर्त्ता साधुरपि क्रुधा ।
तां भार्यां रुक्षणेत्रेण दृष्ट्वा चैवमभाषत ॥ ४.७९{७२} ॥
अरे पापिनि दुर्बुद्धे कथं न दीयते त्वया ।
कियद्व्येति जलं दत्वा भिक्षवे तृषिताय ते ॥ ४.८०{७१!} ॥
जलमात्रप्रदानेऽपि यस्याः श्रद्धा न विद्यते ।
सा किमन्नं धनं रत्नं कथां दातुं समुत्सहेत् ॥ ४.८१{७२} ॥
धिक्त्वां पापिनीं दुष्टां यस्या नास्ति दयार्थिने ।
किं त्वया मम सत्यापि यशोधर्मप्रघातया ॥ ४.८२{७३} ॥
यद्येवं न प्रदद्यास्त्वं कस्मै चिदर्थिने जलम् ।
प्रेयसीमपि भार्ये त्वां परित्यक्ष्याम्यहं खलु ॥ ४.८३{७४} ॥
यदि मे प्रियतां कर्तुमिछसि स्नेहचेतसा ।
अर्थिनो मानयित्वा तद्दानं कर्तुं समुत्सहेः ॥ ४.८४{७५} ॥
नो चेदेवं मया त्यक्ता व्रज मा तिष्ठ मे गृहे ।
अवश्यं नौ वियोगः स्यादेकान्ते मरणं ध्रुवम् ॥ ४.८५{७६} ॥
किं त्वादृश्या स्त्रिया पुंसः केवलं धर्महानये ।
धर्मं विना न मे कार्य्यं दाक्षिण्यापि च भार्यया ॥ ४.८६{७७} ॥
किं त्वया कांतयाप्येवं मात्सर्य्यकुलदुर्धिया ।
धर्म एव विनश्येत तद्व्रज मा गृहे वस ॥ ४.८७{७८} ॥
धर्मेण रक्ष्यते लोकः कान्तया किं हि रक्ष्यते ।
तत्कान्तापि परित्याज्या यदि पापनुरगिनी ॥ ४.८८{७९} ॥
(र्म् ५९)
भार्या हि पालनीया सा यदि धर्मार्थिनी सती ।
किं त्वं पापार्थिनी दुष्टा यशोधर्मविनाशिनी ॥ ४.८९{८०} ॥
नैवाहं च त्वया सार्द्धं भोक्तुं रन्तुं समुत्सहे ।
क्रियते चेत्त्वया धर्मस्तथा वस मया सह ॥ ४.९०{८१} ॥
नो चेदेवं मया त्यक्ता त्वं मा तिष्ठ गृहे व्रज ।
एवं भर्त्त्रोच्यमानापि प्रमदा सा न बोधिता ॥ ४.९१{८२} ॥
मात्सर्य्यालीढचित्तत्वाद्रोषिता चैवमब्रवीत् ।
नैव स्थास्याम्यहं यास्ये किं स्थित्वैवं विनिन्दिता ॥ ४.९२{८३} ॥
कियत्त्वय्यपराधं मे यत्तथाहं विमोचिता ।
किं स भिक्षुर्गुरुर्राजा मित्रं वा ते पिता सुहृत् ॥ ४.९३{८४} ॥
ज्ञातिर्वा स सखा वन्धुः किं च भ्राता प्रभुर्धनी ।
प्रदत्तं किमदत्तं च कियन्नष्टं भवेत्यतः ॥ ४.९४{८५} ॥
नैव किंचिच्च दास्यामि कस्मै चिद्भिक्षवेऽर्थितम् ।
अदत्वा मे भवेत्किं हि दास्याम्यहं यथेछया ॥ ४.९५{८६} ॥
दास्यामि वा न दास्यामि का चर्चात्र तथा तव ।
पापश्चेन्मयि पच्येत धर्मो वापि तथा मम ॥ ४.९६{८७} ॥
त्वमत्र मा कृथाश्चिन्तां किं त्वयात्र विचार्य्यते ।
शुभं वाप्यशुभं वा मे तव किं तद्विचारता ॥ ४.९७{८८} ॥
तथापि मम दोषं चेद्यास्यामि न वसाम्यहम् ।
वरं प्राणपरित्याज्यं न तु दानं ददाम्यहम् ॥ ४.९८{८९} ॥
इत्यसौ प्रमदाक्रुष्य भर्तुराक्षिप्य गर्विता ।
क्वचित्किंचिच्च कस्मैचिद्ददौ नैव कदाचन ॥ ४.९९{९०} ॥
गृहे तिथीनुपायातान् दृष्ट्वैवातिप्ररोषिता ।
वहुधा क्रुष्य तान् गेहान्न्यकासयद्बलादपि ॥ ४.१००{९१} ॥
तदाशीर्वचनान्येवं श्रुत्वापि परिकोपिता ।
हसति निन्दयित्वैनां परिभाष्य न्यकासयत् ॥ ४.१०१{९२} ॥
सदा बध्वा गृहद्वारं याचकागतिशंकया ।
कोष्ठ एव समासीना कदाचिन्न विनिर्ययौ ॥ ४.१०२{९३} ॥
(र्म् ६०)
सर्वदा स्वामिना सार्द्धं कृत्वैवं कलहं मुहुः ।
स्वयमेव प्रभुक्त्वासौ कालमेवमयापयत् ॥ ४.१०३{९४} ॥
ततः काल उपायाते प्रमदा सा रुजान्विता ।
तदाप्येवं न चोत्सेहे किंचिद्दातुं समर्थिने ॥ ४.१०४{९५} ॥
ततः प्रवृद्धरोगार्त्ता तृष्णार्त्ता परिशोषिता ।
मृता सा नरके याता प्रेती भवति सांप्रतम् ॥ ४.१०५{९६} ॥
या चाभूद्दारिका दुष्टा मात्सर्य्यप्रहताशया ।
सैवैषा हि त्वया दृष्टा प्रेती नरकवासिनी ॥ ४.१०६{९७} ॥
इति मौद्गल्य दृष्ट्वैवं प्रत्यक्षं पापदुःखिनीम् ।
सर्वादा श्रद्धयार्थिभ्यो दातव्यं जलमादरात् ॥ ४.१०७{९८} ॥
सर्ववस्तुप्रदानानां जलदानं महत्तरम् ।
सर्वेषां जीवनं यस्मादमृतं संवरं जलम् ॥ ४.१०८{९९} ॥
जलपानं विना सर्वे न जीवन्ति हि जन्तवः ।
तदमृतं जलं शुद्धं दातव्यमर्थिने सदा ॥ ४.१०९{१००} ॥
जलमेव हि पीत्वा ते निराहारास्तपस्विनः ।
योगिनोऽनेकवर्षानि जीवन्ति प्राणिनो यथा ॥ ४.११०{१} ॥
सर्वाहाराभिसंत्यक्ता जिवंति प्राणिनो जलैः ।
सर्वान्न परिभुक्त्वापि न जीवन्ति जलैर्विना ॥ ४.१११{२} ॥
तदमृतप्रदानं तज्जीवदानं प्रचक्ष्यते ।
सर्ववस्तुप्रदानेभ्यो जलदानं प्रशस्यते ॥ ४.११२{३} ॥
विशेषाद्ग्रीष्मकाले तु तृषार्त्ताय च रोगिने ।
बालवृद्धातुरेभ्यश्च दातव्यं जलमादितः ॥ ४.११३{४} ॥
जलदानं महादानं जलदानसमं न हि ।
येनाभिधार्य्यते प्राणं तत्फलं संप्रशस्यते ॥ ४.११४{५} ॥
सर्वधातुप्रदानेभ्यः सर्वरत्नप्रदानतः ।
सर्वान्नभोग्यदानेभ्यो जलदानं महीयते ॥ ४.११५{६} ॥
कन्याकोटिप्रदानाच्च गजकोटिप्रदानतः ।
गवां कोटिप्रदानाच्च जलदानं महीयते ॥ ४.११६{७} ॥
सप्तरत्नमयीभूमिप्रदानाच्च महीयते ।
एवं सर्वप्रदानेभ्यो जलदानं महत्तरम् ॥ ४.११७{८} ॥
तृप्यन्ते देवताः सर्वे पितृलोकास्तथापरे ।
सर्वे भूताश्च सत्वाश्च जलेनैव सदापि हि ॥ ४.११८{९} ॥
तथा द्रव्यानि सर्वाणि भूतानि ह्यशुचिन्यपि ।
जलाभिषिक्तमात्रेण शुद्ध्यन्ते सर्वदा खलु ॥ ४.११९{१०} ॥
जलं विना न तृप्यन्ते भुक्त्वापि दिव्यभोजनम् ।
(र्म् ६१)
तस्मात्सर्वप्रदानानां जलदानं महीयते ॥ ४.१२०{११} ॥
तथा ये च सुधां पीत्वा दिव्यकान्ता समर्पिता ।
रमन्ति त्रिदशाः स्वर्गे ते हि सर्वे जलप्रदाः ॥ ४.१२१{१२} ॥
चक्रवर्त्ती नृपेन्द्रो यो रमणीभिः सहामृतम् ।
भुक्त्वा रमति संमोदी सोऽपि चाम्बुप्रदानतः ॥ ४.१२२{१३} ॥
एवं चान्येऽपि ये लोका यथेछा सुखभोगिनः ।
निःक्लेशा निरुजा भद्रास्ते हि सर्वे जलप्रदाः ॥ ४.१२३{१४} ॥
ये तु नीचाशयादीनाः क्षुत्पिपासातुराः कृशाः ।
याचकाः प्रेष्यकाश्चापि सर्वे तेऽम्भोऽप्रदानिकाः ॥ ४.१२४{१५} ॥
जलदानोद्भवं पुण्यं संख्यातुं नैव शक्यते ।
सर्वैरपि मुनींद्रैश्च किमन्यैर्विबुद्धैर्जनैः ॥ ४.१२५{१६} ॥
मत्वेति श्रद्धया नित्यं दिव्यामृताभिवांछिभिः ।
अर्थिभ्यः सर्वसत्वेभ्यो दातव्यं जलमादरात् ॥ ४.१२६{१७} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सर्वे च भिक्षवः ।
सर्वेभ्यः सर्वदा कर्तुं जलदानं समैछन् ॥ ४.१२७{१८} ॥
अथानन्दः समुत्थाय नत्वा तं श्रीघनं गुरुम् ।
कृतांजलिपुटो पृछन् तत्पापपरिमोचनम् ॥ ४.१२८{१९} ॥
कदा सा भगवन् प्रेती तत्पापात्परिमोक्ष्यते ।
सर्वसत्वाभिबोधार्थं तत्समादेष्टुमर्हसि ॥ ४.१२९{२०} ॥
इत्यानन्देन पृष्टेऽसौ सर्वज्ञो भगवांस्तदा ।
तमानंदं समारभ्य प्राह पापविमोचनम् ॥ ४.१३०{२१} ॥
शृण्वानंद समाधाय येन सा परिमोक्ष्यते ।
सर्वसत्वप्रबोधाय तदुपायैः प्रचक्ष्यते ॥ ४.१३१{२२} ॥
सा प्रेती नरकेष्वेवं सर्वेषु भ्रमिता सदा ।
दुःखाभिवेदनाखिन्ना परितप्तानुतापिता ॥ ४.१३२{२३} ॥
ततः कालान्तरे सैवं स्मृत्वा रत्नत्रयं यदि ।
(र्म् ६२)
नमो बुद्धाय धर्माय संघायेति वदेद्यदा ॥ ४.१३३{२४} ॥
तदा लोकेश्वरो सर्वलोकनाथो जिनात्मजः ।
दृष्ट्वा तां सहसोपेत्य स्वप्रभाभिः परिस्पृशेत् ॥ ४.१३४{२५} ॥
यदा लोकेश्वराभाभिः स्पर्शिता सा सुधी सती ।
तदातिसौख्यतां लब्ध्वा विस्मितैवं व्यचिन्तयेत् ॥ ४.१३५{२६} ॥
अहो सौख्यं मया लब्धं कस्यानुभावतोऽधुना ।
किमाहोस्विदितश्च्युत्वागतोऽन्यत्र वसाम्यहम् ॥ ४.१३६{२७} ॥
इति चिन्तारि तिष्ठन्ती विस्मयोद्धतमानसीम् ।
दृष्ट्वा लोकेश्वरश्चैनां बोधयितुमुपाचरेत् ॥ ४.१३७{२८} ॥
उपेत्य तर्पयित्वा च स्वतनुनिःसृतैर्जलैः ।
विविधैर्भोजनैश्चापि प्रतर्प्पयेत्स बोधिराट् ॥ ४.१३८{२९} ॥
ततोऽसौ पापिनी प्रेती पीत्वा तत्तनुजामृतम् ।
परितृप्ता विशुद्धाङ्गा नत्वा तं प्रार्थयेत्तथा ॥ ४.१३९{३०} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ कृपया मां समुद्धर ।
दर्शय धर्ममार्गं मे सदा ते शरणं व्रजे ॥ ४.१४०{३१} ॥
तयैवं प्रार्थिते चासौ लोकनाथो दयानिधिः ।
दर्शयित्वार्यमार्गं च श्रावयेद्धर्मदेशनाम् ॥ ४.१४१{३२} ॥
यां श्रुत्वैव च सा प्रेती सर्वपापविमोचिता ।
ततश्च्युत्वा विशुद्धात्मा जन्म बोधिकुले लभेत् ॥ ४.१४२{३३} ॥
तत्र बोधिचरीः प्राप्तुं चरेद्व्रतमुपोषधम् ।
तद्व्रतपुण्यभावैश्च बोधिचर्य्याः समाचरेत् ॥ ४.१४३{३४} ॥
क्रमाद्बोधिचरीः पूर्य्य बोधिप्रणिधिमानसः ।
बोधिसत्वो महासत्वो भविष्यति न संशयः ॥ ४.१४४{३५} ॥
ततो लोकहितं कृत्वा संबोधिपदमाश्रयन् ।
सर्वदा च सुखं भुक्त्वा सुखावतीं गमिष्यति ।
तत्रामिताभसंबुद्धं सेवित्वा समुपाश्रयन् ।
संबोधिज्ञानमासाद्य निर्वृतिं चाप्यवाप्स्यति ॥ ४.१४५{३६} ॥
यद्यसौ स्मरते प्रेती त्रिरत्नानां समाहिता ।
तदा चैवं ततश्च्युत्वा सौखावतीं गमिष्यति ॥ ४.१४६{३७} ॥
नो चेदेवं हि सा प्रेती सदापि नरके वसेत् ।
यावन्न स्मरते बुद्धं तावन्न मोक्ष्यते ततः ॥ ४.१४७{३८} ॥
(र्म् ६३)
एवं सर्वेऽपि ये सत्वा यावन्तो नरकास्थिताः ।
तावन्तस्तेऽपि सर्वे च दुष्टाः पापानुचारिकाः ॥ ४.१४८{३९} ॥
यदैषां ये त्रिरत्नानां स्मरन्त्यनुतापिताः ।
नमो बुद्धाय धर्माय संघायेति वदंति च ॥ ४.१४९{४०} ॥
तदा तत्पापनिर्मुक्ता विशुद्धाङ्गाः शुभाशयाः ।
सद्धर्माचरणं कर्तुमुत्सहेयुः समाहिताः ॥ ४.१५०{४१} ॥
ततो लोकेश्वरो दृष्ट्वा तान् सत्वान् धर्मभाजनान् ।
बोधयित्वा प्रयत्नेन बोधिमार्गे नियोजयेत् ॥ ४.१५१{४१!} ॥
ततः सर्वे च ते सत्वा बोधिप्रणिधिमानसाः ।
सर्वसत्वहितार्थेन समिछेयुः शिवां चरीम् ॥ ४.१५२{४२} ॥
ततस्ते नरकाच्च्युत्वा संप्रयायुः सुखावतीम् ।
तत्रामिताभनाथस्य धर्मं श्रुत्वानुमोदिताः ॥ ४.१५३{३३!} ॥
बोधिचर्य्याः समाश्रित्य कुर्युर्लोकहितानि ते ।
क्रमाद्बोधिचरीः पूर्य्य सर्वक्लेशविमुक्तिगाः ॥ ४.१५४{३४} ॥
संबोधिज्ञानमासाद्य निर्वृतिं समवाप्नुयुः ।
एवमन्येऽपि ये सत्वा लोकेशसरणं गताः ॥ ४.१५५{३५} ॥
ते आशु पापनिर्मुक्ताः सुखावतीं व्रजन्ति हि ।
ये ये लोकेश्वरं स्मृत्वा भजन्ति सततं मुदा ।
ते ते सर्वे च निःपापा भवन्ति बोधिभागिनः ॥ ४.१५६{३६} ॥
तस्माल्लोकेश्वरं स्मृत्वा गत्वा च शरणं सदा ।
त्रिमण्डलविशुद्धेन चरितव्यं व्रतोत्तमम् ॥ ४.१५७{३७} ॥
व्रतोत्तमं समाख्यातमार्याष्टांगिकपोषाधम् ।
सर्वेषामपि पुण्यानां तद्व्रतपुण्यमुत्तमम् ॥ ४.१५८{३८} ॥
येनैवाशु विशुद्ध्यंते घोरपातकिनापि च ।
तस्मादेतत्महत्पुण्यं व्रतराजं विदुर्जिनाः ॥ ४.१५९{३९} ॥
यस्य पुण्यानुभावेन पूर्य्य पारमितागणाः ।
सर्वक्लेशान् विनिर्जित्य शीघ्रं बोधिमवाप्नुयुः ॥ ४.१६०{४०} ॥
येऽप्यतीताश्च संबुद्धाः सर्वज्ञाः सुगता जिनाः ।
तेऽपि तद्व्रतपुण्यैस्तु शीघ्रं बोधिमवाप्नुवन् ॥ ४.१६१{४१} ॥
येऽप्येतर्हि च संबुद्धाः संबोधिधर्मदेशकाः ।
(र्म् ६४)
तेऽप्येतद्व्रतपुण्यैश्च भवन्ति बोधिपारगाः ॥ ४.१६२{४२} ॥
ये चाप्यनागता बुद्धा भविष्यन्ति तथागताः ।
तेऽप्येतद्व्रतपुण्यैस्तु लप्स्यन्ते बोधिसंपदम् ॥ ४.१६३{४३} ॥
एवमन्येऽपि ये प्राज्ञाः संबोधिपदवांछिताः ।
तेऽप्येतद्व्रतमाधाय लभन्ति बोधिसंपदम् ॥ ४.१६४{४४} ॥
तस्मादेतद्व्रतं धृत्वा दातव्यं दानमदरात् ।
एतत्फलं सदाक्षीणं सूते कल्पतरुर्यथा ॥ ४.१६५{४५} ॥
एतद्व्रतधराः सत्वाः सद्धर्माचरणोद्यताः ।
सर्वथा न व्रजंत्येव दुर्गतिषु कदाचन ॥ ४.१६६{४६} ॥
सदैव सुगतिं प्राप्ताः सर्वसत्वानुकंपिनः ।
सद्धर्माचरणं धृत्वा बोधिसत्वा भवन्ति ते ॥ ४.१६७{४७} ॥
ये च लोकेश्वरं स्मृत्वा चरन्त्येतद्व्रतं सदा ।
ते पश्यन्ति सदाप्येनं लोकनाथं जगत्प्रभुम् ॥ ४.१६८{४८} ॥
तेन लोकेश्वरेणापि दृश्यंते तेऽपि सर्वदा ।
ये च लोकेशसंदृष्टास्ते सर्वे बोधिभागिनः ॥ ४.१६९{४९} ॥
बोधिसत्वा महासत्वाः संबोधिं समवाप्नुयुः ।
ये स्मरन्ति सदा नित्यं लोकेशं करुणामयम् ।
सहसा दुर्गतिं त्यक्त्वा मुक्त्वा यायुः सुखावतीम् ॥ ४.१७०{५०} ॥
ये च तच्छरणं गत्वा भजंति तं जिनात्मजम् ।
सर्वपापविनिर्मुक्तास्तेऽपि यायुः सुखावतिम् ॥ ४.१७१{५१} ॥
ये सुगन्धैर्जलैः शुद्धैः स्नापयन्ति जगद्गुरुम् ।
मन्दाकिन्यां च ते स्नात्वा शुद्धा यांति सुखावतिम् ॥ ४.१७२{५२} ॥
पंचगंधादिसौरभ्यैर्लोकेशं लेपयंति ये ।
चक्रवर्त्तिपदं भुक्त्वा तेऽपि यांति सुखावतीम् ॥ ४.१७३{५३} ॥
चीवरं ये ददंत्यस्मै ते दिव्यवस्त्रसंयुताः ।
सर्वधर्माधिनाथाश्च यांति चांते सुखावतीम् ॥ ४.१७४{५३*} ॥
सत्कृत्य श्रद्धया येऽपि पुष्पैस्तमर्चयन्ति ये ।
(र्म् ६५)
ते सुरेन्द्रपदं प्राप्य यान्ति चान्ते सुखावतीम् ॥ ४.१७५{५४} ॥
सौरभ्ययोजितैर्धूपैर्ये भजन्ति तमीश्वरम् ।
ते नरेन्द्रपदं भुक्त्वा यांति चान्ते सुखावतिम् ॥ ४.१७६{५५} ॥
ये ददन्ति च भैषज्यं तस्मै लोकाधिपाय च ।
चक्रवर्त्तिपदं प्राप्य यांति ते च सुखावतीम् ॥ ४.१७७{५६} ॥
ये ददन्ति प्रदीपानि तस्मै लोकेश्वराय च ।
ते महेन्द्रपदं भुक्त्वा यान्ति चान्ते सुखावतीम् ॥ ४.१७८{५७} ॥
नैवेद्यं ये ददन्त्यस्मै ते भवन्ति नरेश्वराः ।
दिव्यभोग्यानि भुक्त्वा च यान्ति चान्ते सुखावतीम् ॥ ४.१७९{५८} ॥
ये च पानं ददन्त्यस्मै ते पीत्वा सततं सुधाम् ।
स्वर्गे रमन्ति देवेन्द्रा यान्ति चान्ते सुखावतीम् ॥ ४.१८०{५९} ॥
फलमूलादिकं दत्तं यैश्च तस्मै सुतायिने ।
यथेप्सितसुखं भुक्त्वांतेऽपि यांति सुखावतीम् ॥ ४.१८१{६०} ॥
ताम्बूलं पूगसंयुक्तं लोकेशाय ददन्ति ये ।
सुरूपाः सत्सुखं भुक्त्वांतेऽपि यान्ति सुखावतीम् ॥ ४.१८२{६१} ॥
शय्यासनं प्रदत्तं यैस्तस्मै सत्वानुकंपिने ।
ते क्षितीशश्रियं भुक्त्वा यान्त्यंते च सुखावतीम् ॥ ४.१८३{६२} ॥
सिंहासनं प्रदत्तं यैस्तस्मै धर्मानुशासिने ।
ते वंद्याः सर्वलोकैश्च यान्त्यन्ते च सुखावतीम् ॥ ४.१८४{६३} ॥
छत्रं तस्मै प्रदत्तं यैस्ते नृपाश्चक्रवर्त्तिनः ।
यशोधर्मसुखं भुक्त्वा संप्रयान्ति सुखावतीम् ॥ ४.१८५{६४} ॥
पताकां ये प्रयछन्ति तस्मै लोकाधिपाय चा ।
तेऽपि सर्वां महीं भुक्त्वा यान्ति चान्ते सुखावतीम् ॥ ४.१८६{६५} ॥
तस्मै ये च प्रयछन्ति धातुरत्नगणानि च ।
ते नरेन्द्राश्चतुर्द्वीपां भुक्त्वा यान्ति सुखावतीम् ॥ ४.१८७{६६} ॥
ये वितानं वितन्वंति गेहे तस्य कृपानिधेः ।
ते नरेन्द्राः सुरेन्द्राश्च भूत्वा यांति सुखावतीम् ॥ ४.१८८{६७} ॥
त्रैलोक्याधिपतेस्तस्य ये कुर्वन्ति प्रदक्षिणाम् ।
ते नरेन्द्रश्रियं भुक्त्वा यान्ति चान्ते सुखावतीम् ॥ ४.१८९{६८} ॥
संगीतैर्ये प्रकुर्वन्ति पूजां तस्य जगत्प्रभोः ।
सदा सुभाषितान्येव शृण्वन्ति ते गुणाकराः ॥ ४.१९०{६९} ॥
चामरैर्व्यजनैर्वापि तं नाथं वीजयन्ति ये ।
(र्म् ६६)
ते नृपाः सुरलक्ष्मीं च भुक्त्वा यांति जिनालये ॥ ४.१९१{७०} ॥
शोधयन्ति च ये नित्यं विहारे कारुणानिधेः ।
दिव्यनेत्राश्च ते सौख्यं भुक्त्वा यांति सुरालयम् ॥ ४.१९२{७१} ॥
कृत्वा रम्यं विहारं च लोकेशाय ददन्ति ये ।
ते महेन्द्रश्रियं भुक्त्वा संप्रयान्ति सुखावतीम् ॥ ४.१९३{७२} ॥
विहारे तत्र संसिद्धे यष्टिमारोप्य ये नराः ।
सुवर्णकलशांश्छत्रध्वजघण्टावलीयुतान् ॥ ४.१९४{७३} ॥
पंचवर्णपताकाभिः पुष्पस्रग्भिश्च संयुतान् ।
संप्रतिस्थां प्रकुर्वति महोत्साहैर्विधानतः ॥ ४.१९५{७४} ॥
ते नरेन्द्राः सुरेन्द्राश्च यशोधर्मसुखान्विताः ।
माहेश्वर्य्यश्रियं भुक्त्व यान्ति चान्ते सुखावतीम् ॥ ४.१९६{७५} ॥
पद्यगद्यमयैः स्तोत्रैर्ये स्तुवंति तमीश्वरम् ।
निःपापाः सुखिनः प्राज्ञास्ते प्रयान्ति सुखावतीम् ॥ ४.१९७{७६} ॥
ये चाष्टांगप्रणामानि अस्मै शास्त्रे प्रकुर्वंते ।
चक्रवर्तीपदं भुक्त्वा ते प्रयान्ति जिनालयम् ॥ ४.१९८{७७} ॥
ये स्मरन्ति सदा नित्यं तमीशं सुगतात्मजम् ।
ते सद्यः पापनिर्मुक्ता अन्ते यान्ति सुखावतीम् ॥ ४.१९९{७८} ॥
ये ये सत्वाश्च तं नाथं स्मृत्वा भजन्ति सर्वदा ।
ते ते सर्वे न यान्त्येव दुर्गतिषु कदाचन ॥ ४.२००{८०} ॥
सदापि सद्गतिष्वेव याताः सौख्यसमन्विताः ।
सद्धर्माचरणं कृत्वा संप्रयान्ति सुखावतीम् ॥ ४.२०१{८१} ॥
एवं ये पापिनश्चापि लोकेशं शरणं गताः ।
तेऽपि पापविनिर्मुक्ताः शुद्धा यांति जिनालयम् ॥ ४.२०२{८२} ॥
एवं लोकेश्वरो नाथः पुण्यक्षेत्रं शुभप्रदः ।
चिंतामणिः कल्पवृक्षो यथेप्सितफलप्रदः ॥ ४.२०३{८३} ॥
(र्म् ६७)
न हि तेन समः कश्चिन्महत्पुण्यफलप्रदः ।
कुतोऽधिकस्तु विद्येत त्रैधातुभुवनेष्वपि ॥ ४.२०४{८४} ॥
तेनैव सकलाः सत्वा बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
आर्य्यमार्गे प्रतिष्ठाप्य प्रेरिता निर्वृतावपि ॥ ४.२०५{८५} ॥
पापिष्ठो अपि सत्वाश्च तेनोपेत्य स्वयं तथा ।
नरकेभ्यः समुद्धृत्य संप्रेरिताः सुखावतीम् ॥ ४.२०६{८६} ॥
एवं सर्वेऽपि सत्वाश्च नानोपायविधानतः ।
दर्शयित्वार्य्यमार्गाणि तेन बोधौ निवेशिताः ॥ ४.२०७{८७} ॥
तस्मात्सर्वाधिकेशः स लोकेश्वरो महेश्वरः ।
सर्वधर्मानुभर्ता स लोकनाथः प्रतीयते ।
केनापि गंतुं तस्य पुण्यस्कंधं न शक्यते ।
मयापि शक्यते नैवं सर्वैश्चापि मुनीश्वरैः ।
एवं मत्वा त्वमानंदः लोकनथं दयोदधिम् ॥ ४.२०८{८८} ॥
सर्वदेवाधिदेवेशं स्मृत्वैव सततं भज ।
ततस्ते मंगलं नित्यं सर्वदापि समंततः ॥ ४.२०९{८९} ॥
कुतश्चिन्नैव विद्येरन् भयानि विविधान्यपि ।
यत्र लोकेश्वरस्मृतिस्तत्रोत्पातभयं न हि ॥ ४.२१०{९०} ॥
अग्नेरपि भयं नैव नाप्युत्पातमरुद्भयम् ।
न चोदकभयं तत्र न च भूमिभयं खलु ॥ ४.२११{९१} ॥
विद्युत्पातभयं नापि न चाशनिभयं सदा ।
न च शत्रुभयं क्वापि नापि राजभयं तथा ॥ ४.२१२{९२} ॥
न च चौरभयान्येवं न च रोगभयानि च ।
सर्वभयः प्रशाम्यन्ते लोकेशस्मृतिभावतः ॥ ४.२१३{९३} ॥
सर्वेऽप्युपद्रवाश्चैवं प्रयांति विलयं ततः ।
एवं लोकेश्वरो नाथो महत्पुण्यानुभाववान् ॥ ४.२१४{९४} ॥
येनैवं त्रिजगल्लोकं पालितं पुत्रवत्सदा ।
तस्माल्लोकेश्वरो नित्यं सेवितव्यः शुभार्थिभिः ॥ ४.२१५{९५} ॥
यस्य धर्मानुभावेन सर्वत्रापि शिवं सदा ।
इति मत्वा त्वयानंद तद्धर्माञ्छ्रावयन् सदा ॥ ४.२१६{९७} ॥
प्रेरयित्वा च तद्भक्तौ संबोधौ संप्रवेशय ।
(र्म् ६८)
एतत्पुण्यानुभावैस्त्वमप्येवं कुशली भवन् ॥ ४.२१७{९८} ॥
बोधिसत्वो महासत्वो भवेन्नूनं जिनात्मजः ॥ ४.२१८{९९} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वानंदः ससांघिकः ।
तथेति प्रतिमोदित्वा सदा लोकेशमस्मरत् ॥ ४.२१९{१००} ॥
एवं राजंस्त्वया चापि स्मृत्वा लोकेश्वरः सदा ।
सेवितव्यः प्रयत्नेन बोधिप्रणिधिचेतसा ॥ ४.२२०{१} ॥
ततस्त्वं सहसा सर्वपापेभ्यः परिमोचितः ।
बोधिसत्वो विशुद्धात्मा प्रयास्यसि सुखावतीम् ॥ ४.२२१{२} ॥
इत्येवं गुरुणादिष्टमुपगुप्तेन धीमता ।
श्रुत्वा राजानुमोदित्वा सोऽभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ ४.२२२{३} ॥
इदं श्रुत्वावदानं ये श्रावयित्वा परानपि ।
भजंति लोकनाथं ते संप्रयायुः सुखावतीम् ॥ ४.२२३{४} ॥

++ इति रत्नावदानमालायं प्रेतिकावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ६९)
व्शालपुष्पावदान
अथाशोको महीपालो भूयः श्रोतुं सुभासितैः ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा कृतांजलिरवोचत् ॥ ५.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तदर्हसि समादेष्टुं लोकानां पुण्यवृद्धये ॥ ५.२{२} ॥
इति विज्ञापिते तेन नृपेन्द्रेण प्रसादिना ।
उपगुप्तो यतिश्चापि तं नृपं प्रत्यभाषत ॥ ५.३{३} ॥
शृणु राजन्महाभाग सर्वलोकहितार्थभृत् ।
यथा मे गुरुणादिष्टं वक्ष्येऽहं ते तथा खलु ॥ ५.४{४} ॥
पुरैकसमये बुद्धो भगवाञ्छ्रीघनो जिनः ।
श्रावस्त्यां जेतकारण्ये विहारे मणिमण्डिते ॥ ५.५{५} ॥
श्रावकैर्भिक्षुभिः संघैर्बोधिसत्वगणैः सह ।
सद्धर्मदेशनां कर्तुं व्यहरल्लोकशासितुम् ॥ ५.६{६} ॥
तद्धर्मदेशनां श्रोतुं सर्वे सत्वाः समागताः ।
ब्राह्मणाः क्षत्रियाश्चापि राजानो राजमात्रिकाः ॥ ५.७{७} ॥
वैश्याः शूद्रा अमात्याश्च मंत्रिणः साधवो जनाः ।
श्रेष्ठिनः सार्थवाहाश्च धनिनश्च वणिग्गणाः ॥ ५.८{८} ॥
पौराजानपदाश्चापि नानादेशसमागताः ।
देवा दैत्याश्च गन्धर्वा यक्षकिन्नरराक्षसाः ॥ ५.९{९} ॥
सिद्धाविद्याधराः साध्या वसवश्च ग्रहाधिपाः ।
नागेंद्रा गरुडाश्चैवमृषयो ब्रह्मचारिणाः ॥ ५.१०{१०} ॥
योगिनो यतयश्चापि लोकपालाः ससैन्यकाः ।
सर्वे तं सुगतं नत्वा धर्मं श्रोतुमुपागताः ॥ ५.११{११} ॥
सत्कृत्य पूजयित्वा च कृतांजलिपुटो मुदा ।
परिवृत्य पुरस्कृत्य दृष्ट्वा तस्थुः समाहिताः ॥ ५.१२{१२} ॥
अथासौ भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् धर्मवांछिनः ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ५.१३{१३} ॥
तत्र देवादयः सर्वे तत्सद्धर्मामृतं मुदा ।
पीत्वा चाभ्यनुमोदन्तः प्रापुर्ज्ञानविशेषताम् ॥ ५.१४{१४} ॥
(र्म् ७०)
श्रावस्तेयात्तदानेके दारिका दारकाश्च ते ।
कुसुमान् याचितं शालभंजिकाख्यं गिरिं ययुः ॥ ५.१५{१५} ॥
तत्र ते सहसा गत्वा दृष्ट्वा पुष्पाण्यनेकशः ।
प्रादाय समुपागत्वा श्रावस्त्यामचरन्मुदा ॥ ५.१६{१६} ॥
तत्रैका दारिका वाला श्रेष्ठिपुत्री प्रमोदिता ।
शनैः सा शालपुष्पाणि प्रादाय पृष्ठतोऽचरत् ॥ ५.१७{१७} ॥
तदा च भगावान् बुद्धो भिक्षुसंघसमन्वितः ।
श्रावस्त्यां भोजनं भुक्त्वा ततो बहिर्विनिर्ययौ ॥ ५.१८{१८} ॥
तत्र सा दारिकाद्राक्षीद्भगवन्तं तमागतम् ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनं समलंकृतम् ॥ ५.१९{१९} ॥
व्यामप्रभाविराजन्तं सहस्रेणाधिकप्रभम् ।
जंगममिव रत्नाङ्गं समन्तभद्ररूपिकम् ॥ ५.२०{२०} ॥
दृष्ट्वैवं श्रीघनं नाथं दारिका सा प्रमोदिता ।
श्रद्धयार्चयितुं पुष्पैर्मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ ५.२१{२१} ॥
अहो पुण्यं मया लब्धं यत्संबुद्धो दृश्यतेऽधुना ।
एवं कदा कथं कुत्र द्रक्ष्यतेऽयं मुनीश्वरः ॥ ५.२२{२२} ॥
भाग्येनैवं मया लब्धं संबुद्धदर्शनं तथा ।
नूनं भाग्यवती चास्मि यत्पुण्यनिधिराप्यते ॥ ५.२३{२३} ॥
तस्मात्पुण्यं महारत्नं प्राप्तुमुपेत्य सादरम् ।
एतैश्च कुसुमैः सर्वैरर्हाम्येतं समर्चितुम् ॥ ५.२४{२४} ॥
कदायं लप्स्यते भूयः परवश्या स्त्रिया मया ।
तदहं सहसोपेत्य पुष्पाण्यस्मायुपाकिरे ॥ ५.२५{२५} ॥
सदा नोत्पद्यते नात्र संबुद्धो हि कदा चन ।
अतिसुदुर्ल्लभं ह्यस्य दर्शनं च सदा न हि ॥ ५.२६{२६} ॥
मानुष्यं दुर्ल्लभं जन्म विना पुण्यैर्न लभ्यते ।
मानुष्येऽलभ्यमानेऽपि संबुद्धे सेव्यते कथम् ॥ ५.२७{२७} ॥
मानुष्ये लभ्यमानेऽपि क्षणं संपत्सुदुर्ल्लभा ।
नरैरप्यक्षणप्राप्तैः कथं बुद्धेऽनुसेव्यते ॥ ५.२८{२८} ॥
तदद्य मानुषी भूत्वा प्राप्यैवं सुकृतौ क्षणम् ।
यद्यत्र कुसुमैरेभिः संबुद्धं नार्चयाम्यहम् ॥ ५.२९{२९} ॥
(र्म् ७१)
ततो मे निष्फलं जन्म मानुष्ये व्यर्थमेव हि ।
किं ममानेन देहेन सर्वथैकान्तनाशिना ॥ ५.३०{३०} ॥
किमनेनापि जीवेन मृत्यौ नित्यं पुरःस्थिते ।
कियत्कालं च जीवेयं गछेयं मरणं ध्रुवम् ॥ ५.३१{३१} ॥
चिरं स्थित्वापि किं सारं संबुद्धभजनं विना ।
वरं प्राणपरित्यागं कृत्वा संबुद्धदर्शनम् ॥ ५.३२{३२} ॥
अनित्यं खलु संसारं सर्वदेहादिकं धनम् ।
एतदेव तु सत्सारं यद्बुद्धे भजनं सदा ॥ ५.३३{३३} ॥
तदैतैः कुसुमैः सर्वैः पूजयामि मुनीश्वरम् ।
कथं न पूजयिस्यामि संबुद्धं त्रिजगद्गुरुम् ॥ ५.३४{३४} ॥
इति निश्चित्य सा वाला दृष्ट्वा तं सुगतं मुदा ।
सहसोपेत्य तैः सर्वैः सालपुष्पैरवाकिरन् ॥ ५.३५{३५} ॥
ततः प्रदक्षिणीकृत्य प्रणम्य तं प्रहर्षिता ।
किं चिद्दूरे परावृत्य तस्थौ दृष्ट्वा मुनिं मुदा ॥ ५.३६{३६} ॥
ततोऽसौ भगवान् बुद्धस्तस्या आयुर्विहीनताम् ।
मत्वा तां संन्रीक्स्यैवं स्वं विहारं समाययौ ॥ ५.३७{३७} ॥
अथ सा दारिका भूयस्तथान्यत्कुसुमानि च ।
गृहस्यार्थे समादातुं ततः शालवनं ययौ ॥ ५.३८{३८} ॥
तत्र शालतरुं दृष्ट्वा प्रफुल्लकुसुमान्वितम् ।
तत्पुष्पाणि समाचेतुं सहसा सा रुरोह तम् ॥ ५.३९{३९} ॥
तत्रावरुह्य पुष्पाणि चिन्वन्ती सा प्रमोदतः ।
अग्रशाखासमारूढा पपात सहसा ततः ॥ ५.४०{४०} ॥
पतिता सा विरुग्नाङ्गा तीव्रातिवेदनातुरा ।
हा हतास्मीति निश्चित्य संबुद्धस्मरणं व्यधात् ॥ ५.४१{४१} ॥
नमो बुद्धाय धर्माय संघाय सुगताय च ।
इति प्रोक्त्वैव संबुद्धं स्मरन्ति मरणं ययौ ॥ ५.४२{४२} ॥
ततः स्वर्गोपपन्ना सा विस्मितैवं व्यचिन्तयत् ।
कुतश्च्युत्वा कुहोत्पन्ना केन वा कुशलेन च ॥ ५.४३{४३} ॥
इति चिन्तापरीता सा सहसैवं व्यबुद्ध्यत ।
मर्त्याच्च्युत्वागता स्वर्गे बुद्धे पुष्पप्रदानतः ॥ ५.४४{४४} ॥
इति बुद्ध्वा च सा भद्रा सुप्रसादितमानसी ।
तमेव सुगतं नाथं स्मृत्वा नत्वाभ्यनन्दत ॥ ५.४५{४५} ॥
(र्म् ७२)
ततो देवैरुपनीतं दिव्यपुष्पस्वलंकृतम् ।
विमानं सा समारुह्य देवसभामुपाययौ ॥ ५.४६{४६} ॥
तस्मिंश्च समये शक्रः सुधर्मायां सुरैः सह ।
संबुद्धवर्णनां कृत्वा तस्थौ देवान् प्रमोदयन् ॥ ५.४७{४७} ॥
तथा तां समुपायातां शालपुष्पाभ्यलंकृताम् ।
दृष्ट्वा दिव्यातिवर्णाभां पप्रछ विस्मितो हरिः ॥ ५.४८{४८} ॥
गात्रं केन विमृष्टकांचननिभं पद्मोत्पलाभं तव ।
दिव्यश्रीरतुलाकृतेयमिह ते केन प्रभा निःसृता ।
वक्त्रं केन विबुद्धपद्मसदृशं चामीकराभं तव ।
कस्य त्वं वरदेवते फलमिदं यत्कर्मजं भुज्यते ॥ ५.४९{४९} ॥
इति प्रोक्ते सुरेन्द्रेण सा भद्रा देवकन्यका ।
तं देवाधिपतिं नत्वा कृतांजलिपुटोऽब्रवीत् ॥ ५.५०{५०} ॥
सश्रावका नरादित्य आकीर्णशालपुष्पकैः ।
तत्कर्मकुशलं कृत्वा राजते मेऽधिकं तनुः ॥ ५.५१{५१} ॥
जलजेन्दुविशुद्धाभं वदनं मेऽभिरोचते ।
एतत्कर्मानुभावेन विजानीयाः सुरेश्वर ॥ ५.५२{५२} ॥
तयेति प्रोदितं श्रुत्वा देवेन्द्रोऽसौ सुविस्मितः ।
दृष्ट्वा चैनां सुभद्राङ्गीं प्रहर्षयन्नभाषत ॥ ५.५३{५३} ॥
अहो गुणमयं क्षेत्रं सर्वदोषविवर्जितम् ।
यत्र न्यस्तं त्वया वीजमित्थं स्वर्गोपपत्तये ॥ ५.५४{५४} ॥
को नार्चयेत्प्रवरकांचनराशिगौरं बुद्धं विबुद्धकमलायतपत्रनेत्रम् ।
यत्राधिकारजनितानि विशोभितानि कांतामुखानि कमलायतलोचनानि ॥ ५.५५{५५} ॥
धन्योऽसि त्वं सुभद्रांगि संबुद्धगुणभाविनि ।
सर्वथा हि स संबुद्धः सेवितव्यः सदापि च ॥ ५.५६{५६} ॥
यस्य पुण्यप्रसादात्त्वं सद्यः स्वर्गे समागता ।
स एव भगवान्नाथः संस्मृत्वा सेव्यतां सदा ॥ ५.५७{५७} ॥
ततस्ते सर्वदा नित्यं मंगलं स्यात्समंततः ।
चिरं दिव्यसुखं भुक्त्वा यायाश्चान्ते सुखावतीम् ॥ ५.५८{१५८} ॥
इत्यादिष्टं सुरेन्द्रेण सा देवकन्यका सुधीः ।
अनुमोद्य च तं शक्रं नत्वा स्वमालयं ययौ ॥ ५.५९{५९} ॥
(र्म् ७३)
ततः सा संस्थिता देवीप्रासादे दिव्यमण्डिते ।
दिव्यभोग्यसुखप्राप्ता मोदित्वैवं व्यचिन्तयेत् ॥ ५.६०{६०} ॥
यच्च्युत्वाहं मनुष्येभ्योऽधुना स्वर्गसमागता ।
तत्संबुद्धप्रसादेन जानामि नान्यथा खलु ॥ ५.६१{६१} ॥
यन्मया पूजितो बुद्धः शालपुष्पैर्वनोद्भावैः ।
तत्पुण्यफलभोग्यार्थे आगताहं सुरालयम् ॥ ५.६२{६२} ॥
यद्दिव्यसुखसंप्राप्तं तत्संबुद्धप्रसादतः ।
तेन तमेवं संबुद्धं पुनर्गछेय वंदितुम् ॥ ५.६३{६३} ॥
न युक्तं सौगते गन्तुं पर्य्युषितेन वाससा ।
युक्तं तु सौगते गंतुमपर्युषितवाससा ॥ ५.६४{६४} ॥
इति सा मनसा मत्वा देवकन्या सुभद्रिका ।
स्नात्वा सौरभ्यलिप्तांगा दिव्यशुद्धाम्वरावृता ॥ ५.६५{६५} ॥
दिव्यालंकारमालादिमौलीकुण्डलमंडिता ।
अनेकदेवकन्याभिरप्सरोभिः समन्विता ॥ ५.६६{६६} ॥
दिव्यपूजोपचाराणि गृहीत्वा सहसा ययौ ।
तस्यामेव निशि स्वर्द्ध्या भासयन्ती समंततः ॥ ५.६७{६७} ॥
जेतवनमुपेत्यासौ प्रविवेश जिनालयम् ।
ततः प्रदक्षिणं कृत्वा प्रणम्य चरणौ मुनेः ॥ ५.६८{६८} ॥
पंचोपहारपूजाभिः पूजयित्वा कृतांजलिः ।
नत्वा च पुरतः तस्थौ सद्धर्मश्रवणोत्सुका ॥ ५.६९{६९} ॥
अथासौ भगवांस्तस्या ज्ञात्वाशयविशुद्धताम् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ५.७०{७०} ॥
चत्वारि चार्य्यसत्यानि निःक्लेशपुण्यलब्धये ।
दशकुशलमूलानि सम्यक्सत्वविशुद्धये ॥ ५.७१{७१} ॥
आर्य्याष्टाङ्गिकमार्गांश्च संबोधिमार्गलब्धये ।
बोधिपाक्षिकधर्मांश्च संबुद्धगुणलब्धये ॥ ५.७२{७२} ॥
अथासौ देवकन्या तां सद्धर्मदेशणं मुनेः ।
श्रुत्वानुमोदिता चापि प्राप्य धर्मविशेषताम् ॥ ५.७३{७३} ॥
ज्ञानवज्रेण सत्कायदृष्टिशैलं विभेद सा ।
श्रोतापत्तिफलं प्राप्ता दृष्टसत्याभवत्तदा ॥ ५.७४{७४} ॥
ततो भूयः प्रणम्यैवं भगवन्तं कृतांजलिः ।
सुप्रसन्नमुखाम्भोजो त्रिरुदानमुदाहरत् ॥ ५.७५{७५} ॥
(र्म् ७४)
भगवन्निदमस्माकं महापुण्यसुखोदयम् ।
जनन्यापि कृतं नापि न पित्रा न च वंधुभिः ॥ ५.७६{७६} ॥
न ज्ञातिभिर्न मित्रैश्च न सहायसुहृज्जनैः ।
नापि सालोहितैश्चापि पितृलोकैर्न चापरैः ॥ ५.७७{७७} ॥
न राज्ञा न चामात्यैर्न मंत्रिभिर्न च पौरिकैः ।
न गुरुभिर्न विप्रैश्च न यतिभिर्न तापसैः ॥ ५.७८{७८} ॥
न देवैर्नापि दैत्यैश्च नापि लोकाधिपैरपि ।
तथान्यैश्च कृतं नैव यदिदं भवता कृतम् ॥ ५.७९{७९} ॥
उछोषितो यदस्माकं रुधिराश्रुसरित्पतिः ।
अस्थिमयो महाछैलो यदस्माभिश्च लंघितः ॥ ५.८०{८०} ॥
तवानुभावात्पिहितः सुघोरो ह्यपायमार्गो बहुदोषयुक्तः ।
अपावृता स्वर्गगतिः सुपुण्या निर्वाणमार्गश्च मयोपलब्धः ॥ ५.८१{८१} ॥
भवत्प्रसादान्निरुपेतदोषं मयाद्य लब्धं सुविशुद्धचक्षुः ।
प्राप्तं च शान्तं पदमार्य्यकान्तं तीर्णश्च दुःखार्णवपारमस्मि ॥ ५.८२{८२} ॥
नरवरेन्द्रसुरासुरपूजिते विगतजन्मजरामरणादयः ।
भवसहस्रसुदुल्लभदर्शने सफलमद्य मुने तव दर्शनम् ॥ ५.८३{८३} ॥
ततः प्रणत्वा चरणारविंदौ मुनेः प्रकृत्वा तृप्रदक्षिणां च ।
प्रजातहर्षा सुगतं जिनेंद्रं स्मृत्वा च भूयो दिवमाययौ सा ॥ ५.८४{८४} ॥
तथा स्वर्गसमायाता देवकन्या मुमोद सा ।
यथा वणिग्लब्धलाभो रोगमुक्तो यथातुरः ॥ ५.८५{८५} ॥
सम्यग्निष्पन्नशस्याप्तो यथा च कृषिकार्मिकः ।
सिद्धयात्राप्रलब्धार्थः सार्थवाहो वणिग्यथा ॥ ५.८६{८६} ॥
अथ ते भिक्षवः सर्वे दृष्ट्वैवमवभासितम् ।
संदिग्धविस्मिताश्चैवं पप्रछुस्तं मुनीश्वराम् ॥ ५.८७{८७} ॥
भगवन्नद्य रात्रौ को भवतोऽन्तिकमागतः ।
ब्रह्मा वा सुरराजो वा लोकपालगणा अपि ॥ ५.८८{८८} ॥
अस्माभिर्ज्ञायते नायं योऽद्य रात्राविहागतः ।
(र्म् ७५)
तदस्मान् विस्मितान् सर्वान् बोधयितुं समर्हसि ॥ ५.८९{८९} ॥
इति तैर्भिक्षुभिः पृष्टो भगवान् स मुनीश्वरः ।
तांश्च भिक्षुगणान् सर्वान् समामंत्र्याब्रवीत्तथा ॥ ५.९०{९०} ॥
न हि स भिक्षवो ब्रह्मा नापि वासौ सुराधिपः ।
नैव लोकाधिपालाश्च याद्य रात्राविहागता ॥ ५.९१{९१} ॥
अपि तु दारिका दृष्टा युष्माभिः सगता पथि ।
ययाहं सालपुष्पैश्च प्रावकीर्य्याभितोषितः ॥ ५.९२{९२} ॥
सा मां पुष्पैरवाकीर्य्य गृहस्यार्थे पुनर्वनम् ।
गता पुष्पाण्युपाहर्तुं वृक्षारूढापतत्तरोः ॥ ५.९३{९३} ॥
ततोऽसौ पतनोद्विग्ना वेदनाक्रांतचेतसा ।
त्रिरत्नानि स्मरन्त्येव देहं त्यक्त्वा दिवं ययौ ॥ ५.९४{९४} ॥
तत्र स्वर्गे समासाद्य स्मृत्व मां सुगतं पुनः ।
द्रष्टुं धर्मं च मे श्रोतुमिहासौ समुपागता ॥ ५.९५{९५} ॥
तन्मया देशितं तस्यै संबोधिधर्ममुत्तमम् ।
श्रुत्वा सा चानुमोद्यैवं संहर्षिता दिवं ययौ ॥ ५.९६{९६} ॥
इत्येवं भिक्षवो मत्वा त्रिरत्नानि शुभार्थिभिः ।
सेवितव्यानि संस्मृत्वा गत्वा च शरणं सदा ॥ ५.९७{९७} ॥
ये भजन्ति त्रिरत्नानि संस्मृत्वा शरणं गताः ।
दुर्गतिं ते न गछंति व्रजन्ति सद्गतिं सदा ॥ ५.९८{९८} ॥
ये निन्दन्ति त्रिरत्नानि प्रतिक्षिप्य प्रमादतः ।
सद्गतिं ते न गछन्ति वसन्ति नरके सदा ॥ ५.९९{९९} ॥
तस्मान्नित्यां त्रिरत्नानि संस्मृत्वा शरणं गताः ।
सत्कृत्य भावयित्वा च भजध्वं बोधिवांछया ॥ ५.१००{१००} ॥
तथा वो मङ्गलं नित्यं सर्वत्र सर्वदा भवेत् ।
क्रमाद्बोधिचरीं पूर्य संबोधिमपि लप्स्यथ ॥ ५.१०१{१} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते भिक्षवो मुदा ।
तथेत्यभ्यनुमोदन्तस्त्रिरत्नानि सदाभजन् ॥ ५.१०२{२} ॥
इत्येवं गुरुणादिष्टं मयैवं ते प्रचक्ष्यते ।
श्रुत्वैतच्छ्रावयित्वा च त्रिरत्नानि सदा भज ॥ ५.१०३{३} ॥
ततस्त्वं क्रमशश्चैव बोधिचर्यां समाचरन् ।
सर्वपापविनिर्मुक्तः सुखावतीं समाव्रजेः ॥ ५.१०४{३*} ॥
इत्येतद्गुरुणादिष्टमुपगुप्तेन भिक्षुणा ।
(र्म् ७६)
श्रुत्वा राजा तथेत्येवमभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ ५.१०५{४} ॥
तत्संबुद्धानुभावं मुनिवरकथितं शालपुष्पावदानम् ।
ये श्रुत्वा श्रावयन्ति प्रमुदितमनसः श्रद्धया बोधिकामाः ।
ते सर्वक्लेशमुक्ताः सकलगुणधरा बोधिचर्य्यानुरक्ताः ।
कृत्वा लोके हितार्थं जिनवरवसतिं संप्रयंति प्रहर्षैः ॥ ५.१०६{५} ॥

++ इति शालपुष्पावदानं समाप्तं ++


(र्म् ७७)
वि सूकर्यवदान
पुनरेवं यतीशोऽसावुपगुप्तो जिनांशजः ।
त्रिरत्नस्मृतिजं पुण्यं ख्यातुं नृपमब्रवीत् ॥ ६.१{१} ॥
महत्पुण्यानुभावत्वं त्रिरत्नस्मृतिसंभवम् ।
तदहं ते प्रवक्ष्यामि शृणु राजन् समाहितः ॥ ६.२{२} ॥
धर्मता खलु देवानां स्वर्गच्यवनधर्म्मिणाम् ।
पंचपूर्वनिमित्तानि प्रादुर्भवेयुरात्मनि ॥ ६.३{३} ॥
अक्लिष्टानि हि वासांसि क्लिश्येयुश्च्यवनान्तिके ।
अम्लानानि च माल्यानि म्लायेरन् सहसा खलु ॥ ६.४{४} ॥
दौर्गन्धं निःसरेद्देहात्कक्षाभ्यां स्वेद उद्भवेत् ।
प्रच्युतिसमये प्राप्ते स्वासने न धृतिं लभेत् ॥ ६.५{५} ॥
एतत्पंचनिमित्तानि स्वर्गाच्च्यवनधर्मिणाम् ।
सर्वेषां प्रोद्भवेयुश्च प्रच्युतिसमयागमे ॥ ६.६{६} ॥
पुरैकदेवपुत्रस्य तथा च्यवनधर्मिणः ।
एतत्पंचनिमित्तानि प्रादुरासंश्च्युतेः पुरः ॥ ६.७{७} ॥
अथ च्यवनधर्मासौ देवपुत्रो विषादितः ।
अवश्यं च्यवनं स्वर्गान्मत्वा रौत्सीदधीरितः ॥ ६.८{८} ॥
आवर्त्य स्वविमानस्थः परिवर्त्त्य विमूर्छितः ।
पुनश्चैतन्यमासाद्य विलपं पर्य्यदेवतः ॥ ६.९{९} ॥
हा मन्दाकिनि हेमाव्जव्याप्ते पुण्याम्बुवाहिनि ।
त्वयि स्नात्वप्यहं च्युत्वा यास्यामि दुर्गतिं कथम् ॥ ६.१०{१०} ॥
हा चैत्ररथमुत्सृज्य क्व क्रीडेयं यथेछया ।
हा नन्दनवनं रम्यं त्यक्त्वाहं क्व रमेय च ॥ ६.११{११} ॥
हा मिश्रिकावनं दिव्यं त्यक्त्वा रम्ये कुहाधुना ।
हा पारुष्यवनं त्यक्त्वा क्व रम्याम्यप्सरोगणैः ॥ ६.१२{१२} ॥
क्व सुखं लप्स्यते पाण्डुकंवलकशिलां विना ।
(र्म् ७८)
हा देवसमितिं त्यक्त्वा क्व श्रोष्यामि सुभाषिताम् ॥ ६.१३{१३} ॥
हा हा सुदर्शनं रम्यं पुरं त्यक्त्वा व्रजे च्युतः ।
प्रासादं वैजयंतञ्च कदा द्रक्ष्याम्यहं पुनः ॥ ६.१४{१४} ॥
हा शक्रप्रमुखैर्देवैः सार्द्धं कृदाप्रमोदितः ।
अधुना मे क्व तत्सौख्यं श्रोतुं चापि न लप्स्यते ॥ ६.१५{१५} ॥
हा देव्यममृतं त्यक्त्वा किं प्रभोक्ष्यामि सांप्रतम् ।
दिव्यकामसुखं भुक्त्वा पुनर्दुर्गतिमाश्रयन् ॥ ६.१६{१६} ॥
कियद्दुःखं च संभोक्तुं यास्यामि नरकेष्वहम् ।
एतद्दिव्यमहोत्साहाद्भ्रष्टोऽहं नरके गतः ॥ ६.१७{१७} ॥
महद्दुःखाभिसंतप्तः सहिष्यामि कथं तदा ।
हा हतोऽस्मि स्वपापेन किं पापं प्रकृतं मया ॥ ६.१८{१८} ॥
येनेतः स्वर्गतश्च्युत्वा पुनर्यास्यामि नारकान् किम् ।
उपायं करिष्यामि न यायां येन दुर्गतिम् ॥ ६.१९{१९} ॥
को मे शास्तात्र विद्येत यो मां धर्मे नियोजयेत् ।
धर्मेण रक्ष्यते प्राणी नरके संस्थितोऽपि च ॥ ६.२०{२०} ॥
धर्मं विनात्र देवोऽपि स्वर्गात्प्रभ्रन्स्यते पुनः ।
किं करोमि क्व यास्यामि नात्रोपायं तु मन्यते ॥ ६.२१{२१} ॥
सर्वथाहमितश्च्युत्वा गछेयं दुर्गतिं खलु ।
इतश्च्युतस्य मे जन्म लब्धव्यं भुवने कुह ॥ ६.२२{२२} ॥
इति धैर्यं समाधाय मनसैवं व्यलोकयत् ।
च्युत्वेतः सौकरं जन्म प्राप्तव्यं सप्तमे दिने ॥ ६.२३{२३} ॥
एवं स्वाप्तगतिं दृष्ट्वा पपात सविमूर्छितः ।
अथाद्राक्षीन्महेन्द्रस्तं पतितं भुवि मूर्छितम् ॥ ६.२४{२४} ॥
दृष्ट्वा च सहसोपेत्य सुधासेकैरसिंचयत् ।
ततोऽसौ चेतनां लब्ध्वा शनैरुत्थाय तं प्रभुम् ॥ ६.२५{२५} ॥
दृष्ट्वा पादौ परिष्वज्य नत्वैवं प्रार्थयद्रुदन् ।
हा हा नाथ महेन्द्रोऽसि सर्वलोकाधिपः प्रभुः ॥ ६.२६{२६} ॥
मामधः पतितं दृष्ट्वा नोपेक्षां कर्तुमर्हसि ।
(र्म् ७९)
भवान् हि जगतां राजा स्वामी भर्त्ता पतिः प्रभुः ॥ ६.२७{२७} ॥
नाथो धर्मानुशास्ता च तन्मां रक्षतुमर्हसि ।
त्वदृतेऽन्यो न मे कश्चिद्रक्षको विद्यतेऽत्र हि ॥ ६.२८{२८} ॥
तदनुकंपया दृष्ट्या धृत्वा मामुद्धर प्रभो ।
यदि मां रक्षितुं नाथ न शक्नोति भवानपि ॥ ६.२९{२९} ॥
को मां समुद्धरेदन्यो हा हतो नरके व्रजे ।
मंडाकिन्यां त्वया सार्द्धं स्नात्वा पूतात्मकोऽप्यहम् ॥ ६.३०{३०} ॥
कथं च नरके गत्वा वसेयमशुचिं चरन् ।
सहाप्सरोगणैर्नित्यं चरित्वा नंदने वने ॥ ६.३१{३१} ॥
दिव्यसंगीतिवाद्यैश्च रमामि संप्रमोदितः ।
अद्येतः पतितो पृथ्व्यां राजगृहोपजांगले ॥ ६.३२{३२} ॥
सौकरं जन्म लप्स्यामि सप्तमे दिवसे खलु ।
तत्र मूत्रपुरिषादीनमेध्यानपि कृच्छ्रतः ॥ ६.३३{३३} ॥
लब्ध्वा भुक्त्वा चरिष्यामि व्याधसंघैरुपद्रुतः ।
बहुवर्षसहस्राणि भूत्वैवं सूकरात्मजः ॥ ६.३४{३४} ॥
अमेध्यकर्दमे नित्यं वत्स्याम्यावर्त्य संचरन् ।
एवं दिव्यामृतं भुक्त्वा रमित्वा भवता सह ॥ ६.३५{३५} ॥
कथं हि नारके गत्वा भोक्ष्येऽमेध्यानि संचरः ।
इमं कल्पतरुं त्यक्त्वा यथेप्सितफलप्रदम् ॥ ६.३६{३६} ॥
जांगलं वृक्षमाश्रित्य स्थितो भोक्ष्यामि किं तदा ।
सर्वथाहं च्युतोऽस्मीतः प्रेरितो हि स्वकर्मणा ॥ ६.३७{३७} ॥
विविधानि च दुःखानि भोक्तुं यास्यामि नारके ।
तदुपायं प्रदातव्यं भवता मेऽनुकंपिना ॥ ६.३८{३८} ॥
येनाशु दुर्गतेर्मुक्तः प्रागछेयं च स्वर्गतिम् ।
सर्वथा रक्ष मां नाथ यद्यस्ति ते कृपा मयि ॥ ६.३९{३९} ॥
भवान्मां पतितं दृष्ट्वा नोपेक्षां कर्तुमर्हति ।
भवानेव जगच्छास्ता सर्वलोकाधिपः प्रभुः ॥ ६.४०{४०} ॥
तदाशु मां प्रयत्नेन समुद्धर्तुं समर्हति ।
इदं ते दर्शनं नाथ पश्चिमं मे भवेत्खलु ॥ ६.४१{४१} ॥
(र्म् ८०)
जन्मशतसहस्रैश्च दुर्लभं स्याद्धि संगमम् ।
इत्येवं विलपं देवपुत्रस्स तं सुराधिपम् ॥ ६.४२{४२} ॥
नत्वा पादौ निरीक्ष्यैव तस्थावश्रुगलन्मुखः ।
अथ शक्रः सुरेन्द्रोऽसौ दृष्ट्वैवं प्रविलापितम् ॥ ६.४३{४३} ॥
कारुण्या क्रान्तचित्तस्तमाश्वासयन्नभाषत ।
मा कृथा रोदनं भद्र समाश्वसि हि धीरय ॥ ६.४४{४४} ॥
क्रियन्ते किं प्रयत्नानि सर्वथा मरणं ध्रुवम् ।
मृत्युर्महावलिष्ठो हि सर्वसत्वान्तकारकः ॥ ६.४५{४५} ॥
ह्रीयन्ते मृत्युना सर्वे मृत्युः केन निहन्यते ।
अनिर्वायो हि सर्वत्र सर्वत्रैधातुकेष्वपि ॥ ६.४६{४६} ॥
सर्वेषामपि जन्तूनामेकान्ते मरणं ध्रुवम् ।
तस्मान्मा भेस्तथा मृत्योः किं विषादेन सिध्यते ॥ ६.४७{४७} ॥
तद्धैर्य्यतैः समालंव्य त्रिरत्नं शरणं व्रज ।
गत्वा च शरणं तेषां स्मर नित्यं समाहितः ॥ ६.४८{४८} ॥
ततस्त्वं दुर्गतिं मुक्त्वा सद्गतिं समवाप्नुयाः ।
एतदेव हि संसारे महोपायं शुभाप्तये ॥ ६.४९{४९} ॥
नान्यद्धि विद्यते किंचिन्मृत्यौ साधारणे ध्रुवे ।
तदन्यच्चेतनां हित्वा त्रिरत्नान्यभिसंस्मरन् ॥ ६.५०{५०} ॥
नमो बुद्धाय धर्माय संघायेति वदन् भज ।
ये त्रिरत्नस्मृतिं धृत्वा मृतास्ते पुण्यभागिनः ॥ ६.५१{५१} ॥
क्रमाद्बोधिचरीं प्राप्य यायुश्चान्ते सुखवतीम् ।
त्वं चापि त्रिरत्नानं स्मृत्वा मृतः सुपुण्यधृक् ॥ ६.५२{५२} ॥
क्रमाद्बोधिचरीं प्राप्य संप्रयायाः सुखावतीम् ।
इतीन्द्रेण समादिष्टं श्रुत्वा देवसुतोऽथ सः ॥ ६.५३{५३} ॥
तथेत्यनुसंमोद्य पुनर्नत्वैवमब्रवीत् ।
अद्यारभ्य महेन्द्राहं त्रिरत्नानं सदा स्मरन् ॥ ६.५४{५४} ॥
गत्वा च शरणं तेषामुपासको भवे खलु ।
इत्युक्त्वा स महेन्द्रस्य पुरः स्थित्वा कृताञ्जलिः ॥ ६.५५{५५} ॥
अनुस्मृत्य त्रिरत्नानां नमस्कृतिमुदाहरत् ।
नमो बुद्धाय भद्राय नमो धर्माय तायिने ॥ ६.५६{५६} ॥
(र्म् ८१)
नमः संघाय नाथाय सर्वदापि नमे भजे ।
अद्यारभ्य त्रिरत्नानां सदाहं शरणं व्रजे ॥ ६.५७{५७} ॥
उपासको भवेन्नित्यं नमामि सततं स्मरेत् ।
इत्युक्त्वा देवपुत्रोऽसौ कालधर्मयुतश्च्युतः ॥ ६.५८{५८} ॥
तुषिते देवलोकेऽभूदुपपन्नः सुपुण्यतः ।
धर्मता खलु देवानां ये देवाः स्वर्गतश्च्युताः ॥ ६.५९{५९} ॥
तेऽधोलोकेषु गछेयुर्न तूर्द्ध्वभुवनेषु हि ।
अथ शक्रो नरेन्द्रोऽसौ दृष्ट्वा तं स्वर्गतश्च्युतम् ॥ ६.६०{६०} ॥
कुत्रासौ लभते जन्म इत्यधस्ताद्व्यलोकयत् ।
किमसौ सूकरीगर्भ उत्पन्नो वा न वेति च ॥ ६.६१{६१} ॥
अपश्यत्सर्वतश्चैनं न ददर्श कुहापि स ।
ततोऽसौ विस्मितः शक्रो दिव्येन चक्षुषा पुनः ॥ ६.६२{६२} ॥
कुत्रासौ लभते जन्म इत्येवं समलोकयत् ।
वत तिर्य्यक्षु जातोऽसौ प्रेतेषु च प्रजायते ॥ ६.६३{६३} ॥
अथ नरकेषु वा जात इत्येवं समलोकयत् ।
तेषु त्रिष्वप्यपायेषु नाद्राक्षीत्तं समंततः ॥ ६.६४{६४} ॥
ततो मनुष्यलोकेषु जातो वेति ददर्श च ।
तत्रापि च स सर्वत्र नाद्राक्षीत्तं सुरेश्वरः ॥ ६.६५{६५} ॥
ततश्चतुर्महाराजभुवनेषु प्रजायते ।
इति तेषु च सर्वत्र विलोकयन् ददर्श न ॥ ६.६६{६६} ॥
ततश्च विस्मितः शक्रस्त्रयस्त्रिंशे व्यलोकयन् ।
तत्रापि तं न चाद्राक्षीत्कुत्रापि च समंततः ।
एवं सर्वत्र लोकेषु विलोकयंस्तदुद्भवम् ।
अदृष्ट्वा विस्मितः शक्रः पुनरेवं व्यचिंतयत् ।
अहो वत महाश्चर्य्यं यन्मयापि न दृश्यते ॥ ६.६७{६७} ॥
कुत्रासौ जायते नूनं न मन्ये तत्प्रवृत्तिताम् ।
को नु ज्ञास्यति तद्वृत्तिं बुद्धादन्यो न कश्चन ॥ ६.६८{६८} ॥
बुद्ध एव जगद्दर्शी षडभिज्ञस्त्रिकालवित् ।
तस्मादहमितो गत्वा संबुद्धे समुपाचरन् ॥ ६.६९{६९} ॥
(र्म् ८२)
विज्ञप्यैवं च तद्वृत्तिं प्रष्टुमर्हामि सांप्रातम् ।
इत्येवं मनसा ध्यात्वा देवेन्द्रोऽसौ सविस्मयः ॥ ६.७०{७०} ॥
सहसा जेतकारण्ये जिनाश्रममवातरत् ।
तत्रासौ सुगतं दृष्ट्वा सहर्षविस्मयान्वितः ॥ ६.७१{७१} ॥
प्रणम्य पुरतः स्थित्वा कृतांजलिपुटोऽवदत् ।
भगवंस्तद्विजानीया यदिहाहमुपागतः ॥ ६.७२{७२} ॥
तथापि प्रष्टुमिछामि तत्समादेष्टुमर्हसि ।
एकः कालगतो देवपुत्रः स्वर्गाच्च्युतो गतः ॥ ६.७३{७३} ॥
षट्सु लोकेषु सर्वत्र दृश्यते न मया ह्यसौ ।
कुत्रासौ जायते शास्तर्मया न दृश्यते क्वचित् ॥ ६.७४{७४} ॥
तस्योत्पत्तिः कुह स्थाने तत्समादेष्टुमर्हसि ।
इतीन्द्रवचनैः श्रुत्वा स संबुद्धो मुनीश्वरः ॥ ६.७५{७५} ॥
तस्य पुण्यात्मनः स्थानमिंद्राय समचक्षतच् ।
कौशिक तुषितो नाम लोकधातुः प्रसिद्धितः ॥ ६.७६{७६} ॥
तत्रासौ मोदते देवो गत्वा त्रिशरणं च्युतः ।
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स त्रिदशाधिपः ॥ ६.७७{७७} ॥
विस्मितः सुप्रसन्नात्मा प्रणत्वैवंमुदानयत् ।
अहो बुद्धमहो धर्ममहो संघं शुभंकरम् ॥ ६.७८{७८} ॥
यत्संशरणमात्रेऽपि सत्वा यान्ति शुभालयम् ।
ये बुद्धं शरणं यान्ति न ते गछंति दुर्गतिम् ॥ ६.७९{७९} ॥
प्रहाय पातकान् सर्वान् दिव्यलोकमुपासते ।
ये धर्मं शरणं यान्ति न ते गछंति दुर्गतिम् ।
प्रहाय मानुषान् कायान् दिव्यान् कायानुपासते ॥ ६.८०{८०} ॥
ये संघं शरणं यान्ति न ते गछन्ति दुर्गतिम् ।
प्रहाय सर्वदुःखानि दिव्यसौख्यान्युपासते ॥ ६.८१{८१} ॥
धन्यास्ते पुरुषा भद्राः संबोधिपदगामिनः ।
ये संस्मृत्वा त्रिरत्नानि व्रजन्ति मरणं ध्रुवम् ॥ ६.८२{८२} ॥
अथासौ भगवाञ्छ्रुत्वा शक्रेणैवं सुभाषितम् ।
तथानुवर्णयन् प्राह कौशिकं तं सुराधिपम् ॥ ६.८३{८३} ॥
एवमेतद्धि देवेन्द्र यथैवं त्वं प्रभाषसे ।
(र्म् ८३)
धन्यास्ते पुरुषा भद्रा त्रिरत्नं भजंति ये ॥ ६.८४{८४} ॥
ये बुद्धं शरणं यान्ति न ते गछन्ति दुर्गतिम् ।
क्लेशवैरीं विनिर्जित्य संबोधिं समवाप्नुयुः ॥ ६.८५{८५} ॥
ये धर्मं शरणं यान्ति न ते गछन्ति दुर्गतिम् ।
मारधर्मविनिर्मुक्ता बोधिधर्मानवाप्नुयुः ।
ये संघं शरणं यांति न ते गछंति दुर्गतिम् ।
पातकेभ्यो विनिर्मुक्ताः संप्रयान्ति सुखावतीम् ॥ ६.८६{८६} ॥
न भजन्ति मुनीन्द्रं ये ते भ्रमंति भवार्णवे ।
संबोधिमार्गतो भ्रष्टा नष्टा गछन्ति दुर्गतिम् ॥ ६.८७{८७} ॥
ये शृण्वंति न सद्धर्मं ते क्लेशपरिदाहिताः ।
मारधर्मरता दुष्टाः प्रणष्टा यांति दुर्गतिम् ।
न मानयंति ये संघं न ते जानंति सद्गतिम् ।
सदा दुःखाभिसंतप्ता भ्रष्टा गछंति दुर्गतिम् ।
निन्दन्ति ये त्रिरत्नानि ते दुष्टा मारपाक्षिकाः ।
नैव चरंति सन्मार्गे विनष्टा यंति दुर्गतिम् ।
तस्माद्ये मानवाः सन्तो वांछन्ति सद्गतिं सदा ।
तैः संस्मृत्वा त्रिरत्नानां कर्त्तव्यं शरणं मुदा ॥ ६.८८{८८} ॥
ये स्मरन्ति त्रिरत्नानां न ते गछंति दुर्गतिम् ।
प्रहाय पातकान् सर्वाञ्शीघ्रं यान्ति सुखावतीम् ॥ ६.८९{८९} ॥
सुखावत्यां जिनेन्द्रस्य धर्मं श्रुत्वानुमोदिताः ।
बोधिचित्तं समासाद्य चरन्ति बोधिचारिकाम् ॥ ६.९०{९०} ॥
ततस्ताः क्रमतः पूर्य्य संवृत्तिपारमागताः ।
परमार्थचरीं प्राप्य निर्वृत्तिं समवाप्नुयुः ॥ ६.९१{९१} ॥
इदं हि बोधिमार्गानां वीजं विज्ञाय कौशिक ।
त्रिरत्नस्मरणं नित्यं कर्त्तव्यं बोधिवांछिभिः ॥ ६.९२{९२} ॥
कदापि नैव मोक्तव्यं त्रिरत्नस्मरणं सदा ।
गत्वा च शरणं तेषां त्रिरत्नानां समाचर ॥ ६.९३{९३} ॥
एवं तेन मुनीन्द्रेण समादिष्टं स कौशिकः ।
श्रुत्वैवमित्यनुज्ञाय प्राभ्यनन्दत्प्रसादितः ॥ ६.९४{९४} ॥
ततोऽसौ भगवन्तं तं नत्वा स रचितांजलिः ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य पुनर्नत्वा दिवं ययौ ॥ ६.९५{९५} ॥
(र्म् ८४)
ततो देवपुरे गत्वा सुधर्ममंदिरे स्थितः ।
देवलोकान् समामंत्र्य तत्प्रवृत्तं समब्रवीत् ॥ ६.९६{९६} ॥
भो भो देवगणाः सर्वे शृणुध्वं तत्समाहितः ।
यदद्भुतं महापुण्यं संबोधिहेतुमुच्यते ॥ ६.९७{९७} ॥
धर्मता खलु देवानां ये ये देवा हि नाकतः ।
च्युतास्ते ते प्रयान्त्यधो न तूर्द्ध्वं यान्ति के चन ॥ ६.९८{९८} ॥
इदानीं तु व्रजेयुस्ते ये देवाः स्वर्गतश्च्युताः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वोर्द्ध्वगतिं न त्वधोगतिम् ॥ ६.९९{९९} ॥
दृश्यताममुको देवपुत्रस्त्रिशरणं गतः ।
स्वर्गाच्च्युत्वा समुत्पन्नस्तुषितेऽसौ प्रमोदते ॥ ६.१००{१००} ॥
यूयमपि च तद्दृष्ट्वा त्रिरत्नानां समाहिताः ।
गत्वा च शरणं नित्यं स्मृत्वा भजध्वमादरात् ॥ ६.१०१{१} ॥
ततो यूयं न यायात दुर्गतिषु कदा चन ।
सदा दिव्यसुखं भुक्त्वा प्रयास्यथ सुखावतीम् ॥ ६.१०२{२} ॥
ये बुद्धे शरणं यांति न ते गछन्ति दुर्गतिम् ।
क्लेशवैरान् विनिर्जित्य संबोधिपदमाप्नुयुः ॥ ६.१०३{३} ॥
ये धर्मे शरणं यान्ति न ते गछन्ति दुर्गतिम् ।
मारधर्मविनिर्मुक्ता बुद्धधर्माण्यवाप्नुइयुः ॥ ६.१०४{४} ॥
ये संघे शरणं गत्वा न ते गछन्ति दुर्गतिम् ।
सर्वपातकनिर्मुक्ता प्रयास्यंति सुखावतीम् ॥ ६.१०५{५} ॥
न भजन्ति त्रिरत्नं ये ते भ्रमन्ति भवार्णवे ।
सद्धर्मनिन्दका भ्रष्टा नष्टा गछन्ति दुर्गतिम् ॥ ६.१०६{६} ॥
दुर्गतिषु भ्रमंतस्ते दुःखानि विविधानि च ।
भुक्त्वा चरन्ति दुष्टांशा नैव गछंति सद्गतिम् ॥ ६.१०७{७} ॥
तद्दुःखं हातुमिछंति सुखं प्राप्तुं च ये सदा ।
ते त्रिरत्नं सदा स्मृत्वा भजंतां शरणं गताः ॥ ६.१०८{८} ॥
ततो वो मंगलं नित्यं नैव यायात दुर्गतिम् ।
सद्गतिमेव यायात संबोधिमपि लप्स्यथ ॥ ६.१०९{९} ॥
इति तेन सुरेन्द्रेण समादिष्टं हितार्थिना ।
श्रु<वा सर्वेऽपि ते देवास्तथेत्युक्त्वा ननन्दिरे ॥ ६.११०{१०} ॥
तदा सर्वेऽपि देवाश्च त्रिरत्नं शरणं गताः ।
(र्म् ८५)
सर्वदानुस्मरन्तश्च सत्कृत्यैवं प्रभेजिरे ॥ ६.१११{११} ॥
एवं देवास्तदा ये ये त्रिरत्नशरणं गताः ।
ते ते स्वर्गादपि च्युत्वा नैवागछन्नधोगतिम् ॥ ६.११२{१२} ॥
तत ऊर्द्ध्वं समुद्गम्य प्रागछंस्तुषितालये ।
त्रिरत्नशरणं याता मैत्रेयं समुपाश्रयन् ॥ ६.११३{१३} ॥
तथा शक्रश्च तान् सर्वान्मैत्रेयसमुपाश्रितान् ।
दृष्ट्वानुमोदनां कुर्वन् प्राभ्यनन्दत्सुरैः सह ॥ ६.११४{१४} ॥
इति मे गुरुणा ख्यातं तथा ते वक्ष्यते मया ।
एवं मत्वा महाराज त्रिरत्नशरणं व्रज ॥ ६.११५{१५} ॥
ततस्ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिचरीः प्राप्य संबोधिपदमाप्नुयाः ॥ ६.११६{१६} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
त्रिरत्नशरणे स्थाप्य त्वया धर्मप्रवृद्धये ॥ ६.११७{१७} ॥
इत्येवमुपगुप्तेन समादिष्टं सुभाषितम् ।
श्रुत्वा राजा तथेत्येवं प्रान्वमोदत्सपार्षदः ॥ ६.११८{१८} ॥
ये पुण्यप्राप्तुकामास्तदिदमविरतं सूकरीकावदानम् ।
शृण्वन्ति श्रवयन्ति प्रमुदितमनसा दुर्गतिं ते न यान्ति ।
निर्जित्य क्लेशसंघांस्त्रिगुणहितकरा बोधिचर्य्यानुरक्ता ।
मैत्रेयं बोधिसत्वं तुषितभुवनागाः संभजन्ति प्रकामम् ॥ ६.११९{१९} ॥

++ इति रत्नावदानमालायां सूकर्य्यवदानं समाप्तं ++


(र्म् ८६)
विइ वपुष्मत्कुमारावदान
अथशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ ७.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
सर्वसत्वहितार्थाय तत्समादेष्टुमर्हसि ॥ ७.२{२} ॥
इति संप्रार्थिते तेन राज्ञाशोकेन भूभुजा ।
उपगुप्तो यतिश्चासौ दृष्ट्वा तं नृपमब्रवीत् ॥ ७.३{३} ॥
साधु राजन् समाधाय श्रूयतां पुण्यवृद्धये ।
यथा मे गुरुणा ख्यातं तथा ते वक्ष्यते मया ॥ ७.४{४} ॥
पुरासीद्भगवान् बुद्धः श्रीघनः शक्यकेशरी ।
सर्वविद्यागुणाचार्य्यस्त्रैधातुकविनायकः ॥ ७.५{५} ॥
सुगतोऽर्हन्महाभिज्ञो धर्मराजस्तथागतः ।
जिनः समन्तभद्रांशश्चतुर्ब्रह्मविहारकः ॥ ७.६{६} ॥
स एकसमये तत्र कपिलाख्ये पुरोत्तमे ।
न्यग्रोधारमके रम्ये व्यहरच्छ्रावकैः सह ॥ ७.७{७} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र धर्म्मं श्रोतुं समागताः ।
देवासुरमहाराजा यक्षगंधर्वकिन्नराः ॥ ७.८{८} ॥
गरुडा नागराजाश्च सिद्धविद्याधरा ग्रहाः ।
योगिनो यतयश्चापि मुनयो ब्रह्मचारिणः ॥ ७.९{९} ॥
राजानः क्षत्रियाश्चापि वैश्यामात्याश्च मंत्रिणः ।
श्रेष्ठिनः सार्थवाहाश्च पौरा जानपदा अपि ॥ ७.१०{१०} ॥
एवमन्येऽपि सत्वाश्च ये सद्धर्मगुणवांछिनः ।
ते सर्वे समुपागत्य वंदित्वा तं मुनीश्वरम् ॥ ७.११{११} ॥
पूजयित्वा पुरस्कृत्य परिवृत्य समन्ततः ।
कृतांजलिपुटो धर्मं श्रोतुं समुपतस्थिरे ॥ ७.१२{१२} ॥
अथासौ भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् धर्मकांक्षिणः ।
आदिमध्यांतकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ७.१३{१३} ॥
तं च धर्मामृतं पीत्वा सर्वे ते संप्रमोदिताः ।
(र्म् ८७)
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं भजन्त उपतस्थिरे ॥ ७.१४{१४} ॥
भगवांश्च तथा नित्यं सर्वसत्वहितार्थतः ।
सद्धर्मदेशनां कृत्वा व्यहरत्सांघिकैः सह ॥ ७.१५{१५} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र पुरे कपिलवस्तुनि ।
आसीच्छाक्यो महासाधुर्महाभोगो महाधनः ॥ ७.१६{१६} ॥
तेन कलत्रमानीतं स्वकुलसदृशात्कुलात् ।
तया स कान्तया सार्द्धं रराम परिचारयन् ॥ ७.१७{१७} ॥
तस्यैवं रममाणस्य सा भार्यासीत्सुगर्भिणी ।
ततोऽसौ समयेऽसूत दारकं दिव्यसुंदरम् ॥ ७.१८{१८} ॥
मर्त्यातिक्रान्तवर्णाभं दिव्यकल्पसुवर्णितम् ।
सूक्ष्मछविं सुभद्रांगं गौरवर्णं मनोहरम् ॥ ७.१९{१९} ॥
महेशाख्यं मनापं च दर्शनीयं प्रसादिकम् ।
अभिरूपं सुपुष्टांगं सर्वलक्षणमण्डितम् ॥ ७.२०{२०} ॥
तत्रासौ जनको दृष्ट्वा दारकं तं सुभद्रिकम् ।
मोदितः सहसा ज्ञातिं समाहूयाब्रवीत्तथा ॥ ७.२१{२१} ॥
भवन्तः पश्यतां पुत्रो ममायं दिव्यसुंदरः ।
अस्य जातिमहं कृत्वा नामधेयं प्रचक्ष्यताम् ॥ ७.२२{२२} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा ज्ञातयस्ते ससंमताः ।
दृष्ट्वा तं वालकं दिव्यं कल्यवर्णं सुसुंदरम् ॥ ७.२३{२३} ॥
संमील्य संमतं कृत्वा दृष्ट्वा तस्याङ्गलक्षणम् ।
कृत्वा जातिमहं नाम स्थापितुं संवभाषिरे ।
यदयं दारको दिव्यवपुः कल्यातिसुंदरः ।
तस्माद्भवतु नाम्नायं वपुस्मानिति विश्रुतः ।
इति संभाषणां कृत्वा सर्वे ते ज्ञातिवर्गिकाः ॥ ७.२४{२४} ॥
पुरस्तात्तस्य शाक्यस्य गत्वा चैवं वभाषिरे ।
यदयं भवतः पुत्रो दिव्यवपुर्गुणान्वितः ॥ ७.२५{२५} ॥
तस्माद्भवतु नाम्नायं वपुष्मानिति विश्रुतः ।
तथेति समभिख्याय पित्रा स सुत आत्मजः ॥ ७.२६{२६} ॥
अष्टाभ्य उपमातृभ्य उपन्यस्तोऽभिपालने ।
ततोऽसौ दारकस्ताभिर्धात्रीभिरुपचारणैः ॥ ७.२७{२७} ॥
(र्म् ८८)
पालितो वर्द्धितः पुष्ट आसीत्पद्मं यथा ह्रदे ।
क्रमात्प्रवर्द्धितश्चासौ कुमारोऽभूद्यदा ततः ॥ ७.२८{२८} ॥
तदा सुहृत्सहायैश्च सार्द्धं क्रीडितुमाचरत् ।
यत्र यत्र वपुष्मान् स चक्राम भुवि संचरम् ॥ ७.२९{२९} ॥
तत्र तत्राभवन्मेध्या भूप्रदेशाः समंततः ।
एवंविधमहापुण्यमहेशाख्यः शिवाशयः ॥ ७.३०{३०} ॥
कारुणिको महाश्राद्धः स्वपरात्महितार्थभृत् ।
धर्मकामः सुभद्रात्मा पूज्यो मान्यो जितेन्द्रियः ॥ ७.३१{३१} ॥
अभिवाद्यः कुमारोऽपि वपुष्मान् स व्यराजत ।
ततः कर्मविपाकेन प्रेर्य्यमानः कुमारकः ॥ ७.३२{३२} ॥
स वपुष्मान् सुहृत्संघैः सार्द्धं पुरो विनिर्ययौ ।
ततोऽसौ जेतकारण्यं दूराद्दृष्ट्वा प्रमोदितः ॥ ७.३३{३३} ॥
रमितुं तत्र महोद्याने सहसा समुपाचरत् ।
ततः समुपविष्टोऽसौ दृष्ट्वोद्यानं प्रमोदितः ॥ ७.३४{३४} ॥
शान्तरूपान् यतीन् पश्यन् विहारे हर्षितोऽविशत् ।
तत्रासौ भगवन्तं तं ददर्श समितिस्थितम् ॥ ७.३५{३५} ॥
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यञ्जनपरिमण्डितम् ।
व्यामाभालंकृतं काम्यं शतसूर्य्याधिकप्रभम् ॥ ७.३६{३६} ॥
समंतभद्ररूपं च रत्नांगमिव जंगमम् ।
दृष्ट्वासौ सुप्रसन्नात्मा समुपेत्य पुरोगतः ॥ ७.३७{३७} ॥
पादौ तस्य मुनेर्नत्वा धर्मं श्रोतुमुपाविशत् ।
अथासौ भगवान् दृष्ट्वा तस्य चित्तं विशोधितम् ॥ ७.३८{३८} ॥
अर्य्यसत्यानि मार्गं च दिदेश बोधिसाधनम् ।
तच्छ्रुत्वा सुगतोदितं वपुष्मान् स प्रहर्षितः ॥ ७.३९{३९} ॥
भवाभिसरणोद्विग्नः सद्धर्मगुणमैछत ।
भित्वा स ज्ञानवज्रेण सत्कायदृष्टिपर्वतम् ॥ ७.४०{४०} ॥
श्रोतापत्तिफलं लब्ध्वा दृष्टसत्योऽभवत्सुधीः ।
संसारं चास्थिरं मत्वा भवभोग्यसुनिस्पृहः ॥ ७.४१{४१} ॥
प्रव्रज्यां चरितुमैछत्स्वाख्याते सुगताश्रमे ।
ततोऽसौ पुरतो गत्वा मुनीन्द्रस्य कृतांजलिः ॥ ७.४२{४२} ॥
पादौ नत्वा प्रसन्नास्यः प्रव्रज्यां समयाचत ॥ ७.४३{४३} ॥
नमस्ते भगवञ्छास्तः शरणं भवतां व्रजे ।
(र्म् ८९)
तत्प्रव्रज्याव्रतं देहि चरिष्ये ब्रह्मचारिकाम् ॥ ७.४४{४४} ॥
इति तेनार्थितं दृष्ट्वा भगवांस्तं कुमारकम् ।
प्रव्रज्याचरणारक्तं मत्वा चैवं समब्रवीत् ॥ ७.४५{४५} ॥
कुमार यदि ते वांछा प्रव्रज्याचरणेऽस्ति हि ।
पित्रोरादेशमासाद्य प्रागछ दास्यते तदा ॥ ७.४६{४६} ॥
इति श्रुत्वा मुनीन्द्रस्य निर्देशं तत्तथेति सः ।
नंदितश्चरणौ नत्वा स्वगृहं सहसागतः ॥ ७.४७{४७} ॥
ततो गृहे समासाद्य पित्रोश्च पुरतः स्थितः ।
कृतांजलिपुटो नत्वा वृत्तांतं समभाषत ॥ ७.४८{४८} ॥
अद्याम्ब तात संबुद्धो दृश्यतेऽपूर्वदर्शनः ।
सर्वलक्षणसंपूर्णो दिव्यातिकान्तसुंदरः ॥ ७.४९{४९} ॥
संस्थितः पर्षदां मध्ये भाषति धर्ममुत्तमम् ।
अपूर्वं श्रूयते तस्य सुभाषितवचोऽमृतम् ॥ ७.५०{५०} ॥
तत्सुभाषितसुधां पीत्वा चित्तं मे तृप्यते न हि ।
भूयस्तदमृतं पातुं व्रतमिछामि सांप्रतम् ॥ ७.५१{५१} ॥
अन्येऽपि बहवो दृष्ट्वा भिक्षवो ब्रह्मचारिणः ॥ ७.५२{५२} ॥
शान्तशीलाः शुभात्मानो दयाकारुण्यमानसाः ।
तत्सभागव्रतं चर्तुमिछामि खलु सांप्रतम् ॥ ७.५३{५३} ॥
तदनुज्ञां प्रदत्तं मे कृपास्ति यदि वां मयि ।
एवं तस्य स्वपुत्रस्य वचनं वज्रसन्निभम् ॥ ७.५४{५४} ॥
तौ मातापितरौ श्रुत्वा मूर्छितौ पेततुर्भुवि ।
ततः पुत्रप्रयत्नेन चेतनां प्राप्य तौ पुनः ॥ ७.५५{५५} ॥
परिष्वज्य स्वकं पुत्रं तमेवं पर्य्यदेवताम् ।
हा पुत्र कथमज्ञोऽसि हात्मज वल्लभोऽसि नः ॥ ७.५६{५६} ॥
हा सुत वंच्यसे केन हा तात किं नु वांछसि ।
हा जीव कथमेकान्ते त्यक्त्वास्मान् क्व नु यास्यसे ॥ ७.५७{५७} ॥
नन्दनः सुप्रियाश्चासि केन दुःखेन यास्यसे ।
किंचिद्दुःखं न ते दत्तमस्माभिर्वा कदा चन ॥ ७.५८{५८} ॥
कुतः किं जायते दुःखं तद्वदस्व यदीहसि ।
इत्येवं परिदेवित्वा पितासौ चेतसात्मजम् ॥ ७.५९{५९} ॥
(र्म् ९०)
निवारयन् प्रवंधेन बोधयितुं समब्रवीत् ।
त्वं कुमार वयस्थोऽसि सुकोमलः सुखैधितः ॥ ७.६०{६०} ॥
शीततापासहिष्णुश्च यथेछाभोग्यसंरतः ।
किंचिद्दुःखानभिज्ञस्त्वं तत्कथं प्रव्रजेः सुत ॥ ७.६१{६१} ॥
प्रव्रजितो गृहं त्यक्त्वा बहिर्देशे वसेस्सदा ।
चीवरप्रावृतः पिण्डं याचित्वा स्वयमाहरेः ॥ ७.६२{६२} ॥
अनेकजन्तुसंचारे वनेऽरण्ये कथं वसेः ।
जंगले दुर्गमे नैकचौराकीर्णे कथं चरेः ॥ ७.६३{६३} ॥
एकाकी च कथं तिष्ठेर्वृक्षमूले च निर्जने ।
श्मशाने संस्थितः पश्यन्मृतकान्तो त्रसेः कथम् ॥ ७.६४{६४} ॥
शयिथाश्च कथं शून्ये गृहे भूतनिवासिते ।
एवं सुदुष्करीं चर्य्यां चरितुं कथमिछसि ॥ ७.६५{६५} ॥
तत्प्रव्रज्याव्रते चित्तं मा कृथास्त्वं निवर्त्तय ।
इति मद्वचनं श्रुत्वा गृहे स्थित्वा सुखं रम ॥ ७.६६{६६} ॥
नित्यं प्रव्रजतां दुःखं किं सिद्धं दुःखचर्य्यया ।
धर्मे वंछास्ति चेत्पुत्र गृहे स्थित्वा चर व्रतम् ॥ ७.६७{६७} ॥
शृण्वंश्च धर्मशास्त्राणि श्रावयंश्च बहूञ्जनान् ।
दानं कृत्वा विशुद्धात्मा त्रिरत्नं सततं भज ॥ ७.६८{६८} ॥
यस्य किंचिद्गृहे नास्ति ज्ञातिर्वंधुश्च कश्चन ।
नापि मित्रगतिश्चापि प्रव्रज्या तस्य युज्यते ।
किं तव सेत्स्यते पुत्र प्रव्रज्यां पाकुनिष्ठया ।
सर्वथा त्यज तद्वांछा गृहे धर्मं सुखं चर ।
इति पित्रोदितं श्रुत्वा वपुष्मान् स विशंकितः ॥ ७.६९{६९} ॥
पित्रोः पादान् पुनर्नत्वा प्रत्युवाच प्रबोधयन् ।
सत्यं तात गृहे सौख्यं धर्माणां चरमुत्तमम् ॥ ७.७०{७०} ॥
संपदोऽपि समृद्धास्ते कामभोग्यं महत्सुखम् ।
गृहे परिग्रहाः पोष्यास्तदर्थं धनमर्जयेत् ॥ ७.७१{७१} ॥
(र्म् ९१)
अर्जने हि महत्कष्टं रक्षणेऽपि प्रयत्नता ।
अनेके संपदोऽपाया राजाग्न्युदकतस्कराः ॥ ७.७२{७२} ॥
क्षणाद्धरेयुराकृष्य तद्दुःखं सहितुं कथम् ।
संपदोऽन्ते विपत्तिः स्यात्कस्य संपद्विनिश्चला ॥ ७.७३{७३} ॥
विपत्तौ हीयते धैर्य्यमधैर्य्यात्क्लेशितो भवेत् ।
क्लेशितो दोषमाप्नोति तदा पुण्ये मतिः कुतः ॥ ७.७४{७४} ॥
अपुण्ये कुपिता लक्ष्मिर्नैवाश्रये गमिष्यति ।
लक्ष्मीविरहिते गेहे कुतो धर्मस्य गोचरम् ॥ ७.७५{७५} ॥
संपत्तौ तु लभेन्मानं मानाद्धि जायते मदः ।
मदाद्प्रमादितो धर्मे तदा धर्मो गृहे कुतः ॥ ७.७६{७६} ॥
अधर्मात्कामभोग्यं तु केवलं पापसाधनम् ।
कामार्थे क्लेशिता लोकाः कामार्थे दुःखभागिनः ॥ ७.७७{७७} ॥
कामार्थे प्रतिहन्यन्ते तेन कामे सुखं कथम् ।
संत्येवं तात सर्वत्र भयानि विविधानि हि ॥ ७.७८{७८} ॥
त्रैधातुकभवस्थानां कस्य नास्ति भयं कुह ।
दैवात्सर्वत्र जायन्ते दुःखानि च सुखानि च ॥ ७.७९{७९} ॥
क्लेशचित्तसमुत्थानि दुःखानि च भयानि च ।
यत्र यत्रापि संयाति क्लेशितात्मा सुखेछया ॥ ७.८०{८०} ॥
तत्र तत्रापि कर्मोत्थैर्दुःखैर्भयैश्च हन्यते ।
यत्र यत्रापि संयाति धर्मचित्तो हितेछया ।
तत्र तत्रापि सर्वत्र निर्भयश्चरते सुखम् ।
यल्लोकानां भयस्थानं तत्रैव रमते यतिः ।
विविक्ते निर्जनेऽरण्ये वृक्षमूले गुहासु च ॥ ७.८१{८१} ॥
शून्यगेहे श्मशानेऽपि सुखं ध्यात्वा यतिर्वसेत् ।
स्वधर्मै रक्षितो योगी संयतात्मा कुतो भयः ॥ ७.८२{८२} ॥
किमेव वहुवादेन निर्वाणार्थिमनो मम ।
तन्निर्वातुं स्वदेहेऽपि निरपेक्षः परिव्रजे ॥ ७.८३{८३} ॥
तदनुज्ञां प्रदत्तं मे प्रव्रज्याव्रतसाधने ।
यदि न दीयतेऽनुज्ञा मरिष्येऽहं न संशयः ॥ ७.८४{८४} ॥
इति तस्यात्मजस्यैवं निर्वन्धवचनं पिता ।
(र्म् ९२)
श्रुत्वा वियोगदुःखार्त्तः पुनस्तं सुतमब्रवीत् ॥ ७.८५{८५} ॥
मा पुत्र सहसा कार्षी मरणाभिलाषितं मनः ।
सर्वथाप्यनिवर्त्ती त्वमवश्यं चेद्गमिष्यसि ॥ ७.८६{८६} ॥
यदिछसि व्रतं कर्तुं सद्धर्मार्थिमनस्तव ।
प्रव्रज श्रद्धया पुत्र स्वाख्याते बुद्धशासने ॥ ७.८७{८७} ॥
एवं भर्त्त्रोदितं श्रुत्वा तन्माता मूर्छितापतत् ।
चिरात्सा चेतनां प्राप्ता रुदन्ती चावदत्सुतम् ॥ ७.८८{८८} ॥
हा पुत्र कथमेकान्ते मां विहाय क्व यास्यसि ।
हा मे जीवोऽसि किं पश्यं प्रव्रजितुं समीहसि ॥ ७.८९{८९} ॥
किंचिद्दुःखं न ते दत्तं मयाम्वाया कदा चन ।
केन दुःखेन ते चित्तं प्रव्रजितुं समिछति ॥ ७.९०{९०} ॥
प्रव्रज्या शोभते पुत्र वृद्धत्वे वा दरिद्रिते ।
त्वं तु दहर इत्यश्च तत्प्रव्रज्यां चरेः कथम् ॥ ७.९१{९१} ॥
यावच्च जिवितं मेऽस्ति तावन्मा गाः सुत क्वचित् ।
यावच्चास्ति गृहे संपत्तावद्भुक्त्वा सुखं वस ॥ ७.९२{९२} ॥
यदाहं मरणं याता यदा चापत्तिता गृहे ।
ज्ञातिमित्रपरित्यक्तस्तदा व्रजस्व वांछया ॥ ७.९३{९३} ॥
इत्युक्तेऽपि तयोः पित्रोरुदतोर्विघ्नशंकितः ।
पादां नत्वा वपुष्मान् स सहसा निर्ययौ गृहात् ॥ ७.९४{९४} ॥
ततो वेणुवनं गत्वा प्रणम्य मुनिमादरात् ।
कृतांजलिपुटो भूत्वा प्रव्रज्यां समयाचत ॥ ७.९५{९५} ॥
पितृप्राप्ताभ्यनुज्ञोऽहं नाथ सांप्रतमागतः ।
तत्प्रव्रज्यां व्रतं देहि पंचशिक्षापदानि च ॥ ७.९६{९६} ॥
उपसम्पच्छुभाचारमनुशिक्षापदं च मे ।
ब्रह्मचर्य्यं चरिष्यामि संबोधौ कृतनिश्चयः ॥ ७.९७{९७} ॥
अद्याग्रेण महाबुद्ध भवतां शरणं व्रजे ।
सधर्मसांघिकानां च्ं कायवाक्चित्तभक्तितः ॥ ७.९८{९८} ॥
इत्युक्ते भगवान् दृष्ट्वा पृष्ट्वा हस्तेन तच्छिरः ।
एहि भिक्षो कुमारेति संवदंस्तं समग्रहीत् ॥ ७.९९{९९} ॥
एहीति प्रोक्ते सुगतेन मुण्डः पात्री वपुष्मान् सकषायवासाः ।
(र्म् ९३)
सद्यप्रशान्तेन्द्रिय एव तस्थौ स्वर्ण्णप्रभो बुद्धमनोरथेन ॥ ७.१००{१००} ॥
सच्चित्तलब्धः स मुनेः प्रसादात्प्रयुज्यमानो व्यहरत्समाधौ ।
व्यायछमानः खलु बोधिमार्गे संबुद्धधर्मे घटमान एवम् ॥ ७.१०१{१} ॥
सर्वं च संसारमनित्यताहतं मत्वा च त्रैधातुगतिं विघातिनीम् ।
क्लेशांश्च सर्वान् प्रविहाय संयतः साक्षाद्वरोऽर्हं स बभूव सांघिकः ॥ ७.१०२{२} ॥
सुवीतरागः समलोष्टहेम आकाशचित्तशुभगंधिवासी ।
भिन्दन्नविद्यांगमिवाण्डकोशं प्राप्तादभिज्ञाः प्रतिसंविदश्च ॥ ७.१०३{३} ॥
सत्कारलोभेषु परांमुखत्वात्स शक्रदेवासुरमानुषाणाम् ।
पूज्यश्च मान्योऽप्यभिवन्दनीयो बभूव स ब्रह्मविहारचारी ॥ ७.१०४{४} ॥
अथ ते भिक्षवः सर्वे तं दृष्ट्वा विस्मयान्विताः ।
भगवन्तं प्रणम्यैवं पप्रछुस्तस्य कर्मताम् ॥ ७.१०५{५} ॥
केनायं कर्मणा नाथ वपुष्मानतिसुंदरः ।
प्रव्रज्य सहसार्हत्वं प्राप्तो भवति चात्मवित् ॥ ७.१०६{६} ॥
इति पृष्टे च तैर्नाथो भगवांस्तान् समब्रवीत् ।
भिक्षवः श्रूयतां वक्ष्ये तस्य च कर्म यत्कृतम् ॥ ७.१०७{७} ॥
एतेन यत्कृतं कर्म तत्केनान्येन भोक्ष्यते ।
येनैव यत्कृतं कर्म तेनैव तद्धि भुज्यते ॥ ७.१०८{८} ॥
पुरैकनवते कल्पे विपश्वी नाम सर्ववित् ।
समुदपादि लोकेऽर्हन् धर्मराजस्तथागतः ॥ ७.१०९{९} ॥
विद्याचरणसंपन्नः सुगतो भद्रकृज्जिनः ।
सर्वज्ञोऽनुत्तरो नाथः पुरुषदम्यसारथिः ॥ ७.११०{१०} ॥
शास्ता त्रैधातुकस्थानां विनायको गुणाकरः ।
सद्धर्मरत्नदात स भगवान् पुण्यभास्करः ॥ ७.१११{११} ॥
पुरीं वंधुमतो राज्ञो राजधानीमुपाश्रयन् ।
सार्द्धं भिक्षुगणैः शिष्यै बोधिसत्वगणैरपि ॥ ७.११२{१२} ॥
हिताय सर्वसत्वानां दिदेश धर्ममुत्तमम् ।
आदिमध्यांतकल्याणं बोधिचर्य्यानुसारिकम् ॥ ७.११३{१३} ॥
ततः स बुद्धकार्य्याणि कृत्वा सर्वाण्यशेषतः ।
निर्वाणमाययौ शान्तो वह्निरिवेन्धनक्षयात् ॥ ७.११४{१४} ॥
ततो वन्धुमता राज्ञा तत्तनुः संस्कृतोऽग्निना ।
(र्म् ९४)
तद्धातूश्च समारोप्य स्तूप उच्चैर्महान् कृतः ॥ ७.११५{१५} ॥
तत्र रत्नमये स्तूपे सद्विधाने प्रतिष्ठिते ।
नित्यसत्कारपूजाभिः कारितं च महोत्सवम् ॥ ७.११६{१६} ॥
संगीतिवाद्यनृत्यैश्च महानंदप्रचारिभिः ।
कारयित्वा महोत्साहं स्थापितं सुमहन्महः ॥ ७.११७{१७} ॥
एकस्मिन् दिवसे तत्र पुमानेको दरिद्रितः ।
तन्महांते दिनेऽन्यस्मिं स्तापांगणमुपाविशत् ॥ ७.११८{१८} ॥
तत्र स्तूपाङ्गणे चासौ प्रविष्टः समलोकयत् ।
म्लानीभूतानि पुष्पाणि प्रकीर्ण्णानि समंततः ॥ ७.११९{१९} ॥
तानि निर्माल्यपुष्पाणि विकीर्ण्णानि समंततः ।
ग्लानीभूतान्यशुद्धानि दृष्ट्वा चैवं व्यचिन्तयत् ।
अयं चैत्यो मुनीन्द्रस्य विपश्चिनो गुणांबुधेः ॥ ७.१२०{२०} ॥
धातुरत्नमयस्तूपः सर्वलोकाभिः पूजितः ।
एतन्निर्माल्यपुष्पैस्तु म्लानितैः पवनेरितैः ॥ ७.१२१{२१} ॥
आकीर्णो मलिनीभूतो ह्यशुद्धेः स्यादशोभितः ।
तस्मादेतानि पुष्पाणि निर्माल्यानि समंततः ॥ ७.१२२{२२} ॥
अपनीय विशुद्धाय मार्जयेयमिह द्रुतम् ॥ ७.१२३{२३} ॥
इति ध्यात्वा दरिद्रोऽसौ निर्माल्यान्यपनीय वै ॥ ७.१२४{२५} ॥
संमार्ज न्यासममार्क्षी स्तूपांगणं समंततः ।
ततः स्तूपांगणं सर्वं विरजं परिशोधितम् ।
दृष्ट्वा प्रसन्नचित्तोऽसौ नत्वैवं प्रणिधिं दधे ।
यन्मयात्र जिनस्तूपे निर्माल्यान्यपनीय वै ।
संमृज्य शोभनं कृत्वा कुशलं समुपार्जितम् ।
अनेन कुशलेनाहं सदा दुर्गतिमोचितः ॥ ७.१२५{२६} ॥
एवंविधगुणज्ञानलाभि भूयासमात्मवित् ।
एवंविधं च शास्तारं संबुद्धं ज्ञानभास्करम् ॥ ७.१२६{२७} ॥
आरागयं समाश्रित्य लभेयं सौगतिं गतिम् ।
प्रणिधानं तथा धृत्वा नित्यमेवमुपाश्रयन् ॥ ७.१२७{२८} ॥
तत्स्तूपे शरणं गत्वा भजे रत्नत्रयं सदा ।
भिक्षवः किं नु मन्यध्वे यो पुरुषः दरिद्रिकः ॥ ७.१२८{२९} ॥
(र्म् ९५)
अयमेव वपुष्मान् स ज्ञेयो हि नान्यथा खलु ।
यत्स्तूपांगणं तेन संबुद्धगुणभाविना ॥ ७.१२९{३०} ॥
समन्ततः सुसंमृज्य परिशुद्धीकृतं तदा ।
तेन पुण्यविपाकेन जात आढ्यकुलेऽधुना ॥ ७.१३०{३१} ॥
दिव्याभिसुन्दरः कान्तः स वपुष्मान् भवत्ययम् ।
यत्प्रणिधिः कृतः स्तूपे नत्वा तेन सुचेतसा ॥ ७.१३१{३२} ॥
तेन मे शासनेऽप्यद्य प्रव्रज्यार्हन् भवत्ययम् ।
आरागितस्तथार्हञ्च संबुद्धः सुगतो जिनः ॥ ७.१३२{३३} ॥
अनेन भिक्षुणा बोधिप्राप्तेन ब्रह्मचारिणा ।
इत्येवं कर्म जानीत सुकृतं दुष्कृतं भवे ॥ ७.१३३{३४} ॥
येनैव यत्कृतं कर्म तेनैव तत्फलं गतम् ।
न नश्यन्ति हि कर्माणि कल्पकोटिशतैरपि ॥ ७.१३४{३५} ॥
सामग्रीं प्राप्य कालं च फलंति खलु देहिनाम् ।
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्म क्वापि कथं चन ॥ ७.१३५{३६} ॥
नाग्निभिर्दह्यते कर्म वायुभिश्च न शुष्यते ।
जलैश्च क्लिद्यते नापि क्षीयते नापि भूमिषु ॥ ७.१३६{३७} ॥
अन्यथापि भवेन्नैव कर्मणां गतिराभवम् ।
शुक्लानां शुभतैव स्यात्कृष्णानां दुर्गतिस्सदा ॥ ७.१३७{३८} ॥
मिश्रिता मिश्रितानं तु भुज्यंते सर्वजन्तुभिः ।
तस्मादपास्य कृष्णानि कर्माणि मिश्रितानि च ॥ ७.१३८{३९} ॥
चरणीयां शुभेष्वेव कर्मसु सुखवांछिभिः ।
तथेति भिक्षवः सर्वे ते च लोकाः सभाश्रिताः ॥ ७.१३९{४०} ॥
बुद्धवाचोऽमृतं पीत्वा ननन्दुः शुभकामिनः ।
एवमेतन्महाराज श्रुतं मे गुरुभाषितम् ॥ ७.१४०{४१} ॥
एवं श्रुत्वा त्वयाप्येवं कर्त्तव्यं पुण्यमेव हि ।
पुण्यमेव भवेत्त्राता सुहृन्मित्रं हितंकरः ॥ ७.१४१{४२} ॥
नान्यः कश्चिदिहामुत्र विद्यते भवचारिणाम् ।
तस्मात्पुण्यं स्वयं श्रुत्वा कर्त्तव्यमादरात्सदा ॥ ७.१४२{४३} ॥
प्रजाश्च श्रावयित्वैवं पुण्ये संस्थापय सदा ।
इत्येवं गुरुणादिष्टमुपगुप्तेन भिक्षुणा ॥ ७.१४३{४४} ॥
श्रुत्वा राजा जनैः सार्द्धं तथेति प्राभ्यनंदत ।
(र्म् ९६)
शृण्वन्ति ये श्रावयन्तीह यश्च वपुष्मतोऽदः प्रथितावदानम् ।
ते क्लेशनिर्मुक्तविशुद्धचित्ताः प्रयान्ति नूनं सुगतालयेषु ॥ ७.१४४{४५} ॥

++ इति रत्नावदानमालायां वपुष्मतावदानं नाम समाप्तम् ++


(र्म् ९७)
विइइ प्रश्नोत्तरावदान
अथाशोको महीपालः संबुद्धगुणलालसः ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा प्रांजलिश्चैवमब्रवीत् ॥ ८.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
यथा ते गुरुणादिष्टं तथा मे ख्यातुमर्हसि ॥ ८.२{१२} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण पृष्टेऽसौ च जिनांशजः ।
उपगुप्तो यतिर्भूयस्तं नृपेशमभाषत ॥ ८.३{३१} ॥
शृणु राजंस्तथा वक्ष्ये यथा मे गुरुणोदितम् ।
श्रुत्वा च भवताप्येवं कर्त्तव्यं धर्मसाधनम् ॥ ८.४{४१} ॥
पुरैकसमये चासौ शाक्यसिंहोस्दयाकरः ।
सर्वज्ञः सुगतो नाथः शास्ता त्रैधातुकाधिपः ॥ ८.५{५} ॥
सर्वविद्याधिपो बुद्धः षडभिज्ञो मुनीश्वरः ।
मारजिष्णुर्विनेतार्हं धर्मराजस्तथागतः ॥ ८.६{६} ॥
सर्वसत्वहितार्थाय श्रावस्त्यां वहिराश्रमे ।
जेतवने विहारस्थे व्यहरच्छ्रावकैः सह ॥ ८.७{७} ॥
बोधिसत्वगणैश्चापि सूपासकैश्च चैलकैः ।
देवासुरगणैश्चापि चतुर्वर्ण्णादिमानवैः ॥ ८.८{८} ॥
चतुर्भिश्च महाराजैः ससैन्यपरिवारकैः ।
सर्वसत्वैश्च पौरैश्च सद्धर्मगुणवांछिभिः ॥ ८.९{९} ॥
सत्कृत्य पूजयित्वा च परिवृत्य पुरस्कृतः ।
स भगवान् सभामध्ये सिंहासने स्थितो वभौ ॥ ८.१०{१०} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तां सभां समुपस्थिताम् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ८.११{११} ॥
ते तद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाः प्रमोदिताः ।
भगवन्तं पुनर्नत्वा स्वस्वस्थानं प्रतीयिरे ॥ ८.१२{१२} ॥
ततोऽसौ भगवान् रात्रौ ध्यानागारे समाविशन् ।
पर्य्यङ्कं समुपाश्रित्य तस्थौ ध्यानसमाहितः ॥ ८.१३{१३} ॥
तदैका देवता तस्यां रात्रौ स्वर्गात्समागता ।
स्वकान्त्या भासयंत्येवं जेतवनमुपाविशत् ॥ ८.१४{१४} ॥
(र्म् ९८)
ततस्तां भगवान् दृष्ट्वा देवतां समुपागताम् ।
संनिरीक्ष्य समामंत्र्य तथैनां समबोधयत् ॥ ८.१५{१५} ॥
देवते स्वागतं कच्चि कुशलं ते समेहि भो ।
प्रायातासि यदर्थेन तद्वदस्व प्रपूरये ॥ ८.१६{१६} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण तेनासौ देवता मुदा ।
संपृछावसरं लब्ध्वा हर्षिता समुपाक्रमत् ॥ ८.१७{१७} ॥
तत्रासौ पुरतो गत्वा नत्वा पादौ कृतांजलिः ।
प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा तस्थावेकान्तिके मुनेः ॥ ८.१८{१८} ॥
सर्वजेतवनं तस्या देवतायाः प्रभावतः ।
उदारेणावभासेन प्रविस्फुटं वभौ तदा ॥ ८.१९{१९} ॥
तथावभाषितं दृष्ट्वा सर्वे ते भिक्षुसांघिकाः ।
विस्मिताः सहसोत्थाय दृष्ट्वा तमुपतस्थिरे ॥ ८.२०{२०} ॥
अथ सा देवतोत्थाय कृतांजलिपुटोऽग्रगा ।
भगवन्तं मुनीन्द्रं तं प्रणत्वैवमपृछत ॥ ८.२१{२१} ॥
सर्वज्ञ भगवं छास्तः येनाहं समुपागता ।
तदर्थं त्वं समादिश्य चित्तं मे परिबोधय ॥ ८.२२{२२} ॥
के नराः सुगतिं यान्ति के नराः स्वर्गगामिनः ।
केषां चापि दिवारात्रौ सदा पुण्यं प्रवर्द्धते ॥ ८.२३{२३} ॥
के चापि दुर्गतिं यांति के चाधः पतिता नराः ।
केषां चापि दिवारात्रौ सदा पापं प्रवर्द्धते ॥ ८.२४{२४} ॥
किंददो वलवां स्याच्च किंददश्च प्रशोभितः ।
किंददः सुखितो लोकः चक्षुष्मानपि किंप्रदः ॥ ८.२५{२५} ॥
किं नु वा निशितं शस्त्रं किं वा हालाहलं विषम् ।
किं च प्रज्वलितो वह्निः किं महद्दारुणं तमः ॥ ८.२६{२६} ॥
गृहीतं किं नु मर्त्येन किन् तेनेह समुज्झितम् ।
अभेद्यं कवचं किं च किं वा तीक्ष्णमिहायुधम् ॥ ८.२७{२७} ॥
को न्वसौ प्रोच्यते चौरो धनं किं वा सतां मतम् ।
के वा त्रैधातुके लोके प्रोच्यन्ते मुषितैति ॥ ८.२८{२८} ॥
कश्चेह सत्सुखी लोके को वा च परमेश्वरः ।
को विभूषितो नित्यं कश्चाप्यत्र विदंवितः ॥ ८.२९{२९} ॥
वत्सलो वांधवो को नु को वा दुष्टाशयो रिपुः ।
किं महद्दारुणं दुःखं किं महत्परमं सुखम् ॥ ८.३०{३०} ॥
(र्म् ९९)
किं च लोके प्रियो पथ्यः किं वापथ्यं न चाप्रियम् ।
को नु पीडाकरो व्याधिः को नु वै को भिषग्वरः ॥ ८.३१{३१} ॥
केनायमावृतो लोकः केन लोको वशीकृतः ।
केन त्यजति मित्राणि केन स्वर्गं न गछति ॥ ८.३२{३२} ॥
केन मित्राणि वर्द्ध्यंते केन शाम्यंति शत्रवः ।
केन स्वर्गमवाप्नोति केन मोक्षं च गछति ॥ ८.३३{३३} ॥
केनायं बध्यते लोकः केन लोको विमुच्यते ।
कस्येह विप्रहाणेन निर्वाणमिति कथ्यते ॥ ८.३४{३४} ॥
किं नु राजा च चौराश्च स्यंदमानाः समुद्यताः ।
नो शक्नुवन्त्यपाहर्तुं स्त्रियो वा पुरुषस्य च ॥ ८.३५{३५} ॥
किं न दहति सप्तार्चिः किं न भिनत्ति मारुतः ।
किं वा न क्लेदयंत्यापः किं न क्षीणं च भूमिषु ॥ ८.३६{३६} ॥
इमं संशयमद्यापि मम तच्छेतुमर्हसि ।
अस्माल्लोकात्परं लोकं को गतोऽत्यंतवंचितः ॥ ८.३७{३७} ॥
किं नु हत्वा सुखं शेते किं च हत्वा न शोचति ।
कस्य चैकस्य धर्मस्य वधं संशसि गौतम ॥ ८.३८{३८} ॥
मयैतद्भगवन् पृष्टः सर्वज्ञोऽसि यतो सुधीः ।
तन्मम संशयं छेतुं सम्यगादेष्टुमर्हसि ॥ ८.३९{३९} ॥
तयैवं पृछ्यमानोऽसौ भगवान् सर्वविज्जिनः ।
देवतां तां समालोक्य तत्प्रश्नोत्तरमब्रवीत् ॥ ८.४०{४०} ॥
शृणु त्वं देवते सम्यक्कृत्वा चित्तं समाहितम् ।
तवैतत्परिपृछायाः प्रत्युत्तरमुदाहरे ॥ ८.४१{४१} ॥
आरामारोपका येऽत्र ये च वा सेतुकारकाः ।
प्रपातोदकयानं च प्रददन्ति प्रतिश्रयम् ॥ ८.४२{४२} ॥
श्रद्धाशीलेन सत्येन क्षमया वीतमत्सराः ।
ते नराः सुगतिं यान्ति ते नराः स्वर्गगामिनः ॥ ८.४३{४३} ॥
तेषामेव हि मर्त्यानां दिवारात्रौ निरंतरम् ।
अविछिन्नाः पुण्यधाराः प्रवर्द्ध्यन्ते सदा खलु ॥ ८.४४{४४} ॥
दशाकुशलकर्त्तारो येन सद्धर्मनिंदकाः ।
ते नरा दुर्गतिं यान्ति भ्रमन्ति पापचारिणः ॥ ८.४५{४५} ॥
ये चाततायिनो मर्त्याः स्वकुलधर्मनष्टकाः ।
ते नराः पतिता यन्ति नरके दुःखभागिनः ॥ ८.४६{४६} ॥
(र्म् १००)
तेषां पापिष्ठसत्वानां दिवारात्रौ निरंतरम् ।
अविछिन्नाः पापधाराः प्रवहन्ते सदा खलु ॥ ८.४७{४७} ॥
अन्नदो वलवान् भोगी वस्त्रदः शोभितो भवेत् ।
पानदः सुखितः तृप्तश्चक्षुष्मान् भवति दीपदः ॥ ८.४८{४८} ॥
दुष्टवाग्निशितं शस्त्रं रागो हालहलं विषम् ।
द्वेषः प्रज्वलितो वह्निरविद्या दारुणं तमः ॥ ८.४९{४९} ॥
गृहीतं यत्स्वयं दत्तं यद्गृहे तदिहोज्झितम् ।
अभेद्यं कवचं क्षान्तिः प्रज्ञा तीक्ष्णं महायुधम् ॥ ८.५०{५०} ॥
वितर्कोऽकुशलश्चौरः शिलं धनं सतां मतम् ।
ते एव मुषिता लोके यैः शीलं विनिपातितम् ॥ ८.५१{५१} ॥
अल्पेछः सत्सुखी लोके संतुष्टः परमेश्वरः ।
शीलवान् भूषितो नित्यं नष्टशीलो विदंवितः ॥ ८.५२{५२} ॥
वत्सलो वान्धवः पुण्यं पापं दुष्टाशयो रिपुः ।
नारकं दारुणं दुःखं स्कंधाभावपरं सुखम् ॥ ८.५३{५३} ॥
कामाः प्रिया अपथ्या हि मोक्षः पथ्यो प्रियः सताम् ।
द्वेषः पीडाकरो व्याधिः बुद्ध एको भिषग्वरः ॥ ८.५४{५४} ॥
अज्ञानेनावृतो लोको मोहनः प्रवशीकृतः ।
लोभात्त्यजति मित्राणि संगात्स्वर्गं न गछति ॥ ८.५५{५५} ॥
त्यागान्मित्राणि वर्द्धन्ते मैत्र्या शाम्यन्ति शत्रवः ।
शीलात्स्वर्गमवाप्नोति ज्ञानान्मोक्षं सु गछति ॥ ८.५६{५६} ॥
इछया बध्यते लोको नीछया च विमुच्यते ।
तृष्णाया विप्रहाणेन निर्वाणमिति कथ्यते ॥ ८.५७{५७} ॥
पुण्यं राजा च चौराश्च स्यंदमानाः समुद्यताः ।
न शक्नुवंत्यपाहर्तुं स्त्रियो वा पुरुषस्य च ॥ ८.५८{५८} ॥
पुण्यं न दहते वह्निर्भिनत्ति च न मारुतः ।
पुण्यं न क्लेदयंत्यापो नैव क्षीण्वंति भूमयः ॥ ८.५९{५९} ॥
विद्यमानेषु भोग्येषु पुण्यं येन न संचितम् ।
अस्माल्लोकात्परं लोकं स गतोऽत्यंतवंचितः ॥ ८.६०{६०} ॥
क्रोधं हत्वा सुखं शेते क्रोधं हत्वा न शोचति ।
(र्म् १०१)
क्रोधस्यैकस्य धर्मस्य वधं संशामि सर्वदा ॥ ८.६१{६१} ॥
एतत्प्रश्नोत्तरं श्रुत्वा देवतासौ प्रमोदिता ।
भगवंतं पुनर्नत्वा प्रसंश्यैवमवोचत ॥ ८.६२{६२} ॥
धन्योऽसि भगवन् बुद्ध सर्वप्रश्नोत्तरप्रदः ।
सर्वज्ञो जगतां शास्ता षडभिज्ञो मुनीश्वरः ॥ ८.६३{६३} ॥
वीरस्य च न पश्यामि ब्राह्मण्यं परिनिर्वृतिम् ।
सर्ववीरो भयातीतस्त्रातुं लोकेऽभिशक्तिभाग् ॥ ८.६४{६४} ॥
इत्युक्त्वा देवता भूयः कृत्वा प्रदक्षिणत्रयम् ।
नत्वा पादौ मुनीन्द्रस्य तत एव दिवं ययौ ॥ ८.६५{६} ॥
अथ ते भिक्षवः सर्वे श्रुत्वा शास्त्रानुदेशितम् ।
सत्यमेवं परिज्ञाय सम्यक्कर्मसु चेरिरे ॥ ८.६६{६६} ॥
एवमेतन्महाराज गुरुणा मे प्रभाषितम् ।
श्रुत्वा चैवं परिज्ञाय सद्धर्मे निरतो भव ॥ ८.६७{६७} ॥
धर्मेण सुगतिं यायात्पापेन दुर्गतिं व्रजेत् ।
तस्माद्धर्मं पुरस्कृत्य प्रजाः सम्यक्प्रपालय ॥ ८.६८{६८} ॥
दशाकुशलकर्माणि त्यक्त्वा संवृतिमाचर ।
सर्वोपकरणं दानं दातव्यं स्वर्गवांछिना ॥ ८.६९{६९} ॥
दुष्टसंगं परित्यज्य हत्वा रागविषं मुहुः ।
द्वेषाग्निशमनं कृत्वा ह्यविद्या संप्रघात्यताम् ॥ ८.७०{७०} ॥
कामवितर्कतां त्यक्त्वा बोधिप्रणिधिचेतसा ।
त्रिकायशोधनं कृत्वा शीलधनमुपार्ज्यताम् ॥ ८.७१{७१} ॥
स्कंधाभावं परिज्ञाय मत्वा दुष्टाशयं रिपुम् ।
क्षमास्वावरणं धृत्वा दुष्टसंघान् विजीयताम् ॥ ८.७२{७२} ॥
मारधर्मान् विनिर्जित्य संबोधिधर्मसाधने ।
धैर्यवीर्यमहोत्साहैरुद्यमं क्रियतां सदा ॥ ८.७३{(७३)} ॥
क्लेशमानमदाञ्जित्वा कृत्वा चित्तं समाहितम् ।
सर्वसत्वहितार्थेषु ध्यातां बोधिसाधनम् ॥ ८.७४{(७४)} ॥
लोकं मायासमुद्भूतमज्ञानतमसावृतम् ।
दृष्ट्वा प्रज्ञाप्रदीपेन प्रेर्यतां सुगतेः पथि ॥ ८.७५{(७५)} ॥
एवं राजन् भवान्मत्वा दुष्टसंगान् विवर्जयेत् ।
(र्म् १०२)
सत्संगं निरतो नित्यं त्रिरत्नसेवको भव ॥ ८.७६{(७६)} ॥
सर्वा अपि प्रजाश्चैवं परिबोध्य प्रयत्नतः ।
प्रेरणीया त्वया राजन् संवृत्तिचरणे सदा ॥ ८.७७{(७७)} ॥
एवं मत्वा भवां राजा संसारसारमाप्नुवन् ।
क्रमाद्बोधिचरी पूर्य संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ ८.७८{(७८)} ॥
इत्येतद्गुरुणादिष्टमुपगुप्तेन भिक्षुणा ।
श्रुत्वा तथेति राजासावभ्यनंदत्सपर्षिकाः ॥ ८.७९{(७९)} ॥
देवतापरिपृछाख्यसूत्रं शृण्वंति ये मुदा ।
श्रावयंति च ते सौख्यं भुक्त्वा यांति सुखावतीम् ॥ ८.८०{(८०)} ॥

++ इति देवतापरिपृछासूत्रं समाप्तं ++


(र्म् १०३)
इx शुक्लावदान
अथाशोको नरेंद्रश्च कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा पुनः श्रोतुं समर्थयत् ॥ ९.१{(१)} ॥
भदंत श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
यथा ते गुरुणादिष्टं तन्ममाख्यातुमर्हसि ॥ ९.२{(२)} ॥
इति पृष्टे नृपेणासौवुपगुप्तो जिनांशजः ।
तमशोकं महीनाथं संनिरीक्ष्य समब्रवीत् ॥ ९.३{(३)} ॥
शृणु वक्ष्यामि ते राजं यथा मे गुरुणोदितम् ।
श्रुत्वैतद्भवताप्येवं कर्त्तव्यं धर्ममादरात् ॥ ९.४{(४)} ॥
पुरैकसमये राजं शाक्यसिंहो दयांबुधिः ।
सर्वज्ञो धर्मराण्नाथः शास्ता त्रैधातुकाधिपः ॥ ९.५{(५)} ॥
सर्वविद्याधिपो बुद्धः षडभिज्ञो मुनीश्वरः ।
जिनोऽर्हन् सुगतो बुद्धस्तथागतो विनायकः ॥ ९.६{(६)} ॥
भगवान् सत्वहितार्थेन पुरे कपिलवस्तुनि ।
न्यग्रोधमण्डितोद्याने करण्डकनिवापके ॥ ९.७{(७)} ॥
श्रावकभिक्षुसंघैश्च बोधिसत्वगणैः सह ।
सद्धर्मदेशनां कर्तुं विजहार जिनाश्रमे ॥ ९.८{(८)} ॥
तद्धर्मं श्रोतुमायातैरुपासकैश्च चैलकैः ।
देवासुरगणैश्चापि चतुर्भि लोकपालकैः ॥ ९.९{(९)} ॥
चातुर्वर्ण्ण्यैर्मनुष्यैश्च पौरजानपदादिभिः ।
संबोधिचरणोत्साहैः सद्धर्मगुणलालसैः ॥ ९.१०{(१०)} ॥
सत्कृतो पूजितश्चैवं परिवृत्य पुरस्कृतः ।
भगवान् स सभामध्ये सिंहासनस्थितो वभौ ॥ ९.११{(११)} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा सभां तां समुपस्थिताम् ।
आदिमध्यांतकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ९.१२{(१२)} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे सत्वाश्च मोदिताः ।
तथैनं श्रीघनं नित्यं भेजिरे धर्मलालसाः ॥ ९.१३{(१३)} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र पुरे कपिलवस्तुनि ।
रोहिणाख्यो महाछाक्यो धनाढ्यो धनदोपमः ॥ ९.१४{(१४)} ॥
महाभोगो महाश्राद्धः सुविशालपरिग्रहः ।
दाता साधुर्महा धीरः प्रत्युवास सुखान्वितः ॥ ९.१५{१५} ॥
समये तेन शाक्येन स्वकुलसदृशात्कुलात् ।
भार्या नीता सुभद्राङ्गी स्वकुलधर्मचारिणी ॥ ९.१६{१६} ॥
ततोऽसौ रोहिणः शाक्यस्तयैव कान्तया सह ।
(र्म् १०४)
महारगानुरागेण रराम परिचारयन् ॥ ९.१७{१७} ॥
तस्यैवं रममाणस्य कृईडतोऽप्यनुरागतः ।
न पुत्रो न सुता वापि सुचिरेणाप्यजायत ॥ ९.१८{१८} ॥
ततोऽसौ रोहिणः पुत्रीपुत्रलाभे समुत्सुकः ।
पुत्रचिन्तापरः कोष्ठे स्थित्वैवं च व्यचिन्तयत् ॥ ९.१९{१९} ॥
ईयत्संपद्गृहे मेऽस्ति न च पुत्रसुतापि न ।
एता मे संपदो राजा ममात्ययाद्ग्रहीष्यति ॥ ९.२०{२०} ॥
हा मे संपद्विनष्टा स्यात्परत्रापि गतिर्न हि ।
व्यर्थस्मज्जन्म संसारे यतो मे सन्ततिर्न हि ॥ ९.२१{२१} ॥
को मे कुर्याच्च संस्कारं कश्च पिण्डं प्रदास्यति ।
कुत्राहं शरणं यायां हा दैवनिहतोऽस्म्यहम् ॥ ९.२२{२२} ॥
इति चिन्ताविषण्णोऽसौ शोकागारे व्यवस्थितः ॥ ९.२३{२३} ॥
कपोलं स्वकरे धृत्वा तस्थौ भोग्यनिरुत्सुकः ।
एवं चिन्तासमाक्रान्तं रोहिणं तं निरुत्सुकम् ॥ ९.२४{२४} ॥
दृष्ट्वा सर्वे सुहृन्मित्रा वान्धवाश्च व्यबोधयन् ।
किमेवं तिष्ठसे भद्र किं च दुःखं प्रजायते ॥ ९.२५{२५} ॥
वक्तव्यं चेत्तथास्माकं वक्तुमर्हसि सर्वथा ।
इति पृष्टे च तैः सर्वैर्वन्धुमित्रसुहृज्जनैः ॥ ९.२६{२६} ॥
रोहिणोऽसौ पुरस्तेषां सर्वमेवमभाषत ।
भवन्तः शृणुत सर्वे कथ्यते दुःखता मया ॥ ९.२७{२७} ॥
महती मे गृहे संपदस्या भोक्ता न विद्यते ।
कथं मे विद्यते वंशस्तत्प्रकारं न मन्यते ॥ ९.२८{२८} ॥
यदि वोऽस्ति मयि स्नेहस्तदुपायं प्रचक्ष्यताम् ।
एवं तेनार्थितं श्रुत्वा सर्वे ते स्नेहवंधिताः ॥ ९.२९{२९} ॥
तस्य वंशसमुत्पत्तेरुपायं समुपादिशन् ।
मा कार्षीः शोकतां भद्र तदुपायं नु विद्यते ॥ ९.३०{३०} ॥
देवताराधनां कृत्वा याचस्व पुत्रमात्मना ।
अवश्यं देवतानां ते प्रसन्नानां प्रसादतः ॥ ९.३१{३१} ॥
पुत्रो वा दुहिता वापि भविष्यति न संशयः ।
इत्येतत्तैः समादिष्टं श्रुत्वासौ रोहिणो मुदा ॥ ९.३२{३२} ॥
देवताराधनां कर्तुं प्रयतात्मा समारभत् ।
पूजाङ्गैः पूजायित्वा च ब्राह्मणं हरिमीश्वरम् ॥ ९.३३{३३} ॥
(र्म् १०५)
इंद्रादिलोकपालाञ्च संततिं समयाचत ।
एवं पुत्राभिनन्दी स सदारः वंशकाम्यया ॥ ९.३४{३४} ॥
देवताराधनं कृत्वा तस्थौ नित्यं समुत्सुकः ।
तथापि तस्य शाक्यस्य स्वदैवपरिमाणतः ॥ ९.३५{३५} ॥
न पुत्रो न च पुत्री वा सुचिरमप्यजायत ।
ततोऽसौ रोहिणः शाक्यो देवतासु निराशया ॥ ९.३६{३६} ॥
पुत्रवांछाविरक्तात्मा तस्थौ गेहे निरुत्सवः ।
अस्ति चैष महाराज प्रवादो लौकिकोद्भवः ॥ ९.३७{३७} ॥
यद्देवताप्रसादेन जायते संततिः खलु ।
एवं चेद्वा तथा राजन्नेकैकस्य भवेत्खलु ॥ ९.३८{३८} ॥
यथा पुत्रसहस्रं वा नृपस्य चक्रवर्त्तिनः ।
अपि तु संमुखीभावात्त्रिस्थानानां नृपेश्वर ॥ ९.३९{३९} ॥
पुत्रा वापि सुताश्चापि जायंते प्राणिनां खलु ।
तद्यथा पितरौ रक्तौ कल्या चर्तुमती प्रसूः ।
गंधर्वः प्रस्थितः काले तदा गर्भे समुद्भवेत् ॥ ९.४०{४०} ॥
ततश्च समये तस्य रोहिणस्यानुरागिणः ।
भार्य्या कल्यावतीभूता स्नात्वा रतिं समारभत् ॥ ९.४१{४१} ॥
तदैका देवता स्वर्गाच्च्युत्वा कर्मानुभोगिनी ।
तस्य शाक्यस्य भार्य्याया गर्भे सा समुपाविशत् ॥ ९.४२{४२} ॥
ततः स्वापन्नसत्वा सा मत्वा गर्भसमुद्भवम् ।
स्वामिनोऽग्रे रहः स्थित्वा हर्षितैवं न्यवेदयत् ॥ ९.४३{४३} ॥
स्वामिन्नापन्नसत्वास्मि वंश आवां समुद्भवेत् ।
तद्भवान् सर्वकृयानि कारयत्वनुमोदितः ॥ ९.४४{४४} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा रोहिणोऽसौ प्रमोदितः ।
भार्यां तां गर्भिणीं दृष्ट्वा संस्मितः प्रत्यभाषत ॥ ९.४५{४५} ॥
सत्यं मे भाषितं भद्रे मत्वा भव समाहिता ॥ ९.४६{४५!} ॥
प्रमादमत्र मा कार्षी यदि स्नेहास्ति ते मयि ।
एवं ते कुशलं भद्रे यदि पुत्रं जनिष्यसि ॥ ९.४७{४६} ॥
तदा निष्काशयामि त्वां यदि पुत्रीं जनिष्यसि ।
इति भर्तुर्वचः श्रुत्वा सा स्त्री विवृद्धदोहदा ।
(र्म् १०६)
भर्तुर्वियोगशंकार्त्ता बभूव परिखेटिता ॥ ९.४८{४७} ॥
यावत्सा समये सूत दारिकां दिव्यसुंदरीम् ।
शुक्लवस्त्रपरीताङ्गां गर्भमलाविलिप्तिताम् ॥ ९.४९{४८} ॥
ततस्तां दारिकां जातां श्रुत्वासौ रोहिणो रुषा ।
प्रत्याख्यातुं स्वयं भार्यां विवेश सूतिकागृहे ॥ ९.५०{४९} ॥
प्रजापत्या तया भर्तुरुपनीता पुरः सुता ।
शुक्लवस्त्रपरीताङ्गा भद्राङ्गी दिव्यसुंदरी ॥ ९.५१{५०} ॥
ततः स रोहिणो दृष्ट्वा तां सुतां दिव्यसुंदरीम् ।
शुक्लवस्त्रपरीताङ्गां परविस्मयमाययौ ॥ ९.५२{५१} ॥
अहो भाग्यान्मया लब्धा सुतेयं भद्ररूपिणी ।
यदेषा सहजैः शुक्लवस्त्रैः प्रावृत्य जायते ॥ ९.५३{५२} ॥
तस्मान्नूनमियं साक्षाद्देवकन्यावतारिता ।
सद्धर्मचारिणी भद्रा भविष्यति न संशयः ॥ ९.५४{५३} ॥
इत्युक्त्वासौ पिता शाक्यः पश्यंस्तां दारिकां चिरात् ।
अतृप्तो निश्चलाक्षश्च तस्थौ संमूर्छितो यथा ॥ ९.५५{५४} ॥
ततो ज्ञातीन् समाहूय कृत्वा जातिमहं मुदा ।
तन्नामकरणं तस्यास्तान् पुनः स समब्रवीत् ॥ ९.५६{५५} ॥
भवन्तोऽस्याः सुताया मे भद्राङ्ग्या अनुरूपतः ।
नामधेयं प्रसिद्धेन कर्त्तव्यं क्रियतां शुभम् ॥ ९.५७{५६} ॥
इति तेनार्थिते तस्याः सर्वे ते जातयस्तथा ।
सहजशुक्लवस्त्राङ्गं दृष्ट्वैवं संवभाषिरे ॥ ९.५८{५७} ॥
यदियं दारिका सौम्या भद्रांगी दिव्यसुंदरी ।
शुक्लवस्त्रावृता जाता तच्छुक्लेति प्रसिध्यतु ॥ ९.५९{५८} ॥
इति संभाषणां कृत्वा सर्वे ते ज्ञातयस्तथा ।
रोहिणं तं समामंत्र्य तथैवं समुदाहरत् ॥ ९.६०{५९} ॥
यदियं ते सुता भद्र भद्राङ्गी दिव्यसुंदरी ।
शुक्लवस्त्रावृता जाता तच्छुक्लेति प्रचक्ष्यताम् ॥ ९.६१{६०} ॥
तथेत्यनुमतं कृत्वा तेन पित्रा प्रसादिता ।
शुक्ला सा दुहिताष्टासु धात्रीषु समुपार्पिता ॥ ९.६२{६१} ॥
ततस्तासां च धात्रीणामुपचारप्रचारतः ।
वर्द्धिताभूत्सुरम्याङ्गी ह्रदस्थमिव पंकजम् ॥ ९.६३{६२} ॥
यथा यथा च सा शुक्ला परिवृद्धाभवत्क्रमात् ।
(र्म् १०७)
तथा तथा च तद्वस्त्रं ववृद्धे निर्मलीऽभवत् ॥ ९.६४{६३} ॥
न च कायोऽप्यभूत्तस्मात्मलाभिलिप्तदुर्भगः ।
वभौ तु निर्मलः शुद्धः सुगंधिपरिवाहकः ॥ ९.६५{६४} ॥
यदा सा दारिका शुक्ला परिवृद्धा क्रमादभूत् ।
कुमारी सर्वलोकानां मनोनेत्राभिहारिणी ॥ ९.६६{६५} ॥
ततः सा शिक्षितुं विद्या गुरुणां समुपाश्रिता ।
शिक्षित्वा क्रमशो विद्यां पारमाशु ययौ सुधीः ॥ ९.६७{६६} ॥
तदा ये ये च तां शुक्लामपश्यद्दिव्यसुंदरीम् ।
ते ते सर्वेऽपि पश्यन्तो विस्मिता मोहमाययुः ॥ ९.६८{६७} ॥
ततस्ते ब्राह्मणाद्याश्च तद्गुणाकृष्टमानसाः ।
स्वस्वदूतेन तां शुक्लां रोहिणं प्रार्थयन्मुहुः ॥ ९.६९{६८} ॥
जातिश्रेष्ठो ह्यहं विप्रस्तच्छुक्लां मे दातुमर्हसि ।
इति तां ब्राह्मणपुत्रा रोहिणं प्रत्ययाचयन् ॥ ९.७०{[६९]} ॥
राजपुत्रोऽस्म्यहं वीरस्तत्सुता मे प्रदीयताम् ।
इति राजकुमारास्तं रोहिणं तां समर्थयन् ॥ ९.७१{[७०]} ॥
अहं वैश्यः प्रजाभर्ता तच्छुक्लां मे दातुमर्हसि ।
इति वैश्यकुमारास्तां रोहिणं प्रार्थयरि मुहुः ॥ ९.७२{[७१]} ॥
अहं मंत्रिसुतो विज्ञस्तच्छुक्ला मे प्रदीयताम् ।
इति मंत्रिसुताः सर्वे रोहिणं प्रत्ययाचयन् ॥ ९.७३{७१!} ॥
महामात्यसुतोऽहं हि तच्छुक्लां मे प्रयछताम् ।
इत्यामात्यकुमारास्तां रोहिणं प्रत्ययाचयन् ॥ ९.७४{७२} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च रूपद्रव्याभिमानिनः ।
स्वस्वदूतेन तां शुक्लां रोहिणं प्रत्ययाचयन् ॥ ९.७५{७३} ॥
एवं सर्वैश्च तैर्नित्यैः प्रार्थ्यमानो महाजनैः ।
रोहिणः स विषण्णात्मा स्थित्वैवं च व्यचिन्तयत् ॥ ९.७६{७४} ॥
हा मे दुःखानि जातानि कथमत्र प्रतिक्रिया ।
सर्वथाहं प्रणष्टः स्यां सुतयाः कारणेऽधुना ॥ ९.७७{७५} ॥
यद्येकस्मै प्रदास्यामि सुतामेतां मनोहराम् ।
अन्ये सर्वेऽपि मे वैरा भविष्यंति तदा खलु ॥ ९.७८{७६} ॥
अवश्यं मे सुता हीयं वैरिणी मां हनिष्यति ।
एवं दुःखानुदायिन्या पुत्र्यापि किं ममैतया ॥ ९.७९{७७} ॥
इति चिन्ताविषण्णोऽसौ तच्चिन्ताकुलमानसः ।
(र्म् १०८)
कपोलं स्वकरे स्थाप्य तस्थौ कोष्ठे निरुत्सवः ॥ ९.८०{७८} ॥
एवं चिन्ताविभिन्नास्यं पितरं तं विषादिनम् ।
सा शुक्ला दुहिता दृष्ट्वा प्रणत्वैवमभाषत ॥ ९.८१{७९} ॥
किमेवं तिष्ठसे तात किं ते दुःखं नु जायते ।
कथ्यतां तद्यदि स्नेहो मयि ते वर्त्तते पितः ॥ ९.८२{८०} ॥
इति पुत्र्या वचः श्रुत्वा पिता स रुषिताशयः ।
निःस्नेहस्तां सुतां शुक्लां दृष्ट्वैवं पर्य्यभाषत ॥ ९.८३{८१} ॥
त्वन्निमित्ते महद्दुःखं जायते मे कुपुत्रिके ।
किं तवाग्रे कथित्वैतं यतो नैव प्रतिक्रिया ॥ ९.८४{८२} ॥
अवश्यं त्वं सुता शत्रुः सर्वथा मां हनिष्यसि ।
एवं दुःखाभिदायिन्या पुत्र्यापि किं मम त्वया ॥ ९.८५{८३} ॥
इति पित्रोदितं श्रुत्वा सा शुक्ला प्रहताशया ।
सहसा पितरं नत्वा रुदंत्यैवमभाषत ।
तात किं मे निमित्तेन दुःखं ते जायते कथम् ।
सर्वथैतत्प्रवक्तव्यं यदि तेऽहं सुतात्मजा ।
तदुपायं करिष्यामि येन दुःखं निहन्यते ॥ ९.८६{८४} ॥
तदेतत्सर्वथा तात ममाग्रे वक्तुमर्हसि ।
इति पुत्र्योदिते भूयः पितासौ रोहिणोऽवदत् ॥ ९.८७{८५} ॥
तत्किन् ते कथ्यते पुत्रि यतो नास्ति प्रतिक्रिया ।
बहवः प्रार्थयितारस्तव राजसुतादयः ॥ ९.८८{८६} ॥
कुमारा ब्राह्मणा वैश्याः शूद्राश्च मंत्रिनंदनाः ।
अमात्यनंदनाश्चापि सार्थवाहसुतादयः ॥ ९.८९{८७} ॥
एवमन्येऽपि ये चान्या गुणद्रव्याभिमानिताः ।
पौरिका ग्रामिकाश्चापि कुलरूपाभिमानिकाः ॥ ९.९०{८८} ॥
एतैः सर्वैरहं नित्यं सुमुद्रितस्त्वदर्थिभिः ।
कथमत्र करिष्यामि चेतना मे न विद्यते ॥ ९.९१{८९} ॥
त्वमेवैका हि मे पुत्री बहवो याचकाश्च ते ।
एकस्मै यदि दास्यामि सर्वेऽन्ये स्युर्ममाहिताः ॥ ९.९२{९०} ॥
अतस्त्वां खण्डशः कृत्वा सर्वेभ्योऽप्यर्पये च वै ।
एवं तु क्रियमाणे मे कुशलत्वं भविष्यति ॥ ९.९३{९१} ॥
अन्यथा चेद्भवेन्नैव कुशलं मे सदापि हि ।
(र्म् १०९)
इति पित्रोदितं श्रुत्वा शुक्ला सा मृत्युशंकित ॥ ९.९४{९२} ॥
मोदितेव पितुः पादौ प्रणत्वैवमभाषत ।
प्रसीद मा कृथाः खेदं ममैतत्कारणे पितः ॥ ९.९५{९३} ॥
तथाहं ते करिष्यामि यथा दोषो न विद्यते ।
नाहं कामार्थिनी तात तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ ९.९६{९४} ॥
प्रव्रजित्वा चरिष्यामि भगवच्छासने व्रतम् ।
इत्येतद्भाषितं पुत्र्या श्रुत्वासौ रोहिणः पिता ॥ ९.९७{९५} ॥
पुत्रीवियोगमाशंक्य पुनरेवमभाषत ।
मा कृथाः सर्वथा पुत्रि प्रव्रज्याचरणे मनः ॥ ९.९८{९६} ॥
त्वं स्त्री वाला न शक्नुयाः प्रव्रज्यां चरितुं सुते ।
प्रव्रज्यायां व्रतं कष्टं पुरुषैरपि दुष्करम् ॥ ९.९९{९७} ॥
त्वं तु वाला सुभद्रांगी कोमला दिव्यसुंदरी ।
कथं तद्दुष्करस्थाने व्रतं कर्तुं सहेः सुते ॥ ९.१००{९८} ॥
तन्मा कृथास्तथा वाले प्रव्रज्यायां मनस्त्यज ।
यदि कामार्थिनी नासि कस्मै चिद्दास्यते न हि ॥ ९.१०१{९९} ॥
तत्पुत्रि स्वगृहे स्थित्वा व्रतं धृत्वा सुखं वस ।
यदि कामार्थिनी वासि पुत्रि तेषां त्वदर्थिनाम् ॥ ९.१०२{१००} ॥
स्वयंवरविधिं कृत्वा स्वयं वर यमिछसि ।
तदा मे दूषणं नास्ति तवापि दूषणं न हि ॥ ९.१०३{१} ॥
सर्वत्रापि हि लोकेषु विधिरेष प्रवर्त्तते ।
तस्मात्तेषां कुमाराणां पतिं भद्रं स्वयं वर ॥ ९.१०४{२} ॥
तेनैव पतिना सार्द्धं व्रतं कृत्वा सुखं चर ।
तदा सन्ततिमुत्पाद्य भुक्त्वा भोग्यं यथा सुखम् ॥ ९.१०५{३} ॥
संवृत्तिचरणं कृत्वा तथान्ते स्वर्गमाप्नुयाः ।
तेनैवं मा कृथाः पुत्रि प्रव्रज्याचरणे मनः ॥ ९.१०६{४} ॥
किं ते प्रव्रज्यया सिद्ध्येन्महद्दुष्करचर्य्यया ।
इत्युक्ते जनकेनासौ शुक्ला कामपराङ्मुखा ॥ ९.१०७{५} ॥
सद्धर्मचरणप्रेप्सुः पितरमेवमब्रवीत् ।
नाहं कामार्थिनी तात संबोधिपदवांछिनी ॥ ९.१०८{६} ॥
तस्माद्भोग्यान्यपि त्यक्त्वा चरितुमिछामि सद्व्रतम् ।
सभयाः सरणाः कामाः सक्लेशाश्च विषोपमाः ॥ ९.१०९{७} ॥
तस्मात्कामे न मे वांछा निर्वाणे एव मे मनः ।
(र्म् ११०)
सदेवासुरमानुष्या ये सत्वाः कामरागिणः ॥ ९.११०{८} ॥
सर्वे ते क्लेशिताश्चान्धाश्चरन्ति पातकेष्वपि ।
कृत्वा ते पातकान्येवं गछन्ति दुर्गतिष्वपि ॥ ९.१११{९} ॥
विविधानि च दुःखानि भुंजते नरकास्थिताः ।
ब्राह्मणा अपि धीराश्च वैदिका ब्रह्मचारिणः ॥ ९.११२{१०} ॥
तेऽपि कामानुरागेन भ्रष्टा गच्छंति दुर्गतिम् ।
तपस्विनो महाभिज्ञाः शुद्धात्माना जितेन्द्रियाः ।
तेऽपि कामानुरागेन भ्रष्टा गच्छंति दुर्गतिम् ।
यतयो योगिनश्चापि निर्ग्रंथाश्च दिगंवराः ॥ ९.११३{११} ॥
तेऽपि कामानुरागेन भ्रष्टा गच्छन्ति दुर्गतिम् ।
राजानः क्षत्रियाश्चापि कृत्वा युद्धं परस्परम् ॥ ९.११४{१२} ॥
आहवे निधनं यान्ति तदपि कामकारणे ।
अमात्या मंत्रिणश्चापि मारयन्ति परार्धिनः ॥ ९.११५{१३} ॥
तत्पापैर्दुर्गतिं यान्ति तदपि कामहेतुना ।
योधारश्च महावीरा युद्धं कृत्वा परस्परम् ॥ ९.११६{१४} ॥
संग्रामे निधनं यान्ति तदपि कामकारणे ।
वणिजः सार्थवाहाश्च रत्नद्रव्यातिलालसाः ॥ ९.११७{१५} ॥
समुद्रे पतिताः केचिन्मृताः केचिच्च जंगले ।
केचिन्मृता महारण्ये चौरैः केचिदुपद्रुताः ॥ ९.११८{१६} ॥
क्षुत्पिपासाहताः केचिन्मृता मार्गे रुजान्विताः ।
शीतवातातपाक्रान्ता मृता केचिच्छ्रमातुराः ॥ ९.११९{१७} ॥
केचिद्गृहगता एव मृताः केचिच्च रोगिनः ।
केचिद्भारं वहन्तश्च मृताः केचिद्भयान्विताः ॥ ९.१२०{१८} ॥
जन्तुभिः खादिताः केचित्तत्सर्वं कामहेतुना ।
कृषिणश्च दिनं यावत्क्षत्रकर्मसमुद्यताः ॥ ९.१२१{१९} ॥
दिनान्ते गृहमगत्य शेरते ते मृता इव ।
एवमन्येऽपि लोकाश्च शिल्पिप्रेष्यजनादयः ॥ ९.१२२{२०} ॥
दासदासीजनाश्चापि स्वस्वकर्मसमुद्यताः ।
एवं नित्यमविश्रान्तं कुटुंवधनसाधने ॥ ९.१२३{२१} ॥
वहंति खेदिताः क्लेशं तत्सर्वं कामहेतुना ।
एवं चौरादिदुष्टाश्च परद्रव्यापहारिणः ॥ ९.१२४{२२} ॥
पातकान्यपि कुर्वन्ति तदपि कामकारणे ।
केचिच्च परद्रव्याणि हरन्ति हारयन्ति च ॥ ९.१२५{२३} ॥
केचिद्धत्वापि सर्वं हरन्ति क्रूरमानसाः ।
धनार्थे किं न कुर्वन्ति दुष्टा लुब्धाश्च निर्दयाः ॥ ९.१२६{२४} ॥
(र्म् १११)
प्रघ्नन्ति पितरौ केचित्तेऽपि घ्नन्ति गुरूनपि ।
केचिद्विघ्नन्ति मित्राणि ज्ञातिवन्धुजनानपि ॥ ९.१२७{[१२५]} ॥
पत्नीपुत्रदुहितॄश्च भ्रात्रींश्च भागिनीरपि ।
केचिद्घ्नन्ति सहायांश्च दासदासीजनान्यपि ॥ ९.१२८{२६} ॥
बालान् वृद्धांश्च नारींश्च तत्सर्वं कामकारणे ।
केचिच्च प्राणिनः पक्षिमृगमत्स्यादिजन्तुकान् ॥ ९.१२९{२७} ॥
हत्वा खादन्ति पापिष्ठास्तदपि कामकारणे ।
एवं तिर्य्यग्गणाश्चापि पक्षिसिंहादिजन्तवः ॥ ९.१३०{२८} ॥
परस्परं निहत्यैवं खादन्ति कामहेतुना ।
एवं शथावंचयन्तस्त्रासयन्तोऽपि वालकान् ॥ ९.१३१{२९} ॥
अदत्तं प्रतिगृह्नन्ति तदपि कामकारणात् ।
मिथ्याकामरताः केचित्परदारांश्च कामिनीः ॥ ९.१३२{३०} ॥
हरन्ति छद्मना चापि तदपि कामकारणे ।
यच्च मृषावदंतोऽपि परकार्य्याभिघाटकाः ॥ ९.१३३{३१} ॥
साधयन्ति स्वकार्याणि तदपि कामहेतुना ।
यच्च पिशुनवादेन सुहृन्मित्रानुचारिणाम् ।
विरोधं कारयन्त्येवं तदपि कामहेतुना ॥ ९.१३४{[१३२]} ॥
यच्च पारुष्यवादेन गुरुसाधुजनानपि ।
परिभाष्य विनिन्दन्ति तदपि कामकारणे ॥ ९.१३५{[१३३]} ॥
यत्संभिन्नप्रलापेन सुहृन्मित्रानुयायिनाम् ।
चित्तानि भेदयन्त्येवं तदपि कामकारणे ॥ ९.१३६{[१३४]} ॥
यच्च मायानुरागेण साधूनां धर्मचारिणाम् ।
प्रभेदयन्ति चित्तानि तदपि कामहेतुना ॥ ९.१३७{[१३५]} ॥
यदीर्ष्यामत्सरालीढा दृष्ट्वा परगुणर्द्धिताम् ।
व्यापादं चिन्तयन्त्येवं तदपि कामकारणे ॥ ९.१३८{[१३६]} ॥
यन्मिथ्यादृष्टिका लोके सर्वधर्मप्रहासिकाः ।
भोग्यानि भुंजते हृत्वा तदपि कामकारणे ॥ ९.१३९{[१३७]} ॥
केचिज्जातिपरिभ्रष्टा नीचजातिप्रसंगताः ।
स्वकुलधर्मभ्रष्टाश्च तदपि कामकारणे ॥ ९.१४०{[१३८]} ॥
एवं सर्वेऽपि सत्वाश्च सद्गतिपरिवर्तिनः ।
कामर्थे क्लेशितात्मानो भ्रमन्ति दुर्गतौ सदा ॥ ९.१४१{[१३९]} ॥
(र्म् ११२)
एवं यावन्ति दुःखानि संसारे षड्गतिष्वपि ।
तानि सर्वाणि सत्वानां जायन्ते कामहेतुना ॥ ९.१४२{[१३०]} ॥
एवं मत्वा तु ये विज्ञाः कामं त्यक्त्वा विरागिणः ।
प्रव्रजित्वा सुनिःक्लेशा ब्रह्मचर्य्यं चरन्ति ते ॥ ९.१४३{[१३१]} ॥
ततो मे सभये कामे सरणे च विषोपमे ।
विद्वद्भिर्गर्हिते तात मनोवांछा न वर्त्तते ॥ ९.१४४{३२} ॥
तत्प्रव्रज्यां समाश्रित्य भगवच्छरणं गता ।
ब्रह्मचर्य्यं चरित्वाहं प्राप्तुमिछामि निर्वृतिम् ॥ ९.१४५{३३} ॥
बुद्धो हि जगतां शास्ता धर्मराजो विनायकः ।
तत्तस्य शरणे गत्वा चरितुमिछामि सच्चरीम् ॥ ९.१४६{३४} ॥
यद्यस्ति ते मयि स्नेहः सद्धर्मे चानुरागता ।
तदनुमोदनां कृत्वानुज्ञां मे दातुमर्हसि ॥ ९.१४७{३५} ॥
यदि तु सौगते धर्मेऽप्यनुज्ञां मे ददासि न ।
तीर्थयात्रां भ्रमिष्यामि सर्वदाहं विरागिनी ॥ ९.१४८{३६} ॥
इति पुत्रीवचः श्रुत्य शाक्योऽसौ रोहिणः पिता ।
सुताधर्मवियोगत्वं विज्ञायैवमचिन्तयत् ॥ ९.१४९{३७} ॥
यदियं मे सुता भद्रा निराश्रवा विरागिनी ।
अवश्यं स्वगृहं त्यक्त्वा प्रव्रजेत्सर्वथा खलु ॥ ९.१५०{३८} ॥
अवश्यं मेऽनया पुत्र्या वियोगं सर्वथा भवेत् ।
सर्वथा ह्यनिवार्य्येयं व्रजतु सौगताश्रमे ॥ ९.१५१{३९} ॥
यदायं सौगते धर्मे प्रव्रजित्वा निराश्रवा ।
ब्रह्मचर्य्यं चरत्येवं ततो निर्वृतिमाप्नुयात् ॥ ९.१५२{४०} ॥
यदियं मे सुता कान्ता सुभद्रा दिव्यसुंदरी ।
यदि गेहं परित्यक्त्वा तीर्थयात्रां करिष्यति ॥ ९.१५३{४१} ॥
तदा नूनमियं भ्रांता तीर्थिकधर्मसंरता ।
कुलधर्मपरिभ्रष्टा विनष्टा स्यान्न संशयः ॥ ९.१५४{४२} ॥
ततोऽस्माकं यशोधर्मविनष्टोऽपि भवेत्खलु ।
तस्याश्च दूरगामिन्या दर्शनं स्यात्सुदुल्लभम् ॥ ९.१५५{४३} ॥
(र्म् ११३)
तस्मादस्या न कर्त्तव्या वारणा धर्मसाधने ।
चरतु सौगतीं चर्य्यामियं हि निर्वृतये ॥ ९.१५६{४४} ॥
तथा चेत्सफलं जन्म मानुष्ये स्यान्ममापि च ।
तेनेयं जगतां भर्तुः शासने चरतु व्रतम् ॥ ९.१५७{४५} ॥
इत्येवं मनसा ध्यात्वा शाक्योऽसौ रोहिणः पिता ।
शुक्लां तां स्वात्मजां भद्रां संनिरीक्ष्यैवमब्रवीत् ॥ ९.१५८{४६} ॥
सत्यमेवं सुते भद्रे यथोद्दिष्टं त्वया खलु ।
किं तु त्वं दारिका नारी प्रव्रज्यां तत्कथं चरेः ॥ ९.१५९{४७} ॥
प्रव्रज्या दुष्करस्थानं नारीणां तु विशेषतः ।
तत्प्रव्रज्याव्रते स्थित्वा मा पश्चात्परितप्यथाः ॥ ९.१६०{४८} ॥
यदि त्वं निश्चयेनैव प्रव्रज्याव्रतमिछसि ।
तच्चरस्व मुनीन्द्रस्य शासने व्रतमादरात् ॥ ९.१६१{४९} ॥
यथा च गुरुणादिष्टं श्रुत्वा तथा समाहितः ।
सम्यक्छिक्षाः समाधाय चर नित्यमतन्द्रिता ॥ ९.१६२{५०} ॥
संबुद्धशासनं धृत्वा श्रद्धाभक्तिसमन्विता ।
त्रिरत्नशरणं गत्वा बोधिव्रतं समाचर ॥ ९.१६३{५१} ॥
इति पित्रा समादिष्टे शुक्ला सा प्रतिमोदिता ।
नत्वा पादौ पितुश्चैवं जनन्याश्चरणेऽनमत् ॥ ९.१६४{५२} ॥
ततः सा जननी दृष्ट्वा तां शुक्लां स्वात्मजां प्रियाम् ।
परिष्वज्य रुदन्त्येवं प्रव्रज्यायां न्यवारयत् ॥ ९.१६५{५३} ॥
हा पुत्रि कथमेकान्ते मां त्यक्त्वा क्व व्रजिष्यसे ।
हा जीव किं नु पश्यन्ती प्रव्रजितुं त्वमीहसे ॥ ९.१६६{५४} ॥
किं चिद्दुःखं न ते दत्तं मयाम्वया कदा चन ।
केनैवं हेतुना पुत्री प्रव्रजितुं त्वमिछसि ॥ ९.१६७{५५} ॥
त्वं तु नारी सुभाद्राङ्गी कुमारी दिव्यसुंदरी ।
किंचिद्दुःखानभिज्ञा च तत्प्रव्रज्यां कथं चरे ॥ ९.१६८{५६} ॥
यावज्जीवाम्यहं चैव तावत्मा गाः कुहापि हि ।
यावच्चास्ति गृहे संपत्तावद्भुक्त्वा सुखं वस ॥ ९.१६९{५७} ॥
यदाहं मरणं याता यदा चापि गृहे विपत् ।
ज्ञातिमित्रजनैस्त्यक्त्वा तदा व्रजस्व वांछया ॥ ९.१७०{५८} ॥
इति मात्रा निषिद्धेऽपि शुक्ला सा विघ्नशंकितास्।
मातुः पादौ प्रणत्वैव सहसा निर्ययौ गृहात् ॥ ९.१७१{५९} ॥
(र्म् ११४)
ततः सा सत्वरा गत्वा न्यग्रोधारम आश्रमे ।
ददर्श भिक्षुणीभिक्षून् शन्तशीलाञ्जितेंद्रियान् ॥ ९.१७२{६०} ॥
तान् सर्वान् क्रमतो नत्वा विहारे समुपाविशत् ।
तत्रस्थं सुगतं नाथमपश्यच्छ्रिघनं जिनम् ॥ ९.१७३{६१} ॥
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनैः परिमंडितम् ।
सहस्रेणाधिकाभासं व्यामाभपरिरोचितम् ॥ ९.१७४{६२} ॥
शान्तात्मानं सुभद्रांशं समन्तभद्ररूपिणम् ।
रत्नराशिमिवोज्ज्वालं सुमेरुमिव जंगमम् ॥ ९.१७५{६३} ॥
दृष्ट्वैव निश्चला तस्थौ हर्षोत्फुल्लतनूरुहा ।
दृष्ट्वैवं सुचिरात्तस्य श्रीघनस्यान्तिके ययौ ॥ ९.१७६{६४} ॥
तथैवं समुपायातां दृष्ट्वा तां भगवान्मुनिः ।
स्वागतं दारिके भद्रे एहीत्युक्त्वा समग्रहीत् ॥ ९.१७७{६५} ॥
ततोऽसौ दारिका शुक्ला स्वागतास्मि मुनीश्वर ।
इत्युक्त्वा प्रांजलिं कृत्वा ननाम चरणौ मुनेः ॥ ९.१७८{६६} ॥
ततो भगवता तेन प्रेषिता मातुरन्तिके ।
सा शुक्ला सहसा गत्वा गौतम्याच्चरणेऽनमत् ॥ ९.१७९{६७} ॥
तथा तां समुपायातां शुक्लां सद्व्रतवांछिनीम् ।
दृष्ट्वा सा गौतमी स्पृष्ट्वा हस्तेनैव समग्रहीत् ॥ ९.१८०{६८} ॥
ततः प्रव्राजयित्वा सा गौतम्या भिक्षुणी कृता ।
खिक्खिरीपात्रहस्ताङ्का संगताभूज्जितेन्द्रिया ॥ ९.१८१{६९} ॥
येनैव शुक्लवस्त्रेण प्रावृता समजायत ।
ततः पंचसुरक्तं जातानि चीवराण्यपि ॥ ९.१८२{७०} ॥
तैरेव चिवरै रक्तैः प्रावृता परिशोभिता ।
सा शुक्ला सुप्रसन्नास्या मुण्डिताप्यभ्यरोचत ॥ ९.१८३{७१} ॥
ततो बुद्धानुभावेन सुप्रशान्तसुभाविनी ।
जित्वा क्लेशारिवर्गांश्च शिक्षापारं समाययौ ॥ ९.१८४{७२} ॥
मत्वानित्यं च संसारं भवगतिं विघातिनीम् ।
निहत्य सर्वसंस्कारगतीसतनधर्मिणी ॥ ९.१८५{७३} ॥
मारचर्य्याविनिर्मुक्ता साक्षादर्हत्वमाययौ ।
अविद्याङ्गं विनिर्भिद्य प्राप्तविद्या शुभाशया ॥ ९.१८६{७४} ॥
अभिज्ञा गुणसंपन्ना प्रतिसंविद्वती सुधीः ।
सुवीतरागिणी धीरा लोष्ठहेमसमानिका ॥ ९.१८७{७५} ॥
(र्म् ११५)
आकाशसमचित्ता च पाणीतलसमाशया ।
निरंजनाविकल्पा च श्रीखण्डतुल्यवासिनी ॥ ९.१८८{७६} ॥
स्वात्मसत्कारलाभेषु पराण्मुखी सुनिस्पृहा ।
सर्वसत्वहिताधानि संबुद्धधर्मचारिणी ॥ ९.१८९{७७} ॥
सदेवासुरलोकानां पूज्या मान्या समन्ततः ।
वंदनीया चाभितोष्या च वभूव ब्रह्मचारिणी ॥ ९.१९०{७८} ॥
अथ ते भिक्षवः सर्वे दृष्ट्वा तां ब्रह्मचारिणीम् ।
विस्मिताः सुगतं नत्वा पप्रछुरिति सादरम् ॥ ९.१९१{७९} ॥
भगवन् किमियं शुक्ला पुरा कर्माकरोच्छुभम् ।
येन वस्त्रावृता जाता भवत्येवं च भिक्षुणी ॥ ९.१९२{८०} ॥
तत्सर्वं नः समादेष्टुमर्हसि सर्वविद्गुरो ।
यदनया कृतं कर्म भिक्षुण्या शुक्लया पुरा ॥ ९.१९३{८१} ॥
इति तैर्भिक्षुभिः पृष्टे भगवान् स मुनीश्वरः ।
तान् भिक्षुसांघिकान् सर्वान् संनिरीक्ष्यैवमब्रवीत् ॥ ९.१९४{८२} ॥
शृणुध्वं भिक्षवः सर्वे यदनया कृतं पुरा ।
तत्सर्वं कथयिष्यामि सर्वलोकाभिबोधने ॥ ९.१९५{८३} ॥
पुरास्मिन्नेव भद्राख्ये कल्पेऽभूत्काश्यपो जिनः ।
संबुद्धः सुगतो नाथो धर्मराजस्तथागतः ॥ ९.१९६{८४} ॥
सर्वविद्याधिपः शास्ता त्रैधातुकविनायकः ।
सर्वज्ञो भगवानर्हन् ब्रह्मचारी हितंकरः ॥ ९.१९७{८५} ॥
स मुनीन्द्रो जगन्नाथो वाराणसीमुपाश्रयन् ।
मृगदावे वने रम्ये व्यहरच्छ्रावकैः सह ॥ ९.१९८{८६} ॥
भिक्षुभिर्बोधिसत्वैश्च भिक्षुणीभिरुपासकैः ।
सार्द्धमुपासिकाभिश्च यतिभिश्च महर्षिभिः ॥ ९.१९९{८७} ॥
तत्रस्थो भगवान् बुद्धो सर्वसत्वहिताय सः ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ९.२००{८८} ॥
तदैकान्यतरा काचिच्छ्रेष्ठिभार्या शुभाशया ।
सुकल्याणार्थिनी श्राद्धा सद्धर्ममानसी सुधीः ॥ ९.२०१{८९} ॥
केन चित्करणियेन मृगदावमुपाचरत् ।
तत्र भिक्षून् क्रमाद्दृष्ट्वा संबुद्धान्तिकमुपाययौ ॥ ९.२०२{९०} ॥
तत्र सा समुपागत्य ददर्श तं मुनीश्वरम् ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनैरुपलक्षितम् ॥ ९.२०३{९१} ॥
व्यामाभालंकृतं सौम्यं शतसूर्य्याधिकप्रभम् ।
सुप्रशान्तेन्द्रियां काम्यं समंतभद्ररूपकम् ॥ ९.२०४{९२} ॥
(र्म् ११६)
रत्नराशिमिवोज्ज्वालं सुमेरुमिव जंगमम् ।
तथा दृष्ट्वैव प्रामोदात्सांजलिं समुपागता ॥ ९.२०५{९३} ॥
नत्वा पादौ मुनेस्तस्थावेकान्तिके कृतांजलिः ।
ततः स भगवान् दृष्ट्वा तस्याश्चित्तं विशोधितम् ॥ ९.२०६{९४} ॥
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ।
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सा शूद्री परिहर्षिता ॥ ९.२०७{९५} ॥
ससंघं सुगतं नाथं भोजयितुं समैछत ।
ततः सा स्वगृहे गत्वा साधयित्वा सुभोजनम् ॥ ९.२०८{९६} ॥
संबुद्धप्रमुखं संघं स्वांतर्गेहे न्यमंत्रयत् ।
तत्र स्वस्वासनासीनं संबुद्धं तं ससांघिकम् ॥ ९.२०९{९७} ॥
पूजयित्वा तदर्हैश्च भोजनैः समतोषयत् ।
ततः सा श्रद्धया तेभ्यः सर्वेभ्योऽपि प्रसन्निता ॥ ९.२१०{९८} ॥
बुद्धप्रमुखसंघेभ्यः प्रत्येकं चीवरं ददौ ।
ततो नित्यं च सा भक्त्या चक्रे संबुद्धसेवनाम् ॥ ९.२११{९९} ॥
तत्पुण्यैश्चापि सद्धर्मे प्रव्रजितुं समैछत ।
ततोऽसौ पितरौ नत्वाभ्यनुज्ञाप्य प्रसादिनी ॥ ९.२१२{१००} ॥
भगवच्छासने गत्वा प्रव्रज्याव्रतमाचरत् ।
तस्मात्किं भिक्षवो यूयं मन्यध्वे याभवत्तदा ॥ ९.२१३{१} ॥
श्रेष्ठिभार्या न चान्या सा शुक्लैवैषेति मन्यत ।
यदनया प्रसादिन्या बुद्धप्रमुखसांघिके ॥ ९.२१४{२} ॥
प्रत्येकं चीवरं दत्तं प्रव्रज्या चापि साधिता ।
एतत्पुण्यविपाकेन प्रावृत्य शुक्लवाससा ॥ ९.२१५{३} ॥
जाता प्रव्रजिता चैषा भवति ब्रह्मचारिणी ।
इत्येवं कर्मजं भोग्यं प्राणिनो भुंजते भवे ॥ ९.२१६{४} ॥
येनैव यत्कृतं कर्म तेनैव भुज्यते फलम् ।
न नश्यंति हि कर्माणि कल्पकोटिशतैरपि ॥ ९.२१७{५} ॥
सामग्रीं प्राप्य कालं च फलंति खलु देहिनाम् ।
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्म क्वापि कथं चन ॥ ९.२१८{६} ॥
नाग्निभिर्दह्यते कर्म वायुभिश्च न शुष्यते ।
जलैश्च क्लिद्यते नापि क्षीयते नापि भूमिषु ॥ ९.२१९{७} ॥
अन्यथा च भवेन्नैव कर्मगतिः कथं चन ।
शुक्लानां शुभता नित्यं कृष्णानां दुःखता सदा ॥ ९.२२०{८} ॥
मिश्रिता मिश्रितानां च जंतुभिर्भुज्यते गतिः ।
तस्मादपास्य कृष्णानि कर्माणि मिश्रितानि च ॥ ९.२२१{९} ॥
चरितव्यं शुभेष्वेव कर्मसु सुखवांछिभिः ।
(र्म् ११७)
तथेति भिक्षवः सर्वे ते च लोकः सभास्थिताः ॥ ९.२२२{१०} ॥
श्रुत्वा तत्सुगतादिष्टमभ्यनन्दन् प्रसादिताः ।
एवमेतन्महाराज गुरुणा मे प्रभाषितम् ॥ ९.२२३{११} ॥
एवं राजंस्त्वयाप्येवं कर्त्तव्यं पुण्यमादरात् ।
पुण्यमेव भवे वन्धुभ्राता मित्रं सुहृत्सखा ॥ ९.२२४{१२} ॥
नान्यः पुण्यात्परः कश्चिद्विद्यते भवचारिणाम् ।
तस्मात्पुण्यं स्वयं कृत्वा लोकेष्वपि प्रचारय ॥ ९.२२५{१३} ॥
प्रजाश्च बोधयित्वैवं पुण्यमार्गे प्रचारय ।
इत्येवं गुरुणादिष्टमुपगुप्तेन भिक्षुणा ॥ ९.२२६{१४} ॥
श्रुत्वा तथेति राजासौ प्राभ्यनन्दज्जनैः सह ॥ ९.२२७{१५} ॥
य इदं शुक्लावदानं जिनवरकथितं पुण्यहेतोर्नराणां
शृण्वन्ति श्रवयन्ति प्रमुदितमनसः सद्गुणप्राप्तुकामाः ।
ते सर्वे क्लेशमुक्ताः सुविमलमनसो बोधिचर्या चरन्तः
सत्सौख्यान्येव भुक्त्वा मुनिवरनिलये संप्रयाता वसन्ति ॥ ९.२२८{१६} ॥

++ इति रत्नमालायां शुक्लावदानं नाम समाप्तम् ++


(र्म् ११८)
x हिरण्यपाण्यवदान
अथाशोको महीपाल उपगुप्तं जिनांशजम् ।
कृतांजलिपुटो नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ १०.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
यथा ते गुरुणा ख्यातं तथा वक्तुं समर्हसि ॥ १०.२{२} ॥
एवं तेन नृपेन्द्रेण प्रार्थिते स जिनात्मजः ।
उपगुप्तो महाभिज्ञस्तं नृपं चैवमब्रवीत् ॥ १०.३{३} ॥
शृणु राजंस्तथा वक्ष्ये यथा मे गुरुणोदितम् ।
श्रुत्वा चैवं सदा बोधिचर्यां चर समाहितः ॥ १०.४{४} ॥
पुरैकसमयेऽसौ च शाक्यमुनिस्तथागतः ।
सर्वज्ञः सुगतो नाथः शास्ता त्रैधातुकाधिपः ॥ १०.५{५} ॥
सर्वविद्याधिपस्तायी षडभिज्ञो मुनीश्वरः ।
जिनोऽर्हं भगवान् बुद्धो धर्मराजो विनायकः ॥ १०.६{६} ॥
श्रावस्त्यां वहिरुद्याने जेतवने जिनाश्रमे ।
अनाथपिण्डदारामे विहारे मणिमण्डिते ॥ १०.७{७} ॥
भिक्षुभिः श्रावकैः सार्द्धं भिक्षुणीभिरुपासकैः ।
त्रिरत्नोपासिकाभिश्च चैलकैश्च शुभाशयैः ॥ १०.८{८} ॥
बोधिसत्वगणैश्चापि सहान्यैश्च महर्षिभिः ।
ओसद्धर्मदेशनां दत्वा तस्थौ लोकहितार्थतः ॥ १०.९{९} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुं प्राजग्मुः सद्गुणार्थिनः ।
देवा दैत्याश्च नागाश्च यक्षगंधर्वकिन्नराः ॥ १०.१०{१०} ॥
सिद्धविद्याधराद्याश्च लोकपालगणादयः ।
ब्राह्मणाः क्षत्रियाश्चापि वैश्याः शूद्राश्च मंत्रिणः ॥ १०.११{११} ॥
अमात्याः श्रेष्ठिनश्चापि धनिनश्च महाजनाः ।
वणिजः सार्थवाहाश्च तदन्येऽपि च सज्जनाः ॥ १०.१२{१२} ॥
पौरा जानपदाश्चापि सर्वे ते समुपागताः ।
तं बुद्धं सुगतं नत्वा पूजयित्वा समंततः ॥ १०.१३{१३} ॥
परिवृत्य परस्कृत्य तस्थुः सांजलयो मुदा ।
अथासौ भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपास्थितान् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ १०.१४{१४} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे सत्वाः सुरादयः ।
हर्षिता अनुमोदन्तो वभूवुर्बोधिचारिणः ॥ १०.१५{१५} ॥
(र्म् ११९)
एवं नित्यं च ते सत्वाः पीत्वा धर्मामृतं मुनेः ।
त्रिरत्नशरणं गत्वा भेजिरे समुपाश्रिताः ॥ १०.१६{१६} ॥
तदैव समये तस्यां श्रावस्त्यां पुरि संस्थितः ।
आसीद्गृहपतिः प्राढ्यो महाभोग्यसमृद्धिमान् ॥ १०.१७{१७} ॥
कुवेलवन्महाश्रीमान् सुविस्तीर्णपरिग्रहः ॥ १०.१८{१८} ॥
श्राद्धो दाता महाभोगी सर्वलोकहितार्थभृत् ।
एवं महर्द्धिकस्यापि तस्य गृहपतेश्चिरम् ।
न पुत्रो न च पुत्री वा समुदपादि दैवतः ॥ १०.१९{१९} ॥
ततोऽपुत्रो गृहस्थोऽसौ वंशविछिन्नखेटितः ।
कपोलं स्वकरे स्थाप्य विषाद्यैवं व्यचिन्तयत् ॥ १०.२०{२०} ॥
अनेकधनरत्नाद्याः संपदो मे महर्द्धिकाः ।
विशालपरिवाराश्च विद्यन्ते सुपरिग्रहाः ॥ १०.२१{२१} ॥
पुत्रो मे दुहिता वापि विद्यते न कथं चन ।
संपदोऽपि निरर्थाः स्युर्यतो भोक्ता न विद्यते ॥ १०.२२{२२} ॥
हा हा सर्वं विनष्टं स्याद्यतो मे सन्ततिर्न हि ।
किं मेऽनया समृद्ध्यापि यत्र वंशो न विद्यते ॥ १०.२३{२३} ॥
व्यर्थमेव मया द्रव्यं कष्टेन समुपार्जितम् ।
किं करिष्यामि तद्द्रव्यं सर्वथा मरणे सति ॥ १०.२४{२४} ॥
के हि ग्रस्ता न संसारे मृत्युसर्प्पेण जंतवः ।
मयि मृत्युप्रयातेऽत्र संस्कारं कः करिष्यति ॥ १०.२५{२५} ॥
दुर्गतिशोधनं कश्च पिण्डमेकं प्रदास्यति ।
नूनं मदत्ययाद्राजा सर्वस्वमाहरिष्यति ॥ १०.२६{२६} ॥
तदा नामापि मे लोके न कश्चन ग्रहीष्यति ।
यदर्थमेव संपत्तीः साधयामि प्रयत्नतः ॥ १०.२७{२७} ॥
तदेव यदि नास्त्येवं तत्किं मे स्यात्सुजीविते ॥ १०.२८{२८!} ॥
वरमेवाद्य मृत्युर्न मिथ्याचिरजीवनम् ।
यस्माच्चिरमपि स्थित्वा मृत्युदुःखं तदैव हि ॥ १०.२९{२९} ॥
तन्मे भोग्येऽपि वांछा न भुक्त्वापि किं सुखं विना ।
अपुत्रस्य सुखं नैव परत्रेह निरन्वयात् ॥ १०.३०{३०} ॥
तन्मे जन्मापि व्यर्थं स्याद्ध्यपुत्रोऽस्मि निरन्वयात् ।
हा हतोऽहं स्वदैवेन किं मयात्र करिष्यते ॥ १०.३१{३१} ॥
कस्याग्रे संवदिष्यामि को मे बुद्धिं प्रदास्यति ।
(र्म् १२०)
कस्याहं शरणं यास्ये को मां समुद्धरिष्यति ॥ १०.३२{३२} ॥
इति चिन्ताविषण्नोऽसौ तस्थौ कोष्ठे यथातुरः ।
निरुत्साही गृहान्नैव निरपायात्कदाचन ॥ १०.३३{३३} ॥
एतच्चिन्ताविषण्णाभं तं गृहस्थं सुहृज्जनाः ।
दृष्ट्वैव सहसोपेत्य बोधयितुं समब्रुवन् ॥ १०.३४{३४} ॥
किं ते दुःखं समुत्पन्नं केनैवं तिष्ठसे सखे ।
वक्तव्यं चेत्तदा आशु सर्वथा वक्तुमर्हसि ॥ १०.३५{३१} ॥
इति पृष्टे सुहृद्भिस्तैर्गृहस्थः स विनिश्वसन् ।
तान् सर्वान् सुहृदो दृष्ट्वा तद्दुःखं समुदाहरत् ॥ १०.३६{३६} ॥
सुहृदो मे भवन्तो हि तन्मयात्र प्रचक्ष्यते ।
संपत्तिर्महती मेऽस्ति पुत्रो नैव सुतापि नः ॥ १०.३७{३७} ॥
तेन मे संपदः सर्वा विनक्ष्यन्ति निरर्थिताः ।
एतच्चिन्ताविषार्त्ताहं तिष्ठामि पुत्रवांछितः ॥ १०.३८{३८} ॥
अपुत्रस्य सुखं नास्ति परत्रेह समंततः ।
तन्मे जन्मापि व्यर्थं स्यादपुत्रस्य निरन्वयात् ॥ १०.३९{३९} ॥
तथा हतोऽहं स्वदैवेन किं मयात्र चरिष्यते ।
इति तेनोदिते सर्वे ज्ञातिवंधुसुहृज्जनाः ॥ १०.४०{४०} ॥
तस्य ग्रीहपतेश्चैवां तदुपायं समादिशत् ।
किं भद्रात्र विषादेन यत्र देवाधिकारता ॥ १०.४१{४१} ॥
तथापि क्रियतां यत्नं क्लैब्यं त्यक्त्वा त्वयाधुना ।
यदशक्यं वलैर्द्रव्यैस्तदुपायेन शक्यते ॥ १०.४२{४२} ॥
तस्मात्क्लैब्यमिह त्यक्त्वा कुरु यत्नं समाहितः ।
देवताराधनां कृत्वा सर्वकार्य्यं हि साधयेत् ॥ १०.४३{४३} ॥
तदादौ देवताः पूज्य याचस्व पुत्रमात्मना ।
ततो देवप्रसादेन तवधर्मानुभावतः ।
पुत्रो वा दुहिता वापि समुपपत्स्यते ध्रुवम् ॥ १०.४४{४४} ॥
ततस्ते संततिश्चैवं वर्द्धिष्यति क्रमात्तथा ।
तदापि भृशतो मुक्तः सद्गतिं समवाप्नुयात् ॥ १०.४५{४५} ॥
इति तैः समुपादिष्टं श्रुत्वासावनुमोदिताः ।
देवताराधनं कर्तुं प्रयतात्मा समारभत् ॥ १०.४६{४६} ॥
पूजांगैः पूजयित्वैवं ब्रह्माणं हरिमीश्वरम् ।
इंद्रादिलोकपालानां संततिं समयाचत ॥ १०.४७{४७} ॥
(र्म् १२१)
एवं पुत्राभिलासी स सदा च सन्ततीछया ।
देवताराधनं कृत्वा तस्थौ नित्यं समुत्सुकः ॥ १०.४८{४८} ॥
नित्यमेवं कृतस्यापि तस्य दैवप्रणामतः ।
न पुत्रो दुहिता वापि नोदपादि चिरादपि ॥ १०.४९{४९} ॥
तथा चापि गृहस्थोऽसौ देवतासु निराशया ।
सन्तत्युच्छिन्नचिन्तार्त्तस्तस्थौ भूयो विषादितः ॥ १०.५०{५०} ॥
ततः कश्चित्सुहृत्साधुः संबुद्धोपासकः सुधीः ।
तं गृहस्थमुपागत्य तथैवं पर्य्यबोधयत् ॥ १०.५१{५१} ॥
साधो किन् ते विषादेन तद्धीरं समुपाश्रय ।
यदि ते सन्ततौ वांछा तन्मे श्रुत्वा ततश्चर ॥ १०.५२{५२} ॥
किमेवं देवताः पूज्य याचसे पुत्रमादरात् ।
यत्र दैवाधिकारत्वं तत्र किं देवता वलम् ॥ १०.५३{५३} ॥
वंशार्थे यदि ते भक्तिरस्त्येवं देवतासु तत् ।
संबुद्धशरणं गत्वा सद्धर्मं समुपाश्रय ॥ १०.५४{५४} ॥
ततो धर्मानुभावेन बुद्धस्यापि प्रसादतः ।
नूनं ते सत्सुतः शीघ्रमुत्पत्स्यति न संशयः ॥ १०.५५{५५} ॥
यदि नोत्पत्स्यते पुत्रस्तव देवविरोधतः ।
पुण्यमुत्पत्स्यते नूनं तेन सद्गतिमाप्नुयात् ॥ १०.५६{५६} ॥
ये बुद्धशरणं यान्ति ते लभन्ति शुभाशयम् ।
ये विशुद्धाशया लोके सद्धर्मं ते शृण्वन्ति हि ॥ १०.५७{५७} ॥
ये सद्धर्मानुशृण्वन् तो बोधिचित्तं लभन्ति ते ।
प्रलब्धबोधिचित्ता ये ते चरन्ति गुणार्थिनः ॥ १०.५८{५८} ॥
गुणकामाश्च ये लोके ते भजन्ति जिनात्मजान् ।
बोधिसत्वानुभावेन बोधिचर्यां समाप्नुयुः ॥ १०.५९{५९} ॥
बोधिचर्यारता ये च न ते गछंति दुर्गतिम् ।
सर्वक्लेशगणाञ्जित्वा सौख्यावतीमवाप्नुयुः ॥ १०.६०{६०} ॥
एवं मत्वा जिनं स्मृत्वा सद्धर्मं समुपाश्रयेः ।
ततस्ते संभवेद्भद्रमिहामुत्रापि सर्वतः ॥ १०.६१{६१} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा गृहस्थोऽसौऽनुमोदितः ।
तथेति प्रतिसंश्रुत्य संबुद्धं स्मर्तुमैछत ॥ १०.६२{६२} ॥
ततो गृहपतिर्नित्यं सदारः श्रद्धयान्वितः ।
संबुद्धं सुगतं स्मृत्वा वंशमेवमयाचत ॥ १०.६३{६३} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ भवतां शरणं व्रजे ।
(र्म् १२२)
तन्मां करुणाय दृष्ट्या द्रष्टुमर्हसि सर्वथा ॥ १०.६४{६४} ॥
भवानेव हि जगन्नाथः सर्वसत्वहितार्थदः ।
त्वया मह्यं हितार्थाय सत्पुत्रं दातुमर्हसि ॥ १०.६५{६५} ॥
इत्येवं स गृही साधुः पुत्राभिलषितः सदा ।
सभार्य्यः सुगतं स्मृत्वा तथा नित्यं समुत्सुकः ॥ १०.६६{६६} ॥
तदैव समये कश्चिद्देवपुत्रो दिवश्च्युतः ।
स संबुद्धानुभावेन तद्भार्यागर्भमाविशत् ॥ १०.६७{६७} ॥
ततः स्वापन्नसत्वाभूत्सा भार्या गृहिणः सती ।
दोहदलक्षणोपेता कृशाङ्गी भाविनी क्रमात् ॥ १०.६८{६८} ॥
प्रवृद्धगर्भा सा दृष्ट्वा स्वयं च गर्भमादरात् ।
दक्षपार्श्वगतं सत्वं मत्वा चैवं व्यचिंतयत् ॥ १०.६९{६९} ॥
नूनं मे जायते गर्भे सत्वो बुद्धानुभावतः ।
यदयं दक्षिणे वर्त्ति तेन पुत्रो भवेत्खलु ॥ १०.७०{७०} ॥
इति निश्चित्य सा नारी पुत्रोत्पत्याशया मुदा ।
स्वस्वामिनो पुरे स्थित्वा रहस्यैवं न्यवेदयत् ॥ १०.७१{७१} ॥
दृष्ट्यार्य्यपुत्र वर्द्धस्व यदहं गर्भिणी भवे ।
नूनमयं भवेत्पुत्रो यत्स्थितो दक्षिणोदरे ॥ १०.७२{७२} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स गृहस्थः प्रमोदितः ।
दक्सिणं वाहुमुन्नम्य नन्दन्नेवमुदानयत् ॥ १०.७३{७३} ॥
चिराभिलषितं पुत्रमुखं पश्येयं सांप्रतम् ।
जातः स्यान्नामजाता मे कुलवंशस्थितिर्भवेत् ॥ १०.७४{७४} ॥
कृत्यानि च प्रकुर्वीत बिभृयाद्भरणं प्रति ।
नूनं बुद्धानुभावेन सत्पुत्रोऽपि भविष्यति ॥ १०.७५{७५} ॥
यदस्माकं कृतं पूर्वं कर्म दानादिकं शुभम् ।
एतत्पुण्यानुभावेन भवेत्कुशलमेतयोः ॥ १०.७६{७६} ॥
ततस्तेन सदा भर्त्ता सह संमोदचारिणी ।
पथ्याहारोपचारैश्च वर्द्धितो सुखचारिणी ॥ १०.७७{७७} ॥
ततः सा समये सूत पुत्रं दिव्यातिसुंदरम् ।
दर्शनीयं सुसौम्याङ्गं प्रासादिकं मनोहरम् ॥ १०.७८{७८} ॥
सर्वाङ्गलक्षणोपेतं सदीनारकरद्वयम् ।
सर्वसत्वमनापीशमभिरूपं सुभद्रिकम् ॥ १०.७९{७९} ॥
ततः सा जननी तस्य वालकस्य करद्वयम् ।
(र्म् १२३)
दीनारांकितमालोक्य सहर्षं विस्मिताभवत् ॥ १०.८०{८०} ॥
ततोऽसौ जनकश्चापि जातं पुत्रमहाद्भुतम् ।
सखीभिर्वेदितं श्रुत्वा विस्मितो द्रष्टुमाययौ ॥ १०.८१{८१} ॥
ततः प्रजापतिः सापि विस्मितो स्वामिनोऽग्रतः ।
दर्शयित्वा सुतं पुत्रं शंकितैवं न्यवेदयत् ॥ १०.८२{८२} ॥
स्वामिं पश्य महाश्चर्य्यमस्य हेमान्वितौ करौ ।
तच्छुभं वाप्यशुभं वा दर्शयित्वा विचारय ॥ १०.८३{८३} ॥
इति भार्य्योदितं श्रुत्वा दृष्ट्वा तं वालकं चिरम् ।
दीनारं भुजयोः पश्यं तस्थौ सविस्मयान्वितः ॥ १०.८४{८४} ॥
ततस्तस्य गृहस्थोऽसौ निमित्तं ज्ञातुमादरात् ।
नैमित्तिकं समाहूय दारकं तमदर्शयत् ॥ १०.८५{८६} ॥
भवन्तो दृश्यतामस्य दारकस्य करद्वयम् ।
तन्निमित्तं परिज्ञाय तत्फलं वक्तुमर्हथ ॥ १०.८६{८६} ॥
इत्युक्ते तेन ते सर्वे दृष्ट्वा तं दारकं शुभम् ।
दीनारे भुजयोश्चापि परिज्ञायैवमब्रवीत् ॥ १०.८७{८७} ॥
साधो गृहपते ह्यस्य दारकस्य करद्वयम् ।
सुवर्णलक्षणोपेतं तत्ते भद्रं भवेत्खलु ॥ १०.८८{८८} ॥
तवायं दारको दाता महेशाख्यो भवेत्किल ।
स्वहस्तं संप्रसार्य्यैव हेमवृष्टिं करिष्यति ॥ १०.८९{८९} ॥
अपनीय स्वयं हस्तादिदं दीनारमर्पयेत् ।
अपनीते पुनरन्यत्प्रादुर्भवेत्ततोऽधिकम् ॥ १०.९०{९०} ॥
इत्येवं तैः समादिष्टं श्रुत्वा संहर्षितो गृही ।
ततो जातिमहं कृत्वा ज्ञातीनेवमभाषत ॥ १०.९१{९१} ॥
भवन्तो दारकस्यास्य शुभाक्षरसमन्वितम् ।
नामधेयं यथायोग्यं क्रियतां संप्रसिद्धितम् ॥ १०.९२{९२} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा सर्वे ते ज्ञातयस्तथा ।
दृष्ट्वा तस्य निमित्तानि संमतेनैवमब्रुवन् ॥ १०.९३{९३} ॥
यस्माद्धस्तद्वयोऽप्यस्य हिरण्येनोपलक्षितम् ।
तन्नाम्ना प्रसिद्धोऽस्तु हिरण्यपाणिरित्ययम् ॥ १०.९४{९४} ॥
एवं ज्ञातिसमुदिष्टं श्रुत्वासौ स गृहाधिपः ।
तथेति तस्य पुत्रस्य चक्रे नामव्यवस्थितम् ॥ १०.९५{९५} ॥
ततो हिरण्यपाणिः स दारकः प्रतिपालने ।
अष्टासु योऽपि धात्रीषु तेन पित्रा समर्पितः ॥ १०.९६{९६} ॥
ताभिः प्रपाल्यमानोऽसौ पथ्यपुष्टोपचारणैः ।
वर्द्धितोऽभूत्क्रमादाशु ह्रदस्थमिव पंकजम् ॥ १०.९७{९७} ॥
(र्म् १२४)
तथा क्रमात्प्रवृद्धोऽसौ हिरण्यपाणिरात्मवित् ।
श्राद्धो भद्राशयो धीमान् स्वपरार्थहितार्थिकः ॥ १०.९८{९८} ॥
ततः स शिक्षितुं विद्याः सद्गुरुं समुपाश्रयत् ।
क्रमात्तेषां प्रसादाच्च विद्यापारं ययौ लघुः ॥ १०.९९{९९} ॥
ततोऽसौ दारको विद्वान् दाता श्रद्धासमन्वितः ।
स्वहस्तं संप्रसार्य्यैव ददौ दानं यथेप्सितम् ॥ १०.१००{१००} ॥
गुरुभ्यो ब्राह्मणेभ्यश्च याचकेभ्यः स दारकः ।
स्वहस्तं संप्रसार्य्यैव ददौ हेमं यथेप्सितम् ॥ १०.१०१{१} ॥
तथा तद्दानमाकर्ण्य श्रवणब्राह्मणादयः ।
अर्थिनो धनलुब्धाश्च संप्रतीयुः समंततः ॥ १०.१०२{२} ॥
तथा तं समुपेत्यैवं सर्वदिग्भ्यः समागताः ।
वालावृद्धादयो दीना ययाचिरे यथेप्सितम् ॥ १०.१०३{३} ॥
तदा हिरण्यपाणिः स दृष्ट्वैतानर्थिनो मुदा ।
सर्वोपकरणैश्चापि सर्वांस्तान् समतोषयत् ॥ १०.१०४{४} ॥
ततस्ते याचकाः सर्वे तेनैव परितर्पिताः ।
यथेछया सुखं भुक्त्वा प्रचेरुर्धर्ममानसा ॥ १०.१०५{५} ॥
तथा वीथिगतश्चैवं हस्तद्वयं प्रसार्य सः ।
हेमराशिं समुत्थाप्य सर्वेभ्यः प्रददौ मुदा ॥ १०.१०६{६} ॥
तथा सर्वेऽपि ते लोका धनाढ्याः सुखिनोऽभवन् ।
नैकोऽभूत्कृपनो दुःखी नोऽपि कश्चिद्दरिद्रितः ॥ १०.१०७{७} ॥
सर्वेऽपि धनिनः प्राढ्या दातारो भोगिनोऽभवन् ।
सत्यधर्मानुरक्ताश्च सद्धर्मश्रवणार्थिनः ॥ १०.१०८{८} ॥
तदा तस्यैव तत्कीर्त्तिः सर्वत्र भुवनेष्वपि ।
लोकैरुद्गीर्यमानोऽसौ प्रससार समंततः ॥ १०.१०९{९} ॥
तद्दृष्ट्वा ब्राह्मणो लोभी मात्सर्य्यप्रहताशयः ।
तद्यशः प्रतिलब्धं स मनसैवं व्यचिन्तयत् ॥ १०.११०{१०} ॥
यदस्य भुजयोर्हेम चिन्तामणिसमं खलु ।
तेनायं भवते श्रीमान् प्रार्थितार्थाधिकप्रदः ॥ १०.१११{११} ॥
यच्चायं दारकः श्राद्धः प्रार्थनासंप्रदायकः ।
तदहं प्रार्थनां कृत्वा प्रतिगृह्णीय तत्मणिम् ॥ १०.११२{१२} ॥
इत्यसौ मनसा ध्यत्वा लोभाकृष्टो त्वरान्वितः ।
(र्म् १२५)
तं हिरण्यभुजं प्रेत्य तद्दीनारं समयाचत ॥ १०.११३{१३} ॥
जयोऽस्तु ते सदा साधो दीर्घायुश्च सुमंगलम् ।
तथैव त्वं सदा भूया अर्थिनां कल्पपादपः ॥ १०.११४{१४} ॥
त्वत्कीर्त्त्या समाहूतः प्रागतोऽस्मि यदाशया ।
तदर्थं पूरयित्वा मे चित्तं हर्षय सर्वतः ॥ १०.११५{१५} ॥
इत्येवं प्रार्थिते तेन विप्रेणाभिप्रगल्भिना ।
दृष्ट्वा हिरण्यपाणिः स तं विप्रं प्रत्यभाषत ॥ १०.११६{१६} ॥
साधु विप्र प्रसीद त्वं यदर्थं समुपागतः ।
तदर्थं संप्रदत्वाद्य हर्षयिष्यामि ते मनः ॥ १०.११७{१७} ॥
तच्छंका मा कृथा ह्यत्र यद्यत्ते हृदि रोचते ।
तत्तन्नूनं प्रदास्ये ते तद्वदस्व यदीहितम् ॥ १०.११८{१८} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा विप्रोऽसौ संप्रहर्षितः ।
स्वस्तीत्याशीर्वचो दत्वा तद्दीनारमयाचत ॥ १०.११९{१९} ॥
साधो हिरण्यपाणे यत्तव हस्तसमुद्भवम् ।
तद्दीनारं प्रदत्वा मे चित्तं संहर्षयार्थदः ॥ १०.१२०{२०} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा तत्पितासौ सुविस्मितः ।
सवन्धुज्ञातिमित्रस्तं पुत्रमेवमभाषत ॥ १०.१२१{२१} ॥
शृणु पुत्र मया प्रोक्तं तवैव हितकारणम् ।
यदि ते स्वामिनी प्रीतिस्तत्कर्त्तव्यं हि सर्वथा ॥ १०.१२२{२२} ॥
त्वं हि पुत्र मया लब्धः संबुद्धस्यानुभावतः ।
तत्संबुद्धशासने कार्य्यमेव दातु समर्हसि ॥ १०.१२३{२३} ॥
यच्चेदन् भुजयोर्जातं दीनारं मणिसंनिभम् ।
तदपि सुगतस्यैव प्रभावान्मन्यतां खलु ॥ १०.१२४{२४} ॥
यच्चेदं ते करोद्भूतं जीवितं सहजेन्द्रियम् ।
तत्स्वकरात्समुद्धृत्य कथं दद्या द्विजातये ॥ १०.१२५{२५} ॥
यदीदं दास्यते हस्तात्समुद्धृत्य वलादपि ।
तदा ते जीवितं वापि सहानेन व्रजं खलु ॥ १०.१२६{२६} ॥
तस्मादेवं परिज्ञाय यदि ते जीवित प्रियम् ।
तदेवं सहजं हेम मा प्रदाहि द्विजातये ॥ १०.१२७{२७} ॥
तदन्यद्दीयतां तस्मै यद्यद्वस्तु समीछितम् ।
इदं तु सर्वथान्यस्मै दातव्यं नैव यत्नतः ॥ १०.१२८{२८} ॥
येनैव त्वं महेशाख्यो सर्वार्थिप्रार्थितार्थदः ।
तेन यदा परिभ्रष्टस्तदा किं तेन मन्यसे ॥ १०.१२९{२९} ॥
येनापि च त्वया सर्वे याचकाः संप्रतर्पिताः ।
(र्म् १२६)
तच्चिन्तामणिसामान्यं कथं दातुं समिछसि ॥ १०.१३०{३०} ॥
यत्त्वया सुकृतं कर्म प्रकृत्वा पुण्यमाचितम् ।
नूनं तस्य विपाकत्वं भुंजयोस्ते प्रतिष्ठितम् ॥ १०.१३१{३१} ॥
तस्मादिदं महारत्नं कस्मिञ्चिन्मा प्रदीयताम् ।
दत्वा त्विदं महारत्नं किमन्यल्लब्धमिछसि ॥ १०.१३२{३२} ॥
यदि त्विदं महारत्नं दातुमेवं प्रतिष्ठितम् ।
संप्रदेहि जिनेन्द्राय तत्पुण्यमक्षयं वहुम् ॥ १०.१३३{३३} ॥
पुण्येन लभ्यते जन्म शुद्धवम्षे महत्कुले ।
पुण्येन दीयते कीर्त्तिं निर्वृतिं च समाप्नुयात् ॥ १०.१३४{३४} ॥
यदि पुण्येऽस्ति ते वांछा तद्बुद्धशरणं गतः ।
देहि बुद्धानुशासिन्या तद्दानं हि महत्फलम् ॥ १०.१३५{३५} ॥
ततो नित्यं सुखं भुक्त्वा कृत्वा संबोधिसाधनम् ।
क्रमाद्बोधिचरिं प्राप्ते निर्वृतिं वा समाप्नुयाः ॥ १०.१३६{३६} ॥
इति पित्रा समादिष्टं श्रुत्वासौ हेमभृत्सुधीः ।
तथेति निश्चयं कृत्वा पुनरेवमभाषत ॥ १०.१३७{३७} ॥
सत्यं तात त्वयादिष्टं तत्सर्वं हितमेव मे ।
तस्मात्तथा चरिष्यामि त्वदाज्ञां शिरसा वहन् ॥ १०.१३८{३८} ॥
किं तु सत्यं मया प्रोक्तामिदं दातुं द्विजातये ।
तत्कथमन्यथा कृत्वा पुण्यमेव समाप्नुयात् ॥ १०.१३९{३९} ॥
तत्सत्यं पूरणे तात प्रदद्यामि ममात्मनः ।
अथ न दास्यते ह्यत्र कियत्कालं हि जीवितम् ॥ १०.१४०{४०} ॥
यदिदं भुजयोर्हेमं ममात्मसहसंभवम् ।
तथैवं सहजीवेन विनक्ष्यति न संशयः ॥ १०.१४१{४१} ॥
यथेदं तु महारत्नं मम देवसमुद्भवम् ।
तथैवं संप्रदत्वास्मै पुनः प्राप्स्यामि तेऽधिकम् ॥ १०.१४२{४२} ॥
यथा बुद्धानुभायेन संजातं करयोरिदम् ।
तथा सत्यानुभावेन पुनरन्यज्जनिष्यते ॥ १०.१४३{४३} ॥
धर्मेण तुष्यते बुद्धो मूलं धर्मस्य सत्यवाक् ।
तत्सत्यपारणार्थेन दास्याम्यहमिदं मणिम् ॥ १०.१४४{४४} ॥
सत्यं विना न फुल्लन्ते पुण्यानि प्रकृतान्यपि ।
म्लानिभूतानि नश्यन्ते शस्यानीवामृतं विना ॥ १०.१४५{४५} ॥
सत्येन वर्द्धते धर्मं धर्मेण पाल्यते नरः ।
धर्मिष्ठः सद्गतिं याति तस्मात्सत्यं महद्वली ॥ १०.१४६{४६} ॥
तस्मात्सत्यवलेनात्र यशोधर्मार्थलब्धये ।
सर्वथास्मै प्रदास्यामि मा कृथास्तं निवारणम् ॥ १०.१४७{४७} ॥
(र्म् १२७)
इति पुत्रवचः श्रुत्वा पिता स विस्मयान्वितः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा तस्थौ तूष्णी विलोकयन् ॥ १०.१४८{४८} ॥
ततो हिरण्यपाणिः स मत्वा पित्राधिवासितम् ।
तद्दीनारं सहसोत्कृत्य विप्राय प्रददौ मुदा ॥ १०.१४९{४९} ॥
तत्प्रदत्तमसौ विप्रः प्रतिगृह्य प्रमोदितः ।
दत्वाशीर्वचनं तस्मै स्वगृहं सहसा ययौ ॥ १०.१५०{५०} ॥
ततश्चानन्तरं तस्य भुजेऽन्यत्तद्गुणाधिकम् ।
दीनारं दिव्यरत्नाभैः प्रादुरासीन्महाद्भुतम् ॥ १०.१५१{५१} ॥
तद्दत्तानंतरोद्भूतं दीनारं तद्गुणाधिकम् ।
दृष्ट्वा श्रुत्वा च सर्वे ते लोका आशु सुविस्मिताः ॥ १०.१५२{५२} ॥
ततो हिरण्यपाणिः स एवं लोकान् प्रहर्षयन् ।
संबुद्धशासने दातुं जेतवनमुपाचरत् ॥ १०.१५३{५३} ॥
तत्र भिक्षून् यतीन् दृष्ट्वा सद्धर्मचरणोत्सुकः ।
संबुद्धं सुगतं द्रष्टुं विहारं समुपाविशत् ॥ १०.१५४{५४} ॥
तत्रासौ भगवन्तं तमद्राक्षीत्समितिस्थितम् ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनैः परिमंडितम् ॥ १०.१५५{५५} ॥
व्यामप्रभासमुज्वालं सहस्रेणाधिकप्रभम् ।
शान्तेंद्रियं सुभद्रांगं सौम्यरूपं मनोहरम् ॥ १०.१५६{५६} ॥
दृष्ट्वासौ सुप्रसन्नात्मा सहसा समुपागतः ।
नत्वा पादौ मुनेस्तस्य पुरस्तात्समुपाश्रयन् ॥ १०.१५७{५७} ॥
तत्रासौ भगवान् तस्य दृष्ट्वाशयविशुद्धताम् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ १०.१५८{५८} ॥
तं धर्मं सुगतादिष्टं श्रुत्वासौ संप्रमोदितः ।
आनंदं समुपाश्रित्य प्रणम्यैवं व्यजिज्ञपत् ॥ १०.१५९{५९} ॥
भदन्त दातुमिछामि संघेभ्यो भोजनं खलु ।
तदाज्ञां देहि मे शास्त यदि तेऽस्ति कृपा मयि ॥ १०.१६०{६०} ॥
इति विज्ञापिते तेन हिरण्यपाणिना मुदा ।
स आनंदः समालोक्य दारकं तं समादिशत् ॥ १०.१६१{६१} ॥
साधु वत्स महाभाग्याद्भद्रमालोचितं त्वया ।
यद्यत्र दास्यते भोज्यं कार्षापणं प्रदीयताम् ॥ १०.१६२{६२} ॥
एवंकृते तु ते वत्स मंगलं सर्वदा भवेत् ।
अतश्च दुर्गतिं हित्वा सद्गतिं समवाप्नुयाः ॥ १०.१६३{६३} ॥
इत्यानंदसमादिष्टे दारकोऽसौ प्रमोदितः ।
स्वयं हस्तौ प्रसार्य्यैव हेमराशिं व्यधात्पुनः ॥ १०.१६४{६४} ॥
तां दृष्ट्वा भिक्षवः सर्वे विस्मिताः संप्रहर्षिताः ।
(र्म् १२८)
तद्द्रव्यैः साधयामास भोज्यानि सुरसानि च ॥ १०.१६५{६५} ॥
ततः स दारको भोज्यैस्तैः प्रणीतसुसाधितैः ।
संबुद्धप्रमुखं सर्वसांघिकं समतोषयत् ॥ १०.१६६{६६} ॥
ततोऽसौ भोजनान्ते च संबुद्धप्रमुखं क्रमात् ।
सर्वसंघं प्रणम्यैवं पुनस्तस्थौ कृतांजलिः ॥ १०.१६७{६७} ॥
ततः श्रीभगवान् दृष्ट्वा तस्याशयविशुद्धताम् ।
आर्य्यसत्यं समायुक्तं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ १०.१६८{६८} ॥
तच्छ्रुत्वा हेमपाणिः स सत्कायदृष्टिपर्वतम् ।
प्रभित्वा ज्ञानवज्रेण विंशतिशिखरोद्गतम् ॥ १०.१६९{६९} ॥
श्रोतापत्तिफलं प्राप्तो दृष्टसत्योऽभवत्ततः ।
संबुद्धसगणं नत्वा स्वगेहं हर्षितो ययौ ॥ १०.१७०{७०} ॥
तत्र सर्वं स तद्वृत्तं पित्रोराख्याय हर्षितः ।
प्रव्रज्याचरणानुज्ञां पितरौ प्रत्ययाचत ॥ १०.१७१{७१} ॥
चित्तं मे रोचते तात प्रव्रज्याव्रतसाधने ।
तदनुज्ञां प्रदत्तं मे हितं मयि यदीच्छथ ॥ १०.१७२{७२} ॥
इति पुत्रोदितं श्रुत्वा स्वात्मजं स पितावदत् ।
मा कृथा सहसा पुत्र प्रव्रज्याचरणे मनः ॥ १०.१७३{७३} ॥
प्रव्रज्याचरणे भैक्ष्यं दुःखिनामेव तद्व्रतम् ।
त्वं वृद्धिमान्महादाता तत्प्रव्रज्यां कुतश्चरेः ॥ १०.१७४{७४} ॥
किं वाप्यते विवाहस्त्वं दहरश्च कुमारिकः ।
प्रव्रज्या दुष्करं स्थानं तत्कथं प्रचरेत्सुतः ॥ १०.१७५{७५} ॥
तत्तावत्त्वं युवा पुत्र विवाहित्वा कुलस्त्रियम् ।
भुक्त्वा सौख्यं यथाकामं गृहे धर्मं समाचर ॥ १०.१७६{७६} ॥
ततो वंशं समुत्पाद्य कुलस्थितिप्रसिद्धये ।
कुलधर्मं प्रतिस्थाप्य ततः प्रव्रज वार्द्धिकः ॥ १०.१७७{७७} ॥
यदा वृद्धो दरिद्रश्च प्रव्रज्यां हि तदा चरेत् ।
यावद्युवा समृद्धश्च तावत्त्वं प्रव्रज कथम् ॥ १०.१७८{७८} ॥
संपत्तिः क्षणयौवन्यमेतन्मारवलध्रुवम् ।
तदेतदा कथं पुत्र प्रव्रज्याव्रतमाचरेः ॥ १०.१७९{७९} ॥
इत्येतद्दुष्करं मत्वा प्रव्रज्याचरणे मनः ।
सर्वथा त्वं विनिर्वार्य कुलधर्मं समाचर ॥ १०.१८०{८०} ॥
ततस्ते मंगलं नित्यमिमु पुत्र भवेद्ध्रुवम् ।
(र्म् १२९)
यशोधर्मसुखान्वेत्य सद्गतिं चाप्यवाप्नुयाः ॥ १०.१८१{८१} ॥
इति पित्रोदितं श्रुत्वा दारकोऽसौ विशंकितः ।
बोधयन् पितरं धर्मे पुनरेवमभाषत ॥ १०.१८२{८२} ॥
सत्यमेव तथा तात यदेतद्भाष्यते त्वया ।
तथापि श्रूयतां तात यदभिप्रायकं मम ॥ १०.१८३{८३} ॥
अनित्यं खलु संसारं जीवितं चापि भंगुरम् ।
क्षणध्वंसि शरीरं च क्षणसंपद्घनोपमम् ॥ १०.१८४{८४} ॥
एवं पश्यनहं तात संसारभोगनिस्पृहः ।
प्रव्रज्याव्रतमाश्रित्य प्राप्तुमिछामि निर्वृतिम् ॥ १०.१८५{८५} ॥
अपि च दुल्लभं जन्म मानुषं भवचारिणाम् ।
सर्वेषामपि जन्तूनां मरणं सर्वथा ध्रुवम् ॥ १०.१८६{८६} ॥
मानुष्ये लभ्यमाने तु कुतो धर्मानुभावना ।
विना धर्मानुभावेन कथं सद्गतिमाप्नुयात् ॥ १०.१८७{८७} ॥
संबुद्धोऽपि ससंघोऽयं स्थास्यति न सदेह च ।
अन्यत्रापि व्रजेन्नूनं निर्वृतिं वा गमिष्यति ॥ १०.१८८{८८} ॥
संबुद्धे निर्वृतिं याते सद्धर्मोऽपि विनक्ष्यते ।
सद्धर्मान्तर्गते लोके म्लेछधर्मवली भवेत् ॥ १०.१८९{८९} ॥
म्लेछधर्मवलीक्रान्ते सर्वत्र भूमिमंडले ।
सर्वलोकाश्च कामांधा भवेयुः क्लेशमानिनः ॥ १०.१९०{९०} ॥
तद धर्मानुसंवृत्तौ मतिः कस्यापि नो चरेत् ।
प्रव्रज्यासंवरं धर्तुं कः समर्थो भविष्यति ॥ १०.१९१{९१} ॥
नैव संयुज्यते चित्तं प्रव्रज्यासंवरं विना ।
अविशोधितचित्तात्मा न यायात्परमां गतिम् ॥ १०.१९२{९२} ॥
तच्चित्तये विशुद्ध्यर्थं निर्वाणपदलब्धये ।
प्रव्रज्यासंवरं धर्त्तुमिछामि तात सांप्रतम् ॥ १०.१९३{९३} ॥
तद्यदि मे हितं द्रष्टुमिछसि तात सर्वदा ।
तदनुज्ञां समादातुमर्हसि मात्र चारये ॥ १०.१९४{९४} ॥
इति पुरोदितं श्रुत्वा पिता स परिबोधितः ।
तथेत्यनुमतं कृत्वाभवत्तूष्णीव्यवस्थितः ॥ १०.१९५{९५} ॥
तदा तज्जननी चासौ दृष्ट्वा तं सुतमात्मजम् ।
स्नेहादश्रु विमोचन्ती निवारयितुमब्रवीत् ॥ १०.१९६{९६} ॥
हा पुत्र कथमेकान्ते मां विहाय क्व यास्यसे ।
मा पुत्र सहसा गछ किंचित्कालं विनोदय ॥ १०.१९७{९७} ॥
यावज्जीवाम्यहं तात तावन्मा गाः कुहापि च ।
(र्म् १३०)
मृतायां मयि भो पुत्र तदा व्रजस्व वांछिते ॥ १०.१९८{९८} ॥
अचिरेणैव मां मृत्युर्ग्रहीष्यति न संशयः ।
तावदेव गृहे स्थित्वा दानं कुर्वन् सुखं वस ॥ १०.१९९{९९} ॥
इति मात्रोदितं श्रुत्वा पुत्रोऽसौ परिमोदितः ।
नत्वा तां जननीमेवं बोधयितुमभाषत ॥ १०.२००{१००} ॥
यत्त्वयाम्वे रुदन्त्येवं मृत्युनाम प्रकीर्तितम् ।
तेन मे चोदितं चित्तं प्रव्रज्याव्रतसाधने ॥ १०.२०१{१} ॥
ध्रुवं जन्मवतां मृत्युर्मृतानां जन्म च ध्रुवम् ।
परिवर्त्तिनि संसारे मृतः को हि न जायते ॥ १०.२०२{२} ॥
धर्मिष्ठो वीर्यावांश्चापि मरणं याति सर्वतः ।
पापिष्ठो निघ्नितश्चापि मरणं याति सर्वतः ॥ १०.२०३{३} ॥
धर्मिष्ठः सत्सुखं भुक्त्वा मृतो यात्येव सद्गतिम् ।
पापिष्ठो दुःखतां भुक्त्वा मृतो गछति दुर्गतिम् ॥ १०.२०४{४} ॥
यदा संत्यजते जन्तुः संसारप्राणवायुना ।
तदा संत्यज्यते सर्वैर्वंधुमित्रजनैरपि ॥ १०.२०५{५} ॥
तदा न विद्यते कोऽपि हितकारी सहानुगः ।
धर्म एकः सहायः स्यात्सर्वत्रापि हितार्थकृत् ॥ १०.२०६{६} ॥
तस्मात्मातः प्रयत्नेन कर्त्तव्यं धर्ममादरात् ।
धर्मेण रक्ष्यते सर्व इहामुत्र सहापि हि ॥ १०.२०७{७} ॥
धर्मेणैवाभिपाल्यन्ते वालवृद्धातुरादयः ।
धर्मेण सुधृताः सत्वा निमग्ना दुःखसागरे ॥ १०.२०८{८} ॥
धर्मेण जीयते दुष्टो धर्मेण जीयते कलिः ।
धर्मेण जीयते रागो मृत्युर्धर्मेण जीयते ॥ १०.२०९{९} ॥
धर्मेण सुकुले जन्म लक्ष्मी धर्मेण स्थीयते ।
विद्यायशोऽर्थमोक्साश्च प्राप्यन्ते धर्मतः खलु ॥ १०.२१०{१०} ॥
धर्मं तु सौगतं कार्यं सर्वलोकहितंकरम् ।
सुगतस्यापि धर्मेषु प्रव्रज्याधर्ममुत्तमम् ॥ १०.२११{११} ॥
यमाश्रित्य महासत्वा जित्वा क्लेशगणान् लघुः ।
साक्षादर्हत्पदं प्राप्य व्रजन्ति निर्वृतिं पराम् ॥ १०.२१२{१२} ॥
इति मत्वा हि ते सर्वे भिक्षवो भवनिस्पृहाः ।
प्रव्रज्याव्रतमाश्रित्य भवन्ति ब्रह्मचारिणः ॥ १०.२१३{१३} ॥
तथात्राहं समिछामि प्रव्रज्याव्रतमुत्तमम् ।
तदनुज्ञां प्रदत्वा मे नात्र कार्यो विषादितः ॥ १०.२१४{१४} ॥
(र्म् १३१)
यदि न दीयतेऽनुज्ञा तदपि नो वियोगतः ।
अकस्मान्मृत्युना घ्राय ग्रसिष्यति पुरो हि नः ॥ १०.२१५{१५} ॥
तदा किं ते करिष्यामि ममापि किं करिष्यसि ।
कृत्वानुशोचनां चैव यास्यामो मरणं ध्रुवम् ॥ १०.२१६{१६} ॥
इति मातः परिज्ञाय तदनुज्ञां प्रदेहि मे ।
विषादं मा कृथा अत्र प्रसादीनी भवेत्प्रभु ॥ १०.२१७{१७} ॥
तथा ते मंगलं नित्यमिहामुत्रापि संभवेत् ।
अहं च सौगतं धर्मं धृत्वा निर्वृतिमाप्नुयाम् ॥ १०.२१८{१८} ॥
इति पुत्रोदितं श्रुत्वा मातासौ परिबोधिता ।
तथानुमोदनां कृत्वा तस्थौ तूष्णीव्यवस्थितान् ॥ १०.२१९{१९} ॥
अथ हिरण्यपाणिः सः पित्रोर्मत्वाभिसंमतम् ।
तयोश्च चरणे नत्वा सहसा निर्ययौ गृहात् ॥ १०.२२०{२०} ॥
तत्र ज्ञातिगणांश्चासौ वन्धुमित्रसुहृज्जनान् ।
कृपणातिथिसंघादिं वांछितार्थैरतोषयत् ॥ १०.२२१{२१} ॥
ततोऽसौ वांधवान् सर्वान् संतर्प्य परिबोधयन् ।
आशु जेतवनं गत्वा विहारं समुपाविशत् ॥ १०.२२२{२२} ॥
तत्रासौ सुगतं दृष्ट्वा कृतांजलिपुटो मुदा ।
भगवंतं तमानम्य प्रव्रज्यां समयाचत ॥ १०.२२३{२३} ॥
नमस्ते भगवच्छास्त भवतां चरणं व्रजे ।
तत्प्रव्रज्याव्रतं दत्वा ब्रह्मचर्यं प्रदेहि मे ॥ १०.२२४{२४} ॥
इति तेनार्थितेऽसौ श्रीभगवान् तमभाषत ।
एहि भिक्षो कुमार त्वं ब्रह्मचर्यं चरेहि स ॥ १०.२२५{२५} ॥
इति प्रोक्तो मुनीन्द्रोऽसौ पाणिना तच्छिरः स्पृशन् ।
सम्यक्प्रवाजयित्वाशु स्वसंघे तं समग्रहीत् ॥ १०.२२६{२६} ॥
एहीति प्रोक्तमात्रेऽपि जिनेन्द्रेण स मुण्डितः ।
खिक्खिरीपात्रहस्ताभूच्ल्चीवरप्रावृतः सुधीः ॥ १०.२२७{२७} ॥
ततः शिक्षासु शिक्षित्वा प्राप्योपसंपदोऽपि च ।
व्यायच्छद्घटमानश्च समाधिषु समाहितः ॥ १०.२२८{२८} ॥
तदिदं पंचगंदं च भवचक्रं चलाचलम् ।
विदित्वा सर्वसंस्कारगतिश्चापि विघाटिनी ॥ १०.२२९{२९} ॥
भिंदन् सर्वमविद्याङ्गं प्राप्य विद्याः शुभंकराः ।
प्रतिसंविद्गुणप्राप्तो जितक्लेशगणो यतिः ॥ १०.२३०{३०} ॥
साक्षादर्हत्पदं प्राप्य वीतरागो जितेन्द्रियः ।
समलोष्टसुवर्णश्च वासीचंदनसंनिभः ॥ १०.२३१{३१} ॥
(र्म् १३२)
आकाशसमचित्तश्च निर्विकल्पो निरंजनः ।
संसारभोग्यसत्कारलाभलोभसुनिस्पृहः ॥ १०.२३२{३२} ॥
पंचाभिज्ञपदप्राप्तो चतुर्ब्रह्मविहारिकम् ।
सदेवासुरमर्त्यानां त्रैधातुकनिवासिनाम् ॥ १०.२३३{३३} ॥
पूज्यो मान्योऽभिवंद्यश्च बभूव स हिरण्यभृत् ।
ततस्ते भिक्षवः सर्वे दृष्ट्वा तं दारकं यतिम् ॥ १०.२३४{३४} ॥
विस्मिताः श्रीघनं नत्वा पप्रछुस्तस्य कर्मताम् ।
भगवन् केन धर्मेण हिरण्यपाणिरयं सुधीः ॥ १०.२३५{३५} ॥
सर्वार्थिनो हि संतर्प्य साक्षादर्हन् भवत्यपि ।
इति तैर्भिक्षुभिः पृष्टे भगवान् तान् तथाब्रवीत् ॥ १०.२३६{३६} ॥
श्रूयतां भिक्षवः सर्वैर्युष्माभिर्विस्मिताशयैः ।
अनेन यत्कृतं कर्म तन्मया कथ्यतेऽधुना ॥ १०.२३७{३७} ॥
पुरासीद्भगवान् बुद्धः काश्यपोऽर्हन्मुनीश्वरः ।
सर्वविद्याधिपः शास्ता तथागतो विनायकः ॥ १०.२३८{३८} ॥
ससांघिको जिनेन्द्रोऽसौ वाराणसीमुपाश्रितः ।
बोधिचर्यां समादिश्य कृत्वा धर्ममयं जगत् ॥ १०.२३९{३९} ॥
सर्वाणि बुद्धकार्याणि समाप्य निर्वृतिं ययौ ।
तदा राजा कृकी नाम मत्वा तं निर्वृतिं गतम् ॥ १०.२४०{४०} ॥
विधिवदग्निसंस्कारं कारयित्वा महार्चनैः ।
ततस्तद्धातुरत्नानि गर्भ आरोप्य सादरात् ॥ १०.२४१{४१} ॥
हेमरत्नमयं स्तूपं कारयामास स प्रभुः ।
तत्सुसिद्धं प्रतिष्ठाप्य सद्विधानैर्महोत्सवैः ॥ १०.२४२{४२} ॥
महश्चापि तदा तत्र स्थापयित्वा भजन्नृपः ।
तस्मिन्नारोप्यमानायां यष्ट्यां पूजापरिग्रही ॥ १०.२४३{४३} ॥
किन्तवो कंदरो नाम निदधे रूपकद्वयम् ।
ततः स पादयोर्नत्वा प्रणिधानं व्यधात्तथा ॥ १०.२४४{४४} ॥
यन्मया श्रद्धया भक्त्यारोपितं रूपकद्वयम् ।
यत्पुण्यं च विपाकेन जायेयं सुकुले सदा ॥ १०.२४५{४५} ॥
करोद्भवसुवर्णैः संतर्पयित्वार्थिनो जनान् ।
एवंविधं च शास्तारमारोग्य समुपाश्रितः ॥ १०.२४६{४६} ॥
एतद्धर्मं समासाद्य प्राप्नुयां परमां गतिम् ।
तेन पुण्यविपाकेन प्रणिधानेन भूयसा ॥ १०.२४७{४७} ॥
हिरण्यपाणिरयं दाता भवत्यर्हं स सांप्रतम् ।
एवं सर्वेऽपि संसारे भुंजते कर्मजं फलम् ॥ १०.२४८{४८} ॥
(र्म् १३३)
येनैवं यत्कृतं कर्म तेनैव भुंज्यते फलम् ।
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्म क्वापि कदा चन ॥ १०.२४९{४९} ॥
शुभं वाप्यशुभं वापि भुक्तं तु क्षीयते खलु ।
नाग्निभिर्दह्यते कर्म क्लिद्यते नोदकैरपि ॥ १०.२५०{५०} ॥
वायुभिः शुष्यते नापि भूमिषु क्षीयते न हि ।
अन्यथापि भवेन्नैव संसारे कर्मणो गतिः ॥ १०.२५१{५१} ॥
शुभस्य शुभतैव स्यात्कृष्णस्य कृष्णतैव हि ।
मिश्रस्य मिश्रितैव स्यादन्यथा न सदा भवेत् ॥ १०.२५२{५२} ॥
एवं मत्वाथ संसारे चरितव्यं सदा शुभम् ।
न प्रणस्यंति कर्माणि कल्पकोटिशतैरपि ॥ १०.२५३{५३} ॥
सामग्रीं प्राप्य कालं च फलन्ति प्राणिनां खलु ।
इत्यसौ भगवान् बुद्धः सत्कर्मदेशनामतैः ॥ १०.२५४{५४} ॥
तर्पयन् स कलांल्लोकान् ततो विश्रान्तमादधौ ।
इति शास्त्रोदितं श्रुत्वा सर्वे ते भिक्षुसांघिकाः ॥ १०.२५५{५५} ॥
शुभेष्वेव सदा नित्यं संप्रचेरुः समाहितः ।
महाराज त्वयाप्येवं चरितव्यं शुभे सदा ॥ १०.२५६{५६} ॥
बोधयित्वा प्रजाञ्चैवं स्थापनीयाः शुभे सदा ।
ततस्ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेत्खलु ।
क्रमाद्बोधिचरीं प्राप्य संबोधिपदमापुण्याः ॥ १०.२५७{५७} ॥
इति तेन समादिष्टं श्रुत्वा स नृपतीश्वरः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा प्राभ्यनंदत्सपार्षदः ॥ १०.२५८{५८} ॥
शृण्वन्ति ये श्रावयन्तीह यश्च हिरण्यपाणेरवदानमेतत् ।
ते क्लेशमुक्ताः सुगतानुभक्ताः प्रयान्ति नूनं सुगतालयेषु ॥ १०.२५९{५९} ॥

++ इति श्रीरत्नमालयां हिरण्यपाण्यवदानं नाम समाप्तं ++


(र्म् १३४)
xइ हस्तकावदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा भूयोऽप्येवमभाषत ॥ ११.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
यथा ते गुरुणाख्यातं तथा मे वक्तुमर्हसि ॥ ११.२{२} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण पृष्टोऽसौ सुगतांशजः ।
उपगुप्तो महाभिज्ञस्तं नृपं प्रत्यभाषत ॥ ११.३{३} ॥
शृणु राजन्महाभाग यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि तदनुमोदनां कुरु ॥ ११.४{४} ॥
पुरैकसमये चैवं श्रीघनोऽसौ तथागतः ।
संबुद्धः सुगतः शास्ता सर्वधर्मानुदेशकः ॥ ११.५{५} ॥
श्रावस्त्यां वहिरुद्याने जेतवने मनोरमे ।
अनाथपिण्डदोद्याने विहारे सुगताश्रमे ॥ ११.६{६} ॥
भिक्षुभिः श्रावकैः सार्द्धमुपासकैश्च चैलकैः ।
बोधिसत्वैर्महासत्वैस्तदन्यैश्च महर्षिभिः ॥ ११.७{७} ॥
व्यहरत्सर्वहितार्थाय धर्मामृतं प्रवर्षयन् ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं प्रययुर्बोधिकामिनः ॥ ११.८{८} ॥
लोकपाला महाराजा स्वस्वसैन्यजनैः सह ।
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्च मंत्रिणो जनाः ॥ ११.९{९} ॥
अमात्याः साधवः पौरा धनिनश्च महाजनाः ।
वणिजः सार्थवाहाश्च तथान्ये सर्वजातिकाः ॥ ११.१०{१०} ॥
सर्वदिग्भ्यः समागत्य सर्वे ते समुपागताः ।
तं बुद्धं सुगतं नाथं पूजयित्वा समंततः ॥ ११.११{११} ॥
परिवृत्य पुरोधाय शख्याविगुणकामिताः ।
कृतांजलिपुटो तस्थुः सद्धर्मचरणोत्सुकाः ॥ ११.१२{१२} ॥
अथासौ भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थितान् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ११.१३{१३} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाधिपादयः ।
हर्षितास्तेऽनुमोदन्तो वभूवुः परिबोधिताः ॥ ११.१४{१४} ॥
तदैव समये तस्यां श्रावस्त्यां पुरिसंभवः ।
आसीद्गृहपतिः प्राढ्यः कुवेरवत्समृद्धिमान् ॥ ११.१५{१५} ॥
श्राद्धो दाता महाभोगी सर्वहितार्थभृत् ।
(र्म् १३५)
त्रिरत्नसेवको धीमान् सुविशालपरिग्रहः ॥ ११.१६{१६} ॥
संगृही विधिवद्भार्यां स्वकुलधर्मचारिणी ।
परिणीता यथाकामं संरमे परिचारयन् ॥ ११.१७{१७} ॥
तस्यासौ रमणी भार्या संवृत्ता गर्भिणी सती ।
असूत समये पुत्रं प्रासादिकं मनोहरम् ॥ ११.१८{१८} ॥
स च जातिस्मरो वालो जातमात्रः स्वकौ भुजौ ।
संदृष्ट्वालिंग्य चुंवित्वा परिष्वज्यैवमब्रवीत् ॥ ११.१९{१९} ॥
अहो वताद्य मे हस्तौ सुचिरेण समुद्भवौ ।
अहो लब्धाविमौ हस्तौ सुचिरेण मयाधुना ॥ ११.२०{२०} ॥
तेनैवं जातमात्रेण दृष्टं कृतं प्रभाषितम् ।
दृष्ट्वा श्रुत्वा च सा माता त्रासिता विस्मिताभवत् ॥ ११.२१{२१} ॥
किमेतदिति संत्रस्ता दृष्ट्वा तं दारकं मुदा ।
भर्त्तारं सहसाहूय अग्रमेनमदर्शयत् ॥ ११.२२{२२} ॥
तदासौ दारकश्चापि दृष्ट्वा तं जनकं मुदा ।
हस्तौ दृष्ट्वा तथालिंग्य चुंवयित्वा चैवमब्रवीत् ॥ ११.२३{२३} ॥
अहो वताद्य मे हस्तौ सुचिरेण समुद्भवौ ।
अहो लब्धाविमौ हस्तौ सुचिरेण मयाधुना ॥ ११.२४{२४} ॥
इति संदर्शयं हस्तावेवं चाप्यवदच्छिशुः ।
दारकोऽसौ पुनः सुप्तो निद्रां भेजे यदिछया ॥ ११.२५{२५} ॥
ततोऽसौ जनकोऽप्येतद्दृष्ट्वा श्रुत्वा प्रविस्मितः ।
किमेतदिति साशंका ज्ञातिनाहूय चाब्रवीत् ।
भवन्तोऽद्य प्रजातं मे पुत्ररत्नं मनोहरम् ।
तन्निमित्तं निरीक्ष्यैतत्सत्यं मे वक्तुमर्हथ ।
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे ते ज्ञातयो मुदा ।
तत्पुत्रं दारकं द्रष्टुं तत्कोष्ठं समुपादिशत् ।
तथासौ दारकश्चैवं तान् दृष्ट्वा समुपस्थितान् ।
भुजौ पश्यन् परिष्वज्य चुंवित्वैवमभाषत ।
अहो वताद्य मे हस्तौ सुचिरेण मयाधुना ।
भवन्तोऽर्हत्सु मा चित्तं दूषयत कदा चन ।
खरां वाचं च मार्हत्सु निश्चारयत सर्वदा ।
एवं संदर्शयं हस्तौ वचनं संवदं शिशुः ।
दारकोऽसौ पुनः सुप्तो निद्रां भेजे यदिछया ।
एतत्ते ज्ञातयो दृष्ट्वा श्रुत्वा सर्वेऽपि विस्मिताः ।
किमेतदिति भाषन्तो वभूवुः परिसंकिताः ॥ ११.२६{२६} ॥
ततस्ते ज्ञातयः सर्वे विज्ञाय तस्य लक्षणम् ।
संमील्य तमुपामंत्र्य गृहस्थः प्रतिहर्षितः ॥ ११.२७{२७} ॥
तस्य जातिमहं कृत्वा पुनरेवमवोचत ।
भदन्तो दारकस्यास्य नामधेयं प्रमाणतः ॥ ११.२८{२८} ॥
(र्म् १३६)
यथायोग्यप्रसिद्धेन कर्त्तुमर्हथ सांप्रतम् ।
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे ते ज्ञातयस्ततः ॥ ११.२९{२९} ॥
संमील्य संमतं कृत्वा तं गृहस्थं समब्रुवन् ।
यदयं ते सुतो वालो जातमात्रः स्वकौ भुजौ ॥ ११.३०{३०} ॥
पश्यनालिंग्या चुंवित्व मुदा चैवं प्रभाषते ।
तदयं दारको नाम्ना हस्तक इति विश्रुतः ॥ ११.३१{३१} ॥
भवतु सर्वलोकेषु सुचिरं चापि जीवतु ।
तथेति प्रतिनंदित्वा गृहस्थोऽसौ प्रमोदितः ॥ ११.३२{३२} ॥
तेन नाम्ना प्रसिद्धेन प्रथयामास तं सुतम् ।
ततोऽसौ दारकस्तेन पित्रा पुत्राभिनंदितः ।
उपन्यस्तोपधात्रीषु धारणप्रतिपालने ॥ ११.३३{३३} ॥
ततस्तासां प्रयत्नैः स पथ्योपचारणैः क्रमात् ।
दिने दिने प्रवृद्धोऽभूध्रदस्थमिव पंकजम् ॥ ११.३४{३४} ॥
एवं स हस्तकस्ताभिः पाल्यमानः प्रवर्द्धितः ।
कुमारः सखिभिः सार्द्धं क्रीडास्थानं गतोऽरमत् ॥ ११.३५{३५} ॥
तत्र तेषां सखीनां च हस्तकोऽसौ पुरःस्थितः ।
हस्तावालिंग्य संरक्ष्य चुंवित्वैवमभाषत ॥ ११.३६{३६} ॥
अहो वताद्य मे हस्तौ सुचिरेण समुद्भवौ ।
अहो लब्धाविमौ हस्तौ सुचिरेण मयाधुना ॥ ११.३७{३७} ॥
भवन्तोऽर्हत्सु मा चित्तं दूषयत कदाचन ।
खरां वाचं च मार्हत्सु निश्चारयत केषु चित् ॥ ११.३८{३८} ॥
इति संरक्षितौ हस्तौ तेनैवं च प्रभाषितम् ।
दृष्ट्वा श्रुत्वाभवन् सर्वे सखायातीवविस्मिताः ॥ ११.३९{३९} ॥
ततश्च जनकेनासौ लिपिशालानिवेशितः ।
गुरुं सम्यगुपाश्रित्य विद्यापारं ययौ लघु ॥ ११.४०{४०} ॥
तत्र तेषां गुरुणां च हस्तकोऽसौ पुरःस्थितः ।
हस्तौ दृष्ट्वा समालिंग्य चुंवित्वा चैवमब्रवीत् ॥ ११.४१{४१} ॥
अहो वताद्य मे हस्तौ सुचिरेण समुद्भवौ ।
अहो लब्धविमौ हस्तौ सुचिरेण मयाधुना ॥ ११.४२{४२} ॥
भवन्तोऽर्हत्सु मा चित्तं दूषयत कदा चन ।
खरां वाचं च मार्हत्सु निश्चारयत केषु चित् ॥ ११.४३{४३} ॥
इति दृष्ट्वा च संश्रुत्य सर्वे ते गुरवोऽपि च ।
सर्वे शिष्य गणाश्चापि वभूवुर्विस्मयान्विताः ।
यस्मिंश्च समये तत्र देशे भयौपक्रमे ।
(र्म् १३७)
जनकायः समुद्भ्रान्तोऽगोपायत्स्वस्वभाण्डकम् ।
तदासौ हस्तकोऽप्येवं समुद्भ्रान्तः स्वकौ भुजौ ।
संभुज्य गोपयित्वैवं जनकायमभाषत ।
अहो वताद्य मे हस्तौ सुचिरेण समुद्भवौ ।
अहो लब्धाविमौ हस्तौ सुचिरेण मयाधुना ।
भवन्तोऽर्हत्सु मा चित्तं दूषयत कदा चन ।
खरां वाचैव मार्हत्सु निश्चारयत केषु चित् ।
एवं हस्तौ सुसंरक्ष्य तेनैवं च प्रभाषितम् ।
दृष्ट्वा श्रुत्वा च ते सर्वे लोका आसन् सुविस्मिताः ॥ ११.४४{४४} ॥
ततोऽसौ हस्तकोऽन्यस्मिं दिवसे सखिभिः सह ।
जेतवनं महोद्यानं जिनाश्रमे उपाययौ ॥ ११.४५{४५} ॥
तत्राद्राक्षीत्महाबुद्धं भगवन्तं सभास्थितम् ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनैः परिमंडितम् ॥ ११.४६{४६} ॥
व्यामप्रभासमुद्दीप्तं शतसूर्याधिकप्रभम् ।
शान्तेन्द्रियं सुभद्रांगं सौम्यकान्तं मनोहरम् ॥ ११.४७{४७} ॥
दृष्ट्वासौ सुप्रसन्नात्मा सहसा समुपागतः ।
पादौ तस्य मुनेर्नत्वा धर्मं श्रोतुं पुरोऽविशत् ॥ ११.४८{४८} ॥
ततोऽसौ भगवान् तस्य दृष्ट्वाशयं विशोधितम् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ११.४९{४९} ॥
तं सुगतोदितं धर्ममार्य्यसत्यसमन्वितम् ।
श्रुत्वासौ हस्तको विज्ञः सत्कायदृष्टिपर्वतम् ॥ ११.५०{५०} ॥
संभिद्य ज्ञानवज्रेण विंशतिशिखरोद्गतम् ।
श्रोतापत्तिफलं प्राप्तो दृष्टसत्योऽभवत्ततः ॥ ११.५१{५१} ॥
संबुद्धसुगतं नत्वा स्वगेहं सहसा ययौ ॥ ११.५२{५२} ॥
तत्रैतत्सर्ववृत्तांतं पित्रोराज्ञाय हर्षितः ।
प्रव्रज्यासाधनेऽनुज्ञां पितरौ प्रत्ययाचत ॥ ११.५३{५३} ॥
चित्तं मे रोचते तात प्रव्रज्याव्रतसाधने ।
तदनुज्ञां प्रदत्तं मे हितं मयि यदीछथ ॥ ११.५४{५४} ॥
इति पुत्रोदितं श्रुत्वात्मजं तं पितावदत् ।
मा कृथाः सहसा पुत्र प्रव्रज्यासाधने मनः ॥ ११.५५{५५} ॥
प्रव्रज्या दुष्करं स्थानं तदन्यद्व्रतमाचर ।
प्रव्रज्याग्रहणं वृद्धे दरिद्रिते सुशोभिते ॥ ११.५६{५६} ॥
त्वं च पुत्र कुमारोऽसि दहरोऽतिसुकोमलः ।
किंचिद्दुःखेऽनभिज्ञाय तत्प्रव्रज्यां चरेः कथम् ॥ ११.५७{५७} ॥
तद्यावद्यौवनं देहं यावत्संपच्च ते गृहे ।
तावद्गेहे सुखं भुक्त्वा गृही धर्मं समाचर ॥ ११.५८{५८} ॥
यदा वृद्धो दरिद्रो च प्रव्रज्यायां तदा चर ।
(र्म् १३८)
यावद्युवा समृद्धश्च तावत्त्वं प्रव्रजेः कथम् ॥ ११.५९{५९} ॥
संपत्तिक्षणयौवन्यमेतन्मारस्य गोचरम् ।
तदेतस्मिं कथं पुत्र प्रव्रज्याव्रतमाचरेः ॥ ११.६०{६०} ॥
इत्येतद्दुष्करं मत्वा प्रव्रज्याचरणे मनः ।
यत्नेनापि विनिवार्य कुलधर्मे समाश्रय ॥ ११.६१{६१} ॥
ततस्ते मंगलं नित्यमिहामुत्रापि सर्वतः ।
यशोधर्मसुखान्येवं सद्गतिं समवाप्नुयाः ॥ ११.६२{६२} ॥
इति वाक्यं पितुः श्रुत्वा हस्तकोऽसौ विशंकितः ।
पितरौ बोधयन् धर्मे पुनरेवमभाषत ॥ ११.६३{६३} ॥
सत्यमेतत्तथा तात त्वयैवं सत्यमुच्यते ।
अत्रापि श्रूयतां तात ममाभिप्रायमुच्यताम् ॥ ११.६४{६४} ॥
अनित्यं खलु संसारं जीवितं चापि चंचरम् ।
क्षणध्वंसि शरीरं च संपच्चापि घनोपमा ॥ ११.६५{६५} ॥
एवं दृष्ट्वा ह ताताहं संसारसुखनिःस्पृहः ।
प्रव्रज्याव्रतमाधाय प्राप्तुमिछामि सद्गतिम् ॥ ११.६६{६६} ॥
अपि च जन्म मानुष्यं दुल्लभं भवचारिणाम् ।
तत्रापि मरणं नित्यं पुरतः सर्वसंमुखम् ॥ ११.६७{६७} ॥
मानुष्यं लभ्यमाने हि कुतो धर्मानुचारितम् ।
विना धर्मानुचारेण सद्गतिं कथमाप्नुयाम् ॥ ११.६८{६८} ॥
संबुद्धोऽपि सदा नात्र संस्थाप्यति ससांघिकः ।
अतोऽन्यत्रापि यायाद्वा निर्वृतिं चाव्रजेत्खलु ॥ ११.६९{६९} ॥
संबुद्धे निर्वृतिं याते सद्धर्म लप्स्यते कुतः ।
सद्धर्मान्तर्गते लोके मारचर्य्या समाचरेत् ॥ ११.७०{७०} ॥
मारचर्य्यासमाक्रान्ते सर्वत्र भुवनेष्वपि ।
सर्वे सत्वाश्च कामार्त्ता भवेयुः क्लेशभागिनः ॥ ११.७१{७१} ॥
तदा धर्मानुचारेषु बुद्धिः कस्य कथं चरेत् ।
प्रव्रज्यासंवरं स्थातुं कः समर्थो भवेत्तदा ॥ ११.७२{७२} ॥
न च संशुद्ध्यते चित्तं प्रव्रज्यासंवरं विना ।
अविशोधितचित्ते हि नैव यायाच्छिवां गतिम् ॥ ११.७३{७३} ॥
तच्चित्तपरिशुद्ध्यर्थं निर्वृते च यदाप्तये ।
प्रव्रज्याव्रतमादातुमिछामि तात सांप्रतम् ॥ ११.७४{७४} ॥
यदत्र यदि मे तात हितं कर्तुं समिछसि ।
प्रव्रज्यासाधनेऽनुज्ञां दातुं मे प्रार्हसि द्रुतम् ॥ ११.७५{७५} ॥
इति पुत्रवचः श्रुत्व स गृहस्थोऽनुबोधितः ।
(र्म् १३९)
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा तदनुज्ञां व्यसृजत ॥ ११.७६{७६} ॥
तच्छ्रुत्वा जननी चासौ दृष्ट्वा तं पुत्रमात्मजम् ।
वियोगदुःखसंकार्ता रुन्दन्त्येवं न्यवारयत् ॥ ११.७७{७७} ॥
हा पुत्र कथमेकान्ते मां विहाय क्व यास्यसि ।
सहसा पुत्र मा कार्षी प्रव्रज्याचरितं मनः ॥ ११.७८{७८} ॥
यावज्जीवाम्यहं जीव तावन्मा प्रव्रजात्मजे ।
मृतायां मयि पुत्र त्वं प्रव्रजस्व यथेछया ॥ ११.७९{७९} ॥
अचिरेण हि मे मृत्युर्भविष्यति न संशयः ।
तावदेव गृहे धर्मं कुर्वन् भुक्त्वा सुखं वस ॥ ११.८०{८०} ॥
इति मातुर्वचः श्रुत्वा पुत्रोऽसौ परिचोदितः ।
मातरं तां प्रणत्वैवं बोधयितुमभाषत ॥ ११.८१{८१} ॥
यत्त्वयाम्वे रुदन्त्येवं मृत्युनामात्र कीर्त्त्यते ।
तेन मे प्रेरितं चित्तं प्रव्रज्याव्रतधारणे ॥ ११.८२{८२} ॥
ध्रुवं जन्मवतां मृत्युः संसारे परिवर्त्तिनः ।
जातो न म्रियते को हि मृतः कश्च न जायते ॥ ११.८३{८३} ॥
गृहस्थो धर्मकृच्चापि यात्येवं मरणं ध्रुवम् ।
ब्रह्मचारी वनस्थोऽपि यात्येवं मरणं खलु ॥ ११.८४{८४} ॥
गृहस्थो बहुभिर्यत्नैः प्रकृत्वा द्रव्यसाधनम् ।
कृच्छ्रेण साधयन् धर्मं मृतो याति सुरालयम् ॥ ११.८५{८५} ॥
यावद्धर्मफलं स्वर्गे तावद्भुक्त्वा सुखं वसेत् ।
ततो धर्मफले हीने स्वर्गाच्च्युतो यतेदधः ॥ ११.८६{८६} ॥
अधोलोकेष्ववीच्यादौ नरकेषु भ्रमेच्चिरम् ।
विविधानि च दुःखानि भुक्त्वा जीवं चिरं वसेत् ॥ ११.८७{८७} ॥
यावन्न जायते तस्य पुण्यानुमोदना मतौ ।
तावत्कर्मजदुःखानि प्रभुक्त्वा नरके चरेत् ॥ ११.८८{८८} ॥
यदा तु जायते तस्य त्रिरत्नस्मरणे मतिः ।
तदा तत्स्मृतिपुण्येन धर्मेऽनुमोद्यते मतिः ॥ ११.८९{८९} ॥
यदा पुण्यानुरागेण संबुद्धशरणं व्रजेत् ।
तदा तं सुगतं दृष्ट्वा धर्माकरैः परिस्पृशेत् ॥ ११.९०{९०} ॥
सुगते दृक्प्रभास्पृष्टे पापदुःखैर्विमोचितः ।
नरकेभ्यः समुत्तीर्य प्रयायात्सुगतालयम् ॥ ११.९१{९१} ॥
तत्रापि यदि धर्मेषु चरन्नित्यमतंद्रितः ।
क्रमाद्बोधिचरीं प्राप्य प्रयायात्परमां गतिम् ॥ ११.९२{९२} ॥
एवं मात गृहस्थो हि कृत्वापि धर्ममादरात् ।
(र्म् १४०)
सुखदुःखानि संभुक्त्वा संसारे चरते भ्रमन् ॥ ११.९३{९३} ॥
कथं चित्सुचिरेणैवं सुगतस्य प्रसादतः ।
भवचारकनिर्मुक्तं प्रयायात्परमां गतिम् ॥ ११.९४{९४} ॥
प्रव्रज्यार्हत्पदं प्राप्य प्राप्तुमिछामि निर्वृतिम् ।
तन्ममात्र त्वया मात नैव कार्या निवारणा ॥ ११.९५{९५} ॥
यदि पुण्येऽस्ति ते वांछा तदनुज्ञाशु दीयताम् ।
यदि न दीयतेऽनुज्ञा तदपि नौ वियोगता ॥ ११.९६{९६} ॥
अकस्मात्मृत्युरागत्य भविष्यति पुरापि नौ ।
तदा ते किं करिष्यामि किं ममापि करिष्यसि ॥ ११.९७{९७} ॥
सदानुशोचनामेव कृत्वा जीवं त्यजेवहि ।
इति मातर्विदित्वा त्वं तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ ११.९८{९८} ॥
विघ्नतां मा कृथा ह्यत्र धर्मे भवानुमोदिनी ।
तथा चेच्छुभता नित्यमिहामुत्रापि ते भवेत् ॥ ११.९९{९९} ॥
अहं च सौगतिं चर्यां कृत्वा यास्यामि निर्वृतीम् ।
इति पुत्रोदितं श्रुत्वा मतासौ परिबोधिता ॥ ११.१००{१००} ॥
तथानुमोदनां कृत्वाभवत्तूष्णीव्यवस्थिता ॥ ११.१०१{१} ॥
अथासौ हस्तको विज्ञः पित्रोर्मत्वाभिसंमतम् ।
तयोः पादान् प्रणत्वैवं सहसा निर्ययौ गृहात् ॥ ११.१०२{२} ॥
ततो ज्ञातिगणान् सर्वान् वन्धुमित्रसुहृज्जनान् ।
सर्वानतिथिवर्गांश्च वांछितार्थैः प्रतोषयन् ॥ ११.१०३{३} ॥
सन्तर्प्य बोधयित्वा च सहसा संप्रहर्षितः ।
जेतवनं प्रगत्वा स विहारं समुपाविशत् ॥ ११.१०४{४} ॥
तत्रस्थं सुगतं दृष्ट्वा सहसा समुपायतः ।
कृतांजलिपुटो नत्वा प्रव्रज्यां समयाचत ॥ ११.१०५{५} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ भवतां शरणं व्रजे ।
तत्प्रव्रज्यां व्रतं देहि चरिष्ये ब्रह्मसंवरम् ॥ ११.१०६{६} ॥
इति तेनार्थिते बुद्धो भगवान् तमभाषत ।
एहि भिक्षो कुमारात्र चर ब्रह्मव्रतं वरम् ॥ ११.१०७{७} ॥
इत्यादिश्य मुनीन्द्रोऽसौ पाणिना तच्छिरः स्पृशन् ।
सम्यक्प्रव्राजयित्वाशु स्वसंघे तं समग्रहीत् ॥ ११.१०८{८} ॥
एहीत्यादिष्टमात्रेऽपि मुनीन्द्रेण स हस्तकः ।
मुण्डितः खिष्खिरीपात्रहस्तोऽभूच्चीवरावृतः ॥ ११.१०९{९} ॥
क्रमाच्छिक्षा समासाद्य प्राप्योपसंपदोऽपि च ।
व्यायच्छ घटमानश्च समाधिषु समाहितः ॥ ११.११०{१०} ॥
तदिदं पंचगंडं च भवचक्रं चलाचलम् ।
विदित्वा सर्वसंस्कारगतिश्चापि विघातिनी ॥ ११.१११{११} ॥
भिन्दन् सर्वमविद्याङ्गं प्राप्य विद्यागणाः शिवाः ।
(र्म् १४१)
प्रतिसंविद्गुणाः प्राप्य जित्वा क्लेशगणां यतिः ॥ ११.११२{१२} ॥
साक्षादर्हत्पदं प्राप्तः वीतरागो जितेंद्रियः ।
समलोष्टहिरण्यश्च वासीचंदनसंनिभः ॥ ११.११३{१३} ॥
आकाशसमचित्तांगो निर्विकल्पो निरंजनः ।
संसारभोग्यसत्कारलाभलोभपराङ्मुखः ॥ ११.११४{१४} ॥
पंचाभिज्ञापदप्राप्तश्चतुर्ब्रह्मविहारकः ।
सदेवासुरमर्त्यानां त्रैधातुकनिवासिनाम् ॥ ११.११५{१५} ॥
पूज्यो मान्योऽभिवंद्योऽभूद्धस्तकोऽर्हं यतिः सुधीः ।
सहसा क्लेशगणाञ्जित्वा साक्षादर्हन् भवत्यपि ॥ ११.११६{१६} ॥
ततस्ते भिक्षवः सर्वे दृष्ट्वा तं दारकं यतिम् ।
विस्मिताः श्रीघनं नत्वा पप्रछुस्तस्य कर्मताम् ॥ ११.११७{१७} ॥
तदद्य भगवच्छास्तः सर्वसत्वानुबोधये ।
यदनेन कृतं कर्म तत्समादेष्टुमर्हति ॥ ११.११८{१८} ॥
इति ते भिक्षुभिः पृष्टे भगवान् स मुनीश्वरः ।
तान् स्वशिष्यान् यतीन् भिक्षून् समामंत्र्याब्रवीत्तथा ॥ ११.११९{१९} ॥
शृणुध्वं भिक्षवः सर्वे यूयं हि विस्मयान्विताः ।
यदनेन कृतं कर्म तन्मया वः प्रचक्ष्यताम् ॥ ११.१२०{२०} ॥
पुरासीद्भगवान् बुद्धः काश्यपो नाम सर्ववित् ।
स्सर्वत्रैधातुकाधीशः सर्वविद्याधिपो जिनः ॥ ११.१२१{२१} ॥
धर्मराजो जगच्छास्ता तथागतो विनायकः ।
सर्वधर्मानुसंभर्त्ता संबोधिसंप्रकाशितः ॥ ११.१२२{२२} ॥
ससांघिको मुनीन्द्रोऽसौ वाराणसीमुपाश्रितः ।
सर्वसत्वहितार्थेन तस्थौ धर्मं समादिशत् ॥ ११.१२३{२३} ॥
तस्य सद्धर्मराजस्य काश्यपस्य जगद्गुरोः ।
शासने द्वौ यती भिक्षू संशीतिकौ वभूवतुः ॥ ११.१२४{२४} ॥
तयोरेको महाधीरो विनीतोऽर्हं वहुश्रुतः ।
द्वितीयोऽल्पश्रुतः भिक्षुः पृथग्जनसमानिकः ॥ ११.१२५{२५} ॥
योऽसावर्हन्महाविज्ञो वहुश्रुतो विचक्षणः ।
स ज्ञातोऽर्हन्महापुण्यः सर्वलोकैः प्रपूजितः ॥ ११.१२६{२६} ॥
योऽभूच्चाल्पश्रुतो भिक्षुः संशीतिकः पृथग्जनः ।
स केन चित्पूजितो नैवं यथा सोऽर्हं यतिः सुधीः ॥ ११.१२७{२७} ॥
यदा सोऽर्हन्महाभिज्ञो यत्र यत्र निमंत्रितः ।
(र्म् १४२)
तेनैव सर्वतः पश्चाच्छ्रमनेन सहाचरत् ॥ ११.१२८{२८} ॥
तथान्यस्मिन् दिने सोऽर्हं दात्रान्येन निमंत्रितः ।
गन्तुकामस्तदा तत्र पश्चाच्छ्रमणमैच्छत ॥ ११.१२९{२९} ॥
तदागमनमन्विष्य नैव प्रत्यलभत्क्वचित् ।
ततस्तद्दर्शनाभावादन्यमाहूय भिक्षुकम् ॥ ११.१३०{३०} ॥
तं पश्चाच्छ्रमणं कृत्वा दातुर्गृहमुपाचरत् ।
तदनन्तरमेवासौ तत्राश्रमे उपागतः ॥ ११.१३१{३१} ॥
तमर्हन्तमपश्यन् स तस्थौ तूष्णी निराशितः ।
तथैवं तं निषीदन्तं दृष्ट्वा ते भिक्षवो नराः ॥ ११.१३२{३२} ॥
तस्यौद्धत्यमनः कर्तुमेवमूचुः परस्परम् ।
भदन्त पश्यताद्यायं तेनाहतो न नीयते ॥ ११.१३३{३३} ॥
अन्योऽद्य नीयते पश्चाच्छ्रमणः केन हेतुना ।
इति तैर्भिक्षुभिः प्रोक्तं श्रुत्वासौ प्रतिभेदितः ।
तस्यार्हतोऽन्तिके चित्तं प्रदुष्याभ्यशपत्तथा ॥ ११.१३४{३४} ॥
यदद्य मां परित्यज्य समाहूयान्यतो हरात् ।
गछत भोजनं भोक्तुं तदहस्तो भवत्वसौ ॥ ११.१३५{३५} ॥
तदासौ भोजनं भुक्त्वा तेनैवं भिक्षुणा सह ।
स्वाश्रमं समुपायातस्तमद्राक्षीद्रुषाकुलम् ॥ ११.१३६{३६} ॥
इत्येवं शपितं वापि मत्वा सोऽर्हं महामतिः ।
दृष्ट्वा तं कृपया दृष्ट्या तूष्णीभूत्वा व्यचिंतयत् ॥ ११.१३७{३७} ॥
अहो अयं महामूढ ईदृग्मयि प्रभाषते ।
एतत्कर्मफलं घोरं कथं भोक्ष्यति नारके ॥ ११.१३८{३८} ॥
यदयं मम दोषेण क्रोधेनैवं खलीकृतः ।
तदेतत्कर्मवैपाक्यं मयैव परिपाच्यताम् ॥ ११.१३९{३९} ॥
इत्येवं मनसा ध्यात्वा स महार्हं कृपानिधिः ।
तत्पापपरिशुद्ध्यर्थं समाधिं विदधे चिरम् ॥ ११.१४०{४०} ॥
ततः सोऽप्ययतिर्भिक्षुर्दृष्ट्वा तं ध्यानसंस्थितम् ।
पश्चात्तापाग्निसंतप्तेस्तत्पादप्रणतोऽवदत् ॥ ११.१४१{४१} ॥
भदन्त यन्मया रौष्यात्क्रोधाभिभूतचेतसा ।
प्रोचितं पातकं घोरं तद्भवान् क्षन्तुमर्हति ॥ ११.१४२{४२} ॥
यन्मया दुष्टचित्तेन भवतोऽप्युपभाष्यते ।
(र्म् १४३)
तदत्ययं भवाञ्छास्तः प्रतिहर्तुं समर्हति ॥ ११.१४३{४३} ॥
अद्याग्रेण सदा चापि भवतां शरणं व्रजे ।
तन्मे यदपराधत्वं तत्सर्वं क्षन्तुमर्हति ॥ ११.१४४{४३!} ॥
पुनर्नैतत्करिष्येऽहमकर्त्तव्यं यद्यत्र हि ।
अवक्तव्यं च यत्किं चिन्न तद्वक्ष्यामि सर्वथा ॥ ११.१४५{४४} ॥
अभाव्यं चापि यत्किंचिद्भावयिष्ये न तत्पुनः ।
यदेव तं प्रकर्त्तव्यं तदेव हि करोम्यहम् ॥ ११.१४६{४५} ॥
वक्तव्यमेव वक्ष्येऽहं भाव्यमेव प्रभावये ।
एतत्सर्वं समासेन समादेष्टुं समर्हति ॥ ११.१४७{४६} ॥
भवदाज्ञां शिरोधृत्वा सत्यमेवं चरेत्सदा ॥ ११.१४८{४७!} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा स समाधेः समुत्थितः ।
तं भिक्षुं कृपया दृष्ट्वा पश्यन्नेवं समब्रवीत् ॥ ११.१४९{४८} ॥
शृणु वत्स समाधाय त्वामत्राहं प्रबोधये ।
यथा मे गदितं श्रुत्वा तथा कुरु समाहितः ॥ ११.१५०{४९} ॥
प्राणिहिंसा न कर्त्तव्या तथादत्तप्रतिग्रहम् ।
स्त्रीणां संगानुरागं च अकर्त्तव्यं कदा चन ॥ ११.१५१{५०} ॥
मृषावादं न वक्तव्यं पैशून्यवचनं तथा ।
संभिन्नप्रलापं च पारुष्यं च कदा चन ॥ ११.१५२{५१} ॥
मिथ्यादृष्टिरभिध्या च व्यापादं च तथा सदा ।
भिक्षुभिर्मनसा नैव चिंतनीया कदा चन ॥ ११.१५३{५२} ॥
एतानि दशपापानां मूलानि दुःखदानि हि ।
तस्मादेवं परिज्ञाय त्यक्तव्यानि सुखार्थिभिः ॥ ११.१५४{५३} ॥
पुनरन्यच्छृणुष्वात्र वक्ष्ये दारुणपातकम् ।
सद्धर्माणां प्रतिक्षेपं कर्तव्यं न कदा चन ॥ ११.१५५{५४} ॥
तथा वार्यापवादत्वं वक्तव्यं न कदा चन ।
पंचानंतर्यपापानि नैव कार्याणि केन चित् ॥ ११.१५६{५५} ॥
यानि श्रुत्वापि दृष्ट्वापि भावयित्वानुमोद्य च ।
पतन्तो नरकेष्वेव क्लेशान्धानि च सन्ति हि ॥ ११.१५७{५६} ॥
तस्मादेतानि कर्माणि मानसापि च मा कृथा ।
वर्जनीयानि यत्नेन सद्धर्मसुखवांछिभिः ॥ ११.१५८{५७} ॥
कर्त्तव्यं तु सदा नित्यमार्यसत्यानुभावितम् ।
आर्याष्टांगिकमार्गे च चरित्वा व्रतमादरात् ॥ ११.१५९{५८} ॥
व्रतानामपि सर्वेषामार्याष्टांगमुपोषधम् ।
(र्म् १४४)
प्रवरं व्रतमाख्यातं सर्वैरपि मुनीश्वरैः ॥ ११.१६०{५९} ॥
यस्य पुण्यानुभावेन परिशुद्धत्रिमंडलाः ।
निःशेषपापनिर्मुक्ताः प्रयान्त्यर्हत्पदं द्रुतम् ॥ ११.१६१{६०} ॥
एवमेतत्परिज्ञाय व्रतं कृत्वा समाचरन् ।
ततस्ते क्रमतः पापं निःशेषं क्षिणुयाद्द्रुतम् ॥ ११.१६२{६१} ॥
ततश्च क्रमशः शिक्षाः शिक्षित्वात्र समाहितः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा ब्रह्मचर्य्यं समाचर ॥ ११.१६३{६२} ॥
ततस्त्वं क्रमशश्चैवं शोधयित्वा त्रिमंडलम् ।
सर्वक्लेशविनिर्मुक्तः साक्षादर्हन् भविष्यसि ॥ ११.१६४{६३} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वासौ परिबोधितः ।
तथेति च परिज्ञाय तद्व्रतं कर्तुमैछत ॥ ११.१६५{६४} ॥
तथा तस्यार्हतः शास्तुः सदैवं शरणं गतः ।
क्रमाच्छिक्षाश्च शिक्षित्वा तदुपोषधमाचरत् ॥ ११.१६६{६५} ॥
अधीत्य सकला विद्या त्रिरत्नसमुपाश्रयन् ।
सर्वक्लेशान् विनिर्जित्य ब्रह्मचर्यं समाचरत् ॥ ११.१६७{६६} ॥
भिक्षवो ज्ञायतामेष योऽसौ भिक्षुः पृथग्जनः ।
यदनेनार्हते शास्त्रे शपितं रुष्टचेतसा ॥ ११.१६८{६७} ॥
तेनाहस्तो वभूवायं पंचजन्मशतान्यपि ।
यच्चानेनार्हतः शस्तुर्गत्वा च शरणं सदा ॥ ११.१६९{६८} ॥
अधीत्य सकला विद्या ब्रह्मचर्यं समाश्रितम् ।
तेनायं शासनेनात्र प्रव्रज्यार्हं भवत्यपि ॥ ११.१७०{६९} ॥
इति हि भिक्षवो मत्वा चरितव्यं शुभे सदा ।
शुभेन सद्गतिं यांति कृष्णेन दुर्गतिं सदा ॥ ११.१७१{७०} ॥
मिश्रितेनापि मिश्रत्वं भुंजते सर्वजंतवः ।
येनैव यत्कृतं कर्म तस्यैव कर्मणः फलम् ॥ ११.१७२{७१} ॥
तेनैव भुज्यते लोके नान्येन स्पृश्यते क्वचित् ।
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्म क्वापि कदा चन ॥ ११.१७३{७२} ॥
भुक्तं तु क्षीयते कर्म शुभं वाप्यशुभं तथा ।
नाग्निभिर्दह्यते केन वायुभिश्च न शुष्यते ॥ ११.१७४{७३} ॥
क्लिद्यते नोदकैश्चापि क्षीयते नैव भूमिषु ।
न प्रणश्यन्ति कर्माणि कल्पकोटिशतैरपि ॥ ११.१७५{७४} ॥
सामग्रीं प्राप्य कालं च फलन्ति प्राणिनां खलु ।
एवमेतत्प्रभषित्वा जिनेन्द्रोऽसौ महामुनिः ॥ ११.१७६{७५} ॥
बोधयन् सकलांल्लोकान् समाधिं विदधे ततः ।
इति शास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वा सर्वे च सांघिकाः ॥ ११.१७७{७६} ॥
शुभेष्वेव सदा रक्ताः प्रचेरिरे समाहिताः ॥ ११.१७८{७७} ॥
इत्येवं मे समाख्यातं गुरुणा शाणवासिना ।
(र्म् १४५)
तथैवं ते मया ख्यातं श्रुत्वा चैवं शुभे चर ॥ ११.१७९{७८} ॥
प्रजाश्च श्रावयित्वैवं बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
सद्धर्माचरणेष्वेवं प्रेरणीया नराधिप ॥ ११.१८०{७९} ॥
ततस्ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिपथः प्राप्य संबोधिमाप्नुयाः खलु ॥ ११.१८१{८०} ॥
इति तेनोपगुप्तेन भाषितं स नरेश्वरः ।
श्रुत्वा तथेति वंदित्वा प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ ११.१८२{८१} ॥
ये शृण्वन्तीदमेवं प्रमुदितमनसो हस्तकाख्यावदानं
ये चापि श्रावयन्ति प्रतिदिनमनिशं बोधिचर्याभिरक्ताः ।
ते सर्वे क्लेशमुक्ताः सुविमलमनसो बोधिसत्वा गुणाढ्या
भुक्त्वा सौख्यं प्रकामं मुनिवरनिलयं संप्रयांति प्रमोदाः ॥ ११.१८३{८२} ॥

++ इति श्रिरत्नमालायां हस्तकावदानं नाम समाप्तम् ++


(र्म् १४६)
xइइ सार्थवाहावदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ १२.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
यथा ते गुरुणादिष्टं तथा मे ख्यातुमर्हसि ॥ १२.२{२} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण पृष्टेऽसौ सुगतात्मजः ।
उपगुप्तो यतिश्चैवं तं नृपं प्रत्यभाषत ॥ १२.३{३} ॥
शृणु राजन् समाधाय यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि तच्छ्रुत्वा मुदितो भव ॥ १२.४{४} ॥
पुरैकसमये चैवं शाक्यसिंहो जगद्गुरुः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता सर्वधर्मानुदेशकः ॥ १२.५{५} ॥
सर्वविद्याधिपो नाथस्त्रैधातुकविनायकः ।
धर्मराजो मुनीन्द्रोऽसौ सर्वसत्वहितंकरः ॥ १२.६{६} ॥
श्रावस्त्यां वहिरुद्याने जेताह्वये महावने ।
अनाथपिण्डदारामे विहारे सौगताश्रमे ॥ १२.७{७} ॥
श्रावकैर्भिक्षुभिः सार्द्धमुपासकैश्च चैलकैः ।
बोधिसत्वगणैश्चापि तथान्यैश्च महर्षिभिः ॥ १२.८{८} ॥
व्यहरत्सत्वहितार्थेन धर्मामृतैः प्रवर्षयन् ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं प्राययुर्बोधिवांछिनः ॥ १२.९{९} ॥
लोकपालगणाः सर्वे स्वस्वसैन्यगणैः सह ।
ब्राह्मणाः क्षत्रियाश्चापि वैश्याः शूद्राश्च मंत्रिणः ॥ १२.१०{१०} ॥
अमात्या धनिनः पौराः साधवश्च महाजनाः ।
वणिजः सार्थवाहाश्च तथान्ये सर्वजातिकाः ॥ १२.११{११} ॥
सर्वदिग्भ्यः समागत्य सर्वे ते समुपागताः ।
संबुद्धं श्रीघनं नत्वा पूजयित्वा समंततः ॥ १२.१२{१२} ॥
परिवृत्य पुरस्कृत्य सद्धर्मश्रवणार्थिनः ।
कृतांजलिपुटो दृष्ट्वा संतस्थुः संमुखानताः ॥ १२.१३{१३} ॥
अथासौ भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपाश्रितान् ।
आदिमध्यांतकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ १२.१४{१४} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाधिपादयः ।
हर्षितास्तेऽनुमोदन्तो ननन्दुः परिबोधिताः ॥ १२.१५{१५} ॥
तदैव समये तस्यां श्रावस्त्यां पुरि संस्थितः ।
(र्म् १४७)
आसीत्सांयात्रिकोत्साही सार्थवाहो महोद्यमी ॥ १२.१६{१६} ॥
स्वकुलधर्मभृद्वीरः स्वकुलवृत्तिमानितः ।
यशोधर्मार्थकामाप्त्यै समुद्रं गन्तुमैछत ॥ १२.१७{१७} ॥
ततोऽसौ स्वां प्रियां भार्यां बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
स्वसहायाश्च तां सर्वां समाहूय समब्रवीत् ॥ १२.१८{१८} ॥
भवंतो श्रूयतां सर्वे यदभिलषितं मम ।
अत्रास्ति यदि वो वांछा तन्मे स्वागन्तुमर्हथ ॥ १२.१९{१९} ॥
अहं रत्नाकरं गन्तुमिछे रत्नसमृद्धये ।
तत्प्रायात मया सार्द्धं यदि संपत्तिमिछथ ॥ १२.२०{२०} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे ते रत्नलोभिताः ।
सहसा गंतुमिछन्ते रत्नाकरे महोदधौ ॥ १२.२१{२१} ॥
ततोऽसौ सार्थभृच्छीघ्रं सर्वे सार्थगणैः सह ।
स्वस्त्ययनविधिं कृत्वा प्रतस्थे संप्रमोदितः ॥ १२.२२{२२} ॥
ततः क्रमाद्व्यतिक्रम्य ग्रामारण्यवनानि च ।
सर्वे ते प्रचरन्तो वै तीरं प्रापुर्महोदधेः ॥ १२.२३{२३} ॥
ततो भांडानि नौकायामारोप्यारुह्य च स्वयम् ।
कर्णधारप्रयत्नैस्ते जगाहिरेऽम्बुधिं क्रमात् ॥ १२.२४{२४} ॥
ततः क्रमात्समुल्लंघ्य बहुद्वीपान्तराणि ते ।
रत्नाकरं समासाद्य रत्नानि समसाधयन् ॥ १२.२५{२५} ॥
ततस्ते बहुरत्नानि समासाद्य प्रमोदिताः ।
ततः प्रत्यागता अब्धेस्तीरान्तिकं समाययुः ॥ १२.२६{२६} ॥
तत्र तत्कर्मदोषेण कालवातैर्विघट्टितम् ।
भिद्यते वहनं तेषां हृदयैः सा सहाशु तत् ॥ १२.२७{२७} ॥
तदा ते वणिजः सर्वे निःप्रयत्नप्रतिक्रिया ।
सर्वभाण्डैः सहागाढे निपेतुर्दुष्करेऽम्बुधौ ॥ १२.२८{२८} ॥
केचित्फलकमालम्व्य समुत्तीर्णाः स्ववीर्यतः ।
केचिद्वाहुवलाधानं समुत्तीर्य स्थलं ययुः ॥ १२.२९{२९} ॥
केचिच्च विलयं प्राप्ता निरालम्व्यनिराश्रयाः ।
उत्प्रवन्तो निमज्जन्तः खेदिता निधनं ययुः ॥ १२.३०{३०} ॥
ततस्ते वणिजः सर्वे ये विशिष्टा विषादिताः ।
ते यशोधनविभ्रष्टाः शून्यहस्ता गृहं ययुः ॥ १२.३१{३१} ॥
तथासौ सार्थवाहोऽपि गृहं प्राप्तो विषादितः ।
एतद्वृत्तं स्वभार्यायाः कथित्वैवं व्यचिन्तयत् ॥ १२.३२{३२} ॥
हा हा मे मन्दभाग्यत्वाज्जायते मीदृशी विपत् ।
(र्म् १४८)
अत्राहं किं करिष्यामि यतो भाग्यं न विद्यते ॥ १२.३३{३३} ॥
भाग्यवान् पुरुषो धीरो भाग्यवान् कुशली सुधीः ।
भाग्येन लभ्यते संपद्यशः सौख्यगुणान्वितः ॥ १२.३४{३४} ॥
धीः श्रीलक्ष्मीयशोरत्नं वलं संपत्क्षणादयः ।
एतदाद्या गुणाः सर्वे शोभन्ति भाग्यमाश्रिताः ॥ १२.३५{३५} ॥
निहीनभाग्यवृत्तेस्तु पुरुषस्यापि संमते ।
एतदाद्यादिगुणाः सर्वे न प्रसिद्ध्यंति सर्वतः ॥ १२.३६{३६} ॥
तदत्र किं करिष्येऽहं क्व यास्यामि धनाप्तये ।
धनहीना न शोभन्ते गृहस्थाः साधवोऽपि हि ॥ १२.३७{३७} ॥
वरं प्राणपरित्यागं न तु द्रव्यैर्विना गृहे ।
पशुवन्निरसं भुक्त्वा स्थास्याम्येवं निरुत्सवम् ॥ १२.३८{३८} ॥
भाग्येन लभ्यते द्रव्यं भाग्यं धर्मेण लभ्यते ।
धर्मे हि जायते स्वेष्टदेवतायाः प्रसादतः ॥ १२.३९{३९} ॥
तद्धर्मभाग्यलब्धार्थं स्वकुलदेवतां प्रति ।
सम्यगाराधयित्वैवं यायां रत्नाकरं पुनः ॥ १२.४०{४०} ॥
मनसीति विनिश्चित्य स सार्थवाहकः पुनः ।
स्वकुलदेवतां सम्यगाराध्य समयाचत ॥ १२.४१{४१} ॥
नमस्ते देवते नित्यं भजेऽहं शरणं गतः ।
क्षंतव्यं मेऽपराधत्वं प्रसीद परमेश्वर ॥ १२.४२{४२} ॥
इत्थं सा देवता सम्यगाराध्य संप्रमोदिता ।
सर्वसार्थान् समाहूय पुनरेवमभाषत ॥ १२.४३{४३} ॥
भो भवन्तो विजानीध्वं वयं सर्वे वणिग्जनाः ।
तदत्र भवतामग्रे कथ्यते मे समीहितम् ॥ १२.४४{४४} ॥
यद्भवन्तो वयं सर्वे सार्थवाहकुलोद्भवाः ।
तत्तथैव गृहे स्थित्वा नैव शोभां व्रजेमहि ॥ १२.४५{४५} ॥
तस्मात्स्वकुलवृत्तिस्थैः सर्वैरस्माभिरुद्यतैः ।
यशोधर्मसुखाप्त्यर्थं कर्त्तव्यं धनसाधनम् ॥ १२.४६{४६} ॥
धनहीना न शोभन्ते गृहस्था हि कुटुंविनः ।
सार्थवाहोऽस्तु शोभन्ते वहुरत्नार्जनोद्यताः ॥ १२.४७{४७} ॥
तद्विषादं परित्यक्त्वा यशोरत्नसुखाप्तये ।
धैर्य्यमालम्व्य सर्वैश्च कर्त्तव्यं धनसाधनम् ॥ १२.४८{४८} ॥
धनवान् पुरुषो लोकैः सर्वत्रापि प्रमान्यते ।
धनेन साधयेद्धर्मं धर्मेण सद्गतिं व्रजेत् ॥ १२.४९{४९} ॥
तस्मान्नित्यं महोत्साहैस्ञ्ल्त्यक्त्वालस्यकुशीदता ।
अर्जनीयं प्रयत्नेन धनं दानाय भुक्तये ॥ १२.५०{५०} ॥
दानं विभूषणं लोके दानं दुर्गतिनिवारणम् ।
(र्म् १४९)
दानं स्वर्गस्य सोपानं दानं शान्तिकरं सदा ॥ १२.५१{५१} ॥
अस्माद्दानं सदा कर्तुं भोक्तुं सौख्यं यथेछया ।
भूयो रत्नाकरं गंतुमर्हामहे धनार्जने ॥ १२.५२{५२} ॥
तत्र रत्नानि संगृह्य स्वस्तिप्रत्यागता वयम् ।
यावज्जीवं सुखं भुक्त्वा दानं कृत्वा वसेमहि ॥ १२.५३{५३} ॥
यदि दैवो विपत्तिः स्यात्समुद्रे पतिता वयम् ।
तीर्थराजे मृताः सर्वे यास्यामः स्वर्गतिं ध्रुवम् ॥ १२.५४{५४} ॥
यदि भाग्यादथास्माकं देवानां च प्रसादतः ।
यात्रासिद्धिर्भवेन्नूनं यावज्जीवं सुखं तदा ॥ १२.५५{५५} ॥
अस्माद्रत्नाकरे गन्तुमिछे रत्नप्रलब्धये ।
तत्प्रायात मया सार्द्धं यदि संपत्तिमिछथ ॥ १२.५६{५६} ॥
इति तस्योदितं श्रुत्वा ते सर्वे वणिजो मुदा ।
तथा तेन सहैछान्त गन्तुं रत्नाकरैः पुनः ॥ १२.५७{५७} ॥
ततोऽसौ सार्थभृच्छीघ्रं धृत्वा स्वस्त्ययनं मुदा ।
सर्वे सार्थगणैः सार्द्धं प्रतस्थे स्वपुराद्वहि ॥ १२.५८{५८} ॥
ततः क्रमाद्व्यतिक्रम्य ग्रामारण्यवनानि च ।
प्रचरन्तश्च ते सर्वे तीरं प्रापुर्महोदधेः ॥ १२.५९{५९} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते सार्था भाण्डानि वहने क्रमात् ।
आरोप्य सहसारूढा जगाहिरे महाम्बुधौ ॥ १२.६०{६०} ॥
ततः क्रमात्समुल्लंघ्य वहुद्वीपान्तराणि ते ।
रत्नाकरं समासाद्य रत्नानि समसाधयन् ॥ १२.६१{६१} ॥
तत्र ते वहुरत्नानि समागृह्य प्रहर्षिताः ।
ततः प्रत्यागताश्चाब्धेस्तीरान्तिकमुपाययुः ॥ १२.६२{६२} ॥
ततस्तद्दैवयोगेन कालिकावातघट्टिता ।
सा नौका भिद्यते चैवं तेषां वै हृदयैः सह ॥ १२.६३{६३} ॥
तदा ते वणिजः सर्वे निःप्रयत्नप्रतिक्रिया ।
सर्वभाण्डैः सहागाढे न्यपतन् दुष्टरेऽम्बुधौ ॥ १२.६४{६४} ॥
तत्र ते विलयं प्राप्ता निरालंवा निराश्रयाः ।
उन्मज्जन्तो निमज्जन्तः प्रेरितास्तीरमूर्मिभिः ॥ १२.६५{६५} ॥
केचित्फलकमाश्रित्य समुत्तीर्य्य स्ववीर्य्यतः ।
केचिद्वाहुवलाधानैः समुत्तीर्य्य स्थलं ययुः ॥ १२.६६{६६} ॥
केचिन्निहीनवीर्य्याङ्गा हन्यमाना महोर्मिभिः ।
उत्प्लवन्ता निमज्जन्तः खेदिता निधनं ययुः ॥ १२.६७{६७} ॥
ततस्तेषां च सार्थानां येऽवशिष्टा सुजीविनः ।
(र्म् १५०)
यशोरत्नवियुक्तास्ते शून्यहस्ता गृहं ययुः ॥ १२.६८{६८} ॥
तथासौ सार्थवाहोऽपि गृहं गत्वा विषादितः ।
एतद्वृत्तं स्ववंधूनां कथित्वैवमभाषत ॥ १२.६९{६९} ॥
हा मया किं कृतं पापं येनेद्रिग्जायते विपत् ।
द्विधापि सिद्ध्यते नैव यतो भाग्यं न विद्यते ॥ १२.७०{७०} ॥
पापैर्न सिद्ध्यते कर्म अत्र यत्नस्य किं वलैः ।
धर्मेण सिद्ध्यते कर्म तस्माद्धर्मो वलोत्तमः ॥ १२.७१{७१} ॥
तस्माद्धर्मं पुरस्कृत्य कर्त्तव्यं द्रव्यसाधनम् ।
द्रव्येन साधयेत्कर्म सद्गतिं समवाप्नुयाः ॥ १२.७२{७२} ॥
कर्म तु सिद्ध्यते सम्यक्कुलवृत्तिं च चारिणाम् ।
कुलवृत्तिं परित्यज्य योऽन्यवृत्तौ चरेत्कुधीः ॥ १२.७३{७३} ॥
स इहापि परिभ्रष्टः परत्र दुर्गतिं व्रजेत् ।
येनैवं सद्गतिप्राप्तिस्तदैव कर्म्म साधयेत् ॥ १२.७४{७४} ॥
यतोऽपि दुर्गतिं प्राप्तिस्तत्कर्म तर्हितं बुधैः ।
तदत्र किं करिष्येऽहं क्व यास्याम्यर्थमर्जितुम् ।
अर्थं विना कथं धर्मं कर्त्तव्यं हि कुटुंविभिः ॥ १२.७५{७५} ॥
विना धर्मं हि संसारे जन्म जीवं च निस्फलम् ।
किं ते न पौरुषेणापि येन धर्मं न साध्यते ॥ १२.७६{७६} ॥
धिग्धिग्मे जन्म संसारे जीवितुं न तथोत्सहे ।
वरं प्राणपरित्यागं न त्वेवं चिरजीवितम् ॥ १२.७७{७७} ॥
अवश्यं जन्तुभिर्मृत्युर्गन्तव्यमेकधा ध्रुवम् ।
ततोऽत्र मर्तुमिछामि न त्वेवमुषितुं गृहे ॥ १२.७८{(७८)} ॥
एवंजीवो न शोभेऽहं धिग्प्रवादाग्निदग्धितः ।
कथं मे शाम्यते दुःखं येनाहं परिखेदितः ॥ १२.७९{(७८)} ॥
किं कर्त्तव्यं क्व गन्तव्यं यत्नं चात्र न विद्यते ।
सर्वथाहं विनष्टोऽस्मि को मेऽस्ति रक्षको जनः ॥ १२.८०{७९} ॥
यशोधर्मपरिभ्रष्टो व्रजेयं दुर्गतिं खलु ।
तदाहं किं करिष्यामि धर्मयशःसुखान्वितः ॥ १२.८१{८०} ॥
मानुष्ये लभ्यमाने हि कुतो धर्मानुसाधनम् ।
विना धर्म्मं यशोद्रव्यः किं सौख्यं गृहवासिनाम् ॥ १२.८२{८१} ॥
विना धर्मयशोद्रव्यैर्यो गृहस्थः पशुः खलु ।
धर्मेण साधयेद्द्रव्यं यशोभाग्यसुखाप्तये ॥ १२.८३{८२} ॥
धर्माद्धि जायते पुण्यं दानशीलक्षमादिभिः ।
पुण्येनैव प्रलभ्यन्ते चतुर्वर्गा अपि ध्रुवम् ॥ १२.८४{८३} ॥
(र्म् १५१)
तदेतेषां ममैकोऽपि न विद्यते कथं चन ।
हा हतोऽस्मि स्वदैवेन किं करोमि विखेदितः ॥ १२.८५{८४} ॥
सर्वथाहं विनष्टोऽस्मि नमो दैवाय कर्मणे ।
एवं तेषां स्ववंधूनां विलपीत्वा स सार्थपः ॥ १२.८६{८५} ॥
तस्थौ चिन्ताकुलीभूतो धनार्जननिराश्रया ।
एवं व्यवस्थितं दृष्ट्वा तं ते सर्वेऽपि वांधवाः ॥ १२.८७{८६} ॥
दत्वाश्वासं विनोदाय बोधयन्ते ध्रुवं तथा ।
साधो सार्थपते सत्यं तत्सर्वं यत्त्वयोच्यते ॥ १२.८८{८७} ॥
तदेवं धैर्य्यमालंव्य प्रोद्यमस्व गृहे वसन् ।
साधो कुत्रापि मा धाव निर्माणसदृशं फलम् ॥ १२.८९{८८} ॥
यावदेवाम्भसा कुम्भः सिंधावन्धौऽवपूर्यते ।
यदभावि न तद्भावि भावि नैव तदन्यथा ॥ १२.९०{८९} ॥
अवश्यं भाविनो भावा भवंति सर्वदेहिनाम् ।
अवश्यं भाविनो भावा न भवेयुस्तथा यदि ॥ १२.९१{९०} ॥
पित्रा त्यक्तः कथं रामो राज्यभ्रष्टो वनं ययौ ।
तत्रापि वसतस्तस्य भार्या शीता पतिव्रता ॥ १२.९२{९१} ॥
आहृत्य रक्षसा नीता कथं लंकापुरेऽवसत् ।
ततो रामेण वीर्येण हत्वासौ रावणस्ततः ॥ १२.९३{९२} ॥
प्रत्यानीय पुनः शीता त्यक्ता भर्त्त्रा स्वयं कथम् ।
पुनरृषेः समानीय सभामध्ये परिक्षिता ॥ १२.९४{९३} ॥
ततः पृथ्या स्वयं गृह्य सीतानीता रसातलम् ।
ततस्तद्विरहार्त्तासौ रामः संसारनिस्पृहः ॥ १२.९५{९४} ॥
नद्यां प्राणस्वयं त्यक्त्वा जनं सार्द्धं दिवं ययौ ।
एवमन्येऽपि राजानो युधिष्ठिरा नृपादयः ।
राज्यभ्रष्टा वने गत्वा विभ्रमुस्तेऽपि दैवतः ॥ १२.९६{९५} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च सर्वत्रैधातुकभवाः ।
उत्तमा अधमा मध्या संति तेऽपि स्वदैवतः ॥ १२.९७{९६} ॥
केचिद्गृहे मृताः केचिज्जायमाना मृता अपि ।
केचिद्वाल्ये मृताः केचित्कौमारत्वे मृतास्तथा ॥ १२.९८{९७} ॥
यौवनेऽपि मृताः केचिन्मृता वृद्धे वदन्ति मे ।
सर्वेऽप्येवं मृता लोकाः स्वस्वदैवप्रमाणतः ॥ १२.९९{९८} ॥
एवं देवादयो लोकाः सुखदुःखानुयोगिनः ।
स्वस्वदैवानुभावेन षड्गतिषु चरन्ति ते ॥ १२.१००{९९} ॥
केचिद्वाल्ये सुखं भुक्त्वा यौवने दुःखभागिनः ।
केचिच्च यौवने सौख्यं भुक्त्वा वृद्धे सुदुःखिताः ॥ १२.१०१{१००} ॥
(र्म् १५२)
केचिच्च दुःखिता वाल्ये यौवने सौख्यभागिनः ।
वृद्धत्वस्य सुखीभूता भवंति तेऽपि हि दैवतः ॥ १२.१०२{१} ॥
सर्वेऽपि सुखमिछन्ति दुःखं नेछति कश्चन ।
तथा सुखानि संप्राप्तुं यत्नं कुर्वन्त्यनेकशः ॥ १२.१०३{२} ॥
केषां चित्सिद्ध्यते यत्नं केषां चिद्वा न सिद्ध्यति ।
केषां चिद्विघ्नतां याति तत्सर्वं दैवयोगतः ॥ १२.१०४{३} ॥
तथा च रोगिणां रोगा वैद्योपचारणैरपि ।
वर्द्ध्यन्ते नैव शाम्यन्ते तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१०५{४} ॥
केषां चिद्रोगिणां रोगा विना वैद्योपचारणे ।
शाम्यंते यत्नतो चापि तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१०६{५} ॥
तथा चल्द्मंत्रिणां मंत्राः सिद्ध्यन्ते यत्नतो लघुः ।
केषां चिद्विघ्नतां यान्ति तदपि दैवकारणात् ॥ १२.१०७{६} ॥
तथैवं वणिजां लाभोः सिद्ध्यन्ते यत्नतोऽपि च ।
केषां चिन्नैव यत्नेन तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१०८{७} ॥
तथा वीरा रणे शत्रुं विना यत्नं जयंत्यपि ।
केचित्तु रिपुना युद्धे हन्यमाना मृताः परे ॥ १२.१०९{८} ॥
केचित्कृत्वा महायुद्धं हन्यमानाः परस्परम् ।
त्यक्त्वा देहं गताः स्वर्गं तदपि दैवयोगतः ॥ १२.११०{९} ॥
एवं सांयात्रिका रत्नं प्राप्तुं रत्नाकरं गताः ।
केचिद्रत्नानि संगृह्य स्वस्ति प्रत्यागता गृहम् ॥ १२.१११{१०} ॥
केचिद्रत्नमलब्धं वै शून्यहस्ता गृहागताः ।
केचिच्च निधनं यातास्तत्रैव मकरालये ॥ १२.११२{११} ॥
केचिद्यत्नात्समुत्तीर्य जीवन्तो गृहमागताः ।
केचिच्च जांगले चौरैर्निहता मरणं गताः ॥ १२.११३{१२} ॥
केचिच्च जंतुभिर्मार्गे हिंस्यमाने मृता वने ।
केषां चित्सिद्ध्यते यात्रा महल्लाभसमन्विताः ॥ १२.११४{१३} ॥
केषां चिद्विघ्नतां यान्ति तथापि दैवयोगतः ।
कैश्चिद्गृहे निधिः प्राप्तः कैश्चिद्देशान्तरे वने ॥ १२.११५{१४} ॥
कैश्चिद्दूरे भ्रमद्भिश्च नैव किं चित्क्व चिद्धनम् ।
केषां चिद्वर्द्धते संपद्यत्नायासं विना लघु ॥ १२.११६{१५} ॥
केषां चिद्धीयते संपद्रक्षितापि प्रयत्नतः ।
केषां चित्सुस्थिरा संपत्केषां चिद्वल अस्थिरा ॥ १२.११७{१६} ॥
केषां चिज्जायते नैव नानोपायार्जनैरपि ।
एवं नानाप्रकारैश्च सत्वास्त्रैधातुकोद्भवाः ॥ १२.११८{१७} ॥
(र्म् १५३)
भुंजते सुखदुःखानि स्वस्वदैवानुसारिणाः ।
सुखस्यान्ते हि दुःखानि दुःखस्यान्ते सुखानि च ॥ १२.११९{१८} ॥
भुंजन्ते जंतवः सर्वे भ्रमन्ते षड्गतिष्वपि ।
तथा भवन्ति मित्राणि द्विषोऽपि हितकारिणः ॥ १२.१२०{१९} ॥
मित्राण्यपि द्विषो दुष्टा भवंति दैवयोगतः ।
तथामृतं विषीभूतं विषं चाप्यमृती भवेत् ॥ १२.१२१{२०} ॥
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महद्वरम् ॥ १२.१२२{२१} ॥
तथा च ब्रह्मणः शीर्षं निकृत्तं शूलपाणिना ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महावली ॥ १२.१२३{२२} ॥
तथा चक्री सुवीरोऽपि व्याधेषु निहतो मृतः ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महद्वलम् ॥ १२.१२४{२३} ॥
यश्च भूताधिपश्चेशः सोऽप्युमत्तो दिगंवरः ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महेश्वरः ॥ १२.१२५{२४} ॥
चंद्रोऽपि च कलंकाङ्को मासे मासेऽपि हीयते ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महद्वलम् ॥ १२.१२६{२५} ॥
एवं चन्द्रदिनेशौ च ग्रहेणापि निपीडितौ ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महावली ॥ १२.१२७{२६} ॥
रामो रक्षोविजेतापि पुत्रेण निहतो रणे ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महावली ॥ १२.१२८{२७} ॥
तथार्ज्जुनः सुधीरोऽपि पुत्रेणापि हतो रणे ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महावलम् ॥ १२.१२९{२८} ॥
तथा च पर्शुरामेण मातापि निहता क्रुधा ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महावलः ॥ १२.१३०{२९} ॥
बिंबिसारो नृपेन्द्रोऽपि पुत्रेणाजातशत्रुणा ।
वंधने मारितं चैवं तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१३१{३०} ॥
तस्माच्च ब्रह्मदत्तेन धर्मपालो स नन्दनः ।
मारितः प्रमदातुष्ट्यै तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१३२{३१} ॥
राज्ञी च दुर्पती माता स्वात्मजस्यापि रोहितम् ।
पीत्वैव निर्दया तुष्टा तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१३३{३२} ॥
क्षान्तिवादी मुनिश्चापि राज्ञा निर्दयचेतसा ।
असिना घातितोऽरण्ये तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१३४{३३} ॥
प्रसेनजिन्नृपेशोऽपि पुत्रेणापि स्वराज्यतः ।
निर्वासितो वने भ्रान्तस्तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१३५{३४} ॥
एवमन्येऽपि राजानो हत्वा ज्ञाती स्ववांधवान् ।
भुंजते प्राप्य राज्यानि तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१३६{३५} ॥
एवं पित्रा सुतास्त्यक्त्वा मात्रा च स्वात्मजा अपि ।
वंधुमित्रादिभिस्त्यक्त्वा केचिद्दैवानुयोगतः ॥ १२.१३७{३६} ॥
भार्यापि स्वामिना त्यक्त्वा भर्त्तापि भार्य्यया तथा ।
(र्म् १५४)
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महत्तरम् ॥ १२.१३८{३७} ॥
पुत्रेणापि पिता त्यक्तं मातापि जननी तथा ।
धात्री चापि परित्यक्तास्तथा पौत्रपितामहः ॥ १२.१३९{३८} ॥
तथा पितामहस्त्यक्तः पुत्रैश्चाप्यतिनिर्दयैः ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महत्तरम् ॥ १२.१४०{३९} ॥
तथा राज्ञा स्वभृत्याश्च सेवका अपि सज्जनाः ।
अपराधं विना त्यक्तास्तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१४१{४०} ॥
तथा सखिसहायां च वंधुमित्रसुहृज्जनान् ।
परित्यक्त्वा निहंत्यन्ते तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१४२{४०*} ॥
तथा शिष्यान् गुरुर्हन्ति शिष्यो हन्ति गुरुमपि ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महत्तरम् ॥ १२.१४३{४१} ॥
तथापि घ्नन्ति भर्त्तारं स्वामिनं सेवकान्नपि ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महत्तरम् ॥ १२.१४४{४२} ॥
तथा च स्वयमात्मानं घ्नन्ति केचिद्रुषान्विताः ।
तदपि दैवयोगेन तस्माद्दैवं महत्तमः ॥ १२.१४५{४३} ॥
केचिच्छस्त्रैः स्वयं हत्वा केचिद्भुक्त्वा विषादिकम् ।
केचिदग्नौ जले स्वभ्रे प्रपातात्पतिता मृताः ॥ १२.१४६{४४} ॥
केचित्पाशैः स्वयं बध्य मृताः केचिच्च वंधने ।
केचित्पानाशनादींश्च त्यक्त्वा यांति यमालयम् ॥ १२.१४७{४५} ॥
एवं कृत्वापि यान्त्येव केचिद्वापि सुरालयम् ।
केचिच्च नरके यान्ति तत्सर्वं दैवयोगतः ॥ १२.१४८{४६} ॥
तथा मृद्दारुपाषाणे नानाधातुप्रतिष्ठिताः ।
देवताश्च ददन्त्येवं फलं दैवनियोगतः ॥ १२.१४९{४७} ॥
परेऽपि स्वजना इष्टाः सहजा अपि च द्विषः ।
भवन्ति तत्क्षणादेव तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१५०{४८} ॥
एवं त्रैधातुकोत्पन्नाः सर्वे सत्वाश्च जंतवः ।
षड्गतिषु भ्रमन्तस्ते चरन्ति दैवयोगतः ॥ १२.१५१{४९} ॥
केचिद्वीरा गुणाढ्याश्च सुंदरा भाग्यमानिनः ।
सर्वसंपत्समृद्धाश्च चक्रवर्त्तिनृपादयः ॥ १२.१५२{५०} ॥
केचिच्च निर्गुणाः प्राढ्याः केचिन्निर्गुणिनः शठाः ।
केचिच्च विकलांगाश्च गुणसंपत्तिभागिनः ॥ १२.१५३{५१} ॥
केचिच्च सुंदरा मूर्खा निर्धना निर्गुणाः शठाः ।
केचिच्च गुणिनः प्राढ्या नीचकर्मानुचारिणः ॥ १२.१५४{५२} ॥
केचिन्नीचकुलोत्पन्नाः गुणाढ्याः साधुवृत्तयः ।
(र्म् १५५)
दातारो धनिनो वीराः सर्वसत्वानुपालकाः ॥ १२.१५५{५३} ॥
केचिदुच्चकुलोत्पन्ना निर्गुणा दुष्टवृत्तयः ।
कृपणा विकलांगाश्च निर्दयाश्च दुराशयाः ॥ १२.१५६{५४} ॥
केचिद्वीरा ह्यलाभिज्ञाः कुलीनाः साधवोऽपि ये ।
तेऽपि जातिनिहीनेऽपि भजंति शरणं गताः ॥ १२.१५७{५५} ॥
केचिच्च गुणवन्तोऽपि कुचेलाः कृशगात्रिकाः ।
प्रेतवद्भुज्यमानाश्च चरंति भिक्षुका भुवि ॥ १२.१५८{५६} ॥
केचिच्च निर्गुणा वापि वंचका दुष्टमानसाः ।
मान्यन्ते साधुवल्लोके तदपि दैवयोगतः ॥ १२.१५९{५७} ॥
एवं नानाविधा लोकाः षड्गतिषु समुद्भवाः ।
सुखदुःखानि भुंजन्ते भ्रमंति दैवयोगतः ॥ १२.१६०{५८} ॥
तस्माद्दैवं महावीरं सर्वत्रैधातुकेष्वपि ।
केनापि शक्यते नैव वशे नेतुं कथं चन ॥ १२.१६१{५९} ॥
तेन दैवं महानाथः सर्वकर्माधिपः प्रभुः ।
स्रष्टा भर्त्ता च हर्त्ता च त्रैधातुवासिनामपि ॥ १२.१६२{६०} ॥
तस्याप्यधिपतिब्रह्मा सर्वलोकेश्वरो विधिः ।
तत्तस्य शरणं गत्वा भक्त्या नित्यं समर्चय ॥ १२.१६३{६१} ॥
तस्मिं तुष्टे विधौ देवैः परितुष्टं भवेद्ध्रुवम् ।
ततो दैवप्रसादेन सर्वत्र मंगलं भवेत् ॥ १२.१६४{६२} ॥
दैवे तुष्टे सुसिद्ध्यन्ते सर्वकर्माणि यत्नतः ।
विरुद्धे तु न सिद्ध्यन्ते यत्नैः संसाधितान्यपि ॥ १२.१६५{६३} ॥
तस्माद्दैवाधिपं देवं ब्रह्माणं चतुराननम् ।
भज दैवप्रसन्नाय सर्वकार्यप्रसिद्धये ॥ १२.१६६{६४} ॥
दैवं ब्रह्मप्रसादेन शुभदं संमुखी भवेत् ।
ततस्ते मंगलं नित्यं सर्वकार्य्येषु संभवेत् ॥ १२.१६७{६५} ॥
एवं सार्थपते नत्वा विधानं कार्य्यसाधनम् ।
विधिनाराध्य सद्भक्त्या कुरुष्व कर्मसाधनम् ॥ १२.१६८{६६} ॥
तथा चेत्सर्वथा नित्यं यात्रायं मंगलं भवेत् ।
अन्यद्वा चिन्तितं कार्यं सर्वाप्येवं प्रसत्स्यते ॥ १२.१६९{६७} ॥
यदि वांछास्ति ते भूयो गन्तुं रत्नाकरं प्रति ।
तथाभ्यर्च्य विधातारं गछेत्स्वस्ति भवेत्खलु ॥ १२.१७०{६८} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सार्थवाहस्तथेति सः ।
प्रतिज्ञाय समभ्यर्च्य ब्रह्माणं प्रार्थयत्तदा ॥ १२.१७१{६९} ॥
नमस्ते भगवन् ब्रह्मं यात्रासिद्धिं कुरुष्व मे ।
एवं विधिं समाराध्य स सार्थाधिपतिस्ततः ॥ १२.१७२{७०} ॥
रत्नं प्राप्त्यै पुनः सार्थान् समाहूयाब्रवीत्तथा ।
(र्म् १५६)
भवन्तः श्रूयतां वाक्यं यन्मया समुदीरितम् ॥ १२.१७३{७१} ॥
अत्रास्ति यदि वो वांछा तथा कर्तुं समुद्यताम् ।
अहं रत्नाकरं भूयो गन्तुमिछामि सांप्रतम् ॥ १२.१७४{७२} ॥
तद्यदीछथ रत्नानि तथा यात मया सह ।
किं चाप्यत्र वयं सर्वे सार्थवाहकुलोद्भवाः ॥ १२.१७५{७३} ॥
तद्गृहे पशुवद्भुक्त्वा कथं शोभी व्रजेमहि ।
संसारे सर्वजंतूनामेकधा मरणं ध्रुवम् ॥ १२.१७६{७४} ॥
तत्किं नो मरणे भीत्या मृत्युं केन निवार्य्यते ।
यदि दैवाद्विपत्तिः स्यादस्माकं कर्म्मदोषतः ॥ १२.१७७{७५} ॥
सर्वतीर्थजलाधारे मृताः स्वर्गं व्रजेमहि ।
यदि भाग्याच्च नो यात्रा सिद्धा स्वस्तिमती भवेत् ।
तदा जीवं सुखं दानं कृत्वा स्वर्गं व्रजेमहि ।
तद्विषादं परित्यज्य यशोधर्म्मसुखाप्तये ॥ १२.१७८{७६} ॥
वीर्योत्साहं समाधाय समायात मया सह ।
इति तस्य वचः श्रुत्वा सर्वे ते वणिजो मुदा ॥ १२.१७९{७७} ॥
तथेति च समुत्साहं कृत्वा गंतुं समुद्यताः ।
ततः सर्वेऽपि ते सार्था धृत्वा स्वस्त्ययनं विधिम् ॥ १२.१८०{७८} ॥
पण्यमादाय तेनैव सह सार्थभृता ययुः ।
ततस्ते प्रस्थिताः सर्वे ग्रामारण्यवनस्थलीः ॥ १२.१८१{७९} ॥
समुत्तीर्य्य क्रमाद्यातास्तीरं प्रापुर्महोदधेः ।
तत्र नावि समारूढा कर्णधारप्रयत्नतः ॥ १२.१८२{८०} ॥
मरुतांतेऽनुकूलेन जगाहिरे महोदधिम् ।
ततस्तेषां च सर्वेषां दैवयोगानुयोगतः ॥ १२.१८३{८१} ॥
सा नौका कालिकावातसंक्षुब्धाभूद्विभेदिता ।
तदा सर्वेऽपि ते सार्था दृष्ट्वा नौकां विभेदिताम् ॥ १२.१८४{८२} ॥
त्रसिताः सहसा तस्मात्प्रत्याययुः प्रयत्नतः ।
ततस्ते वणिजः सर्वे विपंनाशा विषादिताः ॥ १२.१८५{८३} ॥
रात्रौ स्वस्वगृहे गत्वा विभग्नासा विषेदिरे ।
तथासौ सार्थवाहोऽपि लज्जितः खण्डिताशयः ॥ १२.१८६{८४} ॥
खेदितात्मा गृहे तस्थौ मूकवद्धि नतोत्सवः ।
ततो भार्य्या सती भद्रा पतिखेदविभेदितम् ।
दृष्ट्वा तं विकलीभूतं समुपेत्याब्रवीत्पुनः ॥ १२.१८७{८५} ॥
मा विषादं कृथाः स्वामिन्नत्र धैर्य्यं समाश्रयः ।
धर्मिष्ठे शरणं गत्वा कुरुष्व धर्मसाधनम् ॥ १२.१८८{८६} ॥
(र्म् १५७)
धर्म्मेण जीयते पापं निष्पापो निर्मलाशयः ।
शुद्धचित्तो विशुद्धात्मा पुण्यात्मा भाग्यमाप्नुयात् ॥ १२.१८९{८७} ॥
ततो भाग्यवतः पुंसो यद्यत्कर्मणि साधितम् ।
तत्तत्सर्वं प्रसिद्ध्येत तस्माद्धर्मं चरोत्तमम् ॥ १२.१९०{८८} ॥
धर्ममेव सुहृद्मित्रमिहामुत्र सहानुगः ।
धर्म्मेण पाल्यते सर्वं तस्माद्धर्मो जगत्सुहृत् ॥ १२.१९१{८९} ॥
धर्मा नानाविधा लोके कुलचर्य्यानुसरतः ।
सर्वेषामपि धर्माणां दया धर्मे विशिष्यते ॥ १२.१९२{९०} ॥
दयालुः सुगतो बुद्धो धर्मराजस्तथागतः ।
समन्तभद्र आत्मज्ञः सर्वसत्वहितंकरः ॥ १२.१९३{९१} ॥
सर्वज्ञो मारजिच्छास्ता जगन्नाथः शुभार्थदः ।
षडभिज्ञो जगद्भर्त्ता सर्वलोकाधिपेश्वरः ॥ १२.१९४{९२} ॥
तस्मात्तस्य मुनीन्द्रस्य सद्भक्त्या शरणं व्रजन् ।
सद्धर्मशरणं कृत्वा भज नित्यमुपासकः ॥ १२.१९५{९३} ॥
ततस्ते नश्यते पापं मंगलं च भवेद्ध्रुवम् ।
तदैव सर्वकार्याणि समेत्स्यंते न संशयः ॥ १२.१९६{९४} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स सार्थाधिपतिर्मुदा ।
तथेति संप्रतिज्ञाय संबुद्धशरणं ययौ ॥ १२.१९७{९५} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ पापिस्थोऽहं सुदुर्भगः ।
भवतां शरणं गछे तन्मां दृष्ट्वाशु रक्षताम् ॥ १२.१९८{९६} ॥
यन्मया प्रकृतं पापं कारितं वानुमोदितः ।
तत्सर्वं देशयिष्यामि तन्मे देहि शुभां गतिम् ॥ १२.१९९{९७} ॥
भवतां सर्वदा नाथ शरणं याम्युपासकः ।
अन्यो मे शरणं नास्ति तन्मां रक्ष सदा भजे ॥ १२.२००{९८} ॥
त्रिधापि मे जगन्नाथ यात्रा भग्ना स्वदैवतः ।
गृहस्थः सार्थवाहोऽहं तन्मे देहि सुसंपदः ॥ १२.२०१{९९} ॥
यन्वहं सांप्रतं नाथ भवतं शरणं व्रजन् ।
भूयो रत्नाकरं गन्तुमिछामि रत्नलब्धये ॥ १२.२०२{१००} ॥
यदि यात्रा भवेत्सिद्धि यावल्लाभं च लप्स्यते ।
तदुपायेन संबुद्धं पूजयेयं ससांघिकम् ॥ १२.२०३{१} ॥
इत्येवं निश्चयं कृत्वा संबुद्धं संस्मरन्मुहुः ।
तां भार्य्यां भद्रिकां दृष्ट्वा पुनरेवमभाषत ॥ १२.२०४{२} ॥
भद्रे त्वया यदादिष्टं तथा कर्तुं समुत्सहे ।
अद्याग्रेण जगन्नाथं शरणं यास्याम्युपासकः ॥ १२.२०५{३} ॥
(र्म् १५८)
भद्रे नाम्ना जिनेन्द्रस्य यास्ये रत्नाकरे पुनः ।
यदि यात्रा भवेत्सिद्धि यावल्लाभं च लप्स्यते ॥ १२.२०६{४} ॥
तदुपार्द्धेन रत्नेन ससंघं सुगतं तदा ।
यथार्हं पूजयिष्येऽहमिति संकल्पितं मया ॥ १२.२०७{५} ॥
यदि दैवाद्विपत्तिः स्यात्संबुद्धनाम संस्मरन् ।
सर्वतीर्थजलाधाने मृतो यायां सुखावतीम् ॥ १२.२०८{६} ॥
तदत्र यदि मे कार्य्यं शुभं कर्तुं समिछसि ।
तद्विषादं परित्यज्य धैर्य्यं कृत्वा सुखं वस ॥ १२.२०९{७} ॥
इति भर्त्त्रोदितं श्रुत्वा सा भार्य्या भद्रिका सती ।
तथेति प्रतिसंमोद्य स्वामिनं तं समब्रवीत् ॥ १२.२१०{८} ॥
यद्येवं ते समीहास्ति कृत्वेतं निश्चयं प्रभो ।
संबुद्धस्मरणं धृत्वा गछ स्वस्तिं समाचर ॥ १२.२११{९} ॥
यदि बुद्धकृपादृष्टिः सत्वेषु विद्यते किल ।
तथावश्यं स संबुद्धः पश्यन् त्वां चाप्यचेत्खलु ॥ १२.२१२{१०} ॥
तदा ते मङ्गलं नित्यं यात्रा स्वस्तिमती भवेत् ।
ततस्ते जन्म संसारे साफल्यं च भवेत्खलु ॥ १२.२१३{११} ॥
तेन स्वामिं जिनेंद्रस्य नामस्वस्त्ययनं दधत् ।
गछ यात्रा सुसिद्धास्तु स्वस्ति प्रत्यागताशु च ॥ १२.२१४{१२} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स सार्थाधिपतिर्मुदा ।
भूयः सार्थगणान् सर्वान् समाहूयाब्रवीत्तथा ॥ १२.२१५{१३} ॥
भवन्त श्रूयतां वाक्यं यन्मयात्र समीहितम् ।
अहं रत्नाकरं भूयो गन्तुमिछामि सांप्रतम् ॥ १२.२१६{१४} ॥
तदस्ति यदि वो वांछा यशःसंपत्सुखाप्तये ।
समायात मया सार्द्धं रत्नाकरं व्रजेमहि ॥ १२.२१७{१५} ॥
यदि भाग्याद्धि नो यात्रा सिद्धा स्वस्तिमतिर्भवेत् ।
यावजीवं सुखं धर्मं कृत्वा स्वर्गं व्रजेमहि ।
अथ वा स्याद्विपत्तिर्नः सर्वतीर्थजलाश्रये ।
मृताः स्वर्गं गमिष्यामो ह्यवश्यं मरणे सति ॥ १२.२१८{१६} ॥
पशुवत्किं गृहे स्थित्वा सुखं वा किं यशो विना ।
यशोन्विता मृता ये हि तत्पुमांसो नरोत्तमाः ॥ १२.२१९{१७} ॥
यदर्थमेव जीवामस्तदर्थं यन्न विद्यते ।
किं तेन जीवितेनापि केवलं दुःखभागिनः ॥ १२.२२०{१८} ॥
वरमेवाद्य मे मृत्युर्न व्यर्थं चिरजीवितम् ।
(र्म् १५९)
यस्माच्चिरमपि स्थित्वा मृत्युर्केन निवार्य्यते ॥ १२.२२१{१९} ॥
इति मृत्युभयं दृष्ट्वा सर्वत्राप्यनिवारणम् ।
त्यक्त्वा विषादकौशीद्यं प्रोद्यमह्यं यशोर्जने ॥ १२.२२२{२०} ॥
एवं नानाप्रकारेण तेन सार्थभृतापि ते ।
बोध्यमाना वणिक्संघाः किं चिन्नैव समूचिरे ॥ १२.२२३{२१} ॥
अभद्रोऽयं पुमां चापि यतो यात्रा न सिद्ध्यति ।
इति तेन महांभोधौ नैकोऽपि गन्तुमैछत ॥ १२.२२४{२२} ॥
अथ सार्थपतिर्दृष्ट्वा तान् सर्वान् विरतोत्सवान् ।
एकोऽपि वा स्वयं गन्तुमैछद्रत्नाकरं प्रति ॥ १२.२२५{२३} ॥
ततो भार्यां समामंत्र्य परिबोध्य प्रसन्नधीः ।
स्वस्त्ययनविधिं कृत्वा प्रतस्थे भारकैः सह ॥ १२.२२६{२४} ॥
ततः पण्यं समादाय भारवाहजनैः सह ।
पुराद्वहि विनिर्गत्य क्रमाद्देशांतरं ययौ ॥ १२.२२७{२५} ॥
क्रमाच्चंचूर्य्यमानोऽसौ ग्रामारण्यवनस्थलीः ।
परिक्रमन् समुल्लंघ्य प्रापुस्तीरं महोदधेः ॥ १२.२२८{२६} ॥
तत्रासौ सार्थभृद्दृष्ट्वा तं समुद्रं महाम्बुधिम् ।
कृतांजलिपुटो नत्वा प्रार्थयच्छरणं गतः ॥ १२.२२९{२७} ॥
नमस्ते जीवमाधार सर्वसत्वार्थसंपदे ।
त्वदासया समायामि तदाशां मे प्रपूरय ॥ १२.२३०{२८} ॥
ततोऽसौ कर्णधारं च तोषयित्वा प्रबोधयन् ।
कृतांजलिपुटो नत्वा संधृत्वा समयाचत ॥ १२.२३१{२९} ॥
कर्णधार महावाहो तवाहं शरणं व्रजे ।
तत्स्वस्ति चारयन्नौकां यात्रासिद्धिं प्रसाधय ॥ १२.२३२{३०} ॥
तथासौ वहनं कृत्वा दृढीतं गाढवंधितम् ।
कृतांजलिपुटो नत्वा संधृत्वा समयाचत ॥ १२.२३३{३१} ॥
यथा माता च गर्भस्थं वालकं संप्ररक्षते ।
तथा मामेव गर्भस्थे नौके मातः प्ररक्षताम् ॥ १२.२३४{३२} ॥
ततश्च सुगतं स्मृत्वा त्रिरत्नशरणं गतः ।
कृतांजलिपुटो भूत्वा प्रणम्यैवमयाचत ॥ १२.२३५{३३} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ यथा त्रासि जगत्त्रयम् ।
तथा मां कृपया दृष्ट्वा पाहि व्रजे रत्नाकरे ॥ १२.२३६{३४} ॥
इत्येवं सार्थवाहोऽसौ प्रणत्वा सुगतं स्मरन् ।
(र्म् १६०)
भाण्डान्यारोप्य नौकायं समारोहज्जनं सह ॥ १२.२३७{३५} ॥
ततोऽसौ नौक्रमेणैव कर्णधारप्रयत्नतः ।
मरुतां चानुकूलेन संजगाह महाम्बुधौ ॥ १२.२३८{३६} ॥
यत्तत्र सार्थवाहोऽसौ संस्मरन् सुगतं मुहुः ।
तेन पुण्यबलेनैव सा नौका स्वस्तिमाचरन् ॥ १२.२३९{३७} ॥
तथा क्रमाच्चरन्त्येवं द्वीपलोकान्तराणि च ।
व्यतिक्रम्य सुशिघ्रेण रत्नाकरं समाययौ ॥ १२.२४०{३८} ॥
तत्र रत्नाकरे प्राप्य रत्नानि समसाधयन् ।
ततो रत्नानि संगृह्य प्रतस्थे वहनास्थितः ॥ १२.२४१{३९} ॥
ततः क्रमाद्व्यतिक्रम्य द्वीपलोकान्तराणि च ।
तीरं प्रापुः सुशीघ्रेण बुद्धदृष्टिप्रसादतः ॥ १२.२४२{४०} ॥
ततः स्थलं समासाद्य शैलारण्यवनस्थलीः ।
ग्रामां देशां परिक्रम्य श्रावस्त्यां पुरमाययौ ॥ १२.२४३{४१} ॥
ततो गृहे प्रविष्टोऽसौ भर्य्यया सह मोदितः ।
सुहृन्मित्रजनैश्चापि कृत्वालापं न्यषीदत ॥ १२.२४४{४२} ॥
ततः सद्यर्गृहस्थोऽसौ भार्य्यया सह नंदितः ।
भाण्डमुद्घाट्य रत्नानि प्रत्यवेक्षितुमारभत् ॥ १२.२४५{४३} ॥
तत्र दिव्यविचित्राणि रत्नानि विविधानि च ।
दृष्ट्वा हर्षं समासाद्य पुनरेवं वभाषते ॥ १२.२४६{४४} ॥
ममैतानि सुरत्नानि दिव्यान्येतादृशानि हि ।
तत्र दिव्यविचित्राणि नानारत्नकुलानि च ॥ १२.२४७{४५} ॥
लब्धानि तज्जिनेन्द्रस्य कृपादृष्टिप्रसादतः ।
तस्माद्यथाप्रतिज्ञातं श्रद्धया सांप्रतं मया ॥ १२.२४८{४६} ॥
यदुपार्द्धं प्रदातव्यैः श्रवणायार्हतेऽपि नः ।
तदुपार्द्धं कथं चानुदातव्यं मुनयेऽर्हते ॥ १२.२४९{४७} ॥
यदि राजा विजानीयादेतदर्द्धं हरे मम ।
रत्नलुब्धो नरेशो यं दण्डं वा प्रणयं मयि ॥ १२.२५०{४८} ॥
तदा मे स्याद्विपत्तिश्च तत्कथं क्रियते मया ।
अहो दैवाद्विपत्तिर्मामद्यापि च न मुंचति ।
तत्कथं वा प्रतिज्ञातं पूरयितुं न मन्यते ।
नमस्ते भगवन्नाथ सर्वज्ञोऽसि मुनीश्वरः ॥ १२.२५१{४९} ॥
रक्ष मां पापिनं मूढनिमग्नं दुःखसागरे ।
इत्यसौ सुगतं स्मृत्वा तच्चिन्ताव्यथिताशयः ॥ १२.२५२{५०} ॥
कपोलं स्वकरे धृत्वा तस्थौ कोष्ठे निरुत्सवः ।
(र्म् १६१)
तथैवं स्थितमालोक्य स्वामि नं तं विषादितम् ॥ १२.२५३{५१} ॥
सा भार्या भद्रिकोपेत्य पुरः स्थित्वाब्रवीत्तथा ।
स्वामिं भर्त्तः किमेव त्वं स्थितोऽसि दुःखितो यथा ॥ १२.२५४{५२} ॥
किं वा ते जायते दुःखं तद्वच चेत्प्रियास्मि ते ॥ १२.२५५{५३} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स सार्थाधिपतिः पुनः ।
तां भार्य्यां समुपामंत्र्य पुनश्चैवमभाषत ॥ १२.२५६{५४} ॥
भद्रे यज्जायते दुःखं तत्प्रवक्ष्ये शृणु प्रिये ।
यथा मया प्रतिज्ञातं पूरयितुं कथं तथा ॥ १२.२५७{५५} ॥
यद्युपार्द्धं प्रदास्यामि श्रवणायार्हतेऽपि नु ।
एतदर्द्धं हरेद्राजा लोभान्मे दण्डयेदपि ॥ १२.२५८{५६} ॥
इत्येवं तद्विषादेन व्यथितोऽहं निरुत्सवः ।
तन्मे नात्र प्रतीकारो कथं कर्तुं न मन्यते ॥ १२.२५९{५७} ॥
इति भर्त्त्रोदितं श्रुत्वा सा भार्या पुनरब्रवीत् ।
विषादं मा कृथाः स्वामिं शृणु यन्मे समीहितैः ॥ १२.२६०{५८} ॥
तावदिमानि संकल्पः पश्चात्तत्समयागते ।
पूजया सह भोजैश्च ससंघायार्हतेऽर्चयेत् ॥ १२.२६१{५९} ॥
एवं कृते तथा स्वामिन् प्रतिज्ञा तेन सेत्स्यते ।
भीतिश्चापि न विद्येत तस्मादेवं कुरु प्रभो ॥ १२.२६२{६०} ॥
इति भार्यावचः श्रुत्वा स सार्थाधिपतिर्मुदा ।
तथेति प्रतिसंश्रुत्य पुनरेवमभाषत ॥ १२.२६३{६१} ॥
तावदिमानि सर्वाणि रत्नानि ते समर्प्पये ।
पश्चात्काले ससंघं तं पूजयिष्ये मुनीश्वरम् ॥ १२.२६४{६२} ॥
इदानीं सुगंधधूपेन पूजयेयं मुनीश्वरम् ।
इत्युक्त्वा सर्वरत्नानि भार्यायां स न्यधापयेत् ॥ १२.२६५{६३} ॥
ततोऽसौ चागुरुं क्रीत्वा कार्षापणद्वयेन वा ।
गत्वा जेतवने विहारे तत्र द्वारे स्थितो गुरुमधूपयेत् ॥ १२.२६६{६४} ॥
तत्रापत्रमानोऽसौ संबुद्धशरणं गतः ।
कृतांजलिपुटो नत्वा संस्मरन् प्रार्थयत्तथा ॥ १२.२६७{६५} ॥
भगवच्छास्तासि सर्वज्ञो विजानीया ममाशयम् ।
तद्यथा मे प्रतिज्ञातैः पूरयितुं समर्हसि ॥ १२.२६८{६६} ॥
अथासौ भगवान् तस्य मत्वाशयविशुद्धताम् ।
(र्म् १६२)
महदृध्यभिसंस्कारं चकार तत्प्रसादतः ॥ १२.२६९{६७} ॥
येन स धूप आकाशे प्राभ्युद्गम्य पुरीं च ताम् ।
स्फुरित्वा खे पुनरभ्रकूटीभूत्वाभ्यशोभयत् ॥ १२.२७०{६८} ॥
तत्रासौ सार्थभृद्दृष्ट्वा प्रातिहार्यं तदद्भुतम् ।
महानंदप्रसंनात्मा पुनरेवं व्यचिंतयत् ॥ १२.२७१{६९} ॥
नैतन्मे प्रतिरूपं स्याद्यदयं सुगतो जिनः ।
मया नाभ्यर्चितो रत्नैर्धिग्मे चित्तभयाद्द्रुतम् ॥ १२.२७२{७०} ॥
यन्वहं सांप्रतं नाथं प्रार्थयित्वा ससांघिकम् ।
सरत्नैः पूजयिष्यामि भोजनैश्च स्वके गृहे ॥ १२.२७३{७१} ॥
इत्यसौ निश्चयं कृत्वा कृतांजलिपुटो मुदा ।
संबुद्धसंमुखं गत्वा प्रणत्वैवं व्यजिज्ञपत् ॥ १२.२७४{७२} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ क्षमस्व मेऽपराधताम् ।
भवतां पूजनां कर्तुमिछामि मे प्रसीदतु ॥ १२.२७५{७३} ॥
इत्येवं प्रार्थिते तेन स संबुद्धो मुनीश्वरः ।
तथेति प्रतिसंमोद्य तूष्णीभूत्वा व्यवस्थितः ॥ १२.२७६{७४} ॥
ततोऽसौ सार्थभृन्मत्वा सुगतेनाधिवासितम् ।
प्रणत्वा च मुनेः पादौ सहसा स्वगृहं ययौ ॥ १२.२७७{७५} ॥
तत्र स भार्य्यया सार्द्धं वंधुमित्र जनैरपि ।
प्रणीतं भोज्यपूजांगं साधयामास सत्वरम् ॥ १२.२७८{७६} ॥
ततो भोज्यार्चनांगानि सज्जीकृत्य प्रमोदितः ।
विहारे सहसा गत्वा नत्वा तं प्रार्थयन्मुनिम् ॥ १२.२७९{७७} ॥
भगवन्नाथ संबुद्ध समयोऽयं प्रवर्त्तते ।
तद्भवान् सांघिकैः सार्द्धं समागन्तुं समर्हति ॥ १२.२८०{७८} ॥
इत्येवं प्रार्थिते तेन स संबुद्धः ससांघिकः ।
प्रतस्थे सूर्य्यवन्मार्गे प्रातिहार्यं प्रदर्शयन् ॥ १२.२८१{७९} ॥
ततः क्रमात्पुरीं प्राप्य तद्गृहं समुपाविशत् ।
तद्दत्ते पाद्यमादाय शुद्धासने न्यषीदत ॥ १२.२८२{८०} ॥
ततस्तान् सांघिकान् सर्वान् संबुद्धप्रमुखान् क्रमात् ।
स्वस्वासनसमासीनान् दृष्ट्वा सम्यक्समर्चयत् ॥ १२.२८३{८१} ॥
यथार्हं भोजनैर्वापि वर्णगन्धरसान्वितैः ।
संबुद्धप्रमुखान् संघान् संतर्प्य पर्यतोषयत् ॥ १२.२८४{८२} ॥
ततश्च भोजनान्ते स शोधयित्वा भुजादिकम् ।
(र्म् १६३)
अपनीय च पात्राणि ताम्बूलादीनढौकयत् ॥ १२.२८५{८३} ॥
ततो यानि सुरत्नानि पूर्वसंकल्पतानि हि ।
एतैः सर्वं सुरत्नैस्तं संबुद्धैः समवाकिरन् ॥ १२.२८६{८४} ॥
तानि रत्नानि सर्वाणि संबुद्धस्यानुभावतः ।
मुनेरुपरि खे गत्वा छत्रीभूत्वा स्थिता वभौ ॥ १२.२८७{८५} ॥
ततस्तं स गृही दृष्ट्वा द्विगुणसंप्रमोदितः ।
पादौ तस्य मुनेर्नत्वा प्रणिधानं व्यधात्तथा ॥ १२.२८८{८६} ॥
अनेन दानधर्मेण पुण्येन कुशलेन च ।
भवेयं सुगतो बुद्धो लोकेऽन्धेऽपरिणायके ॥ १२.२८९{८७} ॥
अमुक्तो मोचयिष्यामि तारयिष्याम्यतारितान् ।
भीतानाश्वास्य संबोधौ स्थापयिष्यामि निर्वृतौ ॥ १२.२९०{८८} ॥
तथासौ भगवान् बुद्धस्तथाशयविशोधितम् ।
संबोधौ निहितं चित्तं ज्ञात्वा स्मितं व्यधात्तथा ॥ १२.२९१{८९} ॥
तदा तस्य मुनीन्द्रस्य मुखपद्माद्विनिर्गताः ।
पंचवर्णा विभासन्तो विनिश्चेरुः सुभानवः ॥ १२.२९२{९०} ॥
ततस्ते भास्वराः सर्वे प्रविसृताः समंततः ।
केचिदूर्द्धं गताः केचिन्मध्यं केचिद्रसातले ॥ १२.२९३{९१} ॥
केचिदधो गता यास्ते सर्वे ते नरकेषु च ।
निपतंतो विभासन्तो प्रविसस्रुः समंततः ॥ १२.२९४{९२} ॥
ये उष्णनरकास्तेषु शितीभूता विचेरिरे ।
ये शीतनरकास्तेषु न्यपतदुष्णिकाश्च ते ॥ १२.२९५{९३} ॥
ये ये तैः किरणैः स्पृष्टास्ते ते सर्वे सुखान्विताः ।
यदा ते सुखसंप्राप्तास्तदा ते विस्मयान्विताः ॥ १२.२९६{९४} ॥
अहो नः सुखमद्यैवं कथमेतद्व्यचिन्तयन् ।
किं नु वयमितश्च्युत्वा कुत्र यातास्म सांप्रतम् ॥ १२.२९७{९५} ॥
आहोस्विदुपपन्नाः स्युरन्यत्र भुवनेष्वपि ।
इति संदेहिनां तेषां सत्वानां परिबोधने ॥ १२.२९८{९६} ॥
भगवान्निर्मिते बुद्धं प्रेषयन्नरकान् प्रति ।
दृष्ट्वा तं निर्मितं मुनिं विस्मिता हर्षिताश्च वै ॥ १२.२९९{९७} ॥
ते सर्वे नरका लोकाः संमील्य संवभाषिरे ।
न भवन्त इतश्च्युत्वा गतास्मान्यत्र भूमिषु ॥ १२.३००{९८} ॥
किंस्त्वयं नु महासत्वः ह्यपूर्वदर्शनः पुमान् ।
(र्म् १६४)
नूनमस्यानुभावेन दुःखानि समितानि च ॥ १२.३०१{९९} ॥
तद्वयमेनमानम्य वंदे मया प्रमुक्तये ।
इति संभाष्य ते सर्वे नत्वा तच्छरणं गताः ॥ १२.३०२{१००} ॥
नमो बुद्धाय धर्माय संघायेति ववन्दिरे ।
इति ते निर्मिते तस्मिन् प्रसाद्य चित्तमारताः ॥ १२.३०३{१} ॥
सर्वपापविनिर्मुक्ता मर्त्यदेवालयं ययुः ।
एवं ते भानवः सर्वे सर्वत्र नरकेष्वपि ॥ १२.३०४{२} ॥
प्रोद्यन्ते नारकान् सर्वान् प्रत्याययुर्मुनेः पुरः ।
तथा तद्भानवश्चैवमुपरिष्टां गता अपि ॥ १२.३०५{३} ॥
तेऽपि सर्वे चतुर्लोकपालानां भुवनानि च ।
अवभास्य क्रमात्सर्वान् देवलोकानभासयन् ॥ १२.३०६{४} ॥
तथाकनिष्ठपर्यन्तं त्रैधातुकानभासयन् ।
एवं सर्वाश्च तान् सर्वानवभास्य समंततः ॥ १२.३०७{५} ॥
गाथाः प्रोद्घोषयन्तश्च प्रलयं सौगते वृषे ।
अनित्यं खलु संसारं दुःखशून्यं ह्यनात्मकम् ॥ १२.३०८{६} ॥
तस्मात्मारं परित्यज्य गछध्वं शरणं मुनेः ।
निष्क्रामतारभध्वं कं युज्यध्वं बुद्धशासने ॥ १२.३०९{७} ॥
मृत्युसैन्यं धुनीताशु नडागारं करी यथा ।
योऽप्यस्मिन् धर्मविनये ह्यप्रमत्तश्चरिष्यति ॥ १२.३१०{८} ॥
त्यक्त्वा जातिससंसारे दुःखस्यान्तं करिष्यति ॥ १२.३११{९!} ॥
अथ ते भानवः सर्वे त्रैधातुभुवनेष्वपि ।
सर्वान् सत्वान् समुद्धृत्य पुनः प्रत्याययुर्मुनेः ॥ १२.३१२{१०} ॥
अथ ते भानवः सर्वे भगवन्तं मुनीश्वरम् ।
प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा मूर्द्ध्नि चान्तर्दधुर्मुनेः ॥ १२.३१३{११} ॥
अथैतत्सभासीना लोकाः सर्वे ससांघिकाः ।
तत्तदद्भुतमालोक्य वभूवुर्विस्मयोद्धताः ॥ १२.३१४{१२} ॥
अथानंदः समुत्थाय कृतांजलिपुटो मुदा ।
भगवन्तं गुरुं नत्वा पप्रछ स्मितकारणम् ॥ १२.३१५{१२!} ॥
भगवन् भवतो वक्त्रात्पंचवर्णाः सुभांसवः ।
विनिर्गता दिशः सर्वानवभास्य शता पुनः ॥ १२.३१६{१३} ॥
भवान् हि सुगतो शास्ता संबुद्धो भगवञ्जिनः ।
(र्म् १६५)
निर्मदो निरहंकारः मानमात्सर्य्यवर्जितः ॥ १२.३१७{१४} ॥
तद्भव भगवं कस्मात्स्मितैः करोति सांप्रतम् ।
दृष्ट्वैवं तं स्मितं सर्वे इमे लोकाः प्रविस्मिताः ॥ १२.३१८{१५} ॥
नाहेतुः सुगता बुद्धा अर्हन्तो विगतोद्धवाः ।
दर्शयन्ति स्मितं केचित्तत्केन भवतः स्मृतम् ॥ १२.३१९{१६} ॥
तदेतद्धेतुमिछन्ति श्रोतुं सर्वे इमे जनाः ।
तदेतत्कारणं शास्तः समादेष्टुं समर्हति ॥ १२.३२०{१७} ॥
इत्येवं प्रार्थिते तेन शिष्येणानंदयोगिना ।
तथेति प्रतिसंमोद्य तमानंदं वभाषत ॥ १२.३२१{१८} ॥
एवमेतत्तथानंद यथैव भाषसि त्वया ।
तत्स्मितं यदर्थं मे तद्वक्ष्ये शृणुतादरात् ॥ १२.३२२{१९} ॥
पश्यानंद ममानेन सार्थवाहेन साधुना ।
एभी रत्नैश्च सत्कृत्य कृता पूजा स्वभक्तितः ॥ १२.३२३{२०} ॥
अनेन कुशलेनैव सार्थवाहो महासुधीः ।
क्रमाद्बोधिचरीं प्राप्य पूर्य्य पारमिता दश ॥ १२.३२४{२१} ॥
संबोधिपाक्षिकान् धर्मान् प्राप्य ब्रह्मविहारिकः ।
संबोधिं समवाप्यैवं जित्वा मारगणानपि ॥ १२.३२५{२२} ॥
बुद्धो रत्नोत्तमो नाम सर्वज्ञोऽर्हं तथागतः ।
धर्मराजो जगंनाथो लोके शास्ता भविष्यति ॥ १२.३२६{२३} ॥
तदनुमोदनां कृत्वा सद्धर्मं भजतादरात् ।
धर्मेणैव जगज्जित्वा मारचर्याविनिर्गतः ॥ १२.३२७{२४} ॥
भद्रचरी समासाद्य संबोधिपदमाप्नुयात् ।
धर्निओ हि जगतां मित्रमिहामुत्र समन्ततः ॥ १२.३२८{२५} ॥
हितकारी सुहृदिष्टः सर्वदापि सहानुगः ।
तस्माद्धर्मं समाधाय संचरध्वं समाहितः ॥ १२.३२९{२६} ॥
तेन वा मंगलं नित्यं सर्वभावी भवेद्ध्रुवम् ॥ १२.३३०{२७} ॥
इति शास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वानंदः सपार्षदः ।
तथेति मोदितस्तं च गुरुं नत्वा स नंदतः ॥ १२.३३१{२८} ॥
सोऽपि सार्थपतिश्चैव स्वकं व्याकरणं किल ।
मुनीन्द्रेण समादिष्टं श्रुत्वातीवाभ्यनंदतत् ॥ १२.३३२{२९} ॥
ततश्चाभिप्रसन्नात्मा समुत्थाय कृतांजलिः ।
भगवंतं ससंघं तं प्रणत्वैवं व्यतिज्ञपत् ॥ १२.३३३{३०} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ सर्वधर्माधिपेश्वरः ।
(र्म् १६६)
भवतां शरणं कृत्वा भवाम्यहमुपासकः ॥ १२.३३४{३१} ॥
यन्मया प्रकृतं पापं कारितं चानुमोदितम् ।
तत्सर्वं देशयिष्यामि तन्मे देहि शुभां चरिम् ॥ १२.३३५{३२} ॥
बोधौ चित्तं समाधाय त्रिरत्नं समुपाश्रये ।
क्षमस्व मेऽपराधत्वं तन्मां रक्ष मुदा तथा ॥ १२.३३६{३३} ॥
एवं तेनार्थितं श्रुत्वा स संबुद्धोऽभ्यधात्पुनः ।
यथा तेऽभिहितं साधो तथा संसेत्स्यते ध्रुवम् ॥ १२.३३७{३४} ॥
तस्माच्चित्तं समाधाय त्रिरत्नशरणं गतः ।
सर्वसत्वहितं कृत्वा बोधिचर्यां समाचर ॥ १२.३३८{३५} ॥
ततस्त्वं क्रमतो ह्येवं पूर्य पारमिता द्रुतम् ।
बोधिसत्वो महासत्वो भवेद्बोधिमवाप्नुयात् ॥ १२.३३९{३६} ॥
एतत्सत्यं परिज्ञाय सद्धर्मं संप्रसाधय ।
तेन ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ॥ १२.३४०{३७} ॥
जयोऽस्तु ते सदा बोधौ सिद्ध्यतु प्रणिहितं द्रुतम् ।
चिरं जीवं हितं लोके धर्मं धृत्वा सुखं वस ॥ १२.३४१{३८} ॥
इत्यसौ भगवान् बुद्धस्तस्मै दत्वाशिषं शुभाम् ।
संघैः सह समुत्थाय स्वं विहारं ययौ ततः ॥ १२.३४२{३९} ॥
अथ सार्थपतिश्चासौ सदारः संप्रमोदितः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा सद्धर्मेषु सदाचरत् ॥ १२.३४३{४०} ॥
तथा सर्वेऽपि सत्वाश्च श्रुत्वा तस्य प्रवृत्तिताम् ।
बोधिचित्तं समाधाय त्रिरत्नशरणं ययुः ॥ १२.३४४{४१} ॥
एतत्मे गुरुणाख्यातं संश्रुतं यथा मया ।
तथात्रैवं तव प्रीत्या कथ्यते संप्रबुध्यताम् ॥ १२.३४५{४२} ॥
तथा राजन् त्वयाप्येवं स्वयं धृत्वा वृषं शुभे ।
बोधयित्वा प्रजाश्चापि स्थापनीयाः सदा शुभे ॥ १२.३४६{४३} ॥
एवं चेत्ते सदाप्येवं सर्वत्रापि सुमंगलम् ।
भवेन्नूनं महाराजन् सत्यमेतन्न संशयः ।
धर्मेण निर्जितं पापं धर्मेण जीयते कुधीः ।
धर्मेण निर्जिता मारा धर्मेण बोधिमाप्नुयात् ।
तस्माद्बोधिपदं प्राप्तुं यदीच्छथ नराधिपः ।
बोधिचित्तं समाधाय सदा रत्नत्रयं भज ।
तथा तं क्रमणो राज बोधिचर्य्याहिताय च ।
सर्वमारगणां जित्वा संबोधिमाप्नुया ध्रुवम् ।
एतत्तेनोपगुप्तेन गुरुणादिष्टं समादरात् ।
(र्म् १६७)
श्रुत्वा राजो तथेत्येवं प्रत्यनन्दन् सपार्षदः ।
ये शृण्वन्तीदमेवं प्रणिहितमनसः सार्थवाहावदानम् ।
ये चापि श्रावयन्ति प्रमुदितमनसः सर्वलोकहितार्थम् ।
ते सर्वे बोधिसत्वा विजितकलिमलो बुद्धधर्मानुरक्ताः ।
संभुक्त्वा सत्सुखानि प्रथितगुणयुता बुद्धक्षेत्रे प्रयान्ति ।

++ इति श्रीरत्नमालावदानकथायां सार्थवाहोऽवदानं नाम द्वादश ++


(र्म् १६८)
xइइइ वडिकावदान
ओं नमः श्रीसर्वबुद्धबोधिसत्वेभ्यः ।
यः श्रीमाञ्छ्रीघनो लोके सद्धर्मैः समुपादिशत् ।
शासनानि त्रिलोकेषु जयन्तु तस्य सर्वदा ॥ १३.१{१} ॥
अवदानतत्वं वक्ष्यामि नत्वा तं श्रीघनं गुरुम् ।
पुराभूत्पाटलीपुत्रे नगरे स्वर्गसन्निभे ॥ १३.२{२} ॥
अशोको नृपराजेन्द्रस्त्रिरत्नसेवकः कृती ।
एकस्मिन् समये तत्र स राजा स्वजनैः सह ॥ १३.३{३} ॥
पौरिकैश्च सभां कृत्वा सद्धर्मं श्रोतुमैच्छत ।
तदा स सौगतो भिक्षुरुपगुप्तो जिनांशजः ॥ १३.४{४} ॥
लोकान् धर्मोत्सुकान् दृष्ट्वा समाधेः सहसोत्थितः ।
तत्सभायां समाक्रम्य सिंहासने शुभासने ॥ १३.५{५} ॥
भासयंस्तत्सभालोकांस्तस्थौ पूर्णसुधांशुवत् ।
अथाशोको महीपालः स मंत्रिपौरिकैः सह ॥ १३.६{६} ॥
पूजाङ्गैः पूजयित्वा तमुपगुप्तमवन्दत ।
स्थित्वा भूमौ स्वजानुभ्यामुत्तरासङ्गमुद्वहन् ॥ १३.७{७} ॥
कृताञ्जलिः पुटो नत्वा पुनरेवमभाषत ।
भदन्त श्रोतुमिच्छामि सद्धर्मं सुखसंप्रदम् ॥ १३.८{८} ॥
यथोक्तं श्रीमुनीन्द्रेण तथा देष्टुं च मेऽर्हति ।
एवं तेन महीन्द्रेण प्रार्थिते स यतीश्वरः ॥ १३.९{९} ॥
उपगुप्तो नरेन्द्रं तं समामन्त्र्यैवमब्रवीत् ।
साधु सुष्ठु महाराज शृणु सद्धर्ममादरात् ॥ १३.१०{१०} ॥
यथा मे गुरुणा ख्यातं तथा वक्ष्यामि ते हिते ।
पुरा स भगवान् बुद्धः शक्यसिंहो शुभाकरः ॥ १३.११{११} ॥
धर्मराजो जगच्छास्ता सर्वज्ञः सुगतो जिनः ।
सर्वविद्याकलाविज्ञः षडभिज्ञो मुनीश्वरः ॥ १३.१२{१२} ॥
मारजिल्लोकविन्नाथो विनायकस्तथागतः ।
श्रावस्त्यां जेतकारण्ये महोद्याने मनोरमे ॥ १३.१३{१३} ॥
अनाथपिण्डदाख्यस्य गृहस्थस्य महात्मनः ।
नानावृक्षसमाकीर्णे नानापुष्पप्रशोभितैः ॥ १३.१४{१४} ॥
नानाफलभरानम्रैः कल्पवृक्षसमानिकैः ।
अष्टाङ्गगुणसंपन्नजलैः पद्मोत्पालादिभिः ॥ १३.१५{१५} ॥
सुपुष्पैः परिपूर्णाभिः पुष्करिणीभिराश्रिते ।
नानाजन्तुगुणैश्चापि मिथः स्नेहानुवन्धितैः ॥ १३.१६{१६} ॥
नानापक्षिगणैश्चापि संहर्षैरुपसेविते ।
तस्मिं दिव्यमनोरम्ये मुनिसंघनिषेविते ॥ १३.१७{१७} ॥
पुण्यक्षेत्रे जिनावासे विहारे मणिमण्डिते ।
श्रावकैर्भिक्षुभिः सार्द्धं बोधिसत्वैरुपासकैः ॥ १३.१८{१८} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन तस्थौ धर्म्मं प्रकाशितुम् ।
(र्म् १६९)
एवं तत्र सभासीनं संबुद्धं धर्मभाषिणम् ॥ १३.१९{१९} ॥
दृष्ट्वा धर्मामृतं पातुं सर्वलोकाः समाययुः ॥ १३.२०{१९!} ॥
दैवा दैत्याश्च सिद्धाश्च यक्षगंधर्वकिन्नराः ।
ग्रहा विद्याधराः साध्या नागेंद्रा गरुडा अपि ॥ १३.२१{२०} ॥
सर्वेऽपि लोकपालाश्च मुनयश्च महर्षयः ।
यतयो योगिनश्चापि तीर्थिकाश्च तपश्विनः ॥ १३.२२{२१} ॥
ब्राह्मणाः क्षत्रियाश्चापि वैश्याः शूद्राश्च मंत्रिणः ।
अमात्याः कोट्टवाराश्च सार्थवाहा महाजनाः ॥ १३.२३{२२} ॥
शिल्पिनो वणिजश्चापि गृहस्थाः पौरिका जनाः ।
तथा जानपदाश्चापि ग्राम्याः कार्पटिका अपि ॥ १३.२४{२३} ॥
एवमन्येऽपि सत्वाश्च सर्वजातिसमुद्भवाः ।
पूजापंचोपहाराणि गृहीत्वा भक्तिमानसा ॥ १३.२५{२४} ॥
सद्धर्मं श्रद्धया श्रोतुमनुमोद्य समाययुः ।
तत्र सर्वे प्रविष्टास्ते दृष्ट्वा तं सुगतं जिनम् ॥ १३.२६{२५} ॥
वन्दित्वानन्दिताः सर्वे पूजां चक्रुर्यथाक्रमम् ॥ १३.२७{२६!} ॥
ततो नत्वा समासीनाः परिवृत्य प्रमोदिताः ।
धर्म्मं श्रोतुं पुरस्कृत्य तस्थुः साञ्जलयो मुदा ॥ १३.२८{२७} ॥
अथ स भगवान् दृष्ट्वा तांल्लोकान् धर्मवाञ्छिनः ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ १३.२९{२८} ॥
एवं स भगवान्नित्यं सर्वसत्वहितार्थिकः ।
धर्मं प्रकाशयं लोके तस्थौ दीप्तांशुमानिव ॥ १३.३०{२९} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र श्रावस्त्यां पुरिसंभवः ।
आढ्यः श्रेष्ठी महाभोगः सुविस्तीर्णपरिग्रहः ॥ १३.३१{३०} ॥
श्राद्धो भद्राशयो धीरः सर्वलोकसुहृत्प्रियः ।
तीर्थिकसेवको मानी वभूव श्रीमदान्वितः ॥ १३.३२{३१} ॥
तदा स सुन्दरीभार्यां कुलधर्मसमानिकाम् ।
आदाय रतिसंरक्तो रेमे नित्यं यथासुखम् ॥ १३.३३{३२} ॥
तस्यैवं रममाणस्य भार्या साभूत्सुगर्भिणी ।
ततः प्रवृद्धगर्भा सा पाण्डुवर्णा व्यराजत ॥ १३.३४{३३} ॥
ततः सा गर्भसंजातं पुत्रं तस्यामुपाश्रितम् ।
पुत्रं मत्वाभिनंदंती भर्त्तारमेवमब्रवीत् ॥ १३.३५{३४} ॥
स्वामिन् गर्भे प्रजातो मे यत्कुक्षौ दक्षिणाश्रितः ।
दारकोऽयं भवेत्पुत्रः नूनं तस्मात्प्रमोदय ॥ १३.३६{३५} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स गृहस्थः प्रहर्षितः ।
गर्भे स व्याश्रितं दृष्ट्वा मुदैवं समुदानयत् ॥ १३.३७{३६} ॥
वत मे जायते पुत्रस्तदहं भाग्यवान् भवे ।
पुत्रमुखं हि पश्येयं वंशस्थितिर्भवेदपि ॥ १३.३८{३७} ॥
यन्मम विद्यते पुण्यं दानशीलादिसंचितम् ।
तेनानयोर्द्वयोरस्तु जननीपुत्रयोः शिवम् ॥ १३.३९{३८} ॥
एवं प्रोक्त्वा गृहस्थः स श्रद्धया संप्रमोदितः ।
भिक्ष्वर्थिब्राह्मणेभ्यश्च ददौ दानं यथेप्सितम् ॥ १३.४०{३९} ॥
(र्म् १७०)
कुलेष्टदेवताश्चापि समभ्यर्च्य यथाविधि ।
तच्छुभं प्रार्थयन्नित्यं तस्थौ पुत्रसमुत्सुकः ॥ १३.४१{४०} ॥
ततः सा भद्रिका नारी पथ्योपचारभोगिनी ।
असूत समये पुत्रं सुंदरं लक्षणान्वितम् ॥ १३.४२{४१} ॥
ततः स जनकः श्रुत्वा संप्रजातं सुतं मुदा ।
सहसा समुपास्रित्य ददर्श तं ससुंदरम् ॥ १३.४३{४२} ॥
दर्शनीयं सुभद्राङ्गं प्रासादिकं मनोहरम् ।
दृष्ट्वापि सुचिरं पश्यन्नेव तस्थावतृप्तितः ॥ १३.४४{४३} ॥
ततो जातिमहं कृत्वा तस्य पित्रा प्रसादिना ।
वडिक इति नाम्ना प्रख्यापितोऽभूत्स दारकः ॥ १३.४५{४५!} ॥
ततः स वालकोऽष्टाभ्यो धात्रीभ्यः प्रतिपालने ।
मानयित्वानुसंभाष्य पित्रा समर्पितोऽभवत् ॥ १३.४६{४६} ॥
तथा स वडिको वालोऽष्टाभिर्धात्रीभिरादरात् ।
पाल्यमानः प्रवृद्धोऽभूथ्रदस्थमिव पंकजम् ॥ १३.४७{४७} ॥
यदा स दारकः पंचवर्षितोऽभून्मदान्वितः ।
तदा विद्योपलब्धार्थी लिपिशालामुपाविशत् ॥ १३.४८{४८} ॥
तत्र स सद्गुरुं नत्वा क्रमाल्लिपीन्मुदाग्रहीत् ।
गुरुभक्तिप्रसादेन लिपिपारं ययौ लघु ॥ १३.४९{४९} ॥
ततः स गुरुभिः सम्यच्छिष्यमाणः सुबुद्धिमान् ।
अधीत्य सर्वशास्त्राणि विद्यापारं ययौ लघु ॥ १३.५०{५०} ॥
तदा तद्वडिकस्यापि पूर्वकर्मविपाकतः ।
देहे कस्मात्समुत्पन्नो महाव्याधिः पराक्रमत् ॥ १३.५१{५१} ॥
तदा स व्याधिना तेन पीड्यमानोऽभिमूर्छितः ।
असह्यवेदनाक्रान्तो विरुराव दिवानिशम् ॥ १३.५२{५२} ॥
तथा तं व्याधिनाघ्रातमसह्यवेदनातुरम् ।
क्रन्दन्तं स पिता दृष्ट्वा कृपयैवं व्यचिंतयत् ॥ १३.५३{५३} ॥
हा मे दैवविरुद्धेन पुत्रोऽयं व्याधिमूर्छितः ।
असह्यवेदनाक्रान्तो भोक्तुमपि न वाञ्छति ॥ १३.५४{५४} ॥
अवश्यं मरणं यायात्कथं जीवेदभुक्तवान् ।
मृते पुत्रे मरिष्येऽहं स्नेहदुःखं कथं सहे ॥ १३.५५{५५} ॥
इति चिन्ताव्यथाक्रान्तो भोग्येऽपि विरतोत्सवः ।
तमेव स्वात्मजं पश्यंस्तस्थौ स्नेहाभिवन्धितः ॥ १३.५६{५६} ॥
मातापि तं सुतं दृष्ट्वा स्नेहदुःखाग्नितापिता ।
(र्म् १७१)
मृत्युशंका परित्रस्ता रुदन्ती समुपाचरत् ॥ १३.५७{५७} ॥
तदा तस्य सुहृन्मित्रवांधवाः समुपागताः ।
सर्वे ते रोगिणं दृष्ट्वा स्नेहार्त्ता एवमब्रुवन् ॥ १३.५८{५८} ॥
किं भो स्वस्थं न ते देहे भोक्तुं किं वा न वाञ्छसि ।
भुंक्ष्व यथेप्सितं पथ्यं तिष्ठ धैर्यं समाश्रयन् ॥ १३.५९{५९} ॥
इति प्रोक्तेऽपि तैः सर्वैः स वडिको ज्वरान्वितः ।
दृष्ट्वैव तान्मुहुः पश्यन्नैव किञ्चिदभाषत ॥ १३.६०{६०} ॥
ततः सर्वेऽपि ते दृष्ट्वा तं वडिकं रुजातुरम् ।
मृत्युशंकाविषादिग्धं पितरं तं तथावदन् ॥ १३.६१{६१} ॥
साधोऽस्य वर्द्धते रोगस्तद्रोगव्युपाशान्तये ।
सहसा वैद्यमाहूय दर्शयस्व समाहितः ॥ १३.६२{६२} ॥
उपदिष्टं यथा तेन वैद्येन सुधिया तथा ।
परिचर्य्यां समाधाय कुरूपचारमादरात् ॥ १३.६३{६३} ॥
तथा पथ्योपचारेण सिद्धौषध्यसहैरपि ।
क्रमादस्य शरीरस्थो रोगः शान्तिं व्रजेद्ध्रुवम् ॥ १३.६४{६४} ॥
ततस्तेऽयं सुतो भद्रः परिपुष्टतनुःकृती ।
स्वकुलधर्ममाधाय सुखं जीवेच्छुभे चरन् ॥ १३.६५{६५} ॥
इति मत्वा महाभाग मा कृथास्तद्विषादनम् ।
धैर्यमालम्व्य देवांश्च स्मृत्वा भुक्त्वा सुखं वस ॥ १३.६६{६६} ॥
इत्येवं समुपादिश्य तद्गृहस्थात्समुत्थिताः ।
सर्वे ते स्नेहदुःखार्त्ताः स्वस्वगेहमुपाचरत् ॥ १३.६७{६७} ॥
ततः स गृहभृत्तस्य पुत्रस्य रोगशांतये ।
सद्वैद्यं समुपाहूय सादरं समदर्शयत् ॥ १३.६८{६८} ॥
तस्य रोगनिमित्तं स वैद्यो दृष्ट्वा समीक्ष्य च ।
पथ्यौषध्युपचारेण समाहित उपाचरत् ॥ १३.६९{६९} ॥
तथापि तस्य तद्रोगः परिवृद्धो दिने दिने ।
केनापि ह्युपचारेण नैव शान्तिमुपाययौ ॥ १३.७०{७०} ॥
तद्रोगं वर्द्धितं दृष्ट्वा जनकः स विषादितः ।
भूतिकं सहसाहूय रोगहेतुमपृच्छत ॥ १३.७१{७१} ॥
ततः स भूतिको दृष्ट्वा तस्य रोगप्रशान्तये ।
स भूतदेवताभ्यश्च वलिं प्रादाद्यथाविधि ॥ १३.७२{७२} ॥
तथापि वृंहितो रोगस्तस्य कर्मविपाकतः ।
किञ्चिदपि विशेषेण नैव शान्तिमुपाययौ ॥ १३.७३{७३} ॥
ततः स जनको दृष्ट्वा तद्रोगं परिवर्द्धितम् ।
आयुर्विदमुपामंत्र्य रोगहेतुमपृच्छत ॥ १३.७४{७४} ॥
(र्म् १७२)
स अयुर्विदको दृष्ट्वा तस्य ग्रहदशाफलम् ।
कुदशाव्युपशान्त्यर्थं ग्रहपूजामुपादिशत् ॥ १३.७५{७५} ॥
तथा स जनकस्तस्य रोगिणो ग्रहशान्तये ।
ब्राह्मणं समुपामन्त्र्य ग्रहपूजामकारयत् ॥ १३.७६{७६} ॥
तथापि तस्य तद्रोगो वर्द्धितो न शमं ययौ ।
दैवेन समुपाघ्राते तदुपाये न सिद्ध्यते ॥ १३.७७{७७} ॥
तथा स जनकस्तस्य पुत्रस्य रोगवृद्धितम् ।
दृष्ट्वा निराशया भिन्नचित्तो मूर्च्छामुपाययौ ॥ १३.७८{७८} ॥
तदा सा सुप्रिया भार्या भर्त्तारं तं विमोहितम् ।
दृष्ट्वैव समुपागृह्य समाश्वास्यैवमब्रवीत् ॥ १३.७९{७९} ॥
स्वामिन् धैर्य्यं समालम्ब्य त्यज चित्ते विमोहताम् ।
किमस्माकं प्रयत्नेन दैवस्यात्र प्रमाणिके ॥ १३.८०{८०} ॥
सर्वथा भाविनो भावाः फलंति सर्वजीविनाम् ।
यदभावि न तद्भावि भावि चेन्न तदन्यथा ॥ १३.८१{८१} ॥
तस्माद्दैवप्रसादाय स्वकुलेशेष्टदेवताः ।
अनुस्मृत्य समाराध्य याचस्व पुत्रजीवितम् ॥ १३.८२{८२} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स गृहस्थोऽनुमोदितः ।
कुलदेवं समभ्यर्च्य प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १३.८३{८३} ॥
प्रसीद मे कुलेश त्वं क्षमस्व ह्यपराधताम् ।
तवैव शरणस्थोऽहं तन्मे पुत्रं प्ररक्षताम् ॥ १३.८४{८४} ॥
एवं तेन गृहस्थेन प्रार्थितेऽपि दिवानिशम् ।
तस्य रोगो विवृद्धोऽभून्नैव शाम्यमुपाक्रमत् ॥ १३.८५{८५} ॥
तथा ब्रह्मादिदेवांश्च सर्वान् लोकाधिपानपि ।
विहारमण्डपारामक्षेत्रारण्यसमाश्रितान् ॥ १३.८६{८६} ॥
नदीकूपतडागादिजलाश्रयप्रतिस्थितान् ।
बलिभोक्तॄन् कलंकस्थान्मार्गशृङ्गाटकाश्रितान् ॥ १३.८७{८७} ॥
एवमन्यत्र सर्वत्र प्रतिस्थितान् समर्चयन् ।
पुत्रस्यारोग्यकौशल्यं जीवितं स समर्थयन् ॥ १३.८८{८८} ॥
तथापि तस्य रोगो न शमितोऽभूत्प्रवर्द्धितः ।
ततस्तं जनको दृष्ट्वा निराशा मूर्छितोऽपतत् ॥ १३.८९{८९} ॥
तदा स वडिको रोगी पितरं तं विमूर्छितम् ।
पृथिव्यां पतितं दृष्ट्वा शनैर्नीचस्वरोऽवदत् ॥ १३.९०{९०} ॥
हा हा मे जावते पापं येनायं पतितः पिता ।
(र्म् १७३)
स्नेहदुःखाग्निसंतप्तः पुत्रतो मरणं व्रजेत् ॥ १३.९१{९१} ॥
हा तातोत्तिष्ठ मां पश्य मा त्यजात्मजमातुरम् ।
धैर्य्यमालम्व्य संधाय रक्ष मां समुपस्थितः ॥ १३.९२{९२} ॥
इत्यसौ विलपन् पुत्रः पितरं तं विमूर्छितम् ।
दृष्ट्वा भोजनकेत्यश्रु मुञ्चंस्तस्थौ निराश्रितः ॥ १३.९३{९३} ॥
तदा सा सुप्रिया भार्य्या भर्त्तारं तं विमूर्छितम् ।
दृष्ट्वैव सहसालिंग्य समुत्थाप्यैवमब्रवीत् ॥ १३.९४{९४} ॥
स्वामिन् धैर्यं समालंब्य पश्य मां ते प्रियं सतीम् ।
त्यक्त्वा दैन्यं समाधाय पश्यन् रक्षात्मकं प्रियम् ॥ १३.९५{९५} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स गृहस्थो समुत्थितः ।
दृष्ट्वा तां सुप्रियां भार्यां पुत्रं चैवमभाषत ॥ १३.९६{९६} ॥
हा दैव किं मया पापं प्रकृतं दारुणं पुरा ।
येनायं सुकृती पुत्रः त्यक्त्वा मां क्व प्रयास्यति ॥ १३.९७{९७} ॥
हा हा मे संपदश्चैताः समृद्धाः समुपार्जिताः ।
को नु भोक्ता भवेदासां व्यर्थं नक्ष्यन्ति सर्वशः ॥ १३.९८{९८} ॥
किमत्राहं करिष्यामि यास्यामि शरणं च कम् ।
को नु मां सहसा रक्षेद्दत्वा पुत्रस्य जीवितम् ॥ १३.९९{९९} ॥
किमत्रास्य रुजः शान्त्यै करिष्यामि प्रतिक्रियाम् ।
न जाने परिमूढोऽस्मि चेतना मे न विद्यते ॥ १३.१००{१००} ॥
इति चिन्तापरीतात्मा पुत्रस्नेहविमोहितः ।
कारुणाकुलचित्तोऽपि पुनरेवं व्यचिन्तयत् ॥ १३.१०१{१०१} ॥
यदिमे तीर्थिका विज्ञा भगवन्तो विचक्षणाः ।
सर्वज्ञाः सद्गुणाधाराः शास्तारो मे हितंकराः ॥ १३.१०२{१०२} ॥
तत्तान् सर्वान् समामंत्र्य गृहे भोक्ष्यैः समर्चयन् ।
इमं पुत्रं पुरः स्थाप्य दर्शयेयं शुभाप्तये ॥ १३.१०३{१०३} ॥
तत्सुदृष्टिप्रसादेन नूनमस्य भवेच्छुवम् ।
ततो हि क्रमशो रोगाः शाम्येयुः सर्वथा लघु ॥ १३.१०४{१०४} ॥
तदायमात्मजः पुष्टो न रोगी सुतनुः सुखी ।
कृती शुभरतो भोगी कुलधर्मे समाचरेत् ॥ १३.१०५{१०५} ॥
इति निश्चित्य स श्रेष्ठी तत्र तीर्थ्याश्रमे गतः ।
तान् सर्वांस्तीर्थिकान्नत्वा प्रार्थयेदेवमादरात् ॥ १३.१०६{१०६} ॥
नमो वो ब्रह्मविज्ञेभ्यो भवतां शरणं व्रजे ।
विज्ञप्यते यदर्थं तदनुग्रहीतुमर्हत ॥ १३.१०७{१०७} ॥
(र्म् १७४)
इति तेनोदितं श्रुत्वा तीर्थिकास्तेऽभिमानिकाः ।
सर्वे तं समुपामंत्र्य प्रमोदयितुमब्रुवन् ॥ १३.१०८{१०८} ॥
साधु वद महासाधो यत्ते कार्यं समीहितम् ।
तत्सर्वं सर्वथास्माभिः कृतमेवं करिष्यते ॥ १३.१०९{१०९} ॥
इति तैस्तीर्थिकैः प्रोक्ते स श्रेष्ठी संप्रसादितः ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ १३.११०{११०} ॥
भगवन्तो महाविज्ञा भवन्तो गुरवो मम ।
तत्सर्वं प्रतिजानीत यदर्थं समुपाचरे ॥ १३.१११{१११} ॥
तथापि चार्थयिष्येऽत्र यन्मे कष्टं प्रवर्त्तते ।
तद्वो विज्ञापनं कर्तुं भवतः शरणं व्रजे ॥ १३.११२{११२} ॥
यन्मया प्रकृतं पापं तेन मे स्वात्मजाधुना ।
रोगैः संपीड्यतेऽतीवनिःस्वस्थो मरणं व्रजेत् ॥ १३.११३{११३} ॥
नानास्वस्तिविधानैर्हि तस्य रोगो न शाम्यति ।
भिषजां कृतयत्नानि न सिद्ध्यन्ति कथं चन ॥ १३.११४{११४} ॥
अनेका देवताश्चापि प्राभ्यर्च्य प्रार्थितो मया ।
तथापि शाम्यते नैव तस्य रोगो विवर्द्धितः ॥ १३.११५{११५} ॥
यथा यथा रुजाशान्तिस्वस्त्युपायकृतानि हि ।
तथा तथा न तद्रोगः प्रशाम्यति प्रवर्द्ध्यते ॥ १३.११६{११६} ॥
किमुपायं करिष्यामि केन शाम्येत तद्गदः ।
तदुपायं प्रदातव्यं येनाशु शाम्यते क्रमात् ॥ १३.११७{११७} ॥
इति विज्ञापनां कर्तुं भवतां शरणं व्रजे ।
तन्मेऽनुकम्पयासु नो रोगशान्तिर्विधीयताम् ॥ १३.११८{११८} ॥
भवन्तो मेऽनुशास्तारः सर्वज्ञा ब्रह्मचारिणः ।
तन्मे सुकृपया दृष्ट्या परित्रातुं समर्हत ॥ १३.११९{११९} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा सर्वे ते तीर्थिका अपि ।
श्रेष्ठिनं तं समामंत्र्य पुनरेवं समब्रुवन् ॥ १३.१२०{१२०} ॥
शृणु साधो यदस्माभिर्हितार्थं ते प्रचक्ष्यताम् ।
तत्सत्यं नः परिज्ञाय प्रमाणीक्रियतां किल ॥ १३.१२१{१२१} ॥
वयं हि सर्वलोकानां शास्तारो हितसाधकाः ।
तस्मादत्र विषादत्वं मा कृथा धैर्यमाश्रय ॥ १३.१२२{१२२} ॥
अद्यैव सहसा गत्वा वयं दृष्ट्वा तवात्मजम् ।
निःपापं नीरुजं स्वास्थ्यं करिष्यामः सुजीवितम् ॥ १३.१२३{१२३} ॥
अप्येतद्वचनं सत्यं श्रुत्वा दृष्ट्वा प्रमाणय ।
(र्म् १७५)
अन्यथा न भवेत्क्वापि ह्यस्माकं ब्रह्मचारिणाम् ॥ १३.१२४{१२४} ॥
इति तैस्तीर्थिकैः प्रोक्तं श्रुत्वा स गृहसत्तमः ।
तथेति प्रतिहर्षित्वा नत्वा तान् स्वगृहं ययौ ॥ १३.१२५{१२५} ॥
तत्र स गृह आसाद्य दासिदासजनैः सह ।
तदर्हभोज्यपूजाङ्गसामग्रीं समसाधयत् ॥ १३.१२६{१२६} ॥
तस्मिन्नेव क्षणे तत्र सर्वे ते तीर्थिका मुदा ।
सहसा समुपागत्य स्वस्वासने उपाविशत् ॥ १३.१२७{१२७} ॥
तथा तान् समुपासीनान् दृष्ट्वा श्रेष्ठी स मोदितः ।
पूजाङ्गैः क्रमतोऽभ्यर्च्य भोजनैः समतोषयत् ॥ १३.१२८{१२८} ॥
ततश्च भोजनान्ते स वडिकं तं प्रियात्मजम् ।
रोगिणं समुपाहृत्य तेषां पुरोऽभ्यदर्शयत् ॥ १३.१२९{१२९} ॥
ते सर्वे तीर्थिका दृष्ट्वा वडिकं तं रुजान्वितम् ।
तदामयनिमित्तं च निरीक्ष्यैवमुपादिशत् ॥ १३.१३०{१३०} ॥
अहो ह्यस्य महारोगं महापातकसंभवम् ।
तत्पातकविमुक्त्यै तु दातव्यं दानमादरात् ॥ १३.१३१{१३१} ॥
तद्यथा नवरत्नानि हेमलक्षपलानि च ।
श्रद्धया ब्रह्मचारिभ्यः संप्रदद्यात्समर्चयन् ॥ १३.१३२{१३२} ॥
यद्येतद्दीयते दानं त्वया गृहपते तथा ।
भग्नकुष्माण्डदरिनमहिषीशतदक्षिणा ॥ १३.१३३{१३३} ॥
पुरा दत्ता नंदराज्ञा अस्माकं ब्रह्मचारिणाम् ।
पादस्फोटामयस्तस्य शांतोऽभूत्तत्प्रभावतः ॥ १३.१३४{१३४} ॥
तथास्य सर्वपापानि विनक्ष्यन्ति न संशयः ।
ततः सर्वेऽपि रोगाश्च विनक्ष्यन्ति क्रमाद्द्रुतम् ॥ १३.१३५{१३५} ॥
ततो रोगैर्विमुक्तोऽयं कुशली स्वास्थ्यमाप्नुयात् ।
ततः पुष्टो विशुद्धाङ्गः सुशीलः सुकृती सुधीः ।
स्वकुलाचारधर्मिष्ठो वंशांश्चापि समुद्धरेत् ॥ १३.१३६{१३६} ॥
इति मत्वा त्वया साधो दातव्यं दानमादरात् ।
अन्यथा न भवेत्स्वस्ति तवास्य नंदनस्य च ॥ १३.१३७{१६७} ॥
इति तैर्गदितं श्रुत्वा स श्रेष्ठी परिबोधितः ।
तस्यात्मजस्य त्राणार्थं तथा दातुमुदाचरत् ॥ १३.१३८{[१३८]} ॥
ततः स पुनरभ्यर्च्य तान् सर्वान्स्तीर्थिकान् पतीन् ।
प्रददौ नवरत्नानि स्वर्णलक्षपलानि च ॥ १३.१३९{१३९} ॥
ततस्ते तीर्थिकाः सर्वे दृष्ट्वा तानि प्रमोदिताः ।
सर्वान्यपि प्रतिगृह्य तथाशीर्वचनं ददुः ॥ १३.१४०{१४०} ॥
स्वस्त्यस्तु ते सदा साधो कल्याणमस्तु सर्वथा ।
(र्म् १७६)
नीरोगी सुचिरं जीव्या जयोऽस्तु ते समन्ततः ॥ १३.१४१{१४१} ॥
एतदेव समादिश्य सर्वे ते तीर्थिकास्ततः ।
तानि सर्वाणि वस्तूनि प्रतिगृह्याश्रमं ययुः ॥ १३.१४२{१४२} ॥
तथापि तस्य रोगा न शमिता वर्द्धिताः क्रमात् ।
स्वदैवफलभोग्यानि भोक्तव्यानि हि सर्वथा ॥ १३.१४३{१४३} ॥
ततस्तज्जनको दृष्ट्वा स्वात्मजं तं रुजातुरम् ।
निराशामूर्छितो भूमौ निपतं व्यलपत्तथा ॥ १३.१४४{१४४} ॥
हा दैव किं मया पापं दारुणं प्रकृतं पुरा ।
यतोऽयं स्वात्मजः पुत्रः पुरो मे मरणं व्रजेत् ॥ १३.१४५{१४५} ॥
कृतान्युपाययत्नानि दानानि विविधानि च ।
सर्वाण्येतानि मत्पापैर्निस्फलानि भवन्ति हि ॥ १३.१४६{१४६} ॥
किं मयात्रापि कर्त्तव्यं कोऽत्र मे हितमादिशेत् ।
सर्वथाहं विनष्टोऽस्मि कोऽपि त्राता न विद्यते ॥ १३.१४७{१४७} ॥
कस्यात्र शरणं यास्ये को नो रक्षेद्दयादृशा ।
सर्वे वयं विनष्टास्म हा दैव शरणं व्रजे ॥ १३.१४८{१४८} ॥
इत्येवं विलपंतं तं जनकं वडिकोऽपि सः ।
दृष्ट्वा शनैः समाहूय पुर एवमभाषत ॥ १३.१४९{१४९} ॥
भो तात किं त्वयात्रापि कर्त्तव्यं हि मयापि च ।
सर्वेषामपि जन्तूनां दैवगतिः प्रमाणिका ॥ १३.१५०{१५०} ॥
इति मत्वा विषादत्वं हृदये मा कृथास्त्यज ।
संबुद्धशरणं कृत्वा भज नित्यमनुस्मरन् ॥ १३.१५१{१५१} ॥
बुद्ध एव जगच्छास्ता त्राता लोकहितंकरः ।
दुर्गतितारको नाथो भर्त्ता सद्गतिनायकः ॥ १३.१५२{१५२} ॥
तदेवं सुगतं स्मृत्वा सद्धर्मं समुपाश्रयन् ।
संघानां भजनं कृत्वा चिनु पुण्यं समाहितः ॥ १३.१५३{१५३} ॥
त्रिरत्ने साधितं पुण्यं न क्षिणुयात्कदा चन ।
यदि दैवाद्विपत्तिः स्यात्पुण्यं तु लभते वरम् ॥ १३.१५४{१५४} ॥
पुण्येन रक्ष्यते लोकः पुण्येन सद्गतिं व्रजेत् ।
तस्मात्पुण्यं महारत्नं चिनु धैर्यं समाश्रयन् ॥ १३.१५५{१५५} ॥
अवश्यमरणे लोके किं विषादेन सिद्ध्यते ।
इति मत्वापि तं बुद्धं स्मृत्वा भज समाहितः ॥ १३.१५६{१५६} ॥
तथाहं वा तमेवात्र संबुद्धं शरणं व्रजन् ।
संस्मृत्वा भजनं कुर्वन् व्रजेय मरणं ध्रुवम् ॥ १३.१५७{१५७} ॥
यदि तस्य जिनेन्द्रस्य कृपास्ति मयि पापिनि ।
(र्म् १७७)
तत्कृपादृक्प्रसादेन जीवेय नीरुजः पुनः ॥ १३.१५८{१५८} ॥
यदि दैवबलेनाहं मृते तत्स्मृतिपुण्यतः ।
सर्वथा दुर्गतिं त्यक्त्वा सद्गतिं पुनराप्नुयाम् ॥ १३.१५९{१५९} ॥
एवं ज्ञात्वा त्वया तात मा क्रियतां विषादता ।
संसारेऽवश्यं मर्त्तव्यं सर्वेषामपि जन्मिनाम् ॥ १३.१६०{१६०} ॥
इत्युक्त्वा स रुजार्त्तोऽपि वडिको धैर्य्यमाश्रयन् ।
संबुद्धं शरणं कृत्वा स्मृत्वा तस्थौ समाहितः ॥ १३.१६१{१६१} ॥
तथा स गृहभृच्छ्रेष्ठी श्रुत्वैतदात्मजोदितम् ।
सत्यमेतत्परिज्ञाय बुद्धं स्मृत्वा तथावदत् ॥ १३.१६२{१६२} ॥
नमो बुद्धाय धर्माय संघाय च सदा स्मरे ।
अद्यारभ्य सदा नित्यं भवतां शरणं व्रजे ॥ १३.१६३{१६३} ॥
यदि वोऽस्ति कृपा लोके रक्षन्तु नः सुदुःखिनः ।
सर्वथा कृपया दृष्ट्या दृष्ट्वाशु त्रातुमर्हति ॥ १३.१६४{१६४} ॥
यथान्ये त्रिभवे लोका भवद्भिः प्रतिपालिताः ।
तथास्मान् कृपया दृष्ट्वा त्रातुमर्हति सर्वथा ॥ १३.१६५{१६५} ॥
रक्षतु भगवन्नाथ जीवयेयं ममात्मजम् ।
कृपयानुग्रहं कृत्वा पुत्ररत्नं प्रयच्छ मे ॥ १३.१६६{१६६} ॥
यदि जीवेदयं पुत्रो भवद्दृष्टिप्रसादतः ।
भवतां शरणे स्थित्वा चरतु व्रतमादरात् ॥ १३.१६७{१६७} ॥
इत्येवं स्मरणं कृत्वा संबुद्धशरणं व्रजन् ।
स श्रेष्ठी तं सुतं दृष्ट्वा तस्थौ मोहविनोदितः ॥ १३.१६८{१६८} ॥
तस्मिन्नेव क्षणे लोकां त्रातुं स भगवान्मुनिः ।
संपश्यन् कृपया दृष्ट्या प्राद्राक्षीत्तान् सदुःखिनः ॥ १३.१६९{१६९} ॥
तथा तान् दुःखिनो दृष्ट्वा भगवान् स जिनेश्वरः ।
सहसा तान् परित्रातुं बुद्धरस्मिं व्यमुञ्चत ॥ १३.१७०{१७०} ॥
ताभिः कनकवर्णाभिः संबुद्धरश्मिभिस्तदा ।
समन्तात्समतिक्रम्य तद्गृहमवभासितम् ॥ १३.१७१{१७१} ॥
ततो मैत्र्यंशवश्चापि तेन भगवता पुनः ।
समुत्षृष्टास्तनौ तस्य पर्यस्पृशन् प्रसादिताः ॥ १३.१७२{१७२} ॥
ततस्तस्य तनुस्तैः संस्पृष्टमात्रे समंततः ।
प्रह्लादिता सुखप्राप्ता स्वास्थ्यतां समुपाययौ ॥ १३.१७३{१७३} ॥
ततः स वडिकः स्वास्थ्यं प्राप्य निर्मलमानसः ।
विस्मितः पितरं पश्यन् समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ १३.१७४{१७४} ॥
अहो बुद्धस्य माहात्म्यमहो धर्मानुभावता ।
अहो संघप्रभावत्वं पश्य तात मुनेः प्रभाम् ॥ १३.१७५{१७५} ॥
(र्म् १७८)
यस्यानुस्मृतिमात्रेण कृपा लोके प्रसार्यते ।
धन्योऽयं भगवान् बुद्धो जयत्वेवं सदा स्थितः ॥ १३.१७६{१७६} ॥
यस्य दयानुभावेन जीवेम नीरुजः सुखी ।
पापैश्चापि विमुक्तोऽहमिति सत्यं प्रमन्यते ॥ १३.१७७{१७७} ॥
तस्मात्तमेव शास्तारं संबुद्धं शरणं व्रजे ।
यावद्भवमनुस्मृत्वा भजेय समुपाश्रितः ॥ १३.१७८{१७८} ॥
एवं बुद्धगुणान् स्मृत्वा वडिकः स प्रमोदितः ।
कृताञ्जलिः स्मरन् भूयः प्रणत्वैवमयाचत ॥ १३.१७९{१७९} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ भवतां शरणं व्रजे ।
यावद्भवं त्रिरत्नानां भवेयं सेवकः सदा ॥ १३.१८०{१८०} ॥
इत्येवं सुगतं स्मृत्वा वडिकः सोऽभिबोधितः ।
भूयो भूयः स्मरन्नत्वा तस्थौ स्वास्थ्यत्वमागतः ॥ १३.१८१{१८१} ॥
तदा स भगवान् बुद्धो दृष्ट्वा तं शुद्धमानसम् ।
सद्धर्मं समुपादेष्टुं तद्द्वारे समुपासरत् ॥ १३.१८२{१८२} ॥
तद्द्वारसमुपासीनं तं मुनीन्द्रं रविप्रभम् ।
दृष्ट्वैव विस्मितो द्वास्थः सहसा गृहमाविशत् ॥ १३.१८३{१८३} ॥
तत्र गृहपतिं दृष्ट्वा वडिकं तं च सादरम् ।
पुरतः समुपेत्यैव व्यज्ञापयत्ससत्वरः ॥ १३.१८४{१८४} ॥
गृहपते मुनीन्द्रोऽत्र गृहद्वार उपस्थितः ।
तदत्र सहसोपेत्य समामंत्र्य प्रवेशय ॥ १३.१८५{१८५} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा वडिकः स प्रसादितः ।
उत्थितः सहसोपेत्य तं मुनीन्द्रं मुदानमत् ॥ १३.१८६{१८६} ॥
नत्वा तं सुगतं गेहे प्रज्ञप्य स्वासनं मुदा ।
विज्ञप्य समुपामंत्र्य प्रवेशयंस्तथार्थयन् ॥ १३.१८७{१६७!} ॥
स्वागतं भगवन् वांछे भवतां शरणं मुने ।
प्रविशतु जगन्नाथ विजयस्वासने शुभे ॥ १३.१८८{१६८} ॥
इति तेनोदिते बुद्धो भगवान् स समाविशन् ।
स्वासने समुपासीनो वडिकं तं तथावदत् ॥ १३.१८९{१६९१} ॥
किं ते वडिक दुःखत्वं वाधकश्च कथं वद ।
इति भगवता पृष्टो वडिकः स तथावदत् ॥ १३.१९०{१९०} ॥
कायिकं जायते दुःखं चेतसिकं च मे मुने ।
तद्भवान् कृपया दृष्ट्या शमयेत्तत्प्रबाधनम् ॥ १३.१९१{१९१} ॥
इति तद्विज्ञापितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
(र्म् १७९)
तच्चित्तदुःखशान्त्यर्थं मैत्रीधर्ममुपादिशत् ॥ १३.१९२{१९२} ॥
वडिकात्र सदा लोके मैत्रचित्तं समाचर ।
अनेन ते मनोदाहं प्रशाम्येत सदापि हि ॥ १३.१९३{१९३} ॥
इत्यादिश्य मुनीन्द्रः स पुनरेवं व्यचिंतयत् ।
वतेन्द्रक्षीरिकां नाम महौषधां समानयेत् ॥ १३.१९४{१९४} ॥
इति चित्तमतं शास्तुः परिज्ञाय सुराधिपः ।
आदाय क्षीरिकां नाम महौषधीमुपानयत् ॥ १३.१९५{१९५} ॥
तत्र सो सुरराजस्तं भगवन्तं प्रणम्य ताम् ।
महौषधीमुपस्थाप्य पुर एवं समब्रवीत् ॥ १३.१९६{१९६} ॥
भगवन् प्रतिगृह्णातु दिव्यौषधीमिमां भवान् ।
अनयात्र यथाकार्यं साधयतु सुखाप्तये ॥ १३.१९७{१९७} ॥
इत्युक्ते तेन शक्रेण दृष्ट्वा तां भगवान्मुनिः ।
गृहीत्वा वडिकायैवं प्रदत्वा चैवमादिशत् ॥ १३.१९८{१९८} ॥
गृहाण वडिकेमां ते कायिकदुःखशामिनीम् ।
अनया ते शरीरे संस्क्रियतामुपचारणैः ॥ १३.१९९{१९९} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण वडिकः सोऽनुमोदितः ।
तथेति तां समादाय यथादिष्टमुपाचरत् ॥ १३.२००{२००} ॥
ततस्तस्य तनू रोगैर्विमुक्ता परिपुष्टिता ।
क्रमेण शाम्यसौन्दर्यं प्राप्याभिपर्यशोभत ॥ १३.२०१{२०१} ॥
ततः शास्त्रा यथादिष्टं वडिकेन तथा हृदि ।
मैत्री प्रभाविता लोके स्वात्मजे सुप्रिये यथा ॥ १३.२०२{२०२} ॥
तदा तस्य महद्दुःखं चेतसिकं शशाम तत् ।
महामैत्र्या परिषिक्ते हृदयेऽग्निरिवाम्बुभिः ॥ १३.२०३{१०३!} ॥
ततः स वडिकः स्वस्थः परिशुद्धेन्द्रियः सुधीः ।
भगवन्तं तमानम्य प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १३.२०४{१०४} ॥
वन्देऽहं भवतां पादौ सर्वदा शरणं व्रजे ।
तथा च सर्वदा नाथ कृपया त्रातुमर्हति ॥ १३.२०५{१०५} ॥
यद्येवं भवतां शास्तः कृपादृष्टिर्न विद्यते ।
मृतोऽहं नरकेऽद्यापि गतो दुःखान्यवाप्नुयाम् ॥ १३.२०६{१०६} ॥
यदेवं स्वस्थितो जीवे तत्ते कृपाम्बुभावतः ।
तथा मेऽनुग्रहं कर्तुं नित्यमर्हति सर्वदा ॥ १३.२०७{१०७} ॥
इत्येवं प्रार्थनां कृत्वा भूयः स वडिको मुदा ।
साञ्जलिः प्रणतिं कृत्वा पश्यंस्तस्थौ मुनीश्वरम् ॥ १३.२०८{१०८} ॥
तथा तज्जनकः श्रेष्ठी सदारः संप्रमोदितः ।
त्रिरत्ने शरणं कृत्वा संबुद्धं तं समर्चयत् ॥ १३.२०९{१०९} ॥
(र्म् १८०)
ततः स गृहभृच्छ्रेष्ठी दृष्ट्वा तं सुगतं मुदा ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १३.२१०{२१०} ॥
वन्दे ते चरणौ शास्तः सर्वदा शरणं व्रजे ।
एवं नोऽनुग्रहं कर्तुंमर्हति कृपया सदा ॥ १३.२११{२११} ॥
ततः स भगवान् बुद्धस्तथास्त्विति समादिशत् ।
ऋद्ध्याकाशं समुत्प्लुत्य स्वमाश्रममुपाययौ ॥ १३.२१२{२१२} ॥
तत्र स भगवान् प्राप्तः सभामध्ये समाश्रितः ।
एतद्वृष्टि समाख्याय तस्थौ धर्मं समादिशत् ॥ १३.२१३{२१३} ॥
तदा स वडिको भूयो बुद्धगुणाननुस्मरन् ।
स संघं सुगतं भोज्यैः पूजयितुं समैछत ॥ १३.२१४{२१४} ॥
तदा स नृपते राज्ञः प्रसेनजित आनतः ।
एतत्सर्वं प्रवृत्तांतं निवेद्यैवमभाषत ॥ १३.२१५{२१५} ॥
राजन्नहं महारोगी त्रिरत्नशरणं व्रजे ।
तत्त्रिरत्नकृपादृष्टेर्जीवे रोगैर्विमोचितः ॥ १३.२१६{२१६} ॥
तन्मया स मुनीन्द्रोऽपि सर्वसंघैः सहाधुना ।
समामंत्र्य गृहे भोज्यैः पूजयितुं समिच्छ्यते ॥ १३.२१७{२१७} ॥
तन्मेऽनुग्रहणं कृत्वा लोकानां पुण्यवृद्धये ।
तदधिवासनां कृत्वा समनुज्ञापय प्रभो ॥ १३.२१८{२१८} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा स राजाभ्यनुमोदितः ।
वडिकं तैः समालोक्य प्रशंस्यैव समादिशत् ॥ १३.२१९{२१९} ॥
वडिक त्वं महासाधुस्तद्बुद्धशरणं गतः ।
तथानुश्रद्धया नित्यं भज रत्नत्रयं सदा ॥ १३.२२०{२२०} ॥
इति राज्ञाभ्यनुज्ञातं श्रुत्वा स वडिको मुदा ।
नृपतिं तं प्रणत्वैवं स्वगृहं समुपाययौ ॥ १३.२२१{२२१} ॥
तत्र गृहे समासाद्य कृत्वानुमतं पितुः ।
शास्तु निमंत्रणां कर्तुं विहारे समुदाचरन् ॥ १३.२२२{२२२} ॥
तत्र स समुपाविष्टो दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुदा ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १३.२२३{२२३} ॥
भगवंस्तद्विजानीयाद्यदर्थं समुपाव्रजे ।
तथाप्यत्र भवदग्रे प्रार्थयेऽनुग्रहं कुरु ॥ १३.२२४{२२४} ॥
यदहं रोगनिर्मुक्तः पुन जन्म इवाप्तवान् ।
तद्भवतां कृपादृष्टेः प्रसादादितिन्मन्यते ॥ १३.२२५{२२५} ॥
तदहं भवतां सर्वसंघानां भोजनैर्गृहे ।
पूजयितुं समिछे तदनुग्रहीतुमर्हति ॥ १३.२२६{२२६} ॥
(र्म् १८१)
इति संप्रार्थितं तेन श्रुत्वा स भगवान्मुनिः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ १३.२२७{२२७} ॥
ततः स वडिको मत्वा भगवताधिवासितम् ।
मुदा तस्य मुनेः पादौ नत्वाशु स्वगृहं ययौ ॥ १३.२२८{२२८} ॥
तत्र स सहसा गेहे वन्धुमित्रजनैः सह ।
संघार्हभोज्यपूजाङ्गं सामग्रीं समसाधयत् ॥ १३.२२९{२२९} ॥
ततः स सर्वसामग्रीं साधयित्वासनानि च ।
प्रज्ञप्य शुद्धिते भूमौ मंदयित्वा समन्ततः ॥ १३.२३०{२३०} ॥
ततस्तं श्रीघनं बुद्धं ससंघं स्वजनैः सह ।
आमंत्रितुं विहारे स सहसा समुपाचरत् ॥ १३.२३१{२३१} ॥
तत्र स समुपाविष्टो दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुदा ।
ससंघं सांजलिर्नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १३.२३२{२३२} ॥
भगवन् साध्यते साध्यं समयो वर्त्ततेऽधुना ।
तद्भवां सांघिकैः सार्द्धं विजयितुं समर्हति ॥ १३.२३३{२३३} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा तथेति स मुनीश्वरः ।
पात्रचीवरमाधाय सर्वसंघैः सहाचरत् ॥ १३.२३४{२३४} ॥
तत्र मार्गेषु सर्वत्र नगरे च समन्ततः ।
प्रकाशयन् प्रातिहार्यं तद्गृहं समुपाविशत् ॥ १३.२३५{२३५} ॥
तत्र गृहे समासाद्य पादार्घं प्रतिगृह्य सः ।
स्वासने समुपाविश्य क्रमात्तस्थौ ससांघिकः ॥ १३.२३६{२३६} ॥
तदा स वडिको दृष्ट्वा तं बुद्धं स्वासने स्थितम् ।
ससंघं सर्वपूजाङ्गैः सर्वपुष्पैः समर्चयत् ॥ १३.२३७{२३७} ॥
ततश्च सुरसैर्भोज्यैः सुप्रणीतैः सुहाधितैः ।
वर्णगन्धरसोपेतैः सर्वैस्तां समतोषयत् ॥ १३.२३८{२६८!} ॥
ततश्च भोजनान्ते स पात्रादीन्यपनीय च ।
मुखादीं शोधयित्वा च पूगौषधीन् प्रढौकयत् ॥ १३.२३९{२६९} ॥
ततः स प्राञ्जलिर्नत्वा ससंघं सुगतं मुदा ।
पुरस्थो मनसा ह्येवं प्रणिधानं व्यधात्स्मरन् ॥ १३.२४०{२७०} ॥
अनेन कुशलेनाहं लोकेऽन्धेऽपरिणायके ।
यथायं भगवान् बुद्धस्तथा भूयासमात्मवित् ॥ १३.२४१{२७१} ॥
यथानेन मुनीन्द्रेण जगल्लोकोऽभिपालितः ।
तथाहं सर्वलोकानां पालयेयं समन्ततः ॥ १३.२४२{२७२} ॥
अतीर्णांस्तारयिष्यामि मोचयिष्याम्यमोचितान् ।
अनास्वस्तान् समाश्वास्य स्थापयिष्यामि निर्वृतौ ॥ १३.२४३{२७३} ॥
(र्म् १८२)
इत्येवं मनसा तेन प्रणिधानं कृतं मुदा ।
मत्वा स भगवान् बुद्धो स्मितं प्राविर्व्यधान्मुदा ॥ १३.२४४{२७४} ॥
तदा तस्य मुनीन्द्रस्य मुखात्पंच सुरस्मयः ।
निसृत्य त्रिषु लोकेषु भासयन्तः समासरन् ॥ १३.२४५{२७५} ॥
यापि काश्चिदधोलोके प्रसृता नरकेषु ताः ।
उष्णेषु शीतलीभूता शीतलेषु तथोष्णिकाः ॥ १३.२४६{२७६} ॥
तदा ताभिः परिस्पृष्टाः सर्वे नैरयिका जनाः ।
महत्सौख्यं समासाद्य विस्मिताश्चैवमालपत् ॥ १३.२४७{२७७} ॥
अहो सौख्यं कथं ह्येवमन्यत्र किं गता वयम् ।
कस्य पुण्यानुभावेन क्वास्माकं जायते सुखम् ॥ १३.२४८{२७८} ॥
इति चिन्ताभिदग्धानां तेषां चित्तप्रबोधने ।
भगवान्निर्मितं बुद्धं संप्रेष्य समदर्शयत् ॥ १३.२४९{२७९} ॥
तत्र तं निर्मितं बुद्धं दृष्ट्वा सर्वेऽपि ते मुदा ।
विस्मिताः सहसंमील्य पुनरेवं वभाषिरे ॥ १३.२५०{२८०} ॥
अहो समन्तभद्रोऽयं पुरुषो दृश्यतेऽधुना ।
नूनमस्यानुभावेन सौख्यं नो जायते खलु ॥ १३.२५१{२८१} ॥
इति संभाष्य ते सर्वे तस्मिन् बुद्धे प्रसादिताः ।
नमो बुद्धाय धर्माय संघाय चेति प्रावदन् ॥ १३.२५२{२८२} ॥
ततः सर्वेऽपि ते सत्वास्त्रिरत्नस्मृतिपुण्यतः ।
ते दुर्गतिविनिर्मुक्ताः सद्गतिं समुपाययुः ॥ १३.२५३{२८३} ॥
एवं ता रश्मयः सर्वा अवभास्य समंततः ।
सर्वसत्वान् समुद्धृत्य मुनेः प्रत्याययुः पुनः ॥ १३.२५४{२८४} ॥
तथा या रश्मयः काश्चिदुपरिष्टात्प्रसारिताः ।
ताः सर्वान् देवलोकानामवभास्य समन्ततः ॥ १३.२५५{२८५} ॥
यावद्भवाग्रपर्यंतं भासयन्तः प्रसारिताः ।
एवं चापि महाशब्दमुद्घुष्य समुदाचरन् ॥ १३.२५६{२८६} ॥
अनित्यं खलु संसारं दुःखं शून्यमनात्मकम् ।
तद्भवे सद्गतिं हित्वा सद्धर्मं भजतादरात् ॥ १३.२५७{२८७} ॥
निष्क्रामतारभध्वं च युज्यध्वं बुद्धशासने ।
धुनीत मृत्युसैन्यं च नडागारमिव द्विपः ॥ १३.२५८{२८८} ॥
योऽप्यस्मिन् धर्मवैनेये ह्यप्रमत्तश्चरेत्सदा ।
(र्म् १८३)
स हित्वा जातिसंसारं दुःखस्यान्तं करिष्यति ॥ १३.२५९{२८९} ॥
इत्येवं तन्महाशब्दं श्रुत्वा सर्वेऽपि ते सुराः ।
तथेत्यभ्यनुमोदन्तस्त्रिरत्नशरणं ययुः ॥ १३.२६०{२९०} ॥
तथा ता अर्चिषः सर्वा अवभास्य समंततः ।
पुनः प्रत्यागतास्तस्य मुनेरन्तिकमाययुः ॥ १३.२६१{२९१} ॥
ततस्ता अर्चिषः सर्वाः संमील्य समुपास्थिताः ।
कृत्वा प्रदक्षिणां त्रैधमुष्णीषेऽन्तर्दधौ मुनेः ॥ १३.२६२{२९२} ॥
अथानंदस्तमालोक्य विस्मितः सहसोत्थितः ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा पप्रछैवं मुनीश्वरम् ॥ १३.२६३{२९३} ॥
भगवन् भवतो वक्त्रात्पंचवर्णाः सुरश्मयः ।
विनिसृता दिशः सर्वा भाषयन्ति समन्ततः ॥ १३.२६४{२९४} ॥
नाकारणं जिना बुद्धा दर्शयन्ति स्मितं क्वचित् ।
भवत्स्मितं समालोक्य सर्वे भवन्ति विस्मिताः ॥ १३.२६५{२९५} ॥
तद्धेतु श्रोतुमिछंति सर्वेऽपीमे सभाश्रिताः ।
तदेषां संशयं छेतुं तद्धेतु समुपादिश ॥ १३.२६६{२९६} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तां च सर्वां सभां दृष्ट्वा तथानन्दमभाषत ॥ १३.२६७{२९७} ॥
पश्यानंद ममानेन वडिकेनानुमोदिना ।
संघेषु श्रद्धया भक्त्या सत्कृत्य भजनं कृतम् ॥ १३.२६८{२९८} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन वडिकोऽयं सुधीः कृती ।
क्रमाद्बोधिचरीः पूर्य दशभूमीश्वरो भवन् ॥ १३.२६९{२९९} ॥
सर्वमारगणां जित्वा संबोधिं समवाप्तवान् ।
श्लक्ष्णवाण्यभिधो बुद्धस्तथागतो भविष्यति ॥ १३.२७०{३००} ॥
यदनेन त्रिरत्नेषु शरणं संप्रसादिना ।
प्रणिधानं कृतं तेन संबुद्धोऽयं भवेद्ध्रुवम् ॥ १३.२७१{३०१} ॥
एवं मत्वा तथानंद त्रिरत्नशरणं गतः ।
सत्कृत्य समुपाश्रित्य भज नित्यं समाहितः ॥ १३.२७२{३०२} ॥
ये सत्वाः श्रद्धया स्मृत्वा त्रिरत्नशरणं गताः ।
दुर्गतिं ते न गछन्ति भवन्ति बोधिभागिनः ॥ १३.२७३{३०३} ॥
एवं मत्वा त्रिरत्नानां सत्कृत्य श्रद्धया मुदा ।
संस्मृत्य शरणं गत्वा भक्तव्यं बोधिवांछिभिः ॥ १३.२७४{३०४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वानंदः स मोदितः ।
सांघिकं सह लोकैश्च तथेति प्राभ्यनंदत ॥ १३.२७५{३०५} ॥
ततः स भगवांस्तस्मै वडिकाय सुभागिने ।
दत्वाशीर्वचनं भूयः समामंत्र्य तमब्रवीत् ॥ १३.२७६{३०६} ॥
(र्म् १८४)
वडिक त्वं महाभाग त्रिरत्नं शरणं गतः ।
बोधिचर्य्यां चरन्नित्यं संबोधिं समवाप्नुयाः ॥ १३.२७७{३०७} ॥
इति सत्यं परिज्ञाय सर्वसत्वहितार्थभृत् ।
तथा रत्नत्रयं स्मृत्वा भज नित्यं समाहितः ॥ १३.२७८{३०८} ॥
इत्यादिश्य मुनीन्द्रः स संघैः सार्द्धं समुत्थितः ।
वडिकं तं समामंत्र्य स्वविहारं ययौ तथा ॥ १३.२७९{३०९} ॥
तथा स वडिको नित्यं त्रिरत्नशरणं गतः ।
सदा लोकहितं कृत्वा बोधिचर्यां समाचरत् ॥ १३.२८०{३१०} ॥
एतन्मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया नराधिप ।
तथा ते कथ्यते राजं श्रुत्वा चैवं प्रकाशय ॥ १३.२८१{३११} ॥
तथा त्वयापि राजेन्द्र सत्वानां हितसाधने ।
त्रिरत्नशरणैः कृत्वा कर्त्तव्या बोधिचारिकाः ॥ १३.२८२{३१२} ॥
तथा ते सर्वदा नित्यं सर्वत्र मंगलं भवेत् ।
क्रमाद्बोधिचरीं पूर्य संबोधिमपि चाप्नुयाः ॥ १३.२८३{३१३} ॥
इति मत्वा महाराज प्रजाश्चापि प्रबोधयन् ।
सद्धर्मे संप्रतिस्थाप्य सर्वथा त्रातुमर्हसि ॥ १३.२८४{३१४} ॥
इति तेनोपगुप्तेन समादिष्टं निशम्य सः ।
राजा तथेति विज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ १३.२८५{३१५} ॥
श्रुत्वावदानं वडिकस्य साधोरिदं नरा येऽभ्यनुमोदयन्ति ।
सर्वेऽपि ते लोकहितानुरक्ता भवन्ति बोधिगुणलाभिका हि ॥ १३.२८६{३१६} ॥

++ इति रत्नावदानतत्वे वडिकावदानं समाप्तम् ++


(र्म् १८५)
xइव्गान्धर्विकावदान
अथाशोको महीपालः श्रोतुमन्यत्सुभाषितम् ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १४.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिच्छामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ १४.२{२} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण प्रार्थितं स जिनात्मजः ।
श्रुत्वा तं नृपतिं दृष्ट्वा पुनरेवं समादिशत् ॥ १४.३{३} ॥
शृणु राजन्मयाख्यातं यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथा श्रूत्वानुमोदित्वा शुभे चरितुमर्हसि ॥ १४.४{४} ॥
पुरा स भगवान् बुद्धः श्रावस्त्यां बहिराश्रमे ।
जेतारण्ये महोद्याने विहारे मणिमण्डिते ॥ १४.५{५} ॥
भिक्षुभिः श्रावकैः सार्द्धं चैलकैर्व्रतिभिस्तथा ।
भिक्षुणीभिस्तथान्यैश्चा महासात्वैरुपासकैः ॥ १४.६{६} ॥
विहृत्य सर्वसत्वानां समितिस्थितः ।
संबोधिसाधानं धर्ममुपादेष्टुं समारभत् ॥ १४.७{७} ॥
तदा तस्य मुनीन्द्रस्य वक्त्रपद्माद्विनिसृतम् ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं सर्वे सत्वा उपगताः ॥ १४.८{८} ॥
ब्रह्मशक्रादि देवेन्द्राः सर्वे लोकाधिपा अपि ।
दैत्येन्द्राः सगणा यक्षाः सिद्धगंधर्वराक्षसाः ॥ १४.९{९} ॥
विद्याधरगणाश्चपि नागेंद्राश्च महोरगाः ।
गरुडाः किन्नरेन्द्राश्च तथान्येऽपि समागताः ॥ १४.१०{१०} ॥
ब्राह्मणा ऋषयश्चापि तापसा ब्रह्मचारिणः ।
यतयो योगिनो विज्ञास्तथान्ये तीर्थिका अपि ॥ १४.११{११} ॥
रजानः क्षत्रियाश्चापि वीरा राजकुमारकाः ।
अमात्या मंत्रिणश्चापि वैश्याश्चापि प्रजाधिपाः ॥ १४.१२{१२} ॥
श्रेष्ठिनो वणिजश्चापि सार्थवाहा महाजनाः ।
पौरा जानपदा ग्राम्यास्तथा कार्पटिका अपि ॥ १४.१३{१३} ॥
एवमन्येऽपि सत्वाश्च सर्वे लोकाः समागताः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं तद्विहारे उपाविशत् ॥ १४.१४{१४} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा समभ्यर्च्य प्रणम्य च ।
सत्कृत्य समुपाश्रित्य परिवृत्य सामान्ततः ॥ १४.१५{१५} ॥
तं मुणीन्द्रं समालोक्य श्रोतुं तद्धर्मदेशनाम् ।
साञ्जलयः प्रसन्नास्या उपतस्थुः समाहिताः ॥ १४.१६{१६} ॥
तथा तान् समुपासीनान् दृष्ट्वा स भगवाञ्जिनः ।
आर्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ १४.१७{१७} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे सत्वाः प्रमोदिताः ।
(र्म् १८६)
त्रिरत्नभजनं कृत्वा वभूवुर्बोधिचारिणः ॥ १४.१८{१८} ॥
तदापि पंचमात्राणि गांधर्विकशतानि च ।
श्रावस्त्यां पुरि जातानि समदानि प्रचेरिरे ॥ १४.१९{१९} ॥
तदा तां समदान् दृष्ट्वा गंधर्वाधिपतेः सुतः ।
सुप्रियो नाम तन्मादमीर्ष्यया हन्तुमुद्ययौ ॥ १४.२०{२०} ॥
ततः स सुप्रियः सर्वगान्धर्विकसुकौशलः ।
दिव्यवीणां समादाय तत्रैव समुपाचरत् ॥ १४.२१{२१} ॥
सप्तस्वरानेकतंत्र्यामेकविंशतिमूर्छनाः ।
समुद्घोषयमानः च स्वमतिं दर्शयन् ययौ ॥ १४.२२{२२} ॥
षण्महानगरेष्वेवं पट्टनेषु समन्ततः ।
समुद्घोषयमानश्च श्रावस्तीं स उपाविशत् ॥ १४.२३{२३} ॥
तत्र तं समुपाविष्टं दृष्ट्वा सर्वेऽपि पौरिकाः ।
श्रुत्वा तदद्भुतं नादं विस्मिताः समुपाचरन् ॥ १४.२४{२४} ॥
तानि च पंचमात्राणि गांधर्विकशतान्यपि ।
श्रुत्वा दृष्ट्वा च सर्वाणि विस्मयं समुपाययुः ॥ १४.२५{२५} ॥
तद तानि च सर्वाणि दृष्ट्वा पंचशतान्यपि ।
स्वस्वमदाभिमानत्वां प्रविहाय विषेदिरे ॥ १४.२६{२६} ॥
ततः सर्वेऽपि ते तेन सहवादे भयान्विताः ।
नृपतेरन्तिकं गत्वा तत्प्रवृत्तिं न्यवेदयन् ॥ १४.२७{२७} ॥
जय प्रभो विजानीयाद्यद्वयं समुपागताः ।
तदत्र नो भयत्रस्तां त्रातुमर्हति सर्वथा ॥ १४.२८{२८} ॥
अत्रासौ सुप्रियो नाम गन्धर्वाधिपतेः सुतः ।
नूनं नो मदघाताय विजेतुं समुपागतः ॥ १४.२९{२९} ॥
तत्तस्याप्यभिमानत्वां निहंतुं सत्प्रतिक्रियाम् ।
क्रियतां सहसास्माकमिति विज्ञापनां शृणु ॥ १४.३०{३०} ॥
इति विज्ञापितं सर्वैस्तैः श्रुत्वा स नराधिपः ।
सर्वान्स्तान् समुपामंत्र्य पुर एवं समादिशत् ॥ १४.३१{३१} ॥
अल्पोत्सुका भवन्तोऽत्र भवते मा विषीदत ।
भविष्यामोऽत्र कालज्ञाश्चरतु स यथेछया ॥ १४.३२{३२} ॥
इति राज्ञा समादिष्टं श्रुत्वा तेऽभ्यनुमोदिताः ।
तद्विवादभयातंकं त्यक्त्वा सर्वे प्रसेदिरे ॥ १४.३३{३३} ॥
तदा स सुप्रियस्तत्र दृष्ट्वा तानभिमानिकान् ।
तेषां मानविघातार्थं मनसैवं व्यचिन्तयत् ॥ १४.३४{३४} ॥
अयं राजपि गांधर्वविद्याभिमानिको भवेत् ।
तदनेन सहात्राहं वादं कुर्यां सभाश्रये ॥ १४.३५{३५} ॥
इत्येवं निश्चयं कृत्वा सुप्रियः सोऽभिमानिकः ।
नृपतिं तमुपालब्धुं तत्सभां समुपाचरत् ॥ १४.३६{३६} ॥
तत्र स नृपतिर्दृष्ट्वा सुप्रियं तमुपागतम् ।
प्रज्ञप्यासनमामंत्र्य प्रणत्वैवमभाषत ॥ १४.३७{३७} ॥
स्वागतं ते भवन्नत्र तिष्ठासने प्रसीद मे ।
किमर्थेऽत्र समायासि तदादेष्टुं हि मेऽर्हसि ॥ १४.३८{३८} ॥
(र्म् १८७)
इति तेनोदितं श्रुत्वा सुप्रियः स सभास्थितः ।
नृपतिं तं समालोक्य पुर एवमभाषत ॥ १४.३९{३९} ॥
शृणु राजन्मयाख्यातं श्रुतं यत्ते यशो महत् ।
तद्गुणान् भवतो द्रष्टुमिहाहं समुपाचरे ॥ १४.४०{४०} ॥
तन्मे दर्शय राजेन्द्र गान्धर्वगुणामात्मनः ।
कस्ते सास्ता गुरुर्वास्ति तं चापि मे प्रदर्शय ॥ १४.४१{४१} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा स राजा प्रतिभाणवान् ।
सुप्रियं तं समालोक्य तथेत्येवमभाषत ॥ १४.४२{४२} ॥
साधु पश्य महाभाग दर्शयिस्यामि तं गुरुम् ।
यो मे शास्ता महाभिज्ञः सर्वविद्यागुणाधिपः ॥ १४.४३{४३} ॥
स मे शास्ताधुनेहैव सर्वसत्वहितार्थतः ।
जेतारण्ये महोद्याने निवशति वृषं दिशन् ॥ १४.४४{४४} ॥
साधु पश्य महाभाग तं गुरुं मे हितार्थदम् ।
तदेहि सह यास्याम शास्तारं दर्शयामि तम् ॥ १४.४५{४५} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण समाख्यातं स सुप्रियः ।
श्रुत्वा तथेति प्रमोद्य गन्तुमभाषत ॥ १४.४६{४६} ॥
साधु राजन् समिछामि शास्तारं तत्प्रदर्शय ।
तेन सह विवादानि कुर्यां तत्र नयाशु माम् ॥ १४.४७{४७} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा नृपतिः स तथेति हि ।
सुप्रियं तं समादाय विहारे गन्तुमैछत ॥ १४.४८{४८} ॥
ततः स नृपतिस्तेन सुप्रियेणाभिमानिना ।
तैश्च पंचशतैरन्यैर्गान्धर्विकैः सहाचरत् ॥ १४.४९{४९} ॥
तस्मिन्नवसरे बुद्धो भगवान् स मुनीश्वरः ।
लोके सत्वान् समुद्धर्तुं कृपया समपश्यत ॥ १४.५०{५०} ॥
तदा तेन नरेशेन सार्द्धमेवमुपागतम् ।
सुप्रियं तं स आलोक्य मनसैव व्यचिन्तयत् ॥ १४.५१{५१} ॥
अहो वत सुधीर्या सा गन्धर्वाधिपनन्दनः ।
पञ्चशिखोऽभिधो वीणामादायेहोपसंक्रमेत् ॥ १४.५२{५२} ॥
इति तेन मुनीन्द्रेण मनसा परिचिन्तितम् ।
मत्वा पञ्चशिखः सोऽपि तथागन्तुं समैछत ॥ १४.५३{५३} ॥
ततः स सप्तगंधर्वसहस्रेण सहान्वितः ।
वैडूर्यदण्डवीणां संप्रादाय सहसाचरन् ॥ १४.५४{५४} ॥
तथा स संक्रमंस्तत्र विहारे समुपाविशन् ।
दृष्ट्वा तं श्रीघनं नत्वा तां वीणां समुपानयत् ॥ १४.५५{५५} ॥
ततः स सुगतं भक्त्या समभ्यर्च्य प्रसन्नधीः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं तत्सभायामुपाश्रयत् ॥ १४.५६{५६} ॥
तदा स सुप्रियोऽप्येनं दृष्ट्वा मानाभिगर्वितः ।
तां वीणां क्वनयन्नग्रेऽनुश्रावितुं समारभत् ॥ १४.५७{५७} ॥
तत्प्रक्वाणात्स्वरा सप्त एकै विंशति मूर्छनाः ।
समुत्थिताः सर्वलोकचेतान्सि पर्यमोहयन् ॥ १४.५८{५८} ॥
तदा सर्वेऽपि ते लोकाः श्रुत्वा तत्प्रक्वणान्मुदा ।
नृपतिप्रमुखाश्चापि परं विस्मयमायजुः ॥ १४.५९{५९} ॥
(र्म् १८८)
ततः स भगवांश्चापि तस्य मानाभिघातने ।
वैडूर्यदण्डवीणां तामनुश्रावितुमारभत् ॥ १४.६०{६०} ॥
एकैकस्यां हि तत्तंत्र्या नैकस्वरविशेषिताः ।
मूर्छनाश्च तथा नानाविधा निश्चारितास्तथा ॥ १४.६१{६१} ॥
ततः शब्दात्समुच्चेरुर्गाथा एवं प्रचोदिनाः ।
तद्यथेह भवे सर्वं दुःखं शून्यं ह्यनात्मकम् ॥ १४.६२{६२} ॥
इदं कायं च वीणावदिन्द्रियाणि स्वरानी च ।
मूर्छना इव चित्तानि ज्ञात्वा बोधौ समाचर ॥ १४.६३{६३} ॥
एतद्गाथामनुश्रुत्वा सर्वे लोका नृपादयः ।
सत्यमेतदिति ज्ञात्वा बोधिचित्तं प्रलेहिरे ॥ १४.६४{६४} ॥
तदा स सुप्रियोऽप्येवं श्रुत्वा मत्वानुमोदितः ।
परितत्याज गांधर्वविद्यामदाभिमानताम् ॥ १४.६५{६५} ॥
ततो निर्यात्य वीणां स गन्धकुट्यां विरागितः ।
भगवच्छासने तत्र प्रव्रजितुं समैछत ॥ १४.६६{६६} ॥
तदा तं श्रीघनं नत्वा सुप्रियः सोऽनुमोदितः ।
कृताञ्जलिः पुरः स्थित्वा प्रव्रज्यां समयाचत ॥ १४.६७{६७} ॥
वंदे ते चरणौ शास्त भवतां शरणं व्रजे ।
तन्मेऽत्रानुग्रहं कृत्वा प्रव्रज्यां दातुमर्हति ॥ १४.६८{६८} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
दृष्ट्वा तदाशयं शुद्धं गंधर्वं तं तथावदत् ॥ १४.६९{६९} ॥
गंधर्व सौगते धर्मे प्रव्रजितुं यदीछसि ।
पित्रोराज्ञां समासाद्य प्रेहि दास्यामि ते व्रतम् ॥ १४.७०{७०} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स सुप्रियो मुदा ।
तथेति तं मुनिं नत्वा सहसर्द्ध्या गृहं ययौ ॥ १४.७१{७१} ॥
तत्र स सहसा प्राप्तो नत्वा तौ पितरौ मुदा ।
साञ्जलिः पुरतः स्थित्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १४.७२{७२} ॥
शृणु मे वाञ्छितं तात यदि ते कृपया मयि ।
तन्ममानुग्रहं कृत्वा सद्धर्मे मां नियोजय ॥ १४.७३{७३} ॥
अहं हि सौगतं धर्मं दृष्ट्वा वाञ्छामि तद्व्रतम् ।
तत्प्रव्रज्यां समासाद्य प्राप्तुमिछामि निर्वृतिम् ॥ १४.७४{७४} ॥
अनित्यं खलु संसारं तदत्रापि न मे रतिः ।
अवश्यं हि भवेन्मृत्युः सर्वेषां प्राणिनामपि ॥ १४.७५{७५} ॥
एवं दृष्ट्वात्र संसारे भोग्यं नेछामि निःस्पृहः ।
तत्प्रव्रज्याव्रतं धृत्वा प्राप्तुमिछे सुनिर्वृतिम् ॥ १४.७६{७६} ॥
अपि चासौ मुनीन्द्रो हि सदात्रैव न तिष्ठति ।
बुद्धकार्यं समाप्यैव निर्वृतिं सर्वथा व्रजेत् ॥ १४.७७{७७} ॥
किं चात्र सर्वदा नैवमुत्पत्स्यते मुनीश्वरः ।
कदा चिदेवमुत्पन्नो लोके बोधिं समादिशेत् ॥ १४.७८{७८} ॥
तथा च दुर्लभं जन्म सद्गतौ च क्षणं तथा ।
तत्क्षणेऽलभ्यमानेऽत्र कथं धर्मानुलप्स्यते ॥ १४.७९{७९} ॥
धर्मं विनात्र संसारे किं सारं सुखिनोऽपि हि ।
क्षणध्वन्सि शरीरं हि जीवितं च तृणाम्बुवत् ॥ १४.८०{८०} ॥
(र्म् १८९)
धर्मेण सद्गतिं यायात्संबोधिमपि प्राप्नुयात् ।
तत्प्रव्रज्याचरिं धृत्वा प्राप्तुमिछेऽत्र निर्वृतिम् ॥ १४.८१{८१} ॥
तदात्र यदि वां तात कृपास्ति स्वात्मजे मयि ।
सर्वथानुग्रहं कृत्वा तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ १४.८२{८२} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा स गन्धर्वाधिपः सुधीः ।
सुचिरं तं सुतं दृष्ट्वा स्नेहादेवमभषत ॥ १४.८३{८३} ॥
सत्यमेवं सुताख्यातं तथापि मे वचः शृणु ।
प्रव्रज्या दुष्करीचर्य्या तत्कथं त्वं समाचरेः ॥ १४.८४{८४} ॥
त्वं हि युवा प्रमत्तोऽसि मदनाक्रांतमानसः ।
कामभोग्यसुखारक्तस्तत्कथं तद्व्रतं चरेः ॥ १४.८५{८५} ॥
प्रव्रजितो विरक्तात्मा संसारभोग्यनिस्पृहः ।
सर्वान् परिग्रहान्स्त्यक्त्वा सदैकान्ती वने वसे ॥ १४.८६{८६} ॥
सुकुले दुःकुले चापि याचित्वा विरशासनम् ।
भुंजीथास्तत्कथं भुक्त्वा समाधिं संप्रधास्यसि ॥ १४.८७{८७} ॥
इत्येवं दुष्करं ज्ञत्वा प्रव्रज्याव्रतसाधने ।
सहसा मा कृथाश्चित्तं निवारय समाहितः ॥ १४.८८{८८} ॥
यद्यतिवांछसे पुत्र प्रव्रज्याग्रहणे तथा ।
वृद्धत्वे समुपाश्रित्य त्रिरत्नं तद्व्रतं चर ॥ १४.८९{८९} ॥
तत्त्वं यावद्युवा गेहे सौख्यं भुक्त्वा यथेप्सितम् ।
वृद्धत्वे तद्व्रतं धृत्वा त्रिरत्नानि सदा भज ॥ १४.९०{९०} ॥
तथा चेत्ते भवेज्जन्म साफल्यं भवचारणे ।
सुखं भुक्त्वा व्रतं धृत्वा निर्वृतिं वा समाप्नुयाः ॥ १४.९१{९१} ॥
इति मे वचनं श्रुत्वा मत्वैवं तत्प्रबोधितः ।
तावद्गृहे सुखं भुक्त्वा स्मृत्वा रत्नत्रयं वस ॥ १४.९२{९२} ॥
इति पित्रोदितं श्रुत्वा सुप्रियः सोऽभिशंकितः ।
पुनस्तं पितरं दृष्ट्वा बोधयन्नेवमब्रवीत् ॥ १४.९३{९३} ॥
सत्यमेवं भवे तात तथापि वक्ष्यते मया ।
तच्छ्रुत्वापि त्वया परिज्ञाय विबुध्यताम् ॥ १४.९४{९४} ॥
सत्कुले दुर्लभं जन्म तत्रापि दुर्लभं क्षणम् ।
दुर्लभं सुगतोत्पादं दुर्लभं तद्व्रतं भवे ॥ १४.९५{९५} ॥
इति मत्वात्र संसारे क्लेशमानमदाकुले ।
अवश्यं मरणं दृष्ट्वा प्राप्तुमिछेऽत्र निर्वृतिम् ॥ १४.९६{९६} ॥
तदत्र कृपया मह्यमनुज्ञां दातुमर्हसि ।
यूयं चापि हि तद्धर्मभाणैः सद्गतिमाप्स्यथ ॥ १४.९७{९७} ॥
इति हेतोः पित तत्र विलम्बंम कृथा चिरम् ।
सहसानुग्रहं कृत्वा तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ १४.९८{९८} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा स गंधर्वाधिपश्चिरात् ।
स्नेहदुःखाग्निसंतप्तो गलदश्रुमुखोऽवदत् ॥ १४.९९{९९} ॥
अयि सुप्रिय पुत्र त्वं स्नेहान्मया निवार्यस ।
यद्यतिवांछसे प्राप्तुं निर्वृतिं तन् समाचर ॥ १४.१००{१००} ॥
संबुद्धशरणं कृत्वा प्रव्रज्य संवरं दधत् ।
(र्म् १९०)
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चर नित्यं समाहितः ॥ १४.१०१{१} ॥
इति पित्रोदितं श्रुत्वा सुप्रियः सोऽभिमोदितः ।
पित्रोः पादान् प्रणत्वैव सहसा निर्ययौ गृहात् ॥ १४.१०२{२} ॥
ततः स सहसा गत्वा विहारं समुपाचरत् ।
तत्र प्राप्तो मुनीन्द्रं तं दृष्ट्वैव समुपाविशत् ॥ १४.१०३{३} ॥
तत्र तं श्रीघनं नात्वा प्राञ्जलिः पुर आश्रयन् ।
सुप्रसन्नमुखांभोजः प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १४.१०४{४} ॥
सर्वज्ञ भगवाञ्छास्तरादिष्टं भवतायथा ।
तथानुज्ञां पितुः प्राप्य प्रागताहमिहाधुना ॥ १४.१०५{५} ॥
तदत्र भवतां शास्तः शरणं समुपागतः ।
ब्रह्मचर्यं चरिष्यामि तत्प्रव्रज्यां प्रदेहि मे ॥ १४.१०६{६} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा भगवान् स जगद्गुरुः ।
दृष्ट्वा तस्याशयं शुद्धं पुनरेव समादिशत् ॥ १४.१०७{७} ॥
एहि सुप्रिय भिक्षोऽत्र चर ब्रह्मचरिं शिवाम् ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा समाधिं समुपाश्रयत् ॥ १४.१०८{८} ॥
ततो दृष्ट्वा च संसारं क्लेशसंघसमाकुलम् ।
पंचगंडमयं देहं जीवितं च त्रिनाम्वुवत् ॥ १४.१०९{९} ॥
समाधिसंवरं धृत्वा संबोधिसाधनोद्यतः ।
सर्वक्लेशरिपुञ्जित्वा साक्षादर्हत्पदं ययौ ॥ १४.११०{१०} ॥
ततः सुप्रियो भिक्षुः प्राप्ताभिज्ञः कृती सुधीः ।
भिन्दन् सर्वमविद्याङ्गं निर्विकल्पोऽभवद्यतिः ॥ १४.१११{११} ॥
समलोष्टसुवर्णश्च परिशुद्धत्रिमंडलः ।
वासीचंदनकल्पोऽभूदाकाशसममानसः ॥ १४.११२{१२} ॥
संसारभोग्यसत्कारमान्यलाभपराङ्मुखः ।
निःक्लेशः परिषुद्धात्मा ब्रह्मचारी निरंजनः ॥ १४.११३{१३} ॥
सदेवासुरलोकानां सर्वभुवनवासिनाम् ।
वंद्यः पूज्योऽभिनंद्यश्च माननीयो भवन् बभौ ॥ १४.११४{१४} ॥
तदैवंभूतमर्हन्तं सुप्रियं तं शुभेन्द्रियम् ।
प्रालोक्य विस्मिताः सर्वे तत्सभास्थाः प्रसेदिरे ॥ १४.११५{१५} ॥
तदा सर्वेऽपि ते लोका देवा दैत्याश्च किन्नराः ।
यक्षाः सिद्धाश्च गंधर्वा नागाश्च राक्षसा अपि ॥ १४.११६{१६} ॥
गरुडाश्च तथान्येऽपि विद्याधराश्च साप्सराः ।
सर्वे लोकाधिपाश्चापि त्रिरत्नशरणं गताः ॥ १४.११७{१७} ॥
संबुद्धशासने तत्र सांघिकानां समन्ततः ।
रक्षावरणसंगुप्तिं कृत्वाभजन् समुद्यताः ॥ १४.११८{१८} ॥
तद्दृष्ट्वा तानि पञ्चापि गांधर्विकशतानि च ।
अनुमोद्य प्रसन्नानि संमील्यैवं वभाषिरे ॥ १४.११९{१९} ॥
एते सर्वे वयं नीचे कर्मणि परिवर्त्तिकाः ।
सुखानभिज्ञदुःखार्त्ताः क्लेशिनः कृछ्रवृत्तयः ॥ १४.१२०{२०} ॥
यदस्माभिः पुरा पुण्यं किं चिद्वापि न साधितम् ।
तेनास्यात्र वयं सर्वे दुःखिनो नीचवृत्तयः ॥ १४.१२१{२१} ॥
तदस्माभिरयं शास्ता मुनीश्वरः ससांघिकः ।
सत्कृत्य भोजनैर्वापि पूजनीयो यथाविधिः ॥ १४.१२२{२२} ॥
नूनमेतद्विपाकेन भवेमहि सुभागिनः ।
(र्म् १९१)
ततः पुण्यानुसारेण बोधिमार्गे चरेमहि ॥ १४.१२३{२३} ॥
ततः क्रमेण संप्राप्य बोधिचर्य्यां शुभां चरीम् ।
चरन्तस्तद्विपाकैश्च निर्वृतिं संलभेमहि ॥ १४.१२४{२४} ॥
इति मत्वा वयं सर्वे विज्ञप्य नृपतिं तथा ।
ससंघं सुगतं भोज्यैरर्हामहे समर्चितुम् ॥ १४.१२५{२५} ॥
तथेति संमतं कृत्वा सर्वे तेऽभ्यनुमोदिताः ।
नृपतेर्विज्ञापनां कर्तुं सहसा समुपाचरन् ॥ १४.१२६{२६} ॥
तत्र ते समुपासृत्य दृष्ट्वा तं नृपतिं मुदा ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा प्रार्थयन्नेवमादरात् ॥ १४.१२७{२७} ॥
जय देव महाराज लोकान् धर्मेण पालय ।
किञ्चिद्विज्ञापनां कर्त्तुं वयमुपागताः ॥ १४.१२८{२८} ॥
विजानीयाद्भवान् ह्येतत्तथापि प्रार्थयामहे ।
श्रुत्वा नोऽनुग्रहं कृत्वा कृपया तत्प्रसीदतु ॥ १४.१२९{२९} ॥
यद्वयं देव सर्वेऽत्र नीचकर्मानुचारिणः ।
तत्ससंघं मुनिं भोज्यैः समिछामः समर्चितुम् ॥ १४.१३०{३०} ॥
तदनुज्ञां प्रदत्वा नः कृपयोद्धर्तुमर्हसि ।
एतद्विज्ञापनां कुर्मस्तत्प्रसीद नृपाधिप ॥ १४.१३१{३१} ॥
इति तैः प्रार्थितं श्रुत्वा नृपतिः सोऽनुमोदितः ।
तान् सर्वान् समुपामंत्र्य पुनरेवं समादिशत् ॥ १४.१३२{३२} ॥
साधु भवतु सर्वेषां युष्माकं सत्समीहितम् ।
तत्तथा क्रियतां बुद्धे सत्कारं श्रद्धयादरात् ॥ १४.१३३{३३} ॥
संबुद्धे यत्कृतं कर्म तत्फलं क्षिणुयान्न हि ।
क्रमाद्बोधिचरिं पूर्य निर्वृतिं समवाप्नुयात् ॥ १४.१३४{३४} ॥
तदत्र सर्वथा यूयं ससंघं श्रीघनं मुनिम् ।
यथार्हभोजनं भक्त्या पूजयध्वं समादरात् ॥ १४.१३५{३५} ॥
इत्यादिष्टम् ः - न्द्रेण श्रुत्वा सर्वेऽपि ते मुदा ।
तथेति प्रतिनंदित्वा नृपं नत्वा ततोऽचरन् ॥ १४.१३६{३६} ॥
ततस्ते संमतं कृत्वा विहारे सहसा गताः ।
दृष्ट्वा तं श्रीघनं नत्वा प्रार्थयन्नेवमादरात् ॥ १४.१३७{३७} ॥
भगवंस्तद्विजानीयाद्यदर्थं समुपागताः ।
तथापि प्रार्थयेयैवमनुग्रहीतुमर्हति ॥ १४.१३८{३८} ॥
यद्वयं भवतां सर्वसांघिकानां यथाविधिम् ।
पूजयितुं समिछामो सत्कर्तुं भोजनैरपि ॥ १४.१३९{३९} ॥
तद्भवां कृपया दृष्ट्वा कृत्वास्माकमनुग्रहम् ।
पुरे श्वः सांघिकैः सार्द्धं विजयितुं समर्हसि ॥ १४.१४०{४०} ॥
इति तैः प्रार्थिते सर्वैर्भगवान् स मुनीश्वरः ।
तेषां धर्मप्रवृद्ध्यर्थं तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ १४.१४१{४१} ॥
ततस्सर्वेऽपि ते मत्वा भगवताधिवासितम् ।
भूयस्तं श्रीघनं नत्वा स्वं पुरं सहसा ययुः ॥ १४.१४२{४२} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते भूमिं शोधयित्वा समन्ततः ।
प्रज्ञप्य स्वासनान्येवं सामग्रिं समसाधयन् ॥ १४.१४३{४३} ॥
(र्म् १९२)
ततः पूजोपहाराणि भोज्याङ्गानि रसानि च ।
पेयानि सुप्रणीतानि साधयित्वा प्रमोदिताः ॥ १४.१४४{४४} ॥
तत्र तं सुगतं सर्वं संघं चामंत्रितुं ययुः ।
विहारे समुपसृत्य श्रीघनं संप्रणेमिरे ॥ १४.१४५{४५} ॥
कृताञ्जलिपुटो नत्वा सर्वे ते समुपस्थिताः ।
संबुद्धप्रमुखं संघं प्रार्थयन्नेवमादरात् ॥ १४.१४६{४६} ॥
सर्वज्ञ भगवं छास्तः समयो वर्त्ततेऽधुना ।
तद्भवान् संघिकैः सार्द्धं विजयितुं समर्हति ॥ १४.१४७{४७} ॥
इति तैः प्रार्थिते दृष्ट्वा भगवान् स ससांघिकः ।
पात्रचीवरमादय प्रतस्थे संप्रभासयन् ॥ १४.१४८{४८} ॥
तत्र मार्गेषु सर्वत्र प्रातिहार्यं प्रदर्शयन् ।
सर्वेषां शुभतां कृत्वा तत्पुरे समुपाविशत् ॥ १४.१४९{४९} ॥
प्रदक्षिणक्रमेणैवं चरंस्तत्र समंततः ।
भासयं भद्रतां कुर्वन् तत्प्रदेशे समाचरन् ॥ १४.१५०{५०} ॥
तत्र पाद्यार्घमादाय क्रमेण सह सांघिकम् ।
स्वासने समुपाविश्य तस्थौ भानुरिवोज्वलन् ॥ १४.१५१{५१} ॥
तदा तं श्रीघनं सर्वसंघं च स्वासने स्थितम् ।
दृष्ट्वा सर्वेऽपि ते हर्षात्पूजयितुं समारभन् ॥ १४.१५२{५२} ॥
तथा क्रमेण संपूज्य तं बुद्धप्रमुखं गणम् ।
यथार्हभोजनैः सर्वं संतृप्तं समतोषयन् ॥ १४.१५३{५३} ॥
ततस्ते भोजनांते तत्पात्राणि व्यपनीय च ।
करादीञ्छोधयित्वा तद्भूमिं च पर्यशोधयन् ॥ १४.१५४{५४} ॥
ततः पूगादिकं दत्वा पुनः सर्वेऽपि ते मुदा ।
कृताञ्जलिपुटा नत्वा समुपतस्थिरे पुनः ॥ १४.१५५{५५} ॥
ते च गांधर्विकाः सर्वे त्रिरत्नशरणं गताः ।
बोधिप्रणिधिमाधाय प्रभेजिरे समाहिताः ॥ १४.१५६{५६} ॥
वेणुवीणामृदंगादि तूर्यसंगीतिवादनैः ।
उपस्थित्य ससंघं तं श्रीघनं समतोषयत् ॥ १४.१५७{५७} ॥
तद स भगवां दृष्ट्वा तेषां भक्तिप्रसादिनीम् ।
सर्वेषां शुद्धचित्तानि व्यमुञ्चत्स्मितमुद्धवात् ॥ १४.१५८{५८} ॥
तत्संस्मितसहोत्पन्नाः पंचवर्णाः शुभांशवः ।
सर्वत्र भुवने गत्वा प्रचेरुरमृतांशुवत् ॥ १४.१५९{५९} ॥
तेषां के चिदधोगत्वा नरकेषु समन्ततः ।
अवभास्य परिस्पृष्ट्वा सर्वत्रापि सुखं ददुः ॥ १४.१६०{६०} ॥
तदा ते नारकीयास्तत्प्रभास्पृष्टाः सुखान्विताः ।
किमेतदिति संदिग्धाः संमील्यैवं वभाषिरे ॥ १४.१६१{६१} ॥
अहो नु जायते सौख्यमस्माकं सांप्रतं कथम् ।
वतान्यत्र गताः स्मोऽद्य कस्य पुण्यानुभावतः ॥ १४.१६२{६२} ॥
इति संदिग्धचित्तानां तेषां मनः प्रबोधने ।
भगवान्निर्मितं बुद्धं संप्रेषयन् समंततः ॥ १४.१६३{६३} ॥
तत्रा तं सौगतं दृष्ट्वा सर्वे ते नरकस्थिताः ।
विस्मिताः समुपासृत्य ववन्दिरे प्रसादिताः ॥ १४.१६४{६४} ॥
(र्म् १९३)
नमो बुद्धाय धर्माय संघाय च नमस्सदा ।
इति प्रोक्त्वा प्रणत्वा तच्छरणं समुपाययुः ॥ १४.१६५{६५} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन सर्वे ते नरकोत्थिताः ।
सहसा स्वर्गतिं याताः सद्धर्मे समुदाचरन् ॥ १४.१६६{६६} ॥
एवं तान् सर्वसत्वांश्च समुद्धृत्य समन्ततः ।
सर्वे तेऽप्यंशवो भूयस्संबुद्धान्तिकमुपाचरन् ॥ १४.१६७{६७} ॥
के चिदूर्द्ध्वगता यावदकनिष्ठं समन्ततः ।
अवभास्य समुद्घुष्य तत्रैवं समचोदयन् ॥ १४.१६८{६८} ॥
अनित्यं खलु संसारं शून्यं ह्यनात्मकम् ।
इति सत्यं परिज्ञाय त्रिरत्नं भजतादरात् ॥ १४.१६९{६९} ॥
निष्क्रामतारभध्वं च यूज्यध्वं बुद्धशासने ।
धुनीत मारसैन्याश्च नडागारं यथा करी ॥ १४.१७०{७०} ॥
योऽप्यस्मिन् सौगते धर्मे ह्यप्रमत्तश्चरेत्सदा ।
स त्यक्त्वा जन्म संसारे दुःखस्यान्तं करिष्यति ॥ १४.१७१{७१} ॥
इति संचोदयन्तस्तां सार्वान् देवांश्च सर्वतः ।
ते सर्वेऽप्यंशवो भायः सुगतान्तिकमाययुः ॥ १४.१७२{७२} ॥
ततस्तेऽप्यंशवः सर्वे संमील्य संगता मुनेः ।
प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा तस्योर्णायां समाविशन् ॥ १४.१७३{७३} ॥
तद्दृष्ट्वा ते सभालोका विस्मयोद्धतमानसाः ।
किमेतदिति संचिन्त्य सर्वे तस्थुः शकौतुकाः ॥ १४.१७४{७४} ॥
अथानंदः समालोक्य तान् सर्वान् विस्मयोद्धवान् ।
उत्थाय साञ्जलिर्नत्वा शास्तारं तं समब्रवीत् ॥ १४.१७५{७५} ॥
भगवन्स्ते मुखाद्भासिः पंचवर्णा विनिर्गता ।
अवभास्य दिशः सर्वा ऊर्णायां च विशन्ति ताः ॥ १४.१७६{७६} ॥
एतद्दृष्ट्वा सभालोकाः सर्वेऽपीमे सविस्मयाः ।
तद्धेतुं श्रोतुमिछन्ति तदुपादेष्टुमर्हति ॥ १४.१७७{७७} ॥
नाहेतु हि स्मितं बुद्धा दर्शयन्ति कदा चन ।
यद्धेतौ भवता शास्तुर्हसितं तत्समादिश ॥ १४.१७८{७८} ॥
इति संप्रार्थितं शिष्येन स मुनीश्वरः ।
तमानंदैः सभां चापि समालोक्यैवमादिशत् ॥ १४.१७९{७९} ॥
पश्यानंद यदेतैर्हि सर्वै गान्धर्विकैरपि ।
मम ससांघिकस्यैवं सत्कारं प्रकृतं मुदा ॥ १४.१८०{८०} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सर्वेऽपीमे भवान्तरे ।
क्रमाद्बोधिचरीं प्राप्ता निःक्लेशा विमलाशयाः ॥ १४.१८१{८१} ॥
मारचर्याविनिर्मुक्ताः परिशुद्धास्त्रिमण्डलाः ।
वर्णस्वराभिधाः सर्वे प्रत्येकसुगता जिनाः ॥ १४.१८२{८२} ॥
प्रान्ताशय्यासानासीना हीनदीनानुकम्पकाः ।
दक्षिणीया महासत्वा भविष्यन्ति शुभंकराः ॥ १४.१८३{८३} ॥
एवमेतात्समालोक्य यूयं यदि समिछथ ।
तथात्र श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नं भजतादरात् ॥ १४.१८४{८४} ॥
ये त्रिरत्नं सदा भक्त्या सत्कृत्यैवं भजन्ति ते ।
विहाय दुर्गतिं नित्यं सद्गतिं समवाप्नुयुः ॥ १४.१८५{८५} ॥
(र्म् १९४)
इति मत्वात्र संसारे येषां वांछा सुखे शिवे ।
ते सत्कृत्य त्रिरत्नेषु श्रद्धया भजतानिशम् ॥ १४.१८६{८६} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सर्वे च ते जनाः ।
सत्यमेवं प्रतिज्ञाय त्रिरत्नं सर्वदाभजन् ॥ १४.१८७{८७} ॥
तद्दृष्ट्वा भिक्षवः सर्वे विस्मयोद्धतमानसाः ।
कृताञ्जलिपुटा नत्वा पप्रछुस्तं मुनीश्वरम् ॥ १४.१८८{८८} ॥
यदेवं भगवन्नेभिः सत्कारं प्रकृतं महत् ।
तत्ते केन सुपुण्येन सम्यगादेष्टुमर्हति ॥ १४.१८९{८९} ॥
एवं तैर्भिक्षुभिः सर्वैः प्रार्थिते स जिनेश्वरः ।
सर्वान्स्ताञ्छ्रावकान् भिक्षून् समालोक्यैवमादिशत् ॥ १४.१९०{९०} ॥
शृणुध्वं भिक्षवः पुण्यं यन्मया प्रकृतं पुरा ।
तदत्र कथितं श्रुत्वा श्रद्धयाभ्यनुमोदत ॥ १४.१९१{९१} ॥
पुरासीद्भगवान् बुद्धः प्रबोधनाभिधो जिनः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता धर्मराजो मुनीश्वरः ॥ १४.१९२{९२} ॥
सर्वविद्याधिपो नाथस्तथागतो विनायकः ।
मारजिल्लोकविद्भर्त्ता सुभद्रोऽर्हन् हितंकरः ॥ १४.१९३{९३} ॥
तदा स भगवान् बुद्धो जनपदेषु चारिकाम् ।
चरन्नन्यां राजधानीमनुप्राप्तः ससांघिकः ॥ १४.१९४{९४} ॥
तत्र तस्य नरेन्द्रस्य क्रीडोद्याने तरोरधः ।
प्रविश्य स्वासनासीनस्तस्थौ वह्निरिवोज्वलन् ॥ १४.१९५{९५} ॥
तदैकस्मिन् दिने तत्र राजा कान्ताप्रवादिनैः ।
संगीतैः सह संरक्तो रमितुं समुपाविशत् ॥ १४.१९६{९६} ॥
तत्रस्थं तं समासीनं सुगतं सुप्रभोज्वलम् ।
दृष्ट्वैव सहसोपेत्य नत्वा कृत्वा प्रदक्षिणाम् ॥ १४.१९७{९७} ॥
समाधिस्थं तमालोक्य तष्ठौ चिरमुपाश्रयन् ।
ततस्तन्मुखपद्मोत्थसद्धर्मामृतलिप्सया ॥ १४.१९८{९८} ॥
वाद्यमानैः सतैर्वाद्यैर्मुनिं प्राबोधयन्नृपः ।
ततः स सुगतो बुद्धो समाधेः शीघ्रमुत्थितः ॥ १४.१९९{९९} ॥
सान्तःपुरं नरेंद्रं तं प्राद्राक्षीत्समुपस्थितम् ।
तदा तं नृपतिं दृष्ट्वा स संबुद्धः प्रबोधनः ॥ १४.२००{१००} ॥
सद्धर्म्मं समुपादेष्टुं समामंत्र्यैवमब्रवीत् ।
एहि राजन्महावाहो स्वागतं ते महीपते ॥ १४.२०१{१} ॥
सद्धर्मं समुपाश्रित्य बोधिचर्यां समाचर ।
सदा दानं प्रदत्वात्र शीलं धृत्वा समाहितः ॥ १४.२०२{२} ॥
क्षान्त्या प्रसादयल्लोकान् धर्मवीर्यं प्रसाधय ।
बोधौ चित्तं समाधाय प्रज्ञारत्नमुपार्जय ॥ १४.२०३{३} ॥
तद्रत्नानुभावेन संबोधिमार्गमाप्नुयाः ।
ततस्ते मङ्गलं नित्यमिहामुत्रे सदा भवेत् ॥ १४.२०४{४} ॥
सर्वसत्वहितं कुर्वन् सद्गतिमेव प्राप्नुयाः ।
इति मत्वा महाराज सद्धर्मं समुपाश्रयन् ॥ १४.२०५{५} ॥
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा सत्कृत्य भज सर्वदा ।
त्रिरत्नेषु कृतं पुण्यं न क्षिणोति कदा चन ॥ १४.२०६{६} ॥
(र्म् १९५)
सर्वदा सत्फलान्येव सूते बोधिं समर्पयेत् ।
इति मत्वा महाराज त्रिरत्नशरणं गतः ॥ १४.२०७{७} ॥
बोधिचर्याव्रतं धृत्वा चर नित्यं समाहितः ।
तथा ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ॥ १४.२०८{८} ॥
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ।
इति तेनार्हतादिष्टं मुनीन्द्रेण स भूपतिः ॥ १४.२०९{९} ॥
श्रुत्वा तथेति विज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्प्रबोधितः ।
ततः स मुदितो राजा तं मुनीन्द्रं ससांघिकम् ॥ १४.२१०{१०} ॥
यथाविधि समभ्यर्च्य भोजनैः समतोषयत् ।
ततश्च भोजनान्ते स नृपतिः साञ्जलिर्मुदा ।
तं मुनीन्द्रं प्रणत्वैवं प्रणिधानं हृदो व्यधात् ॥ १४.२११{११} ॥
अनेन कुशलेनाहं लोकेऽन्धेऽपरिणायके ।
सम्यग्बोधिं समागम्य भवेयं सुगतो जिनः ॥ १४.२१२{१२} ॥
एतत्तेन नरेन्द्रेण प्रणिधानं कृतं मुदा ।
मत्वा स सुगतस्तस्य तथाशीर्वचनं ददौ ॥ १४.२१३{१३} ॥
जयोऽस्तु ते सदा राजं धर्मेण पालय प्रजाः ।
प्रणिधानं यथा बोधौ तथा ते सिद्ध्यतु ध्रुवम् ॥ १४.२१४{१४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण तेन श्रुत्वा स भूपतिः ।
मुदितः साञ्जलिर्नत्वा तं मुनीन्द्रं समब्रवीत् ॥ १४.२१५{१५} ॥
अद्यारभ्य सदा शास्तस्त्रिरत्नशरणं गतः ।
संबोधिसंवरं धृत्वा चरिष्यामि समाहितः ॥ १४.२१६{१६} ॥
तद्भवान् कृपया दृष्ट्या सदा मां द्रष्टुमर्हति ।
सर्वदा भवतामेव शरणेऽस्मि समास्थितः ॥ १४.२१७{१७} ॥
इति संप्रार्थनां कृत्वा राजा स सजनो मुदा ।
भगवंतं तमानम्य सानंदः स्वपुरं ययौ ॥ १४.२१८{१८} ॥
ततः स भगवाञ्छास्ता समुत्थाय ससांघिकः ।
सर्वत्र भद्रतां कृत्वा स्वाश्रमे समुपाययौ ॥ १४.२१९{१९} ॥
मन्यतां भिक्षवो योऽसौ राजा संबुद्धसेवकः ।
अहमेव तदाभूवन्नान्यो द्रष्टव्य एव सः ॥ १४.२२०{२०} ॥
यन्मया श्रद्धया तस्य प्रबोधनस्य तायिनः ।
पूजाकारि महोत्साहैस्तूर्यसंगीतिवादनैः ॥ १४.२२१{२१} ॥
तेन पुण्यविपाकेन ममात्रैव महोत्सवैः ।
एतैर्गान्धर्विकैरेवं सत्कारः प्रकृताधुना ॥ १४.२२२{२२} ॥
एवं मत्वा महत्पुण्यं संबुद्धभजनोद्भवम् ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा भजनीयं शुभार्थिभिः ॥ १४.२२३{२३} ॥
यूयं चापि सदा नित्यं शास्तारं सद्गुरुं जिनम् ।
संबुद्धं समुपाश्रित्य विहरध्वं समाहिताः ॥ १४.२२४{२४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते भिक्षवो मुदा ।
सर्वे तथेति विज्ञप्य त्रिरत्नानि सदाभजन् ॥ १४.२२५{२५} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया नराधिप ।
तथाधुना समाख्यातं तव पुण्यप्रवृद्धये ॥ १४.२२६{२६} ॥
एवं राजंस्त्वयाप्येवं त्रिरत्नं शरणं गतः ।
संबुद्धशासनं धृत्वा चर धर्मं समाहितः ॥ १४.२२७{२७} ॥
(र्म् १९६)
प्रजाश्चापि तथा राजं बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
संबोधिसाधने धर्मे योजनीयास्त्वयादरात् ॥ १४.२२८{२८} ॥
तथा चेत्ते सदा भद्रं भवेन्नूनं समन्ततः ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ १४.२२९{२९} ॥
इति शास्त्रा समादेष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेति प्रतिमोदित्वा प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ १४.२३०{३०} ॥
गांधर्विकानामवदानमेतच्छ्रुत्वानुमोदन्ति नरा मुदा ये ।
ते सर्व एनःपरिमुक्तचित्ता भुक्त्वा सुखान्येव लभन्ति बोधिम् ।

++ इति रत्नावदानतत्वे गांधर्विकावादनं समाप्तम् ++


(र्म् १९७)
xव्सूक्ष्मत्वचोवदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ १५.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हसि ॥ १५.२{२} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा स यतिः सुगतात्मजः ।
अशोकं तं नृपं दृष्ट्वा पुनरेवमुपादिशत् ॥ १५.३{३} ॥
शृणु राजन्महाभाग यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वाप्येवं प्रमोदय ॥ १५.४{४} ॥
पुरा स भगवान् बुद्धः शाक्यसिंहो जगद्गुरुः ।
विहारे जेतकारण्ये विजहार ससांघिकः ॥ १५.५{५} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र सर्वे भिक्षुगणा अपि ।
श्रावकाश्चैलकाश्चैव सर्व उपासका अपि ॥ १५.६{६} ॥
सर्वेऽपि भिक्षुणीसंघा उपासिकागणा अपि ।
बोधिसत्वगणाश्चापि सद्धर्मसाधनोद्यताः ॥ १५.७{७} ॥
सभामध्यासनासीनं श्रीघनं तं जगद्गुरुम् ।
उपतस्थुः पुरस्कृत्य परिवृत्य समंततः ॥ १५.८{८} ॥
तदा तस्य मुनीन्द्रस्य मुखाम्भोजविनिर्गतम् ।
भद्रधर्मामृतं पातुं सर्वे लोकाः समागताः ॥ १५.९{९} ॥
शक्रादयः सुरेन्द्राश्च ब्रह्मादयो महर्द्धिकाः ।
लोकपाला महावीराः ससैन्यपरिवारकाः ॥ १५.१०{१०} ॥
योगिनो यतयश्चापि महर्षयस्तपश्विनः ।
ब्राह्मणाश्च महाविज्ञाः सद्धर्मगुणवांछिनः ॥ १५.११{११} ॥
राजानो राजपुत्राश्च वैश्या मंत्रिजना अपि ।
अमात्याः श्रेष्ठिनो भट्टाः पौरिकाश्च गृहाधिपाः ॥ १५.१२{१२} ॥
सैन्याधिपाश्च योधारः सार्थवहा महाजनाः ।
वणिजः शिल्पिनश्चापि ग्राम्याः कार्पटिका अपि ॥ १५.१३{१३} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च सद्धर्मगुणवाञ्छिनः ।
सर्वे धर्मामृतं पातुं विहारे समुपागताः ॥ १५.१४{१४} ॥
तत्र प्राप्ताः सभामध्ये समासीनं मुनीश्वरम् ।
श्रीघनं तं समालोक्य प्रणत्वा समुपाचरन् ॥ १५.१५{१५} ॥
तत्र ते समुपासृत्य सर्वे तं श्रीघनं मुनिम् ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्वा समभ्यर्च्य प्रणेमिरे ॥ १५.१६{१६} ॥
ततः सर्वेऽपि ते लोकाः परिवृत्य समन्ततः ।
साञ्जलयः प्रसन्नास्या उपतस्थुः समाहिताः ॥ १५.१७{१७} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा सर्वांस्तान् समुपस्थितान् ।
आदिमध्यान्तकल्याणमार्यधर्ममुपादिशत् ॥ १५.१८{१८} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे ते त्रिदशादयः ।
(र्म् १९८)
लोका धर्मविशेषत्वं विज्ञाय प्राणनन्दिरे ॥ १५.१९{१९} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र श्रावस्त्यां पौरिको गृही ।
श्रेष्ठी महाजनः श्रिमाञ्छ्राद्धो भद्राशयाभवत् ॥ १५.२०{२०} ॥
स एकस्मिं दिने स्वस्मिन् भाण्डालकोष्ठके विशन् ।
स्वसंपन्निचयं दृष्ट्वा मनसैवं व्यचिन्तयत् ॥ १५.२१{२१} ॥
अहो मे जायते संपद्दीयती संप्रवर्द्धिता ।
तथापि वर्द्ध्यते तृष्णा यतः सौख्यं न किं चन ॥ १५.२२{२२} ॥
यदिमे चंचला भोगा जलचंद्रनिभा मम ।
अनित्या अस्थिराः पद्मपत्रस्थितजलोपमा ॥ १५.२३{२३} ॥
तदत्र किं मनोऽद्यापि तृष्णयाकृष्यते मम ।
येन चराम्यहं लोके दुःखी भविकलाशयः ॥ १५.२४{२४} ॥
तत्किं मे संपदा सारं यतः सौख्यं न विद्यते ।
धर्मार्थे गोचरं नैव केवलं मदवृद्धये ॥ १५.२५{२५} ॥
मदेन वर्द्धते मानं मानाल्लोके प्रमादता ।
प्रमादाद्दीप्यते चेर्ष्या कोपाग्निर्दीप्यते ततः ॥ १५.२६{२६} ॥
कोपात्क्रूराशयश्चण्डो निर्दयो दुरिताशयः ।
पापात्मा हिंसको दुष्टो दशाकुशलसाधकः ॥ १५.२७{२७} ॥
स्वयं नष्टः परांश्चापि नाशयति दुराशयः ।
ततोऽतिपापसंरक्तो दुराचरोऽतिदुर्मनाः ॥ १५.२८{२८} ॥
ततोऽतिदुर्मतिर्द्रोही संवृत्तिधर्मनिंदकः ।
त्रिरत्नानि प्रतिक्षिप्य महापातकमाचरेत् ॥ १५.२९{२९} ॥
ततोऽतिपापसंक्लिष्टाः प्रमूढो नरकं व्रजेत् ।
नरकेषु भ्रमन्नित्यं दुःखान्येव सदाश्नुयात् ॥ १५.३०{३०} ॥
यद्वात्रापि च संसारे जीवितमध्रुवं खलु ।
क्षणध्वंसि शरीरं च सार्वेषां मरणं ध्रुवम् ॥ १५.३१{३१} ॥
तदत्राहमसारेभ्यो भोगेभ्यः सारमुत्तमम् ।
सद्धर्मं समुपादातुं यत्नं कुर्यां समादरात् ॥ १५.३२{३२} ॥
सद्धर्मं सौगतं धर्ममित्याख्यातं पुराविदैः ।
तदत्र सौगते क्षेत्रे दानं कुर्वीय सांप्रतम् ॥ १५.३३{३३} ॥
बौद्धक्षेत्रे कृतं दानं बोधिवीजं भवेद्ध्रुवम् ।
एतदेवात्र संसारे साधनीयं शुभाप्तये ॥ १५.३४{३४} ॥
दानेन शुद्ध्यते चित्तं सुचित्तः सुमतिं लभेत् ।
सुबुद्धिः सद्गुणारक्तः संवृत्तिशीलभृत्कृती ॥ १५.३५{३५} ॥
सुशीलः क्षान्तिमान् धीरः परात्मसमभाविकः ।
सुधीरो वीर्यवान् सर्वसत्वार्थसाधनोद्यतः ॥ १५.३६{३६} ॥
अप्रधृष्यो महासत्वः क्लेशारिदमको भवेत् ।
ततः सुपरिशुद्धात्मा समाधिसुस्थितो भवेत् ॥ १५.३७{३७} ॥
तत्समाधिवलाधानैः प्रज्ञाब्धिपारमागतः ।
बोधिरत्नं समासाद्य बोधिसत्वोऽधिपो भवेत् ॥ १५.३८{३८} ॥
एतद्रत्नानुभावेन भद्रंकला समन्ततः ।
(र्म् १९९)
सर्वमारान् विनिर्जित्य संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ १५.३९{३९} ॥
इत्यर्हद्भिर्महाभिज्ञैः समाख्यातं मया श्रुतम् ।
तत्संबुद्धपदां प्रप्तुं बुद्धं भजेय सांप्रतम् ॥ १५.४०{४०} ॥
नूनं बुद्धानुभावेन भावितं सेत्स्यते ध्रुवम् ।
तद्बुद्धप्रमुखं सर्वसंघं पूजेय सादरम् ॥ १५.४१{४१} ॥
इति निश्चित्य स श्रीमान् गृहस्थः संप्रमोदितः ।
भगवंतं ससंघन् तं पूजयितुं समैछत ॥ १५.४२{४२} ॥
ततः स सजनः श्रेष्ठी त्रिरत्नभजनोत्सुकः ।
विहारे जेतकारण्ये प्रययौ संप्रहर्षितः ॥ १५.४३{४३} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा स गृहस्थः प्रमोदितः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य समर्चयद्यथाविधिः ॥ १५.४४{४४} ॥
ततः स सजनो नत्वा साञ्जलिः संप्रमोदितः ।
मुनीन्द्रं तं समालोक्य पुरः स्थित्वैवमब्रवीत् ॥ १५.४५{४५} ॥
सर्वज्ञ भगवं छास्तर्भवतां शरणं व्रजे ।
ततोऽभिलषिते कार्ये प्रसीदतु जगद्गुरो ॥ १५.४६{४६} ॥
भगवं भवतः शास्तुः ससंघस्य जगद्गुरोः ।
पूजयितुं समिछामि तदनुज्ञां ददातु मे ॥ १५.४७{४७} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
तथास्त्विति प्रतिज्ञाय तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ १५.४८{४८} ॥
ततः स गृहभृन्मत्वा भगवताध्युवास तम् ।
साञ्जलिस्तं मुनिं नत्वा मुदितः स्वगृहं ययौ ॥ १५.४९{४९} ॥
तत्र स स्वजनैः स्वस्मिं गृहे मर्गेषु सर्वतः ।
परिशोध्य सुगंधैश्च परिषिंच्याभ्यशोभयत् ॥ १५.५०{५०} ॥
तत्रासनानि प्रज्ञप्य वितानानि वितत्य च ।
मुक्तपुष्पैः समाकीर्य सुरभिं समधूपयत् ॥ १५.५१{५१} ॥
ततः स भोज्यसामग्रीं साधयित्वा स्ववंधुभिः ।
तथोपहारसामग्रीं परिशुद्धामसाधयत् ॥ १५.५२{५२} ॥
ततोऽन्ये द्युर्गृहस्थः स स्नात्वा शुद्धांवरावृतः ।
संबुद्धामंत्रणं कर्तुं विहारे सजनो ययौ ॥ १५.५३{५३} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा ससंघं स पुरोगतः ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १५.५४{५४} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ समयो वर्ततेऽधुना ।
तत्ससंघो ममावासे भावानागन्तुमर्हति ॥ १५.५५{५५} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स ससांघिकः ।
पात्रचीवरमादाय संप्रतस्थे प्रभासयन् ॥ १५.५६{५६} ॥
तत्र स भगवान्मार्गे कृत्वा भद्रं प्रभासयन् ।
भिक्षुसंघगणैः सार्द्धं श्रावस्तीं समुपाविशन् ॥ १५.५७{५७} ॥
तदाभून्नगरे तत्र सर्वत्रापि सुमङ्गलम् ।
उपद्रवाणि सर्वाणि सहसा विलयं ययुः ॥ १५.५८{५८} ॥
अन्धा रूपाणि पश्यन्तः शृण्वन्तो वधिरा रवान् ।
हीनेन्द्रियाश्च ये तेऽपि प्रतिलब्धेन्द्रिया ववुः ॥ १५.५९{५९} ॥
क्सुत्पिपासाहता ये च तेऽभवन् परितुष्टिताः ।
रोगिणो नीरुजा आसन् कुवेला रुचिराम्वराः ॥ १५.६०{६०} ॥
(र्म् २००)
मूका आसन् प्रवक्तारो जडाश्चापि सुवाग्मिनः ।
चिरवैराभिसंनद्धास्तेऽप्यासन्मैत्रभाविताः ॥ १५.६१{६१} ॥
ये च चण्डाशायाः क्रूरास्तेऽप्यभूवन् दयालवः ।
ये च दुष्टा दुराचारास्ते सन्तस्सम्यमोद्यताः ॥ १५.६२{६२} ॥
दरिद्रा धनिनः प्रोढ्या दूर्वला वलिनोऽभवन् ।
ये शठा वंचकाश्चौरस्ते आर्याः सत्यवादिनः ॥ १५.६३{६३} ॥
एवं ये दुःखिनः सत्वास्ते सर्वे सुखिनोऽभवन् ।
एवं स भगवांस्तत्र कृत्वा भद्रं समन्ततः ॥ १५.६४{६४} ॥
प्रदक्षिणक्रमेणैवं ससंघं तद्गृहे विशन् ।
तत्र तस्य मुनीन्द्रस्य स गृहस्थो यथाक्रमम् ।
पाद्यं ददौ ससंघस्य सदाराः शुचिनाम्बुना ॥ १५.६५{६५} ॥
ततः स सुप्रासन्नात्मा ससंघं तं मुनीश्वरम् ।
प्रज्ञप्ते स्वासने तत्र यथाक्रमं न्यवेशयत् ॥ १५.६६{६६} ॥
तत्र ते सांघिकाः सर्वे संबुद्धप्रमुखाः क्रमात् ।
स्वस्वासने समाविश्य समातस्थुः समाहिताः ॥ १५.६७{६७} ॥
ततः स्वस्वासनासीनान् संबुद्धप्रमुखान् यतीन् ।
तान् सर्वान् स गृही दृष्ट्वा यथाविधि समर्चयत् ॥ १५.६८{६८} ॥
ततः स सजनः श्रेष्ठी स्वहस्तेन ससांघिकम् ।
तं मुनीन्द्रं सुधाकल्पैर्भोजनैः समतर्पयेत् ॥ १५.६९{६९} ॥
ततः संतृप्तितं दृष्ट्वा ससंघं तं मुनीश्वरम् ।
अपनीय स पात्राणि तद्धस्तादीन् व्यशोधयत् ॥ १५.७०{७०} ॥
ततः स साञ्जलिर्नत्वा तान् बुद्धप्रमुखान् यतीन् ।
पुरो नीचासनासीनो धर्मं श्रोतुमुपाश्रयत् ॥ १५.७१{७१} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा तं गृहष्ठं सुभाविनम् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं धर्मामादेष्टुमब्रवीत् ॥ १५.७२{७२} ॥
आरोग्यमस्तु ते नित्यं गृहपते सदा शिवम् ।
बोधौ चित्तं समाधाय चर धर्मं समाहितः ॥ १५.७३{७३} ॥
धर्मेण जीयते पापं निष्पापः सद्गतिं व्रजेत् ।
सद्गतौ सत्सुखान्येव भुक्त्वा संचरते सदा ॥ १५.७४{७४} ॥
धर्मेण पुरुषो विद्वान् सर्वविद्याकलाधिपः ।
सुधिरो गुणवान् विज्ञो भवेच्छ्रीमान्महर्द्धिकः ॥ १५.७५{७५} ॥
धर्मेण सुचिरं जीवेदारोग्यं च सदा तनौ ।
सर्वत्रापि भवेन्नित्यं मंगलं निरुपद्रवम् ॥ १५.७६{७६} ॥
धर्मो न नश्यते क्वपि ह्रियते नापि केन चित् ।
केनापि नश्यते नैव चालयितुं कदा चन ॥ १५.७७{७७} ॥
नाग्निभिर्दह्यते धर्मः क्लिद्यते नापि चोदकैः ।
वायुभिः शुष्यते नैव क्षीयते नापि भूमिषु ॥ १५.७८{७८} ॥
धर्मेण भूः स्थिरीभूता धर्मेण दीप्यतेऽनलः ।
धर्मेण चलते वायुर्धर्मेण वहते जलः ॥ १५.७९{७९} ॥
धर्मेण दीप्यते भानुर्धर्मेणैवं सुधाकरः ।
(र्म् २०१)
मेघा धर्मेण वर्षाणा भूमिः शष्यौषधीभराः ॥ १५.८०{८०} ॥
धर्मेणैवं तथा सर्वे लोकपाला महर्द्धिकाः ।
सर्वदुष्टान् विनिर्जित्य पालयन्ति जगत्त्रये ॥ १५.८१{८१} ॥
धर्मो न शीयते क्वापि धर्मो न परिभूयते ।
सर्वत्र जयते धर्मो धर्मो हि शोभते सदा ॥ १५.८२{८२} ॥
धर्महीना न शोभन्ते श्रिमन्तो गुणिनोऽपि च ।
धर्म्मिष्ठा एव शोभन्ते दरिद्रा निर्गुणा अपि ॥ १५.८३{८३} ॥
धर्मेण रक्षिता वीराः संग्रामे विजितारयः ।
यशोमान्यमहत्संपत्सुखानि ते लभन्ति च ॥ १५.८४{८४} ॥
तथा वीरा वणिक्सार्था धर्मेणैवाभिरक्षिताः ।
महाम्बुधिं समुत्तीर्य रत्नान्यपि लभन्ति च ॥ १५.८५{८५} ॥
धर्मवन्तो नरा धीरा बुद्धिमन्तो विचक्षणाः ।
सर्वविद्याकलाविज्ञा जयन्ते परवादिनः ॥ १५.८६{८६} ॥
तथा धर्मानुभावेन शिल्पविद्याकलाविदः ।
यशोमान्यप्रसादश्रीसत्सुखानि लभन्ति च ॥ १५.८७{८७} ॥
तथा च मंत्रिणोऽमात्या धर्मवन्तो विचक्षणाः ।
राज्यकार्याणि सर्वाणि साधयन्तो जयन्त्यरीन् ॥ १५.८८{८८} ॥
राजानः क्षत्रियाश्चैवं धर्मनीतिविचक्षणाः ।
सर्वदुष्टान् विनिर्जित्य विराजन्ते नाराधिपाः ॥ १५.८९{८९} ॥
तथा धर्मेण राजेन्द्रश्चक्रवर्त्ती महीश्वरः ।
सप्तरत्नसमायुक्तः सर्वशास्ता विराजते ॥ १५.९०{९०} ॥
तथा धर्मधरा एव यतयो योगिनोऽपि च ।
सर्वक्लेशगणाञ्जित्वा लभन्ति परमं पदम् ॥ १५.९१{९१} ॥
तथर्षयो महाभिज्ञा धर्मभृतो महर्द्धिकाः ।
यथाभिलषितां सिद्धिं प्राप्य मोक्षं व्रजन्ति च ॥ १५.९२{९२} ॥
तथा धर्मानुसारेण मंत्रविद्यार्थसाधकाः ।
सिद्धिसमृद्धिसंप्राप्ताः साधयन्ति यथेहितम् ॥ १५.९३{९३} ॥
तथा च मानवाः सर्वे लोका धर्मानुसारतः ।
निहीनमध्यमोत्कृष्टाः प्रभवन्ति महीतले ॥ १५.९४{९४} ॥
तथा धर्मानुसारेण लोका दैत्यादयोऽपि च ।
निहीनमध्यमोत्कृष्टा प्रचरन्ति रसातले ॥ १५.९५{९५} ॥
तथा स्वर्गेषु देवाश्च स्वस्वधर्मानुभावतः ।
सुखानि सुचिरं भुक्त्वा प्रवसन्ति प्रमोदिताः ॥ १५.९६{९६} ॥
एवं सर्वत्र लोकेषु स्वस्वधर्मानुभावतः ।
सर्वे सत्वाः सुखप्राप्ताः प्रचरन्ति यथेछया ॥ १५.९७{९७} ॥
एवं त्रैधातुकोत्पन्नाः सत्वाः सर्वे सुरादयः ।
स्वस्वधर्मानुसारेण भ्रमन्ति षड्गतिष्वपि ॥ १५.९८{९८} ॥
किमत्र वहुनोक्तेन धर्म एव जगत्प्रभुः ।
धर्मेणैव सदा नित्यं रक्षितः प्रचरेच्छुभे ॥ १५.९९{९९} ॥
षुभेन सिद्ध्यते चित्तं शुद्धचित्तः सुधीर्भवेत् ।
सुबुद्धिः सद्गुणाधारं सद्गुरुं समुपाश्रयेत् ॥ १५.१००{१००} ॥
तद्गुरोरुपदेशेन चरन्नित्यं समाहितः ।
बोधिचित्तं समाधाय त्रिरत्नानि सदा भजेत् ॥ १५.१०१{१} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन सद्धर्मसाधनोद्यतः ।
(र्म् २०२)
बोधिसत्वो महासत्वो बोधिचर्यां व्रतं चरेत् ॥ १५.१०२{२} ॥
ततो मारगणाञ्जित्वा पूर्य पारमिताः क्रमात् ।
त्रिविधां बोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ १५.१०३{३} ॥
एवं धर्मवरं मत्वा त्रिरत्नशरणं गतः ।
सद्धर्मं समुपश्रित्य चर बोधिपदाप्तये ॥ १५.१०४{४} ॥
मृत्युकाले विपत्तौ च धर्म्म एवानुगस्सुहृत् ।
तदा सर्वे त्यजन्त्याशु कोऽपि नैव सहानुगः ॥ १५.१०५{५} ॥
धर्म एव तदा त्राता सर्वत्राप्यनुगः सुहृत् ।
तस्माद्धर्मो महारत्नं साधनीयं प्रयत्नतः ॥ १५.१०६{६} ॥
एवं स भगवाञ्छास्ता धर्मस्याभ्यनुभावताम् ।
समादिश्य क्षणं तस्थौ तूष्णीभूत्वा समाहितः ॥ १५.१०७{७} ॥
ततस्तस्य मुनीन्द्रस्य पादौ स मुदितो गृही ।
प्रणत्वा मनसा चैवं प्रणिधानं सामदधे ॥ १५.१०८{८} ॥
अनेन कुशलेनाहं सर्वक्लेशविवर्जितः ।
प्रत्येकां बोधिमासाद्य निर्वृतिं समवाप्नुयात् ॥ १५.१०९{९} ॥
ततः स सुप्रसन्नास्यो गृहस्थः सजनो मुदा ।
भगवतं तमालोक्य पुरस्तस्थौ समाहितः ॥ १५.११०{१०} ॥
तदा स भगवांस्तस्य श्रीमतो हृदये स्थितम् ।
प्रणिधानं परिज्ञाय सुसंस्मितं व्यमुञ्चत ॥ १५.१११{११} ॥
ततस्तस्य मुनीन्द्रस्य मुखपद्मात्सुरस्मयः ।
पंचवर्णा विनिर्गत्य सर्वत्र समुदाचरन् ॥ १५.११२{१२} ॥
तासां या रश्मयो याता अधोलोके समन्ततः ।
ताः सर्वनरकेष्वेवमवभ्यास्य समासरत् ॥ १५.११३{१३} ॥
तदा ताभिः परिस्पृष्टाः सर्वे ते नरकस्थिताः ।
महत्सौख्यं समासाद्य विस्मयं समुपाययुः ॥ १५.११४{१४} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते सत्वाः परस्परसमागताः ।
सर्वदुःखविनिर्मुक्ताः संमील्यैवं समब्रुवन् ॥ १५.११५{१५} ॥
अहो चित्रं किमद्यैवं महत्सौख्यं प्रजायते ।
किं नु वयं भवन्तोऽस्माच्च्युता अन्यत्र चागताः ॥ १५.११६{१६} ॥
यदस्माकं महद्दुःखं तत्सर्वं शाम्यतेऽधुना ।
संजायते महासौख्यं तदद्भुतं न मन्यते ॥ १५.११७{१७} ॥
नूनमत्राधुना कोऽपि बोधिसत्वः समागतः ।
यस्मादियं महारश्मिरवभास्य प्रसर्यति ॥ १५.११८{१८} ॥
इति चिंताभिदग्धानं तेषां चित्तप्रबोधने ।
भगवान्निर्मितं बुद्धं सर्वत्र तत्र प्रेषयेत् ॥ १५.११९{१९} ॥
तदा तं सौगतिं मूर्त्तिं दृष्ट्वा सर्वेऽपि ते मुदा ।
अहो चित्रमिति प्रोक्त्वा विस्मिताश्चैवमब्रुवन् ॥ १५.१२०{२०} ॥
नेहैवेतश्च्युताः सर्वे नाप्यन्यत्र गता वयम् ।
इहैव संस्थिताः सर्वे नरके प्रवसामहे ॥ १५.१२१{२१} ॥
अपि त्वयं महान् सत्वोऽपूर्वदर्शन आगतः ।
नूनमस्यानुभावेन संजायन्ते सुखानि नः ॥ १५.१२२{२२} ॥
तदस्मिं सुगताकरे वयं सर्वे प्रसादिताः ।
उपेत्य प्रणतिं कृत्वा सर्वथा संभजेमहि ॥ १५.१२३{२३} ॥
इति संभाष्य सर्वे ते नारकीयाः प्रमोदिताः ।
(र्म् २०३)
उपेत्य तं महासत्वं साञ्जलयोऽभिनेमिरे ॥ १५.१२४{२४} ॥
नमो बुद्धाय धर्माय संघाये च नमः सदा ।
इत्युक्त्वा च त्रिरत्नानां संस्मृत्वा शरणं ययुः ॥ १५.१२५{२५} ॥
इति ते निर्मिते तस्मिं चित्तं प्रसाद्य निर्मलाः ।
सर्वनिर्मुक्तकर्माणः सहसा सद्गतिं ययुः ॥ १५.१२६{२६} ॥
तथा चोर्द्धगता यास्ताः क्रमाच्चातुर्महाधिपान् ।
समारभ्य त्रयस्त्रिंशान् सर्वांश्चापि सुरालयात् ॥ १५.१२७{२७} ॥
यावद्भवाग्रपर्यन्तमवभास्य प्रसारिताः ॥ १५.१२८{२७} ॥
तथा चापि समोद्घुष्य सर्वान् देवाननोदयन् ।
अनित्यं खलु संसारं दुःखं शून्यमनात्मकम् ।
इति मत्वा शुभे नित्यं चरितव्यं सदापि च ॥ १५.१२९{२८} ॥
निष्क्रामतारभध्वं तद्युज्यध्वं बुद्धशासने ।
धुनीत मृत्युसैन्यानि नडागारं करी यथा ॥ १५.१३०{२९} ॥
यो ह्यस्मिं धर्मविनये ह्यप्रमत्तश्चरिष्यति ।
त्यक्त्वा जन्मात्र संसारे दुःखस्यान्तं करिष्यति ॥ १५.१३१{३०} ॥
इति मत्वात्र संबोधिपदं यदि समिछथ ।
तच्छ्रद्धया त्रिरत्नानि भजध्वं सर्वदादरात् ॥ १५.१३२{३१} ॥
एतच्छब्दं समाकर्ण्य सर्वे देवाः प्रबोधिताः ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा प्रभेजिरे सदादृताः ॥ १५.१३३{३२} ॥
एवं ता रश्मयः सर्वाः सर्वांल्लोकांच्छुभे वृषे ।
बोधयित्वा प्रतिस्थाप्य प्रत्याययुर्मुनेः पुरः ॥ १५.१३४{३३} ॥
तत्र ता रश्मयः सर्वाः पिण्डितास्तस्य तायिनः ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्वा सूर्णायां न्यविशत्पुनः ॥ १५.१३५{३४} ॥
तद्दृष्ट्वा विस्मिताः सर्वे लोकास्ते समितिस्थिताः ।
किं धर्ममादिशेद्बुद्ध इति संचिंत्य तस्थिरे ॥ १५.१३६{३५} ॥
अथानन्दो महाभिज्ञः समुत्थाय कृताञ्जलिः ।
पुरः स्थितो मुनीन्द्रं तं प्रणत्वा प्रार्थयत्तथा ॥ १५.१३७{३६} ॥
भगवान्नानाविधा रश्मिर्भवन्मुखाब्जनिर्गताः ।
अवभास्य जगल्लोकं भवदूर्णां निवेशिता ॥ १५.१३८{३७} ॥
मारजिन्निर्मलस्वान्तो निर्विकल्पो निरंजनः ।
नाहेत्वप्रत्ययं बुद्धा निर्दैन्या निर्मदोद्धवाः ।
स्मितं चंद्रकराहासं दर्शयन्ति कदाचन ॥ १५.१३९{३८} ॥
तद्यदर्थं भवान् स्मितं दर्शयति मुनीश्वर ।
तदर्थं श्रोतुमिच्छंति सर्वे लोका इमेऽधुना ॥ १५.१४०{३९} ॥
तद्भवां यत्समादेष्टुमिछति सांप्रतं मुने ।
तद्धर्मं समुपादिश्य प्रसादयत्विमां सभाम् ॥ १५.१४१{४०} ॥
इति तेन वशिष्येण प्रार्थिते स मुनीश्वरः ।
तमायुष्मन्तमानन्दं समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ १५.१४२{४१} ॥
एवमेतत्सदानंद नाहेत्वप्रत्ययं स्मितम् ।
संबुद्धा अपि ते सर्वे दर्शयन्ति कदा चन ॥ १५.१४३{४२} ॥
यदर्थे स्मितमानंद दर्शितं सांप्रतं मया ।
(र्म् २०४)
तदर्थं संप्रवक्ष्यामि तच्छृणुध्वं समाहिताः ॥ १५.१४४{४३} ॥
पश्यसि त्वं तदानंद श्रेष्ठिनानेन यन्मम ।
एवंविधं ससंघस्य सत्कारं श्रद्धया कृतम् ॥ १५.१४५{४४} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन मयि चित्तप्रसादतः ।
अयं श्रीमान्महासत्वो बोधिसत्वो भवेत्सुधीः ॥ १५.१४६{४५} ॥
ततः क्लेशविमुक्तात्मा परिशुद्धत्रिमंडलः ।
सूक्ष्मत्वगिति विख्यातः प्रत्येकबुद्ध आत्मवित् ॥ १५.१४७{४६} ॥
भविष्यति महाभिज्ञः संवृतिपरमार्थवित् ॥ १५.१४८{४७!} ॥
एवमेतत्महत्पुण्यवीजमाराधितं मम ।
सासने श्रीमतानेन श्रद्धया बोधिचेतसा ॥ १५.१४९{४८} ॥
बुद्धक्षेत्रे कृतं पुण्यं न क्षिणोति कदा चन ।
संबोधिसत्फलं दद्यान्नान्यद्धर्मफलं खलु ॥ १५.१५०{४९} ॥
एवं महत्तरं पुण्यं बुद्धक्षेत्रेषु सत्कृतम् ।
मत्वा तच्छरणं कृत्वा त्रिरत्नं भजतादरात् ॥ १५.१५१{५०} ॥
ये बुद्दशरणं गत्वा भजन्ति सर्वदादरात् ।
ते सदा सद्गतिं याताश्चरंति बोधिसंवरम् ॥ १५.१५२{५१} ॥
ये धर्मं शरणं कृत्वा श्रुत्वा भजन्ति सादरम् ।
सर्वे तेऽक्लेशिनो भद्राः संप्रयान्ति जिनालयम् ॥ १५.१५३{५२} ॥
ये संघे शरणं गत्वा भजन्ति श्रद्धया सदा ।
न ते गच्छन्ति दुःखत्वं सदा यान्ति सुखावतीम् ॥ १५.१५४{५३} ॥
इति मत्वा तथा यूयं सदा नित्यं समाहिताः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा भजध्वं श्रद्धयादरात् ॥ १५.१५५{५४} ॥
तेन पुण्यविपाकेन यूयं सर्वेऽपि सर्वथा ।
त्रिविधां बोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्स्यथ ॥ १५.१५६{५५} ॥
इति शास्त्रा मुनीन्द्रेण समादिष्टं निशम्यते ।
सर्वेऽपि सांघिकाः सर्वे लोकाश्च संप्रमोदिताः ॥ १५.१५७{५६} ॥
तथेति प्रतिसंश्रुत्य त्रिरत्नं शरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं प्रभेजिरे समाहिताः ॥ १५.१५८{५७} ॥
सोऽपि श्रेष्ठी तथा शास्त्रा समादिष्टं तदात्मनम् ।
व्याकरणं समाकर्ण्य प्राभ्यनन्दत्प्रबोधितः ॥ १५.१५९{५८} ॥
ततः प्रभृति स श्रीमांस्त्रिरत्नं शरणं गतः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं सदा भेजे प्रमोदितः ॥ १५.१६०{५९} ॥
ततः स भगवाञ्छास्ता ससांघिकः समुत्थितः ।
तथा सर्वत्र भद्राणि प्रकुर्वन् स्वाश्रमं ययौ ॥ १५.१६१{६०} ॥
इत्येवं गुरुणाख्यातं तथा मयात्र कथ्यते ।
त्वमप्येवं महाराज श्रुत्वा धर्मं शुभे चर ॥ १५.१६२{६१} ॥
प्रजाश्चापि तथा धर्मं श्रावयित्वा प्रबोधयन् ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य शुभेऽभ्यव सदादरात् ॥ १५.१६३{६२} ॥
तथा ते सर्वदा नित्यं मंगलं निरुपद्रवम् ।
भवेन्नूनं महाराज सत्यमेतत्प्रबुध्यताम् ॥ १५.१६४{६३} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन दशपारमिता अपि ।
परिपूर्य्य क्रमेणैवं संबोधिमपि चाप्स्यै ॥ १५.१६५{६४} ॥
एवं सत्यं परिज्ञाय त्रिरत्नं शरणं गतः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं भज बोधिं यदीछसि ॥ १५.१६६{६५} ॥
(र्म् २०५)
इति तेनार्हता शास्त्रा समादिष्टं निशम्य सः ।
नृपस्तथेति संश्रुत्य प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ १५.१६७{६६} ॥
सूक्ष्मत्वचोऽवदानं यत्तदिदं ये नरा मुदा ।
सत्कृत्य श्रद्धया भक्त्या शृण्वन्ति श्रावयन्ति च ॥ १५.१६८{६७} ॥
ते सर्वे सद्गतिं याता भुक्त्वा सौख्यानि सर्वदा ।
सद्धर्मं समुपाश्रित्य संप्रयान्ति जिनालयम् ॥ १५.१६९{६८} ॥

++ इति रत्नावदानतत्वे सूक्ष्मत्वचोऽवदानं समाप्तः ++

(र्म् २०६)
xवि प्रेतिकावदान
अथाशोको महाराजः कृताञ्जलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा पुनरेव समब्रवीत् ॥ १६.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथादेष्टुं च मेऽर्हसि ॥ १६.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं तेन राज्ञा स यतिरात्मवित् ।
तमशोकं महीपालं समालोक्यैवमादिशत् ॥ १६.३{३} ॥
शृणु राजन्महाभाग यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वानुमोदनां कुरु ॥ १६.४{४} ॥
पुरा स भगवान् बुद्धः शाक्यसिंहो जगद्गुरुः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता धर्मराजस्तथागतः ॥ १६.५{५} ॥
भिक्षुबिः श्रावकैः सार्द्धं चैलकैर्भिक्षुणीगणैः ।
उपासकैर्महाश्राद्धैस्तथा चोपासिकागणैः ॥ १६.६{६} ॥
बोधिसत्वगणैश्चापि सद्धर्मसाधनोद्यतैः ।
कृतकृत्यैर्महाभिज्ञैश्चतुर्ब्रह्मविहारकैः ॥ १६.७{७} ॥
राजगृहे पुरोपान्ते वेणुवने शुभाङ्किते ।
करण्डकनिवापाख्ये महोद्याने जिनाश्रमे ॥ १६.८{८} ॥
विहृत्य सर्वसत्वानां हितार्थेन सभाश्रितः ।
आदिमध्यान्ताकल्याणं धर्ममादेष्टुमारभत् ॥ १६.९{९} ॥
तदा सर्वेऽपि देवेन्द्राः सदेवाः कमलासनः ।
सर्वे लोकाधिपाश्चापि यक्षगंधर्वकिन्नराः ॥ १६.१०{१०} ॥
सिद्धा विद्याधराः साध्या राक्षसा दानवाधिपाः ।
नागेंद्रा गरुडाश्चापि सजनपरिवारकाः ॥ १६.११{११} ॥
ऋषयो ब्रह्मणाश्चापि यतयो योगिनोऽपि च ।
राजानो राजपुत्राश्च मंत्रिणोऽपि च ॥ १६.१२{१२} ॥
अमात्याः सैन्यलोकाश्च सार्थवाहा महाजनाः ।
वणिजः शिल्पिनश्चापि गृहस्थाः पौरिका जनाः ॥ १६.१३{१३} ॥
ग्राम्या जानपदाश्चापि कार्पटिकाश्च नैर्गमाः ।
तथान्येऽपि समायाताः सद्धर्मगुणवांछिनः ॥ १६.१४{१४} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते लोका विहारे समुपागताः ।
तं मुनीन्द्रं समासीनं दृष्ट्वा नत्वा प्रमोदिताः ॥ १६.१५{१५} ॥
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्वा समभ्यर्च्य यथाक्रमम् ।
नत्वा साञ्जलयः सर्वे परिवृत्य समंततः ॥ १६.१६{१६} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुं सुप्रसन्नमुखाम्बुजम् ।
श्रीघनं तं समालोक्य समातस्थुः समाहिताः ॥ १६.१७{१७} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थितान् ।
आर्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ १६.१८{१८} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा लोकाः सर्वेऽपि ते मुदा ।
(र्म् २०७)
संबोधिसाधनोत्साहाः प्रचेरिरे प्रमोदिताः ॥ १६.१९{१९} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र राजगृहान्तिके वने ।
वेणुवनान्तिके पंचप्रेतशतानि चेरिरे ॥ १६.२०{२०} ॥
नग्नान्यतिकृताङ्गानि दग्धस्थूणाकृतीनि वै ।
रोमवस्त्राणि रुक्षाणि शैलोपमोदराणि च ॥ १६.२१{२१} ॥
सूचीछिद्रमुखान्यस्थियंत्रवदुच्छृतान्यपि ।
क्षुत्पिपासाभिदग्धानि हीनदीनस्वराण्यपि ॥ १६.२२{२२} ॥
तीव्रदुःखानि तप्तानि प्रलपन्ति विहायसि ।
विभ्रमन्ति सदा क्वापि किञ्चि स्थितिं न लेभिरे ॥ १६.२३{२३} ॥
तदैकस्मिन् दिने तत्र मौद्गल्यायन आत्मवित् ।
आयुष्मान् सौगतो भिक्षुर्महाभिज्ञो दयान्वितः ॥ १६.२४{२४} ॥
पूर्वाह्ने पात्रमादाय काषायचीवरावृतः ।
राजगृहे पुरे पिण्डं याचितुं समुपाचरन् ॥ १६.२५{२५} ॥
तत्र यतिः स तां प्रेतां सर्वान् विभ्रमतोऽम्वरे ।
दृष्ट्वेने क इति ध्यात्वा पश्यञ्जनैरुपाचरन् ॥ १६.२६{२६} ॥
ते सर्वे प्रेतकाश्चापि दृष्ट्वा तं भिक्षुमागतम् ।
सहसोपेत्य नत्वाग्रे रुदन्त एतदब्रुवन् ॥ १६.२७{२७} ॥
भदन्त भवतां पादौ वन्दामहे समानताः ।
तदस्माकं हितं कृत्वा कृपया त्रातुमर्हति ॥ १६.२८{२८} ॥
वयं राजगृहे जाताः पौराः पंचशतान्यपि ।
स्वकर्मपरिभुंजानः प्रेतीभूताश्चरामहे ॥ १६.२९{२९} ॥
तदा वयमिमे सर्वे गृहस्थाः श्रेष्ठिनो नराः ।
महाधना महाभोगास्तीर्थिका धर्मसेवकाः ॥ १६.३०{३०} ॥
यद्वयं मत्साराक्रान्तमानसाः कुटुकुञ्चकाः ।
आगृहीतपरिष्काराः केवलार्जनसाधकाः ॥ १६.३१{३१} ॥
नैव किञ्चित्तदा दानमदद्महि कदा चन ।
अर्थिनमागतं दृष्ट्वा प्राकुष्यामहि रोषिताः ॥ १६.३२{३२} ॥
परदत्तान्यपि श्रुत्वा दृष्ट्वा चापि प्ररोषिताः ।
दीयमानेषु विघ्नानि प्राकुर्महि प्रयत्नतः ॥ १६.३३{३३} ॥
सौगता अपि चार्हन्तः प्रेता इवेयमागताः ।
इत्यस्माभिः प्रमोहान्धैः परिभाष्याभिनिन्दिताः ॥ १६.३४{३४} ॥
तत एते वयं सर्वे कालं कृत्वा च सांप्रतम् ।
एवं प्रेतालयोत्पन्ना दुःखार्दिताश्चरामहे ॥ १६.३५{३५} ॥
इति भदन्त विज्ञाय गत्वा राजगृहे भवान् ।
कृपयास्मत्प्रवृत्तांतं ज्ञातीनां पुरतो वदन् ॥ १६.३६{३६} ॥
छन्दकभिक्षणं कृत्वा बुद्धादिं सर्वसांघिकम् ।
अस्मन्नाम्ना समभ्यर्च्य भोजयितुं समर्हति ॥ १६.३७{३७} ॥
संबुद्धप्रमुखेभ्यश्च संघेभ्यो भवतादरात् ।
अस्मन्नाम्ना प्रकर्त्तव्यं प्रणाममपि सद्गुरो ॥ १६.३८{३८} ॥
दक्षिणादेशनाप्यस्मन्नाम्ना बुद्धादिसांघिकैः ।
(र्म् २०८)
भवता कारयितव्या इत्यस्मासु कृपां कुरु ॥ १६.३९{३९} ॥
यथास्माकमितः प्रेतलोका मुक्तिर्भवेद्ध्रुवम् ।
तथास्मासु भवाम्च्छास्ता कृपया कर्तुमर्हाति ॥ १६.४०{४०} ॥
इति तैः प्रार्थितं सर्वैः स मौद्गल्यायनः सुधीः ।
श्रुत्वा तथेति संश्रुत्य तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ १६.४१{४१} ॥
ततस्तान् प्रेतिकान् सर्वान् स मौद्गल्यायनो यतिः ।
समालोक्य समाश्वास्य पुनरेतत्समब्रवीत् ॥ १६.४२{४२} ॥
तत्र यूयं च सर्व श्वः प्रवृत्ते संघभोजने ।
ससंघं श्रीघनं द्रष्टुं समायात समादरात् ॥ १६.४३{४३} ॥
इति तेनार्हातादिष्टं श्रुत्वा ते प्रेतका अपि ।
तथेति हि प्रतिज्ञाय प्रणत्वा तं वने ययुः ॥ १६.४४{४४} ॥
ततः स सौगतो भिक्षुर्मौद्गल्यो यतिरात्मवित् ।
गत्वा राजगृहे तेषां ज्ञातीनां समुपाचरन् ॥ १६.४५{४५} ॥
तत्र सर्वत्र तेषां तत्ज्ञातीनां भवनेषु स ।
गत्वा तेषां प्रवृत्तांतं सर्वमेवं न्यवेदयत् ॥ १६.४६{४६} ॥
ततः स तत्र सर्वांस्तां ज्ञातीनाहूय सादरम् ।
तेषां प्रेतगतेर्मुक्तिहेतोरेवं समब्रवीत् ॥ १६.४७{ऽ४७} ॥
शृणुत भो महाभाग्य यूयं सर्वे समाहिताः ।
युष्माकं ज्ञातिवर्गाणां मुक्तिहेतुं प्रवक्ष्यते ॥ १६.४८{४८} ॥
यतो युष्मत्सगोत्रास्ते मत्सरिणो दुराशयाः ।
आगृहीतपरिष्कारा दशाकुशलसंचराः ॥ १६.४९{४९} ॥
नापि दानं प्रदत्तं तैः कस्मै चि क्वापि किं चन ।
परदत्तान्यपि श्रुत्वा दृष्ट्वा वा पर्यभाष्यत ॥ १६.५०{५०} ॥
अर्हन्तो भिक्षवो वा तैर्याचकाश्च गृहागताः ।
परिभाष्याभिसंतर्ज्य निष्कासिता गृहाद्वलात् ॥ १६.५१{५१} ॥
प्रेता इव सदा भिक्षां याचित्वेमेऽभिभुंजते ।
इत्यर्हतो यती चापि दृष्ट्वैव तेऽभ्यनिन्दयन् ॥ १६.५२{५२} ॥
एतत्कर्मविपाकैस्ते प्रेतीभूता वनेऽधुना ।
क्षुत्पिपासाहता नित्यं विभ्रम्यन्तेऽभिदुःखिताः ॥ १६.५३{५३} ॥
तत्तेसां तन्महत्पापमुक्तिहेतोरिहाधुना ।
संबुद्धशासने दानं कर्तुमिछाम्यहं खलु ॥ १६.५४{५४} ॥
मयैतद्दक्षिणादेशास्तन्नाम्ना कारयिष्यते ।
तदा तत्पापमुक्तास्ते सर्वे यायुर्दिवं ध्रुवम् ॥ १६.५५{५५} ॥
तदत्र श्रद्धया यूयं यथाशक्ति मयार्थिताः ।
संघभोजनसामग्रिं सर्वे प्रदातुमर्हय ॥ १६.५६{५६} ॥
संघभोज्ये प्रवृत्तेऽत्र सर्वे ते प्रेतिका अपि ।
द्रष्टुं समागमिष्यन्ति यूयं चागंतुमर्हथ ॥ १६.५७{५७} ॥
इत्युक्त्वा प्रार्थिते तेन मौद्गल्येन दयालुना ।
श्रुत्वा तज्जातयः सर्वे विस्मयां समुपाययुः ॥ १६.५८{५८} ॥
ततस्ते विस्मिताः सर्वे तत्प्रेतगतिमुक्तये ।
(र्म् २०९)
तत्भोज्यसामग्रीं श्रद्धया दातुमिच्छिरे ॥ १६.५९{५९} ॥
के चित्तस्मै सुवर्णानि के चिद्रत्नानि संददुः ।
के चिद्रोप्यादि धातूंश्च द्रव्यानि विविधानि चा ॥ १६.६०{६०} ॥
तण्डुलानि ददुः के चिद्ददुर्धान्यानि के चन ।
के चिद्ददुः कलायांश्च गोधूमांश्च यवानपि ॥ १६.६१{६१} ॥
कुल्माषान्मसुरांश्चापि माषचनकसर्षपान् ।
मुद्गांश्चापि तथान्यांश्च सर्वान् व्रीहिन् ददुः परे ॥ १६.६२{६२} ॥
तिलप्रियंगुसिद्धार्थान् भंगाश्च राजिका अपि ।
मूलशाककदम्वांश्च पत्रपुष्पांकुराणि च ॥ १६.६३{६३} ॥
शृङ्गवेरातिपक्वानि फलानि विविधानि च ।
सुरसानि सुपथ्यानि प्रददुश्चापरे मुदा ॥ १६.६४{६४} ॥
तिक्ताम्ललवणादीनि रसानि विविधानि च ।
शुन्ठीश्च पिप्पिरीश्चापि मरिचानि ददुर्मुदा ॥ १६.६५{६५} ॥
हिङ्गुं च जीरकांश्चान्ये विडर्कसैंधवादि च ।
अन्ये घृतानि तैलानि प्रददुः श्रद्धया मुदा ॥ १६.६६{६६} ॥
शक्तूंश्च पिष्टकांश्चान्यमोदकांश्च ददुर्मुदा ।
तथा दधीनि दुग्धानि मधुनि च गुडानि च ॥ १६.६७{६७} ॥
तथान्ये सर्कराश्चापि प्रददुः श्रद्धया मुदा ।
तथौषधानि पथ्यानि पाचकानि ददुः परे ॥ १६.६८{६८} ॥
लाङ्गलीपूगताम्बूलरवंगादीनि संददुः ।
सर्वपेयानि भोज्यानि विविधान्यपि ।
सर्वे ते ज्ञातयस्तेषां संघभोक्ष्याय संददुः ॥ १६.६९{६९} ॥
एवं ते सर्ववस्तूनि दत्वा सर्वे प्रमोदिताः ।
सांजलयः प्रणत्वा तं मौद्गल्यं यतिमूचिरे ॥ १६.७०{७०} ॥
भदन्तोऽनुग्रहं कृत्वा संबुद्धप्रमुखं भवान् ।
सर्वसंघं समभ्यर्च्य भोजयतु प्रतोषयन् ॥ १६.७१{७१} ॥
वयमप्यागमिष्यामः प्रवृत्ते संघभोजने ।
तान् प्रेतान् समुपायातान् सर्वान् द्रष्टुं सबान्धवाः ॥ १६.७२{७२} ॥
इति तैः प्रार्थितं श्रुत्वा तथेति स प्रबोधयन् ।
तानि द्रव्यानि सर्वाणि गृहीत्वा स्वाश्रमे ययौ ॥ १६.७३{७३} ॥
ततः स भिक्षुरायुष्मान् विहारे समुपाचरन् ।
दृष्ट्वा तं श्रीघनं नत्वा साञ्जलिः समुपाश्रयन् ॥ १६.७४{७३} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा तं मौद्गल्यमुपस्थितम् ।
प्रहसन् सुप्रसन्नास्यः समामंत्र्यैतदब्रवीत् ॥ १६.७५{७४} ॥
कं चित्ते कुशलं वत्स कुतोऽत्रासि समागतः ।
लोकेषु किं प्रवृत्तांतं तन् प्रचक्ष्व महामते ॥ १६.७६{७५} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण स मौद्गल्यायनः सुधीः ।
भगवन्तं तमानत्वा साञ्जलिरेतदब्रवीत् ॥ १६.७७{७६} ॥
भगवन् कृपया शास्तः सर्वत्र कौशलं मम ।
राजगृहे पुरे पिंडं याचितुं समुपाचरन् ॥ १६.७८{७७} ॥
तत्र मार्गे वनोपान्ते पंच प्रेतशतान्यपि ।
दृष्ट्वा मां समुपसृत्य प्रणत्वैतद्वदन्ति वै ॥ १६.७९{७८} ॥
भदन्त तद्विजानीया यद्वयं प्रेतिका इमे ।
सर्वे राजगृहे जाता गृहस्थाः पौरिकाः खलु ॥ १६.८०{७९} ॥
(र्म् २१०)
तदा वयं स्वयं नष्टा दशाकुशलचारिणः ।
एते स्वदैवयोगेन प्रेतीभूताश्चरामहे ॥ १६.८१{८०} ॥
तद्भवान् कृपयास्माकं प्रेतगतिविमुक्तये ।
ज्ञातीनामपि सर्वेषां कर्मप्लोतिं निवेद्य हि ॥ १६.८२{८१} ॥
छन्दकभिक्षणं कृत्वाप्यस्मन्नाम्ना ससांघिकम् ।
भगवन्तं समभ्यर्च्य भोजयितुं समर्हति ॥ १६.८३{८२} ॥
अस्मन्नाम्नाय संबुद्धं ससंघं नमतां भवान् ।
दक्षिणादेशनाश्चास्मन्नाम्ना देशयतुमर्हसि ॥ १६.८४{८३} ॥
ततो नूनं वयं सर्वे प्रेतगतिविमोचिताः ।
निर्मुक्तपापकाः शुद्धाः प्राप्नुयाम सुरालयम् ॥ १६.८५{८४} ॥
इत्यस्मत्प्रार्थनां कृत्वा कृपयास्मान् समुद्धरन् ।
बोधिमार्गे प्रतिस्थाप्य पातुमर्हति सर्वदा ॥ १६.८६{८५} ॥
इति तेषां वचः श्रुत्वा तथा राजगृहे गतः ।
तद्ज्ञातीनां पुरस्तेषां प्रवृत्तांतं निवेद्य च ॥ १६.८७{८६} ॥
छन्दकभिक्षणं तेभ्यो याचित्वाहमिहाचरे ।
तथार्चयितुमिछामि भगवन्तं ससांघिकम् ॥ १६.८८{८७} ॥
इति मे प्रार्थनां कृत्वा भवां छास्ता जगद्गुरुः ।
तदधिवासनां कृत्वा कृपया तान् समुद्धर ॥ १६.८९{८८} ॥
इति संप्रार्थितं तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
तथेति संप्रतिश्रुत्य तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ १६.९०{८९} ॥
ततो मत्वा स मौद्गल्यो भगवतोऽधिवासितम् ।
सहसा भोज्यसामग्रीं सपौरैः समसाधयत् ॥ १६.९१{९०} ॥
ततोऽन्ये द्युः प्रभातायां सर्वसाधितसिद्धिते ।
साञ्जलिस्तं मुनीन्द्रं च प्रणत्वैतत्समब्रवीत् ॥ १६.९२{९१} ॥
भगवन् सर्वसामग्रीं संसाधितं सुसिद्ध्यते ।
तत्सर्वसांघिकैः सार्द्धं सहसागंतुमर्हति ॥ १६.९३{९२} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवां स मुनीश्वरः ।
भिक्षुं प्राह समाहूय गण्डीमाकोट्यतामिति ॥ १६.९४{९३} ॥
तदादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा भिक्षुस्तथेति सः ।
आश्रुत्य सहसादाय गण्डीमाकोटयत्तदा ॥ १६.९५{९४} ॥
तद्गण्डीशब्दमाकर्ण्य सर्वे ते सांघिका अपि ।
विहारे सहसागत्य भगवन्तं प्रणेमिरे ॥ १६.९६{९५} ॥
ततः स भगवांस्तत्र स्वासने समुपाविशत् ।
सर्वे ते सांघिकाश्चापि क्रमात्स्वस्वासनेऽविशन् ॥ १६.९७{९६} ॥
ततस्तद्ज्ञातयः सर्वे तत्रान्ये पौरिका अपि ।
तान् प्रेतान् द्रष्टुमायाता उपतस्थुः सकौतुकाः ॥ १६.९८{९७} ॥
तदा ते प्रेतिकाः सर्वे प्रक्षिप्ताः कर्मवायुभिः ।
बहुलोकान्तरे दुरे यातास्तस्थुर्विमोहिताः ॥ १६.९९{९८} ॥
तदा स यतिरालोक्य सर्वसंघान् समास्थितान् ।
तद्ज्ञातिबन्धुवर्गांश्च प्रेतान् द्रष्टुं समाचरत् ॥ १६.१००{९९} ॥
तत्र प्रेतानदृष्ट्वा स मौद्गल्यो विस्मिताशयः ।
किं तेऽत्र नागता वेति समन्ततो व्यलोकयत् ॥ १६.१०१{१००} ॥
(र्म् २११)
विलोकयन् स सर्वत्र नाद्रक्षीत्तां समंततः ।
स संदिग्धः पुनस्तत्र सम्यग्दृष्ट्या व्यलोकयत् ॥ १६.१०२{१} ॥
सर्वत्रापि स तां प्रेतानदृष्ट्वा विस्मयान्वितः ।
सर्वत्र मगधेऽपश्यत्सम्यग्दृशा समाहितः ॥ १६.१०३{२} ॥
तत्रापि च स सर्वत्र नैव कं चिदपश्यते ।
ततोऽतिविस्मितोऽन्यत्र दिव्यदृशाभ्यलोकयत् ॥ १६.१०४{३} ॥
अंगवंगकलिंगेषु सौराष्ट्रमगधेषु च ।
तत्रापि तानदृष्ट्वा स नरकेषु समन्ततः ।
दिव्येन चक्षुषा पश्यन्न च तत्राप्यपश्यत ॥ १६.१०५{४} ॥
ततश्चतुर्महाराजभुवनेषु समन्ततः ।
स दिव्यचक्षुषा पश्यंस्तत्रापि नाभ्यपश्यत ॥ १६.१०६{५} ॥
तत्रापि तानदृष्ट्वा स मौद्गल्यो विस्मयान्वितः ।
देवालयेषु सर्वत्र क्रमेण समलोकयत् ॥ १६.१०७{६} ॥
तत्रापि तां समन्तेषु स मौद्गल्योऽतिविस्मितः ।
तानदृष्ट्वातिसंदिग्धो भगवतान्तिकेऽचरत् ॥ १६.१०८{७} ॥
तत्र स पुरतो गत्वा शास्तारं तं मुनीश्वरम् ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा पप्रछैतत्प्रवृत्तिताम् ॥ १६.१०९{८} ॥
भगवन् सर्वलोकेषु पश्यता दिव्यचक्षुसा ।
मया न दृश्यते कश्चित्ते प्रेताः क्वाधुना गताः ॥ १६.११०{९} ॥
तेषां नाम्ना भवत्पूजां कर्त्तुमेतत्प्रसाधितम् ।
यदत्र नागताः केचित्तत्ते प्रेता गताः कुह ॥ १६.१११{१०} ॥
दृश्यन्ते न मया क्वापि सर्वत्रापि समीक्ष्यते ।
एकोऽपि नागतो ह्यत्र क्व गतास्तेऽधुना खलु ॥ १६.११२{११} ॥
तन्मे चित्तं प्रसंदिग्धं दृष्ट्वा शास्ता भवान् सुदृक् ।
तेषां गतिं समाख्याय संबोधयितुमर्हति ॥ १६.११३{१२} ॥
इति संप्रार्थिते तेन मौद्गल्येन स सर्ववित् ।
भगवांस्तं समालोक्य मौद्गल्यमेतदब्रवीत् ॥ १६.११४{१३} ॥
मौद्गल्य मा कृथा यत्नं खेदमेवाभिपत्स्यसे ।
गतास्ते प्रेतिकाः सर्वे सुदूरभुवनेऽधुना ॥ १६.११५{१४} ॥
सर्वे ते यतिदेवर्षिप्रत्येकसुगतैरपि ।
अदृश्ये विषये याताः प्रेरिताः कर्मवायुभिः ॥ १६.११६{१५} ॥
यदि सर्वां च तां द्रष्टुं वांछसि त्वमिहाश्रितः ।
सर्वांस्तां दर्शयिष्यामि पश्य बुद्धानुभावताम् ॥ १६.११७{१६} ॥
तदत्र त्वं समादाय गण्डीमाकोटय द्रुतम् ।
ओं नमो भगवते अपरिमितायुर्ज्ञानसुविनिश्चिततेजोराजाय तथागतायार्हते सम्यकम्बुद्धाय ॥ तद्यथा ॥
ओं पुण्ये पुण्ये महापुण्ये अपरिमितपुण्ये अपरिमितपुण्यज्ञानसंभारोपचिते ।
ओं सर्वसंस्कारपरिशुद्धे धर्मते गगणसमुद्गते स्वभावविशुद्धे महानयपरिवारे स्वाहा ।
अष्टोत्तरशताक्षर्य्यानयासंलब्धचेतनाः ॥ १६.११८{१७} ॥
सर्वे तेऽत्रागमिष्यन्ति गण्डीशब्दाभिनादिताः ।
इति शास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वा स प्रतिबोधितः ॥ १६.११९{१८} ॥
सहसा तत्सभामध्ये गण्डीमाकोटयत्तथा ।
तद्गण्डीशब्दमाकर्ण्य सर्वे ते प्रेतिका अपि ।
(र्म् २१२)
परिशुद्धाशया द्रष्टुं विहारे समुपाचरन् ॥ १६.१२०{१९} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते प्रेता दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुदा ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य साञ्जलयः प्रणेमिरे ॥ १६.१२१{२०} ॥
क्रमात्तां सर्वसंघांश्च प्रणत्वा ते प्रमोदिताः ।
सर्वेऽप्येकान्तमाश्रित्य पश्यन्त उपतस्थिरे ॥ १६.१२२{२१} ॥
तत्र तद्ज्ञातयः सर्वे पौरिकाश्चापरेऽपि च ।
तान् प्रेतान् समुपासीनान् दृष्ट्वा तस्थुः सकौतुकाः ॥ १६.१२३{२२} ॥
एवं सर्वेऽपि ते प्रेताः स्वस्वज्ञातीनुपस्थितान् ।
भात्रादीन् बन्धुवर्गांश्च दृष्ट्वैवमुपतस्थिरे ॥ १६.१२४{२३} ॥
ततः सोऽर्हन्महाभिज्ञो मौद्गल्यस्तानुपस्थितान् ।
प्रेतान् सर्वान् समालोक्य नत्वाहैवं मुनीश्वरम् ॥ १६.१२५{२४} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ ते प्रेताः सर्व आगताः ।
तदेषां भगवां च्छास्तानुग्रहं कर्त्तुमर्हति ॥ १६.१२६{२५} ॥
निवेद्येति स मौद्गल्यः संबुद्धप्रमुखं क्रमात् ।
सर्वं संघं समभ्यर्च्य भोजयन् समतोषयत् ॥ १६.१२७{२६} ॥
ततः स सर्वसंघं तं दृष्ट्वा संतृप्तिकं मुदा ।
अपनीयाशु पात्राणि हस्तादीन् समशोधयत् ॥ १६.१२८{२७} ॥
ततः खपुरसूक्ष्मैलाताम्बूलादि रसायनम् ।
दत्वा क्षमार्थनां कृत्वा प्रार्थयत्स मुनीश्वरम् ॥ १६.१२९{२८} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवां छास्ता ससांघिकः ।
दक्षिणादेशनामेभ्यः प्रेतेभ्यः कर्तुमर्हति ॥ १६.१३०{२९} ॥
इति संप्रार्थितं श्रुत्वा सर्वे ते प्रेतिका मुदा ।
ससंघं तं मुनिं नत्वा सादरमुपतस्थिरे ॥ १६.१३१{३०} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा ससंघस्तानुपस्थितान् ।
दक्षिणादेशनां तेभ्यः सर्वेभ्यो विदधे शुभाम् ॥ १६.१३२{३१} ॥
इतो दानाद्धि यत्पुण्यं तत्प्रेताननुगछतु ।
उत्तिष्ठन्तः प्रयान्त्येते सर्वे प्रेताः सुरालयम् ॥ १६.१३३{२१} ॥
इत्यादिश्य पुनस्तत्र भगवां स मुनीश्वरः ।
आर्य्यसत्यं समारभ्यापरिमितायुषस्तदा ॥ १६.१३४{२२} ॥
धारण्या गुणमाहात्म्यं सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ १६.१३५{२३} ॥
संसारे मानुषे जन्म दुर्लभं भवचारिणाम् ।
मानुष्ये लभ्यमानेऽपि क्षणसंपत्सुदुर्लभा ॥ १६.१३६{२४} ॥
मानुष्येऽलभ्यमाने हि जन्तूनां सुखता कुतः ।
दुःखान्येव भवे नित्यं पुण्ये मतिः कथं चरेत् ॥ १६.१३७{२५} ॥
विना पुण्यमतिं जन्तुः सद्धर्मे कथमाचरेत् ।
विना सद्धर्मभावेन सद्गतिं कथमाप्नुयात् ॥ १६.१३८{२६} ॥
प्रेतेषु सर्वदा नित्यं क्षुत्पिपासाविदाहितः ।
तिर्यक्षु नरकेष्वेव भ्रमन् दुःखान्यवाप्नुयात् ॥ १६.१३९{२७} ॥
तदत्र मानुषे जन्मप्राप्तैर्यत्नेन मानवैः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं श्रोतव्यं सद्वृषं मुदा ॥ १६.१४०{२८} ॥
सद्धर्मश्रुतमात्रेण महत्पुण्यमवाप्नुयात् ।
एतत्पुण्यविपाकेन सद्गुरौ सर्वदा भजेत् ॥ १६.१४१{२९} ॥
(र्म् २१३)
सद्गुरोरुपदेशेन सद्धर्मेष्वेव सदाचरेत् ।
एतत्पुण्यविपाकेन सद्गतिं सर्वदा व्रजेत् ॥ १६.१४२{३०} ॥
तत्र सुखानि संभुक्त्वा संचरेत शुभे सदा ॥ १६.१४३{३१} ॥
एतद्धर्मानुभावेन महत्समृद्धिमाप्नुयात् ।
महत्समृद्धिसंपत्सु कर्त्तव्यं दानमर्थिषु ॥ १६.१४४{३२} ॥
दानेन वर्द्ध्यते लक्ष्मीर्लक्ष्मीमां च्छोभते पुमान् ।
सद्बुद्धिः सद्गुणाधारो यशोभाग्यसुखान्वितः ॥ १६.१४५{३३} ॥
ततः सौगतधर्माणि श्रुत्वा नित्यं प्रबोधितः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा भजेद्भक्त्या सदादरात् ॥ १६.१४६{३४} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन बोधिचित्तं समाप्नुयात् ।
बोधिचित्ते हि लब्धे हि बोधिसत्वो भवेत्कृती ॥ १६.१४७{३५} ॥
ततः स बोधिचित्तेन दशपारमिताः क्रमात् ।
परिपूर्य महासत्वस्त्रिविधां बोधिमाप्नुयात् ॥ १६.१४८{३६} ॥
ततो मारगणां जित्वा परिशुद्धस्त्रिमण्डलः ।
ॠसाक्षादर्हत्पदं प्राप्य निर्वृतिपदमाप्नुयात् ॥ १६.१४९{३७} ॥
एवं विज्ञाय मर्त्येन कर्त्तव्यं दानमर्थिने ।
दानेन सद्गतिं यायाददाता दुर्गतिं व्रजेत् ॥ १६.१५०{३८} ॥
दुर्गतिषु सदा भुक्त्वा दुःखानि विविधां स ।
सर्वदा दुःखसंक्लिष्टः पापेष्वेवारतश्चरेत् ॥ १६.१५१{३९} ॥
एतत्पापविपाकेन दशस्वकुशलेष्वपि ।
निरतो ह्यविशंकेन संचरेत प्रमादतः ॥ १६.१५२{४०} ॥
ततः सो ह्यतिपापिष्ठः सद्धर्मनिन्दकः कुधीः ।
स्वयं नष्टः परांश्चापि नाशयेन्नास्तिकः शठः ॥ १६.१५३{४१} ॥
ततोऽतिपापसंक्लिष्टः प्रतिक्षिप्य जिनानपि ।
घोरेषु नरकेष्वेव गत्वा भ्रमन् सदा वसेत् ॥ १६.१५४{४२} ॥
सदापि नरकेष्वेवं भ्रमतस्तस्य दुःखिनः ।
कश्चिन्नैव समुद्धर्तुं शक्नुयात्सौगतादृते ॥ १६.१५५{४३} ॥
यावन्न स्मरते बुद्धं तावत्स नरके वसेत् ।
यदेव स्मरते बुद्धं तदा स्याच्छुद्धिताशयः ॥ १६.१५६{४४} ॥
तदा तं कृपया बुद्धो दृष्ट्वा बौद्धेन चक्षुषा ।
पुण्यकरेण संस्पृष्ट्वा समुद्धरेदरं ततः ॥ १६.१५७{४५} ॥
ततस्तं पापिनं बौद्धा धर्माम्बुभिर्विशोध्य च ।
क्रमेण बोधिमार्गेषु नियोजयेत्प्रबोधयन् ॥ १६.१५८{४६} ॥
ततः स परिशुद्धात्मा संबुद्धशासने रतः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा सद्धर्म एव प्राचरेत् ॥ १६.१५९{४७} ॥
ततः सत्वहितार्थे स बोधिचर्यासमुद्यतः ।
क्रमात्पारमिताः सर्वा पूरयितुं समुद्यमेत् ॥ १६.१६०{४८} ॥
ततः पारमिताः सर्वाः पूरयित्वा समाहितः ।
बोधिसत्वो महासत्वो बुद्धात्मजो भवेदपि ॥ १६.१६१{४९} ॥
ततः क्लेशगणाञ्जित्वा परिशुद्धत्रिमंडलः ।
त्रिविधां बोधिमासाद्य निर्वृतिपदमाप्नुयात् ॥ १६.१६२{५०} ॥
एवं मत्वा सदा नित्यं त्रिरत्नशरणं गताः ।
सद्धर्मं समुपाश्रित्य चरध्वं मानवा मुदा ॥ १६.१६३{५१} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते ब्राह्मणादयः ।
(र्म् २१४)
सर्वे लोका परिज्ञाय दृष्टसत्यास्तथाचरन् ॥ १६.१६४{५२} ॥
तथा सर्वेऽपि ते प्रेताः श्रुत्वा तद्धर्मदेशनाम् ।
मुदा तं श्रीघनं नत्वा शुद्धात्मानस्ततोऽचरन् ॥ १६.१६५{५३} ॥
ततस्तद्ज्ञातयः सर्वे दृष्ट्वा श्रुत्वा सकौतुकाः ।
ससंघं तं मुनिं नत्वा स्वस्वालयं ययुर्मुदा ॥ १६.१६६{५४} ॥
ततः स भगवान् बुद्धः समुत्थाय सषांघिकः ।
ध्यानालयं समाश्रित्य तस्थौ ध्यानसमाहितः ॥ १६.१६७{५५} ॥
स मौद्गल्यायनश्चापि कृतकृत्यः प्रमोदितः ।
शास्तारं तं प्रणत्वैवं स्वमाश्रमं समाश्रयत् ॥ १६.१६८{५६} ॥
तदा सर्वेऽपि ते प्रेताः संबुद्धेऽभिप्रसादिताः ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा ततश्च्युता दिवं ययुः ॥ १६.१६९{५७} ॥
तत्रोत्पन्ना हि ते सर्वे महत्सौख्यसमन्विताः ।
परिशुद्धसुभद्राङ्गा विस्मिता एतदब्रुवन् ॥ १६.१७०{५८} ॥
अहोऽस्माकं महत्सौख्यं किमेवं जायतेऽधुना ।
कुतश्च्युताः कुहायामः कर्मणा केन वा वयम् ॥ १६.१७१{५९} ॥
अथ बुद्धानुभावेन सर्वे ते प्रेतपूर्वकाः ।
देवपुत्रा अनुस्मृत्वा प्रबोधिताः समब्रुवन् ॥ १६.१७२{६०} ॥
भवन्तो यद्वयं सर्वे प्रेता बुद्धानुभावतः ।
मौद्गल्यस्यार्हतो भिक्षोः कृपादृष्टिप्रयत्नतः ॥ १६.१७३{६१} ॥
संबुद्धदर्शनप्राप्तास्त्रिरत्नशरणं गताः ।
एतत्पुण्यपरिस्पृष्टाः परिशुद्धत्रिकायिकाः ॥ १६.१७४{६२} ॥
ततः प्रेतगतेश्च्युत्वा स्वर्गलोके समागताः ।
महद्दिव्यसुखान्येवमत्र लभामहेऽधुना ॥ १६.१७५{६३} ॥
एतत्सत्यं परिज्ञाय तस्य शास्तुर्जगद्गुरोः ।
पुनः सर्वे वयं गत्वा सत्कृत्य प्रभजेमहि ॥ १६.१७६{६४} ॥
इति संभाषणं कृत्वा सर्वे ते प्रेतपूर्वकाः ।
देवपुत्राः शुभाम्भोभिः स्नात्वा दिव्याम्वरावृताः ॥ १६.१७७{६५} ॥
दिव्यसुगंधलिप्ताङ्गा दिव्यालंकारभूषिताः ।
दिव्यपूजोपचाराणि गृहीत्वा महदुत्सवैः ।
सर्वं वेणुवनं भाभिरवभास्य समन्ततः ॥ १६.१७८{६६} ॥
विहारे समुपासृत्य दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुदा ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्वा प्रहर्षिता उपाचरन् ॥ १६.१७९{६७} ॥
तत्र दिव्योपचारैस्तैः पूजांगैस्तं मुनीश्वरम् ।
सर्वेऽपि ते समभ्यर्च्य सत्कृत्य श्रद्धयाभजन् ॥ १६.१८०{६८} ॥
तत्र चैकान्तमाश्रित्य सद्धर्म्मश्रवणोत्सुकाः ।
कृताञ्जलिपुटाः सर्वे उपतस्थुः समाहिताः ॥ १६.१८१{६९} ॥
अथ स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थितान् ।
आर्यसत्यं समारभः सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ १६.१८२{७०} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे ते प्रेतपूर्वकाः ।
देवपुत्राश्च धर्माणां विशेषत्वं प्रलेभिरे ॥ १६.१८३{७१} ॥
ततस्ते मुदिताः सर्वे संबोधिपदवांछिनः ।
शास्तारं तं पुनर्नत्वा समालोक्यैतदब्रुवन् ॥ १६.१८४{७२} ॥
भगवन् यद्वयं सर्वे विमुक्तकर्मबंधनाः ।
(र्म् २१५)
प्रेतलोकात्परिच्युत्वा स्वर्गे याताः स्म सांप्रतम् ॥ १६.१८५{७३} ॥
दिव्यसुखानि साम्भुक्त्वा देवैः सह प्रमोदिताः ।
सद्धर्मगुणमाकर्ण्य चरामहे सदाधुना ॥ १६.१८६{७४} ॥
तत्कृपालो यतस्तस्य मौद्गल्यस्य महामतेः ।
कृपदृष्टिप्रसादेन नूनं मन्यामहे वयम् ॥ १६.१८७{७५} ॥
तद्भवद्दर्शनं प्राप्य पीत्वा धर्मामृतान्यपि ।
मुदिताः श्रद्धया भक्त्या त्रिरत्नं संभजामहे ॥ १६.१८८{७६} ॥
एतत्पुण्यैः परीताङ्गाः परिशुद्धाशया मुदा ।
भवतां दर्शनं कर्तुं भूयः प्रायामहे वयम् ॥ १६.१८९{७७} ॥
तथा च भवतां शास्तः कृपादृष्टिप्रसादतः ।
आर्यधर्मामृतं पीत्वा संतुष्टिं न लभामहे ॥ १६.१९०{७८} ॥
तद्वयं भवतामेवं सर्वदा शरणं गताः ।
सत्कृत्य समुपासृत्य भक्तुमिछामहे पुनः ॥ १६.१९१{७९} ॥
तद्भवान् कृपयास्मा कं कृत्वानुग्रहमाभवम् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य सर्वदा त्रातुमर्हति ॥ १६.१९२{८०} ॥
भवतां कृपयास्माभि दुःखाब्धिः परिलंघितः ।
सत्कायदृष्टिशैलं च ज्ञानवज्रेण भिद्यते ॥ १६.१९३{८१} ॥
ज्ञानचक्षुश्च संप्राप्तं दृष्टं मायामयं भवम् ।
आर्यमार्गश्च संप्राप्तः प्राप्ता च निर्वृतिश्रुतिः ॥ १६.१९४{८२} ॥
धन्या इमे वयं सर्वे यद्भवच्छरणं गताः ।
आर्यधर्मामृतं पीत्वा महानन्दं लभामहे ॥ १६.१९५{८३} ॥
धन्यास्ते पुरुषाः सर्वे ये बुद्धशरणं गताः ।
सदा धर्मामृतं पीत्वा कारां कुर्वन्ति शासने ॥ १६.१९६{८४} ॥
एवं भवां जगच्छास्ता सर्वसत्वानुकम्पया ।
सद्धर्मं समुपादिश्य तिष्ठतु सर्वदा सुखम् ॥ १६.१९७{८५} ॥
इति प्रभाख्य सर्वे ते देवपुत्राः प्रमोदिताः ।
तं मुनीन्द्रं प्रणत्वा च सुप्रसन्ना दिवं ययुः ॥ १६.१९८{८६} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते देवास्त्रिरत्नशरणं गताः ।
प्रभेजिरे सदा स्मृत्वा संबोधिपदवांछिनः ॥ १६.१९९{८७} ॥
ततः प्रातः समुत्थाय भगवान् सोऽनुमोदितः ।
तं मौद्गल्यायनं शिष्यं समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ १६.२००{८८} ॥
साधु मौद्गल्य संवृत्तं सफलं ते कृपामते ।
यत्त्वया प्रकृतं कायं वैयावृत्तं सुशोभितम् ॥ १६.२०१{८९} ॥
यन्नाम्ना भिक्षणं कृत्वा बुद्धपूजा कृता त्वया ।
ते सर्वे देवलोकेषु समुत्पन्नाः प्रतिस्थिताः ॥ १६.२०२{९०} ॥
ते सर्वेऽद्य निशायां मत्सकाशं समुपगताः ।
तेषां भद्राशयं दृष्ट्वा सद्धर्मो देशितो मया ॥ १६.२०३{९१} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा ते सर्वेऽपि प्रमोदिताः ।
दृष्टसत्याः प्रक्रान्ताश्च गछन्ति त्रिदशालये ॥ १६.२०४{९२} ॥
तत्र स्वर्गेऽपि ते सर्वे त्रिरत्नशरणं गताः ।
प्रभजन्ति सदा नित्यं संबोधिगुणवांछिनः ॥ १६.२०५{९३} ॥
यन्नाम्ना यत्कृतं कर्म तत्फलं ते प्रभुंजते ।
(र्म् २१६)
एवं लोकहितं कर्तुं कर्त्तव्यं पुण्यसाधनम् ॥ १६.२०६{९४} ॥
एवं लोकहितं कृत्वा प्रकुर्वन्ति शुभानि ये ।
ते पुमांसो महासत्वा बोधिसत्वा जिनात्मजाः ॥ १६.२०७{९५} ॥
एवं विज्ञाय लोकानां हितं कर्तुं समुद्यतः ।
सद्धर्मसाधनेष्वेव चरितव्यं समाहितः ॥ १६.२०८{९६} ॥
इति शास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वा सोऽर्हं महामतिः ।
सत्यमिति प्रतिज्ञाय प्राभ्यनन्दत्प्रबोधितः ॥ १६.२०९{९७} ॥
ततः सोऽर्हन्महाभिज्ञस्तच्छास्त्रादिष्टमादरात् ।
तद्ज्ञातीनां पुरोगत्वा सर्वमेवं न्यवेदयत् ॥ १६.२१०{९८} ॥
तेऽपि च ज्ञातयः सर्वे तेनार्हता निवेदितम् ।
श्रुत्वा सत्यमिति ज्ञात्वा प्रामोद्यं प्रतिलेभिरे ॥ १६.२११{९९} ॥
ततस्ते ज्ञातयः सर्वे त्रिरत्नशरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं प्रभेजिरे समादरात् ॥ १६.२१२{१००} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया नराधिप ।
लोकप्रबोधनार्थेन तव प्रीत्या प्रकथ्यते ॥ १६.२१३{१} ॥
एवं विज्ञाय राजेन्द्र प्रेतानां शुभसाधनम् ।
त्रिरत्नभजनं लोकैः कारयितुं त्वमर्हसि ॥ १६.२१४{२} ॥
तथा ते मंगलं नित्यं भवेन्नूनं समंततः ।
सर्वसत्वहितोद्भुतं महत्पुण्यं हि सत्फलम् ॥ १६.२१५{३} ॥
इति मत्वा महाराज लोकान् सर्वान् प्रबोधयन् ।
प्रतिष्ठाप्य शुभे धर्मे पालयस्व समाहितः ॥ १६.२१६{४} ॥
इति शास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेति प्रतिमोदित्वा प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ १६.२१७{५} ॥
प्रेतावदानं मनुजा इदं ये शृण्वन्ति ये चापि निशामयन्ति ।
ते सर्व एवं प्रतिलब्धपुण्या भुक्त्वा सुखानि प्रचरन्ति लोके ॥ १६.२१८{६} ॥

++ इति रत्नाव दानतत्वे प्रेतिकावदानं समाप्तम् ++


(र्म् २१७)
xविइ कचंगलावदान
अथाशोको महाराजः प्रमोदितः ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ १७.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिच्छामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ १७.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन् यतिः सुधीः ।
उपगुप्तो नरेंद्रां तं समलोक्यैवमादिशत् ॥ १७.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वा चाप्यनुमोदय ॥ १७.४{४} ॥
पुरैकसमये बुद्धः साक्यसिंहो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतः सास्ता धर्मराजो विनायकः ॥ १७.५{५} ॥
श्रावस्त्या निकटेऽरण्ये जेताश्रमे शुभालये ।
विहारे श्रावकैः सार्द्धं भिक्षुभिश्चैलकैरपि ॥ १७.६{६} ॥
भिक्षुणीभिः सुशिलाभिरुपासिकागणैरपि ।
उपासकैस्तथान्यैश्च त्रिरत्नशरणागतैः ॥ १७.७{७} ॥
बोधिसत्वगणैश्चापि सत्वोद्धरणतत्परैः ।
विजहार जगल्लोकं धर्मांशुभिः प्रभासयन् ॥ १७.८{८} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुं सर्वे लोकाः समागताः ।
शक्रादयः सुपर्वाणब्रह्मादि लोकपालकाः ॥ १७.९{९} ॥
दैत्या नागाश्च गंधर्वा यक्षकिन्नरराक्षसाः ।
गरुडा विद्याधराश्चापि सर्वे ते संप्रचेरिरे ॥ १७.१०{१०} ॥
ततः सर्वेऽपि ते तत्र पुरस्कृत्य समन्ततः ।
परिवृत्य ससंघं तमुपतस्थुः समाहिताः ॥ १७.११{११} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थितान् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ १७.१२{१२} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे ते संप्रमोदिताः ।
धर्मविशेषमाज्ञाय प्राभ्यनन्दञ्छूभाशयाः ॥ १७.१३{१३} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र वृद्धारामोदकार्थिनी ।
कचङ्गलाभिधा कुम्भं धृत्वा कूपान्तिकेऽचरत् ॥ १७.१४{१४} ॥
तत्र तां भगवान् दृष्ट्वा मत्वा जन्मान्तरप्रसूम् ।
आनंदं समुपामंत्र्य पुर एवमभाषत ॥ १७.१५{१५} ॥
गछानंद त्वमेतस्यां वृद्धायां प्रार्थयामृतम् ।
भगवांस्तृषितो मातस्तदम्बु दीयतामिति ॥ १७.१६{१६} ॥
एतद्भगवतादिष्टं श्रुत्वानंदस्तथेति सः ।
सहसा समुपाश्रित्य तां वृद्धामेवमब्रवीत् ॥ १७.१७{१७} ॥
मातर्मे भगवाञ्छास्ता तृषितोऽयमिहाधुना ।
तत्पानीयं प्रदत्वा मे महद्धर्ममवाप्नुहि ॥ १७.१८{१८} ॥
(र्म् २१८)
इति संप्रार्थितं तेन श्रुत्वा सा स्थविरा सती ।
तमानन्दं समालोक्य मुदितैवमभाषत ॥ १७.१९{१९} ॥
भदन्त साधु तत्राहममृतपूरितं घटम् ।
स्वयमेव समानीय दास्यामि व्रजतां भवान् ॥ १७.२०{२०} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा स आनंदः प्रबोधितः ।
उपेत्यैवं समाख्याय शास्तुः पुर उपाश्रयत् ॥ १७.२१{२१} ॥
तदा सा सहसा कृत्वा घटं शुद्धाम्बुपूरितम् ।
स्वयमेव समादाय तत्राभिसंमुखाचरत् ॥ १७.२२{२२} ॥
तत्र सा समुपाश्रित्य प्राद्राक्षीत्तं मुनीश्वरम् ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनप्रतिमण्डितम् ॥ १७.२३{२३} ॥
व्यामप्रभाभिभास्वंतं शतसूर्याधिकप्रभम् ।
जंगममिव रत्नाभं सौम्यं समन्तभद्रकम् ॥ १७.२४{२४} ॥
सह तद्दर्शणात्तत्र पुत्रस्नेहसमुद्भवाः ।
स्तनाभ्यां प्रश्रुतास्तस्याः क्षीरधारा निरंतरम् ॥ १७.२५{२५} ॥
ततो धर्मानुभावेन स्मृत्वा पूर्वभवात्मजम् ।
पुत्र पुत्रेति सोक्त्वा तं परिष्वेक्तुमुपाचरत् ॥ १७.२६{२६} ॥
तदा ते भिक्षवः सर्वे एवं तां समुपद्रुताम् ।
दृष्ट्वैव सहसोत्थाय प्रधारयितुमारभन् ॥ १७.२७{२७} ॥
तद्दृष्ट्वा भगवां छस्ता सर्वांस्तां सांघिकानपि ।
सहसा समुपामंत्र्य पुनरेवं समादिशत् ॥ १७.२८{२८} ॥
मा भिक्षव इमां वृद्धां धारायतात्र मुञ्चत ।
पंचजन्मशतान्येषा माता मे भूयतः पुरा ॥ १७.२९{२९} ॥
तत्पूर्वजन्ममातेयं पुत्रस्नेहानुभाविनी ।
समालिंगतुमीछन्ती मम गात्रे प्रधावति ॥ १७.३०{३०} ॥
यद्यत्रैषा निवार्य्येते गात्र मे श्लेष्मणादपि ।
इदानीं रुधिरं ह्युष्णं कम्ठादस्याः क्षरेत्क्षणात् ॥ १७.३१{३१} ॥
कृतज्ञतामनुस्मृत्वा दृष्ट्वेमां पुत्रलालसाम् ।
कारुण्याद्गात्रसंश्लेषं ददाम्यत्रानुकंपया ॥ १७.३२{३२} ॥
इति शास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वा ते सर्वसांघिकाः ।
तां शास्तुः पूर्वप्रसूं मत्वा व्यवतस्थुः सविस्मयाः ॥ १७.३३{३३} ॥
तत्क्षणादुर्द्धवाहुः सा समीक्ष्य तं मुनीश्वरम् ।
सहसा संप्रधावित्वा समालिंग्य नमच्चिरम् ॥ १७.३४{३४} ॥
ततश्चिरात्समुत्थाय सा वृद्धा साञ्जलिर्मुदा ।
श्रीघनं तं समालोक्य पुरस्तस्थौ समाहिता ॥ १७.३५{३५} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तां पुरः समुपास्थिताम् ।
आर्य्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ १७.३६{३६} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा स वृद्धापि कचंगला ।
परिशुद्धाशया भद्रा बोधिचर्या प्रबोधिता ॥ १७.३७{३७} ॥
सत्कायदृष्टिभूमीध्रं विंशतिशिखरोद्गतम् ।
निर्भिद्य ज्ञानवज्रेण दृष्टसत्यप्रबोधिता ॥ १७.३८{३८} ॥
संप्राप्य श्रोतआपत्तिफलं साक्षत्कृतोद्यमा ।
सांजलिस्तं मुनिं नत्वा गाथा इमा अभाषत ॥ १७.३९{३९} ॥
(र्म् २१९)
यत्कर्त्तव्यं स्वपुत्रेण मातुर्दुष्करकारिणा ।
तत्कृतं भवता मेऽत्र चित्तं मोक्षपरायणम् ॥ १७.४०{४०} ॥
दुर्गतिभ्यः समुद्धृत्य स्वर्गे मोक्षं च सांप्रतम् ।
स्थापितोऽहं प्रयत्नेन विशेषसंप्रबोधने ॥ १७.४१{४१} ॥
तथा मेऽनुग्रहं कृत्वा संबोधिपदसाधनम् ।
प्रव्रज्यासंवरं दातुमर्हति सांप्रतं भवान् ॥ १७.४२{४२} ॥
भवतां शरणं कृत्वा त्रिरत्नभजनोद्यता ।
प्रव्रज्यासंवरं धृत्वा चरिष्ये ब्रह्मचारिकाम् ॥ १७.४३{४३} ॥
इत्यर्थितं तया श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तस्याश्चित्तविशुद्धत्वं मत्वैवं समुपादिशत् ॥ १७.४४{४३!} ॥
यदि श्रद्धास्ति ते मातः प्रव्रज्यासधने खलु ।
भर्त्तुरनुज्ञां समासाद्य प्रागछ चर संवरम् ॥ १७.४५{४४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सा संप्रमोदिता ।
तथा हीति प्रतिज्ञाय मुनिं नत्वा ततोऽचरत् ॥ १७.४६{४५} ॥
तत्र सा सहसा गेहे गत्वा तं स्वामिनं मुदा ।
कृतांजलिपुटो नत्वा पुरः स्थित्वैवमब्रवीत् ॥ १७.४७{४६} ॥
स्वामि च्छृण्वद्भुतं वक्ष्ये यदद्याहं जलार्थिनी ।
घटं धृत्वा वहिर्देशे कूपान्तिकमुपाचरे ॥ १७.४८{४७} ॥
तत्र मां समुपायातां दृष्ट्वानन्दो महायतिः ।
सहसा समुपाश्रित्य भगवतेऽम्बु याचते ॥ १७.४९{४८} ॥
ततोऽहं सहसा शुद्धैः पूरयित्वा जलैर्घटम् ।
धृत्वा स्वयं प्रदातुं तत्सभायामुपसंचरे ॥ १७.५०{४९} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा चित्तं मे स्नेहमोहितम् ।
क्षारधारा स्तनाभ्यां च संप्रश्रुता निरंतरम् ॥ १७.५१{५०} ॥
तत्राहं स्नेहरागांधा स्वात्मजमिव तं मुनिम् ।
ऊर्द्धवाहुः परिष्वक्तुं प्रधावामि भवान्तरे ॥ १७.५२{५१} ॥
एवं मामभिधावन्तीं दृष्ट्वा ते सांघिका अपि ।
सर्वे प्रधातुमिछन्तः प्रधावन्ति समुत्थिताः ॥ १७.५३{५२} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वानेवमुत्थितान् ।
सहसा समुपामंत्र्य पुर एवं समादिशत् ॥ १७.५४{५३} ॥
मा इमां सर्वथा यूयं निवारयितुमर्हथ ।
यन्ममेयं पुण्यं च शतजन्मप्रसू किल ॥ १७.५५{५४} ॥
तदत्र मां समालोक्य स्वात्मजस्नेहरागिणी ।
परिष्वक्तुं समीछन्ती प्रधावतीयमुन्मुखी ॥ १७.५६{५५} ॥
यद्यत्रेषात्र धार्य्येत पुरतो मे विमूर्छिता ।
उष्णं रुधिरमुत्सृज्य मृत्युं यायान्न संशयः ॥ १७.५७{५६} ॥
एतच्छास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वा ते सांघिकास्तथा ।
प्रबोधिताः प्रणत्वा मां स्वस्वासने समाश्रिताः ॥ १७.५८{५७} ॥
एवं तेन मुनीन्द्रेण समाख्यातं निशम्य तत् ।
सर्वं प्रबुध्यमानाहं पुरावृत्तं स्मरामि हि ॥ १७.५९{५८} ॥
ततोऽहं विस्मयाक्रांतहृदयात्यभिनंदिता ।
(र्म् २२०)
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतिष्ठामि सादरम् ॥ १७.६०{५९} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा मामेवं समुपस्थिताम् ।
आर्यसत्यं समारभ्य समादिशति सद्वृषम् ॥ १७.६१{६०} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा मनो मेऽतिप्रमोदिते ।
भूयोऽपि तद्रसास्वादतृषितं पातुमिछते ॥ १७.६२{६१} ॥
सर्वे ते सांघिकास्तत्र सद्धर्मामृततृप्तिताः ।
शुद्धात्मानः सुभद्रांगाः परिशुद्धास्त्रिमंडलाः ॥ १७.६३{६२} ॥
शुद्धशीलाः शुभाचारा दयाकारुण्यभाविनः ।
सर्वसत्त्वहिताधानाः संसारलाभनिस्पृहाः ॥ १७.६४{६३} ॥
समाधिधारणीविद्या घटमानाः समाहिताः ।
साक्षादर्हत्पदप्राप्ता निर्विकल्पा निरंजनाः ॥ १७.६५{६४} ॥
संबुद्धशरणं कृत्वा संबोधिसाधनोद्यताः ।
विहारे समुपासीनाः प्रदृश्यन्ते मया प्रभो ॥ १७.६६{६५} ॥
तत्सभागं चरिं प्राप्तुं प्रव्रज्याव्रतमिछ्यते ।
तदत्र कृपया भर्त्तस्तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ १७.६७{६६} ॥
इति भार्यासमाख्यातं श्रुत्वा सोऽतिदरिद्रितः ।
साश्चर्यस्तम्भितस्तस्थौ पश्यंस्तामेव निश्चलः ॥ १७.६८{६७} ॥
ततः स सुचिरं भार्यां तामेवमभिलोकयन् ।
वियोगशंकया त्रस्तः शनैरेवमभाषत ॥ १७.६९{६८} ॥
अरे नारि प्रमूधासि किमेवं त्वं प्रभाषसे ।
कथमेवं त्वयाख्यातं कोऽत्र सत्यं प्रतीष्यति ॥ १७.७०{६९} ॥
यदसौ भगवान् बुद्धश्चक्रवर्त्तिनृपात्मजः ।
सर्वत्रैधातुकाधीशो धर्मराजो विनायकः ॥ १७.७१{७०} ॥
जगच्छास्ता जगन्नाथः सर्वज्ञः सुगतो जिनः ।
मुनीन्द्रो मारजिदर्हन् षडभिज्ञस्तथागतः ॥ १७.७२{७१} ॥
बोधिसत्वो महासत्वः समंतभद्ररूपकः ।
दशबलो महेशाख्यो ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः ॥ १७.७३{७२} ॥
सुब्रह्मामरदैत्यादिलोकानां सर्वदेहिनाम् ।
शरण्यो माननीयो हि वन्द्यः पूज्यो भवत्यपि ॥ १७.७४{७३} ॥
त्वमेवं दुर्भगा नारी दरिद्रतातिदुःखिनी ।
दासी परवती प्रेष्या कृपणा दुःकृताकृतिः ॥ १७.७५{७४} ॥
कथमेवंविधायास्ते गर्भे जातोऽप्यसौ महान् ।
बोधिचित्तं समासाद्य प्राचरद्बोधिचारिकाम् ॥ १७.७६{७५} ॥
यतः पुण्यविपाकेन पूर्य पारमिताः क्रमात् ।
अधुना बोधिमासाद्य संबुद्धोऽयं भवत्यपि ॥ १७.७७{७६} ॥
एतत्पुण्यविभागेन कथं ते ईदृशी गतिः ।
अद्यापीदृगवस्था हि किं चित्सौख्यं न विद्यते ॥ १७.७८{७७} ॥
तदत्र मा वदैवं च तथोक्त्वा नैव शोभसे ।
कस्तवैतद्वचः श्रुत्वा सुप्रतीतः प्रमाणयेत् ॥ १७.७९{७८} ॥
धिक्प्रवादाग्निदग्धाङ्गा महत्कष्टाभिखेदीता ।
वमित्वा रुधिरं ह्युष्णं त्वं नूनं मरणं व्रजेः ॥ १७.८०{७९} ॥
मिथ्यावादाभिसंकल्पादपि हि नरके व्रजेत् ।
त्वमपि च तथा नूनं नरके न व्रजेः कथम् ॥ १७.८१{८०} ॥
(र्म् २२१)
नरकेषु सदा नित्यं दुःखानि विविधानि वै ।
भुक्त्वातिवेदनाक्रान्ता सुचिरं स्थास्यसे ध्रुवम् ॥ १७.८२{८१} ॥
इति भर्त्त्रोदितं श्रुत्वा सा वृद्धा स्त्री कचंगला ।
विभिन्नहृदया तस्थौ तन्निराशाभिमोहिता ॥ १७.८३{८२} ॥
तदा सा सुचिरेणैव संप्राप्य चेतनां ततः ।
भर्त्तारं तं पुनर्दृष्ट्वा बोधयितुमभाषत ॥ १७.८४{८३} ॥
स्वामिन्नत्र प्रसीद त्वं मामेवं वद सर्वथा ।
सत्यमेतन्मया प्रोक्तं न मिथ्येति प्रकल्पय ॥ १७.८५{८४} ॥
यदि मिथ्यावचः स्यान्मे तेनाहं नरके व्रजे ।
अथ मे वचनं सत्यमत्राहं सद्गतिं व्रजे ॥ १७.८६{८५} ॥
तेनात्रोभयथाप्येव वियोगं नौ भवेत्खलु ।
सर्वेषामपि जंतूनामवश्यं मरणं भवे ॥ १७.८७{८६} ॥
किमेवं जीवितेनापि केवलं दुःखभागिना ।
यत्र न विद्यते धर्म्मं तत्र किं सुखतापि च ॥ १७.८८{८७} ॥
धर्मार्थमेव संसारे जन्मदेहार्थसाधनम् ।
धर्मं विना किमेतैर्नः केवलं दुःखताप्तये ॥ १७.८९{८८} ॥
इति मत्वा महान्तोऽपि श्रीमन्तोऽपि विचक्षणाः ।
सर्वान् परिग्रहान् त्यक्त्वा प्रव्रजन्ति जिनाश्रमे ॥ १७.९०{८९} ॥
तथात्राहं परिज्ञाय संबुद्धशरणं गता ।
सद्धर्मसाधनं कर्त्तुमिछामि सांप्रतं प्रभो ॥ १७.९१{९०} ॥
तत्प्रव्रज्याव्रतानुज्ञां प्रदातुं मे समर्हसि ।
एतत्पुण्यविभागेन त्वं चापि सद्गतिं व्रजेः ॥ १७.९२{९१} ॥
यदि न दीयतेऽनुज्ञा प्रव्रज्याव्रतसाधने ।
अकस्मात्मृत्युनाघ्राते तदा कथं निवारये ॥ १७.९३{९२} ॥
कियत्कालं च जीवेयं वृद्धाहं जिर्णितेन्द्रिया ।
इति मत्वात्र मां नैवं निवारयितुमर्हसि ॥ १७.९४{९३} ॥
किं चाहं जरती वृद्धा तत्ते किं स्नेहता मयि ।
वृद्धया दुर्बलाङ्गात्र कार्ये किं नु प्रयोजनम् ॥ १७.९५{९४} ॥
त्वं चापि जरयाक्रान्तो वृद्धोऽसि दुर्बलेन्द्रियः ।
तत्किं ते स्नेहरागेण वृद्धाया मयि सांप्रतम् ॥ १७.९६{९५} ॥
अद्यापि किं सुखाशा नौ जराक्रान्तशरीरयोः ।
अवश्यं मृत्युरत्रावां समाक्रम्य ग्रसिष्यति ॥ १७.९७{९६} ॥
तदाहं किं करिष्यामि त्वं चापि किं करिष्यसि ।
शोचित्वेव निषत्स्यामि त्वमप्येवं निषत्स्यसि ॥ १७.९८{९७} ॥
अवश्यमत्र संसारे भावि भावा फलन्त्यपि ।
कस्यापि भूयते नात्र भावि भावान्यथा क्वचित् ॥ १७.९९{९८} ॥
स्वकृतकर्म एवात्र गृहीत्वा सर्वजंतवः ।
याता यान्ति च यास्यंति देहं त्यक्त्वा यमालयम् ॥ १७.१००{९९} ॥
तत्र यमाज्ञया सर्वे स्वकृतकर्मभागिनः ।
धर्मिणः सद्गतिं याताः पापिनो दुर्गतिं गताः ॥ १७.१०१{१००} ॥
एवं सर्वे इमे सत्वाः स्वदैवफलभोगिनः ।
ससुखानि च दुःखानि भुक्त्वा भ्रमन्ति सर्वदा ॥ १७.१०२{१} ॥
(र्म् २२२)
एवं स्वामिन् परिज्ञाय सर्वदा सुखवांछिभिः ।
धर्ममेवात्र संसारे कर्त्तव्यं यत्नतः सदा ॥ १७.१०३{२} ॥
धर्मन् तु प्रवरं श्रेष्ठं सौगतसंवरोद्भवम् ।
इति बुद्धैः समाख्यातं त्वयाप्येतच्छ्रुतं न किम् ॥ १७.१०४{३} ॥
तस्मादहं मुनीन्द्रस्य शासने शरणं गतः ।
प्रव्रज्यासंवरं धर्त्तुमिछामि सांप्रतं प्रभो ॥ १७.१०५{४} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन परिशुद्धास्त्रिमण्डलाः ।
साक्षादर्हत्पदं प्राप्य निर्वृतिपदमाप्नुयाम् ॥ १७.१०६{५} ॥
एतद्धर्मविभागेन त्वं चापि सद्गतिं व्रजेः ।
इति मत्वा तथा स्वामिंस्तदनुज्ञां ददातु मे ॥ १७.१०७{६} ॥
त्वमत्र स्वगृहे स्थित्वा त्रिरत्नशरणं गतः ।
यावज्जीवं सुखं भुक्त्वा शुभे चर सदादरात् ॥ १७.१०८{७} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन त्वं चाप्येवं सुधीर्भवेः ।
ततस्ते सौगते धर्मे वांछा जायेत चेतसि ॥ १७.१०९{८} ॥
ततस्त्वं श्रद्धया गत्वा संबुद्धशासने स्वयम् ।
प्रव्रज्यासंवरं प्राप्य साक्षादर्हत्वमाप्नुयाः ॥ १७.११०{९} ॥
इति मत्वा भवान् स्वामिन् सद्धर्मं यदि वाञ्छति ।
तत्प्रव्रज्याव्रतानुज्ञां मह्यं प्रदातुमर्हति ॥ १७.१११{१०} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा स दरिद्रः प्रबोधितः ।
तां भार्यां सुचिरं दृष्ट्वा शनैरेवमभाषत ॥ १७.११२{११} ॥
हा प्रिये कथमेव त्वं मां विहातुं समिछसि ।
किमत्राहं वदिष्यामि त्वयैवं प्रतिभाषते ॥ १७.११३{१२} ॥
यदि तेऽस्ति मनो धैर्य्यं कृत्वा श्रद्धान्विताश्रया ।
प्रव्रज संवरं धृत्वा चर सत्यसमाहिता ॥ १७.११४{१३} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा सा वृद्धापि कचंगला ।
भर्त्तारं तं प्रणत्वैवं ततोऽचरत्प्रमोदिता ॥ १७.११५{१४} ॥
ततः सा सहसा गत्वा तत्राश्रमे उपागता ।
श्रीघनं तं समालोक्य पुरतः समुपाचरत् ॥ १७.११६{१५} ॥
तत्र तत्पुरतो गत्वा साञ्जलिः सा प्रमोदिता ।
मुनीन्द्रं तं प्रणत्वैवं प्रव्रज्यां समयाचत ॥ १७.११७{१६} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां शरणं व्रजे ।
तद्भवां कृत्वा कृपया मह्यं प्रव्रज्यां दातुमर्हति ॥ १७.११८{१७} ॥
तयेति प्रार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
सव्येन पाणिना तस्या वृद्धायाः शिरसि स्पृशन् ॥ १७.११९{१८} ॥
एहि मतश्चर ब्रह्मचारिकां त्वं समाहिता ।
इत्युक्त्वा तां समागृह्य सांघिके पुनरब्रवीत् ॥ १७.१२०{१९} ॥
गछ मात प्रजापत्या गौतम्याः शरणं व्रज ।
सार्हन्ती भिक्षुणीमाता प्रव्रज्यां ते प्रदास्यति ॥ १७.१२१{२०} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सा प्रतिनंदिता ।
तथेत्याश्रुत्य शास्तारं तं प्रणत्वा ततोऽचरत् ॥ १७.१२२{२१} ॥
तत्र सा समुपासृत्य दृष्ट्वा तां गौतमीं मुदा ।
(र्म् २२३)
उपेत्य सांजलिर्नत्वा प्रव्रज्यां समयाचत ॥ १७.१२३{२२} ॥
मातरत्र समायामि भवत्याः शरणं मुदा ।
तद्भवन्ती जगन्माता प्रव्रज्यां प्रददातु मे ॥ १७.१२४{२३} ॥
तयेति प्रार्थितं श्रुत्वा गौतमी सानुमोदिता ।
हस्तेन शिरसि स्पृष्ट्वा सांघिकतां समग्रहीत् ॥ १७.१२५{२४} ॥
तत्र साशु प्रजापत्यां प्रव्रजिता यथाविधिः ।
मुण्डिता खिक्खिरीपात्रहस्ता काखायचीवरा ॥ १७.१२६{२५} ॥
सौम्येन्द्रिया सुभद्रंगा वृद्धापि सा कचंगला ।
भिक्षुणीगणमध्यस्था शान्तरूपात्यशोभत ॥ १७.१२७{२६} ॥
ततः सा भिक्षुणी शास्तु गौतम्याश्च प्रसादतः ।
समाधिधारणीविद्याध्ययनाभिसमुद्यता ॥ १७.१२८{२७} ॥
हित्वाविद्यागणं प्राप्तविद्याभिज्ञाविशारदा ।
प्रतिसंविद्गुणाद्यागु परिशुद्धाकृतिर्वभौ ॥ १७.१२९{३०!} ॥
अथ सा परिविज्ञाय भवचक्रं चलाचलम् ।
विदित्वा संस्कारगतीश्चाभिविघातिनीस्ततः ॥ १७.१३०{३१} ॥
सर्वक्लेशगणां जित्वा परिशुद्धस्त्रिमण्डला ।
साक्षादर्हत्पदं प्राप्य वभूव ब्रह्मचारिणी ॥ १७.१३१{३२} ॥
तदा सा निर्जितक्लेशा निर्विकल्पा निरंजना ।
चंदनकल्पसौरभ्या समलोष्ठसुवर्णिका ॥ १७.१३२{३३} ॥
संसारभोगसत्कारनिष्पृहाकाशसन्निभा ।
सर्वसत्वहिताधाना सर्वसूत्रांतपारगा ॥ १७.१३३{३४} ॥
सदेवासुरलोकानां त्रिधातुकनिवासिनाम् ।
वंद्या पूज्याभिमान्या च वभूव सा सुभाषिणी ॥ १७.१३४{३५} ॥
यदा स भगवञ्छास्ता भिक्षुणीनां सुभाषितम् ।
संक्षेपेण समुद्दिश्य ध्यानागारे समाश्रयत् ॥ १७.१३५{३६} ॥
तदा सा भिक्षुणी तत्र कचंगला सुभाषिणी ।
भिक्षुणीनां सभामध्ये सुत्रान्तं समुपादिशत् ॥ १७.१३६{३७} ॥
तच्छ्रुत्वा भगवांस्तत्र तया सूत्रांतदेशिते ।
सर्वान्स्तान् सांघिकान् भिक्षून् समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ १७.१३७{३८} ॥
एषोऽग्रा भिक्षवो माता भिक्षुणीनां ममाश्रमे ।
सूत्रान्तभागकर्तॄणां यदुतेयं कचंगला ॥ १७.१३८{३९} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सर्वेऽपि सांघिकाः ।
सविस्मया मुनीन्द्रं तं पप्रछुस्तत्पुराकृतम् ॥ १७.१३९{४०} ॥
भगवन्ननया कर्मं किं प्रकृतं पुराकृतम् ।
इमान् सर्वान् सभासीनान् प्रबोधयितुमर्हति ॥ १७.१४०{४१} ॥
येनेयं शासने बौद्धे वृद्धा प्रव्रजिताधुना ।
साक्षादर्हत्वमासाद्य भवति ब्रह्मचारिणी ॥ १७.१४१{४२} ॥
किं वानया पुराकर्म कृतं कुत्र कदा कथम् ।
सूत्रान्तभागकर्तॄणां येनाग्रेयं भवत्यपि ॥ १७.१४२{४३} ॥
किंचापि प्रकृतं कर्मं पुरानया कदा कथम् ।
येनात्र पश्चिमे गर्भावासे न धारितो भवान् ॥ १७.१४३{४४} ॥
एतत्सर्वैः परिज्ञाय भगवान्नस्याः पुराकृतम् ।
इमान् सर्वान् सभासीनान् प्रबोधयितुमर्हति ॥ १७.१४४{४५} ॥
(र्म् २२४)
इति तैर्भिक्षुभिः सर्वैः प्रार्थिते स मुनीश्वरः ।
सर्वांस्तान् सांघिकान् दृष्ट्वा समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ १७.१४५{४६} ॥
शृणुत भिक्षवः सर्वे यद्यत्कृतं पुरानया ।
तत्तत्सर्वं प्रवक्ष्यामि युष्माकं चित्तबोधने ॥ १७.१४६{४७} ॥
पुरा मे बोधिसत्वस्य बोधिचर्यानुचारिणः ।
पंचजन्मशतान्येषा जनन्यासीन्निरंतरम् ॥ १७.१४७{४८} ॥
तदा मे ददतो दानमन्तरायः कृतोऽनया ।
तेनाद्यापि दरिद्रेयं दुर्भगा च भवत्यपि ॥ १७.१४८{४९} ॥
प्रव्रज्यायै तदै चैषा वहुधा प्रार्थिता मया ।
नैवानुज्ञां ददौ मह्यं विघ्नमेव व्यधाद्धठात् ॥ १७.१४९{५०} ॥
एतत्कर्मविपाकेन वृद्धैषा दुःखिनी सती ।
प्रव्रज्यासंवरं प्राप्ता चरति मम शासने ॥ १७.१५०{५१} ॥
यदि नैषा तदा दानं विघ्ना ममाकरिष्यति ।
नैषाधुना दरिद्रात्र भवति हि कदा चन ॥ १७.१५१{५२} ॥
प्रव्रज्यायां च मे विघ्नं यदि नैषाकरिष्यत ।
अचरिष्यद्व्रतं वाल्ये न तु वृद्धात्र सांप्रतम् ॥ १७.१५२{५३} ॥
यन्ममैवं कृतं विघ्नं दाने व्रते तदानया ।
तेनाधुना दरिद्रैषा वृद्धा व्रतं चरत्यपि ॥ १७.१५३{५४} ॥
यत्तदा सुकृतं किं चित्प्रकृतं नानया पुरा ।
तेनाहं पश्चिमे गर्भावासेऽधुना न धारितः ॥ १७.१५४{५५} ॥
यत्सा माया महादेवी महापुण्यार्थसाधिनी ।
तेनाहं पश्चिमे गर्भावासे तयात्र धारितः ॥ १७.१५५{५६} ॥
भूयोऽप्येषा पुरा तत्र वारणस्यां द्विजात्मजाः ।
क्लेशाग्निपरिदग्धांगा दरिद्रा कृपणाभवत् ॥ १७.१५६{५७} ॥
तदा तत्र मुनीन्द्रस्य काश्यपस्य जगद्गुरोः ।
शासने शरणं गत्वा प्रव्रजिताचरद्व्रतम् ॥ १७.१५७{५८} ॥
तत्र स सर्वशास्त्रार्थकोविदातिविचक्षणा ।
सर्वसूत्रान्तसद्धर्मं भिक्षुणीनामुपादिशत् ॥ १७.१५८{५९} ॥
तदा सा भिक्षुणी तत्र किञ्चित्कार्यार्थरोषिताः ।
सर्वास्ता भिक्षुणीर्दासीवादेन पर्यभाषत ॥ १७.१५९{६०} ॥
एतत्कर्मविपाकेन सैषाधुनातिदुःखिता ।
परसेवाकरा दासी भवति दुर्भगाकृतिः ॥ १७.१६०{६१} ॥
यच्चानया तदा तत्र विद्याभ्यासीकृतं मुदा ।
तेनैषा सहसार्हन्ती भवति ब्रह्मचारिणी ॥ १७.१६१{६२} ॥
यच्चाप्येसा तदा तत्र सूत्रान्तं समुपादिशत् ।
तेन सूत्रान्तवक्तानामग्रा भवति सांप्रतम् ॥ १७.१६२{६३} ॥
एवं हि भिक्षवः सर्वे मन्यध्वं कर्मसंभवम् ।
सुखं दुःखं च संसारे भ्रमतां सर्वदेहिनाम् ॥ १७.१६३{६४} ॥
येनैव यत्कृतं कर्मं तेनैवं भुज्यते फलम् ।
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्मं क्वापि कदा चन ॥ १७.१६४{६५} ॥
नाग्निभिर्दह्यते कर्मं क्लिद्यते नोदकैरपि ।
वायुभिः शुष्यते नैव क्षीयते न च भूमिषु ॥ १७.१६५{६६} ॥
(र्म् २२५)
अह्यथापि भवेन्नैव विपाके कर्मणः फलम् ।
यदुप्तं भूतले बीजं तदेव सूयते फलम् ॥ १७.१६६{६७} ॥
अन्यथा न भवेत्क्वापि कृतं कर्मं फलं भवे ।
शुभस्य कर्मणः पाके शुभतैव सदा भवे ॥ १७.१६७{६८} ॥
कृष्णस्य कृष्णतैव स्या मिश्रितस्यापि मिश्रितम् ।
एवं विज्ञाय कृष्णानि विहाय मिश्रितानि च ॥ १७.१६८{६९} ॥
शुभ एव सदाप्यत्र चरितव्यं शुभार्थिभिः ।
शुभेन सद्गतिं यायात्कृष्णेन दुर्गतिं सदा ॥ १७.१६९{७०} ॥
मिश्रितेन तथोहे च गतीर्यायाद्भवेद्ध्रुवम् ।
इति मत्वात्र संसारे सर्वदा शुभवाञ्छिभिः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरितव्यं शुभे सदा ॥ १७.१७०{७१} ॥
ये भजन्ति सदा बुद्धं न ते गच्छन्ति दुर्गतिम् ।
सर्वदा सद्गतौ भद्रं कृत्वा यान्ति जिनालयम् ॥ १७.१७१{७२} ॥
ये शृण्वन्ति सदा धर्म्मं न यान्ति तेऽपि दुर्गतिम् ।
सर्वदा भद्रसौख्यानि भुक्त्वा यान्ति सुखावतीम् ॥ १७.१७२{७३} ॥
दानं ददन्ति ये संघे तेऽपि न यान्ति दुर्गतिम् ।
सर्वदा शुभसौख्यानि भुक्त्वा यान्ति जिनाश्रयम् ॥ १७.१७३{७४} ॥
एवं मत्वात्र संसारे त्रिरत्नं शरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं भजध्वं समुपास्थिताः ॥ १७.१७४{७५} ॥
त्रिरत्नेषु कृतं कर्मं तद्विपाके महत्फलम् ।
अप्रमेयमसंख्येयं संबोधिपदसाधनम् ॥ १७.१७५{७६} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन बोधिसत्वाः सदा भवे ।
सर्वसत्वहितं कृत्वा प्रचरन्ति यथेछया ॥ १७.१७६{७७} ॥
नानारूपधराः सर्वे सत्वार्थसाधनोद्यताः ।
सद्धर्मं समुपादिश्य पालयन्ति जगत्त्रयम् ॥ १७.१७७{७८} ॥
क्रमात्पारमिताः सर्वाः परिपूर्य शुभान्विताः ।
सर्वक्लेशगणाञ्जित्वा परिशुद्धास्त्रिमण्डलाः ॥ १७.१७८{७९} ॥
जित्वा मारगणाञ्चापि प्राप्य संबोधिमुत्तमाम् ।
सर्वत्र धर्मसोत्कृत्वा ततो निर्वृतिमाययुः ॥ १७.१७९{८०} ॥
येऽतीता जिनास्तेऽपि त्रिरत्नभजनोद्यमात् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य निर्वृतिपदमागताः ॥ १७.१८०{८१} ॥
वर्त्तमाना जिनास्तेऽपि त्रिरत्नभजनोद्भवैः ।
पुण्यैर्बोधिं समासाद्य गछेयुर्निर्वृतिं तथा ॥ १७.१८१{८२} ॥
अनागता जिनास्तेऽपि त्रिरत्नभजनोद्भवैः ।
पुण्यैरेवं क्रमाद्बोधिं प्राप्य यास्यन्ति निर्वृतिम् ॥ १७.१८२{८३} ॥
अहं चापि तथा नूनं त्रिरत्नभजनोद्यमी ।
एतत्पुण्यानुभावेन बोधिं प्राप्नोमि सांप्रतम् ॥ १७.१८३{८४} ॥
तथाहमपि सर्वत्र कृत्वा धर्ममयं जगत् ।
सर्वान् बोधौ नियोज्यैवं यास्यामि निर्वृतिं ध्रुवम् ॥ १७.१८४{८५} ॥
एवं ये ये भजन्त्यत्र त्रिरत्नशरणं गताः ।
ते ते सर्वेऽपि संबोधिं प्राप्य निर्वृतिमाययुः ॥ १७.१८५{८६} ॥
(र्म् २२६)
इति मत्वात्र संसारे निर्वृतिपदवांछिनः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा प्रचरध्वं शुभे सदा ॥ १७.१८६{८७} ॥
तथा कृत्वात्र सद्धर्मंभुक्त्वैव सत्सुखान्यपि ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य निर्वृतिं समवाप्स्यथ ॥ १७.१८७{८८} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सर्वेऽपि ते जनाः ।
सांघिकाश्च तथेत्युक्त्वा प्राभ्यनंदत्प्रबोधिताः ॥ १७.१८८{८९} ॥
तदा तत्र जनाः सर्वे त्रिरत्नशरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं प्रभेजिरेऽनुमोदिताः ॥ १७.१८९{९०} ॥
एतत्पुण्यानुभावैस्तु तदा समंततः ।
सर्वदा मंगलोत्साहं बभुव निरुपद्रवम् ॥ १७.१९०{९१} ॥
इति मे गुरुणाख्यातं श्रुतं मया तथोच्यते ।
श्रुत्वा राजन्स्त्वमप्येवं त्रिरत्नं भज सर्वदा ॥ १७.१९१{९२} ॥
प्रजाश्चापि तथा धर्मं श्रावयित्वा प्रबोधयन् ।
त्रिरत्नभजनं नित्यं कारयितुं सदार्हसि ॥ १७.१९२{९३} ॥
तथा ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमात्पारमिता पूर्य बोधिं चापि समाप्स्यसि ॥ १७.१९३{९४} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथा हीति प्रतिज्ञाय प्राभ्यनन्दन् सपार्षदः ॥ १७.१९४{९५} ॥
कचंगलाया अवदानमेतच्छृण्वन्ति ये श्रावयतीह यश्च ।
विहाय पापं खलु तेऽपि सर्वे भुक्त्वा सुखान्येव सुगतिं व्रजन्ति ॥ १७.१९५{९६} ॥

++ इति रत्नमालायामवदानतत्वे कचंगलावदानं समाप्तम् ++


(र्म् २२७)
xविइइ धनिकावदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा पुनरेवं समब्रवीत् ॥ १८.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिच्छामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ १८.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन् सुधीर्यतिः ।
उपगुप्तो नरेन्द्रं तं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ १८.३{३} ॥
शृणु राजन् समाधाय यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं संप्रवक्ष्यामि तव पुण्यप्रवृद्धये ॥ १८.४{४} ॥
पुरैकसमये स श्रीशाक्यसिंहो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता धर्मराजो विनायकः ॥ १८.५{५} ॥
भिक्षुभिः श्रावकैः सार्द्धं भिक्षुणीभिश्च चैलकैः ।
उपासकै महाश्राद्धैरुपासिकागणैरपि ॥ १८.६{६} ॥
बोधिसत्वगणैश्चापि महासत्वैः शुभार्थिभिः ।
सर्वसत्वहितार्थाय बोधिचर्यां प्रकाशिभिः ॥ १८.७{७} ॥
वृजिषु पुरि वैशाल्यां मर्कटाख्यह्रदान्तिके ।
कूटागारगुहावासे विजहार प्रभासयन् ॥ १८.८{८} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुं तत्र सर्वे समागताः ।
ब्रह्मशक्रादिदेवेन्द्रा लोकपाला दिगास्थिताः ॥ १८.९{९} ॥
ग्रहाः सिद्धगणाः साध्या यक्षगंधर्वकिन्नराः ।
गरुडा नागराजाश्च विद्याधराश्च दानवाः ॥ १८.१०{१०} ॥
राक्षसाः सगणाश्चैव ऋषयो ब्रह्मचारिणः ।
ब्रह्मणाः क्षत्रिया भूपा राजानोऽपि नराधिपाः ॥ १८.११{११} ॥
तथा राजकुमाराश्च वैश्या मंत्रिजना अपि ।
गृहस्थाः श्रेष्ठिनः पौराः सार्थवाहा महाजनाः ॥ १८.१२{१२} ॥
वणिजः शिल्पिनश्चापि तथान्येऽपि शुभार्थिनः ।
ग्राम्या जानपदाश्चापि तथा कार्पटिका अपि ॥ १८.१३{१३} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च सद्धर्मामृतवांछिनः ।
सर्वे ते समुपायातास्तत्राद्राक्षुस्तमीश्वरम् ॥ १८.१४{१४} ॥
सभामध्यासनासीनं सर्वसंघपुरस्कृतम् ।
श्रीघनं तं समालोक्य सर्वे ते समुपाश्रिताः ॥ १८.१५{१५} ॥
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य समभ्यर्च्य यथाक्रमम् ।
पुनः साञ्जलयो नत्वा परिवृत्य समंततः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतस्थुः समाहिताः ॥ १८.१६{१६} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थितान् ।
आदिमध्यान्तकल्याणीं बोधिचर्यां समादिशत् ॥ १८.१७{१७} ॥
(र्म् २२८)
तदार्यधर्ममाकर्ण्य सर्वे लोकाः प्रमोदिताः ।
तदा ते धर्मवैशेष्यं मत्वा प्रतिननंदिरे ॥ १८.१८{१८} ॥
तदा तत्र महापूर्य्यां वैशाल्यां पौरिको महान् ।
गृहस्थो धनिको नाम श्रीमान् सर्वगुणी सुधीः ॥ १८.१९{१९} ॥
श्राद्धो भद्राशयो दाता शुद्धशीलो विचक्षणः ।
सर्वसत्वहिताधानादासीत्सत्पुरुषोत्तमः ॥ १८.२०{२०} ॥
पत्नी धर्मसखी तस्य शीलवत्यभिधाभवत् ।
तनयश्च वंदान्याख्यः सत्यवत्यभिधा स्नुषा ॥ १८.२१{२१} ॥
तदा तत्र द्विजा सर्वे भक्तिमन्तो जगद्गुरोः ।
पूजानिमंत्रणे चक्रुः समयं संमतास्तथा ॥ १८.२२{२२} ॥
भवन्तो यन्मुनीन्द्रोऽयमत्रास्माकं हितेछया ।
सद्धर्मं समुपादेष्टुं ससंघः समुपागतः ॥ १८.२३{२३} ॥
तदस्माभिर्मुनीन्द्रोऽयं पूजनीयं समादरात् ।
अतो निमंत्रणीयोऽत्र सर्वैः संभूय नान्यथा ॥ १८.२४{२४} ॥
एकश्चेत्कुरुते द्रव्यमदादस्य निमंत्रणम् ।
सर्वैर्निर्वासनीयोऽसौ यतोऽन्यधर्मविघ्नकृत् ॥ १८.२५{२५} ॥
तदा स धनिकोऽज्ञात्वा समयं तैस्तथा कृतम् ।
स्वयमेव मुनीन्द्रं तं पूजयितुं समिछत ॥ १८.२६{२६} ॥
ततः स धनिकः श्रीमान् दिव्यसंपत्समृद्धिमान् ।
स्वयं निमंत्रणं कर्त्तुं ससंघस्य मुनेर्ययौ ॥ १८.२७{२७} ॥
तत्र स समुपासृत्य नत्वा तं श्रीघनं मुदा ।
ससंघं तत्पुरः स्थित्वा प्रार्थयदेव सांजलिः ॥ १८.२८{२८} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भगवंतं ससांघिकम् ।
पूजयितुं समिछामि पश्यन्मेऽनुग्रहं कुरु ॥ १८.२९{२९} ॥
इति संप्रार्थितं तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
तथा हीति प्रतिश्रुत्वा तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ १८.३०{३०} ॥
तदा ते ब्राह्मणाः सर्वे संभूय समुपागताः ।
भगवतश्चरणौ नत्वा चक्रुर्भोज्यनिमंत्रणम् ॥ १८.३१{३१} ॥
तच्छ्रुत्वा भगवान् प्राह तान् दृष्ट्वा भक्तिमानसान् ।
पूर्वमेव ससंघाहमनेनोद्य निमंत्रितः ॥ १८.३२{३२} ॥
एतदाकर्ण्य सर्वे ते ब्राह्मणा भेदिताशयाः ।
परं प्रतीक्ष्यमानाश्च शनैः स्वस्वगृहं ययुः ॥ १८.३३{३३} ॥
ततः स धनिको मत्वा मुनीन्द्रेणाध्युवासितम् ।
मुदितस्तं मुनिं नत्वा सहसा स्वगृहं ययौ ॥ १८.३४{३४} ॥
तत्र स स्वगृहे गत्वा वांधवेष्टजनैस्सह ।
तदर्हभोज्यसामग्रीं सहसा समसाध्ययत् ॥ १८.३५{३५} ॥
ततो भोज्यस्थलं तत्र शोधयित्वा समन्ततः ।
रत्नध्वजैर्वितानैश्च स पताकैरमण्डयत् ॥ १८.३६{३६} ॥
ततो यथाक्रमं तत्र दिव्यरत्नमयानि च ।
स्वासनानि समास्तीर्य्य सुगंधीः समधूपयत् ॥ १८.३७{३७} ॥
(र्म् २२९)
ततः स प्रातरुत्थाय स्नात्वा शुद्धाम्वरावृतः ।
पूजापाद्यार्घसामग्रीं प्रतिष्ठाप्य प्रमोदितः ॥ १८.३८{३८} ॥
सवांधवेष्टजनस्तत्र कूटागारे समाचरत् ।
साञ्जलिस्तं मुनिं नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १८.३९{३९} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ समयो वर्त्ततेऽधुना ।
तत्ससंघो ममावासे विजयितुं समर्हसि ॥ १८.४०{४०} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स ससांघिकः ।
खिक्खिरीपात्रमादाय प्रतस्थे चीवरावृतः ॥ १८.४१{४१} ॥
तत्र स भगवान्मार्गे कृत्वा भद्रं समन्ततः ।
प्रभासयन् क्रमेणैवं वैशाल्यां समुपविशत् ॥ १८.४२{४२} ॥
तथायातं मुनीन्द्रं तं श्रीघनं सांघिकान्वितम् ।
दृष्ट्वा वैशालिकाः लोकाः सर्वेऽपि समपूजयन् ॥ १८.४३{४३} ॥
एवमभ्यर्च्यमानोऽभिवंद्यमानोऽभिनंदितः ।
भासयन् भद्रतां कृत्वा संघैः सह समाचरत् ॥ १८.४४{४४} ॥
तत्र तस्य गृहे गत्वा ससंघः स मुनीश्वरः ।
तद्दत्तं पाद्यमादाय स्वासने समुपाश्रयत् ॥ १८.४५{४५} ॥
ततस्ते सांघिकाश्चापि सर्वे तत्र यथाक्रमम् ।
तद्दत्तं पाद्यमादाय स्वस्वासने समाश्रयन् ॥ १८.४६{४६} ॥
ततः स धनिको दृष्ट्वा ससंघं तं मुनीश्वरम् ।
स्वस्वासने समासीनं पूजाङ्गैः समपूजयत् ॥ १८.४७{४७} ॥
ततो दिव्योपचारैस्तं भगवन्तं ससांघिकम् ।
सुप्रणीतै रसोपेतैर्भोजनैः समतोषयत् ॥ १८.४८{४८} ॥
तद्भोज्यं सुरसं भुक्त्वा भगवान् स ससांघिकः ।
अमृतैरिव संतुष्टस्तृप्तिं ययौ प्रमोदितः ॥ १८.४९{४९} ॥
असंघैः तं मुनिं तृप्तं दृष्ट्वा स धनिको मुदा ।
ततोऽपनीय पात्राणि तद्धस्तादीन्यशोधयत् ॥ १८.५०{५०} ॥
ततः शुद्धौषधीपूगताम्वूलादि रसायनम् ।
बुद्धप्रमुखसंघेभ्यो मुदितः स स्वयं ददौ ॥ १८.५१{५१} ॥
ततः स हर्षितो नत्वा तं मुनीन्द्रं ससांघिकम् ।
पुरतः साञ्जलिः स्थित्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १८.५२{५२} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां शरणं गतः ।
भक्त्यैव भजनं कुर्वे तत्क्षमस्वापराधताम् ॥ १८.५३{५३} ॥
सदैवं कृपया दृष्ट्य पश्यन् भवान् ससांघिकः ।
ममानुग्रहमाधाय त्रातुमर्हति सर्वथा ॥ १८.५४{५४} ॥
ततः स भगवाञ्छास्ता ससांघिकोऽनुमोदितः ।
धनिकं तं समालोक्य नंदयन्नेवमादिशत् ॥ १८.५५{५५} ॥
गृहपते सदा नित्यमारोग्यमस्तु वो ध्रुवम् ।
बोधिप्रणिधिसिद्धिश्च भूयाद्भद्रं च सर्वदा ॥ १८.५६{५६} ॥
ततस्तस्य प्रिया भार्या शीलवत्यनुमोदिता ।
साञ्जलिः प्रणतिं कृत्वा प्रार्थयत्तं मुनीश्वरम् ॥ १८.५७{५७} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ श्वश्चात्र भवतामहम् ।
(र्म् २३०)
पूजां कर्तुं समिच्छे तदनुग्रहीतुमर्हति ॥ १८.५८{५८} ॥
तयेति प्रार्थिते दृष्ट्वा भगवान् स तदाशयम् ।
श्रद्धान्वितं प्रतिज्ञाय तुष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ १८.५९{५९} ॥
ततः स भगवाञ्छास्ता समुत्थाय ससांघिकः ।
भासयं भद्रतां कृत्वा स्वाश्रमे च समाश्रयत् ॥ १८.६०{६०} ॥
ततः परदिने प्रातः स्नात्वा शुद्धांवरावृता ।
साधित्वा सर्वसामग्रीं सा दूतं प्रेषयन्मुनौ ॥ १८.६१{६१} ॥
स दूतः सहसा गत्वा विहरे तं मुनीश्वरम् ।
ससंघं सांजलिर्नत्वा पुनरेवं न्यवेदयत् ॥ १८.६२{६२} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ समयो वर्त्ततेऽधुना ।
तत्ससंघो भवांस्तत्र सहसागन्तुमर्हति ॥ १८.६३{६३} ॥
ततः स भगवान्नेवं भद्रं कृत्वा ससांघिकः ।
धनिकस्य गृहे गत्वा पाद्यं गृह्यासनेऽविशत् ॥ १८.६४{६४} ॥
तत्रासने समासीनं ससंघं तं मुनीश्वरम् ।
दृष्ट्वा शीलवती साथ यथाविधि समर्चयत् ॥ १८.६५{६५} ॥
ततश्च सा मुदिता सर्वं संघं बुद्धादिकं तथा ।
दिव्योपचारसंयुक्तैर्भोजनैः समतोषयत् ॥ १८.६६{६६} ॥
ततः संतर्प्पितं दृष्ट्वा शोधयित्वा करादिकम् ।
दत्वा ताम्वुरपूगादिं नत्वा सा समुपाश्रयत् ॥ १८.६७{६७} ॥
ततः स भगवान् तस्मै दत्वाशिषं ससांघिकः ।
समुत्थाय ततश्चैवं स्वविहारे समाश्रयत् ॥ १८.६८{६८} ॥
तथा सर्वे तदान्योऽपि धनिकस्यात्मजः सुधीः ।
तत्परेद्यु विहारं तं गत्वा नत्वा न्यमंत्रयत् ॥ १८.६९{६९} ॥
भगवान्नपि तस्यैवं दृष्ट्वा श्रद्धान्वितं मनः ।
तथेति प्रतिमोदित्वा तूष्णीभूत्वाध्युवास च ॥ १८.७०{७०} ॥
ततः सस्तं मुनिं नत्वा स्वगृहं सहसागतः ।
बांधवैः सर्वसामग्रीं मुदितः समसाधयत् ॥ १८.७१{७१} ॥
ततः प्रातः समुत्थाय स्नात्वा शुद्धाम्वारावृतः ।
विहारे समुपासृत्य नत्वैवं मुनिमब्रवीत् ॥ १८.७२{७२} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ समयो वर्त्ततेऽधुना ।
तत्संघो भवान् गेहे ममागन्तुं समर्हति ॥ १८.७३{७३} ॥
ततः ससंघ उत्थाय भगवान् स तथाचरत् ।
तद्गृहे पाद्यमादाय तत्रासने समाश्रयत् ॥ १८.७४{७४} ॥
ततः स मुदितो बुद्धप्रमुक्बं सर्वसांघिकम् ।
समभ्यर्च्य तथा दिव्यभोजनैः समतोषयत् ॥ १८.७५{७५} ॥
ततोऽपनीय पात्राणि शोधयित्वा करादिकम् ।
दत्वा पूगादिकं नत्वा पुरतः समुपाश्रयत् ॥ १८.७६{७६} ॥
पुनः स सांजलिर्नत्वा प्रकृत्वा च क्षमार्थनाम् ।
ससंघं तं मुनीन्द्रं तं संदृष्ट्वैवं समुपाश्रयत् ॥ १८.७७{७७} ॥
तदा तस्य स्नुषा चापि सत्यवती प्रमोदिता ।
भगवंतं ससंघं तं प्रणत्वैवं न्यमंत्रयत् ॥ १८.७८{७८} ॥
(र्म् २३१)
भगवान्नपि तस्याश्च दृष्ट्व श्रद्धान्वितं मनः ।
तथेति प्रतिमोदित्वा तुष्णीभूत्वा रधां व्यधात् ॥ १८.७९{७९} ॥
ततः स भगवांस्तस्मै दत्वाशिषं ससांघिकः ।
तथा कृत्वा शुभं लोके गत्वाश्रमे समाश्रयत् ॥ १८.८०{८०} ॥
ततः सापि तथा प्रातः स्नात्वा शुद्धाम्वरावृता ।
दूतेनापि मुनीन्द्रं तं ससंघं समचोदयत् ॥ १८.८१{८१} ॥
तथा स भगवांश्चापि ससांघिकः समुत्थितः ।
प्रचरन् भद्रतां कृत्वा तस्या गेहे समाविशत् ॥ १८.८२{८२} ॥
तत्र पाद्यार्घमादाय भगवान् स ससांघिकः ।
शुभासने समासीनस्तस्थौ तत्र प्रभासयन् ॥ १८.८३{८३} ॥
तथास्थितं मुनीन्द्रं तं दृष्ट्वा संप्रमोदिता ।
यथाविधि समभ्यर्च्य तथा भोज्यैरतोषयत् ॥ १८.८४{८४} ॥
तातस्तं सुगतं तृप्तं ससांघिकं समीक्ष्य सा ।
तत्रापनीय पात्राणि हस्तादीं पर्यशोधयत् ॥ १८.८५{८५} ॥
ततः पूगादिकं दत्वा प्रार्थयित्वा क्षमां तथा ।
ससंघं तं मुनिं नत्वा सा साञ्जलिरुपाश्रयत् ॥ १८.८६{८६} ॥
तथा स भगवांस्तस्यै दत्वाशीषं ससांघिकः ।
ततो विहायसा गत्वा स्वाश्रमे च समाश्रयत् ॥ १८.८७{८७} ॥
तथा स धनिको भक्त्या भगवन्तं ससांघिकम् ।
दिव्याद्भुतर्द्धिसंभारैः पुनरेवं न्यमंत्रयत् ॥ १८.८८{८९!} ॥
तत्पुत्रेण तृतीयेऽह्नि चतुर्थे स्नुषया तथा ।
ससंघो भगवान्नेवं दिव्यभोगैर्निमंत्रितः ॥ १८.८९{९०} ॥
तच्छ्रुत्वा तद्द्विजाः सर्वे वैशालिकाः प्रजा अपि ।
अलब्धावसराः शास्तुः पूजायां प्रतिचुक्रुशुः ॥ १८.९०{९१} ॥
ततस्ते संमतं कृत्वा सर्वे विप्राः सपौरिकाः ।
धनिकाय पुरं क्रुद्धाश्चक्रुर्निकासनोद्यमम् ॥ १८.९१{९२} ॥
एवं तत्समतं ज्ञात्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
धनिकं तं समाहूय पुर एवमुपादिशत् ॥ १८.९२{९३} ॥
साधो गृहपते सर्वे इमे वैशालिका द्विजाः ।
क्रुद्धास्ते संघभोज्येऽत्र ह्यलब्धावसरा मम ॥ १८.९३{९४} ॥
तदत्र त्वं क्षमां कृत्वा द्विजान् सर्वान् प्रबोधय ।
कृत्वात्र विनयं धर्मे प्रसादयितुमर्हसि ॥ १८.९४{९५} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स धनिकस्तथा ।
इत्याश्रुत्य द्विजान् सर्वान् समुपेत्यैवमब्रवीत् ॥ १८.९५{९६} ॥
भवन्तो न मया ज्ञातं भवतां कोपकारणम् ।
तदत्र मे समाख्यात यदर्थे कुप्यतेऽधुना ॥ १८.९६{९७} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे ते ब्राह्मणा ।
कोपाग्निपरिदग्धास्या धनिकं तं निनिन्दिरे ॥ १८.९७{९८} ॥
तत्रैको ब्राह्मणः साधुर्दयालुः सुकृतार्थवित् ।
धनिकं तं समामंत्र्य बोधयितुं समब्रवीत् ॥ १८.९८{९९} ॥
साधो गृहपतेऽस्माभिर्यथात्र समतं कृतम् ।
(र्म् २३२)
तथा तत्ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वा तत्प्रतिबुध्यताम् ॥ १८.९९{१००} ॥
भवन्तो यन्मुनीन्द्रोऽयमत्रास्माकं हितेछया ।
सद्धर्मं समुपादेष्टुं ससांघिकः समागतः ॥ १८.१००{१} ॥
तदस्माभिर्मुनीन्द्रोऽयं पूजनीयः समादरैः ।
अतो निमंत्रणीयोऽत्र सर्वैः संभूय नान्यथा ॥ १८.१०१{२} ॥
एकश्चेत्कुरुते वित्तमदादस्य निमंत्रणम् ।
सर्वैर्निर्वासनीयोऽसौ यतोऽन्यधर्मविघ्नकृत् ॥ १८.१०२{३} ॥
इत्यस्माभिः कृतं साधो समयं सर्वसंमतम् ।
तद्विलंघ्य त्वयैकेन शास्तुः पूजा कृता सदा ॥ १८.१०३{४} ॥
एतद्धेतो इमे सार्वे ब्राह्मणा रुषितास्तथा ।
निष्कासयितुमिछन्ति त्वामन्यधर्मवाधकम् ॥ १८.१०४{५} ॥
किं चापि भगवानत्र सर्वदा स्थास्यते न हि ।
तत्सर्वे भगवत्पूजां कर्तुं वांछन्ति सांप्रतम् ॥ १८.१०५{६} ॥
यच्चायं भगवाञ्छास्ता धर्मराजो मुनीश्वरः ।
सर्वसत्वहितार्थाय समुत्पन्न इहाऽधुना ॥ १८.१०६{७} ॥
तथात्र सर्वसत्वानं हितं कर्तुमुपाचरन् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य चरत्ययं समंततः ॥ १८.१०७{८} ॥
तथात्रापि हितं कर्तुमस्माकं समुपागतः ।
सद्धर्मं समुपादिश्य विजयते ससांघिकः ॥ १८.१०८{९} ॥
तदत्र सर्वलोकानां त्रिरत्नभजनोत्सवम् ।
दातुमर्हसि सर्वेषामपि पुण्यप्रवृद्धये ॥ १८.१०९{१०} ॥
एक एव त्वमेवं तु मा कृथा भजनं सदा ।
सर्वैः संभूय ते सास्तुः कर्त्तव्यं भजनं सदा ॥ १८.११०{११} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा धनिकः स विवोधितः ।
ब्राह्मणं तं समालोक्य प्रणत्वैवमभाषत ॥ १८.१११{१२} ॥
मया न ज्ञायते ह्येवं भवद्भिः समयं कृतम् ।
तदत्र मेऽपराधत्वं क्षन्तुमर्हन्ति सर्वथा ॥ १८.११२{१३} ॥
यदि वो विद्यते श्रद्धा त्रिरत्नभजने सदा ।
कुरुध्वं सर्वदाप्यत्र संबुद्धभजनं खलु ॥ १८.११३{१४} ॥
यदा न विद्यते पूजा संबुद्धेऽस्मिन् ससांघिके ।
तदैवाहं करिष्यामि संबुद्धभजनं खलु ॥ १८.११४{१५} ॥
इति तेन समाख्यातं श्रुत्वा सर्वेऽपि ते द्विजाः ।
सत्यमिति परिज्ञाय वभूवुस्तत्प्रसादिताः ॥ १८.११५{१६} ॥
ततस्ते ब्राह्मणाः सर्वे संभूय सह पौरिकैः ।
भगवतः ससंघस्य निमंत्रितुमुपासरन् ॥ १८.११६{१७} ॥
तत्र ते ब्राह्मणाः सर्वे समेत्य सह पौरिकैः ।
साञ्जलयो मुनीन्द्रं तं नत्वैवं प्रार्थयन्मुदा ॥ १८.११७{१८} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ त्रिमास्यं भवतां सदा ।
सत्कारं कर्तुमिछाम त्वदनुज्ञां ददातु नः ॥ १८.११८{१९} ॥
इति तैः प्रार्थिते सर्वैर्दृष्ट्वा स भगवान्मुनिः ।
तेषामाशयशुद्धत्वं तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ १८.११९{२०} ॥
(र्म् २३३)
ततस्ते ब्राह्मणाः सर्वे भगवताधिवासितम् ।
मत्वा सपौरिका नत्वा तं मुणिं स्वपुरेऽचरन् ॥ १८.१२०{२१} ॥
तत्र ते पौरिका विप्राः शोधयित्वा समम्टतः ।
भोज्यक्षत्रे ध्वजैरुच्चैर्वितानैः पर्यशोभयन् ॥ १८.१२१{२२} ॥
तत्रासनानि प्रज्ञप्य सर्वसामग्रसाधनम् ।
कृत्वा सर्वेऽपि ते लोका महोत्साहं प्रचक्रिरे ॥ १८.१२२{२३} ॥
ततस्ते ब्राह्मणाः प्रातः स्नात्वा शुद्धाम्वरावृताः ।
तत्राश्रमे समेत्यैवं नत्वा तं प्रार्थयन्मुनिम् ॥ १८.१२३{२४} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ समयो वर्त्ततेऽधुना ।
तत्ससंघो भवांस्तत्र पुरे आगन्तुमर्हति ॥ १८.१२४{२५} ॥
ततः स भगवान् बुद्धः ससंघश्चीवरावृतः ।
खिक्खिरिपात्रमादाय संप्रतस्थे प्रभासयन् ॥ १८.१२५{२६} ॥
तत्र मार्गेषु सर्वत्र भगवान् स ससांघिकः ।
भासयं भद्रतां कृत्वा प्रचरंस्तत्पुरेऽविशत् ॥ १८.१२६{२७} ॥
तत्र स भगवान् क्षेत्रे सुशोधिते ससांघिकः ।
तद्दत्तं पाद्यमादाय स्वासने समुपाश्रयत् ॥ १८.१२७{२८} ॥
संबुद्धप्रमुखं सर्वं संघं ते समतोषयत् ।
ततस्तं सुगतं तृप्तं संघं चापि विलोक्यते ॥ १८.१२८{२९} ॥
तत्पात्राण्युपनीत्वा तद्धस्तादीकं व्यशोधयत् ।
ततः स पूगताम्बूरमहौषध्यरसाय नम् ॥ १८.१२९{३०} ॥
दत्वा क्षमार्थनं कृत्वा तं ससंघं प्रणेमिरे ।
ततस्ते ब्राह्मणाः सर्वे पौराश्चापि प्रमोदिताः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातिमुपातस्थुः समाहिताः ॥ १८.१३०{३१} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा सर्वांस्तान् समुपस्थितान् ।
आर्य्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ १८.१३१{३२} ॥
ततो भद्राशिषं दत्वा भगवान् सह संघिकैः ।
भासयं भद्रतां कुर्वन् गत्वा स्वाश्रममाश्रयत् ॥ १८.१३२{३३} ॥
एवं वैशालिका लोकास्ते त्रैमास्यं निरंतरम् ।
यथार्हभोजनैः शास्तुः ससंघस्य प्रभेजिरे ॥ १८.१३३{३४} ॥
ततोऽन्ते धनिकश्चापि पत्नी पुत्रः स्नुषापि च ।
संबुद्धप्रमुखं संघं दिव्यभोग्यैः समार्चयत् ॥ १८.१३४{३५} ॥
भगवान्नपि तथा तेभ्यो दत्वा शुभाशिषं ततः ।
समुत्थाय ससंघश्च गत्वाश्रमे समाश्रयत् ॥ १८.१३५{३६} ॥
ततः स धनिकः पत्नीपुत्रस्नुषासमन्वितः ।
दृष्टसत्यः सदा रत्नत्रयसेवारतोऽभवत् ॥ १८.१३६{३७} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन भूयोऽतिश्रीसमृद्धिमान् ।
सर्वलोकहितं कृत्वा प्रचचार शुभे सदा ॥ १८.१३७{३८} ॥
तद्दृष्ट्वा विस्मिताः सर्वे भिक्षवः समुपाश्रिताः ।
भगवन्तं प्रणत्वैवं पप्रछुस्तत्पुराकृतम् ॥ १८.१३८{३९} ॥
भगवन् किं पुरानेन धनिकेन वृषं कृतम् ।
कुत्र कथं कदैतन्नः सर्वमाख्यातुमर्हति ॥ १८.१३९{४०} ॥
(र्म् २३४)
इति तैर्भिक्षुभिः पृष्टे भगवान् स मुनीश्वरः ।
सर्वान्स्तां संघिकान् दृष्ट्वा तदैवं समुपादिशत् ॥ १८.१४०{४१} ॥
शृणुत भिक्षवः सर्वे यदनेन वृषं कृतम् ।
तत्पत्न्या च पुत्रेण स्नुषया च तदुच्यते ॥ १८.१४१{४२} ॥
वराणस्यामभूत्पूर्वं मालिकः कमलाभिधः ।
दुर्भिक्षक्षपिते काले परां दुर्गतिमागतः ॥ १८.१४२{४३} ॥
पत्नी पत्नविका नाम पुत्रः कुवलियाभिधः ।
पाटलोख्या स्नुषा चेति वभूवुस्तस्य संमताः ॥ १८.१४३{४४} ॥
तदैकस्मिन् दिने तस्य गृहान्तिके प्रपुष्पिते ।
उद्याने सायमागत्य प्रत्येकबुद्ध आश्रयेत् ॥ १८.१४४{४५} ॥
ते सर्वे एकवस्त्रा हि पर्य्यायेन नृपालये ।
दत्वा पुष्पाणि प्रायाताः स्वभवने निषीदिरे ॥ १८.१४५{४६} ॥
तदा स च गृहस्थास्ते तत्रोदाने ज्वलत्प्रभाम् ।
दृष्ट्वा किं महोज्वालमुद्याने इति विस्मिताः ॥ १८.१४६{४७} ॥
सहसा ते समुत्थाय तत्रोद्याने निरीक्षितुम् ।
सर्वगताः समीक्षन्तः ददृशुस्तं प्रभासयम् ॥ १८.१४७{४८} ॥
तत्र ते समुपाश्रित्य दृष्ट्वा तं ध्यानसंस्थितम् ।
साञ्जलयः प्रणत्वैव मुदिता स्वगृहं ययुः ॥ १८.१४८{४९} ॥
तत्र ते स्वगृहासीनाः प्रातस्तत्पूजनोत्सुकाः ।
निर्द्धनास्तद्व्यथां प्रापु लूनपक्षाः खगा इव ॥ १८.१४९{५०} ॥
तदा स मालिकस्तस्मै पूजां कर्तुं समुत्सुकः ।
तद्द्रव्यं स्वगृहे सम्यगन्विष्य समलोकयत् ॥ १८.१५०{५१} ॥
तत्र गृहे स सर्वत्र समन्विष्य समंततः ।
कञ्चि मात्रमपि द्रव्यमलब्धैवं व्यचिंतयत् ॥ १८.१५१{५२} ॥
अहो मया पुरा पापं प्रकृतं किं यतोऽधुना ।
अकिंचन्यो दरिद्रोऽस्मि किमत्र जीवितेन मे ॥ १८.१५२{५३} ॥
यतो न विद्यते द्रव्यं किं चिदपि गृहे मम ।
तत्केन करिष्यामि पूजामस्य महात्मनः ॥ १८.१५३{५४} ॥
अत्रायं स्वयमागत्य ममोद्याने समाश्रितः ।
प्रत्येकबुद्ध आत्मजो ध्यात्वा तिष्ठति भासयन् ॥ १८.१५४{५५} ॥
तदस्य सुगतस्यात्र कर्त्तव्या सत्कृतिर्मया ।
कदायं पुरि रम्यत्र समागछेत्स्वयं पुनः ॥ १८.१५५{५६} ॥
तत्प्रातः शून्यपात्रेण गछेदितो ममात्मवित् ।
तन्ममात्र भवे शून्यमिव जन्मापि निस्फलम् ॥ १८.१५६{५७} ॥
यतो मान्योऽभिपूज्यो यं पूज्यते न कथं चन ।
तत्र किं जायते भद्रं पुण्यं वास्य कथं कुतः ॥ १८.१५७{५८} ॥
पुण्यं विनात्र संसारे किं सारं जन्म निस्फलम् ।
भुक्त्वापि किं सुखान्यत्र सुचिरं जीविते ननु ॥ १८.१५८{५९} ॥
पुण्यार्थे जीवितं जन्म तदत्र यदि नश्यति ।
किमेव जीवितेनापि जन्मना पापसाधिना ॥ १८.१५९{६०} ॥
तन्मृत्युर्मे वरं ह्यत्र न मिथ्याचिरजीवितम् ।
अवश्यमेव संसारे सर्वत्र मरणं ध्रुवम् ॥ १८.१६०{६१} ॥
किमेवं देहपुष्टेन भुक्त्वा दुःखां सर्वदा ।
तत्केनापि प्रदानेन पूजयेयमिमं जिनम् ॥ १८.१६१{६२} ॥
(र्म् २३५)
पुण्येन सद्गतिं यायां पापेन दुर्गतिं सदा ।
तत्पापं परित्यक्तुं पुण्यं प्राप्तु यतेय हि ॥ १८.१६२{६३} ॥
यद्यत्र पूज्यते नायं द्रक्ष्यते च कदा कुह ।
बुद्धपूजां विना भद्रे पुण्यं च लप्स्यते कुतः ॥ १८.१६३{६४} ॥
यावन्न प्राप्यते पुण्यं तावद्दुर्गतिचारणम् ।
तस्मात्पुण्यं प्रयत्नेन कर्त्तव्यं सुखताप्तये ॥ १८.१६४{६५} ॥
तदत्र श्रद्धया किंचिन्मात्रेणापि स्ववस्तुना ।
सत्कृत्यैनं महाभिज्ञं भजेयं समुपस्थितः ॥ १८.१६५{६६} ॥
इति ध्यात्वा विनिश्चित्य मालिकः संप्रमोदितः ।
भार्यां पुत्रं स्नुषां चापि समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ १८.१६६{६७} ॥
अये प्रिये स्नुषे पुत्र यूयं शृणुत मद्वचः ।
यदत्र कर्तुमिछामि तत्र यूयं प्रसादतः ॥ १८.१६७{६८} ॥
यदत्रायं महाभिज्ञः स्वयमेव समागतः ।
अस्माकं गृहे द्रव्यं किञ्चित्मात्रं न विद्यते ॥ १८.१६८{६९} ॥
तत्केनात्र करिष्यामः पूजामस्य महात्मनः ॥ १८.१६९{६९!} ॥
यदि न पूज्यतेऽस्माभिः सुगतोऽयं मुनिर्यतिः ।
तदा पुण्यं वयं कुत्र लप्स्यामहे कदा कथम् ॥ १८.१७०{७०} ॥
पुण्यं विनात्र संसारे निस्फलं जन्म जीवितम् ।
तद्वयं पुण्यतो प्राप्तुं यतेम सर्वथा वयम् ॥ १८.१७१{७१} ॥
पुण्येन सद्गतिं प्राप्य पापेन दुर्गतिं सदा ।
तत्सद्गतिसुखप्राप्त्यै पुण्यं कुर्वीमहि ध्रुवम् ॥ १८.१७२{७२} ॥
चतुर्णां विद्यतेऽस्माकमेकं सर्वस्वमम्वरम् ।
अनेनाप्येनमाछाद्य प्रभजमहि सांप्रतम् ॥ १८.१७३{७३} ॥
नाद्यराजकुले नग्ना गछामः किं भविष्यति ।
एतत्मे वचनं श्रुत्वाभ्यनुमोदितुमर्हथ ॥ १८.१७४{७४} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा पत्नी पुत्रः स्नुषापि ते ।
सर्वेऽप्यभ्यनुमोदित्वा तथा कुर्विति प्रोचिरे ॥ १८.१७५{७६!} ॥
इत्येतत्समयं कृत्वा सर्वे ते श्रद्धयान्विताः ।
गत्वा तेनैकवस्त्रेण तं प्राछाद्य समार्चयन् ॥ १८.१७६{७७} ॥
ततस्ते मुदिताः सर्वे कृताञ्जलिपुटा मुनेः ।
तस्य पादौ प्रणत्वैवं प्रणिधानं प्रचक्रिरे ॥ १८.१७७{७८} ॥
अनेन वस्त्रदानेन वयं सर्वे शुभाशयाः ।
भवेयं सद्गतिं याता दिव्यसंपत्तिहानिनः ॥ १८.१७८{७९} ॥
शास्तारं सुगतं बुद्धं समाराध्य सदा भवे ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा भवेम बोधिचारिणः ॥ १८.१७९{८०} ॥
इति तैर्मुदितैः सर्वैः प्रणिधानं कृतं तथा ।
विदित्वा स महाविज्ञस्तथास्त्विति समादिशत् ॥ १८.१८०{८१} ॥
ततस्तेसां मनोहर्षं कृत्वा स सुगतो मुनिः ।
तत उड्डीय पक्षीव भासयन् स्वाश्रमे ययौ ॥ १८.१८१{८२} ॥
तद्दृष्ट्वा ते नन्दिताः सर्वे बुद्धधर्मानुशंसिनः ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा प्रचेरिरे सुखं सदा ॥ १८.१८२{८३} ॥
तत्पुण्यप्रणिधानेन धनिकोऽयं स मालिकः ।
(र्म् २३६)
जातो दिव्यप्रभावर्द्धिः पत्नीपुत्रस्नुषान्वितः ॥ १८.१८३{८४} ॥
मनःशुद्धिविधानेन दानेनातिग्लघीयसा ।
भवन्त्यलघ्व्याः संकल्पैः संपदः सत्वशालिनाम् ॥ १८.१८४{८५} ॥
बुद्धक्षेत्रेषु यत्कर्म सुकृतं दुःकृतं तथा ।
महत्तरत्वमासाद्य फलत्येव सदा भवे ॥ १८.१८५{८६} ॥
इति मत्वात्र संसारे कर्त्तव्यं सुकृतं सदा ।
बौद्धे सत्कृतपुण्येन लभन्ति बोधिसंपदः ॥ १८.१८६{८७} ॥
इति शास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वा सर्वेऽपि सांघिकाः ।
मेनिरे चित्तवैमल्यमूलं दानफलश्रियम् ॥ १८.१८७{८८} ॥
तच्छ्रुत्वा ब्राह्मणास्तेऽपि तत्पुण्यविस्मिता मुदा ।
भगवंतं सदा स्मृत्वा प्रभेजिरेऽनुमोदिताः ॥ १८.१८८{८९} ॥
तथा ते ब्राह्मणाश्चापि सर्वेऽपि पौरिकास्तथा ।
तत्पुण्यपरिशुद्धांशा वभुवुः कुशलोद्यताः ॥ १८.१८९{९०} ॥
हेलार्पितं रत्नधनं तृणाग्रं श्रद्धावतीर्णं तृणमप्यनर्घम् ।
अनेकशोभानुभवं हि चित्तं चित्तं निमित्तं शुभसंभवानाम् ॥ १८.१९०{९१} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया तथोच्यते ।
श्रुत्वाप्येवं महाराज कर्त्तव्यं सुकृतं सदा ॥ १८.१९१{९२} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ १८.१९२{९४} ॥
इति तेनार्हताख्यातं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथा हीति प्रतिज्ञाय प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ १८.१९३{९५} ॥
इदं नरा ये धनिकावदानं शृण्वन्ति ये चापि निशामयन्ति ।
सुखानि भुक्त्वा स शुभे सदा ते सर्वेऽपि शम्यान्ति जिनालयन् ते ।

++ इति रत्नावदानतत्वे धनिकावदानं समाप्तम् ++


(र्म् २३७)
xइx रैवतावदान
अथाशोको नरेन्द्रः स कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ १९.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ १९.२{२} ॥
इति सांप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हं महामतिः ।
उपगुप्तो नरेन्द्रं तं समालोक्यैवमादिशत् ॥ १९.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वैवं परिबुध्यताम् ॥ १९.४{४} ॥
क्रौर्येण द्विरसनाः शुचिवेष्टितानां मिथ्यापवादविषमं विषमुत्सृजन्ति ।
ते पापशापपरितापपरंपरार्त्तास्तीव्रव्यलीकतिमिरविवरं विशन्ति ॥ १९.५{५} ॥
तद्यथाभूत्पुरा भिक्षुः कास्मीरे पतिताश्रमे ।
रैवतकाभिधो बौद्धः सर्वभूतदयाश्रयः ॥ १९.६{६} ॥
स कदाचिद्धनोद्देशे विविक्ते सुघटान्तरे ।
तरुत्वचः कषायेन चक्रे चीवररंजनम् ॥ १९.७{७} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र पिशुनाख्यद्विजन्मनः ।
धेनुवत्सा वने नष्टा वभूवुर्यूथनिर्गताः ॥ १९.८{८} ॥
तदा स ब्राह्मणो दृष्ट्वा तं दुष्टाशितशंकितः ।
सर्वत्रापि समन्विष्टा तत्राप्यन्वेषितुं ययौ ॥ १९.९{९} ॥
तत्र तच्चीवरक्वाथवाके वह्निसमुद्गतम् ।
धूमं स द्विज आलोक्य वत्सपाकममन्यत ॥ १९.१०{१०} ॥
ततः स ब्राह्मणः सार्द्धं स्वजनैः शस्त्रपाणिभिः ।
तद्द्रष्टुं शैलमारुह्य सहसागात्तदन्तिके ॥ १९.११{११} ॥
तत्र तं रैवतं भिक्षुं दृष्ट्वा स द्विज आदरात् ।
उपेत्य चूडिकेड्याहतं कुम्भमपश्यत् ॥ १९.१२{१२} ॥
तद्दृष्ट्वा शंकितश्चासौ विनयान् समुपासरन् ।
किमेतत्क्रियते भिक्षोरिति तं पर्यपृछत ॥ १९.१३{१३} ॥
इति पृष्टे द्विजेनासौ रैवतो भिक्षुरादरात् ।
तत्र चीवररागोऽयमिति तं द्विजमब्रवीत् ॥ १९.१४{१४} ॥
अस्मिन्नवसरे तस्या पूर्वकर्मविपाकतः ।
गोमांसरक्तपाणीयः सपाकः समपद्यत ॥ १९.१५{१५} ॥
सुखं दुःखत्वमानाति शुक्लमप्येति कालताम् ।
विधौ विधुरतां याते धर्मोऽप्यायात्यधर्मताम् ॥ १९.१६{१६} ॥
मिथ्यापापप्रकटता जनकोपः पदच्युतिः ।
(र्म् २३८)
अपुण्यपरिपाकानामेतत्प्रत्यक्षलक्षणम् ॥ १९.१७{१७} ॥
दोषः समुन्मिषति यात्यगुणः प्रकाशं कार्यं विपर्ययमुपेति विशीर्यते धीः ॥ १९.१८{१८} ॥
पुंसां पुराविहितः दुःकृतपाककाले के के न नाम निपतन्ति महाभिघाताः ॥ १९.१९{१९} ॥
ततः स ब्राह्मणोऽप्यत्र कुम्भे किमिति शंकितः ।
पश्यामीति विनिश्चित्य निरीक्षितुमुपाचरत् ॥ १९.२०{२०} ॥
विरुद्धामिषगंधेन रुधिरेण च शंकितः ।
अपश्यन् स द्विजः कुम्भे मांसपिण्डं सुपक्वितैः ॥ १९.२१{२१} ॥
प्रत्यक्षदोषमालोक्य द्विजः क्रोधितो रुषा ।
तमभाषत निर्भत्स्य तीव्रवैशशकंपितः ॥ १९.२२{२२} ॥
अहो वत सदाचारः स्थितोऽयं विजने वने ।
यस्येदृशानि कर्माणि न कस्यचिदिह पश्यति ॥ १९.२३{२३} ॥
प्रव्रज्यारंजितः कायः क्रिया म्लेछजनोचिता ।
जानाति छन्नपापानां कः कूटव्रतशान्तिताम् ॥ १९.२४{२४} ॥
इत्युक्ते तेन साक्षेपं स रैवतोऽप्यचिंतयत् ।
दोषे प्रत्यक्षलक्ष्यस्मिन् किं ब्रवीमि निरुत्तरः ॥ १९.२५{२५} ॥
मम दैवाय घातोऽयमित्युक्ते कोऽनुमन्यते ।
हास्यायतनतामेति प्रत्यक्ष्यापह्नवी जनः ॥ १९.२६{२६} ॥
उपस्थितं सहे सर्वं मौनमालम्ब्य केवलम् ।
अयं मे निःप्रतीकारः सलिलादग्निदुत्थितः ॥ १९.२७{२७} ॥
दोषे गुणातिशयमाशु गुणेऽपि दोषं पैयूषधाम्नि विषमप्यमृतं विषे च ॥
संदर्शयत्यनिशमद्भुतरूपमेव कालेन्द्रजालिकावधूर्भवितव्येयम् ॥ १९.२८{२८} ॥
इत्येवं मनसा ध्यात्वा रैवतः स महामतिः ।
स्वदैवस्मरणं कृत्वा तस्थौ योगसमाहितः ॥ १९.२९{२९} ॥
इति ध्यानं समालम्ब्य स्थितं तं रैवतं मुनिम् ।
दृष्ट्वातिरुषितश्चासौ संतर्य्य पर्यभाषत ॥ १९.३०{३०} ॥
अरे रे दुर्मते भिक्षो किमत्र दुर्जने वने ।
स्थित्वेवं दारुणं पापं साधयित्वा निषीदसि ॥ १९.३१{३१} ॥
अरे पापिष्ठ भाषस्व यदर्थे वालकां वृषम् ।
हत्वात्र पच्यते मांस त्वयात्मनो परेण वा ॥ १९.३२{३२} ॥
परेणापि हतं दृष्ट्वा तत्पापैः परिलिप्यसे ।
तत्त्वया वृषभी हत्वा कथं पापैर्न दह्यसे ॥ १९.३३{३३} ॥
धिग्धिक्त्वामत्र रेभिक्षो संबुद्धशासने यतः ।
प्रव्रज्यासंवरं धृत्वा निर्जने वन आश्रयन् ॥ १९.३४{३४} ॥
महद्दुःकरकर्माणि कृत्वैवं तपसेऽधुना ।
अरे रे श्रूयते किं न त्वया संबुद्धभाषितम् ॥ १९.३५{३५} ॥
अथ श्रुत्वापि ते तत्र श्रद्धा न विद्यते खलु ।
किमेवं पातकं कृत्वा प्रव्रज्यासंवरं चरन् ॥ १९.३६{३६} ॥
केवलं पापकान्येव साधयित्वात्र तिष्ठसे ।
प्रव्रजितो विरक्तात्मा परिशुद्धत्रिमंडलः ॥ १९.३७{३७} ॥
सर्वसत्वदयादृष्टिश्चरेन्नित्यं समाहितः ॥ १९.३८{३७!} ॥
अदत्तं कस्य चिद्द्रव्यं गृहीयान्न कथं चन ।
(र्म् २३९)
दयाकरुण्ययुक्तात्मा न कुर्यात्प्राणिपीडिनम् ॥ १९.३९{३८} ॥
कामभोगमधर्मेण नैव भुंज्यात्कदा चन ।
मृषावादं कदाप्यत्र नैव ब्रूयात्कथं चन ॥ १९.४०{३९} ॥
पारुष्यवचनं चापि नैव ब्रूयात्कथं चन ।
पैशुन्यवचनं वापि वदेन्न कस्य चित्पुरः ॥ १९.४१{४०} ॥
संभिन्नप्रलापं च न प्रवदेत्कस्य चिदपि ।
व्यापादं कस्य चिच्चापि भावयेन्न कथं चन ॥ १९.४२{४१} ॥
अभिध्यां च तथा नैव चिंतयेत्कस्य चिदपि ॥ १९.४३{४२} ॥
मिथ्यादृष्टिं सदा क्वापि भावयेन्न कदा चन ।
एतानि दशपापानां मूलानि सर्वथा त्यजेत् ॥ १९.४४{४३} ॥
एतानि ये समालभ्य प्रचरन्ति प्रमादतः ।
ते सर्वे क्लेशसंतप्ता भ्रमन्ति दुःखिनो भवे ॥ १९.४५{४४} ॥
ततः क्लेशाग्निसंतप्ताः पापेष्वेव समाहिताः ।
दुःखान्येव सदा भुक्त्वा नरकेषु भ्रमन्ति ते ॥ १९.४६{४५} ॥
इति मत्वात्र संसारे त्यक्त्वैतानि दशापि हि ।
सन्तो नित्यं शुभेष्वेव प्रचरन्ति समाहिताः ॥ १९.४७{४६} ॥
शुभेन सद्गतिं यान्ति पपिन दुर्गतिं सदा ।
इत्याख्यातं जिनैः सर्वैः किं नैतच्छ्रूयते त्वया ॥ १९.४८{४७} ॥
कथमेतदवज्ञाय प्रव्रजितस्त्वमाचरेः ।
धिक्ते चित्तं यदेवं मे गोवत्सं भोक्तुमिछति ॥ १९.४९{४८} ॥
प्रव्रजितो हि शुद्धात्मा परिशुद्धस्त्रिमण्डलः ।
सर्वसत्वदयाचित्तश्चरेन्नित्यं समाहितः ॥ १९.५०{४९} ॥
सर्वसत्वहितं कृत्वा ब्रह्मचर्यं समाहितः ।
भिक्षान्नमात्रसंकृष्टः सुनिःस्पृहश्चरेच्छुभे ॥ १९.५१{५०} ॥
समाधिनिरतो योगी धारणीपरमार्थभृत् ।
सर्वक्लेशान् विनिर्जित्वा सर्वमारगाणानपि ॥ १९.५२{५१} ॥
सर्वान् परिग्रहान् त्यक्त्वा निर्विकल्पो निरंजनः ।
साक्षादर्हत्वमासाद्य ब्रह्मचर्यं समाचरेत् ॥ १९.५३{५२} ॥
एवं प्रव्रजितो भिक्षुश्चरन्नित्यं सुशीलभृत् ।
शिवां बोधिं समासाद्य निर्वृतिपदमाप्नुयात् ॥ १९.५४{५३} ॥
त्वं तु प्रव्रजितोऽप्येवं महद्दारुणपातकम् ।
कृत्वात्र निर्जने भुक्त्वा चरसे म्लेछचारिकाम् ॥ १९.५५{५४} ॥
हा वतात्र विनष्टोऽसि यदेतत्पातकान्वितः ।
सहसा नरके गत्वा चिरं दुःखानि भोक्ष्यसि ॥ १९.५६{५५} ॥
किं त्वया प्रकृतं पापं पुरा जन्मान्तरे कथम् ।
यदत्र सौगते धर्मं प्राप्तोऽप्येवं दुराशयः ॥ १९.५७{५६} ॥
तच्चरस्व समाधाय प्रायश्चित्तव्रतं पुनः ।
एतत्पापाभिसंशुद्ध्यै पुनर्व्रतसमाप्तये ॥ १९.५८{५७} ॥
तथा ते शुद्धिते काये मंगलं च भवेत्क्रमात् ।
परिशुद्धस्त्रिकायश्च प्रव्रज्यासंवरं चर ॥ १९.५९{५८} ॥
तदा त्वं सर्वथा जित्वा क्लेशान्मारगणान्नपि ।
साक्षादर्हत्वमासाद्य ब्रह्मचारी भविष्यति ॥ १९.६०{५९} ॥
(र्म् २४०)
तदा त्वं परिशुद्धात्मा निर्विकल्पो निरंजनः ।
शिवां बोधिं समासाद्य निर्वृतिपदमाप्नुयाः ॥ १९.६१{६०} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा रैवतः स प्रबोधितः ।
तथापि मौनमाधाय तथौ दैवाभ्यनुस्मरन् ॥ १९.६२{६१} ॥
एवं स्थितं तमालोक्य ब्राह्मणः स रुषान्वितः ।
एवं द्विधा त्रिधाप्येनं परिभाष्याभ्यनिन्दयत् ॥ १९.६३{६२} ॥
एवं द्विधा त्रिधाप्युक्ते ब्राह्मणेन स रैवतः ।
स्वदैवमभ्यनुस्मृत्वा मौनेनैव न्यषीदत ॥ १९.६४{६३} ॥
स्वदैवचिन्तयस्तस्य मौनात्स ब्राह्मणो रुषा ।
रैवतं तां कताक्षेण दृष्ट्वैनं पर्यभाषत ॥ १९.६५{६४} ॥
अरे रे दुर्मते भिक्षो किमेवं तिष्ठसेऽधुना ।
उत्तिष्ठात्र प्रवंधित्व नयामि त्वां नृपान्तिके ॥ १९.६६{६५} ॥
एवं तेनोदितेऽप्येव स्थितः स रैवतो यतिः ।
किं चिन्नैवावदेन्मौनमेवालम्ब्य न्यषीदत ॥ १९.६७{६६} ॥
ततः स ब्राह्मणस्तस्य मौनादतिप्रकोपितः ।
मुर्द्ध्नि पापमिव स्थूलं लगुडं मर्पयातयत् ॥ १९.६८{६७} ॥
तथाभिघात्यमानोऽपि रैवतः स समाहितः ।
दैवमेवाभ्यनुस्मृत्वा तस्थौ निःकंपिताशयः ॥ १९.६९{६८} ॥
तथास्थितं तं मुनिमात्मविद्यं दैवं स्मरंतं ह्यकृतापराधम् ।
निनाय पश्चात्कृतवाहुदंडं सदस्तदा नंदनभूमिभर्तुः ॥ १९.७०{६९} ॥
तथास्थितं तमालोक्य स द्विजः प्रतिरोषितः ।
रक्ताक्षं रैवतं वद्ध्वा सहसानयन्नृपान्तिके ॥ १९.७१{७०} ॥
तत्र स ब्राह्मणो नीत्वा तं राज्ञः स्थितः ।
तद्वत्सपिशितं पक्वमुपस्थाप्यऽभ्यदर्शयत् ॥ १९.७२{७१} ॥
ततः स ब्राह्मणः क्रूरस्तस्य भिक्षो सविस्तरम् ।
सर्ववृत्तांतमाख्याय तं नृपं पर्यकोपयत् ॥ १९.७३{७२} ॥
तद्वत्समांसमालोक्य नृपतिः स प्रकोपितः ।
रैवतं तं यतिं वद्ध्वा चक्रे कारागृहातिथिम् ॥ १९.७४{७३} ॥
निर्दोषः क्लेशमाश्नाति तम्भते गुप्तपातकः ।
जानाति कस्य कः शुद्धिं चित्राकारेष्वसाक्षिषु ॥ १९.७५{७४} ॥
तत्र स वंधनागारे वंधितोऽपि स सन्मतिः ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा तस्थौ दैवानुचिन्तयन् ॥ १९.७६{७५} ॥
तत्रैवं वंधनागारे तस्मिन् भिक्षौ निवन्धिते ।
काले न विस्नितो राजा तद्विचारेऽपि नास्मरत् ॥ १९.७७{७६} ॥
तदान्यस्मिन् दिने तत्र ते वत्साः सर्व आगताः ।
मातृभिः सह संसक्तास्तृणं भुक्त्वा निषेदिरे ॥ १९.७८{७७!} ॥
तान् वत्सान्मातृसंसक्तान् सर्वानालोक्य स द्विजः ।
विस्मितः पुनरालोक्य पश्यन्नेवं व्यचिंतयत् ॥ १९.७९{७८} ॥
अहो वत्सा इमे सर्वे कुत्र गत्वाधुनागताः ।
(र्म् २४१)
सर्वत्रान्विष्यमाना हि कुत्रापि नाभ्यदृश्यते ॥ १९.८०{७९} ॥
हा ममात्र महत्पापो जायते सांप्रतं कथम् ।
यन्मया सहसा भिक्षोरसमीक्ष्यापराध्यते ॥ १९.८१{८०} ॥
यथा भिक्षोर्घटे मान्सं दृष्ट्वैषामिति चिन्तयत् ।
चौरायमिति तं भिक्षुं पर्यभाषं रुषाभृतम् ॥ १९.८२{८१} ॥
अपराधं विनार्हंतमपि भिक्षुं प्रताडयत् ।
वद्ध्वा तं सहसा राज्ञः पुरोऽत्र समुपानयम् ॥ १९.८३{८२} ॥
राजापि मम वाक्येन सहसैव निमंत्रयन् ।
वद्ध्वाशु वंधनागारे प्रस्थापयति सांप्रतम् ॥ १९.८४{८३} ॥
तदत्र किं करिष्यामि वत्साः सर्वे इहागताः ।
अपराधा यतेर्नेति वदेय सांप्रतं कथम् ॥ १९.८५{८४} ॥
यद्यवक्ष्यं तथा राजा तदा मे कुपितो नृपः ।
सर्वस्वमपहृत्वापि प्राहरिष्यते मामिह ॥ १९.८६{८५} ॥
अथ यदि भयाद्राज्ञो नावदिष्यंस्तथा क्वचित् ।
नूनं तं यतिमर्हन्तमपि राजा हनिष्यते ॥ १९.८७{८६} ॥
तदाहं किं करिष्यामि तद्घोरपातकानलैः ।
पच्यमानस्सदावीचौ तिष्ठेयमतिदुःखितः ॥ १९.८८{८७} ॥
तदत्र किं करिष्यामि यत्रोपायं न विद्यते ।
सर्वथाहं विनष्टोऽस्मि व्रजेय शरणं कुह ॥ १९.८९{८८} ॥
यदिमं सौगतं भिक्षुमर्हन्तं ब्रह्मचारिणम् ।
अनपराधिनं हत्वा कथं पापैर्न लेप्स्यते ॥ १९.९०{८९} ॥
एतैर्हि पातकैर्घोरैरहं राजा जना इमे ।
सर्वे वत्स्यामहेऽवीचौ भुक्त्वा दुःखानि सर्वदा ॥ १९.९१{९०} ॥
हा मे दैवाद्यतेश्चापि निर्जने वसतोऽपि यत् ।
घटेऽभिदृश्यते वत्समान्सीभूतं हि चीवरम् ॥ १९.९२{९१} ॥
अवश्यं भाविनो भावा भवन्त्येव न चान्यथा ।
तदत्र किं करिष्यामि भिक्षुर्वा किं करिष्यति ॥ १९.९३{९२} ॥
तस्यैव कर्मदोषेण मांसीभूतं हि चीवरम् ।
अथ ममैव दैवेन तदिति मन्यते न हि ॥ १९.९४{९३} ॥
तदत्र किं वदेयाहं दैवं हि सर्वकर्मकृति ।
इति ममार्होऽप्यस्य दूषणं नात्र विद्यते ॥ १९.९५{९४} ॥
तथप्येतत्प्रवृत्तिर्न वक्तव्यं कस्य चिदपि ।
न गंतव्यं वहिः क्वापि स्थातव्यं स्वगृहे सदा ॥ १९.९६{९५} ॥
कदा चित्स्खलिता बुद्धिर्वाणी च विस्मृतस्य मे ।
एतद्धि पातकं घोरं समाचक्षत कुत्र चित् ॥ १९.९७{९६} ॥
तदाहं निंद्यमानोऽत्र सर्वलोकैरितस्ततः ।
भ्रत्स्यमानः कथं लोके चरिष्ये दुष्टजंतुवत् ॥ १९.९८{९७} ॥
इति ध्यात्वा विनिश्चित्य ब्राह्मणः स विषादितः ।
कस्याप्येतत्प्रवृत्तांतं नोचे दौर्जन्यलज्जया ॥ १९.९९{९८} ॥
तत्पातकाग्निसंतप्तः स्मृत्वार्हन्तं तमेव सः ।
प्रायश्चित्तव्रतं कुर्वन्निव तस्थौ गृहाश्रितः ॥ १९.१००{९९} ॥
एवं द्वादशवर्षाणि नृपेणापि स विस्मृतः ।
(र्म् २४२)
रैवतो वंधनागारे तस्थौ ध्यानसमाहितः ॥ १९.१०१{१००} ॥
अथ द्वादशवर्षान्ते तच्छिष्याः सर्व आगताः ।
तत्प्रवृत्तिं समाकर्ण्य विस्मितास्तेऽभवंस्तदा ॥ १९.१०२{१} ॥
ततः सर्वेऽपि ते शिष्याः संमील्य नृपतेः पुरः ।
उपेत्यैतत्प्रवृत्तांतं समाख्याय न्यवेदयन् ॥ १९.१०३{२} ॥
आरोग्यमस्तु ते राजन् लोकान् धर्मेण पालय ।
यदर्थे वयमायामस्तत्र भवान् प्रसीदतु ॥ १९.१०४{३} ॥
यदस्माकं गुरुर्भिक्षुरपराधं विना कथम् ।
भवता वंधनागारे स्थापितस्तद्विचारय ॥ १९.१०५{४} ॥
इति तैर्भिक्षुभिः सर्वैस्तच्छिष्यैः प्रार्थिते तदा ।
व्योमवाणी तथाख्याय नरेन्द्रं तं व्यबोधयत् ॥ १९.१०६{५} ॥
तत्खवाणिं समाकर्ण्य नृपः स परिबोधितः ।
तच्छिष्यैः सारितो भिक्षुं तं मुमोचाशु वंधनात् ॥ १९.१०७{६} ॥
अहो ग्रावाग्रलिखिता निश्चला कर्मसंततिः ।
प्राप्तभिज्ञोऽपि यत्प्राप क्रूरक्लेशदशां तथा ॥ १९.१०८{७} ॥
तं यतिं निर्गतं दृष्ट्वा स राजाभ्यानुतापितः ।
निनिन्दा मन्दपुण्यत्वं प्रमादाद्धतमात्मनः ॥ १९.१०९{८} ॥
तदा स नृपति राजा सहसा तस्य पादयोः ।
सांजलिः प्रणतिं कृत्वा समुत्थायैवमब्रवीत् ॥ १९.११०{९} ॥
भदन्तो विचार्यैव प्रमदा यद्भवान्मया ।
स्थापितो वंधने तन्मेऽपराधं क्षंतुमर्हति ॥ १९.१११{१०} ॥
विस्मृता मे सहायां च परिज्ञाता न केन चित् ।
दण्डः पतति शुद्धेषु प्राप्तः पापे महीपतौ ॥ १९.११२{११} ॥
इत्युक्तः क्षितिपालेन क्षान्तिप्रक्षालिताशयः ।
रैवतः स नरेंद्रं तं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ १९.११३{१२} ॥
राजन्न तेऽपराधत्वं ममैतत्कर्मजं फलम् ।
तदत्र मा कृथाः खेटं सौगत आत्मविद्युतम् ॥ १९.११४{१३} ॥
ततस्तं यतिमर्हन्तं स राजा सहसादरात् ।
चीवरेण समाछाद्य पिंडकेन समार्चयत् ॥ १९.११५{१४} ॥
तदैतद्वृत्तिमाकर्ण्य ब्राह्मणः स त्वरान्वितः ।
आगत्य तत्सभामध्ये दत्ताशीः समुपाचरत् ॥ १९.११६{१५} ॥
तत्र स समुपासृत्य राज्ञे दत्वा जयाशिषाम् ।
तं यतिं साञ्जलिर्नत्वा प्रार्थयन् विनयात्क्षमाम् ॥ १९.११७{१६} ॥
भदन्त भवतामेवमपराधमकारयन् ।
तन्मेऽपराधतां क्षंतुमर्हति सर्वथा भवान् ॥ १९.११८{१७} ॥
इत्युक्ते तेन विप्रेण रैवतः स विशुद्धधीः ।
ब्राह्मणं तं विषण्णास्यं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ १९.११९{१८} ॥
न मन्युर्विद्यते विप्र न त्वयापकृतं मयि ।
ममैव दैवया केन मांसीभूतं हि चीवरम् ॥ १९.१२०{१९} ॥
तत्राहं मौनमालम्ब्य स्थितो दैवाभ्यनुस्मरन् ।
तेनात्र किं वदिष्यामि दैवा हि वलवान् भवे ॥ १९.१२१{२०} ॥
न त्वयापाकृतं किञ्चिद्विपुलक्लेशपातितः ।
(र्म् २४३)
तन्ममोपनतं पाके स्वकर्मसदृशं फलम् ॥ १९.१२२{२१} ॥
यत्सौत्कण्ठतयैव सर्वविपदः कुर्वन्ति कण्ठग्रहं सर्वाङ्गप्रसभोपभोगसुभगाः क्लिश्यन्ति यत्संपदः ।
यत्स्वाछंद्यसुखास्पदं विहरणं दीर्घं च यद्वंधनं तत्पुंसां निजकर्मपाकशवलं संसारवल्लीफलम् ॥ १९.१२३{२२} ॥
इति तेनार्हताख्यातं श्रुत्वा नंदः स भूपतिः ।
विस्मितः कौतुकाच्चैवं दृष्ट्वा तं यतिमब्रवीत् ॥ १९.१२४{२३} ॥
तवापि सुमते कस्य फलमेतत्कुकर्मणः ।
किं पुरा प्रकृतं कर्मन् तत्समाख्यातुमर्हति ॥ १९.१२५{२४} ॥
इति पृष्टे नरेन्द्रेण रैवतः स सुधिर्यतिः ।
तं नरेंद्रं समालोक्य बोधयितुं तथावदत् ॥ १९.१२६{२५} ॥
साधु शृणु महाराज यन्मया प्रकृतं पुरा ।
तदत्राहं प्रवक्ष्यामि सर्वलोकप्रबोधने ॥ १९.१२७{२६} ॥
वाराणस्यां पुरा क्रूरचरितोऽभूत्कुथाभिधः ।
गोचौरः कुत्सिकाचारो गोमांसविहिताशनः ॥ १९.१२८{२७} ॥
कदा चित्स वने गत्वा हत्वा गोवत्समात्मना ।
तद्वत्समांसमादाय सहसा ततो विनिर्ययौ ॥ १९.१२९{२८} ॥
तत्र गोरक्षिणो वत्सनष्टमन्विष्य सर्वतः ।
दृष्ट्वा तं मांसभारार्त्तं कोपात्समभिदुद्रुवुः ॥ १९.१३०{२९} ॥
तत्र स कुथ आलोक्य तान् सर्वान् समुपद्रुतान् ।
सहसोपद्रुतोऽरण्ये प्रदुद्राव वनांतरे ॥ १९.१३१{३०} ॥
तत्र प्रत्येकबुद्धस्य ध्यानलीनस्य सोऽग्रतः ।
उपनिक्षिप्य तन्मांसं तत्रैकान्ते न्यलीयत ॥ १९.१३२{३१} ॥
तेऽपि गोरक्षिणः सर्वे सानुचरामभिद्रुताः ।
तत्र प्रत्येकबुद्धं तमालोक्य समुपाचरन् ॥ १९.१३३{३२} ॥
तत्र स कुथ आगत्य तेषां गोरक्षिणां पुरः ।
गोमांसं दर्शयित्वा तं चौरायमित्यदर्शयत् ॥ १९.१३४{३३} ॥
तत्र ते गोभृतः सर्वे गोमांसं तन्मुनेः पुरः ।
दृष्ट्वैव सहसा कोपात्तं मुनिमभ्यघातयत् ॥ १९.१३५{३४} ॥
वध्योऽयमिति तं वध्वा गोपालास्ते प्रकोपिताः ।
आक्रुश्य सहसानीत्वा कारागारे न्यवंधयत् ॥ १९.१३६{३५} ॥
ततः स कुथ आकर्ण्य तं यतिं वंधने धृतम् ।
पश्चात्तापाग्निसंतप्तस्तहीत्येवं व्यचिंतयत् ॥ १९.१३७{३६} ॥
हा मया पापिनाप्येवं साध्यते पातकानि च ।
अवश्यं वह्निनावीचौ कुंह्भ्यां पक्ष्ये रतंश्चिरम् ॥ १९.१३८{३७} ॥
यदयं निर्जने ध्यातो प्रत्येकबुद्ध आत्मवित् ।
चौरायमिति संदर्श्य वंधने स्थापितोमया ॥ १९.१३९{३८} ॥
एतत्पापविपाके हि सर्वदा नरके स्थितः ।
तीव्रदुःखाग्निसंतप्त अन्ते मां स्वकृते फलम् ॥ १९.१४०{३९} ॥
हा मयैवं महाघोरं पातकं दुर्धिया कृतम् ।
कदा तत्पातकान्मुक्तो व्रजेयं सद्गतिं कथम् ॥ १९.१४१{४०} ॥
(र्म् २४४)
हा सर्वज्ञ नमस्तुभ्यं पश्य मामतिपापिनम् ।
भवान्नेव जगत्त्राता तन्मेऽपि त्रातुमर्हति ॥ १९.१४२{४१} ॥
मया मूढेन दुष्टेन महापातकमाचितम् ।
तद्विमुक्त्यामुपायं मे कृपया दातुमर्हति ॥ १९.१४३{४२} ॥
इति कुथः स चाण्डालः स्मृत्वा संबुद्धमादरात् ।
पश्चात्तापाभिसंतप्तस्तस्थौ गेहे प्रमोहितः ॥ १९.१४४{४३} ॥
ततः स चेतनं प्राप्य संबुद्धस्यानुभावतः ।
सहसा तत उत्थाय तदन्तिके उपाचरत् ॥ १९.१४५{४४} ॥
तत्र स समुपासृत्य तेसां गोरक्षिणं पुरः ।
कृतांजलिपुटो नत्वा याचित्वाभयमब्रवीत् ॥ १९.१४६{४५} ॥
भवन्तोऽत्र मया पापं कृतं तत्प्रतिदेक्ष्यते ।
तद्भवंतः समाकर्ण्य क्षंतुमर्हंति सर्वथा ॥ १९.१४७{४६} ॥
अस्य प्रत्येकबुद्धस्य ह्यपराधो न विद्यते ।
तत्र मयातिदुष्टेन चौरोऽयमिति दर्शितः ॥ १९.१४८{४७} ॥
तदत्र मुच्यतामेष प्रत्येकसुगतो मुनिः ।
सत्कृत्याभ्यर्च्य पिंडेन माननीयो हि सर्वदा ॥ १९.१४९{४८} ॥
अत्रैतत्पातकं नास्य ममैव मस्तके पचेत् ।
तदहमेव वध्योऽत्र तदयं मुच्यतां यतिः ॥ १९.१५०{४९} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे गोरक्षिणोऽपि ते ।
रुष्टास्तं सहसा वद्ध्वा पर्य्याख्यायात्यताडयत् ॥ १९.१५१{५०} ॥
तत्ताडनरवं श्रुत्वा स प्रत्येकजिनः सुधीः ।
गोपालांस्तान् समामंत्र्य पुनरेवं समादिशत् ॥ १९.१५२{५१} ॥
भवन्तो मुच्यतामेष मापराधेऽपि हन्यताम् ।
क्षमा हि परमं धर्मं तत्कुर्वन्तु क्षमामिह ॥ १९.१५३{५२} ॥
तन्तासाद्यागनो योगं कर्तुमर्हन्ति सर्वथा ।
किं दैवं निहतं हत्वा युष्माकं सेत्स्यते फलम् ॥ १९.१५४{५३} ॥
मयैतद्वंधनं प्राप्तं ममैव दैवयोगतः ।
तदस्याप्यपराधोऽत्र नास्तीत्येष विमुच्यताम् ॥ १९.१५५{५४} ॥
इति प्रत्येकबुद्धेन तेनादिष्टं निशम्यते ।
तथेति प्रतिबुद्धित्वा तत्कोपं मुमुचुस्तदा ॥ १९.१५६{५५} ॥
अथ ते गोभृतः सर्वे श्रुत्वा तस्य मुनेर्वचः ।
सहसा विनतिं कृत्वा वंधनात्तं व्यमुंचयत् ॥ १९.१५७{५६} ॥
ततस्ते गोभृतः सर्वे तं प्रत्येकमुनिं मुदा ।
चीवरेण समाछाद्य समभ्यर्च्यात्यतोषयन् ॥ १९.१५८{५७} ॥
तत्र तं समुपाश्रित्य कृतांजलिपुटो नताः ।
तदपराधसंतप्ताः प्रार्थयन्नेवमादरात् ॥ १९.१५९{५८} ॥
भगवञ्ज्ञायतेऽस्माभिर्भवतो नापराधता ।
तेनास्माकं क्षमां कर्तुमर्हत्यत्र भवानपि ॥ १९.१६०{५९} ॥
इति तैः प्रार्थितं श्रुत्वा स प्रत्येकजिनः ।
तान् सर्वान् गोभृतो दृष्ट्वा समाश्वास्यैवमब्रवीत् ॥ १९.१६१{६०} ॥
भवन्तो मा विषीदन्तु दूषणं वा न विद्यते ।
एतद्वृत्तिं विजानामि सौगता हि भवार्थवित् ॥ १९.१६२{६१} ॥
(र्म् २४५)
इत्यादिश्य स सर्वज्ञः प्रत्येकबुद्ध उत्थितः ।
तत आकाश उत्प्लुत्य स्वाश्रमं गते आश्रयन् ॥ १९.१६३{६२} ॥
तद्दृष्ट्वा ते जनाः सर्वे गोपालाः प्रतिविस्मिताः ।
तमेव सुगतं स्मृत्वा सद्धर्मे सर्वदाचरन् ॥ १९.१६४{६३} ॥
योऽसौ कुथाभिधो गोघ्नः प्रदुष्टोऽहं तदाभवत् ।
तत्पापैर्नरकेष्वेवं चिरं दुःखानि भुक्तवान् ॥ १९.१६५{६४} ॥
अस्मिञ्जन्मन्यपि प्राप्तक्लेशद्वादशवार्षिकम् ।
तदस्यात्रापराधं न ममैतद्दैवयोगतः ॥ १९.१६६{६५} ॥
इति महाराज शुभाशुभं स्वदैवतः ।
संसारेऽत्र सदा पुण्यं कर्त्तव्यं सत्सुखार्थिभिः ॥ १९.१६७{६६} ॥
पुण्यमेवात्र संसारे सारसर्वार्थसिद्धिदम् ।
पुण्यं विना न सिद्ध्यन्ते कृतकर्माणि सर्वथा ॥ १९.१६८{६७} ॥
पुण्येन जायते स्वर्गे पुण्येन यान्ति सद्गतिम् ।
पुण्येन सर्वदा भद्रं कृत्वा यांति जिनालयम् ॥ १९.१६९{६८} ॥
दंडेन मुच्यते वध्यः पुण्यस्यैवानुभावतः ।
दंडार्होऽपि प्रहारेण प्रहारार्होऽपि रोषतः ॥ १९.१७०{६९} ॥
रोषार्हा रोमहर्षनेन मुच्यते पुण्यतो नृप ।
यावन्तः सूखिनः सर्वसंपत्समन्विताः ॥ १९.१७१{७०} ॥
सर्वे ते पुण्यकर्त्तार इति ज्ञेया नराधिप ।
पुण्येन शुद्ध्यते चित्तं शुद्धाशयो भवेत्सुधीः ॥ १९.१७२{७१} ॥
सुबुद्धिः सर्वदा नित्यं शुभेष्वेव समाचरेत् ।
शुभाचारो विशुद्धांगः सत्यवादी जितेन्द्रियः ॥ १९.१७३{७२} ॥
परिशुद्धाशयो धीरो भवेत्सत्वहितार्थभृत् ।
तथैतत्पुण्ययुक्तात्मा सर्वविद्याकलार्थवित् ॥ १९.१७४{७३} ॥
भवेद्धर्मार्थविज्ञश्च सुगुणश्रीसमन्वितः ।
ततो माहेश्वरीसंपत्प्राप्तो लोकहितोद्यतः ॥ १९.१७५{७४} ॥
दानं कृत्वा सदा सौख्यं भुक्त्या नित्यं शुभे चरेत् ।
एतत्पुण्यविपाकेन परिशुद्धस्त्रिमण्डलः ॥ १९.१७६{७५} ॥
शुभ्रशीलो विशुद्धात्मा सदार्यव्रतमाचरेत् ।
एतत्पुण्यानुभावेन क्षन्तिधर्मार्थसाधकः ॥ १९.१७७{७६} ॥
स्वपरात्मसमाभावी चरेत्मैत्रीसुखान्वितः ।
एतत्पुण्यविपाकेन धर्मोत्साहगुणान्वितः ॥ १९.१७८{७७} ॥
सर्वदुष्टगणाञ्जित्वा चरेत्सत्वहिते कृती ।
एतत्पुण्यप्रभावैश्च सर्वक्लेशान् विनिर्जयन् ।
समाधिधारणीविज्ञश्चरेद्ध्यानं समाहितः ॥ १९.१७९{७८} ॥
एतत्पुण्यविपाकैश्च सर्वशास्त्राब्धिपारगः ।
प्रज्ञारत्नं समासाद्य महाभिज्ञपदं लभेत् ॥ १९.१८०{७९} ॥
एतत्पुण्यानुभावैश्चिअ सर्वोपायविधानवित् ।
सर्वसत्वहितं कृत्वा शुभे नित्यं समाचरेत् ॥ १९.१८१{८०} ॥
एतत्पुण्यानुभावैश्च बोधिप्रणिधिमानसः ।
सर्वेषां मंगलं कृत्वा भद्रचर्यां समाचरेत् ॥ १९.१८२{८१} ॥
एतत्पुण्यप्रभावैश्च दशबलसमन्वितः ।
सर्वमारान् विनिर्जित्य चरेद्बोधिव्रतं सदा ॥ १९.१८३{८२} ॥
एतत्पुण्यबलेनैव संबोधिज्ञानमुत्तमम् ।
(र्म् २४६)
महारत्नं समासाद्य भवेत्सर्वविनायकः ॥ १९.१८४{८३} ॥
ततः सर्वत्र लोकेषु कृत्वा भद्राणि सर्वदा ।
बोधिसत्वो महासत्वः संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ १९.१८५{८४} ॥
एतत्पुण्यानुभावैश्च सर्वांस्त्रैधातुकास्थितान् ।
सत्वान् बोधौ प्रतिस्थाप्य कृत्वा धर्ममयं जगत् ॥ १९.१८६{८५} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन धर्मराजस्तथागतः ।
निर्वृत आलयलीनो महाबुद्धो भवेद्ध्रुवम् ॥ १९.१८७{८६} ॥
एवं मत्वा महाराज निर्वृतिपदलब्धये ।
यदीछसि तथा पुण्यमेव कर्त्तव्यमाभवैः ॥ १९.१८८{८७} ॥
पुण्यमेव महारत्नं सर्वत्रापि महानुगम् ।
सर्वार्थसिद्धिदं भद्रं संबुद्धपदसाधनम् ॥ १९.१८९{८८} ॥
इति विज्ञाय राजेन्द्र हित्वा पापानुरागताम् ।
पुण्यान्येवात्र संसारे कर्त्तव्यानि हि सर्वदा ॥ १९.१९०{८९} ॥
पापेन सर्वदाप्येवं दुर्गतीष्वेव संगताः ।
मूढा क्लेशाग्निसंतप्ता भ्रमन्ति भवचारके ॥ १९.१९१{९०} ॥
यावंतो दुःखितो दुष्टा संसारे क्लेशतापिताः ।
सर्वे ते पापकर्त्तार इति बुद्धैः प्रकथ्यते ॥ १९.१९२{९१} ॥
इति मत्वा महाराज सदा भद्रं यदीछसि ।
हित्वा पापानुरागत्वं सद्धर्मं चिनु सादरम् ॥ १९.१९३{९२} ॥
सद्धर्मं सौगतं धर्मं यल्लोकं हितसाधनम् ।
तेनात्र सर्वधर्माणां प्रवरमग्रमुच्यते ॥ १९.१९४{९३} ॥
तदेतद्धर्मसंप्राप्त्यै त्रिरत्नशरणं गतः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं भजस्व समुपस्थितः ॥ १९.१९५{९४} ॥
त्रिरत्ने यत्कृतं कर्मं शुभं वाप्यशुभं तथा ।
तत्फलमप्रमेयमसंख्येय महत्तरम् ॥ १९.१९६{९५} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन सर्वे बुद्धा मुनीश्वराः ।
जगद्धर्ममयं कृत्वा निःक्लेशा परिनिर्वृताः ॥ १९.१९७{९६} ॥
एवं विज्ञाय भूमीन्द्र हित्वा पापरतिं सदा ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चर नित्यं सदा शुभे ॥ १९.१९८{९७} ॥
अभुक्तं क्षीयते नैव क्वापि कर्म शुभाशुभम् ।
येनैव यत्कृतं कर्मं तेनैव भुज्यते फलम् ॥ १९.१९९{९८} ॥
नाग्निभिर्दह्यते कर्मं दह्यते देह एव हि ।
नोदकैः क्लिद्यते कर्मं क्लिद्यते तनुरेव च ॥ १९.२००{९९} ॥
नानिलैः शुष्यते कर्मं काय एवाभिशुष्यते ।
न क्षीतौ क्षीयते कर्मं क्षीयते तनुरेव हि ॥ १९.२०१{१००} ॥
अन्यथापि भवेन्नैव विपाके कर्मणः फलम् ।
यथैव यत्कृतं येन तेनैव भुज्यते तथा ॥ १९.२०२{१} ॥
कृष्णस्य कर्मणः पाके दुःखतैव सदा भवे ।
शुभस्य सुखता नित्यं मिश्रितस्योभयं तथा ॥ १९.२०३{२} ॥
एवं कर्मविपाकोत्थं शुभाशुभफलं सदा ।
भुक्त्वा सर्वत्र संसारे भ्रमन्ति सर्वजंतवः ॥ १९.२०४{३} ॥
एवं मत्वा महाराज कृष्णानि मिश्रितानि च ।
विहायात्र शोभेष्वेव चरितव्यं सदा भवे ॥ १९.२०५{४} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वानंदः स भूपतिः ।
(र्म् २४७)
तथेति प्रतिविज्ञप्य सजनः प्राभ्य नंदतः ॥ १९.२०६{५} ॥
ततः स नृपतिर्भूयो रैवतं तं महामतिम् ।
सुचीवरैः समाछाद्य सांजलिः प्रणतिं व्यधात् ॥ १९.२०७{६} ॥
पुनरुत्थाय भूपालस्तमर्हन्तं कृतांजलिः ।
प्रणत्वा विनयं कुर्वन् क्रमाच्च प्रार्थयत्तथा ॥ १९.२०८{७} ॥
भदन्तात्र प्रसीदस्व क्षमस्व मेऽपराधताम् ।
सर्वदा दर्शनं दत्वानुग्रहं कर्तुमर्हसि ॥ १९.२०९{८} ॥
इत्युक्तेऽनेन भूपेन रैवतः स प्रसादितः ।
हंसराज इवाप्लुत्य भासयन् खे समाययौ ॥ १९.२१०{९} ॥
तत्राकाशे समासीनः प्रातिहार्यं प्रदर्शयन् ।
लोकैः संदृश्यमानोऽसौ ध्यात्वा तस्थौ समुज्वलन् ॥ १९.२११{१०} ॥
ततस्तैर्भिक्षुभिः शिष्यैः समन्वितः प्रभासयन् ।
तथाकाशाश्चरं गत्वा स्वाश्रमे समुपाश्रयन् ॥ १९.२१२{११} ॥
तद्दृष्ट्वा स नृपो लोकैः सहातिविस्मयान्वितः ।
त्रिरत्नभजनं कुर्वन् प्रचचार सदा मुदा ॥ १९.२१३{१२} ॥
एवं ह्यदोषेन विशेषयुक्त्या प्रत्यक्षणक्ष्यीकृतलक्षणेन ।
अलंकृतः साधुजनः खलेन निघ्नीकृतोऽपि न विकारमेति ॥ १९.२१४{१३} ॥
एवं स्वदैवयोगेन जायते ह्यपराधता ।
तन्नान्यस्यापराधत्वं वक्तव्यं केन चित्क्व चित् ॥ १९.२१५{१४} ॥
इति मे गुरुणाख्यातं तथात्र कथ्यते मया ।
इति मत्वा महाराज सदा धर्मे समाचर ॥ १९.२१६{१५} ॥
प्रजाश्चापि तथा राजन् बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य पालयस्व सदादरात् ॥ १९.२१७{१६} ॥
तथा ते मंगलं नित्यं सर्वं चापि भवेत्सदा ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ १९.२१८{१७} ॥
इति सत्यं परिज्ञाय त्रिरत्नशरणं गतः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं भजस्वात्र समाहितः ॥ १९.२१९{१८} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथा हीति प्रतिज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ १९.२२०{१९} ॥
सत्कृत्येदं नरा ये कलिमतिदरणं रैवतस्यावदनं शृण्वन्ति श्रावयन्ति प्रमुदितमनसो भक्तिश्रद्धाप्रसन्नाः ।
ते सर्वेऽप्येवमत्र विमलसुमनसः सर्वदा सत्सुखानि भुक्त्वा कृत्वा सुभद्रं जिनवरनिलये संप्रयान्ति प्रमोदाम् ॥ १९.२२१{२०} ॥

++ इति रत्नावदानतत्वे रैवतावदानं समाप्तम् ++


(र्म् २४८)
xx महिषावदान
अथ स पार्थिवोऽसोकः कृताञ्जलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ २०.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ २०.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन्महामतिः ।
उपगुप्तो नरेंद्रं तं समालोक्यैवमादिशत् ॥ २०.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि सर्वे लोकप्रबोधने ॥ २०.४{४} ॥
तद्यथा भगवान् बुद्धः शाक्यसिंहो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता धर्मराजो विनायकः ॥ २०.५{५} ॥
षडभिज्ञो जगन्नाथो मारजित्तु तथागतः ।
पुरैकसमये सार्द्धं भिक्षुभिः श्रावकैः सह ॥ २०.६{६} ॥
चैलकैर्भिक्षुणीभिश्चैवमुपासिकागणैरपि ।
उपासाकैस्तथान्यैश्च सद्धर्मगुणवांछिभिः ॥ २०.७{७} ॥
बोधिसत्वैर्महासत्वैर्ब्रह्मेन्द्रादिसुराधिपैः ।
सर्वे लोकाधिपैश्चापि दानवेन्द्रैः शुभार्थिभिः ॥ २०.८{८} ॥
नागेन्द्रैर्गरुडेन्द्रैश्च यक्षगंधर्वकिन्नरैः ।
ग्रहै विद्याधरैश्चापि तथान्यैश्च वृषार्थिभिः ॥ २०.९{९} ॥
स्तूय मानार्च्यमानश्च वंद्यमानोऽभिनंदितः ।
सर्वसत्वहितार्थेन जनपदेषु सर्वतः ॥ २०.१०{१०} ॥
सद्धर्मं समुपादिश्य प्रचचार ससांघिकः ।
तथा च कोशले राष्ट्रे वरं धर्ममुपादिशत् ॥ २०.११{११} ॥
ततोऽन्यत्रापि सद्धर्ममुपदेष्टुं ततोऽचरत् ।
तत्रान्यस्मिन् वने प्राप्तो भगवान् स ससांघिकः ॥ २०.१२{१२} ॥
सर्वत्र मंगलं कृत्वा प्रचचार शनैः क्रमात् ।
तत्राराण्ये महान् यूथो महिषीणां समाचरत् ॥ २०.१३{१३} ॥
तत्रैको महिषश्चण्डो वलवीर्यसमन्वितः ।
महाशृंगो महाकायः प्रत्यवसन्मदोत्कटः ॥ २०.१४{१४} ॥
तत्रासन् पंचमात्राणि महिषपालशतानि च ।
सर्वे तन्महिषीयूथमनुरक्ष्याध्युवासत ॥ २०.१५{१५} ॥
तदैकस्मिन् दिने तत्र भगवान् स ससंघिकः ।
प्रचरंस्तत्प्रदेशे तं महिषीयुथमैक्षत ॥ २०.१६{१६} ॥
तदा ते महिषीपाला तं मुनींद्रं ससंघिकम् ।
समुपायातमालोक्य दूरादेवमघोषयन् ॥ २०.१७{१७} ॥
भगवान्मात्र समायाहि पथान्येन व्रजाधुना ।
अस्त्यत्र महिषो दुष्टस्तत्सहसा चरान्यत ॥ २०.१८{१८} ॥
(र्म् २४९)
इति तैः शब्दितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
ससंघः समुपाश्रित्य तां दृष्ट्वैवमह्हाषत ॥ २०.१९{१९} ॥
अल्पोत्सुकाभवत्वत्र भगवन्तः किं कुतो भयम् ।
कालज्ञोऽहं जिनेन्द्रोऽस्मि तदर्थेऽत्र समाचरे ॥ २०.२०{२०} ॥
तदा स महिषो दुष्टस्तं मुनीन्द्रं ससांघिकम् ।
दूराद्दृष्ट्वा समुत्थाय प्रदुद्राव तदन्तिके ॥ २०.२१{२१} ॥
तत्र तद्गंधमाघ्राय दृष्ट्वा तं रक्तचीवरम् ।
रुषा लांगूलमुन्नाम्य संमुखः प्राभ्यधावत ॥ २०.२२{२२} ॥
तत्र तेन जिनेन्द्रेण पञ्चसिंहा महोद्धताः ।
अभिनिर्माय तत्पृष्ठे स्थापिता भीमरूपिणः ॥ २०.२३{२३} ॥
तथा निर्माय तत्राग्निस्कंधौ द्वावतिप्रोज्वलौ ।
उभयोः पार्श्वयोस्तस्य स्थापितो भीमनिस्वनौ ॥ २०.२४{२४} ॥
तथात्र कूटसंकाशो निर्माय महती शिला ।
उपरिष्टात्प्रतिष्ठाप्य दर्शिता तस्य भीतये ॥ २०.२५{२५} ॥
तत्र स महिषोऽद्राक्षीत्तान् सिंहान् पृष्ठसंस्थितान् ।
पार्श्वयोरुभयोरग्निस्कंधौरुपरितां शिलाम् ॥ २०.२६{२६} ॥
एवं स महिषो दुष्टो महाभयमुपस्थितम् ।
समन्ततः समालोक्य प्रविखेटाभिमोहितः ॥ २०.२७{२७} ॥
तत्र स त्रसितो दृष्ट्वा परायितुं चतुर्दिशः ।
समन्ततो भयाद्विग्नस्तस्थौ त्राणनिराश्रयः ॥ २०.२८{२८} ॥
ततः स चकितस्तस्य मुनीन्द्रस्याभिसंमुखम् ।
उपेत्य चरणौ नत्वा शरणं समुपाययौ ॥ २०.२९{२९} ॥
तत्र तद्भयभिन्नास्यः परिखिन्नाशयो रुदन् ।
भगवंतं तमालोक्य तस्थौऽत्राणाश्रयो पुरः ॥ २०.३०{३०} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा महिष्यं तमुपस्थितम् ।
शरणागतमालोक्य धर्ममेवमुपादिशत् ॥ २०.३१{३१} ॥
भद्रमुखेति संस्काराः सर्वेऽनित्या भवे ध्रुवाः ।
सर्वधर्मा अनात्मनः शान्तं निर्वाणमेव हि ॥ २०.३२{३२} ॥
इति धर्मरवं श्रुत्वा स तत्पुण्यानुभावतः ।
पूर्वजन्मप्रवृत्तांतं स्मृत्वा प्ररुरोदानुतापितः ॥ २०.३३{३३} ॥
एवं तं रुदितं दृष्ट्वा भगवान् स मुनीश्वर ।
बोधयितुं समाश्वास्य पुनर्गाथेऽभ्यभाषत ॥ २०.३४{३४} ॥
इदानीं किं करिष्यामि तिर्यग्योनिगतस्य ते ।
अक्षणप्रतिपन्नस्य किं रोदिषि निरर्थकम् ॥ २०.३५{२५} ॥
साधु प्रसाद्यतां चित्तं मयि कारुणिके जिने ।
तिर्यग्योनिं विराग्येह ततः स्वर्गं गमिष्यसि ॥ २०.३६{२६} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स महिषस्तदा ।
सर्वं स्मृत्वा पुरावृत्तं मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ २०.३७{२७} ॥
हा मया दुर्धियाज्ञेन त्यक्त्वा सद्धर्मसंयमम् ।
क्रोधाग्निना स्वयं दग्धा संतापरेऽपि तापिता ॥ २०.३८{२८} ॥
येनाहं हा परिभ्रष्टः सद्धर्ममणिनाऽधुना ।
विषरागाग्निसंतप्तः कृष्णाहिरिव दुर्मतिः ॥ २०.३९{२९} ॥
(र्म् २५०)
तदत्र किं करिष्यामि तिर्यक्जातिरिहाधुना ।
किं ममानेन कायेन दुःखे पापानुसाधिना ॥ २०.४०{३०} ॥
यत्र पुण्यं सुखं नास्ति तत्र किं जीवितेन मे ।
वरमेवाद्य मे मृत्युर्न त्वेवं चिरजीवितम् ॥ २०.४१{३१} ॥
अवश्यं मृत्युमाप्नुयां सर्वेषां मरणं ध्रुवम् ।
तदत्र मे शरीरे का स्नेहता जीवितेऽपि वा ॥ २०.४२{३२} ॥
धिक्कायं जीवितं चापि येन पुण्यं न साध्यते ।
पुण्यमेव भवे सारं सर्वत्र सत्सुखप्रदम् ॥ २०.४३{३३} ॥
पुण्यं विनात्रा संसरे किं श्रीसंपत्सुखान्विते ।
सर्वं विहाय गंतव्यं पुण्यामेकं तदानुगः ॥ २०.४४{३४} ॥
पुण्यमेव जगन्मित्रं पुण्यमेव सदानुगः ।
पुण्यमेव महत्सारं पुण्यमेव हितार्थदम् ॥ २०.४५{३५} ॥
तस्मात्पुण्यं प्रयत्नेन साधनीयं भवे सदा ।
सर्वत्र सुखताहेतु पुण्यमेवेति कथ्यते ॥ २०.४६{३६} ॥
तत्पुण्यरत्नसंप्राप्त्यै बुद्धस्य शरणं गतः ।
सर्वथा स्मरणं कृत्वा भजेयेह समाहितः ॥ २०.४७{३७} ॥
इत्येवं मनसा ध्यात्वा महिषः स प्रबोधितः ।
तं बुद्धं श्रीघनं नत्वानुस्मृत्वाभजान्मुदा ॥ २०.४८{३८} ॥
ततः स भगवान्स्तस्य दृष्ट्वाशयविशुद्धताम् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य ससंघः स्वाश्रमे ययौ ॥ २०.४९{३९} ॥
तत्राश्रमे समासीनो भगवान् सससांघिकः ।
सर्वसत्वहितार्थेन संबोधिधर्ममादिशत् ॥ २०.५०{४०} ॥
तद्धर्मदेशनां श्रोतुं सर्वे लोकाः समागताः ।
ब्रह्मशक्रादयो देवा लोकपालाश्च दानवाः ॥ २०.५१{४१} ॥
ग्रहा विद्याधराः सिद्धा यक्षगंधर्वकिन्नराः ।
गरुडा नागराजाश्च राक्षसाश्च शुभार्थिनः ॥ २०.५२{४२} ॥
ऋषयो ब्राह्मणाश्चापि नृपा राजकुमारकाः ।
वैश्याच्च मंत्रिणोऽमात्या गृहस्थाश्च महाजनाः ॥ २०.५३{४३} ॥
वणिजः सार्थवाहाश्च शिल्पिनः पौरिका अपि ।
ग्राम्या जानपदाश्चापि तीर्थ्याः कार्पटिका अपि ॥ २०.५४{४४} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च सद्धर्मगुणवां छिनः ।
सर्वे ते समुपागत्य तत्राश्रमे समाविशत् ॥ २०.५५{४५} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा भिक्षुसंघपुरस्कृतम् ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्वा समानर्चुर्यथाक्रमम् ॥ २०.५६{४६} ॥
ततस्ते प्रणतिं कृत्वा परिवृत्य समंततः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतस्थुः समाहिताः ॥ २०.५७{४७} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थिताम् ।
आदिमध्यांतकल्याणं सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २०.५८{४८} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे ते संप्रबोधिताः ।
धर्मविशेषमाज्ञाय त्रिरत्नं सर्वदाभजन् ॥ २०.५९{४९} ॥
तत्र स महिषः पूर्वजन्मवृत्तिमनुस्मरन् ।
तदा तद्देहमुत्स्रष्टुं मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ २०.६०{५०} ॥
हा दुष्टेन मया पूर्वमाचितं घोरपातकम् ।
(र्म् २५१)
तेनाहं महिषो दुष्टो भवाम्यत्र यथोदितम् ॥ २०.६१{५१} ॥
तदत्र किं प्रकुर्वीय पशुस्तत्पापशोधणम् ।
तत्त्रिरत्नमनुस्मृत्वा चरेयाहमुपोषधम् ॥ २०.६२{५२} ॥
दत्वात्राहमिमं कायं सत्वेभ्यः श्रद्धयाऽधुना ।
मनसा सुगतं ध्यात्वा मर्तुं तिष्ठेय सांप्रतम् ॥ २०.६३{५३} ॥
तदिमं देहमुत्कृत्य त्वग्मान्सरुधिरादिकम् ।
अस्थिमज्जादि सर्वं च भुजन्तु प्राणिनो मुदा ॥ २०.६४{५४} ॥
ये ये सत्वा इमं देहं भुजन्ति सुरसं मुदा ।
ते ते सर्वे सदा धर्मं कृत्वा यान्तु सुरालायम् ॥ २०.६५{५५} ॥
तथैतत्पुण्यपाकेन मुक्त्वास्मान् पापकाश्रयात् ।
आसाद्य सद्गतौ जन्म भजेयं सुगतं सदा ॥ २०.६६{५६} ॥
इति ध्यात्वा विनिश्चित्य महिषः स प्रसन्नधीः ।
त्यक्त्वाहारं तपश्वीव बुद्धं स्मृत्वाचरत्तपः ॥ २०.६७{५७} ॥
तथा स महिषो ध्यात्वा त्रिरत्नं चाभ्यनुस्मरन् ।
देहं त्यक्त्वा विशुद्धात्मा सुरालयं समाययौ ॥ २०.६८{५८} ॥
तत्र स्वर्गे स उत्पन्नो महासुखसमन्वितः ।
विस्मिताभिप्रसन्नात्मा तदैवं समचिंतयत् ॥ २०.६९{५९} ॥
अहो हि जायते सौख्यं कुतश्च्युत्वा कुहाचरे ।
कस्य पुण्यविपाकेन ममैवं जायते शुभम् ॥ २०.७०{६०} ॥
इति चिंतयतस्तस्य महिषपूर्विणस्तथा ।
विस्मयाक्रांतचित्तस्य समुत्पन्नाभवन्मतिः ॥ २०.७१{६१} ॥
अहो तिर्यग्गतेश्च्युत्वा देवलोक इहासरे ।
संबुद्धस्मृतिपुण्येन देवो भवामि सांप्रतम् ॥ २०.७२{६२} ॥
तदहं तस्य मुनीन्द्रस्य द्रष्टुं गछेय सांप्रतम् ।
श्रद्धया समुपाश्रित्य सद्धर्मं शृणुयां पुनः ॥ २०.७३{६३} ॥
इति महिषपूर्वी स देवपुत्रः प्रमोदितः ।
तत्र तस्य मुनीन्द्रस्य दर्शने गंतुमैछत ॥ २०.७४{६४} ॥
ततः स मुदितः स्नात्वा शुद्धदिव्यांवरावृतः ।
दिव्यगंधानुलिप्तांगो दिव्यालंकारभूषितः ॥ २०.७५{६५} ॥
दिव्यपूजोपहाराणि गृहीत्वा देवगणैः सह ।
तस्यां रात्रौ मुनीन्द्रस्य भासयन्नाश्रमे ययौ ॥ २०.७६{६६} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा मुदितः समुपासरन् ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य समानर्च्च यथाविधिः ॥ २०.७७{६७} ॥
ततस्तस्य मुनीन्द्रस्य सांजलिः स प्रणम्य च ।
सद्धर्मदेशनां श्रोतुं पुरतः समुपाश्रयत् ॥ २०.७८{६८} ॥
तथा ते तत्सहायाश्च देवपुत्राः प्रसादिताः ।
भगवंतं सांजलयः उपाश्रयन् ॥ २०.७९{६९} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा सर्वान्स्तान् समुपस्थितान् ।
आर्य्यसत्यसमारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २०.८०{७०} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सह देवैः प्रमोदितः ।
देवो महिषपूर्वि स धर्मविशेषमाप्तवान् ॥ २०.८१{७१} ॥
सत्कायदुष्टिभूमीन्ध्रं विंशतिशिखरोद्गतम् ।
निर्भिद्य ज्ञानवज्रेण श्रोतआपत्तिमाययौ ॥ २०.८२{७२} ॥
(र्म् २५२)
तातः स दृष्टसत्यस्तं भगवन्तं मुनीश्वरम् ।
कृतांजलिः पुटो नत्वा त्रिरुदानमुदानयत् ॥ २०.८३{७३} ॥
भगवन्निदमस्माकं कृतं न जनकेन हि ।
न मात्रा न च राज्ञापि नान्येन केन चित्खलु ॥ २०.८४{७४} ॥
भवतैव यदस्माकं कृतपापविशोधनम् ।
तेनाभिशोषिताशेषरुधिराश्रुसारित्परिः ॥ २०.८५{७५} ॥
लंघिता अस्थिशैलाश्च पिहिता पापपद्धतिः ।
विवृताः स्वर्गमार्गाश्च मोक्षमार्गश्च दर्शितः ॥ २०.८६{७६} ॥
मयाप्तं विमलं चक्षुः शान्तमार्यपदं तथा ।
दुःखार्णवः समुत्तीर्णो बोधिमार्गोऽपि दृश्यते ॥ २०.८७{७७} ॥
तद्भवतां कृपादृष्टेः प्रसादान्मम सांप्रतम् ।
संसारजन्म साफल्यं बुद्धपुत्रास्म्यहं यतः ॥ २०.८८{७८} ॥
अद्यारभ्य सदा नित्यं भवतां शरणं गतः ।
बोधौ चित्तं समाधाय चरिष्यामि शुभां चरिम् ॥ २०.८९{७९} ॥
तदत्रानुग्रहं कृत्वा भवाञ्छास्ता जगगुरुः ।
कृपया सर्वदा पश्यन्नेवं मां त्रातुमर्हति ॥ २०.९०{८०} ॥
इति संप्रार्थितं तेन सुपर्वणा निशम्य सः ।
शास्ता तस्याशयं शुद्धं समलोक्यैवमादिशत् ॥ २०.९१{८१} ॥
सधो शृणु हितं वक्ष्ये सदा भद्रं यदीछसि ।
त्रिरत्नं शरणं गत्वा भज नित्यं समादरात् ॥ २०.९२{८२} ॥
ये बुद्धशरणं कृत्वा भजंति श्रद्धया सदा ।
मारचर्याभिमुक्तास्ते संप्रयांति जिनालयम् ॥ २०.९३{८३} ॥
ये धर्मं सौगतं नित्यं शृण्वन्ति श्रद्धया मुदा ।
सर्वपापाभिमुक्तास्ते संप्रयान्ति सुखावतीम् ॥ २०.९४{८४} ॥
ये च संघे प्रकुर्वन्ति सत्कारं श्रद्धयादरात् ।
ते सर्वे दुर्गतेर्मुक्त्वा संप्रयान्ति सुरालयम् ॥ २०.९५{८५} ॥
त्रिरत्नशरणं कृत्वा ये भजन्ति सदादरात् ।
दुर्गतिं ते न गछंति सदा गछंति सद्गतिम् ॥ २०.९६{८६} ॥
सद्गतौ ते सदा स्थित्वा त्रिरत्नं शरणं गताः ।
कृत्वा लोकहितं सौख्यं भुक्त्वा रमन्ति सर्वदा ॥ २०.९७{८७} ॥
ततः पारमिताः सर्वाः परिपूर्य यथाक्रमम् ।
त्रिविधां बोधिमासद्य निर्वृतिं समवाप्नुयुः ॥ २०.९८{८८} ॥
इति निर्वाणसत्सौख्यः प्राप्तुं यदि समिछसि ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा भज नित्यं समाहितः ॥ २०.९९{८९} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन परिशुद्धस्त्रिमंडलः ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २०.१००{९०} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स परिबोधिताः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा पुनरेवमभाषत ॥ २०.१०१{९१} ॥
अद्य मे सफलं संपूरितं मनोरथम् ।
बोधिरत्नाभिसंपन्नो बुद्धपुत्रोऽस्मि सांप्रतम् ॥ २०.१०२{९२} ॥
सर्वदा भवतामेव शरणेऽहं समास्थितः ।
त्रिरत्नभजनं कुर्वञ्चरिष्ये बोधिसंवरम् ॥ २०.१०३{९३} ॥
इति संप्रार्थनां कृत्वा देवपुत्रः स मोदितः ।
(र्म् २५३)
श्रीघनं तैः पुनर्नत्वा ससहायो दिवं ययौ ॥ २०.१०४{९४} ॥
तत्र स्वर्गे स संप्राप्तो देवैः सह समाश्रितः ।
त्रिरत्नस्मरणं कुर्वन् सौख्यं भुक्त्वा समाचरत् ॥ २०.१०५{९५} ॥
तस्यां रात्रौ महत्कान्तिं प्रभां दृष्ट्वा सविस्मयाः ।
सर्वे ते महिषीपाला वभूवुः शंकिताशयाः ॥ २०.१०६{९६} ॥
ततः प्रातः समुत्थाय सर्वे ते कौतुकान्विताः ।
संमील्य सहसा तत्र बुद्धाश्रमे उपाचरन् ॥ २०.१०७{९७} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा सर्वे ते प्रतिमोदिताः ।
कृतांजलिपुटो नत्वा समुपतस्थुरादरात् ॥ २०.१०८{९८} ॥
तदा स भगावान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थितान् ।
आदिमध्यांतकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ २०.१०९{९!} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे ते प्रतिबोधिताः ।
भगवंतं पुनर्नत्वा पप्रछुरेवमादरात् ॥ २०.११०{१००} ॥
भगवन्नद्य रात्रौ क इहाश्रमे प्रभासयन् ।
भवतां समुपायातस्तत्समादेष्टुमर्हति ॥ २०.१११{१} ॥
इति तैर्महिषीपालैः परिपृष्टे स सर्ववित् ।
भगवांस्तान् समालोक्य पुरावृत्तिमुपादिशत् ॥ २०.११२{२} ॥
योऽत्रासौ महिषो दुष्टो दृष्ट्वास्मान् समुपद्रुतः ।
समन्ततो भयं दृष्ट्वा त्रस्तो मे शरणं गतः ॥ २०.११३{३} ॥
तदा मद्धर्ममाकर्ण्य पूर्वजातिमनुस्मरन् ।
मयि चित्तं प्रसाद्यैव त्यक्त्वाहारा त्यजन् तनुम् ॥ २०.११४{४} ॥
ततोऽस्मत्स्मृतिपुण्येन पापमुक्तो विशुद्धधीः ।
स्वर्गलोके समुत्पन्नो देवो भवति सांप्रतम् ॥ २०.११५{५} ॥
स एष देवपुत्रोऽद्य निशायामत्र भासयन् ।
देवलोकैः सहायातो दर्शनाय ममालाये ॥ २०.११६{६} ॥
मत्सद्धर्मं समाकर्ण्य दृष्टसत्यः स हर्षितः ।
देवसंघैः सह स्वर्गे स्वालये प्रगतस्तथा ॥ २०.११७{७} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वातिविस्मयोद्धताः ।
सर्वे ते महिषीपाला मिथ एवं समब्रुवन् ॥ २०.११८{८} ॥
अहो चित्र हि यन्नाम तिर्य्यग्योनिगतोऽपि सः ।
बुद्धं सद्गुरुमासाद्य धर्मं श्रुत्वाभवत्सुधीः ॥ २०.११९{९} ॥
सद्गुरौ सुगते चित्तं प्रसाद्य विरताशनः ।
त्रिरात्नस्मरणं कृत्वा प्राणं त्यक्त्वा दिवं ययौ ॥ २०.१२०{१०} ॥
ततोऽपीह समागत्य संबुद्धं शरणं गतः ।
अभ्यर्च्य धर्ममाकर्ण्य दृष्टसत्यो दिवं ययौ ॥ २०.१२१{११} ॥
स्वर्गेऽपि तत्तथा नित्यं सद्गुरोः शरणं गतः ।
श्रद्धया भजनं कुर्वं छुभेऽचरत्समाहितः ॥ २०.१२२{१२} ॥
धन्योऽयं सुगतः शास्ता सर्वसत्वशुभंकरः ।
यत्र चित्तं प्रसाद्यैव पशुरपि दिवं गतः ॥ २०.१२३{१३} ॥
वयं तु मानवाः सर्वे कथमेनं मुनीश्वरम् ।
सद्गुरुं समुपासाद्य श्रद्धया न भजेमहि ॥ २०.१२४{१४} ॥
(र्म् २५४)
तथा सद्धर्ममाकर्ण्य प्रसादादस्य सद्गुरोः ।
अत्कृत्य सर्वदा भद्रं न लाभेम कथं वयम् ॥ २०.१२५{१५} ॥
विशेषधर्ममाज्ञाय दृष्टसत्याः समाहिताः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा नूनं गछेम सद्गतिम् ॥ २०.१२६{१६} ॥
तदत्र सद्गुरोरस्य मुनीन्द्रस्याधुना वयम् ।
सर्वेऽपि श्रद्धयाभ्यर्च्य भजेमहि समादरात् ॥ २०.१२७{१७} ॥
तत्साद्धर्मं समाकर्ण्य श्रद्धया समुपस्थिताः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरेमहि शुभे सदा ॥ २०.१२८{१८} ॥
तदादौ सुगतस्यास्य ससंघस्याऽधुना वयम् ।
यथार्हभोजनेनात्र पूजयेम प्रपुष्टये ॥ २०.१२९{१८!} ॥
इति संभाषणां कृत्वा सर्वे ते प्रतिमोदिताः ।
तथेति संमतं कृत्वा तत्र बुद्धाश्रमे ययुः ॥ २०.१३०{१९} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा ससंघं तं प्रमोदिताः ।
सर्वसांजलयो नत्वा प्रार्थयन्नेवमादरात् ॥ २०.१३१{२०} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भगवंतं ससंघिकम् ।
पूजयितुं समिछामस्तन्नत्रानुग्रहं कुरु ॥ २०.१३२{२१} ॥
इति तैः प्रार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तेषां पुण्याभिसंवृद्ध्यै तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ २०.१३३{२२} ॥
तथाध्युवासितं मत्वा सर्वे ते परिहर्षिताः ।
पादौ तस्य मुनीन्द्रस्य नत्वा निजालयं ययुः ॥ २०.१३४{२३} ॥
तत्र ते मुदिताः सर्वे दधिक्षीरोदनादिकम् ।
यथार्हभोज्यसामग्रिं सहसा समसाधयन् ॥ २०.१३५{२४} ॥
ततस्ते समये गत्वा तत्र बुद्धाश्रमे मुदा ।
ससांघिकं मुनीन्द्रं तं प्रणत्वैवं न्यवेदयन् ॥ २०.१३६{२५} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ समयो वर्त्ततेऽधुना ।
तत्संघ भगवान् पूजां प्रतिग्रहितुमर्हति ॥ २०.१३७{२६} ॥
इति तैः प्रार्थिते सर्वे भगवान् सससांघिकः ।
उत्थाय भोजनक्षेत्रे उपाचरान् प्रभासयन् ॥ २०.१३८{२७} ॥
तत्र पाद्यं समादाय संबुद्धप्रमुखाः क्रमात् ।
सर्वे ते सांघिकास्तत्र स्वस्वासने समाश्रयन् ॥ २०.१३९{२८} ॥
तां बुद्धप्रमुखान् सर्वान् सांघिकान् स्वासनाश्रितान् ।
दृष्ट्वा ते मुदिता सर्वे सामानर्चुर्यथाक्रमम् ॥ २०.१४०{२९} ॥
ततस्ते सुरसैर्भोज्यैः क्षीरोदनैः सव्यंजनैः ।
प्रणीतैर्भगवंतं तं ससंघं समतोषयन् ॥ २०.१४१{३०} ॥
ततस्तं सुगतं तृप्तं ससांघिकं समीक्ष्य ते ।
तत्पात्राण्यपनीयाशु तद्धस्तादि समशोधयन् ॥ २०.१४२{३१} ॥
ततः सपूगताम्बुरामहौषधरसायनम् ।
संबुद्धप्रमुखेभ्यस्ते संघेभ्यः प्रददुर्मुदा ॥ २०.१४३{३२} ॥
ततस्ते महिषीपालाः कृतांजलिपूटा मुदा ।
श्रीघनं तं ससंघं च नत्वा समुपतस्थिरे ॥ २०.१४४{३३} ॥
तथा तन् समुपासीनान् सर्वान् दृष्ट्वा स सर्ववित् ।
(र्म् २५५)
आर्यधर्मं समादिश्य बोधिमार्गेऽभ्ययोजयत् ॥ २०.१४५{३४} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे तेऽभ्यनुमोदिताः ।
संबुद्धशासने तत्र प्रव्रजितुं समीक्षिरे ॥ २०.१४६{३५} ॥
ततास्ते महिषीपालाः सर्वे कृत्वाभिसंमतम् ।
कृतांजलिपुटा नत्वा प्रार्थयन् तं मुनीश्वरम् ॥ २०.१४७{३६} ॥
भागवं नाथ सर्वज्ञ भवतां शासने वयम् ।
प्रव्रजितुं समिछामस्तन्नोऽन्वाहर्तुमर्हति ॥ २०.१४८{३७} ॥
इति तैः प्रार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तान् विशुद्धाशयान् सर्वान् समालोक्यैवमादिशत् ॥ २०.१४९{३८} ॥
मातापित्रोर्विनानुज्ञां प्रव्रज्यां न ददाम्यहम् ।
तदनुज्ञां समादाय प्रेत दास्यामि वस्तदा ॥ २०.१५०{३९} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण सर्वे ते प्रतिनंदिताः ।
तं मुनीन्द्रं प्रणत्वाशु स्वस्वगेहं ययुर्मुदा ॥ २०.१५१{४०} ॥
तत्र ते सहसा गत्वा समातापितृवांधवान् ।
परिबोध्य प्रयत्नेन प्राप्यानुज्ञां समाचरम् ॥ २०.१५२{४१} ॥
तत्र ते सहसा गत्वा भगवत उपासृताः ।
पादौ सांजलयोर्नत्वा प्रार्थयन्नेवमादरात् ॥ २०.१५३{४२} ॥
भगवन् सर्ववित्पितृप्राप्तानुज्ञाः समागताः ।
तत्रानुग्रहमाधाय प्रव्रज्यां दातुमर्हति ॥ २०.१५४{४३} ॥
इति तैः प्रार्थिते शास्ता भगवान् सव्यपाणिना ।
तेषां शिरस्सुसंस्पृष्ट्वा समालोक्यैवमादिशत् ॥ २०.१५५{४४} ॥
समेत भिक्षवः सर्वे यूयं श्रद्धासमंगिताः ।
प्रव्रज्याव्रतमाधाय चरत ब्रह्मचारिकाम् ॥ २०.१५६{४५} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण सर्वे ते मुण्डिता वभुः ।
खिक्खिरीपात्रधर्त्तारः काखायचीवरावृताः ॥ २०.१५७{४६} ॥
ततः शस्तुः प्रसादेन सर्वे ते विमलाशयाः ।
प्रलब्धबोधिसच्चित्ताः शुद्धशीला जितेंद्रियाः ॥ २०.१५८{४७} ॥
भित्वाविद्यागुणाः सम्यक्प्राप्तविद्याविशारदाः ।
प्रतिसंवित्सुसंप्राप्ताः सत्यमार्गसमन्विताः ॥ २०.१५९{४८} ॥
समाधिधारणीविद्या घटमानाः समाहिताः ।
क्षमान्विताः शुभात्मानो योगिनो भिक्षवोऽभवन् ॥ २०.१६०{४९} ॥
ततस्ते सर्वसंसारं मत्वानित्यं चालाचलम् ।
दृष्ट्वा च सर्वसंस्कारगतीरहिविघातिनीः ॥ २०.१६१{५०} ॥
सर्वक्लेशगणान् हित्वा जित्वा मारगणानपि ।
साक्षादर्हत्वमासाद्य प्रचेरुर्ब्रह्मचारिकाः ॥ २०.१६२{५१} ॥
ततस्ते भिक्षवः सर्वे परिशुद्धत्रिमंडलाः ।
वीतसंगा महाभिज्ञा निर्विकल्पा निरंजनाः ॥ २०.१६३{५२} ॥
समलोष्टकसौवर्णाः सत्कारलाभनिस्पृहाः ।
अकाशसमचित्ताङ्गा भवे लाभपराङ्मुखाः ॥ २०.१६४{५३} ॥
देवासुरादि लोकानां त्रैधातुकनिवासिनाम् ।
पूज्या मान्याश्च वंद्याश्च बभूवुर्बोधिचारिणः ॥ २०.१६५{५४} ॥
(र्म् २५६)
तद्दृष्ट्वा भिक्षवः सर्वे विस्मयोद्धतमानसाः ।
भगवंतं मुनिं नत्वा पप्रच्बुस्तत्पुराकृतम् ॥ २०.१६६{५५} ॥
भगवन् कानि कर्माणि तेन महिषपूर्विणा ।
कृतानि देवपुत्रेण यैरसौ महिषोऽभवत् ॥ २०.१६७{५६} ॥
एभिश्च महिषीपालैः किं कर्म प्रकृतैः पुरा ।
येनार्हत्वं समासाद्य भवंति ब्रह्मचारिणः ॥ २०.१६८{५७} ॥
एतत्सर्वं समादिश्य भवाञ्छास्तात्र सांप्रतम् ।
अस्माकमपि चेतांसि प्रबोधयितुमर्हति ॥ २०.१६९{५८} ॥
इति तैर्भिक्षुभिः पृष्टे भगवान् स मुनीश्वरः ।
तान् सर्वान् सांघिकान् भिक्षून् समालोक्यैवमादिशत् ॥ २०.१७०{५९} ॥
शृणुत भिक्षवः सर्वे तेन महिषपूर्विणा ।
पुरा कृतानि कर्माणि तानि वक्ष्यामि सांप्रतम् ॥ २०.१७१{६०} ॥
एभिश्च महिषिपालैः पुरा यानि कृतान्यपि ।
तानि सर्वाणि कर्माणि वक्ष्यामि च तथाऽधुना ॥ २०.१७२{६१} ॥
तद्यथाभूत्पुरा बुद्धः काश्यपोऽर्हन्स्तथागतः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता धर्मराजो विनायाकः ॥ २०.१७३{६२} ॥
भगवान् स तदा पूर्य्यां वराणस्या उपाश्रमे ।
मृगदावे समाश्रित्य विजहार ससांघिकः ॥ २०.१७४{६३} ॥
तदा तस्य मुनीन्द्रस्य शासने त्रिपिटो यतिः ।
भिक्षुरेको महाविज्ञो निश्चयार्थविशारदः ॥ २०.१७५{६४} ॥
तदैकसमये भिक्षुपंचशतैः पुरस्कृतः ।
स सभायां समासीनः सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २०.१७६{६५} ॥
तस्य ते भिक्षवः शिक्षाः शैक्षाश्च संश्चयान्विताः ।
त्रिपिटार्थं परिज्ञातुं पप्रछुस्तं गुरुं मुहुः ॥ २०.१७७{६६} ॥
एवं तैर्भिक्षुभिः पृष्टे स गुरुः प्रतिरोषितः ।
तान् सर्वाञ्छ्रावकाञ्छिष्याञ्छैक्षांश्च पर्यभाषत ॥ २०.१७८{६७} ॥
ततस्ते श्रावकाः सर्वे दृष्ट्वा तं रुषितं गुरुम् ।
प्रणत्वा विनयं कृत्वा पुनरेवमभासिरे ॥ २०.१७९{६८} ॥
भवन्त मा कृथा रोषं प्रसीदस्व कृपानिधे ।
व्याख्यातं भवता सम्यक्तदस्माभि न बुध्यते ॥ २०.१८०{६९} ॥
तद्भूयोऽपि भवानेतदर्थं सम्यक्सुविस्तरम् ।
अस्मच्चेतं प्रबोधार्थं समुपादेष्टुमर्हति ॥ २०.१८१{७०} ॥
इति तैः प्रार्थिते भूयस्त्रिपिटः सोऽतिरोषितः ।
तथा ताञ्छ्रावकान् सर्वान् परिभाष्यैवमब्रवीत् ॥ २०.१८२{७१} ॥
अरे रे महिषा यूयं तत्किं जानीथ मद्वचः ।
तद्भूयः किं प्रवक्ष्यामि यच्छ्रुत्वापि न बुध्यते ॥ २०.१८३{७२} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे ते परिरोषिताः ।
तं गुरुं यतिमर्हन्तमपि प्रत्यवदस्तथा ॥ २०.१८४{७३} ॥
यद्वयं महिषाः सर्वे तद्भवान्महिषाधिपः ।
यदस्माकं यथा शास्त तथा भवतु पालकः ॥ २०.१८५{७४} ॥
इति तैः श्रावकैः सर्वैः शिक्षैः शैक्षं च रोषितैः ।
सद्गुरोरन्तिके कोपाद्यत्खलं प्रतिभाषितम् ॥ २०.१८६{७५} ॥
एतत्पापाभिशंकार्त्ताः पश्चात्तापाभितापिनः ।
(र्म् २५७)
तमर्हन्तं गुरुं नत्वा पुनरेवं वभाषिरे ॥ २०.१८७{७६} ॥
अहो मूढा वयं सर्वे यत्कोपात्सद्गुरोरपि ।
प्रत्याख्याय वयोऽस्माभिः प्रत्युत्तरं प्रदीयते ॥ २०.१८८{७७} ॥
तदेतत्पातकं घोरं कथं वयं शहेमहि ।
तद्भवान् कृपयास्माकं क्षंतुमर्हति सर्वथा ॥ २०.१८९{७८} ॥
तथा जन्मांतरे चापि भवन्तमेव सद्गुरुम् ।
कल्याणमित्रमासाद्य प्राप्नुयाम सुसंवरम् ॥ २०.१९०{७९} ॥
इति संप्रार्थनां कृत्वा सर्वे ते भिक्षवस्तथा ।
तस्य गुरोरुपाश्रित्य धर्मं श्रुत्वाभजन् सदा ॥ २०.१९१{८०} ॥
ततस्ते समये सर्वे श्रावकास्त्रिपिटोऽपि सः ।
कालं गताः पुनर्जन्म लेहिरे दुर्गतौ ततः ॥ २०.१९२{८१} ॥
खलवाक्कर्मपाकेन पंचजन्मशतान्यपि ।
स त्रिपिटपतिः शास्ता महिषोऽयं सभाभवत् ॥ २०.१९३{८२} ॥
सर्वे ते श्रावकाश्चापि यथा वाक्कर्मदोषतः ।
तथेमे महिषीपला वभूवुः सर्वदा भवे ॥ २०.१९४{८३} ॥
अत्रापि महिषो दुष्टस्त्रिपिटोऽसौ भवत्यपि ।
इमेऽपि महिषीपाला भवन्ति भिक्षवोऽपि ते ॥ २०.१९५{८४} ॥
यच्चायं महिषोऽप्यत्र काश्यपकृतपुण्यतः ।
दृष्ट्वा मां सुप्रसन्नात्मा नत्वा मे शरणं गतः ॥ २०.१९६{८५} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन देवपुत्रो भवत्ययम् ।
आर्यसत्यं समासाद्य दृष्टसत्यो सुधीरपि ॥ २०.१९७{८६} ॥
इमेऽपि महिषीपालाः काश्यपपुण्यपाकातः ।
प्रव्रज्यार्हत्वमासाद्य भवन्ति ब्रह्मचारिणः ॥ २०.१९८{८७} ॥
एवं कर्मविपाकैर्हि सर्वेऽपि जन्तवो भवे ।
सुखदुःखानि भुंजाना भ्रमन्ति भवचारके ॥ २०.१९९{८८} ॥
नाग्निभिर्दह्यते कर्मं वायुभिर्वा न शुष्यते ।
क्लिद्यते नोदकैश्चापि क्षीयते नापि भूमिषु ॥ २०.२००{८९} ॥
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्मं क्वापि कथं चन ।
सर्वत्रापि भवेन्नैव कर्मणो गतिरन्यथा ॥ २०.२०१{९०} ॥
शुभस्य कर्मणः पाके शुभतैव सदा भवे ।
तथा कृष्णस्य पाके च दुःखतैव सदा भवे ॥ २०.२०२{९१} ॥
मिश्रितानां तथा पाके मिश्रितानि फलान्यपि ।
एवं मत्वा शुभेष्वेव चरितव्यं सदा भवे ॥ २०.२०३{९२} ॥
येनैव यत्कृतं कर्मं तेनैव भुज्यते फलम् ।
अवश्यं परिबोक्तव्यं संसारे कर्मणः फलम् ॥ २०.२०४{९३} ॥
न नस्यंति हि कर्माणि कल्पकोटिशतैरपि ।
सामग्रीं प्राप्य कालं च फलन्ति प्राणिनां खलु ॥ २०.२०५{९४} ॥
इति मत्वात्र संसारे त्रिरत्नं शरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं भजध्वं सर्वथादरात् ॥ २०.२०६{९५} ॥
ये भजंति सदा नित्यं त्रिरत्नं शरणं गताः ।
दुर्गतिं ते न गछंति यान्त्येव सद्गतिं सदा ॥ २०.२०७{९६} ॥
इत्यादिष्टैः मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते संघिका मुदा ।
(र्म् २५८)
सर्वे लोकाश्च सत्कृत्य त्रिरत्नं सर्वदाभजम् ॥ २०.२०८{९७} ॥
एतन्मे गुरुणाख्यातं तथा मयोच्यतेऽधुना ।
त्वयाप्येवं महाराज चरितव्यं सदा शुभे ॥ २०.२०९{९८} ॥
प्रजाश्चापि सदा धार्मं श्रावायित्वा प्रबोधयन् ।
बोधिमार्गे प्रतिस्थाप्य पालयस्व समाहितः ॥ २०.२१०{९९} ॥
तथा ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २०.२११{१००} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेतिऽभ्यनुमोदित्वा प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ २०.२१२{१} ॥
इदं नरा ये महिषावादानं शृण्वंति ये चपि निशामयंति सुखानि भुक्त्वा खलु तेऽत्र सर्वे सम्यांति नूनं सुगतालयं ते ॥ २०.२१३{२} ॥

++ इत्यवदानतत्वे महिषावदानं समाप्तम् ++


(र्म् २५९)
xxइ नाविकावदान
अथाशोको महिनाथ उपगुप्तं यतिं गुरुम् ।
कृतांजलिपुटो नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ २१.१{१} ॥
भदंत श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ २१.२{२} ॥
संप्रार्थिते राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन् सुधीर्यतिः ।
उपगुप्तो नरेंद्रं तं समालोक्यैयमब्रवीत् ॥ २१.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वानुमोदनां कुरु ॥ २१.४{४} ॥
पुरैकसमये बुद्धो भगवान् स मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतः शस्ता धर्मराजो विनायकः ॥ २१.५{५} ॥
ससंघो हासयन् तत्र मगधे चारिकां चरन् ।
सर्वत्र भद्रतां कृत्वा गंगातीरमुपाश्रयन् ॥ २१.६{६} ॥
तत्र स भगवान् सर्वै भिक्षुसंघैः पुरस्कृतः ।
सभामध्यासनासीनो धर्ममादेष्टुमैछत ॥ २१.७{७} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुं सर्वलोकास्तदागताः ।
ब्रह्मशक्रादयो देवा लोकपाला गणादयः ॥ २१.८{८} ॥
दैत्येंद्रो गरुडा नागा यक्षगंधर्वकिंनराः ।
सिद्धा विद्याधराश्चापि राक्षसाश्च महर्द्धिकाः ॥ २१.९{९} ॥
ऋषयो ब्राह्मणाश्चापि योगिनो यतयोऽपि च ।
राजानः क्षत्रिया भूपा राजपुत्राश्च तीर्थिकः ॥ २१.१०{१०} ॥
वैश्याश्चा मंत्रिणोऽमात्याः श्रेष्ठिनः पौरिकाः प्रजाः ।
गृहस्थाः साधवो भद्राः सार्थवाहमहाजनाः ॥ २१.११{११} ॥
वणिजाः शिल्पिनश्चापि ग्राम्या जानपदा अपि ।
तथान्येऽपि समायाताः सद्धर्मश्रवणार्थिनः ॥ २१.१२{१२} ॥
तत्र ते समुपायाता दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुदा ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य समानर्चुर्यथाक्रमम् ॥ २१.१३{१३} ॥
ततः सर्वेऽपि ते लोकाः परिवृत्य समंततः ।
समाहिताः समुद्वीक्ष्य धर्मं श्रोतुं समाश्रयन् ॥ २१.१४{१४} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा सर्वान्स्तान् समुपस्थितान् ।
बोधिचर्यां समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २१.१५{१५} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाः प्रमोदिताः ।
धर्माविशेषमाज्ञाय त्रिरत्नं प्राभजन् सदा ॥ २१.१६{१६} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा सर्वाल्लोकाञ्छुभाश्रितान् ।
तथान्यत्र शुभं कर्तुं गंगातीरमुपाचरत् ॥ २१.१७{१७} ॥
ससंघो भगावंस्तत्र गंगातीर उपासृतः ।
नविकान् समुपाहूय समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ २१.१८{१८} ॥
(र्म् २६०)
नाविका गन्तुमिछामि गंगापारमितोऽधुना ।
तन्मामिमां नदीं गंगां समुत्तारयत द्रुतम् ॥ २१.१९{१९} ॥
इति तत्प्रार्थितं श्रुत्वा सर्वे ते नाविका अपि ॥ २१.२०{२०} ॥
ससांघिकं मुनीन्द्रं तननादृत्यैवमब्रुवन् ।
तरपण्यं विनास्माभिः कश्चि दिशा न तारितः ॥ २१.२१{२१} ॥
यदीछति भवान्स्तर्त्तुं तरपण्यं प्रयछतु ।
इति तैर्भाषितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ॥ २१.२२{२२} ॥
तान् सर्वान्नाविकान् दृष्ट्वा पुनरेवमभाषत ।
अहमपि भवंतोऽत्र नाविकोऽस्मि ति मन्यताम् ॥ २१.२३{२३} ॥
मया हि तारितो नंदो महारागनदीकृतः पुरा ।
द्वेषाब्धिपतितो दुष्टोऽङ्गुलिमालोऽपि तारितः ॥ २१.२४{२४} ॥
मानवो मानकूपारपतितस्तारितो मया ।
मोहोदधिनिमग्नश्चोरुविल्वीकाश्यपस्तथा ॥ २१.२५{२५} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च क्लेशाब्धे तारिता मया ।
कस्य चिदपि सत्वस्य तरपण्यं न किं चन ॥ २१.२६{२६} ॥
गृह्यते याच्यते नापि मया क्वापि कदा चन ।
तथा यूयमपीहास्मान् सर्वान् भिक्षून्निमांदकी ॥ २१.२७{२७} ॥
अगाढां सहसा तार्य पारे नयतुमर्हथ ।
एवं तेन मुनीन्द्रेण प्रार्थितेऽपि न के चन ॥ २१.२८{२८} ॥
नाविकास्ते मुनीन्द्रं तं तारयितुं समीछिरे ।
अत्र कश्चित्सुधीः साधुर्नाविकस्तं मुनीश्वरम् ॥ २१.२९{२९} ॥
महाभिज्ञं परिज्ञाय नत्वोवाच कृतांजलिः ।
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवन्तं सर्वसांघिकान् ॥ २१.३०{३०} ॥
अप्यहं तारयिष्यामि तत्प्रसीदतु मे सदा ।
इति तेनोदितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ॥ २१.३१{३१} ॥
सर्वान्स्तान् सांघिकान् भिक्षून् समालोक्यैवमादिशत् ।
भिक्षवो नावमारुह्य यूयं सर्वे समाहिताः ॥ २१.३२{३२} ॥
इमां गंगां समुत्तीर्य तिष्ठत तीरमाश्रिताः ।
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण सर्वे ते भिक्षुसंघिकाः ॥ २१.३३{३३} ॥
सहसा नावमारुह्य संनिषेदुः समाहिताः ।
तदा स नाविको दृष्ट्वा सर्वान्नौकासमाश्रितान् ॥ २१.३४{३४} ॥
तां नावं सहसा गंगामध्ये संप्रापयन् क्रमात् ।
तदा स भगवान्नृद्ध्या विहायसा स्वयं चरन् ॥ २१.३५{३५} ॥
तदग्रतः समुत्तीर्य तीरभूमौ समाश्रयन् ।
तद्दृष्ट्वा नाविका सर्वे ते सलोकाः सविस्मयाः ।
पश्चात्तापाग्निसंतप्ताः पश्यन्त एव तस्थिरे ॥ २१.३६{३६} ॥
सोऽपि च नावीको दृष्ट्वा तं मुनीन्द्रं विहायसा ।
सहसा तीरमासद्य स्थितं पश्यन्न्यषीदत् ॥ २१.३७{३७} ॥
ततः सा निश्चरा नौका स्तम्भितैव जलाश्रिता ।
तद्दृष्ट्वा नाविकः सोऽतिविस्मयाकुलतोऽभवत् ॥ २१.३८{३८} ॥
ततस्तैः श्रीघनं तीरसमासीनं स नाविकः ।
(र्म् २६१)
दृष्ट्वा तत्स्मृतिमाधाय प्रणनाम कृतांजलिः ॥ २१.३९{३९} ॥
ततः सासंचरा नौका वायुसंप्रेरिता द्रुतम् ।
सहसा तीरमासाद्य तस्थौ तत्र सुनिश्चरा ॥ २१.४०{४०} ॥
ततस्ते भिक्षवः सर्वे समुत्तीर्य वहित्रतः ।
सहसा तीरमागत्य संबुद्धान्तिकमाययुः ॥ २१.४१{४१} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा सर्वांस्तान् समुपागतान् ।
सद्धर्मं समुपादेष्टुं तस्थौ सभासनाश्रितः ॥ २१.४२{४२} ॥
ततः स नाविकश्चापि दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुनिम् ।
भिक्षुसंघसभासीनं प्रणतुं समुपाचरन् ॥ २१.४३{४३} ॥
तत्र स साञ्जलिर्नत्वा सर्वान् तन् सांघिकान् क्रमात् ।
पादाम्बुजौ मुनीन्द्रस्य प्रणनाम प्रमोदितः ॥ २१.४४{४४} ॥
तत्र ते नाविकाश्चापि सर्वे ते विस्मयान्विताः ।
तद्धर्मदेशनां श्रोतुं मुदिताः समुपाचरन् ॥ २१.४५{४५} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा ससंघं संप्रमोदिताः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य समुपतस्थुरादरात् ॥ २१.४६{४६} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा सर्वान्स्तान् समुपस्थितान् ।
आर्य्यसत्यसमारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २१.४७{४७} ॥
ततद्धर्मामृतं पीत्वा नाविकः संप्रमोदितः ।
विज्ञाय धर्मवैशेष्यं सद्धर्माभिरतो भवेत् ॥ २१.४८{४८} ॥
ततः सत्कायभूमीन्ध्रं विंशतिशिखरोद्गतम् ।
निर्भिद्य ज्ञानवज्रेण धर्मदृष्टि समाप्तवान् ॥ २१.४९{४९} ॥
ततः स श्रोतआपत्तिफलप्राप्तः प्रसन्नधीः ।
तं मुनीन्द्रं समालोक्य त्रिरुदानमुदानयत् ॥ २१.५०{५०} ॥
भगवन् यत्मया प्राप्तं धर्मचक्षुः सुनिर्मलम् ।
शान्तं पदमार्यकान्तं तीर्णश्चापि भवार्णवः ॥ २१.५१{५१} ॥
सत्कायदृष्टिशैलाश्च लंघिताः सांप्रतं मया ।
पिहितो पापमार्गो मे स्वर्गमार्गः प्रकाशितः ॥ २१.५२{५२} ॥
मोक्षमार्गोऽपि संप्राप्तो भवतां कृपयाऽधुना ।
तथा भवान् सदा नित्यं मां परित्रातुमर्हति ॥ २१.५३{५३} ॥
एवं हि न कृतं मात्रा नापि पित्रा कृतं मम ।
न सुहृदिष्टमित्रैश्च वांधवैः स्वजनैरपि ॥ २१.५४{५४} ॥
श्रमणैर्ब्राह्मणैश्चापि गुरुभिश्च न वा नृपैः ।
तथान्यैश्च महाविज्ञैर्न कृतमार्यदेशनाम् ॥ २१.५५{५५} ॥
भवतैव कृतं नाथ सत्यमार्गोपदेशनाम् ।
तदार्यसत्यसंप्राप्त आर्यमार्गं लभाम्यहम् ॥ २१.५६{५६} ॥
अद्य मे सफलं जन्म बुद्धपुत्रोऽस्मि सांप्रतम् ।
इत्युक्त्वा स मुनीन्द्रं तं प्रणत्वा प्राभ्यनंदत ॥ २१.५७{५७} ॥
ततः स नाविकस्तत्र त्रिरत्नं शरणं गतः ।
सत्कृत्य समुपाश्रित्य प्राभजन् सर्वदा मुदा ॥ २१.५८{५८} ॥
तत्समीक्ष्य परश्चापि नाविकोऽत्यनुतापितः ।
(र्म् २६२)
तत्र तस्य मुनीन्द्रस्य सत्कारं कर्तुमैछत ॥ २१.५९{५९} ॥
ततः स नाविकस्तत्र समुत्थायानुमोदितः ।
भगवंतं प्रणत्वैव संप्रबोधयत्कृतांजलिः ॥ २१.६०{६०} ॥
भगवन् यन्मया लोभप्रलुप्तधर्मचेतसा ।
तरपण्यं विना गंगां तारितो न भवानपि ॥ २१.६१{६१} ॥
तन्महानपराधो मे भवत्यत्राहि जायते ।
तत्क्षमतां जगन्नाथ क्षमारत्नाकरो भवान् ॥ २१.६२{६२} ॥
यच्चात्र भवतां पूजां कर्तुमिछामि सांप्रतम् ।
तान्ममानुग्रहं कृत्वा प्रतिग्रहीतुमर्हति ॥ २१.६३{६३} ॥
इति संप्रार्थितं तेन श्रुत्वा स भगवान्मुनिः ।
तथेति प्रतिमोदित्वा तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ २१.६४{६४} ॥
तथाधिवाशितं शास्त्रा नाविकः संप्रमोदितः ।
स पूजाभोज्यसामाग्रीं सहसा समसाधय ॥ २१.६५{६५} ॥
ततः स भगवंतं तं ससांघिकं यथाक्रमम् ।
अभ्यर्च्य सुरसैः शुद्धैर्भोजनैः समतोषयत् ॥ २१.६६{६६} ॥
ततस्ते सांघिकाः सर्वे संबुद्धप्रमुखा अपि ।
तद्भोज्यं सुरसं भुक्त्वा समातृप्तिं समाययुः ॥ २१.६७{६७} ॥
ततः स नाविको दृष्ट्वा तृप्तं मुनिं ससांघिकम् ।
अपनीयाशु पात्राणि तद्धस्तादि व्यशोधयत् ॥ २१.६८{६८} ॥
ततः पूगादि तांबूलमहौषधरसायनम् ।
दत्वा स नाविकस्तत्र सांजलिः प्रार्थयत्क्षमाम् ॥ २१.६९{६९} ॥
ततः स सांजलिर्नत्वा ससंघं तं मुनीश्वरम् ।
बोधिचित्तं समालम्व्य तत्पुरः समुपाश्रयत् ॥ २१.७०{७०} ॥
ततः स भगवांस्तस्य नाविकस्य मनोगतम् ।
बोध्यभिलाषमालोक्य तदा स्मितं व्यमुंचत ॥ २१.७१{७१} ॥
ततस्तस्य मुनींद्रस्य नानावर्णा मरीचयः ।
मुखपद्माद्विनिर्याताः प्रसेरुर्भुवनत्रये ॥ २१.७२{७२} ॥
या अधस्ताद्गतास्तत्र नरकेषु समंततः ।
ताः सौम्या रश्मयः सर्वाः प्रसृत्य समहासयन् ॥ २१.७३{७३} ॥
तत्र ताभिः परिस्पृष्टाः सर्वे ते नरकाश्रिताः ।
महत्सौख्यं समासाद्य विस्मिता एवमब्रुवन् ॥ २१.७४{७४} ॥
अहो चित्रं महत्सौख्यमधुना जायते कथम् ।
कुतश्चेयं प्रभा जाता कस्य चेह समागताः ॥ २१.७५{७५} ॥
यत्प्रभाभिः परिस्पृष्टा वयं सौख्यसमन्विताः ।
सर्वे दुःखाभिनिर्मुक्तास्तदिदं महदद्भुतम् ॥ २१.७६{७६} ॥
किं नु च्युता इतोऽहो स्विदन्यत्रोपगता वयम् ।
यन्नो दुःखानि शांयंते जायंते ससुखान्यपि ॥ २१.७७{७७} ॥
इति चिंतासमाक्रान्तहृदयास्ते सविस्मयाः ।
षर्वेऽप्येकत्र संमील्य भाषंत उपतस्थिरे ॥ २१.७८{७८} ॥
एवं सर्वेऽपि ते सत्वाः सर्वत्र नरकेष्वपि ।
निर्दुःखा सुखसंपन्ना उपतस्थुः सविस्मयाः ॥ २१.७९{७९} ॥
तदा तेषां प्रबोधार्थं निर्माय भगवान्मुनिम् ।
(र्म् २६३)
प्रत्येकं नराकेष्वेवं सर्वत्रापि व्यसर्जयत् ॥ २१.८०{८०} ॥
तं बुद्धं निर्मितं दृष्ट्वा सार्वे ते नरकाश्रिताः ।
भूयोऽतिविस्मयाक्रांतहृदयाश्चैवमब्रुवन् ॥ २१.८१{८१} ॥
न ह्येवेतच्च्युतास्सर्वे नाप्यान्यत्र गता वयम् ।
इहैव नरके स्थाने स्थिताः सर्वे वयं खलु ॥ २१.८२{८२} ॥
यदिहायं समायातः पुरुषो पूर्वदर्शनः ।
नूनमस्य प्रभाकान्तिरियमत्राभिप्रसृता ॥ २१.८३{८३} ॥
तदस्माकं हि दुःखानि प्रशान्तां समंततः ।
महत्सौख्यानि जयन्ते नूनमस्यानूभावतः ॥ २१.८४{८४} ॥
अयं हि सुगतो बुद्धः सर्वसत्वानुकंपकः ।
सर्वान्नो दुःखितान् दृष्ट्वा समुद्धर्तुमिहागतः ॥ २१.८५{८५} ॥
तदस्य शरणं गत्वा वयं सर्वे समादरात् ।
सत्कृत्य श्रद्धया नत्वा यथाशक्ति भजेमहि ॥ २१.८६{८६} ॥
इति संभाष्य ते सर्वे नारकीयास्तथा मुदा ।
सहसा तं पुरोगत्वा प्रणत्वैवं वभाषिरे ॥ २१.८७{८७} ॥
नमस्ते भगवन्नाथ शरणं ते व्रजामहे ।
एवमस्मान् सदा दृष्ट्वा कृपया त्रातुमर्हसि ॥ २१.८८{८८} ॥
इति संप्रार्थनां कृत्वा सर्वे ते प्रतिमोदिताः ।
तस्यैव शरणं कृत्वा प्रभेजिरे समाहिताः ॥ २१.८९{८९} ॥
एतत्पुण्यपरीतास्ते सर्वे विमुक्तपापकाः ।
नरकेभ्यः समुत्थाय सहसा सद्गतिं ययुः ॥ २१.९०{९०} ॥
एवं ता रस्मयः सर्वा नरकेभ्यः समंततः ।
सर्वान् सत्वान् संुद्धृत्य प्रत्याययुर्मुनेः पुरः ॥ २१.९१{९१} ॥
याश्चाप्युर्द्धगताभासप्रसृताः ताः समंततः ।
अवभास्य दिशः सर्वान् समहाराजिकालयाः ॥ २१.९२{९२} ॥
सर्वान् देवालयान् यावदकनिष्ठं भवालयम् ।
अवभास्यमरान् सर्वान् गाथाभिः समचोदयत् ॥ २१.९३{९३} ॥
अनित्यं खलु संसारे सर्वं शून्यमनात्मकम् ।
इति मत्वात्र संसारे चरत सर्वदा शुभे ॥ २१.९४{९४} ॥
निष्क्रामतारभध्वं तद्युज्यध्वं बुद्धशासने ।
धुनीत मृत्युसैन्यानि नडागारमिव द्विपः ॥ २१.९५{९५} ॥
यो ह्यस्मिन् सौगते धर्मे चरिष्यति समाहितः ।
स हित्वा जन्म संसारे दुःखस्यान्तं करिष्यति ॥ २१.९६{९६} ॥
इति तच्छब्दमाकर्ण्य सर्वे देवाः प्रबोधिताः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा प्रभेजिरे समाहिताः ॥ २१.९७{९७} ॥
एवं ता रस्मयः सर्वाः सर्वान् देवान् समंततः ।
चोदयित्वा ततस्तत्र प्रत्याययुर्मुनेः पुरः ॥ २१.९८{९८} ॥
तत्र ता रस्मयः सर्वा एकीभूता सुपिण्डिताः ।
मुनेः प्रदक्षिणीकृत्य भ्रुमध्येऽन्तर्हितोऽभवत् ॥ २१.९९{९९} ॥
तद्दृष्ट्वा ते सांघिकाः सर्वे लोकाश्चान्येऽपि विस्मिताः ।
शास्ता किमादिशेद्धार्ममिति ध्यात्वा निषेदिरे ॥ २१.१००{१००} ॥
(र्म् २६४)
तदानंदः समुत्थाय शास्तारं तं मुनीश्वरम् ।
कृतांजलिपुटो नत्वा पप्रछैवं पुरः स्थितः ॥ २१.१०१{१} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवद्वक्त्रात्सुधाकरात् ।
नाना वर्णाः प्रभाः कांता विनिःसृत्य प्रसारिताः ॥ २१.१०२{२} ॥
सर्वांस्त्रैधातुकान्नवभास्य समंततः ।
पुनः प्रत्यागाताः सर्वा एकीभूता सुपिंडिता ॥ २१.१०३{३} ॥
तव प्रदक्षिणीकृत्य भ्रुमध्ये प्रविसंति ताः ।
नाहेतुप्रत्यये बुद्धा दर्शयन्ति स्मितं क्वचित् ॥ २१.१०४{४} ॥
तद्भवान् हेतुना केन स्मितं मुंचसि सांप्रतम् ।
यद्दृष्ट्वा सांघिकः सर्वे इमे लोकाश्च विस्मिताः ॥ २१.१०५{५} ॥
शास्ता किमादिशेद्धर्ममिति संदिग्धमानसाः ।
कुतूहलसमाक्रांतहृदयाः सद्गुणार्थिनः ॥ २१.१०६{६} ॥
त्वत्सद्धर्मामृतं पातुमिछन्ति तृषिता इव ।
यदर्थेऽत्र भवान् स्मितं दर्शयति सरस्मिकम् ॥ २१.१०७{७} ॥
तदर्थं समुपादिश्य सर्वाल्लोकान् प्रबोधय ।
इत्यानंदवच श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तमानंदं सभां चापि समालोक्यैवमादिशत् ॥ २१.१०८{८} ॥
एवमेतत्तथानंद नाहेतुप्रत्ययं क्वचित् ।
संबुद्धाः सुगताः सर्वे प्रविकुर्वन्ति संस्मितम् ॥ २१.१०९{९} ॥
यदर्थेऽहमिहानंद स्मितं मुंचामि सांप्रतम् ।
तदर्थं समुपाख्यामि शृणुत यूयमादरात् ॥ २१.११०{१०} ॥
यदनेन सतानंद नाविकेन प्रसादिना ।
ससंघोऽहं समभ्यर्च्य वंदितो बोधिचेतासा ॥ २१.१११{११} ॥
अनेन कुशलेनायं नाविकोऽपि भविष्यति ।
संसारोत्तरणो नाम प्रत्येकबुद्ध आत्मवित् ॥ २१.११२{१२} ॥
एवं मत्वा महत्पुण्यं त्रिरत्नं सत्कृतोद्भवम् ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नं भजतादरात् ॥ २१.११३{१३} ॥
त्रिरत्नेषु कृतं पुण्यं न क्षिणोति कदा चन ।
व्रतपुण्यविपाकेन संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ २१.११४{१४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वानंदः ससांघिकः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा त्रिरत्नं सर्वदाभजेत् ॥ २१.११५{१५} ॥
एवं शास्त्रा मुनीन्द्रेण व्याकृतमात्मनस्तदा ।
श्रुत्वा स नाविको बुद्धः प्राभ्यनंदत्प्रसादितः ॥ २१.११६{१६} ॥
तदारभ्य सदा नित्यं नाविकः संप्रमोदितः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा सत्कृत्य श्रद्धयाभजत् ॥ २१.११७{१७} ॥
सर्वे लोकाश्च तद्दृष्ट्वा सद्धर्मगुणवांछिनः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नं प्राभजन्मुदा ॥ २१.११८{१८} ॥
ततश्च स जगच्छास्ता भगवान् सह सांघिकैः ।
तथान्यत्र शुभं कर्तुं प्रतस्थे सांप्रभासयन् ॥ २१.११९{१९} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं मया प्रचक्ष्यते तव ।
तथात्र त्वं महाराज त्रिरत्नं सर्वदा भज ॥ २१.१२०{२०} ॥
प्रजाश्चापि तथा धर्मे बोधयित्वा प्रसादयन् ।
(र्म् २६५)
बोधिमार्गे प्रतिस्थाप्य पालयस्व समाहितः ॥ २१.१२१{२१} ॥
तथा ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २१.१२२{२२} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा प्राभ्यनंदत्सपार्षदः ॥ २१.१२३{२३} ॥
यच्छास्त्राख्यातं तथेदं यतिवरकथितं नाविकस्यावदानं
शृण्वन्ति श्रावयन्ति प्रमुदितमनसः श्रद्धया ये प्रसन्नाः ।
ते सर्वे शुद्धभावा जिनगुणरूचनो बोधिचर्या चरन्ते ।
भुक्त्वा सौख्यानि नित्यं मुनिवरनिलये संप्रयान्ति प्रमोदम् ॥ २१.१२४{२४} ॥

++ इत्यवदानतत्वे नाविकावदानं समप्तम् ++


(र्म् २६६)
xxइइ गन्धमादनावदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा प्रार्थयच्चैवमादरात् ॥ २२.१{१} ॥
भदंत श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ २२.२{२} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन् सुधीर्यतिः ।
तमशोकं महीपालं समालोक्यैवमादिशत् ॥ २२.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुभाषितम् ।
तथाहं संप्रवक्ष्यामि तव पुण्यविवृद्धये ॥ २२.४{४} ॥
पुरैकस्मिन् दिने तत्र राजगृहे ससांघिकः ।
भगवान् स जगन्नाथः पिण्डार्थं समुपाविशत् ॥ २२.५{५} ॥
तदा राजगृहे तत्र गृहपतेः सुतो महान् ।
तस्यैका दासिका भद्रा सत्यधर्मानुचारिणी ॥ २२.६{६} ॥
सा स्वाम्यङ्गानुलेपार्थं लोहितचंदनं तदा ।
सुरभिगणसंयुक्तं पिपेष प्रस्तरे मुदा ॥ २२.७{७} ॥
तस्मिन्नेव क्षणे तत्र स संबुद्धः ससांघिकः ।
भासयं मंगलं कृत्वा तद्गृहं निकषाचरत् ॥ २२.८{८} ॥
तथायातं मुनीन्द्रं तं श्रुत्वा सा दारिका मुदा ।
सहसा निर्गता गेहात्तत्र द्रष्टुमुपाचरन् ॥ २२.९{९} ॥
तत्र सा समुपागत्य प्राद्राक्षीत्तं मुनीश्वरम् ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनपरिभूषितम् ॥ २२.१०{१०} ॥
शतसूर्याधिकाभासं शतचंद्रामृतप्रभम् ।
व्यामप्रभासमुज्वालं रत्नांगमिव जंगमम् ॥ २२.११{११} ॥
दृष्ट्वा सा दासिका तत्र मुदिता विस्मयान्विता ।
सुचिरं तं समालोक्य तस्थौ निश्चलमानसी ॥ २२.१२{१२} ॥
तत्र सा सुचिरं दृष्ट्वा दासिकाभिप्रमोदिता ।
सत्कारं कर्त्तुमिछन्ती शास्तुरेवं व्यचिंतयत् ॥ २२.१३{१३} ॥
अहो भाग्यं मुनीन्द्रोऽयं दृश्यते यन्मयाधुना ।
तदस्य किं भजिष्यामि दरिद्रा प्रेषिका ह्यहम् ॥ २२.१४{१४} ॥
कुत्र वा द्रक्ष्यते भूयो मुनीन्द्रोऽयं जगद्गुरुः ।
धिग्मे जन्मापि येनात्र किं चित्पुण्यं न साध्यते ॥ २२.१५{१५} ॥
किं ममानेन देहेन येनेदृशं मुनीश्वरम् ।
प्राप्य किं चित्प्रदत्वापि पुण्यं प्राप्तुं न शक्यते ॥ २२.१६{१६} ॥
अनेन जीवितेनापि किं ममात्र प्रयोजनम् ।
येन दुःखानि भुक्त्वैव किं चित्पुण्यं न साध्यते ॥ २२.१७{१७} ॥
पुण्यं विनात्र संसारे सौख्यं प्राप्तुं कथं कुह ।
तत्पुण्यं प्राप्यते केन विना दानव्रतः क्वचित् ॥ २२.१८{१८} ॥
(र्म् २६७)
किं चात्र दास्यते दानं किं चिद्द्रव्यं न मे गृहे ।
व्रतं वा किं करिष्यामि पराधीना हि दासिका ॥ २२.१९{१९} ॥
तदत्र किं सुखं लप्स्ये किं चिद्दानं व्रतं विना ।
सर्वथाहं विनष्टा स्यां को मां रक्षेद्भवान्तरे ॥ २२.२०{२०} ॥
पुण्येन सद्गतिं यायां पापेन दुर्गतिं सदा ।
इति हेतोः प्रकर्त्तव्यं दानं किं चिदपि व्रतम् ॥ २२.२१{२१} ॥
तर्ह्येतद्विद्यते हस्ते लोहितचंदनं मम ।
एतेनापि मुनीन्द्रस्य भजेयं चरणाम्बुजौ ॥ २२.२२{२२} ॥
इति ध्यात्वा विनिश्चित्य दरिका सा प्रसादिता ।
सहसा स्वगृहं गत्वा तच्चंदनं समाग्रहीत् ॥ २२.२३{२३} ॥
तच्चंदनं समादाय दासिका सा व्यचिन्तयत् ।
यदिदं स्वामिनो द्रव्यं तदनुज्ञां विना कथम् ॥ २२.२४{२४} ॥
यदि स्वामि विजानाति तदा मे कुपितो रुषा ।
निर्भत्स्य ताडयित्वा मां गृहान्निष्कासयेदप्ल् ॥ २२.२५{२५} ॥
तदात्र किं चरिष्यामि दासिकाहं निराश्रया ।
अवश्यं भाविनो भावा भवन्ति महतामपि ॥ २२.२६{२६} ॥
यदि मे कुपितः स्वामी परत्र किं करिष्यति ।
प्रसन्नो यदि वा स्वामी कल्याणं स्यादिहापि मे ॥ २२.२७{२७} ॥
कुपितो व प्रसन्नो वा भवत्वत्रैव मे प्रभुः ।
स्वामी भर्त्तानुशास्तैव परत्र किं करिष्यति ॥ २२.२८{२८} ॥
बुद्धस्तु जगतां स्वामी भर्त्ता नाथोऽनुकंपकः ।
प्रभु धर्मानुशास्ता मे परत्रेहाप्यवेत्सदा ॥ २२.२९{२९} ॥
तदत्र किं ममानेन स्वामिनापि करिष्यते ।
तदेतच्चंदनेनापि भजेयं तं मुनीश्वरम् ॥ २२.३०{३०} ॥
इति ध्यात्वा विनिश्चित्य दासिका सा प्रमोदिता ।
लोहितचंदनेनोभौ पाणौ प्रलिप्य सेत्वया ॥ २२.३१{३१} ॥
गृहाद्वहिर्विनिर्गत्वा भगवतेऽन्त उपागता ।
पादयोरुभयोस्तेन चंदनेन लिलेप सा ॥ २२.३२{३२} ॥
ततः सा दारिका नारी कृतांजलिपुटो मुदा ।
पादौ तस्य मुनेर्नत्वा पुरतः समुपाश्रयत् ॥ २२.३३{३३} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा तस्या भक्तिरतं मनः ।
तच्चंदनसौरभ्यैस्तत्पुरं समपूरयत् ॥ २२.३४{३४} ॥
ततस्तद्गंधमाघ्राय सर्वे पौराः सविस्मयाः ।
कस्येदं गंधमायातमिति प्रोक्त्वा प्रचेरिरे ॥ २२.३५{३५} ॥
ततस्तद्वृत्तिमाज्ञाय सर्वे लोकाः प्रमोदिताः ।
तद्द्रष्टुं सहसा तत्र भगवतोऽन्तिकमुपाययुः ॥ २२.३६{३६} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते लोका दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुनिम् ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्वा समुपतस्थुरादरात् ॥ २२.३७{३७} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा सर्वान्स्तान् समुपस्थितान् ।
आर्य्यसत्यं समारभ्य दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ २२.३८{३८} ॥
तद्धार्मदेशनां श्रुत्वा सर्वे लोकाः प्रबोधितः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा सदा भजितुमीछिरे ॥ २२.३९{३९} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा दासिका सा प्रबोधिता ।
(र्म् २६८)
सांजलिस्तं मुनिं नत्वा प्रणिधानं व्यधात्तथा ॥ २२.४०{४०} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन संसारेऽत्र पुनर्भवे ।
प्रत्येकां बोधिमासाद्य निर्वाणपदमाप्नुयाम् ॥ २२.४१{४१} ॥
एवं बुद्धपदं प्राप्त्यै प्रणिधानं कृतं तया ।
दृष्ट्वा स भगवांस्तत्र स्मितं प्रादुर्व्यधात्तदा ॥ २२.४२{४२} ॥
ततस्तस्य मुनेर्वक्त्रान्नानावर्णाः सुरस्मयः ।
विनिर्गता दिशः सर्वा भासयन्तः प्रसेरिरे ॥ २२.४३{४३} ॥
या अधस्ताद्गताभासाः सर्वत्र नरकेष्वपि ।
अवभास्य शुभं कृत्वा सर्वत्र संप्रसंसिरे ॥ २२.४४{४४} ॥
तत्र सत्वान् परिस्पृश्य कृत्वा सर्वान् सुखान्वितान् ।
संबुद्धदर्शनं दत्वा संप्रेषयन् सुरालायम् ॥ २२.४५{४५} ॥
याश्चाप्युर्द्धं गताभासताः सर्वांश्च सुरालयन् ।
अवभास्यामरान् सर्वान् समुद्घुष्याभ्यचोदयन् ॥ २२.४६{४६} ॥
अनित्यं खलु संसारं सर्वं शून्यं निरात्मकम् ।
इति मत्वात्र कर्त्तव्यं संबुद्धभजनं सदा ॥ २२.४७{४७} ॥
निष्क्रामत रभध्वं तत्सद्धर्मं बुद्धशासने ।
मारचर्यां परित्यज्य चरत भद्रचारिकाम् ॥ २२.४८{४८} ॥
योऽप्रमत्तश्चरत्यत्र संबुद्धशासने व्रतम् ।
स विहाय पुनर्जातिं दुःखस्यांतं करिष्यति ॥ २२.४९{४९} ॥
इति मत्वात्र संसारे परिशुद्धत्रिमण्डलाः ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा भजध्वं श्रद्धया सदा ॥ २२.५०{५०} ॥
एतद्घोषं समाकर्ण्य सर्वे देवाः प्रमोदिताः ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा प्राचरन् सर्वदा शुभे ॥ २२.५१{५१} ॥
ततस्ते रश्मयः सर्वे भासयन्तः समंततः ।
प्रत्यागता मुनीन्द्रस्य पुरतः समुपाश्रयन् ॥ २२.५२{५२} ॥
तत्र ते रश्मयः सर्वेऽप्येकीभूताः सुपिण्डिताः ।
शास्तुः प्रदक्षिणीकृत्य भ्रुवोऽन्तरे तिरोदधौ ॥ २२.५३{५३} ॥
तद्दृष्ट्वा ते सभासीनाः सर्वे लोकाः सविस्मयाः ।
शास्ता किमादिशेद्धर्ममिति ध्यात्वा समाश्रयन् ॥ २२.५४{५४} ॥
तत्रानंदः समालोक्य सर्वांल्लोकान् सविस्मयान् ।
सांजलिस्तं जगन्नाथं प्रणत्वैवं समब्रवीत् ॥ २२.५५{५५} ॥
भगवन् हेतुना केन स्मितं मुंचति सांप्रतम् ।
नाहेतुप्रत्ययं बुद्धाः स्मितं मुंचंति सर्वदा ॥ २२.५६{५६} ॥
यद्भवतः स्मिते वक्त्रान्नानावर्णाः सुरश्मयः ।
निर्गताः सर्वलोकेषु प्रसृता अवभास्यत ॥ २२.५७{५७} ॥
इमे सर्वत्र भद्राणि कृत्वा सत्वांश्च भद्रितान् ।
प्रत्यागता भवदुर्णामध्ये चान्तर्दधन्ति हि ॥ २२.५८{५८} ॥
एतदद्भुतमालोक्य सर्वे लोका इमेऽधुना ।
शास्ता किमादिशेद्धर्ममिति ध्यात्वा समास्थिताः ॥ २२.५९{५९} ॥
भवद्धर्मामृतं पातुं सर्वे सद्धर्मवांछिनः ।
भवन्तमेव संवीक्ष्य संतिष्ठन्ते समाहिताः ॥ २२.६०{६०} ॥
(र्म् २६९)
भगवंस्तद्यदर्थे त्वं स्मितं मुंचसि सांप्रतम् ।
तदर्थं समुपादिश्य सर्वाल्लोकान् प्रबोधय ॥ २२.६१{६१} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स मुनीश्चरः ।
तमानंदं सभां चापि समालोक्यैवमादिशत् ॥ २२.६२{६२} ॥
एवमेतन्महानंद सर्वेऽपि सुगता जिनाः ।
नाहेतुप्रत्ययं क्वापि स्मितं मुंचंति सर्वदा ॥ २२.६३{६३} ॥
यदर्थेऽहमिहानंद स्मितं मुंचामि सांप्रतम् ।
तदर्थं संप्रवक्ष्यामि सर्वे शृण्वंतु सादरम् ॥ २२.६४{६४} ॥
पश्यानंदानया नार्य्या दारिकया मम पदोः ।
लोहितचंदनेनैवं प्रलिप्य सत्कृतिः कृता ॥ २२.६५{६५} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन दारिकेयं भविष्यति ।
प्रत्येकसुगतो गन्धमादनो नाम सर्ववित् ॥ २२.६६{६६} ॥
यथेयं मयि संबुद्धचित्तं प्रसाद्य मोदिता ।
प्रणिधानं करोत्येवं प्रत्येकबोधिमाप्स्यति ॥ २२.६७{६७} ॥
एवं मत्वा महत्पुण्यं संबुद्धभजनोद्भवम् ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नं भजमादरात् ॥ २२.६८{६८} ॥
त्रिरत्नभजनोद्भूतं पुण्यमहत्तरं बहु ।
यथेछाबोधिसंभारपूरणं निर्वृतिं प्रदम् ॥ २२.६९{६९} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सर्वेऽनुमोदिताः ।
त्रिरत्नभजनं कर्तुं प्राभ्यनन्दन् सदापि ते ॥ २२.७०{७०} ॥
तदा सा दासिकाप्येवं शास्त्रा व्याकृतमात्मनः ।
श्रुत्वाभिनंदिता भूयो ननाम तं मुनीश्वरम् ॥ २२.७१{७१} ॥
ततः सा स्वामिना दत्तं द्रव्यमादाय सत्वरा ।
तदर्हभोजनैः पूर्णं पात्रं कृत्वा मुदाचरत् ॥ २२.७२{७२} ॥
तत्र सा मुदिता तस्मै मुनीन्द्राय प्रदापयत् ।
सांजलिः प्रणतिं कृत्वा स्वगेहं समुपाचरत् ॥ २२.७३{७३} ॥
ततः स भगवान् पृष्टे पिण्डपात्रं तयार्चितम् ।
ससंघं स्वाश्रमे गत्वा व्यहरद्धर्ममादिशत् ॥ २२.७४{७४} ॥
तत्र सा दासिका भद्रा त्रिरत्नं शरणं गता ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं प्राभजन् सर्वदा मुदा ॥ २२.७५{७५} ॥
एवं मे गुरुणाख्यातं श्रुतं मयात्र कथ्यते ।
तथा त्वमपि राजेंद्र त्रिरत्नं सर्वदा भज ॥ २२.७६{७६} ॥
तथा राजं प्रजाश्चापि बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य पालयस्व समाहितः ॥ २२.७७{७७} ॥
तथा तं मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २२.७८{७८} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूमिपः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ २२.७९{७९} ॥
इदं नरा ये चि च गंधमादनावदानमत्र प्रथितं प्रसादिताः ।
शृण्वन्ति ये चापि निशामयन्ति सर्वे सुखाढ्याः प्रचरन्ति सद्गतौ ।

(र्म् २७०)
++ इति रत्नावदानतत्वे गंधमादनावदानं समाप्त ++


(र्म् २७१)
xxइइइ प्रेतिकायाः कथा
अथाशोको महाराजः सांजलिः संप्रमोदितः ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ २३.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ २३.२{२} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हं महामतिः ।
उपगुप्तो नरेंद्रं तैः समालोक्यैवमादिशत् ॥ २३.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वा बुद्धानुमोदय ॥ २३.४{४} ॥
पुरा स भगवान् बुद्धः शाक्यसिंहो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता धर्मराजो विनायकः ॥ २३.५{५} ॥
भिक्षुभिः श्रावकैः सार्द्धं भिक्षुणीभिश्च चैलकैः ।
उपासकैः शुभाचारैरुपासिकागणैरपि ॥ २३.६{६} ॥
बोधिसत्वैर्महासत्वैः संबोधिचारिकोद्यमैः ।
तथान्यैस्तीर्थिकैश्चापि संबुद्धगुणवांछिभिः ॥ २३.७{७} ॥
राजगृहपुरोपान्ते वेणुवने मनोरमे ।
जिनाश्रमे महोद्याने करंदकनिवापके ॥ २३.८{८} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन बोधिचर्यां प्रकाशयन् ।
सद्धर्मदेशनां कुर्वन् विजहार विरोचयन् ॥ २३.९{९} ॥
तत्सद्धर्मदेशनां श्रोतुं तत्र सर्वे समागताः ।
देवा दैत्याश्च नागेन्द्रा यक्षगंधर्वकिन्नराः ॥ २३.१०{१०} ॥
ग्रहा विद्याधराः सिद्धा लोकपालगणा अपि ।
ऋषयो ब्राह्मणाश्चापि राजानः क्षत्रियात्मजाः ॥ २३.११{११} ॥
वैश्याश्च मंत्रिणोऽमात्या गृहाधिपा महाजनाः ।
पौरिकाः सार्थवाहाश्च वणिजः शिल्पिनोऽपि च ॥ २३.१२{१२} ॥
ग्राम्या जानपदाश्चापि तथा कार्पटिकादयः ।
सर्वे ते समुपायातास्तत्राश्रमे उपाविशन् ॥ २३.१३{१३} ॥
तत्र सभासनासीनं श्रीघनं तं मुनीश्वरम् ।
व्यामप्रभाविरोचं तं भिक्षुसंघैः पुरस्कृतम् ॥ २३.१४{१४} ॥
दृष्ट्वा ते मुदिताः सर्वे प्रणत्वा समुपागताः ।
कृत्वा प्रदक्षिणान्येनं समानर्चु यथाक्रमम् ॥ २३.१५{१५} ॥
ततस्सर्वेऽपि ते लोकाः परिवृत्य समंततः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतस्थुः समाहिताः ॥ २३.१६{१६} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा सर्वान्स्तान् समुपाशृतान् ।
आर्य्यसत्यं समार्गांगं सद्धर्मं समुपादिशन् ॥ २३.१७{१७} ॥
तात्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे ते संप्रबोधिताः ।
(र्म् २७२)
धर्मविशेषमाज्ञाय बोधिचर्यां समीछिरे ॥ २३.१८{१८} ॥
तदैकस्मिन् दिने भिक्षुरायुष्मान्नारदाभिधः ।
भिक्षार्थं पात्रमादाय राजगृहपुरे ययौ ॥ २३.१९{१९} ॥
तत्र स नारदो भिक्षुः पिंडार्थं समुपाचरन् ।
गृहस्थेन समालोक्य नीत्वा गेहे मुदासने ॥ २३.२०{२०} ॥
प्रतिस्थाप्य समभ्यर्च्य सुप्रणीतरसान्वितैः ।
तीलोदनैः सुधाकल्पैः पानैश्च प्रतिपूजितः ॥ २३.२१{२१} ॥
तद्भुक्त्वा स यतिस्तुष्टो दत्वा तस्मै शुभाशिषम् ।
समुत्थाय ततोऽरण्ये विहर्त्तुं निर्जनेऽचरत् ॥ २३.२२{२२} ॥
तत्र स नारदो योगी गृध्रकूटनगान्तिके ।
ददर्श प्रेतिकामेकां राक्षसीमिव भीषणाम् ॥ २३.२३{२३} ॥
वृक्षमूले स्थितां रक्तविन्दुव्याप्ताम्वरावृताम् ।
अस्थिशकलसंकीर्णे प्रेतालये निवासिनीम् ॥ २३.२४{२४} ॥
स्वात्मजानपि भक्षन्तीं क्षुत्पिपासाग्निदाहिनाम् ।
कृशाङ्गीं विकृताकारां कर्वुरमुक्तकेशिनीम् ॥ २३.२५{२५} ॥
दृष्ट्वा स नारदस्तत्र समुपासृत्य तत्पुरः ।
प्रेतिकां तां समालोक्य पप्रछैवं पुराकृतम् ॥ २३.२६{२६} ॥
किं त्वया प्रकृतं घोरं पातकं पूर्वजन्मसु ।
येनैवं दुःसहमनुभवसि सांप्रतम् ॥ २३.२७{२७} ॥
इति तेनार्हता पृष्टे प्रेतिका सा रुदन्त्यपि ।
नारदं तं यतिं दृष्ट्वा शनैरेवमभाषत ॥ २३.२८{२८} ॥
भदन्त किं मया ह्यत्र वक्ष्यते यत्पुराकृतम् ।
दिवारात्रौ पंचपुत्रान् प्रसूता मे प्रभक्षिता ॥ २३.२९{२९} ॥
तेनापि न संतुष्टा बुभुक्षिता प्रवर्द्धते ।
तद्भवांस्तं जगद्विज्ञं पृछता मत्पुराकृतम् ॥ २३.३०{३०} ॥
स मुनीन्द्रो जगच्छास्तादिशेत्तेऽस्मत्पुराकृतम् ।
आदित्ये हि समुद्याते दीपेन किं प्रयोजनम् ॥ २३.३१{३१} ॥
तथास्मत्प्रकृतं पापं श्रुत्वान्येन नरादयः ।
सत्वाः संत्रसिता एवं कुर्यु न के चन ॥ २३.३२{३२} ॥
सर्वे तेऽपि दिशेत्पापान् विरम्य शीलसंवृताः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा प्रभजेयुः सदाद्रिताः ॥ २३.३३{३३} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा नारदः स प्रबोधितः ।
तथेति सहसा गत्वा तत्र वेणुवनेऽसरत् ॥ २३.३४{३४} ॥
तदा स भगवांस्तत्र ध्यानालयात्समुत्थितः ।
सभामध्यासनासीनः सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २३.३५{३५} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र नारदः सत्वरान्वितः ।
दूरात्तं श्रीघनं पश्यन् सहसा समुपाचरन् ॥ २३.३६{३६} ॥
तमेव समुपायातं नारदं स मुनीश्वरः ।
दृष्ट्वारात्समुपामंत्र्य पुनरेवमभाषत ॥ २३.३७{३७} ॥
एहि ते स्वागतं भिक्षो कुतस्त्वं समुपागतः ।
किमर्थमिह येनैवं प्रायासि तद्वदस्व मे ॥ २३.३८{३८} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण नारदः स कृतांजलिः ।
समुपेत्य मुनीन्द्रं तं प्रणत्वैवं न्यवेदयत् ॥ २३.३९{३९} ॥
(र्म् २७३)
भगवन् भवतां पादौ द्रष्टुमिह समाचरे ।
अद्याहं निर्जनेऽरण्ये विहर्तुं समुपाचरे ॥ २३.४०{४०} ॥
तत्राहं प्रेतिकामेकां राक्षसीमिव भीषणाम् ।
कृशाङ्गीं विकृताकारां रक्तविन्दुऽन्वितांवराम् ॥ २३.४१{४१} ॥
अनेका अस्थिषंकीर्णे प्रेतालये इव स्थिताम् ।
पश्यामि तामुपासृत्य परिपृछामि तत्कृतम् ॥ २३.४२{४२} ॥
किं त्वया प्रकृतं पापं पूर्वजन्मसु दारुणम् ।
येनेदृग्महादुःखमनुभवसि सांप्रतम् ॥ २३.४३{४३} ॥
इति पृष्टे मयाथासौ प्रेतिका दुःखतापिनी ।
रुदन्ती मां समालोक्य शनैरेवमभाषत ॥ २३.४४{४४} ॥
भदन्त किं वदिष्यामि यन्मया पातकं कृतम् ।
येनेदृशं महादुःखमनुभवामि सांप्रतम् ॥ २३.४५{४५} ॥
पंचपुत्रानहं रात्रौ दिवा पंच तथापरान् ।
प्रसूय तां प्रभक्ष्यामि नास्ति तृप्तिस्तथापि मे ॥ २३.४६{४६} ॥
एवं क्षुत्पिपासाग्नितीव्रतापाभिदाहिता ।
दिवारात्रिं महद्दुःखं भुक्त्वा तिष्ठामि जंगले ॥ २३.४७{४७} ॥
तत्पुरा किं कृतं घोरं पातकमतिदारुणम् ।
मयापि ज्ञायते नात्र परिपृछ मुनीश्वरम् ॥ २३.४८{१४८} ॥
सर्वज्ञस्त्रिजगच्छास्ता भगवान् स मुनीश्वरः ।
यन्मया प्रकृतं पापं तत्सर्वं समुपाविशेत् ॥ २३.४९{४९} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा तथेति परिबोधितः ।
भवन्तमत्र संप्रष्टुं समागछामि सांप्रतम् ॥ २३.५०{५०} ॥
किं तया प्रकृतं घोरं पातकमतिदारुणम् ।
येनैवं दुःसहं दुःखं भुक्त्वा चरति साधुना ॥ २३.५१{५१} ॥
तत्सर्वं समुपादिश्य प्रबोधयितुमर्हति ॥ २३.५२{५२} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
नारदं तं महाभिज्ञं समालोक्यैवमादिशेत् ॥ २३.५३{५३} ॥
नारद प्रेतिका सातितीव्रपातकसाधिनी ।
यदीच्छेस्तत्कृतं श्रोटुं शृणु वक्ष्यामि तेऽधुना ॥ २३.५४{५४} ॥
तद्यथाभूत्पुरा पुर्य्यां वाराणस्यां महाजनः ।
श्रेष्ठी प्राढ्यो महच्छ्रीमाच्छ्रीदोपमो धनाधिपः ॥ २३.५५{५५} ॥
स कुलधर्मिणीं भार्यामुपयेमे यथाविधिम् ।
ततः स कांतया सार्द्धं तया रेमे प्रमोदयन् ॥ २३.५६{५६} ॥
तस्यैवं रममाणस्य क्रीडतः सुचिरादपि ।
तस्यामेकोऽपि पुत्रो वा पुत्री वा नाभ्यजायत ॥ २३.५७{५७} ॥
ततः स गृहभृच्छ्रेष्ठी सन्ततिदर्शनोत्सुकः ।
तन्निराशाभिसंतप्तमूर्छितोऽभूद्यथातुरः ॥ २३.५८{५८} ॥
कपोलं स्वभुजे स्थाप्य शोकागारे व्यवस्थितः ।
संपच्चिन्ताविषण्णास्यो मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ २३.५९{५९} ॥
हा दैव किं मया पापं सुकृतं दुःकृतं पुरा ।
यन्ममैवं विधं दुःखं सुखं चात्र प्रजायते ॥ २३.६०{६०} ॥
अनेकद्रव्यसंपत्तिसमुदितं गृहं मम ।
(र्म् २७४)
तत्र भोक्ता तु नैकोऽपि पुत्रोऽस्ति दुहितापि न ॥ २३.६१{६१} ॥
तत्सर्वं स्वापतेयं हि ममात्ययान्नराधिपः ।
अपुत्रकमिति कृत्वा सर्वस्वं सर्वथा हरेत् ॥ २३.६२{६२} ॥
यन्मयानेकयत्नेन साधितं रक्षितं च तत् ।
सर्वमेव निरर्थेन विनष्टं मे भविष्यति ॥ २३.६३{६३} ॥
तदत्र किं करिष्यामि यस्योपायं न मन्यते ।
सर्वथाहं विनष्टोऽस्मि को मां रक्षेदिहाधुना ॥ २३.६४{६४} ॥
एवं चिन्ताविषण्णास्यं स्वामिनं तं गृहाधिपम् ।
दृष्ट्वा सा रमणी भार्या समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ २३.६५{६५} ॥
स्वामिन्नत्र किमेव त्वं तिष्ठसे दुःखचिन्तया ।
किं तव जायते दुःखं तद्वदस्व ममाग्रतः ॥ २३.६६{६६} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स गृहस्थो विनिश्वसन् ।
तं भार्यां रमणीकान्तां समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ २३.६७{६७} ॥
प्रियेऽत्र किं वदिष्यामि यस्योपायं न मन्यते ।
यन्मेऽस्ति महती संपदस्या भोक्ता न विद्यते ॥ २३.६८{६८} ॥
नूनं मदत्ययाद्राजा ममैताः सर्वसंपदः ।
अपुत्रस्य नृपाधीना इति कृत्वा हरिष्यति ॥ २३.६९{६९} ॥
यन्ममैता महायत्नैः साधिता वन्दिता अपि ।
तत्सर्वं हि निरर्थेन विनक्ष्यति निरत्ययात् ॥ २३.७०{७०} ॥
एतन्मे जायते दुःखं तदत्र किं वदेय हि ।
को ममैतन्महच्छल्यं हृदयेऽत्र समुद्धरेत् ॥ २३.७१{७१} ॥
इति चिन्ताविषण्णात्र हृदयं दह्यते मम ।
तेनैवमत्र तिष्ठामि विषदग्धो यथातुरः ॥ २३.७२{७२} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा सा भार्या रमणी प्रिया ।
स्वामिनं तं समालोक्य बोधयितुं समब्रवीत् ॥ २३.७३{७३} ॥
एतदर्थे विषादत्वं मा कृथाः सर्वथा प्रिये ।
उपायां कुरु तत्प्राप्त्यै यदि संततिमिछसि ॥ २३.७४{७४} ॥
उपायमपि सिद्ध्येत देवतानां प्रसादतः ।
तद्देवताः समाराध्य याचस्व सन्ततिं मुदा ॥ २३.७५{७५} ॥
तदा देवप्रसादेन जयेन्नौ सन्ततिः खलु ।
पुत्रो वा यदि वा पुत्री जाता स्यात्सफलं भवे ॥ २३.७६{७६} ॥
इति मे वचनं श्रुत्वा कुलस्थितिं यदीछसि ।
देवताराधनं कृत्वा भजस्व संततीछया ॥ २३.७७{७७} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स गृहस्थः प्रबोधितः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा तथा कर्त्तुं समैछत ॥ २३.७८{७८} ॥
ततः स गृहभृच्छ्रेष्ठी भार्यया सह मोदितः ।
स्वकुलेशं समभ्यर्च्य सन्तानं समयाच तत् ॥ २३.७९{७९} ॥
तथापि श्रेष्ठिनस्तस्य भार्याभून्नैव गर्भिणी ।
ततः स परिखिन्नात्मा तस्थावेवं निराशया ॥ २३.८०{८०} ॥
ततः सा रमणी भार्या निराशाखिन्नमानसम् ।
स्वामिनं तं समालोक्य पुनरेवमभाषत ॥ २३.८१{८१} ॥
स्वामिन्मात्र विषादत्वं कृथा धैर्यं समाश्रय ।
विषादो क्लीयते चित्तं क्षीणद्त्तो न वीर्यभाक् ॥ २३.८२{८२} ॥
(र्म् २७५)
वीर्यं विनात्र संसारे किं चित्कार्यं न सिद्ध्यते ।
तस्माद्वीर्यं समालम्ब्य भज देवान् समाहितः ॥ २३.८३{८३} ॥
यदि पुत्रो न जाताः स्यात्पुत्री वापि न जायते ।
पुण्यं तु वर्द्ध्यते नूनं देवताराधनादपि ॥ २३.८४{८४} ॥
इति मत्वात्र संसारे सदा सौख्यं यदीछसि ।
सर्वान् देवान् समभ्यर्च्य भजस्वा श्रद्धयादरात् ॥ २३.८५{८५} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा भर्त्ता श्रेष्ठी स बोधितः ।
तथेति प्रतिभाषित्वा देवानर्चितुमैछत ॥ २३.८६{८६} ॥
तथा सन्तानमिछेन् स गृहस्थो भर्य्यया मुदा ।
विधिं स्रष्टारमाराध्य संततिं समयाचत ॥ २३.८७{८७} ॥
तथापि तस्य भार्या सा गर्भिणी नोऽभवच्चिरम् ।
ततश्च स विभग्नाशस्तस्थौ शोकविषादितः ॥ २३.८८{८८} ॥
तटोऽपि भार्यया भूयः प्रेर्य्यमाणः स बोधितः ।
विश्वंभरं समभ्यर्च्य ययाच संततिं तथा ॥ २३.८९{८९} ॥
तथापि साभवन्नैव दोहदलक्षणाङ्किता ।
ततश्चासौ गृहस्थोऽभून्निराशापरिखेदितः ॥ २३.९०{९०} ॥
तथा स भार्यया भूयः प्रेरितः परिबोधितः ।
महेश्वरं समभ्यर्च्य संततिं समयाचत ॥ २३.९१{९१} ॥
तथेन्द्रं च समाराध्य प्रार्थयत्संततिं मुदा ।
एवं लोकाधिपान् सर्वान् ग्रहान् सर्वानहूरपि ।
समाराध्य समभ्यर्च्य प्रार्थयत्सन्ततिं तथा ॥ २३.९२{९२} ॥
ततश्चैवं महाकालं कुमारं च गणाधिपम् ।
भैरवं मातृकाश्चापि प्रार्थयद्वंशमर्चयन् ॥ २३.९३{९३} ॥
एवमन्यानपि देवान् विहारमण्डपाश्रयान् ।
मठसत्राश्रमारामशृंगाटकप्रतिष्ठितान् ॥ २३.९४{९४} ॥
उद्यानपर्वतारण्याक्षत्रसीमादिसंस्थितान् ।
सर्वजलाश्रयस्थांश्च सर्वान्नागाधिपानपि ॥ २३.९५{९५} ॥
रथ्याचत्वरमार्गादिप्रतिस्थितान् समुत्सुकः ।
सर्वान् देवान् समाराध्य ययाचैवं स संततिम् ॥ २३.९६{९६} ॥
तथापि श्रेष्ठिनस्तस्य भार्यायां सुचीरादपि ।
तस्यां नैवाभवत्किं चिद्दोहदोत्पत्तिलक्षणम् ॥ २३.९७{९७} ॥
ततः स गृहभृच्छ्रेष्ठी दृष्ट्वा वंशनिरन्तरम् ।
निराशाप्रतिखिन्नात्मा तस्थावेवं यथातुरः ॥ २३.९८{९८} ॥
एतद्दुःखविभिन्नास्यं दृष्ट्वा सा रमणी प्रिया ।
स्वामिनं तं समीक्षन्ती पुनरेवमभाषत ॥ २३.९९{९९} ॥
स्वामिन्नत्र विषादेन किं चित्कार्यं न सिद्ध्यते ।
इति मत्वा यथाकामं सौख्यं भुक्त्वा समाचर ॥ २३.१००{१००} ॥
यदावाभ्यां कृतं पापं तत्फलं भुज्यतेऽधुना ।
तदत्र किं करिष्यावो दैवं हि वलवान् भवे ॥ २३.१०१{१} ॥
यदभावि भवेन्नैव भावि चेन्नान्यथा क्वचित् ।
अवश्यं भाविनो भावा भवन्ति सर्वथा भवे ॥ २३.१०२{२} ॥
इति मत्वात्र संसारे भुक्त्वा सौख्यं यथेछया ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चर सत्यं समाहितः ॥ २३.१०३{३} ॥
(र्म् २७६)
तेहैव सर्वदा भद्रमिहामुत्रापि सर्वतः ।
क्रमाद्बोधिपदं प्राप्य निर्वृतिं समवाप्स्यति ॥ २३.१०४{४} ॥
इति भार्यासमाख्यातं श्रुत्वा श्रेष्ठी स बोधितः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा कञ्चित्कालं व्यलंघयत् ॥ २३.१०५{५} ॥
ततस्तस्य सुहृन्मित्रमुपागत्य पुरः स्थितः ।
तत्संतानसमुत्पत्यै तन्मित्रमेवमब्रवीत् ॥ २३.१०६{६} ॥
भो मित्र शृणु मे वाक्यं यत्ते हितं मयोच्यते ।
सर्वथास्यां प्रियायां ते संतानं विद्यते न हि ॥ २३.१०७{७} ॥
तदुपायं तु कर्त्तव्यं संततिं प्रतिपत्तये ।
निर्वंशस्य हि संसारे निरर्थं सर्वसाधनम् ॥ २३.१०८{८} ॥
तत्संतानसमुत्पत्यै द्वितीयं पुत्रभाविनीम् ।
अपरां युवतीं भार्यां विवह विधिना पुनः ॥ २३.१०९{९} ॥
कदा चित्तव भाग्येन सा पुत्रं जनयेदपि ।
तदा ते सफलं जन्मः कुलस्थितिर्भवेदपि ॥ २३.११०{१०} ॥
इति मित्रोदितं श्रुत्वा स गृहस्थः प्रबोधितः ।
तथा हीति प्रतिज्ञाय तं मित्रमभ्यमानयत् ॥ २३.१११{११} ॥
ततः स गृहभृच्छ्रेष्ठी निरीक्ष्य पुत्रभाविनीम् ।
अपरां युवतीं कांतामुपयेमे यथाविधिः ॥ २३.११२{१२} ॥
ततः स कुलिकः श्रेष्ठी तया सार्द्धं प्रमोदितः ।
यथाकामं सुखं भुक्त्वा रराम परिचारयन् ॥ २३.११३{१३} ॥
ततस्तस्य गृहस्थस्य यथाकामं प्रभुंजतः ।
समये सा प्रिया भार्या वभूव गर्भिणीऽचिरात् ॥ २३.११४{१४} ॥
ततः क्रमात्प्रवृद्धोऽभूद्गर्भस्तस्या दिने दिने ।
तदा सा गर्भसंजातं परिज्ञायाभ्यनन्दत ॥ २३.११५{१५} ॥
ततः सा भद्रिका कान्ता स्वामिनं तं प्रमोदिता ।
रहसि समुपामंत्र्य समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ २३.११६{१६} ॥
दिष्ट्यार्य्यपुत्र वृद्धोऽसि गर्भे मे जायते शिशुः ।
दक्षिणपार्श्वसंस्थायत्तदयं दारको भवेत् ॥ २३.११७{१७} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स गृहस्थोऽभिनंदितः ।
सव्यवाहुं समुत्सार्य मुदैवं समुदाहरत् ॥ २३.११८{१८} ॥
हा मेऽभिलषितं सिद्ध्येत्पश्येयं संततेर्मुखम् ।
सांप्रतं नावजातोऽस्मि कुलस्थितिर्भवेदपि ॥ २३.११९{१९} ॥
कृत्यानि मे प्रकुर्वीत विभृयाच्च भृतः प्रति ।
दायाद्यं प्रतिपद्येत वंशो पि स्याच्चिरस्थितः ॥ २३.१२०{२०} ॥
यन्मया प्रकृतं दानं यच्च पुण्यं प्रसाधितम् ।
एतद्विपाककौशल्यमेतयोरनुगछतु ॥ २३.१२१{२१} ॥
एवं स मुदितः श्रेष्ठी तां भार्यां भद्रिकां प्रियाम् ।
सुपथ्योपचारसंयुक्तैराहारैः समपोषयत् ॥ २३.१२२{२२} ॥
दूष्यैश्चीनांशुकैः पट्टैः कोमलैस्सौरभान्वितैः ।
नानारत्नाभ्यलंकारैर्मण्डयित्वाभ्यमोदयत् ॥ २३.१२३{२३} ॥
एवं तां भद्रिकां कान्तां पथ्योपचारभूषणैः ।
पोषितां मण्डितां कृत्वा प्रामाणयत्प्रसादयन् ॥ २३.१२४{२४} ॥
(र्म् २७७)
एवं तां गर्भिणीं भर्तुर्बहुमानाभिनंदिताम् ।
दृष्ट्वा सा प्रथमा भार्या भूय एवं व्यचिंतायत् ॥ २३.१२५{२५} ॥
यद्येषा युवती कांता जनयेदतिसंततिम् ।
तदेतत्सर्वसंपत्तिरधीनास्या भवेदपि ॥ २३.१२६{२६} ॥
एषैव हि प्रधाना स्यात्सर्वलोकप्रमाणिका ।
कोऽपि प्रमाणयेन्नैव जरतीं मामपुत्रिताम् ॥ २३.१२७{२७} ॥
तदत्रास्याः सपत्न्या मे यथा स्याद्गर्भशातनम् ।
तथोपायं प्रकर्त्तव्यं सुगुप्तेन मयाधुना ॥ २३.१२८{२८} ॥
कामरागाग्नितप्तस्य नास्ति किं चिद्धि पातकम् ।
सर्वमपि प्रकर्त्तव्यं भोक्तव्यं सर्वतोऽपि च ॥ २३.१२९{२९} ॥
ततः सा प्रमदा दुष्टा तस्या गर्भाभिशातनम् ।
द्रयं पानाभिसंयुक्तं ददौ विश्रम्भवादिनी ॥ २३.१३०{३०} ॥
तत्सपत्न्यार्पितं पानं दृष्ट्वा सा भद्रिकार्जवा ।
हस्ताभ्यां सहसादाय पपौ तृष्णार्दिता यथा ॥ २३.१३१{३१} ॥
तदेतत्पीतमात्रेण तस्या गर्भो विघूर्णितः ।
सहसाभिद्रवीभूतः प्रसश्रावाभ्यशोषतः ॥ २३.१३२{३२} ॥
ततः सा भद्रिका नारी भर्त्तारं तं सबांधवम् ।
सहसा समुपामंत्र्य पुनरेवं न्यवेदयत् ॥ २३.१३३{३३} ॥
स्वामिंस्तवानया पत्न्या प्रियया गर्भशातनम् ।
पानमौषधसंयुक्तं सादरं मे प्रदीयते ॥ २३.१३४{३४} ॥
तत्तद्दत्तं सविश्वासं गृहीत्वा पीयते मया ।
तत्पानपीतमात्रेण गर्भो मे स्रस्यतेऽधुना ॥ २३.१३५{३५} ॥
तदत्र किं करिष्यामि यतो मे नश्यते शिशुः ।
यदर्थं प्रकृतं दानं तत्सर्वं निस्फलं तव ॥ २३.१३६{३६} ॥
इत्याख्यातं तया पत्न्या श्रुत्वा श्रेष्ठी स रोषितः ।
तां सहसाहूय परिभाष्यैवमालपत् ॥ २३.१३७{३७} ॥
हा रे रे दुर्मते दुष्टे घोरपातकसाधिनी ।
एवमपि महाघोरं पातकं प्रकृतं त्वया ॥ २३.१३८{३८} ॥
यदर्थे देवताः सर्वास्समाराध्याभियाचिताः ।
नानाविधानयत्नानि प्रकृतानि ममानिशम् ॥ २३.१३९{३९} ॥
सर्वाण्येतानि यत्नानि त्वया व्यर्थीकृतानि हि ।
तदत्र किं त्वया पत्न्या पापिष्ठया व्रजाधुना ॥ २३.१४०{४०} ॥
मया त्वं पापिनी त्यक्ता मा तिष्ठेह गृहे मम ।
इत्युक्तं स्वामिना तेन श्रुत्वा सा दुरिताशया ।
सज्ञातेः स्वामिनस्तस्य पुररेवमभाषत ॥ २३.१४१{४१} ॥
किमेवं वदसे स्वामिन्न मयेदं कृतं खलु ।
मया न मन्यते नूनं तदिदं त्वं विचारय ॥ २३.१४२{४२} ॥
यदि दत्तं मया द्रव्यमस्या गर्भाभिशातनम् ।
प्रेतीभूतात्मजान् पुत्राञ्जातां जातान् दिवानिशम् ॥ २३.१४३{४३} ॥
प्रभुक्त्वैवं महद्दुःखे चिरेयु दुर्गतौ सदा ।
इत्येवं शपथं कृत्वा स्वामिनं तमबोधयत् ॥ २३.१४४{४४} ॥
इति प्रोक्तं तया पत्न्या श्रुत्वा श्रेष्ठी स बोधितः ।
(र्म् २७८)
चिराशापरिमुक्तात्मा मृता प्रेतालये यायौ ॥ २३.१४५{४५} ॥
एषैव प्रेतिका श्रेष्ठिभार्या दुराशया ।
स्वकृतकर्मभोग्यानि भुक्त्वैवं भ्रमतेऽधुना ॥ २३.१४६{४६} ॥
यदीर्ष्यया तया तस्याः प्रकृतं गर्भशातनम् ।
तेन सा दुष्कृताकारा प्रेतीभूता चरत्यपि ॥ २३.१४७{४७} ॥
यच्च तया मृषावाचा शपथः प्रकृता यथा ।
तथा तत्कर्मपाकेन दुर्गतौ भ्रमते सदा ॥ २३.१४८{४८} ॥
पंचपुत्रान् दिवारात्रिं प्रसूय सा क्षुधान्विता ।
सर्वांस्तां स्वात्मजान् वालानपि भुक्त्वा न तृप्यते ॥ २३.१४९{४९} ॥
एवं सा पापिनी प्रेती जातां जतांस्तथात्मजान् ।
भुक्त्वा क्षुधाग्निसंदगधा भ्रमेत्प्रेतालये सदा ॥ २३.१५०{५०} ॥
एवं नारद विज्ञाय विरम्य पातकात्सदा ।
मृषावादाच्च सद्धर्मे चरितव्यं शुभार्थिभिः ॥ २३.१५१{५१} ॥
सद्धर्मस्य विपाके हि सर्वदा मंगलं भवे ।
पातकस्य सदा दुःखं विश्रिते स्य तथोभयम् ॥ २३.१५२{५२} ॥
इति मत्वा सदा यूयं त्रिरत्नं शरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं प्रभजध्वं समाहिताः ॥ २३.१५३{५३} ॥
ये बुद्धशरणं कृत्वा भजन्ति श्रद्धया मुदा ।
ते सर्वे दुर्गतिं हित्वा संप्रयान्ति जिनालये ॥ २३.१५४{५४} ॥
ये च शृण्वन्ति सद्धर्मं मानयन्ति च सादरम् ।
तेऽपि क्लेशान् विनिर्जित्य संयांति सौगतालये ॥ २३.१५५{५५} ॥
ये संघं शरणं कृत्वा सत्कृत्य प्रभजन्ति ते ।
सर्वेऽपि दुर्गतेर्मुक्त्वा संप्रयान्ति सुखावतीम् ॥ २३.१५६{५६} ॥
एवं मत्वात्र संसारे सर्वदा शुभवांछिभिः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरितव्यं शुभे सदा ॥ २३.१५७{५७} ॥
इत्यादिष्टं मुनींद्रेण श्रुत्वा स नारदः सुधीः ।
ससंघः सर्वदा लोकाश्च तथेति प्रत्यपद्यत ॥ २३.१५८{५८} ॥
ततः स नारदो भिक्षुः कृतांजलिः पुरोगतः ।
भगवंतं प्रणत्वा च पप्रछ तद्विशोधनम् ॥ २३.१५९{५९} ॥
भगवन् सा पापिनी प्रेती ततः प्रेतालयात्कदा ।
तद्घोरपातकान्मुक्ता संयायात्सद्गतौ कथम् ॥ २३.१६०{६०} ॥
तदुपायं जगच्छास्त समुपादेष्टुमर्हति ।
येनासौ दुर्गातेर्मुक्ता सहसा सद्गतिं व्रजेत् ॥ २३.१६१{६१} ॥
इति संप्रार्थिते तेन नारदेन स सर्ववित् ।
भगवांस्तं सभां चापि समालोक्यैवमादिशत् ॥ २३.१६२{६२} ॥
शृणु नारद तस्यास्तत्पातकपरिशोधनम् ।
उपायं समयं चापि प्रवक्ष्याम्यधुना तथा ॥ २३.१६३{६३} ॥
यदा लोकेश्वरो नाथः सर्वसत्वानुकंपकः ।
बोधिसत्वो महासत्वस्त्रैधातुकाधिपेश्वरः ॥ २३.१६४{६४} ॥
सुखावत्या विनिर्गत्य सर्वाल्लोकान् प्रभासयन् ।
सर्वान् सत्वान् समुद्धर्तुं प्रेतलोके समाचरेत् ॥ २३.१६५{६५} ॥
तदा तत्प्रभया स्पृष्टा सातिसौख्यसमन्विता ।
किमद्य मे महत्सौख्यमिति प्रोक्त्वाभ्यचिंतयत् ॥ २३.१६६{६६} ॥
(र्म् २७९)
अहो सौख्यं समुत्पन्नं प्रभावेयं प्रसारिता ।
नूनमत्र महासत्वः सत्वानुद्धर्तुमागताः ॥ २३.१६७{६७} ॥
यस्येदृक्सत्कृपादृष्टिः सत्वेष्वेवं प्रसर्य्यति ।
तस्यैव शरणं गत्वा भजेयं सर्वदादरात् ॥ २३.१६८{६८} ॥
इति ध्यात्वा विनिश्चित्य सा प्रेती प्रतिविस्मिता ।
तस्यैवा स्मरणं कृत्वा तिष्ठे दृष्टं समुत्सुका ॥ २३.१६९{६९} ॥
तदा स भगवांस्तत्र लोकनाथः कृपामयः ।
प्रेतलोकान् समूद्धर्तुमुपाचरेत्प्राभासयः ॥ २३.१७०{७०} ॥
तं प्रभासंतमायातं दृष्ट्वा सर्वेऽपि प्रेतकाः ।
सहसा समुपेत्यैवं प्रार्थयेयुः समादरात् ॥ २३.१७१{७१} ॥
स्वागतं भगवन्नाथ प्रसीद परमेश्वर ।
कृपयास्मान् समालोक्य प्रेतलोकान् समुद्धर ॥ २३.१७२{७२} ॥
सर्वदा भवतामेव शरणं संव्रजामहे ।
तत्कृत्वा परिशुद्धान्नः सर्वा प्रेरय सद्गतौ ॥ २३.१७३{७३} ॥
इति तत्प्रार्थिते सर्वे लोकनाथः कृपानिधिः ।
सद्धर्मं समुपादिश्य पुनरेवमुपादिशेत् ॥ २३.१७४{७४} ॥
यदीछथ सदा सौख्यं यूयं सर्वे समाहिताः ।
त्रिरत्नं स्मरणं कृत्वा भजत श्रद्धया मुदा ॥ २३.१७५{७५} ॥
तदैतत्पातकैर्मुक्तास्सर्वे यूयं पवित्रिताः ।
सहसा सद्गतिं प्राप्ता भवेत बोधिचारिणः ॥ २३.१७६{७६} ॥
इत्यादिष्टं जगच्छास्त्रा लोकनाथेन तेन ते ।
सर्वेऽपि प्रेतिकाः श्रुत्वा तथा कर्तुं समीछिरे ॥ २३.१७७{७७} ॥
तदा ते प्रेतिकाः सर्वे परिशुद्धाशया मुदा ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा स्मृत्वा भजेयुरानताः ॥ २३.१७८{७८} ॥
तदा तत्स्मृतिपुण्येन सर्वे ते प्रेतिकास्ततः ।
प्रेतलोकात्समुत्थाय संयास्यन्ति सुखावतीम् ॥ २३.१७९{७९} ॥
तत्रामिताभनाथस्य सर्वे ते शरणं गताः ।
भजन्तो धर्ममाकर्ण्य चरिष्यंति शुभाचरिम् ॥ २३.१८०{८०} ॥
ततः सर्वेऽपि ते सत्वा बोधिसत्वाः शुभंकराः ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयुः ॥ २३.१८१{८१} ॥
तदा सा पापिनी प्रेती सर्वपापविमोचिता ।
प्रेतलोकात्समुत्थाय सद्गतिं समवाप्स्यति ॥ २३.१८२{८२} ॥
एवं मत्वात्र संसारे सद्गतिं सुखवांछिभिः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरितव्यं सदा शुभे ॥ २३.१८३{८३} ॥
त्रिरत्नभजनोद्भूतं पुण्यं न क्षिणुयात्क्वचित् ।
सर्वक्लेशान् विनिर्दह्य प्रापयेत्सौगतं पदम् ॥ २३.१८४{८४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स नारदो यतिः ।
ससांघिकसभालोकस्तथेति प्राभ्यनंदत ॥ २३.१८५{८५} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं मयात्र वक्ष्यते ।
मत्वा राजंस्त्वमप्येवं त्रिरत्नं भज सर्वदा ॥ २३.१८६{८६} ॥
प्रजाश्चापि तथा धर्मं श्रावायित्वा प्रबोधयन् ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य पालयस्व समाहितः ॥ २३.१८७{८७} ॥
(र्म् २८०)
ततस्ते सर्वदा भद्रं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं शिवां प्राप्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २३.१८८{८८} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोको नराधिपः ।
तथा हीति प्रतिज्ञाय प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ २३.१८९{८९} ॥
ये चेदं प्रेतिकायाः सुगतकथितमिदं श्रद्धया येऽवदानं शृण्वंति श्रावयन्ति प्रमुदितमनसस्ते नराः सर्व एवम् ।
कृत्वा रत्नत्रयस्य प्रभजनमनिशं बोधिचित्तं समाप्य कृत्वा लोकेषु भद्रं सकलगुणभरा बौद्धलोके प्रयान्ति ।

++ इति रत्नावदानतत्वे प्रेतिकायाः कथा समाप्तम् ++


(र्म् २८१)
xxइव्प्रेतीभूतमहर्द्धिकावदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा प्रार्थयच्च तथादरात् ॥ २४.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथा मे समुपादिश ॥ २४.२{२} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हं सुधीर्यतिः ।
नृपतिं तं महीपालं संपश्यन्नेवमादिशत् ॥ २४.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं संप्रवक्ष्यामि तव धर्मप्रवृद्धये ॥ २४.४{४} ॥
तद्यथा भगवाञ्छास्ता श्रीघनः स मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतो नाथो धर्मराज विनायकः ॥ २४.५{५} ॥
भिक्षुभिः श्रावकैः सार्द्धं भिक्षुणीभिश्च चैलकैः ।
उपासकैः शुभाचारैरुपासिकागणैरपि ॥ २४.६{६} ॥
बोधिसत्वैर्महासत्वैस्तथान्यैर्बोधिवांछिभिः ।
ब्रह्मदेवासुरेन्द्रैश्च यक्षगंधर्वकिंनरैः ॥ २४.७{७} ॥
सिद्धैर्विद्याधरैश्चापि नागेन्द्रै गरुडैरपि ।
सर्वै लोकाधिपैश्चापि तथान्यैश्च महर्षिभिः ॥ २४.८{८} ॥
ब्राह्मणै राजभि राजकुमारैश्च शुभार्थिभिः ।
वैश्यै मंत्रिगणैश्चापि तथामात्यगणैरपि ॥ २४.९{९} ॥
श्रेष्ठिभिः पौरिकैश्चपि गृहस्थैश्च महाजनैः ।
वणिग्भिः सार्थवाहैश्च तथा शिल्पिगणैरपि ॥ २४.१०{१०} ॥
ग्राम्यै जानपदैश्चापि कार्पटिकैः सतीर्थिकैः ।
तथान्यैः सुजनै विज्ञैः सद्धर्मगुणवांछिभिः ॥ २४.११{११} ॥
सेविताभ्यर्चितस्तत्र वेणुवने मनोरमे ।
करंदकनिवापाख्ये विहारे सौगताश्रमे ॥ २४.१२{१२} ॥
सद्धर्मं समुपादिश्य विजहार प्रभासयन् ।
सर्वसत्वहितार्थेन रत्नराशिमिवोज्वलन् ॥ २४.१३{१३} ॥
तदैव समये तत्र राजगृहे पुरोत्तमे ।
आसीद्गृहपते श्रेष्ठी महाजनो महाधनः ॥ २४.१४{१४} ॥
श्रिमां श्रीदोपमः सर्वद्रव्यसंपत्समान्वितः ।
स सदृशात्कुला भार्यां स्वकुलधर्मचारिणीम् ॥ २४.१५{१५} ॥
सुभद्रांगां समानीय विधिनोदवहन्मुदा ।
ततः स गृहभृत्कन्ता भार्यया कांतया तथा ॥ २४.१६{१६} ॥
यथाकामं रतिं भुक्त्वा चक्रीड परिचारयन् ।
ततस्तस्य गृहस्थस्य यथाकामं प्रभुंजतः ॥ २४.१७{१७} ॥
समये सा प्रिया भार्या बभूव गर्भधारिणी ॥ २४.१८{१८} ॥
(र्म् २८२)
ततः सा समयेऽसूत दारकं सुंदरांशिकम् ।
तच्छ्रुत्वा स पिता श्रेष्ठी मुदा द्रष्टुमुपाचरन् ॥ २४.१९{१९} ॥
तत्र स समुपेत्याशु दारकं तं शुभांशिकम् ।
दृष्ट्वा संमुदितः पश्यन्नेव तस्थावतृप्तितः ॥ २४.२०{२०} ॥
ततो ज्ञातीन् समाहूय कृत्वा जातिमहं शिशोः ।
अस्य नामप्रसिद्धेन क्रियतामित्यभाषत ॥ २४.२१{२१} ॥
तच्छ्रुत्वा ज्ञातयः सर्वे ते कृत्वा समतं तथा ।
तं श्रेष्ठिनं समाहूय पुर एवं समब्रुवन् ॥ २४.२२{२२} ॥
यदयं दारको जातो नक्षत्र उत्तराभिधे ।
तेनोत्तर इति ख्यातो भवतु भवदात्मजः ॥ २४.२३{२३} ॥
इति तैर्ज्ञातिभिः ख्यातं श्रुत्वा स गृहभृत्तथा ।
तेनैव नामधेयेन प्राख्यापयत्तमात्मजम् ॥ २४.२४{२४} ॥
ततः स दारकोऽष्टाभि धात्रिभिः प्रतिपालितः ।
दिने दिने प्रवृद्धोऽभू ह्रदस्थमम्बुजं यथा ॥ २४.२५{२५} ॥
ततः प्रवर्द्धमानः स गुरुभिः शिक्षितः क्रमात् ।
लिप्यादि सर्वविद्यानां द्रुतं पारं समाययौ ॥ २४.२६{२६} ॥
तदा स उत्तरो विज्ञः सवयोभिः सहान्वितः ।
चरमानः पुरे तत्र लोकमनोहरो वभौ ॥ २४.२७{२७} ॥
यदा स उत्तरः प्रौढयौवनमदनाश्रयः ।
तदा तस्य पिता श्रेष्ठी दैवात्कालं समाययौ ॥ २४.२८{२८} ॥
ततस्तस्य गृहे तत्र स उत्तरस्तदात्मजः ।
स्वामी संपत्तिसंप्राप्तो गृहि लोकाधिपोऽभवत् ॥ २४.२९{२९} ॥
ततः स कुलवृत्तिस्थो व्यवहारविचक्षणः ।
क्रयविक्रयकार्याणि कृत्वा द्रव्यं समर्जयत् ॥ २४.३०{३०} ॥
स एकस्मिन् दिने तत्र वेणुवने जिनाश्रमे ।
संबुद्धं श्रीघनं द्रष्टुं धर्मार्थी समुपाचरत् ॥ २४.३१{३१} ॥
तत्र स समुपासृत्याद्राक्षीत्तं श्रीघनं मुनिम् ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनप्रतिमंडितम् ॥ २४.३२{३२} ॥
व्यामप्रभाविरोचंतं समंतभद्ररूपिणम् ।
रत्नराशिमिवोज्वालं रत्नाद्रिमिव जंगमम् ॥ २४.३३{३३} ॥
सभामध्यासनासीनं भिक्षुसंघपुरस्कृतम् ।
धर्मामृतप्रवर्षन्तं सर्वलोकैर्नमस्कृतम् ॥ २४.३४{३४} ॥
दृष्ट्वा स मुदितस्तत्र सांजलिः पुरतो व्रजन् ।
पादौ तस्य मुनीन्द्रस्य प्रणत्वैकान्त आश्रयन् ॥ २४.३५{३५} ॥
तत्र तस्याशयं शुद्धं दृष्ट्वा स भगवांस्तथा ।
आर्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २४.३६{३६} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा स उत्तरः प्रमोदितः ।
पुनः पादौ मुनेर्नत्वा प्रत्याययौ स्वमालयम् ॥ २४.३७{३७} ॥
एवं स उत्तरो विज्ञः प्रतिदिनं जगद्गुरोः ।
द्रष्टुं धर्मामृतं वापि पातुं नित्यमुपाचरत् ॥ २४.३८{३८} ॥
तथा तस्य मुनीन्द्रस्य पीत्वा धर्मामृतं तदा ।
(र्म् २८३)
संबुद्धशासने तत्र प्रव्रजितुं समैछत ॥ २४.३९{३९} ॥
ततः स उत्तरस्तस्य मुनीन्द्रस्य पुरोगतः ।
पादाब्जौ सांजलिर्नत्वा प्रव्रज्यां समयाचत ॥ २४.४०{४०} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां शरणं व्रजे ।
तत्प्रव्रज्यां व्रतं मह्यं दातुमर्हति सांप्रतम् ॥ २४.४१{४१} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान्मुनीश्वरः ।
उत्तराख्यं कुमारं तं समालोक्यैवमादिशत् ॥ २४.४२{४२} ॥
कुमार शासने बौद्धे प्रव्रजितुं यदीछसि ।
अनुज्ञां मातुरासाद्य प्रागछ दास्यते तदा ॥ २४.४३{४३} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण स उत्तरः प्रबोधितः ।
तथेति चरणौ तस्य मुनेर्नत्वा गृहं ययौ ॥ २४.४४{४४} ॥
तत्र गृहे समासाद्य स उत्तरः प्रमोदितः ।
जनन्याश्चरणौ नत्वा सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ २४.४५{४५} ॥
मातरद्य विहारेऽहं गछामि सौगताश्रमे ।
तत्र शास्तु मुखाब्जोत्थमार्यधर्मामृतं पिबे ॥ २४.४६{४६} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा तृष्णा मे वर्द्ध्यते पुनः ।
तत्सद्धर्मं समालब्धुमिछामि परितुष्टये ॥ २४.४७{४७} ॥
धन्यास्ते हि शुभात्मानः परिशुद्धत्रिमंडलाः ।
संबुद्धशासने स्थित्वा सदा धर्मं पिबन्ति ये ॥ २४.४८{४८} ॥
अहमपि सदा तत्र संबुद्धशासने चरन् ।
तत्सद्धर्मामृतं लब्धुमिछामि जननी ध्रुवम् ॥ २४.४९{४९} ॥
तत्प्रव्रज्याव्रतं धृत्वा चरितुं सौगताश्रमे ।
इछामि सांप्रतं मातस्तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ २४.५०{५०} ॥
इति पुत्रादितं श्रुत्वा मता सा प्रहताशया ।
चिरं तमात्मजं दृष्ट्वा रुदन्त्यैवमभाषत ॥ २४.५१{५१} ॥
किमेव वदसे पुत्र मैवं मे पुरतो वदः ।
किमर्थं स्वगृहं त्यक्त्वा प्रव्रजितु त्वमिछसि ॥ २४.५२{५२} ॥
किं ते दुःखं कुतो जातं मया किं चिन्न दृश्यते ।
त्वया तु दृश्यते यत्तद्वक्तव्यं पुरतो मम ॥ २४.५३{५३} ॥
अद्यापि तव तातस्य शोकाधिः शाम्यते न मे ।
तथापि मां कथं त्यक्तुमिछसि सांप्रतं सुते ॥ २४.५४{५४} ॥
इति मात्रोदितं श्रुत्वा स उत्तरः कुमारकः ।
मातरं तं समालोक्य बोधयितुं समब्रवीत् ॥ २४.५५{५५} ॥
मातस्त्वत्कृपया मेऽत्र किं चिद्दुःखं न विद्यते ।
गृहेऽपि महती संपदस्ति भोग्यं यथेछया ॥ २४.५६{५६} ॥
अनित्यं खलु संसारं क्षणध्वंसि शरीरकम् ।
अनित्यं जीवितं विद्युत्संपातमिव न ध्रुवम् ॥ २४.५७{५७} ॥
संपच्चापि स्थिरा नैवं कस्य श्री सर्वदा स्थिरा ।
सर्वेषामपि जंतूनां सर्वत्र मरणं ध्रुवम् ॥ २४.५८{५८} ॥
सर्वेऽपि प्राणिनः काले त्यक्त्वा सर्वान् परिग्रहान् ।
ज्ञातिवंधुसुहृत्मित्रान्नपि यांति यमालयैः ॥ २४.५९{५९} ॥
(र्म् २८४)
एकोऽपि विद्यते नैव मृत्युप्राप्ते सहानुगः ।
धर्म एव तदैकः स्यात्त्रातानुगो यमालये ॥ २४.६०{६०} ॥
धर्मेण रक्ष्यते तत्र यमदूतैरधिष्ठिते ।
तदत्र सर्वथा नित्यं कर्त्तव्यं धर्ममेव हि ॥ २४.६१{६१} ॥
धर्मवान्नत्र संसारे भ्रमन्नपि सदा सुखी ।
सर्वत्र सत्सुखान्येव प्रभुक्त्वा याति सद्गतिम् ॥ २४.६२{६२} ॥
तत्रापि सर्वदा सौख्यं भुक्त्वा कृत्वा च मंगलम् ।
सर्वसत्वहितार्थेन सद्धर्माण्येव साधयेत् ॥ २४.६३{६३} ॥
एतत्पुण्यविपाकैः स सद्गुरुं समुपाश्रयेत् ।
सद्गुरोस्तु प्रसादेन बोधिचित्तं लभेत्तदा ॥ २४.६४{६४} ॥
ततो बोधिचरीं प्राप्य बोधिसत्वो भवेत्सुधीः ।
ततः सत्वहितार्थेन बोधिचर्यां समाचरेत् ॥ २४.६५{६५} ॥
ततः पारमिताः सर्वाः परिपूर्य यथाक्रमम् ।
त्रिविधां बोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ २४.६६{६६} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण सर्वज्ञेन हितार्थिना ।
श्रुतं मया परिज्ञाय तथा चरितुमिछ्यते ॥ २४.६७{६७} ॥
एतत्पुण्यविभागत्वमपि प्राप्तुं यदीछसि ।
तदनुज्ञां प्रदत्वा मे चित्तं मातः प्रतोषय ॥ २४.६८{६८} ॥
इति पुत्रोदितं श्रुत्वा माता सा विहताशया ।
वियोगदुःखसंकार्त्ता विलपन्त्येवमब्रवीत् ॥ २४.६९{६९} ॥
हा पुत्र कथमेकान्ते मां विहातुं त्वमिछसि ।
नान्यो मे विद्यते पुत्रस्त्वमेवैकोऽस्ति नंदनः ॥ २४.७०{७०} ॥
पितापि तव मां त्यज्य दैवाद्यातो यमालयम् ।
त्वमपि मां परित्यक्त्वा कुत्र गंतुं तथेछसि ॥ २४.७१{७१} ॥
हा पुत्र कथमज्ञोऽसि केनात्र त्वं प्रवंच्यसे ।
किं पश्यन् हेतुना केन प्रव्रजितुं त्वमिछसि ॥ २४.७२{७२} ॥
हा पुत्र केन मूढोऽसि यदेता द्रव्यसंपदः ।
त्यक्त्वा परगृहे भिक्षां याचित्वा भोक्तुमिछसि ॥ २४.७३{७३} ॥
हा पुत्र त्वं कुमारोऽसि तत्प्रव्रज्यां चरेः कथम् ।
प्रव्रजितो गृहं त्यक्त्वा बहिर्देशे सदाश्रयेः ॥ २४.७४{७४} ॥
तत्कथं त्यक्त्वा बहिर्देशे समाश्रयेः ।
शाणकंटावृतो मुंदो मृत्वात्र धरेश्वरः ॥ २४.७५{७५} ॥
शीतवातातपाक्रान्ते कथं दुःखं सहेः सुत ।
क्षुत्पिपासाग्निसंतप्तः दुःखं कस्तेऽभिशामयेत् ॥ २४.७६{७६} ॥
श्मशानेषु शवान्यस्यन् कथमेकश्चरेः सुत ।
जंगले निर्जनेऽरण्ये एकाकी निवसेः कथम् ॥ २४.७७{७७} ॥
तथा भूतालये शून्यगेहेव निवसेः कथम् ।
तथामित्रेषु देशेषु कथमेकोरिव च्चरे ॥ २४.७८{७८} ॥
ज्वरादि रोगसंतप्ते कस्तव परिचारयेत् ।
को वा ते कृपया दद्यात्पथ्यमाहारमौषधम् ॥ २४.७९{७९} ॥
यदि दैवाद्विपत्तिः स्यात्तदा कः परिशोधयेत् ।
इति समीक्ष्य मा पुत्र प्रव्रज्याव्रत उत्सह ।
(र्म् २८५)
ममात्र वचनं श्रुत्वा सुखं भुक्त्वा गृहे वस ॥ २४.८०{८०} ॥
इति मात्रोदितं श्रुत्वा स पुत्रश्चैवमब्रवीत् ।
दैवभावा भवन्त्येव सर्वत्रापि जगत्स्वपि ॥ २४.८१{८१} ॥
एकोऽपि विद्यते नात्र सुहृन्मित्रसहानुगः ।
धर्म एव सहायः स्यात्सर्वत्र मरणे ध्रुवम् ॥ २४.८२{८२} ॥
इति सद्धर्मसंप्राप्त्यै प्रव्रज्याव्रतमुत्तमम् ।
चरितव्यं भवेद्विज्ञैर्निर्वृतिपदवांछिभिः ॥ २४.८३{८३} ॥
इति तेन मुनीन्द्रेण समादिष्टं निशम्यते ।
मात तस्मा तथात्रैतद्व्रतं चरितुमिछ्यते ॥ २४.८४{८४} ॥
तदत्र सौगते धर्मे मां नियोक्तुं यदीछसि ।
तदनुज्ञां प्रदानं मे कृपया दातुमर्हति ॥ २४.८५{८५} ॥
इति पुत्रार्थितं श्रुत्वा माता सा गद्गदस्वरा ।
स्नेहदुःखाग्निसंतप्ता दृष्ट्वैवं सुतमब्रवीत् ॥ २४.८६{८६} ॥
हा पुत्र कथमेव त्वं निर्दयास्यतिनिष्ठुरः ।
यद्वृद्धां जननीं दृष्ट्वा कारुण्यं नास्ति ते हृदि ॥ २४.८७{८७} ॥
तदत्र यदि ते पुत्र दयास्ति मयि मातरि ।
यावज्जीवाम्यहं तावद्गृहे वस मया सह ॥ २४.८८{८८} ॥
यावच्चैतन्महत्संपत्स्वगृहे स्थिरा तव ।
तावद्यथेप्सितं सौख्यं भुक्त्वा रमं समाचर ॥ २४.८९{८९} ॥
अवश्यं मरणं यायां कस्य मृत्युर्भवे न हि ।
तदा मयि मृतायां तु प्रव्रजस्व यथेछया ॥ २४.९०{९०} ॥
संपच्चापि भवेत्क्षीणा कस्य संपत्सदा स्थिरा ।
तदा संपत्परिक्षीणे भिक्षान्नादो व्रतं चर ॥ २४.९१{९१} ॥
यद्येवं प्रार्थितेऽपि त्वं विलंघ्य वचनं मम ।
निर्दयानिष्ठुरस्वान्तः प्रव्रजसि हठादपि ॥ २४.९२{९२} ॥
तदाहं ते पुरोगत्वा सौगतशासनेऽपि हि ।
त्यक्त्वाहारं विषं भुक्त्वा यास्यामि मरणं ध्रुवम् ॥ २४.९३{९३} ॥
इति मे वचनं सत्यं विज्ञायेह त्वमात्मज ।
मया सह गृहे सौख्यं भुक्ष्व कुत्रापि मा व्रज ॥ २४.९४{९४} ॥
इति मे वचनं श्रुत्वा यथाकामं सुखं गृहे ।
भुक्त्वा नित्यं सदोत्साहैश्चरं रम स्वमात्मज ॥ २४.९५{९५} ॥
इति मात्रोदितं श्रुत्वा स उत्तरोऽभिशंकितः ।
तथेति प्रतिबुद्धित्वा तस्थौ गेहे निराशितः ॥ २४.९६{९६} ॥
ततश्चैकदिने प्रातः समुत्थाय स उत्तरः ।
संबुद्धं तं मुनिं द्रष्टुं विहारे समुपाचरत् ॥ २४.९७{९७} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा स उत्तरः प्रमोदितः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य सांजलिस्समुपाश्रयत् ॥ २४.९८{९८} ॥
ततः स भगवांच्छास्ता दृष्ट्वा तस्य मनोगतम् ।
बोधयितुं समालोक्य तमेवं समुपालपत् ॥ २४.९९{९९} ॥
कुमार किं विषण्णोऽसि यन्मनोऽन्तर्गतं तव ।
तन्ममाग्रे समाख्याहि पूरयामि यदीहितम् ॥ २४.१००{१००} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण स उत्तरः समुत्थितः ।
पादौ तस्य मुनेर्नत्वा सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ २४.१०१{१} ॥
(र्म् २८६)
सर्वज्ञ भगवञ्छास्तर्विजानीयाद्भवान्मम ।
यन्मनोऽन्तर्गतं सर्वं यथाप्यहं निवेदये ॥ २४.१०२{२} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ न मे माता प्रबोधिता ।
तदनुज्ञां न मे दातुमिछति प्रार्थितापि सा ॥ २४.१०३{३} ॥
तद्भवान्मे यथा योग्यं व्रतं संबोधिसाधनम् ।
अन्यथापि प्रदत्वात्र प्रबोधयितुमर्हति ॥ २४.१०४{४} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
तं विशुद्धाशयं दृष्ट्वा समाश्वास्यैवमादिशत् ॥ २४.१०५{५} ॥
मा कुमार विषादत्वं कृथा धैर्यं समाश्रय ।
अवश्यं समये प्राप्ते ब्रह्मचारी भविष्यसि ॥ २४.१०६{६} ॥
तावद्गृहे सदा दानं कृत्वार्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा शुभे चर समाहितः ॥ २४.१०७{७} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन समये समुपागते ।
प्रव्रज्याव्रतमासाद्य निर्वाणपदमाप्स्यसि ॥ २४.१०८{८} ॥
इति मत्वा कुमारात्र यावज्जीवति सा प्रसूः ।
तावद्गृहे सदा दानं कृत्वा शुभे चरन् वस ॥ २४.१०९{६} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स उत्तरः सुधीः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य प्रससाद प्रबोधितः ॥ २४.११०{१०} ॥
ततः स उत्तरो नत्वा सांजलिस्तं मुनीश्वरम् ।
सुप्रसन्नमुखाम्भोजस्तन्मनाः स्वगृहं ययौ ॥ २४.१११{११} ॥
तत्र स स्वगृहे स्थित्वा स्वकुलवृत्तिसाधनैः ।
प्रतिसार्यापणं तत्र चकार क्रयविक्रयम् ॥ २४.११२{१२} ॥
तत्र मुलाधिकं लाभं यल्लब्धं गणवन्धनम् ।
तत्सर्वं स सुतस्तस्या मातुर्हस्ते समर्पयत् ॥ २४.११३{१३} ॥
ततः स उत्तरः पुत्रो मातरं तां प्रसादयन् ।
तल्लब्धं सकलं द्रव्यं दत्वैवं प्रत्यबोधयत् ॥ २४.११४{१४} ॥
शृणु मातर्ममानेन द्रव्येन स्वजनां जनान् ।
अर्थिनः कृपणान् विप्रान्मानयित्वाभितोषय ॥ २४.११५{१५} ॥
इति पुत्रोदितं श्रुत्वा माता सा अतिकुंचिका ।
लुब्धा मत्सराक्रांतहृदयैवमभाषत ॥ २४.११६{१६} ॥
पुत्र पित्रा प्रयत्नेन संपदस्ते समर्जिताः ।
त्वमेताः संपदः सर्वा दत्वार्थिभ्यो व्ययिष्यसि ॥ २४.११७{१७} ॥
यावत्पित्रार्जितं द्रव्यं तावन्मया न दास्यते ।
तावत्मात्रं तवाधीनं यावत्त्वया समर्जितम् ॥ २४.११८{१८} ॥
यावज्जिवाम्यहं तात न ते दास्यामि किं चन ।
मृतायां मयि तत्सर्वं तवाधीनं भवेत्तदा ॥ २४.११९{१९} ॥
इत्युक्त्वा सा प्रसूस्तस्य मात्सर्य्यकलुषाशया ।
सर्वद्रव्यं प्रयत्नेन गुप्तीकृत्यात्यरक्षत ॥ २४.१२०{२०} ॥
किं चिदर्थिभ्यो सा कुधी ददौ ।
गुप्तीकृत्य प्रयत्नेन तद्द्रव्यं समगोपयत् ॥ २४.१२१{२१} ॥
दृष्ट्वा च सार्थिनः सर्वान् स्वगृहं समुपागतान् ।
सहसा समुपाश्रित्य परिभाष्याभ्यनिन्दयत् ॥ २४.१२२{२२} ॥
(र्म् २८७)
अरे माया न गेहेऽस्मिं यूयं प्रेता इवागताः ।
नित्यं परगृहे पिंडं भोक्तुं भ्रमथ भूतवत् ॥ २४.१२३{२३} ॥
एवं तानर्थिनः सर्वान् सा नारी दुरिताशया ।
नैकधा विप्रलापेन परिभाष्याभ्यनिंदयत् ॥ २४.१२४{२४} ॥
एवं मात्रा प्रतिक्रुष्य विप्रलापाभिनिंदितान् ।
श्रुत्वा स उत्तरः पुत्रो मातरं तामभाषत ॥ २४.१२५{२५} ॥
अरे मात किमेव त्वमर्थिनः परिभाषसे ।
धिक्त्वां धर्मपरिभ्रष्टां कथं न नरके पतेः ॥ २४.१२६{२६} ॥
यदि त्वं वांछसे सौख्यमिहामुत्रापि सर्वदा ।
कृपणानर्थिनः सर्वान् संप्रदानैः प्रमोदय ॥ २४.१२७{२७} ॥
यद्येवं क्रियते मातः संगतिः सर्वदावयोः ।
अन्यथा चेत्ततो नौ स्याद्विभिन्नभोजनाश्रयः ॥ २४.१२८{२८} ॥
यद्यस्ति ते मया सार्द्धं सर्वदा भोजने रतिः ।
यथेप्सितं सदार्थिभ्यो दत्वा चर शुभे वृषे ॥ २४.१२९{२९} ॥
इति तेनात्मजेनापि प्रत्याख्यतं निशम्य सा ।
माता लज्जाविभिन्नास्या तमात्मजमभाषत ॥ २४.१३०{३०} ॥
यद्येवं नन्दनार्थिभ्यः सर्वस्वमपि दित्ससि ।
तत्स्वद्रव्याणि सर्वाणि दास्यामि तद्यथेप्सितम् ॥ २४.१३१{३१} ॥
इत्युक्त्वा सा प्रसू नारी तमात्मजं मृषागिरा ।
बोधयित्वा गृहे तानि द्रव्याणि समगोपयेत् ॥ २४.१३२{३२} ॥
ततः सा प्रमदा दुष्टा मिथ्यावाचा तमात्मजम् ।
अद्य यतोऽर्थिनो भिक्षून्स्तोषयामीत्यबोधयत् ॥ २४.१३३{३३} ॥
एवं मिथ्यया वाचा बोधयन्ती तमात्मजम् ।
स्वयमेव प्रभुक्त्वा च तद्द्रव्यं सर्वं गोपयत् ॥ २४.१३४{३४} ॥
कस्मै चिदर्थिने किं चिदपि सा न ददौ कुधीः ।
सा केभ्योऽपि वलिं दातुं नैवोत्सेहे कदा चन ॥ २४.१३५{३५} ॥
एवं सा दुर्मतिर्लुब्धा मत्सराक्रान्तचेतसा ।
परिभाष्यार्थिनः सर्वान्निंदयन्त्यशुभेऽचरत् ॥ २४.१३६{३६} ॥
एवं केवलपापानि प्राचित्वा सा दुराशया ।
काले निराशया दुःखार्त्ता मृता प्रेतालये ययौ ॥ २४.१३७{३७} ॥
तत्र प्रेतगतिप्राप्ता प्रेतीभूता दुराकृतिः ।
स्वकेशप्रतिछन्नांगा शूचीमुखा कृशांगिका ॥ २४.१३८{३८} ॥
अस्थियंत्रवदुच्छ्राया पर्वतसंनिभोदरा ।
क्षुत्पिपासाग्निसंतप्ता दग्धस्थूणासमांगिका ॥ २४.१३९{३९} ॥
आर्त्तस्वरा विरावन्ती क्रंदन्ती सा समंततः ।
अन्नपान हि मार्गन्ती पर्यभ्रमदितस्ततः ॥ २४.१४०{४०} ॥
ततः स उत्तरो मातुः कृत्वाग्निसंस्कृतिं तदा ।
स्नानशौचादि कर्मां कुर्वञ्छोकं व्यनोदयत् ॥ २४.१४१{४१} ॥
ततः स उत्तरो विजो मातृशोकं व्यनोदयत् ।
अर्थिभ्यो वांछितं दत्वा बहुपुण्याण्युपार्जयत् ॥ २४.१४२{४२} ॥
ततः कामविरक्तः स संसारभोगनिस्पृहः ।
(र्म् २८८)
निर्वृतिपदसंप्रात्यै प्रव्रजितुं समैछत ॥ २४.१४३{४३} ॥
ततः स मुदितो गत्वा वेणुवने जिनाश्रमे ।
दृष्ट्वा तं श्रीघनं नत्वा सांजलिः समुपाचरत् ॥ २४.१४४{४४} ॥
तत्र प्रदक्षिणीकृत्वा ससंघं तं मुनीश्वरम् ।
प्रणत्वा पुरतः स्थित्वा सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ २४.१४५{४५} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ विजानीयाद्भवानपि ।
यन्मे सा जननी विघ्ना सांप्रतं प्रलयं गता ॥ २४.१४६{४६} ॥
तदत्र भगवच्छास्तर्भवतां शरणं व्रजे ।
तन्मेऽनुग्रहमाधाय प्रव्रज्यां दातुमर्हति ॥ २४.१४७{४७} ॥
इति संप्रर्थिते तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
सव्यकरेण तन्मूर्द्ध्नि संस्पृश्यैवं समादिशत् ॥ २४.१४८{४८} ॥
एहि चर कुमारात्र ब्रह्मचर्यं समाहितः ।
इत्युक्त्वा भगवां छास्ता सांघिके तं समग्रहीत् ॥ २४.१४९{४९} ॥
एहीत्युक्ते मुनीन्द्रेण मुंडितोऽभूत्स उत्तरः ।
खिक्खिरीपात्रभृच्छुद्धकाषायचीवरावृतः ॥ २४.१५०{५०} ॥
ततः शास्तुः प्रसादात्स परिशुद्धस्त्रिमंडलः ।
निःक्लेशयविशुद्धात्मा संसारविरतोत्सवः ॥ २४.१५१{५१} ॥
समाधिधारणीविद्याघटमानो विचक्षणः ।
हित्वाविद्यागणं सर्वविद्यागुणान्तमाप्तवान् ॥ २४.१५२{५२} ॥
विदित्वा सर्वसंसारगतिं विद्युत्क्षणस्थितिम् ।
मत्वा च सर्वसंस्कारगतिर्ऽनेकविघातिनिम् ॥ २४.१५३{५३} ॥
सर्वक्लेशगणां जित्वा सर्वान्मारगणानपि ।
साक्षादर्हत्वमासाद्य श्रावकबोधिमाप्तवान् ॥ २४.१५४{५४} ॥
ततः स सुविशुद्धात्मा वीतरागो जितेंद्रियः ।
आकाशनिर्मलस्वान्तः सर्वलोष्टककांचनः ॥ २४.१५५{५५} ॥
वासीचंदनकल्पांशो निर्विकल्पो निरंजनः ।
सर्वसत्वहिताधानः संबुद्धगुणसाधकः ॥ २४.१५६{५६} ॥
सदेवासुरलोकानां सर्वेषां प्राणिनामपि ।
वंद्यः पूज्योऽभिमान्यश्च ब्रह्मचारी बभूव सः ॥ २४.१५७{५७} ॥
ततः सोऽर्हन्महाभिज्ञो गंगातिरे शुभस्थले ।
पर्णकुट्यां समाश्रित्य तस्थौ ध्यानसमाहितः ॥ २४.१५८{५८} ॥
तत्रैकस्मिन् दिने तस्य माता सा प्रेतिका सती ।
नग्न स्वरोमसंछन्ना दघस्थूणाविवर्णिता ॥ २४.१५९{५९} ॥
सूचीमुखास्थियंत्रेव पर्वतसन्निभोदरा ।
क्षुत्पिपासाग्निदग्धांगा पानाहारगवेषिनी ॥ २४.१६०{६०} ॥
आर्तस्वरं विरावन्ती क्रंदन्ती समुपागता ।
आयुष्मन्तं तमर्हन्तं पश्यन्ती समुपाश्रयत् ॥ २४.१६१{६१} ॥
एवं तां समुपासीनां दृष्ट्वा स उत्तरो यतिः ।
का त्वमेवंविधायाता वदस्वेत्यन्वपृछत ॥ २४.१६२{६२} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सा प्रेती पुरतः स्थिता ।
उत्तरं तं यतिं पुत्रं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ २४.१६३{६३} ॥
अहं ते जननी स्निग्धा ययासि जनितः सुतः ।
अन्नपानविविक्तास्मि प्रेतीभूताऽधुना चरे ॥ २४.१६४{६४} ॥
पंचविंशति वर्साणि यांति कालगता ह्यहम् ।
(र्म् २८९)
नाभिजानामि पाणीयं कुतो भक्तस्य दर्शनम् ॥ २४.१६५{६५} ॥
सफलां पुष्पितां वृक्षं दृष्ट्वा गछामि दूरतः ।
सर्वेऽपि निष्फला शुष्का विपुष्पाश्च भवन्ति ते ॥ २४.१६६{६६} ॥
सरांसि चाम्बुपूर्णाणि दृष्ट्वा गछामि दूरतः ।
तानि सर्वाणि शुष्कानि भवन्ति तत्क्षणादपि ॥ २४.१६७{६७} ॥
भेदं तस्य महासौख्यं वृक्षमूलश्रितस्य ते ।
विद्यते सर्वदाप्यत्र किं त्वया प्रकृतं शुभम् ॥ २४.१६८{६८} ॥
तदत्र कृपया पश्यन् कारुण्यं जनयन् सुत ।
मात्रे तृषार्दितायै मे शीताम्बु दातुमर्हसि ॥ २४.१६९{६९} ॥
इति तयार्थितं श्रुत्वा स उत्तरः सविस्मयः ।
तां प्रेतीं सुचिरं दृष्ट्वा शंकितश्चैवमब्रवीत् ॥ २४.१७०{७०} ॥
मातस्तर्हि क्षणं प्राप्ते त्वया पारुष्यभूतया ।
दानानि न कृतान्येव पुण्यानि वा चितानि न ॥ २४.१७१{७१} ॥
अन्यकृतानि दानानि पुण्यानि भाषितानि च ।
दृष्ट्वा श्रुत्वापि ते चित्ते क्रोधाग्निर्ज्वलितस्तदा ॥ २४.१७२{७२} ॥
किं चिन्नापि शुभं कर्म कृत्वापुण्यं त्वयार्जितम् ।
परेणापि कृतं दृष्ट्वा श्रुत्वापि नानुमोदितम् ॥ २४.१७३{७३} ॥
एतत्कर्मविपाकेन जननी त्वं मृताधुना ।
प्रेतीभूतान्नपानेन वियुक्ता भ्रमसे भवे ॥ २४.१७४{७४} ॥
इदानिं किं करिष्यामि त्वं चात्र किं करिष्यसि ।
तदा सर्वाहितं प्रोक्तं त्वया तत्र श्रुतं न तत् ॥ २४.१७५{७५} ॥
इति तेनात्मजेनोक्तं श्रुत्वा सा प्रतिबोधिता ।
विगलदश्रुरुक्षाक्षा तं पुत्रमेवमब्रवीत् ॥ २४.१७६{७६} ॥
न मया हि कृतं दानं पुण्यं न चाभिसाधितम् ।
दृष्ट्वानुमोदितं नापि मात्सर्यपरिभूतया ॥ २४.१७७{७७} ॥
यद्यद्द्रव्यं त्वया पुत्र मम हस्ते समर्पितम् ।
तत्तत्सर्वं मया वंधिखदायां परिगोपितम् ॥ २४.१७८{७८} ॥
तदिदानिं समुद्धृत्य ज्ञातिहस्ते समर्पय ।
तेन तं सुगतं बुद्धं ससंघं भोजयात्मज ॥ २४.१७९{७९} ॥
दक्षिणादेशनां चापि मम नाम्नाभिकारय ।
तदा प्रेतगतेर्मुक्ता यायामहं सुरालयम् ॥ २४.१८०{८०} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा स उत्तरोऽनुबोधितः ।
एवमस्त्विति संश्रुत्य पुनस्तामेवमब्रवीत् ॥ २४.१८१{८१} ॥
ससंघं सुगतं तेन भोजयिष्यामि सांप्रतम् ।
किं तु त्वयाम्व तत्रापि स्थातव्यं सुगतांतिके ॥ २४.१८२{८२} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सा प्रेती लज्जयान्विता ।
तमर्हन्तं समालोक्य पुर एवमभाषत ॥ २४.१८३{८३} ॥
यदहं पुत्र नग्नास्मि प्रेती विभ्रन्सिताकृती ।
तत्कथं समुपाश्रित्य स्थास्यामि श्रीघनांतिके ॥ २४.१८४{८४} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा स उत्तरो महामतिः ।
तां प्रेतीं समुपालोक्य पुनरेवमभाषत ॥ २४.१८५{८५} ॥
क्रियमाने यदा पापे लज्जा नास्ति तदा तव ।
फलभोजनकालेऽत्र किमेवं लज्जसेऽधुना ॥ २४.१८६{८६} ॥
इति तद्वचनं श्रुत्वा सा प्रेती प्रतिबोधिता ।
(र्म् २९०)
तथा गमिष्यामीति प्रोक्त्व त्वरितं विज्ञालयं ययौ ॥ २४.१८७{८७} ॥
ततः स उत्तरो गत्वा ज्ञातीनाहूय तद्वृतिम् ।
यथामात्रोदितं ख्याय सर्वमेव न्यवेदयत् ॥ २४.१८८{८८} ॥
तच्छ्रुत्वा ज्ञातिवर्गास्ते सर्वऽतिविस्मयान्विताः ।
तथा तद्द्रव्यमादाय सर्वं तस्यानुपाहरन् ॥ २४.१८९{८९} ॥
तद्द्रव्यं सर्वमालोक्य स उत्तरः प्रमोदितः ।
सर्वेषामपि गोत्राणां पुनरेवं समब्रवीत् ॥ २४.१९०{९०} ॥
भवन्तो ज्ञातयः सर्वे द्रव्येनैतेन सांप्रतम् ।
ससांघिकं मुनीन्द्रं तं भोजयिष्यामि पूजयन् ॥ २४.१९१{९१} ॥
तदेतत्सर्वमादाय यदा प्रकंपिताशयाः ।
संघभोज्यार्हसामग्रीं साधयित्वा प्रदत्त मे ॥ २४.१९२{९२} ॥
इति संप्रार्थितं श्रुत्वा सर्वे ते ज्ञातयस्तथा ।
संघभोज्यार्हसामग्रीं सर्वद्रव्यैरसाधयत् ॥ २४.१९३{९३} ॥
तद्दृष्ट्वा मुदितः सोऽर्हनुत्तरः संप्रसन्नधीः ।
शास्तुर्निमंत्रणं कर्तुं विहारे समुपाचरत् ॥ २४.१९४{९४} ॥
तत्र स समुपाश्रित्य तं मुनीन्द्रं ससांघिकैः ।
प्रणत्वा साञ्जलिस्तत्र पुरः स्थित्वा न्यमंत्रयत् ॥ २४.१९५{९५} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भगवंतं ससांघिकम् ।
पूजयितुं समिछामि श्वोऽनुगृहीतुमर्हति ॥ २४.१९६{९६} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
तमुत्तरं समालोक्य तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ २४.१९७{९७} ॥
ततः स उत्तरो मत्वा भगवताधिवासितम् ।
तं मुनीन्द्रं पुनर्नत्वा ज्ञातीनां पुरतो ययौ ॥ २४.१९८{९८} ॥
तत्र स उत्तरस्तेषां च निमंत्रणम् ।
कृत्वा तत्र पुनस्तेषां पुर एवमभाषत ॥ २४.१९९{९९} ॥
संघभोज्ये प्रवृत्तेऽत्र यूयं सर्वे समागताः ।
प्रेतीभूतां ममाम्बां तामवलोकितुमर्हथ ॥ २४.२००{१००} ॥
इत्युक्त्वा स्वाश्रमं गत्वा स उत्तरः प्रसादितः ।
ध्यानागारसमासीनस्तस्थौ ध्यानसमाहितः ॥ २४.२०१{१} ॥
ततः प्रातः समुत्थाय ज्ञातीनां पुरतो गतः ।
पूजोपचारसामग्रीं सहसा समसाधयत् ॥ २४.२०२{२} ॥
ततः स उत्तरः प्राह्ने विहारे समुपासरन् ।
भगवंतं मुनीन्द्रं तं प्रणत्वैवमभाषत ॥ २४.२०३{३} ॥
भगवन् सर्वविच्छास्तः समयो वर्त्ततेऽधुना ।
तत्ससंघो भवानत्र विजयितुं समर्हति ॥ २४.२०४{४} ॥
इति संप्रार्थिते तेन गंडीमाकोटयन्मुनिः ।
तच्छब्दचोदितास्तत्र स च संघा उपासरन् ॥ २४.२०५{५} ॥
तत्र ते ज्ञातयः सर्वे लोका अन्येऽपि हर्षिताः ।
तत्र प्रेतां समायातां तां द्रष्टुं समुपागताः ॥ २४.२०६{६} ॥
तदा स भगवांस्तत्र ससांघिकः समागताः ।
तद्दत्तं पाद्यमादाय शुद्धासने समाश्रयत् ॥ २४.२०७{७} ॥
(र्म् २९१)
तां दृष्ट्वा ज्ञातयः सर्वे लोका अन्येऽपि खेटिताः ।
हा पापमिति भाषन्ते तस्थुः सद्धर्मवांछया ॥ २४.२०८{८} ॥
तदा ते ज्ञातयः सर्वे भगवंतं ससांघिकम् ।
यथाक्रमं समभ्यर्च्य भोजनैः समतोषयत् ॥ २४.२०९{९} ॥
ततस्ते सांघिकाः सर्वे संबुद्धप्रमुखा अपि ।
तत्प्रणीतरसं भोज्यं भुक्त्वा तृप्तिं समाययुः ॥ २४.२१०{१०} ॥
ततोऽपनीय पात्राणि शोधयित्वा भुजादिकम् ।
तेषां पूगादि ताम्बूलगणं ते प्रददुर्मुदा ॥ २४.२११{११} ॥
तत्र स उत्तरो भिक्षुर्ज्ञातिभिस्तै सहान्वितः ।
भगवंतं ससंघं तं प्रणत्वा समुपाश्रयत् ॥ २४.२१२{१२} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा तमुत्तरमुपाश्रितम् ।
दाक्षिणादेशनां तस्याः प्रेत्या नाम्ना समादिशत् ॥ २४.२१३{१३} ॥
इतो दानाद्धि यत्पुण्यं तत्प्रेतीमुपगछतु ।
उत्तिष्ठतामियं प्रेती प्रेतलोकात्ततो द्रुतम् ॥ २४.२१४{१४} ॥
इति शुभाशिषं दत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
आर्य्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं च समादिशत् ॥ २४.२१५{१५} ॥
तदार्य्यधर्ममाकर्ण्य सर्वे लोकाः प्रबोधिताः ।
धर्मविशेषमाज्ञाय बभूवुः सत्यदर्शिनः ॥ २४.२१६{१६} ॥
सापि प्रेती समानीय तत्सद्धर्मामृतं मुदा ।
सुप्रसन्नाशया स्मृत्वा त्रिरत्नं शरणं ययौ ॥ २४.२१७{१७} ॥
ततः सा भूतलोकेऽभूज्जाता भूतमहर्द्धिका ।
तत्रापि साभवद्दुष्टा मात्सर्य्यरुक्षिताशया ॥ २४.२१८{१८} ॥
ततः स भगवांस्तस्मात्ससांघिकः प्रभासयन् ।
गत्वा स्वाश्रममाश्रित्य तस्थौ धर्ममुपादिशन् ॥ २४.२१९{१९} ॥
ततः स बुद्धिमान् विज्ञ आयुष्मान् यतिरुत्तरः ।
कुत्रासौ जायते माताधुनेति समपश्यत ॥ २४.२२०{२०} ॥
एवं स उत्तरो विज्ञः समभीक्ष्य समंततः ।
ददर्श तां संप्रजातां भूतमहर्द्धिकालये ॥ २४.२२१{२१} ॥
दृष्ट्वा स उत्तरः पुत्रो मातरं तां च भौतिकाम् ।
सहसा समुपाश्रित्य समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ २४.२२२{२२} ॥
किमम्बास्ति त्वया शक्तिरपि दानेषु सांप्रतम् ।
यदीछसि सदा भद्रं कुरु दानमिहाधुना ॥ २४.२२३{२३} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सा च भूतमहर्द्धिका ।
उत्तरं तं सुतं दृष्ट्वा पुनरेवमभाषत ॥ २४.२२४{२४} ॥
नाद्यापि विद्यते दानेऽभिलाषं मम नंदन ।
तत्किं चिदपि वा द्रव्यं प्रदातुं नाहमुत्सहे ॥ २४.२२५{२५} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वायुष्मान् स उत्तरो यतिः ।
दृष्ट्वा तां मातरं भूतमहर्द्धिकामभाषत ॥ २४.२२६{२६} ॥
अद्यापि ते तिष्ठति तच्छरीरं विवृद्धनिर्मान्सत्वगस्थिचर्मा लोभांधकारावृतलोचनाया निवर्तितं यत्तव प्रेतलोके ।
धिक्त्वां प्रदुष्टामिह किं वदेयमद्यापि यत्त्वं दुरिताशयासि ।
(र्म् २९२)
केनात्र ते पापनिमग्नचित्तं संशोधितं पुण्यकरोद्धृतं स्यात् ॥ २४.२२७{२७} ॥
सदापि चैवं नरके निवासा भवेत्कदा त्वं परिमोक्ष्यसेऽतः ।
अहो हि दुर्बुद्धिदुराशयानां मनो न केनापि विशुद्ध्यते वै ॥ २४.२२८{२८} ॥
एवं बहुप्रकारेण परिभाष्योत्तरः स ताम् ।
तदङ्गात्यमलीमेकामाकृष्यापहरद्वलात् ॥ २४.२२९{२९} ॥
ततस्तां यमलीं सोऽर्हं संघाय समकल्पयत् ।
तत्र मूल्येन तां क्रीत्वा भिक्षुमानवके न्यसेत् ॥ २४.२३०{३०} ॥
तत्रापि निशि सा गत्वा यमलीं तामुपाहरत् ।
तथापहृतां भिक्षुरुत्तराय न्यवेदयत् ॥ २४.२३१{३१} ॥
तच्छ्रुत्वा चोत्तरो गत्वा परिभाष्य वलेन ताम् ।
अपहृत्य पुनस्तस्मै भिक्षवे समकल्पयत् ॥ २४.२३२{३२} ॥
भूयोऽपि निशि सा गत्वा यमलीं तामुपाहरत् ।
तथा स उत्तरश्चापि तस्याश्च तामपाहरत् ॥ २४.२३३{३३} ॥
एवं त्रिधा निशायां सा तत्र गत्वाहरच्च ताम् ।
उत्तरश्चापहृत्यैव तां तस्मै भिक्षवे ददौ ॥ २४.२३४{३४} ॥
तेनापि भिक्षुणादाय चतुदिक्सांघिकाय सा ।
पाद्यलेपानिकायां संसीवित्वा प्रतिपादिता ॥ २४.२३५{३५} ॥
तत्र तां सीवितां दृष्ट्वा सा च भूतमहर्द्धिता ।
अपहृतविभग्नाशा रुदन्ती स्वालयं ययौ ॥ २४.२३६{३६} ॥
तच्चित्ताग्निप्रतप्ता सा स्मृत्वा तं सुतमुत्तरम् ।
कालं गता ततोऽन्यत्र यक्षलोकेऽलभज्जनुः ॥ २४.२३७{३७} ॥
एवं मत्वा महत्पापमूलं मात्सर्य्यमेव हि ।
तत्मात्सर्यं परित्यज्य कर्त्तव्यं दानमादरात् ॥ २४.२३८{३८} ॥
दानेन शुद्ध्यते चित्तः शुद्धचित्तः सुधीकृतिः ।
क्रमाद्बोधिचरिं धृत्वा संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ २४.२३९{३९} ॥
एवं विज्ञाय सर्वत्र यदीछन्ति सदा शुभम् ।
मात्सर्यं विषवत्त्यक्त्वा चरितव्यं सदा शुभे ॥ २४.२४०{४०} ॥
इति मे गुरुणाख्यातं श्रुतं तथा मयोच्यते ।
त्वं चाप्येवं परिज्ञाय चरितव्यं शुभे सदा ॥ २४.२४१{४१} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य पालयितुं सदार्हसि ॥ २४.२४२{४२} ॥
तथा ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २४.२४३{४३} ॥
इति तेनार्हताख्यातं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेति प्रतिभाषित्वा प्राभ्यनंदत्सपार्षदः ॥ २४.२४४{४४} ॥
इदं नरा ये मुदिताश्च भूतमहर्द्धिकायानुवदानमत्र ।
मुदा निशम्य प्रतिमोदयन्ते प्रयांति ते श्रीघनसंनिवासे ॥ २४.२४५{४५} ॥

++ इति रत्नावदानत्वे प्रेतीभूतमहर्द्धिकावदानं समाप्तम् ++


(र्म् २९३)
xxव्दूतावदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं नत्वा पुनरेवमवोचत् ॥ २५.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ २५.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन्महामतिः ।
उपगुप्तो नरेंद्रं तं समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ २५.३{३} ॥
शृणु राजन्महाभाग यथा मे गुरुभाषितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वा चात्रानुमोदय ॥ २५.४{४} ॥
तद्यथा भगवान् बुद्धः श्रीघनः स मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता धर्मराजो विनायकः ॥ २५.५{५} ॥
भिक्षुभिः श्रावकैः सार्द्धं भिक्षुणीभिश्च चेलकैः ।
उपासकगणैश्चापि तथा चोपासिकागणैः ॥ २५.६{६} ॥
राजगृहपुरोपान्ते गृद्धकूटे नगोत्तमे ।
वेणुवने महोद्याने करंदकनिवापके ॥ २५.७{७} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन बोधिचर्यां प्रकाशयन् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य विजहार प्रभासयन् ॥ २५.८{८} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुं सर्वे लोका उपागताः ।
देवा दैत्याश्च नागाश्च यक्षगंधर्वकिन्नराः ॥ २५.९{९} ॥
ग्रहा विद्याधराः सिद्धा राक्षसा गरुडा अपि ।
लोकपालगणाश्चापि तीर्थिकाश्च महर्षयः ॥ २५.१०{१०} ॥
ब्राह्मणाः क्षत्रिया भूपा वैश्याश्च मांत्रिणोऽपि च ।
अमात्याः श्रेष्ठिनश्चापि गृहस्थाश्च महाजनाः ॥ २५.११{११} ॥
वणिजः सार्थवाहाश्च शिल्पिनः पौरिकास्तथा ।
ग्राम्या जानपदाश्चापि तथा कार्पटिका अपि ॥ २५.१२{१२} ॥
तथान्येऽपि जनाश्चैवं सर्वे तत्र समागताः ।
दृष्ट्वा तं श्रीघनं नत्वा समभ्यर्च्य यथाक्रमम् ॥ २५.१३{१३} ॥
कृतांजलिपुटाः सर्वे परिवृत्योपतस्थिरे ।
ततः स भगवां दृष्ट्वा सर्वांस्तां समुपस्थितान् ।
आदिमध्यांतकल्याणं सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २५.१४{१४} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाः प्रबोधिताः ।
धर्मवैशेषमाज्ञाय बभूवुर्बोधिसाधिनः ॥ २५.१५{१५} ॥
एवं स भगवांस्तत्र नित्यं सद्धर्ममादिशन् ।
वर्षासु व्यहरल्लोकहितं कृत्वा ससांघिकः ॥ २५.१६{१६} ॥
तस्मिंस्तु समये तत्र श्रावस्त्यां पुरि सत्तमः ।
अनाथपिंडदः श्रेष्ठी गृहपतिर्महाजनः ॥ २५.१७{१७} ॥
त्रिरत्नभक्तिमान् दाता संबुद्धदर्शनोत्सुकः ।
प्रसेनजिन्महीपालं प्रणत्वा प्रार्थयत्तथा ॥ २५.१८{१८} ॥
जय देव महारज जानीयात्तद्भवानपि ।
(र्म् २९४)
यदस्माभि मुनीन्द्रोऽसौ सुचिरं नाभिदृश्यते ॥ २५.१९{१९} ॥
तत्तस्मात्र मुनीन्द्रस्य दर्शने तृषिता वयम् ।
भगवंतं मुनीन्द्रं तं द्रष्टुमिछामहेऽधुना ॥ २५.२०{२०} ॥
तद्भवान् समुपामंत्र्य भगवंतं जगद्गुरुम् ।
अत्र लोकहितार्थाय विजयितुं समर्हति ॥ २५.२१{२१} ॥
इति संप्रार्थितं तेन गृहाधिपतिना सदा ।
श्रुत्वा स भूपती राजा तं गृहपतिमब्रवीत् ॥ २५.२२{२२} ॥
किं त्वया श्रूयते साधो भगवान् स मुनीश्वरः ।
एतर्हि तिष्ठते कुत्र वर्षासु सह सांघिकैः ॥ २५.२३{२२!} ॥
इति राज्ञोदितं श्रुत्वा सोऽनाथपिण्डदो गृही ।
तं नरेंद्रं समालोक्य पुनरेवमभाषत ॥ २५.२४{२३} ॥
श्रुतं मया महाराज भगवान् स ससांघिकम् ।
राजगृहेऽधुना प्रावृत्समयेऽप्यवतिष्ठते ॥ २५.२५{२४} ॥
इति तेन समाख्यातं श्रुत्वा स नृपतिस्ततः ।
दूतमेकं समाहूय पुर एवमुपालपत् ॥ २५.२६{२५} ॥
एहि त्वं भो महासाधो श्रुत्वा मे वचनं द्रुतम् ।
तत्र राजगृहे गत्वा भगवत उपाचर ॥ २५.२७{२६} ॥
अस्माकं वचनैस्तस्य शास्तुः पादाम्बुजे नमः ।
नत्वा देहादि सर्वत्र कौशल्यं परिपृछ च ॥ २५.२८{२७} ॥
एवं चापि मुनेस्तस्य पुरो विज्ञापयादरात् ।
कौशल्ये नृपती राजा भगवंतं द्रष्टुमिछति ॥ २५.२९{२८} ॥
तथा सर्वेऽपि लोकाश्च श्रावस्त्यायाश्च पौरिकाः ।
त्रिरत्नदर्शनं कर्तुमभिवांछन्ति सांप्रतम् ॥ २५.३०{२९} ॥
भवद्धर्मामृतं चापि पातुमिछंति सर्ववित् ।
तत्ससंघो भवांस्तत्र कृपयागंतुमर्हति ॥ २५.३१{३०} ॥
इति रज्ञोदितं श्रुत्वा तथेति प्रतिमोदितः ।
तं नृपं सांजलिर्नत्वा द्रुतं राजगृहं ययौ ॥ २५.३२{३१} ॥
तत्र राजगृहे गत्वा स दूतः प्रतिनंदितः ।
विलोक्य सुप्रसन्नात्मा गृध्रकूटे उपाचरत् ॥ २५.३३{३२} ॥
तत्र स दूरतो दृष्ट्वा भगवंतं प्रमोदितः ।
उपेत्य सांजलिर्नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २५.३४{३३} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ वंदे ते चरणाम्बुजे ।
यदर्थेऽहमिहायामि तज्जानीयाद्भवां जिनः ॥ २५.३५{३४} ॥
तथाप्यहं जगच्छास्तुः पुरो विज्ञापयामि तत् ।
भगव सर्वविद्राजा प्रसेनजित्सुकौशलः ॥ २५.३६{३५} ॥
भवतां वंदते पादौ कुशलं चापि पृछते ।
तथा च भगवन् सर्वे श्रावस्त्येयाश्च पौरिकाः ॥ २५.३७{३६} ॥
वंदंते भवतां पादौ पृछंते चापि कौशलम् ।
नृपादि सर्वलोकाश्च भवतां दर्शनोत्सुकाः ॥ २५.३८{३७} ॥
त्रिरत्नं द्रष्टुमिछाम इत्येवं प्रवदन्ति ते ।
भवद्धर्मामृतं चापि पातुमिछंति तेऽधुना ॥ २५.३९{३८} ॥
नृपतिप्रमुखाः सर्वे तृष्णार्दिता इवामृतम् ।
तत्साधु भगवांस्तत्र श्रावस्त्यां पुरि सांप्रतम् ।
(र्म् २९५)
अनुकम्पामुपादाय विजयतां ससांघिकः ॥ २५.४०{३९} ॥
इत्युक्ते तेन दूतेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
तं दूतं पुरुषं दृष्ट्वा समामंत्र्येवमादिशत् ॥ २५.४१{४०} ॥
भो पुरुष महाराजो बिम्बिसारो नृपाधिपः ।
यद्यनुज्ञां ददात्यत्र तदा यास्याम्यहं ध्रुवम् ॥ २५.४२{४१} ॥
तत्साधु नृपतेस्तस्य बिम्बिसारस्य भूभृतः ।
अनुज्ञाप्रार्थनां कृत्वा गछायास्याम्यहं तदा ॥ २५.४३{४२} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स दूत आदरात् ।
तथेति तं मुनिं नत्वा राज्ञोऽन्तिकमुपाचरत् ॥ २५.४४{४३} ॥
तत्र स समुपाश्रित्य बिम्बिसारं नराधिपम् ।
सांजलिः पुरतो गत्वा प्रणत्वैवं न्यवेदयत् ॥ २५.४५{४४} ॥
जय देव महाराज प्रसीदानुग्रहं कुरु ।
प्रसेनजिन्महीभर्तुर्दूतोऽहं समुपागतः ॥ २५.४६{४५} ॥
महाराज महीपाल प्रसेनजित्स कौशलः ।
भगवतो मुनीन्द्रस्य दर्शनमभिवांछति ॥ २५.४७{४६} ॥
तथा सर्वेऽपि लोकाश्च श्रावस्त्र्येयाः सपौरिकाः ।
त्रिरत्नस्य जगद्भर्तुः प्रष्टुमिछन्ति सांप्रतम् ॥ २५.४८{४७} ॥
तदस्य त्रिजगच्छास्तुर्भगवतो भवान् प्रभो ।
तत्रानुगमनेऽनुज्ञां कृपया दातुमर्हति ॥ २५.४९{४८} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा बिम्बिसारः स भूपतिः ।
तं दूतं समुपालोक्य चिरेणैवमभाषत ॥ २५.५०{४९} ॥
सधो स भगवान्स्तत्र यदि गंतुं समिछति ।
तदत्र किं वदिष्यामि यत्रेछेत्तत्र गछतु ॥ २५.५१{५०} ॥
इति राज्ञा समादिष्टं श्रुत्वा दूतः स मोदितः ।
बिम्बिसारं नरेंद्रं तं नत्वा ययौ जिनान्तिके ॥ २५.५२{५१} ॥
तत्र स सहसा गत्वा श्रीघनं तं मुनीश्वरम् ।
कृतांजलिपुटो नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २५.५३{५२} ॥
भगवंस्तेन भूपेन ह्यनुज्ञातोऽसि सांप्रतम् ।
तत्ससंघो भगवांस्तत्र विजयितुं समर्हति ॥ २५.५४{५३} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
एनं दूतं समालोक्य तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ २५.५५{५४} ॥
ततः स भगवान् वर्षात्रिमासान्त ससांघिकः ।
सर्वत्र मंगलं कृत्वा प्रतस्थे संप्रभासयन् ॥ २५.५६{५५} ॥
तदा स पुरुषो दूतस्तद्विहाराद्विनिर्गतः ।
सहसा रथमारुह्य संप्रतस्थे पुरः पथि ॥ २५.५७{५६} ॥
तत्र स भगवंतं पद्भ्यां संप्रस्थितं पथि ।
दृष्ट्वैव सहसा तस्माद्रथात्स्वयमवातरत् ॥ २५.५८{५७} ॥
तत्र स सहसोपेत्य भगवन्तं मुनीश्वरम् ।
सांजलिः पुरतो गत्वा प्रणत्वैवमवोचत ॥ २५.५९{५८} ॥
प्रसीदतु जगन्नाथ ममानुकम्पया भवान् ।
इदं रथं समारुह्य विजयतां ससांघिकः ॥ २५.६०{५९} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा भगवान् स जगद्गुरुः ।
तं दूतं पुरुषं दृष्ट्वा तत्रैवं समुपादिशत् ॥ २५.६१{६०} ॥
ऋद्धिपादरथेनाहं सम्यग्व्यायामवर्त्तिना ।
(र्म् २९६)
प्रचरामि महीं कृत्स्नामक्षतः क्लेशकष्टकैः ॥ २५.६२{६१} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण स दूतः प्रतिबोधितः ।
भूयोऽपि सांजलिर्नत्वा प्रार्थयत्तं मुनीश्वरम् ॥ २५.६३{६२} ॥
यद्यपि भगवानृद्धियानयायी तथापि तु ।
ममानुग्रहमाधातुं गृह्यतामनुकम्पया ॥ २५.६४{६३} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा भगवान् ससांघिकः ।
ऋद्ध्या रथोपरि स्थित्वा संप्रतस्थे प्रभासयन् ॥ २५.६५{६४} ॥
तत्र मार्गेषु सर्वत्र भगवान् ससांघिकः ।
भासयन्मंगलं कृत्वा श्रावस्तीपुरमाययौ ॥ २५.६६{६५} ॥
तत्र स पुरुषो दूतः सहसा प्रचरन् पुरः ।
प्रसेनजिन्नरेन्द्रस्य गत्वैवं संन्यवेदयत् ॥ २५.६७{६६} ॥
जय देव महाराज दिष्ट्या वर्द्धस्व सांप्रतम् ।
यदसौ भगवांच्छास्ता ससंघोऽत्र समागतः ॥ २५.६८{६७} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा प्रसेनजित्स भूपतिः ।
तत्र सर्वत्र मार्गेषु शोधयित्वाभ्यशोधयत् ॥ २५.६९{६८} ॥
छत्रध्वजवितानैश्च समंततोऽभ्यमंडयत् ।
ततः स नृपति राजा तूर्यसंगीतिवादनैः ।
सजनो भगवन्तं तं प्रत्युद्ययौ महोत्सवैः ॥ २५.७०{६९} ॥
तत्र समुदितो राजा समंत्रिजनपौरिकः ।
दूरात्तं श्रीघनं दृष्ट्वा पद्भ्यां चरन्नुपाचरत् ॥ २५.७१{७०} ॥
तत्रोपेत्य स भूपालः ससंघन् तं मुनीश्वरम् ।
प्रणत्वा सांजलिः स्थित्वा पुरो दृष्ट्वैवमब्रवीत् ॥ २५.७२{७१} ॥
भगवन्नाथ सार्वज्ञ कच्चिच्च कुशलं तनौ ।
भवतां विषये ह्यत्र विहरस्व ससांघिकः ॥ २५.७३{७२} ॥
तथा सर्वेऽपि लोकाश्च समंत्रिजनपौरिकाः ।
सांजलयः प्रणत्वैवं प्रार्थयंस्तं मुनीश्वरम् ॥ २५.७४{७३} ॥
स्वागतं भगवंच्छास्त विजयस्व कृपानिधे ।
सदात्र स्वाश्रमे स्थित्वा विहरस्वानुकम्पया ॥ २५.७५{७४} ॥
इत्युक्त्वा सर्वलोकास्ते नृपतिप्रमुखा मुदा ।
पूजादि मंगलोत्साहैः प्रावेशयंस्ततः पुरे ॥ २५.७६{७५} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा सर्वांस्तान् संप्रमोदितान् ।
नृपतिप्रमुखान् दत्वा भद्राशिषं समाचरत् ॥ २५.७७{७६} ॥
तत्र स भगवांस्तस्याः श्रावस्त्या गोपुरान्तिके ।
अवतीर्य यथा पद्भ्यां प्रचक्राम ससांघिकः ॥ २५.७८{७७} ॥
तत्र स श्रीघनो नाथः प्रभासयन् समंततः ।
सर्वेषां भद्रतां कुर्वन् प्रविवेश ससांघिकः ॥ २५.७९{७८} ॥
प्रविष्टे नगरे तत्र संबुद्धे सुगते जिने ।
तत्पुण्यसुप्रभाव्याप्ते सर्वत्राप्यभवच्छुभम् ॥ २५.८०{७९} ॥
अंधा रूपाणि प्राद्राक्षुर्वधिराः शुश्रुवु रवम् ।
ये च हीनेंद्रियास्तेऽपि सर्वे पूर्णेन्द्रिया वभुः ॥ २५.८१{८०} ॥
क्षुधाग्निपरितप्तांगास्तेऽभवन् परितृप्तिताः ।
पिपासापरिदग्धांगास्तेऽप्यासन् संप्रतर्पिताः ॥ २५.८२{८१} ॥
कुचेला दुर्भगांशा ये शुद्धांशुकाः शुभांशिकाः ।
(र्म् २९७)
चिररोगातुरा येन नीरोगा वलिनोऽभवन् ॥ २५.८३{८२} ॥
उन्मत्ताः स्मृतिमंतश्च दरिद्रा धनिनोऽभवन् ।
चिरवैरानुवद्धा ये तेऽप्यासन्मैत्रभाविनः ॥ २५.८४{८३} ॥
चंडालाश्च दयावन्तः क्रोधिनः क्षान्तिभाविनः ।
लब्धाश्च निःस्पृहा आसनीर्ष्यालवश्च साधवः ॥ २५.८५{८४} ॥
मत्सरिणश्च दातारः कृपणाः संतोषिताशयाः ।
अधर्मकामसंरक्तास्ते धर्मकामसाधिनः ॥ २५.८६{८५} ॥
मृषावादरता ये च तेऽप्यासन् सत्यभाषिणः ।
पैशुन्याभिरता ये च तेऽपि विश्रम्भभोजनाः ॥ २५.८७{८६} ॥
संभिन्नलापिनो दुष्टास्तेऽपि संतः समार्जवाः ।
पारुष्यंवादिनः क्रूरास्ते आसन् प्रियवादिनः ॥ २५.८८{८७} ॥
येऽभिध्यालवस्तेऽपि सज्जना कीर्तिमानिनः ।
व्यापादनिरता ये च तेऽपि सत्वहितार्थिनः ॥ २५.८९{८८} ॥
मिथ्यादृष्टिचरा ये च ते धर्मसत्यदृष्टयः ।
बोधिचर्यासमुत्साहाः सर्वे पुण्यार्थिनोऽभवन् ॥ २५.९०{८९} ॥
एवमन्येऽपि ये सत्वा दुःखिनः पापसंरताः ।
सर्वे ते सुखिनः संतः सद्धर्मवांछिनोऽभवन् ॥ २५.९१{९०} ॥
सुगंधिनः सुखस्पर्शाः शीतला वायवो ववुः ।
प्रसेदिरे दिशः सर्वाः पुष्पाणि ववृषुर्घनाः ॥ २५.९२{९१} ॥
सुरदुंदुभयो नेदुः प्रससार महोदधिः ।
प्रचचार मही षड्धा प्रजुज्वलुः शुभाग्नयः ॥ २५.९३{९२} ॥
बभूवुः पादपाः सर्वे फलपुष्पाभरानत्ताः ।
अष्टांगगुणयुक्ताम्बुपरिपूर्णजलाश्रयाः ॥ २५.९४{९३} ॥
अनेकधातुरत्नादि निधयः प्रचकासिरे ।
निस्पन्नशस्यसंपन्ना बह्हूव वसुधा तदा ॥ २५.९५{९४} ॥
बहुक्षीरप्रदा गाव औषधयो गुणान्विताः ।
रसाश्च सुगुणा आसन् फलानि सुरसानि च ॥ २५.९६{९५} ॥
एवं तत्र सुभद्राणि सर्वत्राप्यभवंस्तदा ।
उपद्रवाश्च सर्वेऽपि सर्वत्र विलयं गताः ॥ २५.९७{९६} ॥
सर्वे विघ्नगणा दुष्टा तेऽप्यत्र विलयं ययुः ।
सर्वे सत्वाः सुखाढ्याश्च प्रचेरिरे प्रहर्षिताः ॥ २५.९८{९७} ॥
एवं तदा मुनीन्द्रस्य प्रभावेन समंततः ।
सद्धर्ममंगलोत्साहं बभूव निरुपद्रवम् ॥ २५.९९{९८} ॥
एवं स भगवांस्तत्र कृत्वा भद्रं प्रभासयन् ।
प्रदक्षिणक्रमेणैवं प्रचक्राम नृपालये ॥ २५.१००{९९} ॥
तत्र शोधान्तरे रम्ये प्रासादे परिशोधिते ।
छत्रध्वजवितानैश्च मण्डिते विसृतासने ॥ २५.१०१{१००} ॥
प्रविश्य पाद्यमादाय नृपदत्तं ससांघिकः ।
भगवान् भासयंस्तत्र शुद्धासने समाश्रयन् ॥ २५.१०२{१} ॥
तथा ते सांघिकाश्चापि सर्वे दत्तं महीभुजा ।
स्वयं समादाय स्वस्वासने समाश्रयत् ॥ २५.१०३{२} ॥
एवं तत्र समासीनं श्रीघनं तं ससांघिकम् ।
नृपतिप्रमुखाः सर्वे लोका दृष्ट्वा प्रमोदिताः ॥ २५.१०४{३} ॥
(र्म् २९८)
सर्वपूजोपहारांगैः समभ्यर्च्य यथाविधिः ।
यथार्हभोजनैश्चापि प्रणीतैः समतोषयन् ॥ २५.१०५{४} ॥
ततस्तं सुगतं तृप्तं ससमहं स नराधिपः ।
दृष्ट्वापनीय पात्राणि तद्धस्तादीनशोधयत् ॥ २५.१०६{५} ॥
ततः क्रमुकताम्बूलमहौषद्धिरसायनम् ।
दत्वा क्षमार्थनां कृत्वा ननाम तं ससांघिकम् ॥ २५.१०७{६} ॥
तत्र समुदितो राजा तस्य शास्तुर्जगद्गुरोः ।
पुरो नीचासनासीनो तस्थौ श्रोतुं वृषं मुदा ॥ २५.१०८{७} ॥
तथा मंत्रिजनाद्याश्च सर्वे लोकाः प्रमोदिताः ।
नत्वा तं श्रीघनं तत्र धर्मं श्रोतुमुपाश्रयन् ॥ २५.१०९{८} ॥
ततः स भगवां दृष्ट्वा सर्वांस्तान् समुपाश्रितान् ।
नृपतिं तं समामंत्र्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २५.११०{९} ॥
शृणु राजन्महाभाग सर्वदारोग्यमस्तु वः ।
सर्वे सत्वाश्च सद्धर्मनिरता सन्तु सर्वदा ॥ २५.१११{१०} ॥
एवं त्वं भो महाराज साधयित्वा प्रयत्नतः ।
सर्वां सत्वां शुभे धर्मे योजयित्वाभिपालय ॥ २५.११२{११} ॥
एवं लोके शुभं कृत्वा बोधिचर्यां समाहितः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चिनु धर्मं समादरात् ॥ २५.११३{१२} ॥
अनित्यं खलु संसारं क्षणध्वंसि शरीरकम् ।
जीवितं च क्षणस्थायि धर्म एव सहानुगः ॥ २५.११४{१३} ॥
इति मत्वा महाराज क्लेशान् दुर्जयान् वलैः ।
जित्वा सत्वांच्छुभे स्थाप्य पालय सद्वृषं चिनुः ॥ २५.११५{१४} ॥
धर्मेण सद्गतिं यायाः सद्गतौ सर्वदा सुखम् ।
भुक्त्वा बोधिचरिं धृत्वा चरं बोधिमवाप्नुयाः ॥ २५.११६{१५} ॥
एवं विज्ञाय राजेंद्र स्वयं धर्मे समाहितः ।
सर्वसत्वहितं कृत्वा चर नित्यं समाहितः ॥ २५.११७{१६} ॥
इत्यादिश्य नरेंद्राय सलोकाय शुभाशिषम् ।
ससंघो भगवान् बुद्धः स्वाश्रमे गंतुमुत्थितः ॥ २५.११८{१७} ॥
भासयं सकलांल्लोकां भद्रं कृत्वा समंततः ।
स्वाश्रमाभिमुखस्तस्मात्प्रतस्थे क्रमतः पुरात् ॥ २५.११९{१८} ॥
तत्र सर्वेऽपि लोका नृपतिप्रमुखा अपि ।
शास्तुस्तस्य ससंघस्य प्रानुययुः सहोत्सवैः ॥ २५.१२०{१९} ॥
तथा स भगवान् गत्वा ससांघिको नृपादिभिः ।
लोकैः सह महोत्साहैः स्वाश्रमं समुपाययौ ॥ २५.१२१{२०} ॥
तत्र जेतवनोद्याने विहारे समुपाश्रितः ।
ससांघिकः सभासीनः स शास्ता धर्ममादिशत् ॥ २५.१२२{२१} ॥
तद्धर्मदेशनां श्रुत्वा तत्रैव ते नृपादयः ।
सर्वे लोकाः प्रमोदन्तो रात्रौ न्यूषुः सहोत्सवैः ॥ २५.१२३{२२} ॥
तस्यामेव निशायां स दूतोऽल्पायूर्ज्वरान्वितः ।
त्रिरत्नस्मरणं कुर्वन् देहं त्यक्त्वा दिवं ययौ ॥ २५.१२४{२३} ॥
(र्म् २९९)
तत्र स्वर्गे समुत्पन्नः स दूतो विस्मयान्वितः ।
कुतश्च्युतः कुहोत्पन्नः कथमिति व्यचिंतयत् ॥ २५.१२५{२४} ॥
तदा स मनसाद्राक्षीन्मनुष्येभ्यश्च्युतास्म्यहम् ।
इह स्वर्गे समुत्पन्नः संबुद्धभजनादिति ॥ २५.१२६{२५} ॥
अथ स दूतपूर्वी स देवपुत्रः प्रसादितः ।
संबुद्धस्य गुणान् स्मृत्वा पुनरेवं व्यचिंतयत् ॥ २५.१२७{२६} ॥
अहो ह्यहं मुनीन्द्रस्य प्रसादाद्दिवि सांप्रतम् ।
जातोऽस्मि तन्मुनीन्द्रस्य कुर्यां संदर्शनं पुनः ॥ २५.१२८{२७} ॥
इति हि दूतपुर्वी स देवपुत्रो विचिंतयन् ।
स्नात्वा सुगंधिलिप्तांगं शुद्धाम्वरावृतः सुधीः ॥ २५.१२९{२८} ॥
मौलिकुण्डलमालादि दिव्यालंकारभूषितः ।
दिव्यपूजोपचारां धृत्वा देवं सहाचरत् ॥ २५.१३०{२९} ॥
तस्यामेव निशायां स देवपुत्रः सुरैः सह ।
अवभास्य प्रभास्तस्मिज्जेतारण्ये उपाचरत् ॥ २५.१३१{३०} ॥
तत्रोद्याने विहारे तं भगवंतं मुनीश्वरम् ।
आलोक्य सांजलिर्नत्वा पुरतः समुपाचरत् ॥ २५.१३२{३१} ॥
ततस्तं श्रीघनं नाथं समभ्यर्च्य यथाविधिः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य सांजलिः समुपाश्रयत् ॥ २५.१३३{३२} ॥
अथ स भगवांस्तस्य दृष्ट्वा चित्तं विशोधितम् ।
आर्य्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २५.१३४{३३} ॥
तदार्य्यधर्ममाकर्ण्य देवपुत्रः स बोधितः ।
धर्मविशेषमाज्ञाय दृष्टसत्योऽभवंस्ततः ॥ २५.१३५{३४} ॥
सत्कायदृष्टिभूमीन्ध्रं विंशतिशिखरोद्गतम् ।
प्रभित्वा ज्ञानवज्रेण सद्धर्मं साधनोत्सुकः ॥ २५.१३६{३५} ॥
परिशुद्धाशयः श्रोतआपत्तिफलमाप्तवान् ।
शास्तुस्तस्य पदौ नत्वा सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ २५.१३७{३६} ॥
भगवन्निदमस्माकं गुरुभिर्न कृतं खलु ।
न मात्रा नापि पित्रा वा न ज्ञातिमित्रवांधवैः ॥ २५.१३८{३७} ॥
न चेष्टैर्ब्राह्मणैर्वापि न चापि पूर्वप्रेतकैः ।
न राज्ञा श्रमणैश्चान्यैर्देवैरपि कृतं खलु ॥ २५.१३९{३८} ॥
यदस्माकं कृतं भद्रं भवतास्थिशिरोच्चयाः ।
लंघिता रुधिरा चाब्धिरुछोषिताश्च सांप्रतम् ॥ २५.१४०{३९} ॥
पिहितो पापमार्गश्च स्वर्गमार्गश्च वैवृतः ।
दर्शितो मोक्षमार्गोऽपि तीर्णो दुःखार्णवापि च ॥ २५.१४१{४०} ॥
प्रसादाद्भवतामद्य प्राप्तं शुद्धेंद्रियं मया ।
शान्तमार्यपदं कांतं संबोधिगुणसाधनम् ॥ २५.१४२{४१} ॥
अद्य मे सफलं जन्म भवतां दर्शनादिह ।
सद्धर्मश्रवणादद्य बुद्धपुत्रोऽस्मि सांप्रतम् ॥ २५.१४३{४२} ॥
इत्युक्त्वा दूतपुर्वी स देवपुत्रः प्रमोदितः ।
तस्य शास्तुर्जगद्वंधोः पादौ नत्वा कृतांजलिः ॥ २५.१४४{४३} ॥
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य समभिनंदिताशयः ।
ततोऽनुज्ञां समासाद्य सुरैः सह दिवं ययौ ॥ २५.१४५{४४} ॥
(र्म् ३००)
तत्र स्वर्गे स सम्यातः सुरम्ये स्वालये स्थितः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वारमं देवैः सहावसत् ॥ २५.१४६{४५} ॥
तत्र दृष्ट्वावभासं तं प्रसेनजित्स कौशलः ।
विस्मितः प्रातरुत्थाय विहारे समुपाचरत् ॥ २५.१४७{५६!} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा नृपतिः स प्रमोदितः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य सांजलिः समुपाश्रितः ॥ २५.१४८{५७} ॥
ततः स नृप उत्थाय सूत्तरासङ्गमुद्वहन् ।
जानुभ्यां भुवि संस्थित्वा प्रार्थयत्तं मुनीश्वरम् ॥ २५.१४९{५८} ॥
भगवन्नत्र निशायां को भवतां समुपागतः ।
तद्भवतां समुपादिश्या मां बोधयितुमर्हति ॥ २५.१५०{५९} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा भगवान् स मुनीश्वरः ।
नृपतिं तं महीपालं समालोक्यैवमादिशत् ॥ २५.१५१{६०} ॥
अन्यो न हि स राजेंद्र योऽद्य रात्राविहागातः ।
अपि तु तावको दूतो देवभूतः स आगतः ॥ २५.१५२{६१} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण नृपतिः स सविस्मयः ।
भगवंतं पुनर्नत्वा तत्कर्म पर्यपृछतः ॥ २५.१५३{६२} ॥
भवन् किं कदा तेन दूतेन सुकृतं कृतम् ।
येनासौ दिवि संजातो दृष्टसत्यो भवत्यपि ॥ २५.१५४{६३} ॥
तद्भवान् भगवंच्छास्त यत्तेन सुकृतं कृतम् ।
तत्सर्वं समुपाख्याय बोधयितुमनाशयम् ॥ २५.१५५{६४} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा भगवान् स जगद्गुरुः ।
कौशलं तं महाराजं समालोक्यैवमादिशत् ॥ २५.१५६{६५} ॥
शृणु राजन्महाभाग तेन देवेन यत्कृतम् ।
तदत्र संप्रवक्ष्यामि तव चित्तप्रबोधने ॥ २५.१५७{६६} ॥
यत्त्वया प्रेषितो दूतो मयि राजगृहे स्थिते ।
येन संप्रार्थितं श्रुत्वा तथा ह्यहं समागतः ॥ २५.१५८{६७} ॥
स साधुस्तावको दूतो मया सार्द्धमिहागतः ।
सद्धर्मदेशनां श्रुत्वा श्रद्धाभक्तिसमन्वितः ॥ २५.१५९{६८} ॥
त्रिरत्नभजनं कृत्वा प्राचरच्छासने मम ।
आल्पायुष्को ह्यसौ भद्री विहारेऽत्र निवासितः ॥ २५.१६०{६९} ॥
कालधर्माभिसंयुक्ते त्यक्त्वा देहं दिवं ययौ ॥ २५.१६१{७०} ॥
स ह्यसौ तावको दूतो रात्रावद्येह भासयन् ।
मम संदर्शनं कर्तुं देवलोकैः सहागतः ॥ २५.१६२{७१} ॥
मम पूजां विधायासौ कृत्वा चापि प्रदक्षिणाम् ।
नत्वा सादरमाश्रित्य सद्धर्मं श्रद्धयाशृणोत् ॥ २५.१६३{७२} ॥
मत्सद्धर्मामृतं पीत्वा दृष्टसत्यः प्रमोदितः ।
नत्वा मां स पुनः स्वर्गे देवलोकैः सहाचरत् ॥ २५.१६४{७३} ॥
तत्र स स्वालये रम्ये स्थित्वा देवैः सहारमन् ।
त्रिरत्नभजनं कुर्वन् प्राचरं वसते सुखम् ॥ २५.१६५{७४} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन दूतः स तावकः कृती ।
स्वर्गे सौख्यं चिरं भुक्त्वा क्रमाद्बोधिमवाप्स्यति ॥ २५.१६६{७५} ॥
(र्म् ३०१)
एवं विज्ञाय राजेंद्र संसारेऽत्र महत्सुखम् ।
यदीछसि सदा भद्रे चरितव्यं त्वयादरात् ॥ २५.१६७{७६} ॥
भद्रं तु जायते शीघ्रं त्रिरत्नभजनोद्यमात् ।
तत्त्रिरत्नमुपाश्रित्य भज नित्यं समाहितः ॥ २५.१६८{७७} ॥
त्रिरत्ने यत्कृतं कर्मं तन्नैव क्षिणुया क्वचित् ।
यावद्बोधिपदं दद्या एवं महत्तरं वृषम् ॥ २५.१६९{७८} ॥
ये त्रिरत्नं भजन्त्यत्र न ते गछन्ति दुर्गतिम् ।
सदैव सद्गतिं यान्ति बोधिं च समवाप्नुयुः ॥ २५.१७०{७९} ॥
तिस्रो हीमाः समाख्याता अग्राः प्रज्ञप्तयो नृप ।
यत्र किं चित्कृतं कर्म तद्विपाको महान् स्मृताः ॥ २५.१७१{८०} ॥
तद्यथा कतमास्तिस्रो अग्राः प्रज्ञप्तयः स्मृताः ।
त्रिरत्ने प्रकृता यास्ता अग्राः प्रज्ञप्तयः स्मृताः ॥ २५.१७२{८१} ॥
तद्यथा सर्वसत्वानां त्रैधातुकनिवासिनाम् ।
बुद्ध एव महानग्रो ज्येष्ठः श्रेष्ठो वरोत्तमः ॥ २५.१७३{८२} ॥
ये बुद्धश्रद्धया भक्त्या प्रभजंति प्रसादिताः ।
सर्वेऽत्यग्रप्रसन्नास्ते ज्येष्ठाः श्रेष्ठा वरोत्तमाः ॥ २५.१७४{८३} ॥
तदग्राभिप्रसन्नानां विपाकोऽप्यग्र उत्तमः ।
तथा धर्माश्च ये सर्वे संस्कृता वाप्यसंकृताः ॥ २५.१७५{८४} ॥
तेषामपि च सर्वेषां बुद्धधर्माग्र उच्यते ।
तत्र धर्मे प्रसन्ना ये तेऽग्रे हि संप्रसन्निताः ।
तदग्राभिप्रसन्नानां विपाकोऽप्यग्र उच्यते ॥ २५.१७६{८५} ॥
ये च संघा गणास्तेषां बुद्धसंघोऽग्र उच्यते ।
तत्र संघे प्रसन्ना ये तेऽग्रेऽभिसंप्रसादिनः ॥ २५.१७७{८६} ॥
तेषामग्रप्रसन्नानां विपाकोऽप्यग्र उच्यते ।
एताः प्रज्ञप्तयस्तिस्रो ह्यग्राः ख्यातो मुनीश्वरैः ॥ २५.१७८{८७} ॥
तदत्र श्रद्धया राज त्रिरत्ने संप्रसन्नधीः ।
सत्कारैः समुपाश्रित्य भज नित्यं समादरात् ॥ २५.१७९{८८} ॥
एतत्पुण्यमसंख्येयमप्रमेयं महत्तरम् ।
सर्वसत्वमहासौख्यगुणसंपत्तिदायकम् ॥ २५.१८०{८९} ॥
एवं मत्वा महत्पुण्यं सर्वान् सत्वान् प्रबोधयत् ।
त्रिरत्नभजनोत्साहैश्चारयस्व शुभे नृप ॥ २५.१८१{९०} ॥
एवं ते सर्वदा भद्रं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २५.१८२{९१} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स नृपतिर्मुदा ।
तथेति हि प्रतिज्ञाय प्राभ्यनंदत्प्रसादितः ॥ २५.१८३{९२} ॥
ततः स नृप उत्थाय नत्वा तं जगदीश्वरम् ।
महानंदमहोत्साहैः स्वपुरं सजनो ययौ ॥ २५.१८४{९३} ॥
तत्र स नृपती राजा प्रासादतलमाश्रितः ।
स मंत्रिपौरिकान् सर्वान् समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ २५.१८५{९४} ॥
मंत्रिणः पौरिकाः सर्वे शृणुध्वं वचनं मम ।
(र्म् ३०२)
यदि वांछास्ति वो भद्रे त्रिरत्नं भजतादरत् ॥ २५.१८६{९५} ॥
यवदयं जगच्छास्ता विहरत्यत्र सांघिकः ।
तावदस्य मुनीन्द्रस्य भजत सर्वदोत्सवैः ॥ २५.१८७{९६} ॥
विहारे सर्वदा गत्वा श्रद्धया समुपाश्रिताः ।
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा मुदा चरत सद्वृतौ ॥ २५.१८८{९७} ॥
सर्वांश्च सौगतान् भिक्षून् सर्वोपकरणैरपि ।
सत्कृत्य श्रद्धयामंत्र्य मानयध्वं सदादरात् ॥ २५.१८९{९८} ॥
एतन्मे वचनं श्रुत्वा त्रिरत्नशरणं गताः ।
संबोधिप्रणिधानेन चरत बोधिचारिकाम् ॥ २५.१९०{९९} ॥
तथा ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य लभत सौगतिं गतिम् ॥ २५.१९१{१००} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते मंत्रिणो जनाः ।
सर्वे वीरादयो लोकास्तथेति प्रतिशुश्रुवुः ॥ २५.१९२{१} ॥
तदा सर्वेऽपि ते लोकाः सद्धर्मसाधनोद्यताः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा प्रचेरिरे समोदिताः ॥ २५.१९३{२} ॥
तदारभ्य सदा तत्र मंगलं निरुपद्रवम् ।
सर्वत्र सर्वदाप्यासीत्त्रिरत्नस्यानुभावतः ॥ २५.१९४{३} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं तथा ते कथ्यते मया ।
त्वमप्येवं सदा राजन् त्रिरत्नं शरणं गतः ॥ २५.१९५{४} ॥
सद्धर्मं समुपाश्रित्य चर नित्यं सदा शुभे ।
लोकाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
त्रिरत्नशरणे स्थाप्य पालनीयाः सदा त्वया ॥ २५.१९६{५} ॥
एवं ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २५.१९७{६} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूमिपः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा प्राभ्यनंदत्सपार्षदः ॥ २५.१९८{७} ॥
दूतावदानं यदिदं मुदा ये शृण्वंति ये चापि निशामयन्ति ।
ते सर्व एवं त्रिदिवे व्रजन्ति संबुद्धलोकेऽपि सरन्ति चान्ते ॥ २५.१९९{८} ॥

++ इति श्रिरत्नावदानतत्वे दूतावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ३०३)
xxवि तैर्थिकावदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं तमर्हन्तं प्रणत्वैवमब्रवीत् ॥ २६.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ २६.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा स सुगतात्मजः ।
उपगुप्तो नरेंद्रं तं समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ २६.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथात्राहं प्रवक्ष्यामि श्रुत्वानुमोदनां कुरु ॥ २६.४{४} ॥
तद्यथा भगवांच्छास्ता श्रीघनोऽर्हन्मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतो नाथो धर्मराजो विनायकः ॥ २६.५{५} ॥
भिक्षुभिः श्रावकैः सार्द्धं तथा सर्वैश्च सांघिकैः ।
तत्रैव जेतकोद्याने विहारे व्यहरत्पुरा ॥ २६.६{६} ॥
तद्धर्मदेशनां श्रोतुं सर्वे लोकैः समागतैः ।
देवदानवगंधर्वैर्यक्षकिन्नरराक्षसैः ॥ २६.७{७} ॥
सिद्धैर्विद्याधरैश्चापि नागेन्द्रैर्गरुडैरपि ।
लोकपालैः ससैन्यैश्च ब्राह्मणैश्च महर्षिभिः ॥ २६.८{८} ॥
योगिभिर्यतिभिश्चापि निर्ग्रन्थिभिश्च तापसैः ।
राजभिः क्षत्रियैश्चापि तथा राजकुमारकैः ॥ २६.९{९} ॥
वैश्यैश्च मंत्रिभिः श्रेष्ठैर्गृहस्थैश्च महाजनैः ।
वणिग्भिः सार्थवाहैश्च शिल्पिभिः पौरिकैरपि ॥ २६.१०{१०} ॥
ग्राम्यैर्जानपदैश्चापि कार्पटिकैस्तथापरैः ।
त्रिरत्नदर्शनोत्साहैः सद्धर्मगुणवांछिभिः ॥ २६.११{११} ॥
सत्कृतो मानितो नित्यं पूज्यमानोऽभिवंदितः ।
सर्वसत्वहितार्थेन वर्षं धर्मामृतं सदा ॥ २६.१२{१२} ॥
तदा तत्र पुरे राजा प्रसेनजिन्नृपाधिपः ।
संबुद्धशासनं धृत्वा त्रिरत्नमभजन्मुदा ॥ २६.१३{१३} ॥
तद्दृष्ट्वा तीर्थिकाः सर्वे ईर्ष्यारोषाहताशयाः ।
संमील्य सौगतं धर्मं प्रतिक्षिप्यैवमब्रुवन् ॥ २६.१४{१४} ॥
भवन्तो यदयं बुद्धः सर्वज्ञ ऋद्धिमान् कृती ।
तत्सर्वानिमां लोकान् स्वं धर्मे संनियोजयेत् ॥ २६.१५{१५} ॥
तदास्मद्वचनं श्रोतुमपीछेन्नात्र कश्चन ।
सर्वे नः श्रावकाश्चापि भजेयुः सुगतं जिनम् ॥ २६.१६{१६} ॥
तदा सर्वे वयं लोकै निंद्यमानः समंततः ।
कथमत्र चरिष्यामस्तदन्यत्र चरेमहि ॥ २६.१७{१७} ॥
इति सर्वैरपि प्रोक्ते तीर्थिकोपासको द्विजः ।
सर्वान्स्तान्स्तीर्थिकं दृष्ट्वा पुनरेवमभाषत ॥ २६.१८{१८} ॥
(र्म् ३०४)
भवंतो म विषीदत्वं कर्तुमर्हति सर्वथा ।
तदुपायं करिष्यामि येनान्यत्र चरेज्जिनः ॥ २६.१९{१९} ॥
इति तान्स्तीर्थिकान् सर्वान् बोधयित्वा स दुर्मतिः ।
नृपतेरन्तिके गत्वा सादरमेवमब्रवीत् ॥ २६.२०{२०} ॥
शृणु राजन्महाभाग यद्धितं ते तदुच्यते ।
तथा त्वया समाधाय चरितव्यं सदादरात् ॥ २६.२१{२१} ॥
यदयं मुण्डितो भिक्षुः कुलधर्मविनाशकृत् ।
जातिधर्मपरिभ्रष्टः संसारवृत्तिनिंदकः ॥ २६.२२{२२} ॥
मायावी कुत्सिताचारो दुःशीलो लोकवंचकः ।
स्वयं नष्टः परांश्चापि नाशयितुमिहागतः ॥ २६.२३{२३} ॥
तदस्य दर्शनं राजं कर्त्तव्यं न कदा चन ।
ग्रहीतव्यं न नामापि श्रोतव्यं नापि तद्वचः ॥ २६.२४{२४} ॥
सत्कारं न च कर्त्तव्यं दातव्यं नापि किं चन ।
आश्रमेऽपि न गन्तव्यं स्थातव्यं न तदन्तिके ॥ २६.२५{२५} ॥
दर्शनं ये प्रकुर्वन्ति तस्य भिक्षोर्दुरात्मनः ।
ते सर्वे नरके यायुः सद्गतिं न कदा चन ॥ २६.२६{२६} ॥
ये च शृण्वन्ति तद्वाक्यं सर्वे ते निलयं गताः ।
तीव्रदुःखाभिसंतप्ता वसेयुरनुतापिताः ॥ २६.२७{२७} ॥
सत्कारं ये च कुर्वंति सर्वे ते विलयं गताः ।
दरिद्रा दुर्गतिं गत्वा भ्रमेयुर्निहताशयाः ॥ २६.२८{२८} ॥
ये च दानं प्रकुर्वन्ति तत्राशिर्लुहिताशयाः ।
तेऽपि च नरके याता दुःखान्येवमवाप्नुयुः ॥ २६.२९{२९} ॥
तदाश्रमे च गछंति सर्वे ते दुरिताङ्किताः ।
कुष्ठादि रोगसंतप्ता यायुश्च निरयेऽचिरात् ॥ २६.३०{३०} ॥
ये च तैः सह तिष्ठन्ति ते सर्वे पापसंगिताः ।
तीव्रदुःखाग्निसंदग्धा चरेयु निरये सदा ॥ २६.३१{३१} ॥
गृह्नन्ति ये च मन्नाम तेषां गेहेषु सर्वदा ।
लक्ष्मीर्मैव श्रयेत्तत्र नैरृतिरेव संश्रयेत् ॥ २६.३२{३२} ॥
ये बुद्धं भजन्त्यत्र ते ते सर्वेऽप्यधर्मिणः ।
कदापि सद्गतिं नैव यांति दूरगतिमेव हि ॥ २६.३३{३३} ॥
इति मत्वा महाराज सदा भद्रं यदीछसि ।
सत्कारं दर्शनं तस्य कर्त्तव्यं नैव के चन ॥ २६.३४{३४} ॥
किं धर्मं सौगतं धर्मं यन्मिथ्या परिकल्पितम् ।
तत्तस्य दुर्यतेर्धर्मं श्रोतव्यं नैव केन चित् ॥ २६.३५{३५} ॥
यस्य धर्मो हि सर्वत्र वेदशास्त्रे न गण्यते ।
स किं धर्मात्मको बुद्धस्तत्तत्र मंगलं न हि ॥ २६.३६{३६} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा स परिबोधितः ।
त्रिरत्नभजनोत्साहशैथिल्यक्षुभितोऽभवत् ॥ २६.३७{३७} ॥
ततस्तस्य वचः श्रुत्वा तीर्थिकोपासकस्य सः ।
नृपतिस्तैर्थिके धर्मेऽभिललाष प्रसादितः ॥ २६.३८{३८} ॥
(र्म् ३०५)
तत्रैको गृहभृच्छ्रेष्ठी संबुद्धोपासकः सुधीः ।
तं तीर्थ्योपासकं दृष्ट्वा बोधयितुमभाषत ॥ २६.३९{३९} ॥
किमेवं दुर्मते बुद्धो धर्मराजोऽपि निंद्यते ।
मा मैवं वदतामत्र त्वमेव नरकं व्रजेः ॥ २६.४०{४०} ॥
यो लोके समुत्पन्नः सर्वक्लेशान् विनिर्जयन् ।
जित्वा मारगणान् सर्वान् संबोधिज्ञानमाप्तवान् ॥ २६.४१{४१} ॥
सर्वै ब्रह्मादिभिर्लोकैः संस्तुतो वंदितोऽर्चितः ।
मानितः सत्कृतो बुद्धस्त्वयैव निंद्यते कथम् ॥ २६.४२{४२} ॥
येनैव त्रिजगल्लोकां पुत्रवत्प्रतिपालितम् ।
पूजनीयः कथं नाथं धर्मराजो मुनीश्वरः ॥ २६.४३{४३} ॥
बुद्ध एव जगन्नाथो दयालुः सद्गुणाकरः ।
सर्वसत्वहिताधानोऽद्वयवादी विनायकः ॥ २६.४४{४४} ॥
सर्वज्ञः सुगतो भद्ररूपः सर्वहितार्थभृत् ।
सर्वविद्याधिपः शास्ता संबोधिमार्गदेशकः ॥ २६.४५{४५} ॥
निर्जितक्लेश आत्मज्ञः षडभिज्ञो जगद्गुरुः ।
संबुद्धोऽर्हञ्जिनस्त्रायी धर्मराजो मुनीश्वरः ॥ २६.४६{४६} ॥
ततः स भगवान्नेव सर्वत्रैधातुकेष्वपि ।
अग्रः श्रेष्ठो महाञ्जेष्ठो नान्यः कश्चिदतोऽधिकः ॥ २६.४७{४७} ॥
तस्मादस्य मुनीन्द्रस्य सत्कारं श्रद्धया सदा ।
शरणगमनं कृत्वा श्रोतव्यं धर्ममादरात् ॥ २६.४८{४८} ॥
ये बुद्धे शरणं यान्ति न ते गछंति दुर्गतिम् ।
सर्वदा सद्गतौ सौख्यं भुक्त्वा यान्ति जिनालये ॥ २६.४९{४९} ॥
शृण्वन्ति ये च तद्धर्मं तेऽपि नो यान्ति दुर्गतिम् ।
सदा स्वर्गे सुखं भुक्त्वा यायुश्चान्ते सुनिर्वृतिम् ॥ २६.५०{५०} ॥
भजन्ति ये च संघेषु तेऽपि न यान्ति दुर्गतिम् ।
सदा धर्मरताः सौख्यं भुक्त्वा यान्ति सुखावतिम् ॥ २६.५१{५१} ॥
एवं ये ये त्रिरत्नानां सर्वदा शरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं भजन्ति बोधिमानसाः ॥ २६.५२{५२} ॥
सर्वे ते सद्गुणाधाराः सर्वसत्वहितार्थिनः ।
क्रमाद्बोधिचरीः पूर्य संबुद्धपदमाप्नुयुः ॥ २६.५३{५३} ॥
तेनायं भगवान्नेव जगन्नाथो जगद्गुरुः ।
धर्मराजो जगद्भर्त्ता जगत्त्रायी विनायकः ॥ २६.५४{५४} ॥
तेनास्य सद्गुरोः शास्तुः श्रद्धया शरणं गताः ।
सद्धर्मं सर्वदा श्रुत्वा कर्तुमर्हति सत्कृतिम् ॥ २६.५५{५५} ॥
ये चाप्यस्य मुनीन्द्रस्य प्रतिक्षिपन्ति शासनम् ।
सद्गतिं नैव ते यान्ति दुर्गतिमेव सर्वदा ॥ २६.५६{५६} ॥
इति मत्वा न कर्त्तव्या बुद्धे निंदा कथं चन ।
त्रिरत्नभजनान्येव कर्त्तव्यानि शुभार्थिभिः ॥ २६.५७{५७} ॥
ये त्रिरत्नं भजन्त्यत्र सर्वे ते बोधिभागिनः ।
बोधिसत्वा महासत्वा भवेयुः सुगतात्मजाः ॥ २६.५८{५८} ॥
तेन तेऽपि महासत्वास्त्रिरत्नोपासका अपि ।
श्रद्धया प्रणतिं तेसां कर्त्तुमर्हन्ति सर्वदा ॥ २६.५९{५९} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा तीर्थिकोपासकश्च सः ।
(र्म् ३०६)
तं बुद्धोपासकं दृष्ट्वा पुनरेवमभाषत ॥ २६.६०{६०} ॥
आ किमेवं त्वया प्रोक्तं किं बुद्धोऽतापसाऽयतिः ।
पूरणो ब्रह्मविज्ञस्तपस्वी संयमी सुधीः ॥ २६.६१{६१} ॥
तत्तस्य पूरणस्याग्रे बुद्धः किं वक्तुमुत्सहेत् ।
बालकानेव वञ्चित्वा ह्यसद्धर्म्मे युनक्ति सः ॥ २६.६२{६२} ॥
पूरण एव सर्वेषां यतीनां ब्रह्मचारिणाम् ।
ऋद्धिमतां महानग्रो मात्रैकश्चित्ततोऽधिकः ॥ २६.६३{६३} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा स बुद्धोपासकस्ततः ।
तीर्थिकोपासिकं दृष्ट्वा पुनरेव तमब्रवीत् ॥ २६.६४{६४} ॥
अरे किं ज्ञायते तस्य संबुद्धस्य गुणस्त्वया ।
येनैव कृपया दृष्ट्वा पालितं पुत्रवज्जगत् ॥ २६.६५{६५} ॥
यस्य लोके दया नास्ति तेन किं पाल्यते जगत् ।
केवललोभसत्कारं हेतुनादोम्भिको हि सः ॥ २६.६६{६६} ॥
तपस्वी योगवित्प्राज्ञ ऋद्धिमान् सिद्धिमानपि ।
यस्य नास्ति दया सत्वे स किं शास्ता जगद्गुरुः ॥ २६.६७{६७} ॥
यो दृष्ट्वा सकलान् सत्वान् कृपया संप्रबोधयन् ।
सद्धर्मे योजयत्यत्र स एव जगतां गुरुः ॥ २६.६८{६८} ॥
तस्मादत्र जगच्छास्ता सर्वसत्वहितार्थभृत् ।
बुद्ध एव जगन्नाथो जगत्त्रायी जगद्गुरुः ॥ २६.६९{६९} ॥
नास्ति बुद्धसमः कश्चित्सर्वसत्वहितंकरः ।
तेन ब्रह्मादिदेवैः स वंदनीयो मुनीश्वरः ॥ २६.७०{७०} ॥
यतोऽयं श्रीघनः त्रायी षडभिज्ञो विनायकः ।
मुनीन्द्रोऽर्हं सुभद्रांशस्तेन तस्याधिको हि कः ॥ २६.७१{७१} ॥
तेनायं सुगतो बुद्धो धर्मराजस्तथागतः ।
सत्कृत्य श्रद्धया सर्वे भजनीयः शुभेछुभिः ॥ २६.७२{७२} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा तीर्थिकोपासकोऽथ सः ।
रोषाग्निपरिदग्धास्यस्तं बौद्धमेवमब्रवीत् ॥ २६.७३{७३} ॥
आ एवमुच्यते कोऽत्र पूरणात्पर उत्तमः ।
यतीर्विज्ञो महाभिज्ञः स एव त्रिजगद्गुरुः ॥ २६.७४{७४} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा संबुद्धोपासकोऽपि सः ।
सांजलिः प्रणतिं कृत्वा भूमावेवं तमब्रवीत् ॥ २६.७५{७५} ॥
बुद्धादन्यो विशिष्टः कस्त्रैधातुभुवनेष्वपि ।
बहुधा किं प्रवादेन बुद्ध एव जगत्प्रभुः ॥ २६.७६{७६} ॥
तेनेत्युक्ते स रुष्टात्मा तीर्थिकोपासकस्तदा ।
कोपाग्निपरिदग्धांगस्तं बुद्धमेवमब्रवीत् ॥ २६.७७{७७} ॥
यदि बुद्धो विशिष्टः स्यात्पूरणादर्हतो यतेः ।
सर्वस्वं मे तवाधीनं दासश्चापि भवाम्यहम् ॥ २६.७८{७८} ॥
यदि बुद्धाद्विशिष्टो हि पूरणोऽर्हं महामतिः ।
सर्वस्वं ते ममाधीनं दासश्चापि भवेः खलु ॥ २६.७९{७९} ॥
इति तेनोदिते तत्र संबुद्धोपासकोऽपि सः ।
तथेति वंधनिक्षेपं कृत्वा स्वीकरणं व्यधात् ॥ २६.८०{८०} ॥
तयोरेतत्प्रवादत्वं प्रसेनजिन्नराधिपः ।
(र्म् ३०७)
मत्वामात्यान् समाहूय पुररेवमभाषत ॥ २६.८१{८१} ॥
गछध्वं मंत्रिणः सर्वे बुद्धतैर्थिकयोरपि ।
निर्णयित्वा विवादत्वे मिमांसा क्रियतामिह ॥ २६.८२{८२} ॥
इति राज्ञा समादिष्टं श्रुत्वा ते मंत्रिणो जनाः ।
सहसा तज्जनान् सर्वान् समाहूयैवमादिशत् ॥ २६.८३{८३} ॥
भवन्तो नृपतेरेवमाज्ञां श्रुत्वा समाहिताः ।
सर्वत्र विजिते घण्टानादैश्चोदय तद्द्रुतम् ॥ २६.८४{८४} ॥
इति तैर्मंत्रिभिः प्रोक्तैः श्रुत्वा ते सजनास्तथा ।
घण्टावघोषनं कृत्वा सर्वत्रैवं घोषयन् ॥ २६.८५{८५} ॥
शृण्वन्तु पौरिकाः सर्वे इतोऽह्नि सप्तमेऽहनि ।
बौद्धतैर्थिकसंवादे मिमांसात्र भविष्यति ॥ २६.८६{८६} ॥
ये येऽत्र द्रष्टुमिछन्ति सर्वे ते समुपागताः ।
बुद्धस्य तीर्थिकस्यापि प्रभावं द्रष्टुमर्हत ॥ २६.८७{८७} ॥
एवं ते विजिते तत्र सर्वत्र विषयेष्वपि ।
घण्टावघोषणं कृत्वा मंत्रिणां पुर आययुः ॥ २६.८८{८८} ॥
ततस्ते सजनाः सर्वे राज्ञोऽन्तिकमुपागताः ।
प्रणत्वैतत्प्रवृत्तांतं पुरतः संन्यवेदयन् ॥ २६.८९{८९} ॥
ततोऽह्नि सप्तमे प्राप्ते सर्वे लोकाः समागताः ।
विस्तीर्णे भूतले रम्ये तद्द्रष्टुमुपतस्थिरे ॥ २६.९०{९०} ॥
तथा देवा अनेके च तद्दर्शनकुतूहलाः ।
अन्तरीक्षे समाश्रित्य संतस्थुः प्रतिमोदिताः ॥ २६.९१{९१} ॥
एवं सर्वेषु लोकेषु नृपमंत्रिजनादिषु ।
नैकशतसहस्रेषु सन्निपातेषु सर्वतः ॥ २६.९२{९२} ॥
तीर्थिकोपासकस्तत्र स गोमये प्रलेषिते ।
मंडले गंधपुष्पादिपूजांगैः समपूजयत् ॥ २६.९३{९३} ॥
ततः स सांजलिर्नत्वा जानुभ्यां भुवि संस्थितः ।
उद्वहन्नुत्तरासंगं प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २६.९४{९४} ॥
येन सत्येन षड्विज्ञाः शास्तारः पूरणादयः ।
भगवंतो महाभिज्ञा अर्हन्तो ब्रह्मचारिणः ॥ २६.९५{९५} ॥
अनेन सत्यभावेन सर्वानेतान् यतीश्वरान् ।
एतत्पूजोपहाराणि प्रानुगंछंतु संमुखम् ॥ २६.९६{९६} ॥
एवं संप्रार्थनां कृत्वा तीर्थिकोपासको मुदा ।
तानि पंचोपहाराणि प्रादाय गगणेऽक्षिपत् ॥ २६.९७{९७} ॥
तेन क्षिप्रक्षिप्तमात्राणि तानि सर्वाणि भूतले ।
पतितान्यस्तंगतान्येव सहसादर्शने ययुः ॥ २६.९८{९८} ॥
तद्दृष्ट्वा ससुरा लोकाः सर्वे ते भूमिपादयः ।
उच्चैर्नादैर्हसन्तस्तं तैर्थिकमेव मेनिरे ॥ २६.९९{९९} ॥
तद्दृष्ट्वा धिक्प्रवादं च श्रुत्वा स तैर्थिकोऽपतत् ।
ततश्चिरात्समुत्थाय लज्जाभिन्नमुखाशयः ॥ २६.१००{१००} ॥
त्रसितोऽधोमुखोद्रष्टो निष्प्रभः परिकंपितः ।
भ्रस्तस्कंधः करे कण्डं स्थाप्य तस्थौ विमुर्छितः ॥ २६.१०१{१} ॥
तद्दृष्ट्वा स प्रसन्नात्मा बुद्धोपासको मुदा ।
प्रकृत्वा मण्डलं तत्र गोमयप्रतिलेपिते ॥ २६.१०२{२} ॥
(र्म् ३०८)
पंचोपहारपूजंगैः समभ्यर्च्य यथाविधिः ।
उद्वहन्नुत्तरासङ्गं जानुभ्यां भुवि संस्थितः ॥ २६.१०३{३} ॥
सांजलिः पुरतः स्थित्वा संबुद्धं तं मुनीश्वरम् ।
स्मृत्वा नत्वा तथा सत्यं प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २६.१०४{४} ॥
यतोऽयं भगवान् बुद्धः सर्वलोकविनायकः ।
तेन सत्येन सर्वाणि पुष्पाणीमानि सूदकम् ॥ २६.१०५{५} ॥
इदं सौरभ्यधूपं च भगवन्तं मुनीश्वरम् ।
संबुद्धं श्रीघनं नाथं प्राभियान्तु विहायसा ॥ २६.१०६{६} ॥
इति संप्रार्थनां कृत्वा स बुद्धोपासको मुदा ।
तानि सर्वोपहाराणि प्रादाय गगणेऽक्षिपत् ॥ २६.१०७{७} ॥
तानि तेन प्रक्षिप्तानि सर्वाणि गगणेऽसरन् ।
तानि सर्वाणि पुष्पाणि छत्रीभूत्वाचरन् क्रमात् ॥ २६.१०८{८} ॥
धूपो मेघवदम्भोऽपि वैडूर्य्यवत्तदाचरत् ।
तद्दृष्ट्वा जनता सर्वा महाश्चर्य्यं प्रलेहिरे ॥ २६.१०९{९} ॥
क्रमेण तानि सर्वाणि प्रचरन्ति विहायसा ।
झटिति जेतकारण्ये विहारे संमुखं ययुः ॥ २६.११०{१०} ॥
दृष्ट्वा सजनकायोऽपि प्रतिहार्यं तदद्भुतम् ।
जयशब्दं प्रकुर्वन्तः पश्यन्तोऽनुययुर्मुदा ॥ २६.१११{११} ॥
तत्र सर्वाणि पुष्पाणि छत्रीभूत्वा जगद्गुरोः ।
संबुद्धस्य जगच्छास्तुरुपरि समुपाश्रयन् ॥ २६.११२{१२} ॥
तद्धूपमग्रतस्तस्य तस्थौ कृत्वा प्रदक्षिणाम् ।
पदाम्बुजं तदम्भोऽपि पपात वियतः सरत् ॥ २६.११३{१३} ॥
तत्समालोक्य सर्वे ते द्विजादि पौरिका जनाः ।
प्रसादिता मुनीन्द्रस्य सभायां समुपाचरन् ॥ २६.११४{१४} ॥
सर्वे प्रदक्षिणीकृत्य कृतांजलिपुटा मुदा ।
भगावन्तं मुनिं नत्वा सर्वे ते समुपाश्रयन् ॥ २६.११५{१५} ॥
स बुद्धोपासकश्चापि नत्वा तं श्रीघनं मुदा ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतस्थौ कृतांजलिः ॥ २६.११६{१६} ॥
तीर्थिकोपासकः सोऽपि तद्दृष्ट्वा विस्मयान्विताः ।
महद्बुद्धानुभावत्वं मत्वा द्रष्टुमुपाश्रयत् ॥ २६.११७{१७} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा सर्वान्स्तान् समुपस्थितान् ।
आर्यसत्यमुपादिश्य पुनरेवमुपादिशत् ॥ २६.११८{१८} ॥
शृणुध्वं साधवः सर्वे आर्यधर्मं समुच्यते ।
यत्त्रिरत्नं समाख्यातं तत्त्रिलोक्ये महत्तरम् ॥ २६.११९{१९} ॥
तद्यथा सर्वलोकानां त्रैधातुकनिवासिनाम् ।
सर्वेषामपि भद्रार्थं सद्धर्मं संप्रकाशये ॥ २६.१२०{२०} ॥
स संबुद्धो जगच्छास्ता सर्वसत्वहितंकरः ।
जगन्नाथो जगत्त्राता बुद्धरत्नमिदं वरम् ॥ २६.१२१{२१} ॥
अत्र यैः श्रद्धया कर्मं दानादि सुकृतं कृतम् ।
तेषामग्रप्रसन्नानां विपाकैः फलमुत्तमम् ॥ २६.१२२{२२} ॥
अप्रमेयमसंख्येयं संबोधिपददायकम् ।
(र्म् ३०९)
एवं मत्वात्र संबुद्धं भजत सर्वदा मुदा ॥ २६.१२३{२३} ॥
यावतश्चात्र संसारे संस्कृता वाप्यसंस्कृताः ।
धर्मास्तेषां महानग्रो विरागो धर्ममुत्तमः ॥ २६.१२४{२४} ॥
धर्मरत्नमिदं येऽत्र प्रभजन्ति प्रसादिताः ।
तेषामग्रप्रसन्नानां विपाके फलमुत्तमम् ॥ २६.१२५{१२} ॥
अप्रमेयमसंख्येयं संबोधिज्ञानदायकम् ।
तदेतत्सौगतं धर्मं श्रुत्वा भजंति संवरम् ॥ २६.१२६{१३} ॥
यावन्तश्चात्र त्रैलोक्ये संघाः पूगा गणाः स्मृताः ।
तेषामग्रो महान् ख्यातो बुद्धसंघो जगद्वरः ॥ २६.१२७{१४} ॥
संघरत्नमिदं येऽत्र भजन्ति श्रद्धया मुदा ।
तेषामग्रप्रसन्नानां विपाके फलमुत्तमम् ॥ २६.१२८{१५} ॥
अप्रमेयमसंख्येयं संबोधिमार्गचालकम् ।
तदत्र सौगते संघे भजत श्रद्धयादरात् ॥ २६.१२९{१६} ॥
इदं रत्नत्रयं ख्यातं सर्वसत्वशुभंकरम् ।
वाञ्छितार्थप्रदं सिद्धं संबोधिज्ञानदायकम् ॥ २६.१३०{१७} ॥
तदेतत्त्रितयं रत्नं संबोधिपदवांछिभिः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं पूजनीयं समादरात् ॥ २६.१३१{१८} ॥
ये त्रिरत्नं सदा नित्यं पूजयन्ति प्रसादिताः ।
न ते मारवशं याता भवंति बोधिलाभिनः ॥ २६.१३२{१९} ॥
इति मत्वा त्रिरत्नं तद्दृष्ट्वा कृत्वानुमोदनाम् ।
साञ्जलिप्रणतिं कृत्वा दूराद्वन्दितुमर्हथ ॥ २६.१३३{२०} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते ब्राह्मणादयः ।
सर्वे लोकाः प्रसीदन्तस्त्रिरत्नशरणं ययुः ॥ २६.१३४{२१} ॥
तत्र के चिज्जना भद्राः संबुद्धशरणं गताः ।
शिक्षापदं समादाय प्राचरत्सौगतं व्रतम् ॥ २६.१३५{२२} ॥
के चिद्भद्राशया विज्ञा संबुद्धशरणं गताः ।
प्रव्रज्याव्रतमादाय प्राचरद्ब्रह्मचारिकाम् ॥ २६.१३६{२३} ॥
ततः क्लेशान् विनिर्जित्य संसारभोग्यनिस्पृहाः ।
साक्षादर्हत्पदं प्राप्य बभूव ब्रह्मचारिणः ॥ २६.१३७{२४} ॥
एतत्सर्वं समालोक्य तीर्थिकोपासकोऽपि सः ।
विस्मितः सुप्रसन्नात्मा त्रिरत्नं शरणं ययौ ॥ २६.१३८{२५} ॥
ततः स तैर्थिकस्तस्य मुनीन्द्रस्य पदाम्बुजे ।
साञ्जलिप्रणतश्चैवं प्रणिधानं व्यधान्मुदा ॥ २६.१३९{२६} ॥
अद्यारभ्य सदाप्यस्य मुनीन्द्रस्य जगद्गुरोः ।
सद्धर्मं समुपाश्रित्य त्रिरत्नोपासको भवे ॥ २६.१४०{२७} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन लोकेऽन्धेऽपरिनायके ।
संबोधिज्ञानमासाद्य भवेयं सुगतो जिनः ॥ २६.१४१{२८} ॥
अतीर्णां तारयिष्यामि मोचयिष्याम्यमोचितान् ।
सर्वानाश्वासयिष्यामि ह्यनाश्वस्तान् सुदुःखिनः ॥ २६.१४२{२९} ॥
सत्वान्निर्वापयिष्यामि भवालयादनिर्वृतान् ।
करिष्यामि सदा भद्रं त्रैधातुभुवनेष्वपि ॥ २६.१४३{३०} ॥
(र्म् ३१०)
इति तेन कृतं बोधिप्रणिधानं स्वचेतसा ।
मत्वा स भगवान् स्मितं विससर्ज सरश्मिकम् ॥ २६.१४४{३१} ॥
तदा ता रश्मयः पंचवर्णाः सर्वाः समंततः ।
लोकेषु प्रसृता भद्रं सौख्यं कृत्वा प्रसेरिरे ॥ २६.१४५{३२} ॥
या अधस्ताद्गताभासो सर्वत्र नरकेषु ताः ।
प्रसृता अवभास्यैवं भद्रसौख्यं प्रचक्रिरे ॥ २६.१४६{३३} ॥
तत्प्रभाभिः परिस्पृष्टा सर्वे ते नरकाश्रिताः ।
निर्दुःखा सौख्यमासाद्य विस्मयं समुपाययुः ॥ २६.१४७{३४} ॥
ततस्ते नारकाः सत्वाः सर्वे ते नरके स्थिताः ।
एकैकनरकेष्वेवं संमील्य संवभाषिरे ॥ २६.१४८{३५} ॥
अहो चित्रं किमद्यैवं महत्सौख्यं प्रजायते ।
इतश्च्युताः किमन्यत्र समुत्पन्ना वयं खलु ॥ २६.१४९{३६} ॥
इति संवादिनां तेसां सर्वेषां संप्रबोधने ।
भगवान्निर्मितं बुद्धं प्रेरयन्नरके प्रति ॥ २६.१५०{३७} ॥
तं दृष्ट्वा नारकाः सर्वे विस्मिताः संप्रसादिताः ।
भूय एकत्र संमील्य मिथ एवं वभाषिरे ॥ २६.१५१{३८} ॥
अहो वयमितश्च्युत्वा नैवान्यत्र गताः खलु ।
किं त्वस्यापूर्वरूपस्य प्रभावान्नः शुभायते ॥ २६.१५२{३९} ॥
नूनमयं जगन्नाथो बुद्धोऽस्मान् दुःखपीडितान् ।
समीक्ष्य कृपया दृष्ट्या समुद्धर्त्तुमिहागतः ॥ २६.१५३{४०} ॥
तदस्यात्र वयं सर्वे सत्कृत्य श्रद्धयादरात् ।
सर्वदा शरणं गत्वा भक्तुमर्हामहेऽधुना ॥ २६.१५४{४१} ॥
इति संभाषणां कृत्वा सर्वे ते संप्रसादिताः ।
अस्यैव शरणं गत्वा प्रणत्वा संप्रभेजिरे ॥ २६.१५५{४१!} ॥
ततस्ते नारकाः सर्वे तत्पापपरिमोचिताः ।
परिशुद्धाः शुभात्मानः सद्गतिं सहसा ययुः ॥ २६.१५६{४२} ॥
एवं तान्नारकान् सर्वाः समुद्धृत्य प्रभाश्च ताः ।
सर्वाः प्रत्यागतास्तत्र संबुद्धस्य पुरोऽसरन् ॥ २६.१५७{४३} ॥
एवमूर्द्धं गतायाश्च रश्मयस्ताः समंततः ।
सर्वान् देवालयां लोकानवभास्य प्रसेरिरे ॥ २६.१५८{४४} ॥
यावद्भवाग्रपर्यन्तमवभास्य समंततः ।
प्रसारिताः ततो गाथा निसृताः समचोदयन् ॥ २६.१५९{४५} ॥
अनित्यं खलु संसारं दुःखं शून्यमनात्मकम् ।
पुण्यमेव जगत्सारं तत्पुण्यं चिनुतादरात् ॥ २६.१६०{४६} ॥
निष्क्रामतारभध्वं तद्युज्यध्वं बुद्धशासने ।
धुनीत मृत्युसैन्यानि चरत सौगतं व्रतम् ॥ २६.१६१{४७} ॥
यो ह्यस्मिन् सौगते धर्मे चरिष्यति समाहितः ।
स हित्वा जन्म संसारे दुःखस्यान्तं करिष्यति ॥ २६.१६२{४८} ॥
तत्त्रिरत्नं सदा यूयं संस्मृत्वा शरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं भजत बोधिप्राप्तये ॥ २६.१६३{४९} ॥
एवं तद्घोषमाकर्ण्य सर्वदेवाः प्रबोधिताः ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा प्रभेजिरे सदादरात् ॥ २६.१६४{५०} ॥
(र्म् ३११)
एवं ता रश्मयो देवाञ्चोदयित्वा समंततः ।
पुनः प्रत्यागतास्तत्र बुद्धान्तिकमुपाययुः ॥ २६.१६५{५१} ॥
तत्र ता रश्मयः सर्वा एकीभूत्वाभिपिण्डिताः ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य सूष्णीषेऽन्तर्दधुर्मुनेः ॥ २६.१६६{५२} ॥
तद्दृष्ट्वा ससभालोकाः सर्वे ते विस्मयान्विताः ।
शास्ता किमादिशेद्धर्ममिति ध्यात्वा निषेदिरे ॥ २६.१६७{५३} ॥
अथायुष्मान्महानन्दो मत्वा तल्लोकचिंतितम् ।
उत्थाय सांजालिर्नत्वा पप्रछ तं मुनीश्वरम् ॥ २६.१६८{५४} ॥
विगतोद्धवा दैन्यमदप्रहीणा बुद्धा जगत्युत्तमहेतुभूताः ।
नाकारणे शंखमृणालगौरं स्मितमुपदेशयन्ति जिना जितारयः ॥ २६.१६९{५५} ॥
तत्कालं स्वयमेवमधिगम्य धीर बुद्ध्या श्रोतॄणां श्रमण जिनेंद्र काङ्क्षितानां धीरभिर् ।
मुनिवृष वाग्भिरुत्तमाभिरुत्पन्नं व्यपनय संशयं शुभाभिः ॥ २६.१७०{५६} ॥
नाकस्माल्लवणजलाद्रिराजधैर्याः संबुद्धाः स्मितमुपदर्शयन्ति नाथाः ।
यस्यार्थे स्मितमुपदर्शयंति धीरास्तं श्रोतुं समभिलषन्ति जनोघाः ॥ २६.१७१{५७} ॥
तद्भवान् सर्वसत्वानां चित्ताभिपरिबोधने ।
यदभिलषितं कार्यं तदुपदेष्टुमर्हति ॥ २६.१७२{५८} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
आयुष्मन्तं तमानंदं समालोक्यैवमादिशत् ॥ २६.१७३{५९} ॥
एवमेतन्महानंद नाहेतुप्रत्ययं जिनाः ।
संबुद्धाः सुगताः सर्वे दर्शयन्ति स्मितं क्वचित् ॥ २६.१७४{६०} ॥
शृण्वानंद यदर्थेऽहं स्मितं मुञ्चामि सांप्रतम् ।
तदर्थं संप्रवक्ष्यामि सर्वसत्वप्रबोधने ॥ २६.१७५{६१} ॥
पश्यसि यदयं श्रेष्ठी तीर्थिकोपासको मुदा ।
ममात्र शरणं गत्वा प्रणिधानं करोति हि ॥ २६.१७६{६२} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन त्रिकल्पान्तमनात्मवित् ।
क्रमाद्बोधिचारीः सर्वाः परिपूर्य भवेत्सुधीः ॥ २६.१७७{६३} ॥
ततः क्लेशगणाञ्जित्वा सर्वान्मारगणानपि ।
बोधिं प्राप्याचलो नाम तथागतो भविष्यति ॥ २६.१७८{६४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वानंदादि भिक्षवः ।
सर्वे ते सुप्रसन्नास्याः प्राभ्यनन्दन् सविस्मयाः ॥ २६.१७९{६५} ॥
तथा तेन मुनीन्द्रेण व्याख्यातं स तैर्थिकः ।
श्रुत्वानुमोदनां कृत्वा प्राभ्यनन्दन् सविस्मयः ॥ २६.१८०{६६} ॥
ततः स सर्वदा नित्यं सत्कृत्य श्रद्धया मुदा ।
त्रिरत्नभजानं कृत्वा प्राचरत्सौगतं व्रतम् ॥ २६.१८१{६७} ॥
इति मे गुरुणाख्यातं श्रुतं मया तथोच्यते ।
त्वमप्येवं महाराज त्रिरत्नसेवको भव ॥ २६.१८२{६८} ॥
प्रजाश्चापि तथा राजं बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
त्रिरत्नभजनोत्साहे संचारयितुमर्हसि ॥ २६.१८३{६९} ॥
तथा ते सर्वदा नित्यं सर्वत्रापि शुभं भवेत् ।
(र्म् ३१२)
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ २६.१८४{७०} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
सत्यमिति प्रतिज्ञाय प्राभ्यनान्दत्स पार्थिकः ॥ २६.१८५{७१} ॥
शृण्वन्तीदं नरा ये मुनिवरकथितं तैर्थिकस्यावदानं ये चापि श्रावयन्ति प्रमुदितमानसः श्रद्धया भक्तियुक्ताः ।
ते सर्वे बोधिसत्वाः सकलगुणभरा भद्रचर्या चरन्तो भुक्त्वा सत्सौख्यभद्रं जिनवरनिलये संप्रयान्ति प्रमोदाः ॥ २६.१८६{७२} ॥

++ इति श्रीरत्नावदानतत्वे तैर्थिकावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ३१३)
xxविइ मालिकावदान
अथाशोको महीनाथः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं तमर्हन्तं प्रणत्वा प्रार्थयत्पुनः ॥ २७.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथादेष्टुं त्वमर्हति ॥ २७.२{२} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण प्रार्थितं स यतीश्वरः ।
उपगुप्तो नरेन्द्रन् तं समालोक्यैवमादिशत् ॥ २७.३{३} ॥
शृणु साधु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं तत्प्रवक्ष्यामि तव पुण्यविवृद्धये ॥ २७.४{४} ॥
तद्यथा भगवान् बुद्धः शाक्यसिंहो जगद्गुरुः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता धर्मराजो मुनीश्वरः ॥ २७.५{५} ॥
एकस्मिन् समये तत्र श्रावस्त्या उपकण्ठिके ।
जेतारण्ये महोद्याने विहारे श्रावकैः सह ॥ २७.६{६} ॥
भिक्षुभिश्चैलकैश्चापि भिक्षुणीभिरुपासकैः ।
उपासिकाभिरन्यैश्च बोधिसत्वगणैरपि ॥ २७.७{७} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन बोधिचर्यं प्रकाशयन् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य विजहार प्रभासयन् ॥ २७.८{८} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुं सर्वे लोकाः समागताः ।
शक्रादयोऽपि देवेन्द्रा ब्रह्मादिलोकपालकाः ॥ २७.९{९} ॥
दैत्येंद्रा गरुडा नागा यक्षगंधर्वकिंनराः ।
सिद्धा विद्याधराश्चापि राक्षसाश्च महर्द्धिकाः ॥ २७.१०{१०} ॥
ऋषयो ब्राह्मणा चापि क्षत्रियाश्च नराधिपाः ।
वैश्या राजकुमाराश्च मंत्रिणोऽमात्यका जनाः ॥ २७.११{११} ॥
गृहस्थाः सार्थवाहाश्च वणिजः शिल्पिनोऽपि च ।
पौरा जानपदा ग्राम्या अन्ये कार्पटिका अपि ॥ २७.१२{१२} ॥
सर्वे ते समुपागत्य तत्र तं श्रीघनं मुनिम् ।
दृष्ट्वा प्रदक्षिणीकृत्य प्रणत्वा समुपाचरन् ॥ २७.१३{१३} ॥
यथाक्रमं समभ्यर्च्य नत्वा सांजलयो मुदा ।
परिवृत्य पुरस्कृत्य सर्वे ते समुपाश्रयन् ॥ २७.१४{१४} ॥
तान् सर्वान् समुपासीनां दृष्ट्वा स भगवान्मुनिः ।
आर्यसत्यं समारभ्य दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ २७.१५{१५} ॥
तद्धर्मं समुपाकर्ण्य सर्वे ते संप्रबोधिताः ।
धर्मवैशेषमाज्ञाय बभुवुर्बोधिवांछिताः ॥ २७.१६{१६} ॥
तदा तत्र पुरे राजा प्रसेनजित्कौशलः ।
यदा न सुगतस्तत्र तदा तीर्थिकभागभूत् ॥ २७.१७{१७} ॥
यदा तु सुगतस्तत्र ससांघिकः समागतः ।
तदा स नृपतिर्नित्यं श्रीघनं तं सदाभजत् ॥ २७.१८{१८} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र कश्चिदारामिको वनात् ।
(र्म् ३१४)
नवं पद्मैः समादाय राज्ञे दातुं पुरेऽविशत् ॥ २७.१९{१९} ॥
तत्रैकपथि तं दृष्ट्वा तीर्थिकोपासिको मुदा ।
सहसा तस्य पुरो गत्वा प्रार्थयत्तं सरोरुहम् ॥ २७.२०{२०} ॥
भो मालिन्निदं पद्मं यदि विक्रेतुमिछसि ।
उचितं मूल्यमादाय मह्यं दातुं त्वमर्हसि ॥ २७.२१{२१} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा मालिकः लुभिताशयः ।
यदीछति भवान् दद्यामिति तं दातुमैछत ॥ २७.२२{२२} ॥
तस्मिन्नेव क्षणे तत्र गृहस्थोऽनाथपिण्डदः ।
पुष्पार्थी समुपायातो मालिकं तमपृछत ॥ २७.२३{२२} ॥
भो मालिन्निदं पद्मं यदि विक्रेतुमिछति ।
द्विगुणं मूल्यमादाय भवान्मे दातुमर्हति ॥ २७.२४{२३} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा तीर्थिकोपासकोऽपि सः ।
तद्द्विगुणेन मूल्येन तद्पद्मं समयाचत ॥ २७.२५{२४} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा स चाप्यनाथपिण्डदः ।
तद्द्वैगुण्येन मूल्येन कमलं तमयाचत ॥ २७.२६{२५} ॥
तच्छ्रुत्वा तैर्थिकः सोऽपि मददर्पाभिमानिनः ।
तत्त्रिगुणमूल्येन गृहीतुं तं समैछत ॥ २७.२७{२६} ॥
तद्दृष्ट्वा स गृहस्थेणानाथपिण्डदोत्सही ।
चतुर्गुणेन मूल्येन पद्मं तमभ्ययाचत ॥ २७.२८{२७} ॥
एवं तौ गृहपती सो थ यावच्छतसहर्स्रकैः ।
मूल्य तं पद्ममादाय मालिनं तं ययाचतुः ॥ २७.२९{२८} ॥
तद्दृष्ट्वारामिकः सऽपि प्रवर्द्धयन् परस्परम् ।
तयोर्द्वयोरदत्वैव मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ २७.३०{२९} ॥
अयं गृहपतिः श्रेष्ठो ह्यनाथपिण्डदः सुधीः ।
अचपलो महाधीरः स्थिरसत्वो विचक्षणः ॥ २७.३१{३०} ॥
कस्यार्थे न्विदं पद्ममियन्मूल्येन याचते ।
नूनमत्र महद्धेतुर्भविष्यति न संशयः ॥ २७.३२{३१} ॥
तदेतत्परिपृछाव दास्यामि सद्गुणार्थिने ॥ २७.३३{३२} ॥
इति ध्यात्वा स्वचित्तेन स आरामिक उत्सुकः ।
तैर्थिकं तं समालोक्य पप्रछैवं समादरात् ॥ २७.३४{३३} ॥
भो पुरुष भवान् कस्य कार्यस्यार्थे इदं कजम् ।
इयन्मूल्येन विक्रेतुमिछति तद्वदस्व मे ॥ २७.३५{३४} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा स तैर्थिकः प्रमोदितः ।
आरामिकं तमालोक्य प्रबोधयितुमब्रवीत् ॥ २७.३६{३५} ॥
यः श्रीपतिर्जगद्भर्त्ता नारायनो जनार्दनः ।
तस्य पूजां करिष्यामि तदिदं देहि मेऽम्बुजम् ॥ २७.३७{३६} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वारामिको सानुबोधितः ।
अनाथपिण्डदं तं च दृष्ट्वा कार्यमपृछत ॥ २७.३८{३७} ॥
भो साधो भवंश्चापि किमर्थमिदमम्बुजम् ।
बहुमूल्यैव समाहर्त्तुमिछति तद्वदस्व मे ॥ २७.३९{३८} ॥
इति तद्वचनं श्रुत्वा सोऽनाथपिण्डदः सुधीः ।
आरामिकं तमालोक्य प्रबोधयितुमब्रवीत् ॥ २७.४०{३९} ॥
साधु साधु महाभाग यदिदं ते सरोरुहम् ।
बहुमूल्येन वांछामि तदर्थं कथ्यते शृणु ॥ २७.४१{४०} ॥
(र्म् ३१५)
योऽत्र शौद्धोदनी राजा चक्रवर्त्ती नृपाधिपः ।
सर्वसत्वहितार्थेन संबोधिसाधनोद्यतः ॥ २७.४२{४१} ॥
सर्वत्र भुवने लोके क्लेशाकुलासमाहिते ।
बोधिचर्याविहीनेऽत्र म्लेछधर्मप्रवर्त्तते ॥ २७.४३{४२} ॥
बोधिचर्यां स्वयं धृत्वा प्रकाशयितुमुद्यतः ।
सर्वराज्यं परित्यज्य सर्वांश्चापि परिग्रहान् ॥ २७.४४{४३} ॥
वैराग्यधर्ममाश्रित्य संसारभोगनिस्पृहः ।
गयाशीर्षे नगे गत्वा कृत्वा तपः सुदुष्करम् ॥ २७.४५{४४} ॥
ततो लोके हितं कर्तुं समुत्थाय समाहितः ।
बोधिवृक्षतलासीनस्तस्थौ ध्यानसमाहितः ॥ २७.४६{४५} ॥
तत्र मारगणान् सर्वाञ्जित्वा क्लेशगणानपि ।
संबोधिज्ञानमासाद्य बुद्धो भवति सांप्रतम् ॥ २७.४७{४६} ॥
सोऽयं बुद्धो जगच्छास्ता जगन्नाथो जगद्गुरुः ।
जगद्भर्त्ता जगत्त्रायी धर्मराजा मुनीश्वरः ॥ २७.४८{४७} ॥
सर्वज्ञः सुगतः श्रिमान् षडभिज्ञो विनायकः ।
सत्यवादी महाधीरः सत्यधर्मशुभार्थभृत् ॥ २७.४९{४८} ॥
समन्तभद्ररूपांशः सौम्यरूपो जितेंद्रियः ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनप्रतिमंडितः ॥ २७.५०{४९} ॥
भगवाञ्छ्रीघनो ब्रह्मविहारिको गुणाकरः ।
सर्वत्रैधातुकाधीशःसर्वदुष्टप्रशान्तकृत् ॥ २७.५१{५०} ॥
सर्वमारविजेतार्हं संबोधिमार्गदेशकः ।
वाञ्छितार्थप्रदातारश्चिंतामणिगुणाधिकः ॥ २७.५२{५१} ॥
शुद्धशीलः शुभाचारः क्षान्तिव्रतधरः सुधीः ।
सर्वसत्वहितोद्योगी निःक्लेशः सर्वजित्कृती ॥ २७.५३{५२} ॥
समाधिध्यानसंरक्तः संबोधिधर्मभास्करः ।
प्रज्ञानिधिर्महाविज्ञः सर्वविद्याविशारदः ॥ २७.५४{५३} ॥
सर्वोपायविधानज्ञः प्रणिधिपारतारकः ।
त्रैलोकविजयी वीरः संबोधिकार्यपूरकः ॥ २७.५५{५४} ॥
विज्ञानोर्मिसमाधिस्थः संबोधिज्ञानरत्नभृत् ।
सर्वसत्वशुभंकारी सर्वाकारस्वरूपिकः ॥ २७.५६{५५} ॥
शाक्यमुनिर्महाबुद्धो जिनेश्वरस्तथागतः ।
सर्वसत्वहितार्थेन सर्वत्र समुपाचरन् ॥ २७.५७{५६} ॥
भासयन् सकलान् लोकान् भद्रं कृत्वा समंततः ।
इहापि सर्वसत्वानां भद्रं कर्तुं समागतः ॥ २७.५८{५७} ॥
सांप्रतं जेतकारामे विहारे सह सांघिकैः ।
सद्धर्ममादिशन्नित्यं विहरति प्रभासयन् ॥ २७.५९{५८} ॥
तस्य पूजामहं कर्तुमिछामि सांप्रतं खलु ।
तदर्थे बहुमूल्येन याचामीदं सरोरुहम् ॥ २७.६०{५९} ॥
तद्भवान्मूल्यमादाय देहि मे इदमम्बुजम् ।
यथाभिलषितं द्रव्यं दास्यामि ते प्रसाणयन् ॥ २७.६१{६०} ॥
श्रद्धयेदं प्रदत्तं चेत्त्वयाहं संप्रमोदितः ।
एतत्पुण्यविपाकेन बोधिचित्तमवाप्स्यसि ॥ २७.६२{६१} ॥
सर्वदा सद्गतिं यायाद्दुर्गतिं न कदा चन ।
क्रमाद्बोधिचरीः पूर्य संबोधिमपि प्राप्नुयाः ॥ २७.६३{६२} ॥
(र्म् ३१६)
एवं मत्वा भवान् साधो यदि संबोधिमिछति ।
यथाभिलषितं द्रव्यमादायेदं प्रदेहि मे ॥ २७.६४{६३} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा स मालिकः प्रमोदितः ।
तं गृहस्थमनाथानां भर्त्तारमेवमब्रवीत् ॥ २७.६५{६४} ॥
अहो बुद्धो महाभिज्ञो दृश्यते न कदा चन ।
ईदृग्महद्गुणं चापि श्रुयते न क्वचिन्मया ॥ २७.६६{६५} ॥
तदहं तं जगन्नाथं द्रष्टुमिछामि सांप्रतम् ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं वांछा मे जायते खलु ॥ २७.६७{६६} ॥
तस्मात्तत्र स्वयं गत्वा संबुद्धं तं मुनीश्वरम् ।
अनेन पुण्डरीकेन पूजयिष्येऽहमादरात् ॥ २७.६८{६७} ॥
तद्भवान् कृपया साधो संबुद्धस्य जगद्गुरोः ।
नीत्वा मामाश्रमे तत्र सद्धर्मे योक्तुमर्हति ॥ २७.६९{६८} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा सोऽनाथपिण्डदो मुदा ।
मालिकं तं समालोक्य पुनरेवमभाषत ॥ २७.७०{६७} ॥
साधु साधु महाभाग कुरुष्वेवं यदीछसि ।
प्रागछ त्वं मया सार्द्धं पूजये तं मुनीश्वरम् ॥ २७.७१{६८} ॥
इत्युक्त्वा मालिकं तं स गृहपतिः प्रसादयन् ।
आदाय जेतकारामे विहारे समुदाचरत् ॥ २७.७२{६९} ॥
तत्र तेन सहायेभ्य सोऽनाथपिण्डदो गृही ।
सांजलिस्तं जगन्नाथं नत्वैकान्ते समाश्रयत् ॥ २७.७३{७०} ॥
ततः स मालिको द्राक्षीच्छ्रीघनं तं मुनीश्वरैः ।
सभामध्यासनासीनं भिक्षुसंघपुरस्कृतम् ॥ २७.७४{७१} ॥
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यांजनप्रतिमण्डितम् ।
रत्नराशिमिवोज्वालं व्योमप्रभाभ्यलंकृतम् ॥ २७.७५{७२} ॥
समंतभद्ररूपांशं सौम्यरूपं शुभेन्द्रियम् ।
दृष्ट्वा स मुदितो नत्वा कृत्वा त्रिधा प्रदक्षिणम् ॥ २७.७६{७३} ॥
तत्पद्मं पुरतः क्षिप्त्वा कृतांजलिः पुरो मुदा ।
नत्वा पादौ मुनेस्तस्य तत्रैकान्ते समाश्रयत् ॥ २७.७७{७४} ॥
क्षिप्तमात्रं च तत्पद्मं सहसाकाशं संसरन् ।
छत्रीभूत्वा मुने मूर्द्ध्नरुपरिस्थं व्यराजत ॥ २७.७८{७५} ॥
तद्दृष्ट्वा ते सभालोकः सर्वे ते विस्मयान्विताः ।
अहो बुद्धस्य माहात्म्यमिति प्रोक्त्वा प्रसेदिरे ॥ २७.७९{७६} ॥
तद्दृष्ट्वा मालिकः सऽतिविस्मयानंदिताशयः ।
उत्थाय सहसा शस्तुः पादयो न्यपतन्नतः ॥ २७.८०{७७} ॥
ततः स सांजलिर्नत्वा पादाब्जवोर्जगद्गुरोः ।
संबुद्धपदलाभाय प्रणिधानं व्यधाद्धृदो ॥ २७.८१{७८} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन लोकेऽन्धेऽपरिनायके ।
क्लेशाकुले विनष्टेऽहं भूयासं सुगतो जिनः ॥ २७.८२{७९} ॥
स्वयं तर्त्तुमशक्तानं तारयिता भवोदधिम् ।
तथा क्लेशाब्धिमग्नानां समुद्धर्त्ता विमोचाकाः ॥ २७.८३{८०} ॥
धर्मेऽनाश्वसितानं च सादाश्वासयितापि वै ।
अदृष्टबोधिमार्गानां दर्शयिता भवेय हि ॥ २७.८४{८१} ॥
(र्म् ३१७)
इति तेन कृतं मत्वा प्रणिधानं स सर्ववित् ।
भगवान्मुदितः प्राविरकार्षीत्स स्मितं तदा ॥ २७.८५{८२} ॥
तत्र स्मिते मुनीन्द्रस्य मुखपद्माद्विनिर्गताः ।
सुरश्मयः पंचवर्णाः प्रसेस्रुस्त्रिजगत्स्वपि ॥ २७.८६{८३} ॥
या अधस्ताद्गताभासस्ता सर्वनरकेष्वपि ।
अवभास्य शुभं कृत्वा प्रचक्रु दुःखनाशणम् ॥ २७.८७{८४} ॥
तत्प्रभाभिः परिस्पृष्ट्वा सर्वे ते नरकाश्रिताः ।
दुःखमुक्ता सुखस्पृष्टा विस्मिता एवमब्रुवन् ॥ २७.८८{८५} ॥
अहो किं नु महासौख्यमस्माकं जायतेऽधुना ।
इतश्च्युताः कुहान्यत्र समुत्पन्ना वयं नु किम् ॥ २७.८९{८६} ॥
इति चिन्तापरितानां तेषां चित्तप्रबोधने ।
भगवान्निर्मितं बुद्धं प्रेषयत्प्रति नैरयम् ॥ २७.९०{८७} ॥
तद्दृष्ट्वा नरकस्थास्ते सर्वेऽतिविस्मयान्विताः ।
परस्परं समालोक्य पुनरेवं वभाषिरे ॥ २७.९१{८८} ॥
भवन्तो नो इतश्च्युत्वा नान्यत्र संगता वयम् ।
इहैव नरके स्थाः स्म कुत्रापि चलिता न हि ॥ २७.९२{८९} ॥
किं त्वयं समुपायाता ह्यपूर्वदर्शनः पुमान् ।
नूनमस्यानुभावेन जायते शुभताऽधुना ॥ २७.९३{९०} ॥
नूनमयं महासत्वो दृष्ट्वास्मान् दुःखपीडितान् ।
कृपया सर्वथोद्धर्त्तुं नरकेऽत्र समागतः ॥ २७.९४{९१} ॥
तदस्य समुपाश्रित्य प्रकृत्वा शरणं सदा ।
प्रणत्वा श्रद्धया नित्यं भजेमहि समादरात् ॥ २७.९५{९२} ॥
इति संभाष्य ते सर्वे नारकीयाः प्रबोधिताः ।
तं बुद्धं शरणं गत्वा प्रणत्वा प्राभजन्मुदा ॥ २७.९६{९३} ॥
तद्भजनोद्भवैः पुण्यैः सर्वे ते नरकोत्थिताः ।
सहसा सद्गतिं याता बभूवुर्धर्मभाजनाः ॥ २७.९७{९४} ॥
एवं ता रश्मयः सर्वाः सर्वांस्तान्नरकाश्रितान् ।
समुद्धृत्य पुनस्तत्र जगच्छास्तुरुपाययुः ॥ २७.९८{९५} ॥
या चाप्यूर्द्ध्वं गताभासस्तावभास्य दिशोऽष्ट च ।
यावद्भवाग्रपर्यन्तमवभास्याभिप्रासरन् ॥ २७.९९{९६} ॥
गाथाभिश्च सुरान् सर्वान् दिव्यकायसुखारतान् ।
समन्ततो महच्छब्दं रुच्चैरेवमचोदयन् ॥ २७.१००{९७} ॥
अनित्यं सर्वसंसारं दुःखं शून्यमनात्मकम् ।
इति मत्वा शुभे धर्मं सर्वदा चरतादरात् ॥ २७.१०१{९८} ॥
निष्क्रामतारभध्वं तद्युज्यध्वं बुद्धशासने ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा भजध्वं सर्वदादरात् ॥ २७.१०२{९९} ॥
यो ह्यस्मिं सौगते धर्मे चरिष्यति समाहितः ।
स हित्वा जन्म संसारे दुःखस्यान्तं करिष्यति ॥ २७.१०३{१००} ॥
एतच्छब्दं समाकर्ण्य सर्वे देवाः प्रबोधिताः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा प्रभेजिरे समाहिताः ॥ २७.१०४{१} ॥
एवं ताः रश्मयः पंचः सर्वांल्लोकान् सुरानपि ।
त्रिरत्नशरणे स्थाप्य पुनर्मुनेरुपाययुः ॥ २७.१०५{२} ॥
तत्र ता रश्मयः सर्वा एकीभूता च पिण्डिताः ।
(र्म् ३१८)
जिनं प्रदक्षिणीकृत्य तदुष्णीषे विशेत्पुनः ॥ २७.१०६{३} ॥
तद्दृष्ट्वा ते सभालोकाः सर्वे ते विस्मयान्विताः ।
किमादेशेन्मुनीन्द्रोऽयमिति ध्यात्वा निषेदिरे ॥ २७.१०७{२} ॥
अथा युष्मान् स आनन्दो मत्वा तेषां वितर्कितम् ।
उत्थाय सांजलिर्नत्वा भगवन्तं तमब्रवीत् ॥ २७.१०८{५} ॥
भगवन् भवता केन हेतुना सृज्यते स्मितम् ।
नाहेतु सुगताः सर्वे विहसन्ति कदा चन ॥ २७.१०९{६} ॥
यदर्थे हेतुना स्मितं भवान्मुंचति सांप्रतम् ।
तदर्थं श्रोतुमिछन्ति सर्वे लोका इमे खलु ॥ २७.११०{७} ॥
यदर्थेन भवान् स्मितं प्रकरोति जगद्गुरो ।
तदर्थं समुपादिश्य सर्वान् लोकान् प्रबोधय ॥ २७.१११{८} ॥
इत्यानन्दोदितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
सर्वान् लोकान् समालोक्य तमानंदं चाब्रवीत् ॥ २७.११२{९} ॥
एवमेतन्महानंद नाहेतुप्रत्ययं क्वचित् ।
सर्वबुद्धाः प्रमुंचन्ति स्मितं किंचित्कदा चन ॥ २७.११३{१०} ॥
पश्य त्वं यदयं साधु आरामिकः प्रसादितः ।
ममैवं श्रद्धया पूजां करोति श्रद्धया मुदा ॥ २७.११४{११} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन मालिकोऽयं सुबुद्धिमान् ।
बोधिचित्तं समासाद्य बोधिचर्यां चरन् क्रमात् ॥ २७.११५{१२} ॥
सर्वाः पारमिताः पूर्य्य सर्वान्मारगणान् विनिजयन् ।
सम्यक्षंबोधिमासाद्य निःक्लेशोऽर्हन्मुनीश्वरः ॥ २७.११६{१३} ॥
दशबलो जगन्नाथः सर्वसत्वहितार्थभृत् ।
पद्मोत्तमोऽभिधो बुद्धस्तथागतो भविष्यति ॥ २७.११७{१४} ॥
यदयं मम सद्धर्मसाधनेऽभिप्रसादितः ।
संबोधिप्रणिधिं धृत्वा करोति श्रद्धयार्चनाम् ॥ २७.११८{१५} ॥
एवं ये श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नं शरणं गताः ।
भजन्ति ते जनाः सर्वे भवेयुः सुगतात्मजाः ॥ २७.११९{१६} ॥
ततस्ते सर्वसत्वानां हितार्थेषु समुद्यताः ।
बोधिसत्वा महासत्वा भविष्यंति गुणाकराः ॥ २७.१२०{१७} ॥
ततः पारमिताः सर्वाः परिपूर्य यथाक्रमम् ।
ततः संबोधिमासाद्य भवेयुः सुगता अपि ॥ २७.१२१{१८} ॥
एवं मत्वात्र संसारे संबोधिज्ञानवांछिभिः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरितव्यं सदा शुभे ॥ २७.१२२{१९} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वानंदादयोऽपि ते ।
भिक्षवः सांघिकाः सर्वे प्राभ्यनन्दन् प्रबोधिताः ॥ २७.१२३{२०} ॥
सर्वे लोकाश्च ते सर्वे श्रुत्वैवं श्रीघनोदितम् ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा प्रभेजिरेऽनुमोदिताः ॥ २७.१२४{२१} ॥
एवं शास्त्रा मुनीन्द्रेण व्याकृतं स्वयमात्मनः ।
श्रुत्वा सभान्तिकश्चापि प्राभ्यनन्दत्प्रमोदितः ॥ २७.१२५{२२} ॥
तदारभ्य सदा नित्यं मालिकः सोऽनुमोदितः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा प्राचरद्बोधिचारिकाम् ॥ २७.१२६{२३} ॥
ततः सानाथपिण्डोऽपि तेन सह प्रमोदितः ।
सांजलिस्तं जगन्नाथं नत्वा स्वे निलये ययौ ॥ २७.१२७{२४} ॥
(र्म् ३१९)
तत्र स मालिको गेहे भार्यया सह मोदितः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा प्राचरत्सर्वदा शुभम् ॥ २७.१२८{२५} ॥
ततस्तं सौगते धर्मेऽनुचरन्तं निशम्य सः ।
तीर्थिकोपासिको रुष्टो उपेत्य पर्यभाषत ॥ २७.१२९{२६} ॥
अरे रे दुर्मते पापिन् किमेवं चरसेऽशुभे ।
सर्वथा त्वं परिभ्रष्टो नरके दुःखमाप्स्यसि ॥ २७.१३०{२७} ॥
यदपात्रे दुराचारे मिथ्याधर्माभिभाषिनी ।
उपेत्य भजनं कृत्वा विनोषि किल्विषं महत् ॥ २७.१३१{२८} ॥
भजन्ते ये नरा बुद्धं न ते गछन्ति सद्गतिम् ।
दुर्गतिमेव ते याताश्चरन्त्यशुभे सदा ॥ २७.१३२{२९} ॥
कदा चिदपि तद्गेहे भद्रं न जायते क्वचित् ।
लक्ष्मीश्चापि वसेन्नैव यतो धर्मो विनश्यते ॥ २७.१३३{३०} ॥
किं चिन्नास्ति शुभाचारं तस्य भिक्षाशिनोऽयतेः ।
किमेवं श्रद्धया नित्यं भजसे सद्गुरोरिव ॥ २७.१३४{३१} ॥
कृपणो यः स्वयं भ्रष्टः परांश्च भ्रंशयेदिह ।
अधर्मे येऽपि सद्धर्ममित्याख्यायाभिवंचते ॥ २७.१३५{३२} ॥
स किं शास्ता सुधीर्विज्ञो धर्मराजो मुनीश्वरः ।
सद्भिर्न पूजनीयोऽसौ निंदनीयो हि दुर्गतिः ॥ २७.१३६{३३} ॥
इति सत्यं मयाख्यातं हितार्थं ते शुभार्थिनः ।
यदि धर्मेऽस्ति ते वांछा श्रुत्वास्मद्वचनं चर ॥ २७.१३७{३४} ॥
तद्बुद्धसंगतिं त्यक्त्वा तीर्थे स्नात्वा समाहितः ।
ब्रह्मणं विष्णुमीशानं भज नित्यं यथाविधिम् ॥ २७.१३८{३५} ॥
ब्राह्मणं ये भजंत्यत्र सर्वे ते ब्रह्मचारिणः ।
परिशुद्धाशया भद्रा संप्रयान्ति सुरालयम् ॥ २७.१३९{३१} ॥
ये भजन्ति सदा विष्णुं न ते गछंति दुर्गतिम् ।
सद्गतिं सर्वदा याता भवन्ति मनुजाधिपाः ॥ २७.१४०{३२} ॥
ये भजन्ति महारुद्रं न ते गछन्ति नारके ।
सर्वसौख्यानि संभुक्त्वा यान्ति चान्ते शिवालयम् ॥ २७.१४१{३३} ॥
एवं मत्वात्र संसारे यदि सौख्यं सदेछसि ।
तदेताण्त्रिजगन्नाथान् भज नित्यं प्रपूजयन् ॥ २७.१४२{३४} ॥
एतन्मे वचनैः श्रुत्वा भज तान् सद्गुरून् यतीन् ।
तेषां सद्धर्ममाकर्ण्य चर नित्यं शुभे व्रते ॥ २७.१४३{३५} ॥
तथा ते मंगलं नित्यं सर्वदात्र भवेद्ध्रुवम् ।
अन्ते पापविनिर्मुक्ताः प्रयान्ति त्रिदशालयम् ॥ २७.१४४{३६} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा मालिकः स विरोषितः ।
तैर्थिकं तं समारभ्य परिभाष्यैवमब्रवीत् ॥ २७.१४५{३७} ॥
आ किमेवं वदस्यत्र मा मैवं वदथाः पुनः ।
त्वमेव नरकं याया निन्दसे यन्मुनीश्वरम् ॥ २७.१४६{३८} ॥
शृण्वत्राहं प्रवक्ष्यामि संबुद्धे गुणमल्पकम् ।
विस्तरेण कथं वक्तुं शक्यतेऽल्पशिया मया ॥ २७.१४७{३९} ॥
तथापि कथ्यतेऽल्पत्वात्तवाभिबोधने मया ।
(र्म् ३२०)
श्रुत्वा त्वया विचार्यैव सदसच्च परीक्ष्यताम् ॥ २७.१४८{४०} ॥
संबुद्ध एव भगवान् सुगुणी न विष्णुः संशस्यते न हिरण्यगर्भः ।
तेषां सुभद्रचरितातिशयप्रभावाञ्छ्रुत्वा विचारयत को गुणवान्न वेति ॥ २७.१४९{४१} ॥
विष्णुः समुद्यततहो विघृणैः प्रमायी
रुद्रो विभूत्यजकयोलधरः प्रमत्तः ।
एकान्तशान्तचरिताशयस्तु बुद्धः
कं पूजयेमहि सुशान्तमशान्तरूपम् ॥ २७.१५०{३६!} ॥
दुर्योधनादि नृपनाशकरः स चक्री हरस्त्रिपूरनाशकः पिनाकी ।
क्रौंचं गुहोऽपि दृढशक्ति हते चकार बुद्धस्तोकवलमयस्तु जगतां हितेषी ॥ २७.१५१{६७} ॥
पीड्याममायमयमेव तु रक्षणीयो वध्यो यमित्यपि सुरोत्तमनीतिरेषा ।
निःश्रेयसात्युदयसौख्यहितैकबुद्धिर्बुद्धस्य नैवरिदवोनहिवम् ॥ २७.१५२{६८} ॥
रागादि दोषजनितानि वचान्सि विष्णोरुन्मत्तचेष्टितकराणि च यानि शम्भोः ।
निःशेषदोषशमकारिततथागतस्य वंद्यत्वमर्हति च कोऽत्र विचारयध्वम् ॥ २७.१५३{६९} ॥
यश्चोद्यतः परिवधाय घृणां विहाय त्राणाय यश्च जगतः कृपया प्रवृत्तः ।
रागी च यो भवति यश्च विमुक्तरागः पूज्यंस्तयोः क इह तं वदतानुचिन्त्य ॥ २७.१५४{७०} ॥
शक्रं वज्रधरं बलं हलधरं कृष्णं च चक्रायुधं स्कंदं शक्तिधरं श्मशानविलयं रुद्रं त्रिशूलायुधम् ।
एतान् दुःखभयाङ्कितान् गतघृणान् बालान् विचित्रायुधान्नित्यं प्राणिवधोद्युते प्रहरणान् कस्तान्नमस्येद्बुधः ॥ २७.१५५{७१} ॥
न यः शूलं धत्ते न च सुरतिमङ्के सुवदनां न चक्रं शक्तिं वा न च कुलिशमुग्रं रव हलं विनिर्मुक्तं क्लेशैः परहितविधानाद्यतधियम् ।
शरण्यं लोकानं तमृषिमुपयातास्मि शरणम् ॥ २७.१५६{७२} ॥
रुद्रो रागवशात्स्त्रियं वहति यो हिंस्या ह्रिया वर्जिता विष्णुः क्रूरतरः कृतघ्नचरितः स्कंधः स्वयंज्ञाति ह ।
क्रूरास्या महिषान्तकृन्नरवशा मान्साशिनी पार्वती पानेप्सी च विनायको दशबलो स्रस्तो ह्यदोषः सुहृत् ॥ २७.१५७{७३} ॥
वंधुर्नभे स भगवान्न रिपुर्न चान्यः शास्ता त्रिलोकगुरुरेकतमोऽपि धीरः श्रुत्वा वचःसुचरितातिशयप्रभावं बुद्धं गुणातिशयलोभतयाश्रिताः स्मः ॥ २७.१५८{७४} ॥
नास्माकं सुगतः पिता न रिपवस्तीर्थ्यांधनं नैव ते ।
दत्तं तेन तथागतेन च हृतं किंचित्कणादादिभिः ।
किं त्वेकांतजगद्धितः स भगवान् बुद्धो यतश्चामलं वाक्यं सर्वमलापहारिच यतस्तद्भिक्तवंतो वयम् ॥ २७.१५९{७५} ॥
हितेषी यो नित्यं सततमुपकारीव जगतः कृतं येन स्वास्थ्यं बहुविधरुजार्त्तस्य जगतः ।
(र्म् ३२१)
गूढं यश्च ज्ञे भयं करतलमिवावैति सकलं प्रपद्यध्वं सन्तस्तेमृषिवरदरं भक्तिमनसः ॥ २७.१६०{७६} ॥
असर्वभावेन यदृच्छया वा परानुवृत्य विचिकित्सया वा ।
ये तं नमस्यन्ति मुनीन्द्रचंद्रं तेऽप्यामरीसंपदमाप्नुवंति ॥ २७.१६१{७७} ॥
पौराणीश्रुतिनेष लोकमहितो बुद्धः किलायं हरिर्दृष्ट्वा जन्मजराविपत्तिवशगं लोकं कृपाभ्युद्यतः ।
जातः शाक्यकुलेन्दुरच्युतमतिस्त्राता नृणां गौतमः शास्तारं हितमेव कस्तमधुना नावैति मूढो जनः ॥ २७.१६२{७८} ॥
यदा रागद्वेषादसुरसुरदारापहरणं कृतं मायाद्वित्वं धरणिहरणाशक्तमतिना ।
तदा पूज्यो वन्द्यो हरिरपरिमुक्तोऽबुधतया विनिर्मुक्तं बुद्धं न नमति जनो माहवहुलः ॥ २७.१६३{७९} ॥
चतुर्जलधिमेखलाकुरतम्बभारालसां महीं महतीं विसृज्य हरयेवापकष्टां वलिः ।
प्रदाय मुनये तु पांशुलवमप्यशोको नृपः क्षितिं सकलचंद्रमण्डलतराञ्च संप्राप्तवान् ॥ २७.१६४{८०} ॥
यक्षपातो न मे बुद्धेन द्वेषटकपिलादिषु ।
मुक्तिमच्च वचो यस्य कार्यस्तस्य परिग्रहः ॥ २७.१६५{८१} ॥
अवश्यमेषां कतमोऽपि सर्ववित्जगर्द्धितैकान्तविशालसारः ।
स एव मृग्यो ह्यतिसूक्ष्मचेतसा जनेन शेषैः किमनर्थपण्डितैः ॥ २७.१६६{८२} ॥
यस्यापि किञ्चिन्न हि दोषलेशं शरद्गुणाः सन्ति जगद्धितार्थे ।
ब्रह्मापि विष्णुतिरिणो हरिर्वा समेहि शास्ता शुभकारिमित्रम् ॥ २७.१६७{८३} ॥
यस्य न विद्यते दोषो विद्यन्ते सकला गुणाः ।
सर्वज्ञः स जगच्छास्ता तमहं शरणं व्रजे ॥ २७.१६८{८४} ॥
योऽस्मिन् सुदृष्ट्यात्संरक्ष्यति जगच्छुभे ।
तस्याहं शरणं गत्वा भजामि सततं मुदा ॥ २७.१६९{८५} ॥
यं दृष्ट्वा सुप्रसन्नास्ते भवन्ति निर्मलाशयाः ।
तमेव सुगतं नाथं भजामि शरणं गतः ॥ २७.१७०{८६} ॥
येनैव त्रिजगल्लोकं पुत्रवत्प्रतिपालितम् ।
तमेव त्रिजगन्नाथं भजामि शरणं ततः ॥ २७.१७१{८७} ॥
यस्मै सुश्रद्धया दत्तं तत्फलं बोधिसाधनम् ।
तमेव श्रीघनं भक्त्या भजामि शरणं गतः ॥ २७.१७२{८८} ॥
यस्माद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे सत्वाः प्रमोदिनः ।
तमेव संति सर्वेऽपि दुःखछेदनसद्गुणाः ।
तमेव श्रीप्रदातारं भजामि श्रद्धयादरात् ॥ २७.१७३{८९} ॥
बुद्ध एव जगच्छास्ता बुद्ध एव जगद्गुरुः ।
बुद्ध एव जगन्नाथो बुद्ध एव मुनीश्वरः ॥ २७.१७४{९०} ॥
तदहं सर्वभावेन बुद्धस्य शरणं गतः ।
श्रद्धया धर्ममासाद्य भजामि बोधिप्राप्तये ॥ २७.१७५{९१} ॥
ये बुद्धं शरणं यान्ति न ते गछन्ति दुर्गतिम् ।
निर्मुक्तपापकाः सौख्यं भुक्त्वा यांति जिनालयम् ॥ २७.१७६{९२} ॥
(र्म् ३२२)
शृण्वन्ति सौगतं वाक्यं ये ते न यान्ति दुर्गतिम् ।
समन्तभद्रसौख्यानि भुक्त्वा यांति सुखावतिम् ॥ २७.१७७{९३} ॥
भजन्ति लोकनाथं ये तेऽपि न यान्ति दुर्गतिम् ।
पापमुक्ताः सुखान्येव भुक्त्वा यांति सुरालयम् ॥ २७.१७८{९४} ॥
एतद्रत्नत्रयं लोके उत्पन्नं सद्गुणाकरम् ।
तदहं शरणं गत्वा भजामि समुपासिकः ॥ २७.१७९{९५} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सर्वसत्वहितार्थकः ।
क्रमाद्बोधिचराः पूर्य संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ २७.१८०{९६} ॥
तदाहं सुगतो भूत्वा सर्वसत्वशुभार्थभृत् ।
सत्वान् बोधौ प्रतिष्ठाप्य निर्वृतिं समवाप्नुयात् ॥ २७.१८१{९७} ॥
एवं विज्ञाय सद्धर्मं यदीछति भवानपि ।
त्रिरत्नशरणं गत्वा भज नित्यं समादरात् ॥ २७.१८२{९८} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सदा त्वं सद्गतिं ततः ।
बोधिं चापि समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २७.१८३{९९} ॥
इति तेन समाख्यातं श्रुत्वा स परिबोधितः ।
तैर्थ्यधर्मं प्रतिक्षिप्य संबुद्धश्रावकोऽभवत् ॥ २७.१८४{१००} ॥
तदारभ्य सदा नित्यं सद्धर्मश्रवणोत्सुकः ।
विहारे समुपाश्रित्य प्राभजत्तं मुनीश्वरम् ॥ २७.१८५{१} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया तथोच्यते ।
त्वं चाप्येवं महाराज त्रिरत्नं सर्वदा भज ॥ २७.१८६{२} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य पालयस्व समाहितः ॥ २७.१८७{३} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सदा ते मंगलं भवेत् ।
क्रमाद्बोधिचरीः पूर्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २७.१८८{४} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूमिपः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ २७.१८९{५} ॥
शृण्वन्तीदं मुदा ये जिनवरकथितं मालिकस्यावदानं ये चापि श्रावयन्ति प्रमुदितमनसः श्रद्धया भद्रकामाः ।
ते सर्वे लोकनाथास्त्रिमलकलिजिता बोधिसत्वा महेशा भुक्त्वा सौख्यं सदान्ते जिनवरनिलये संप्रयान्ति प्रसन्नाः ।

++ इति रत्नावदानतत्वे मालिकावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ३२३)
xxविइइ पाञ्चालराजावदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं गुरुं भिक्षुं नत्वैवं पुनरब्रवीत् ॥ २८.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ २८.२{२} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा स उपगुप्त आत्मवित् ।
तमशोकं महीपालं समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ २८.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वानुमोदनां कुरु ॥ २८.४{४} ॥
तद्यथासौ जगच्छास्ता शाक्यसिंहस्तथागतः ।
सर्वज्ञः सुगतो नाथो धर्मराजा मुनीश्वरः ॥ २८.५{५} ॥
एकस्मिन् समये तत्र श्रावस्त्या बहिराश्रमे ।
विहारे जेतकोद्याने विजहार ससांघिकः ॥ २८.६{६} ॥
तदा स भगवांस्तत्र भिक्षुसंघैः पुरस्कृतः ।
सभामध्यासनासीनो धर्ममादेष्टुमारभत् ॥ २८.७{७} ॥
तद्धर्मदेशनां श्रोतुं सर्वे लोकाः समागताः ।
देवा दैत्याश्च नागाश्च यक्षगंधर्वकिन्नराः ॥ २८.८{८} ॥
सिद्धा विद्याधराश्चापि गरुडा राक्षसा अपि ।
ऋषयो ब्राह्मणा विज्ञा राजानः क्षत्रिया अपि ॥ २८.९{९} ॥
वैश्या राजकुमाराश्च मंत्रिणश्च महाजनाः ।
वणिजः सार्थवाहाश्च गृहस्थाः शिल्पिनोऽपि च ॥ २८.१०{१०} ॥
ग्राम्या जानपदाश्चापि कार्पटिकादयोऽपि च ।
तीर्थिका अपि ते सर्वे जेतारामे उपागताः ॥ २८.११{११} ॥
विहारे तं जगन्नाथं दृष्ट्वा सांजलयो मुदा ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य समभ्यर्च्य यथाक्रमम् ॥ २८.१२{१२} ॥
ततस्ते मुदिताः सर्वे परिवृत्य समंततः ।
तत्सद्धर्मामृतं पतुमुपतस्थुः समाहिताः ॥ २८.१३{१३} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा सर्वान्स्तान् समुपस्थितान् ।
आदिमध्यान्तकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ २८.१४{१४} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाः प्रबोधिताः ।
संबुद्धं शरणं कृत्वा प्रचेरुर्बोधिसंवरम् ॥ २८.१५{१५} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र पंचाल उत्तराधिपः ।
दक्षिणाधिपपंचालं पराजेतुमुपाक्रमत् ॥ २८.१६{१६} ॥
तयोः पंचालयो राज्ञो विरुद्धास्यभिमानिनोः ।
महायुद्धमभून्नित्यं परस्परविघातनम् ॥ २८.१७{१७} ॥
प्रवर्त्तिते सदा युद्धे तयो राज्ञो हि मानिनोः ।
दुर्भिक्षमपि तत्राभूद्बहुलोकविघातनम् ॥ २८.१८{१८} ॥
(र्म् ३२४)
तदा तौ क्षत्रियौ क्रूरौ परस्परविघातिनौ ।
विरुद्धमानसौ वीरौ वैरशाम्यं न जग्मतः ॥ २८.१९{१९} ॥
तद्दृष्ट्वा नृपती राजा प्रसेनजिन् स कौशलः ।
तद्वैरशमनोपायं चिरं ध्यात्वा व्यचिंतयत् ॥ २८.२०{२०} ॥
यदेतौ नृपती वीरौ नित्यं युद्धाभिकांक्षिणौ ।
संबोधिसाधनं धर्मं श्रोतुं नैवाभिवांछत ॥ २८.२१{२१} ॥
सर्वेऽपि मंत्रिणोऽमात्याः सर्वे लोकाश्च योधिनः ।
संबुद्धदर्शने चापि नात्रागछन्ति के चन ॥ २८.२२{२२} ॥
एवं तेषां सदा नित्यं हिंसाकर्माभिरागिणाम् ।
सद्धर्मे श्रवणे वापि गोचरं नैव विद्यते ॥ २८.२३{२३} ॥
धर्मं विनात्र संसारे किं सारं जन्म मानुषे ।
परस्परं निहत्यैव यास्यंति नरके ध्रुवम् ॥ २८.२४{२४} ॥
धिग्जन्म मानुषे तेषां केवलं पापसाधनम् ।
ये क्लेशमानदर्प्यान्धा न पश्यंति मुनीश्वरम् ॥ २८.२५{२५} ॥
ये चात्र सौगतं धर्मं न शृण्वन्ति कदा चन ।
कथं ते भद्रचर्यायां गोचरं समवाप्नुयुः ॥ २८.२६{२६} ॥
सदा ते मारचर्यायां स्थित्वा क्लेशाभिमानिनः ।
बोधिचर्यां प्रतिक्षिप्य चरेयुः कामचारिणः ॥ २८.२७{२७} ॥
ततः स्वयं परिभ्रष्टा भ्रंशयन्तः परानपि ।
यथेछया चरन्तस्ते चिनुयुर्बहुपातकम् ॥ २८.२८{२८} ॥
ततस्ते क्लेशसंतप्ताः स्वपरार्थाभिघातिनः ।
तीव्रदुःखाग्निसंतप्ताः पतेयुर्नरके ध्रुवम् ॥ २८.२९{२९} ॥
नरकेषु भ्रमन्तस्ते सदा दुःखाभिभोजिनः ।
पश्चात्तापाग्निसंतप्ताश्चरेयुराभवं तथा ॥ २८.३०{३०} ॥
तदेषां सर्वलोकानां भद्रार्थं हितकारणम् ।
सर्वथोपायमाधातुमर्हामि सांप्रतं द्रुतम् ॥ २८.३१{३१} ॥
यावदेतौ नृपौ वीरौ विरुद्धौ नोपशाम्यतः ।
तावदत्र भुवि क्वापि मंगलं न भवेत्सदा ॥ २८.३२{३२} ॥
तदेतौ नृपती तावद्बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
मैत्रस्नेहसंबद्धौ कुर्यां निर्वैरभाविनौ ॥ २८.३३{३३} ॥
एतौ हि क्षत्रियौ वीरौ पांचालौ मानगर्वितौ ।
अनयोर्मित्रवंधं को बोधयित्वा करिष्यति ॥ २८.३४{३४} ॥
बुद्ध एव जगच्छास्ता धर्मराजः प्रबोधयन् ।
अनयोश्चिरवैर्याग्निं शमयितुं प्रशक्नुयात् ॥ २८.३५{३५} ॥
तदत्र सहसा गत्वा प्रार्थयेयं मुनीश्वरम् ।
नूनं बुद्धानुभावात्तौ नृपौ मित्रत्वमाप्स्यतः ॥ २८.३६{३६} ॥
इति निश्चित्य राजा स प्रसेनजित्समुत्थितः ।
विहारे सहसा गत्वा ननाम तं मुनीश्वरम् ॥ २८.३७{३७} ॥
तत्र स पुरतो गत्वा सांजलिः समुपाश्रयन् ।
एतत्सर्वप्रवृत्तांतं निवेद्यैवमभाषत ॥ २८.३८{३८} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ विजानीयाद्भवानपि ।
यत्तौ पांचालभूपालौ विरुद्धौ भवतोऽधुना ॥ २८.३९{३९} ॥
यदेतयोर्विरुद्धे त सर्वे लोका विरोधिताः ।
तदत्र सर्वदा युद्धं प्रवर्त्तते दिवानिशम् ॥ २८.४०{४०} ॥
(र्म् ३२५)
तत्तेसां सर्वलोकानां सद्धर्मे गोचरं कदा ।
सदा युद्धाभिसक्तास्ते साधयेयुः शुभं कथम् ॥ २८.४१{४१} ॥
तदत्र भगवाञ्च्छास्ता बोधयंस्तौ नराधिपौ ।
संबोधिमार्गमादिश्य शुभे चारयितुमर्हति ॥ २८.४२{४२} ॥
इति संप्रार्थिते तेन राज्ञा स भगवान्मुनिः ।
तस्य राज्ञे नरेंद्रस्य तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ २८.४३{४३} ॥
ततः स नृपती राजा मत्वा शास्त्राधिवासितम् ।
सांजलिस्तं मुनिं नत्वा मुदितः स्वालयं ययौ ॥ २८.४४{४४} ॥
ततः स भगवान् पात्रमादाय चीवरावृतः ।
भासयन् भद्रतां कुर्वन् प्रतस्थे सह सांघिकैः ॥ २८.४५{४५} ॥
एवं सर्वत्र मार्गेषु भासयं स मुनीश्वरः ।
कृत्वा भद्रं क्रमेणैवं वाराणसीमुपाचरत् ॥ २८.४६{४६} ॥
तत्र स भगवां प्राप्तो भाभिः संभासयन् क्रमात् ।
चरं कृत्वा सुभद्रत्वं मृगदावे उपाचरत् ॥ २८.४७{४७} ॥
तत्र स भगवान् प्रातः ससंघः सौगताश्रमे ।
सभामध्यासनासीनः सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २८.४८{४८} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाः प्रमोदिताः ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा प्रभेजिरे समादरात् ॥ २८.४९{४९} ॥
तदा दक्षिणपांचालनृपतिः स प्रमोदितः ।
संबुद्धदर्शनं कर्तुं मृगदावे उपाचरत् ॥ २८.५०{५०} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा नृपतिः स प्रमोदितः ।
सांजलिः पुरतो गत्वा नत्वैकान्ते उपाश्रयत् ॥ २८.५१{५१} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र मृगदावे समाश्रितः ।
भगवान्निति शुश्राव पांचालौत्तराधिपः ॥ २८.५२{५२} ॥
स उत्तरपांचालो नृपतिः प्रतिरोषितः ।
तं नृपं याम्यपांचालं पराजेतुमुपाचरत् ॥ २८.५३{५३} ॥
तत्र स नृपतिर्वीरश्चतुरंगवलैः सह ।
जयवाद्यमहोत्साहैः सहसा समुपाचरत् ॥ २८.५४{५४} ॥
तत्र स याम्यपांचालराजा तं रिपुमागतम् ।
निशम्य सहसोत्थाय नत्वा ह तं मुनीश्वरम् ॥ २८.५५{५५} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ स मे वैरा इहागतः ।
तदत्र किं करिष्यामि तदनुज्ञां ददातु मे ॥ २८.५६{५६} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण प्रार्थिते स जिनेश्वरः ।
दृष्ट्वा तं याम्यपांचालं समाश्वास्यैवमादिशत् ॥ २८.५७{५७} ॥
नृपते मा विभेषी त्वं धैर्य्यमालम्ब्य तिष्ठत ।
तदुपायं करिष्यामि येनासौ ते वशे चरेत् ॥ २८.५८{५८} ॥
इत्यादिश्य स सर्वज्ञश्चतुरङ्गबलान्वितम् ।
महत्सैन्याधिपं वीरं निर्मायऽप्रेषयत्ततः ॥ २८.५९{५९} ॥
स सैन्याधिपतिर्वीरश्चतुरङ्गबलैः सह ।
चरन्नुत्तरपांचालमभियोद्धुमुपाचरत् ॥ २८.६०{६०} ॥
तन्महत्सैन्यमायातं समालोक्याभ्युपद्रुतम् ।
सर्व उत्तरपांचालसैन्या भीताः पराययुः ॥ २८.६१{६१} ॥
तद्दृष्ट्वोत्तरपांचालनृपतिश्चापि खेटितः ।
एकाकी रथमारुह्य भगवत्संमुखेऽचरत् ॥ २८.६२{६२} ॥
(र्म् ३२६)
तत्र स दूरतो दृष्ट्वा श्रीघनं तं सभाश्रितम् ।
अवतीर्य रथात्तत्र मृगदावे उपाचरत् ॥ २८.६३{६३} ॥
तत्र स नृपति राजा समुपेत्य कृतांजलिः ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य ननाम शरणं गतः ॥ २८.६४{६४} ॥
ततश्चिरात्समुत्थाप्य स पांचलो नराधिपः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं तत्रैकान्ते समाश्रयत् ॥ २८.६५{६५} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा नृपतिं तं समाश्रितम् ।
आर्य्यसत्यं समारभ्य दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ २८.६६{६६} ॥
तदार्यसत्यमाकर्ण्य नृपतिः सोऽभिबोधितः ।
संसारसाधनं धर्मं पुनः श्रोतुं समैछत ॥ २८.६७{६७} ॥
ततः स नृपती राजा समुत्थाय कृतांजलिः ।
प्रणत्वा भगवंतं तं प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २८.६८{६८} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां शरणं व्रजे ।
तन्मेऽत्रानुग्रहं कृत्वा सम्यगादेष्टुमर्हति ॥ २८.६९{६९} ॥
यदत्र भगवन् सत्वाः प्रवर्त्तन्तो भवोदधौ ।
सुखदुःखाभिभुंजानो भ्रमंते षड्गतौ कथम् ॥ २८.७०{७०} ॥
कर्मणा केन देवाः स्युर्मानुषाः केन कर्मणा ।
दैत्याश्च कर्मणा केन तत्सम्यक्समुपादिश ॥ २८.७१{७१} ॥
तिर्यञ्चः कर्मणा केन प्रेताश्च केन कर्मणा ।
नारकाः कर्मणा केन तत्सर्वं समुपादिश ॥ २८.७२{७२} ॥
तत्राप्यनेकरूपाश्च सर्वे भिन्नाशया अपि ।
निहीनमध्यमोत्कृष्टाः सुखदुःखान्विता अपि ॥ २८.७३{७३} ॥
एतत्सर्वं समाख्याय भवाञ्छास्ता जगद्गुरुः ।
संसारगतिसंचारं प्रबोधयितुमर्हति ॥ २८.७४{७४} ॥
इति संप्रार्थिते तेन राज्ञा स भगवान् सुधीः ।
तं विशुद्धाशयं भूपं दृष्ट्वैवं समुपादिशत् ॥ २८.७५{७५} ॥
साधु शृणु महाराज संसारगतिचारणम् ।
सम्यग्धर्मं प्रवक्ष्यामि युष्माकं परिबोधने ॥ २८.७६{७६} ॥
कायवाग्मानसं कर्मकृतं यच्च शुभाशुभम् ।
लोकस्तस्य फलं भुक्ते कर्त्ता नान्योऽस्ति कस्य चित् ॥ २८.७७{७७} ॥
इति सर्वे कृपाविष्टास्त्रैलोक्ये गुरवो जिनाः ।
उक्तवन्तस्तथा तद्धि कर्मणो यस्य यत्फलम् ॥ २८.७८{७८} ॥
कर्मं कर्तुं विहातुं च सदसद्गतिहेतुकम् ।
लोभमोहभयक्रोधा ये नरा नरघातिनः ॥ २८.७९{७९} ॥
संवद्ध्यान्याञ्च हि सन्ति संजीवं यान्ति ते ध्रुवम् ।
संवत्सरसहस्राणि बहून्यपि हताहताः ॥ २८.८०{८०} ॥
संजीवन्ति यतस्तत्र तेन संजीव उच्यते ॥ २८.८१{८१!} ॥
मातापितृसुहृद्वंधुमित्रद्रोहकराश्च ये ।
पैशुन्यानृतवत्तारः कालसूत्राभिगामिनः ॥ २८.८२{८२} ॥
कालसूत्रेण संसूड्य पाट्यन्ते दारुवद्यतः ।
ज्वलद्भिः क्रकचैस्तत्र कालसूत्रस्ततः स्मृतः ॥ २८.८३{८३} ॥
दावादौ दहनैर्दाहं देहिनां विदधाति ये ।
स तीव्रज्वलनैर्जन्तुस्तप्यते तपने रटन् ॥ २८.८४{८४} ॥
(र्म् ३२७)
तीव्रं तपनसंतापं तनोत्येव निरंतरम् ।
यत्ततोऽन्वर्थमालोके ख्यातस्तपनसंज्ञया ॥ २८.८५{८५} ॥
धर्माधर्मविपर्यासं नास्तिको यः प्रकाशयन् ।
संतापयति चान्यांश्च तप्यते स प्रतापने ॥ २८.८६{८६} ॥
प्रतापयति तत्रस्थान् सत्वान्स्तीव्रेण वह्निना ।
तपनातिशयनोऽसौ प्रोक्तस्तस्मात्प्रतापनः ॥ २८.८७{८७} ॥
अजैडकशृगालांश्च शशाखुमृगासुकरान् ।
अन्यांश्च प्राणिनो घ्नंति संघातं यान्ति ते नराः ॥ २८.८८{८८} ॥
संहतास्तत्र घात्यंते सम्यग्वाहैव वंययः ।
तस्मात्संघात इत्येवं विख्यातोऽन्वर्थसंज्ञया ॥ २८.८९{८९} ॥
कायवाग्मानसं तापं ये कुर्वन्तीह देहिनाम् ।
कटुक्यपटिका ये च रौरवं यान्ति ते नाराः ॥ २८.९०{९०} ॥
तीव्रेण वह्निना तत्र दह्यमाना निरंतरम् ।
रौद्रं रवं विमुंचन्ति यतस्तस्मात्स रौरवम् ॥ २८.९१{९१} ॥
देवद्विजगुरोर्द्रव्यं हृतं यैर्दुःखिनामिह ।
ते महारौरवं यान्ति ये चान्यस्वापहारिणः ॥ २८.९२{९२} ॥
रौद्रत्वाद्वह्निदाहस्य रवस्य च महत्तया ।
रौरवो हि महांस्तस्य मन्त्व रौरवादपि ॥ २८.९३{९३} ॥
कृत्वा गुणाधिके तीव्रमपकारं निहत्य च ।
मातापितृगुरुन् कल्पमवीचौ पच्यते ध्रुवम् ॥ २८.९४{९४} ॥
अस्थीन्यपि विशीर्य्यन्ते रौद्राग्नौ तत्र देहिनाम् ।
यतो न वीचिः सौख्यस्य नावीचिरुदाहृतः ॥ २८.९५{९५} ॥
मिथोद्रोहरता ये त्रणे घ्नन्तीव देहिनः ।
पापादसिनखास्ते तु जायन्ते दुःखभागिनः ॥ २८.९६{९६} ॥
नखा एवासयस्तेषामायसा ज्वलिताः खराः ।
तैरन्योन्यं निकृन्तन्ति यत्तेनासिनखाः स्मृताः ॥ २८.९७{९७} ॥
लोहज्वलिततीक्ष्णाग्राः षोडशाङ्गुलकण्टकाः ।
बलादारोह्यत ह्रंदन् शाल्मलीः पालदारिकः ॥ २८.९८{९८} ॥
लोहदम्ष्ट्रा महाकाया ज्वलितास्तीव्रभैरवाः ।
अश्लिष्य भक्षयन्त्येनं परदारोपहारिणम् ॥ २८.९९{९९} ॥
आरटन्तोऽपि खाद्यन्ते श्वगृध्रोलूकवायसैः ।
अशिवं कुर्वते छिन्ना विश्वासघाटिनो नराः ॥ २८.१००{१००} ॥
अयोगुडानि भुज्यन्ते प्रतप्तानि पुनः पुनः ।
याप्यन्ते क्वथितं ताम्रं ये परस्वापहारिणः ॥ २८.१०१{१} ॥
क्रूरैः श्वभिरयोद्रंष्ट्रैः कृत्यन्ते विवशा भृशम् ।
वर्षकोटि रटन्तोऽपि ये नराः खेटके रताः ॥ २८.१०२{२} ॥
मत्स्यादीञ्जलजान् हत्वा ज्वलन्त्यम्रद्रवोदकाम् ।
याति वैतरणीं शश्वद्वह्निना दह्यते नरः ॥ २८.१०३{३} ॥
ये स्वार्थलवसंमूढो व्यवहारमधार्मिकम् ।
करोति नरके क्रदन् स चक्रेणाभिपीड्यते ॥ २८.१०४{४} ॥
पीडा वहुभिराकारैः कृता यैर्दुःखिनामिह ।
पीड्यन्ते ते चिरं तप्तैर्यत्र मुद्गरपर्वतैः ॥ २८.१०५{५} ॥
भेदका धर्मसेतूनां ये चासन्मार्गवाहिनः ।
(र्म् ३२८)
क्षुरधाराचितं मार्गं गत्वा क्रामन्ति ते नराः ॥ २८.१०६{६} ॥
नखैः संचूर्ण्य यूकादीञ्चूर्ण्यन्ते मेषपर्वतै ।
भूयो भूयो महाकायाः क्रन्दन्तस्ते शरच्छतम् ॥ २८.१०७{७} ॥
व्रतं यस्तु समाश्रित्य संपन्नो परिरक्षति ।
शीर्यमानमान्सास्थिः कुकुंले पच्यते ध्रुवम् ॥ २८.१०८{८} ॥
अणुनापि हि यः कश्चिन्मिथ्याजीवेन जीवति ।
भक्ष्यते क्रिमिभिश्चण्डैः संमग्नो गूथमृत्तिके ॥ २८.१०९{९} ॥
दृष्ट्वापि व्रीहिमध्यस्थान् प्राणिनश्चूर्णयन्ति ये ।
आयसै मुखलैस्तप्तैः क्षोभ्यन्ते ते पुनः पुनः ॥ २८.११०{१०} ॥
अत्यन्तक्रोधनाः क्रूराः शठाः पापाभिकांक्षिणः ।
परव्यसनकृष्ट्वा च जायन्ते यमराक्षसाः ॥ २८.१११{११} ॥
सर्वेषामेव दुःखानां वीजं मृद्वाभिभेदतः ।
कायवाग्मानसं कर्म पापं यत्तदण्वपि वर्त्तयेत् ।

++ नरककाण्डं समाप्तम् ++

हंसपारावतादीनं खराणामपि रागिणाम् ।
येन रागेण जायन्ते मूढाः कीटादियोनिषु ॥ २८.११२{१} ॥
सर्प्पाः क्रोधोपनाहाभ्यां मारस्तब्धा मृगाधिपाः ।
अभिमानेन जायन्ते गदामाश्वादियोनिषु ॥ २८.११३{२} ॥
मात्सर्येर्ष्यादि दोषेण वानराः प्रेतदेहिनः ।
जायन्ते मुखरा धृष्टाश्चपलात्मानश्च वायसाः ॥ २८.११४{३} ॥
वधवंधनमात्सर्यैर्गवाश्वादिषु देहिनः ।
जायन्ते क्रूरकर्माणो लूताः खर्ज्जूरवृश्चिकः ॥ २८.११५{४} ॥
व्याघ्रमार्जारगोमायुऋक्षगृध्रवृगादायः ।
जायन्ते प्रेतमन्सादोः क्रोधना मत्सरा नराः ॥ २८.११६{५} ॥
दातारः क्रोधनाः क्रूरा नरा नागमहर्द्धिकाः ।
भवान्तत्यागिनो दर्प्पात्क्रोधाच्च गरुडेश्वराः ॥ २८.११७{६} ॥
कृतं यत्पापकं कर्म स्वयं वाक्कायमानसम् ।
तिर्यञ्चस्तेन जायन्ते तन्मनोगतिमाकृथाः ॥ २८.११८{७} ॥

++ इति तिर्यक्काण्डं समाप्तम् ++

भक्ष्यभोज्यापहर्तारो ये क्षुद्रा दानवर्जि ।
भवन्ति कुणपाहाराः प्रेतास्ते कटपूतनाः ॥ २८.११९{१} ॥
विहेठयन्ति ये बाला वंचयन्त्यपि तृष्णया ।
तेऽपि गर्भमलाहारा जायन्ते कटपूतनाः ॥ २८.१२०{२} ॥
हीनाचारातिदीनाश्च मत्सरा नित्यकांक्षिणः ।
जायंते ये नराः प्रेताऽष्टास्ते गलगण्डकाः ॥ २८.१२१{३} ॥
दानं निवारयत्येव न हि किं तिद्ददाति यः ।
क्षुत्क्षामासौ महाकुक्षिः प्रेतः शूचिमुखो भवेत् ॥ २८.१२२{४} ॥
धनं रक्षति वंशार्थे न भुंक्ते न ददाति यः ।
दत्तादायी ततः प्रेतः श्राद्धभोक्ता स जायते ॥ २८.१२३{५} ॥
यः परस्वापहारेप्सुर्दत्वा चैवानुतप्यते ।
भोक्ता विट्श्लेष्मवान्तानां प्रेत्य प्रेतः स जायते ॥ २८.१२४{६} ॥
अप्रियं वक्ति यः क्रोधाद्वाक्यं मर्मविभेदतम् ।
ब्बवन्त्युल्कामुखः प्रेतः सुचिरं तेन कर्मणा ॥ २८.१२५{७} ॥
(र्म् ३२९)
कुरुते कलहं यस्तु निष्कृपः क्रूरमानसः ।
क्रिमिकीटपतङ्गादेः प्रेतेऽसौ ज्योतिको भवेत् ॥ २८.१२६{८} ॥
ग्रामकूटौ ददात्येव यो जनं पीडयन्त्यपि ।
कुम्भाण्डो विकृताकारः पूयाहारश्च जायते ॥ २८.१२७{९} ॥
निर्दयाः प्राणिनो घ्नन्ति भक्ष्यार्थं ये ददन्त्यपि ।
मांसाहाराश्च तेऽवश्यं भवन्ति प्रेतराक्षसाः ॥ २८.१२८{१०} ॥
गंधमालारता नित्यं मंदक्रोधाः प्रदायकाः ।
गंधर्वाः प्रेत्य जायन्ते देवानां रतिहेतवः ॥ २८.१२९{११} ॥
क्रोधनाः पिशुनः किञ्चिदर्थार्थं यः प्रयछति ।
स पिशाचं प्रदुष्टात्मा जायते विकृताननः ॥ २८.१३०{१२} ॥
नित्यप्रदुष्टाश्चपलाः परपीडाकरा नराः ।
संप्रदानरता नित्यं भूताः प्रेत्य भवन्ति ते ॥ २८.१३१{१३} ॥
क्रूराः क्रूद्धाः प्रदातारः प्रिया सर्वसुरा च ये ।
जायन्ते प्रेत्य यक्षास्तु क्रूरात्मानः सुराप्रियाः ॥ २८.१३२{१४} ॥
मातापितृगुरून् यानैर्ये नयन्ति यथेप्सितम् ।
विमानचारिणो यक्षा जायंते सुसुखान्विताः ॥ २८.१३३{१५} ॥
तृष्णामात्सर्यदोषेण प्रेता भवन्त्यमी सदा ।
यक्षादयः शुभैः क्लिष्टैरतस्तान् परिवर्जयेत् ॥ २८.१३४{१६} ॥

++ इति प्रेतकाण्डं समाप्तम् ++

देवासुरमनुष्येषु दीर्घमायुरहिंसया ।
जायते हिन्सया स्वल्पामतो हिंसां विवर्जयेत् ॥ २८.१३५{१} ॥
कुष्ठरोगज्वरोन्मादा ये चान्ये व्याधयो नृणाम् ।
भवन्ति भूतप्रयुक्तेस्ते वधवंधनताडनैः ॥ २८.१३६{२} ॥
यो न हर्त्ता परस्वानां न वञ्चवित्प्रयछति ।
महतापि प्रयत्नेन स द्रव्यं नाधिगछति ॥ २८.१३७{३} ॥
अदत्तं वित्तमादाय दानानि च ददाति यः ।
स प्रेत्य द्रव्यवान् भूत्वा भूयो भवति निर्धनः ॥ २८.१३८{४} ॥
यो न हर्त्ता न दाता च न चातिकृपणो नरः ।
कृत्स्नेन महता द्रव्यं स्थिरं स लभते ध्रुवम् ॥ २८.१३९{५} ॥
न हर्त्ता यः परस्वानां त्यागवान् वीतमत्सरः ।
अहार्यं विपुलं वित्तमिष्टं च लभते नरः ॥ २८.१४०{६} ॥
आयुर्वर्णवलोपेतः श्रीमान् रोगविवर्जितः ।
सुखी च स लभेन्नित्यं यो ददातीह भोजनम् ॥ २८.१४१{७} ॥
सलज्जो रूपवान् भोगी सुछायः प्राणिनां प्रियः ।
स भवेद्वस्त्रलाभी च यो वासान्सि प्रयछति ॥ २८.१४२{८} ॥
आवासं यो ददातीह सुप्रसन्नेन चेतसा ।
प्रासादाः सर्वकामाश्च जायन्ते तस्य देहिनः ॥ २८.१४३{९} ॥
उपानत्संक्रमादीनि ये प्रयछन्ति मानवाः ।
भवन्ति सुखिनो नित्यं यानानि च लभन्ति ते ॥ २८.१४४{१०} ॥
वापीकूपतडागादीन् कारयित्वा जलाश्रयान् ।
सुखिनस्त्यक्तसंतापा निःपिपासा भवन्ति ते ॥ २८.१४५{११} ॥
पुष्पैरभ्यर्चितः श्रीमान् शरण्यः सर्वदेहिनाम् ।
समृद्धितः स स्यादारामं यः प्रयछति ॥ २८.१४६{१२} ॥
विद्यादानेन पण्डित्यं प्रज्ञाभ्यासेन चाप्यते ।
भैषज्याभयदानेन रोगमुक्तस्तु जायते ॥ २८.१४७{१३} ॥
(र्म् ३३०)
दीपदानेन चक्षुष्मान् वाद्यदानेन सुस्वरः ।
शयनासनदानेन सुखी भवति मानवः ॥ २८.१४८{१४} ॥
गवादीन्न् यो ददातीह भोज्यं रससमन्वितम् ।
बलवान् वर्णवान् भोगी दीर्घायुः स भवेन्नरः ॥ २८.१४९{१५} ॥
कन्यादानेन समान्यां लाभी स्यात्परिवारवान् ।
धनधान्यसमृद्धस्तु भूमिदानेन जायते ॥ २८.१५०{१६} ॥
पत्रं पुष्पं फलं तोयमभयं वचनं प्रियम् ।
यद्यदेवेप्सितं शक्त्या दातव्यं तत्तदर्थिनः ॥ २८.१५१{१७} ॥
क्लेशयित्वा ददातीह स्वकार्थं वा ह येन वा ।
यशःसौख्याभिलाखाद्वा स क्लिष्टं लभते फलम् ॥ २८.१५२{१८} ॥
स्वकार्यं निरपेक्षेण कृपाविष्टेन चेतसा ।
परार्थं यो ददातीह सोऽक्लिष्टं फलमश्नुते ॥ २८.१५३{१९} ॥
यत्किञ्चिद्दीयतेऽन्यस्मै यथाकालं यथाविधिम् ।
तेन तेन प्रकारेण तत्सर्वमुपतिष्ठते ॥ २८.१५४{२०} ॥
परानन्वपहत्येवं सर्वकालं यथेप्सितम् ।
अक्लेशयित्वा दातव्यं हितं धर्माविरोधियत् ॥ २८.१५५{२१} ॥
एवं हि दीयमानस्य दानस्यैव फलादयः ।
दानं हि सर्वसौख्यानामनन्यत्कारणं मतम् ॥ २८.१५६{२२} ॥
विरजः परदारेभ्यो दारानिष्टानवाप्नुयात् ।
स्वेभ्योऽप्यदेशकालौ च वर्जयेत्पुंस्त्वमर्छति ॥ २८.१५७{२३} ॥
परदारेषु संसक्तं चित्तं यो न नियछति ।
अनंगेषु चक्ष्येत स पुमां स्त्रीत्वमर्छति ॥ २८.१५८{२४} ॥
स्त्रीत्वं जुगुप्सते या तु सुशीलमन्दरागिणी ।
पुंस्त्वमाकांक्षते नित्यं सा नारी नरतां व्रजेत् ॥ २८.१५९{२५} ॥
यस्तु सम्यग्निरातङ्कं ब्रह्मचर्यं निषेवते ।
तेजस्वी सद्गुणः श्रीमान् देवैरपि स लक्ष्यते ॥ २८.१६०{२६} ॥
दृढस्मृतिरसंमूढो मघवानो निषेवनात् ।
जायते सत्यवादी च यशःसौख्यान्वितः पुमान् ॥ २८.१६१{२७} ॥
भिन्नानामपि सत्वानां भेदं नैव करोति यः ।
अभेद्यपरिवारोऽसौ जायते स्थिरमानसः ॥ २८.१६२{२८} ॥
यस्त्वाज्ञां कुरुते नित्यं गुरूणां हृष्टमानसः ।
हिताहिताभिधायी च स स्यादादेयवाक्कृती ॥ २८.१६३{२९} ॥
नीचापरायमानेन विपर्यासेन चोद्गतः ।
भवन्ति सुखिनः सौख्यं दुःखं दत्वा च दुःखिनः ॥ २८.१६४{३०} ॥
परप्रपञ्चाभिरताः शठाश्चानृतवादिनः ।
कुब्जवामनतां यान्ति ये च रूपाभिमानिनः ॥ २८.१६५{३१} ॥
जडो विज्ञानमात्सर्याद्भवेन्मूकः प्रियाप्रियः ।
वाधिर्यं याति मूढात्मा हितवाक्याभिगूढकः ॥ २८.१६६{३२} ॥
दुःखं पापस्य पुण्यस्य सुखं मिश्रस्य मिश्रितम् ।
सर्वं सादृश्यनिःस्यन्दमभ्युह्यं कर्मणः फलम् ॥ २८.१६७{३३} ॥
++इति मनुष्य कांदं समाप्तम् ++

शठ्येन मायया नित्यं चरत्यकृतकिल्बिषः ।
कलिप्रियः प्रदाता च स भवेदसुरेश्वरः ॥ २८.१६८{१} ॥
(र्म् ३३१)

++ इत्यसुरकाण्डम् ++

नात्मना यः सुखाकांक्षी न च कृव्येत परिग्रहम् ।
ग्रहाणामग्रणी चासौ महाराजिकतां व्रजेत् ॥ २८.१६९{१} ॥
मातापितृकुलज्येष्ठपूजकस्यागवान् कृती ।
हृष्यमे यो न कलहैस्त्रिदशेषु स जायते ॥ २८.१७०{२} ॥
न विग्रहे रता नैव कलहे हृष्टमानसाः ।
एकान्तकुशलोद्युक्ता ये च मोयापगास्तु ते ॥ २८.१७१{३} ॥
बहुश्रुता धर्मधराः सुप्रज्ञा मोक्षकांक्षिणः गुणैर् ।
ये परिहृष्णाश्च नरास्ते तुषितोपगाः ॥ २८.१७२{४} ॥
शीलप्रदानविनये प्रवृत्ता ये स्वयं नराः ।
महोत्साहाश्च तेऽवश्यं निर्माणरतिगामिनः ॥ २८.१७३{५} ॥
अदीनसत्वा मे श्रेष्ठाः प्रदाने दमसंयमैः ।
गुणाधिकाश्च ये यान्ति परनिर्मिततां ध्रुवम् ॥ २८.१७४{६} ॥
शीलेन स्वर्गमाप्नोति ध्यानेन च विशेषतः ।
यथाभूतपरिज्ञानात्पर्यन्ते वो पुनर्भवः ॥ २८.१७५{७} ॥
शुभाशुभफलं कर्म यदेतत्कथितं स्फुटम् ।
शुभेन लभ्यते सौख्यं दुःखं त्वशुभसंभवम् ॥ २८.१७६{८} ॥
मृत्युर्व्याधिर्जरा चैव चिन्तनीयमिदं त्रयम् ।
विप्रयोगा प्रियैः सार्द्धं कर्मणां च स्वकं फलम् ॥ २८.१७७{९} ॥
एवं विरागमाप्नोति विविक्तः पुण्यमर्छति ।
पापं च नार्जयेदेवं तच्च संक्षेपतः शृणु ॥ २८.१७८{१०} ॥
सम्यक्परार्थकरणं परानर्थविवर्जनम् ।
पुण्यं विपर्ययात्पापभुक्तमेव मुनीश्वरैः ॥ २८.१७९{११} ॥

++ इति देवकाण्डं समाप्तम् ++

एवं मत्वा महाराज षड्गतिकारिकां भवे ।
संबोधिधर्ममाधाय चरितव्यं सदा शुभे ॥ २८.१८०{१} ॥
ये संबोधिव्रतं धृत्वा प्रचरन्ति समाहिताः ।
सर्वसत्वहितार्थेन बोधिसत्वा भवन्ति ते ॥ २८.१८१{२} ॥
एवं विज्ञाय राजेन्द्र सदा भद्रं यदीछसि ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा भज नित्यं समादरात् ॥ २८.१८२{३} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सर्वक्लेशन् विनिर्जयन् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २८.१८३{४} ॥
इति तेन मुनीन्द्रेण समाख्यातं निशम्य सः ।
राजाप्युत्तरपांचालः प्रव्रजितुं समैछत ॥ २८.१८४{५} ॥
ततः स नृपती राजा समुत्थाय कृतांजलिः ।
भगवन्तमानत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २८.१८५{६} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां शरणं गतः ।
संबोधिव्रतमाधाय प्रेछामि चरितुं सदा ॥ २८.१८६{७} ॥
यद्भवाञ्जगतां शास्ता संबोधिधर्मदेशिकः ।
तन्मेऽनुग्रहतां कृत्वा प्रव्रज्यां दातुमर्हति ॥ २८.१८७{८} ॥
इति संप्रार्थिते तेन राज्ञा स भगवान् सुधीः ।
तस्य राज्ञो मनःशुद्धं विज्ञायैवमुपादिशत् ॥ २८.१८८{९} ॥
साधु राजन्महाभाग यदीछसि शुभां गतिम् ।
एहि चर समाधाय चर मे शासने व्रतम् ॥ २८.१८९{१०} ॥
इत्यादिश्य मुनीन्द्रोऽसौ पाणिना तच्छिरः स्पृशन् ।
(र्म् ३३२)
संबुद्धे शासने धर्मे तं नरेंद्रं समग्रहीत् ॥ २८.१९०{११} ॥
एहीति तेन शास्त्रोक्ते नृपतिः स प्रबोधितः ।
खिक्खिरीपात्रधरो भिक्षुऽभूच्चीवरावृतः ॥ २८.१९१{१२} ॥
ततः स भूपतिश्चापि विरक्तो भोग्यनिस्पृहः ।
निःक्लेशः परिशुद्धात्मा बभूव विजितेंद्रियः ॥ २८.१९२{१३} ॥
साक्षादर्हत्वमासाद्य ब्रह्मचारी निरंजनः ।
संबोधिपदमासाद्य संबुद्धः श्रावकोऽभवत् ॥ २८.१९३{१४} ॥
ततः स ब्रह्मविद्योगी त्रैधातुवासिनामपि ।
सदेवासुरलोकानां वन्द्यो मान्योऽभवद्गुरुः ॥ २८.१९४{१५} ॥
ततो दक्षिणपांचालराजा स प्रतिमोदितः ।
उत्थाय सांजलिर्नत्वा प्रार्थ्यत्तं मुनीश्वरम् ॥ २८.१९५{१६} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ कृपया मे प्रसीदतु ।
त्रैमास्यं भक्तुमिछामि तत्कुरुतामनुग्रहम् ॥ २८.१९६{१७} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा भगवान् स मुनीश्वरः ।
नृपतिं तं समालोक्य तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ २८.१९७{१८} ॥
ततः स नृपती राजा भगवताध्युवासितम् ।
विदित्वा सर्वसामग्रीं सहसा समसाधयत् ॥ २८.१९८{१९} ॥
ततः स राजा भगवंतं ससांघिकम् ।
यथार्हभोजनैर्नित्यं समभ्यर्च्यऽभ्यतोषयत् ॥ २८.१९९{२०} ॥
विचित्रचीवरैश्चापि श्रीघनं तं ससांघिकम् ।
आछाद्य सांजलिर्नत्वा प्रणिधानं मुदा व्यधात् ॥ २८.२००{२१} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन लोकेऽंधेऽपरिनायके ।
सद्धर्मभास्करः शास्ता संबुद्धोऽर्हं भवेय हि ॥ २८.२०१{२२} ॥
एवं तेन नरेन्द्रेण प्रणिधानं कृतं मुदा ।
मत्वा स भगवान् स्मितं प्रामुञ्चच्छुभरोचिषम् ॥ २८.२०२{२३} ॥
तत्स्मितसमुत्पन्नाः पंचवर्णाः सुरश्मयः ।
प्रसारितास्त्रिलोकेषु भासयन्त्यः प्रचेरिरे ॥ २८.२०३{२४} ॥
तद्रस्मिसंपरिस्पृष्टाः सर्वेऽपि नारकाश्रिताः ।
निर्मुक्तवेदनाखेदा महत्सौख्यं प्रलेभिरे ॥ २८.२०४{२५} ॥
तदा ते विस्मिताः सर्वे नारकीयाः प्रमोदिताः ।
किमेवं जायते सौख्यमिति ध्यात्वा निषेदिरे ॥ २८.२०५{२६} ॥
ततः स भगवांस्तेषां विस्मयाक्रांतचेतसाम् ।
मनांसि परिबोधार्थं प्रैषयत्तत्र नैर्मितम् ॥ २८.२०६{२७} ॥
तदा ते नारकाः सर्वे दृष्ट्वा तं सुगतं मुदा ।
उपेत्य प्रणतिं कृत्वा प्राभजञ्छरणं गताः ॥ २८.२०७{२८} ॥
ततस्तत्पुण्यलिप्तास्ते सर्वे विमुक्तपापकाः ।
परिशुद्धाः शुभात्मानः सद्गतिं समुपाययुः ॥ २८.२०८{२९} ॥
ततस्ता रश्मयः सर्वा अवभास्य समंततः ।
अकनिष्ठालयं यावत्प्रसृताः समभासयन् ॥ २८.२०९{३०} ॥
गाथाघोषैश्च सर्वत्र सर्वान् देवान् प्रमोदिनः ।
बोधयित्वा शुभे धर्मे प्रतिष्ठाप्य पचेरिरे ॥ २८.२१०{३१} ॥
ततस्ता रश्मयः सर्वा पिण्डीभूता मुनेः पुरः ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्वा महोष्णीषे समाविशत् ॥ २८.२११{३२} ॥
तद्दृष्ट्वा ते सभालोकाः सर्वेऽतिविस्मयोद्धताः ।
(र्म् ३३३)
शास्ता किमादिशेद्धर्ममिति ध्यात्वा निषेदिरे ॥ २८.२१२{३३} ॥
इति तेषां मनस्तर्कं मत्वानंदः समुत्थितः ।
उपेत्य सांजलिर्नत्वा प्रार्थयेत्तं मुनीश्वरम् ॥ २८.२१३{३४} ॥
भगवन् हेतुना केन स्मितं मुंचति सांप्रतम् ।
नाहेत्वप्रत्ययं स्मितं न मुंचंति मुनीश्वराः ॥ २८.२१४{३५} ॥
तद्यदर्थे भवान् स्मितं मुंचतीमे सभाजनाः ।
श्रोतुमिछंति सर्वे तदर्थमादेष्टुमर्हति ॥ २८.२१५{३६} ॥
इत्यानंदोदितं श्रुत्वा भगवान् स जगद्गुरुः ।
सर्वांल्लोकान् समालोक्य तमानंदं समब्रवीत् ॥ २८.२१६{३७} ॥
एवमेव सदानंद सर्वे बुद्धा मुनीश्वराः ।
नाहेतुप्रत्ययं स्मितं विमुंचन्ति कदा चन ॥ २८.२१७{३८} ॥
पश्यतामयमानंद राजातिसंप्रसादितः ।
सत्कृत्य श्रद्धयास्माकं त्रैमास्यं भजते मुदा ॥ २८.२१८{३९} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन राजायं सद्गुणाकरः ।
क्रमात्पारमिताः सर्वाः परिपूर्य बलान्वितः ॥ २८.२१९{४०} ॥
सर्वक्लेशगणाञ्जित्वा माराञ्चापि विनिर्जयन् ।
बोधिमासाद्य सर्वज्ञस्तथागतो मुनीश्वरः ॥ २८.२२०{४१} ॥
सर्वविद्याधिपः शास्ता धर्मराजो विनायकः ।
विजयो नाम संबुद्धो भविष्यति भवान्तरे ॥ २८.२२१{४२} ॥
एवमानंद विज्ञाय बुद्धक्षेत्रशुभंकृतम् ।
तद्विपाके महत्सौख्यं भद्रं संबोधिसाधनम् ॥ २८.२२२{४३} ॥
त्रिरत्नशरणं कृत्वा सत्कारैः श्रद्धया सदा ।
संबोधिवाञ्छिभिर्लोकैश्चरितव्यं शुभे मुदा ॥ २८.२२३{४४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वानंदादयोऽपि ते ।
सर्वे लोकास्तथेत्युक्त्वा प्राभ्यनन्दन् प्रसादिताः ॥ २८.२२४{४५} ॥
सोऽपि दक्षिणपांचालो राजा श्रुत्वा प्रमोदितः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा प्रचचार शुभे सदा ॥ २८.२२५{४६} ॥
तदारभ्य सदा तत्र मंगलं निरुपद्रवम् ।
समंततो महोत्साहं कृतयुग इवाभवत् ॥ २८.२२६{४७} ॥
इति मे गुरुणाख्यातं श्रुतं मया तथाऽधुना ।
कथ्यतेऽत्र त्वयाप्येवं चरितव्यं शुभे सदा ॥ २८.२२७{४८} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य पालनीयाः सदा त्वया ॥ २८.२२८{४९} ॥
तथा ते सर्वदा भद्रं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २८.२२९{५०} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूमिपः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ २८.२३०{५१} ॥
राज्ञो पाञ्चालयोर्यन्मुनिकथितमिदं तत्प्रसिद्धावदानम् ।
शृण्वन्ति श्रावयन्ति प्रमुदितमनसः श्रद्धया ये प्रसन्नाः ।
सर्वे ते बोधिसत्वाः सकलगुणधराः सर्वसंपत्सुखाढ्याः ।
कृत्वा लोकेषु भद्द्रं मुनिवरनिलये संप्रयान्ति प्रमोदाः ॥ २८.२३१{५२} ॥

(र्म् ३३४)
++ इति रत्नावदानतत्वे पांचालराजावदनं समाप्तम् ++


(र्म् ३३५)
xxइx उपपादुकावदान
अथाशोको महीपालः समुपेत्य कृतांजलिः ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २९.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथाख्यातुं च मेऽर्हति ॥ २९.२{२} ॥
इति संप्रर्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन्महामतिः ।
उपगुप्तो नरेंद्रं तं समालोक्यैवमादिशत् ॥ २९.३{३} ॥
साधु शृणु महराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वा चाप्यनुमोदय ॥ २९.४{४} ॥
तद्यथा भगवान् बुद्धा शाक्यसिंहो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतः शास्ता धर्मराजो विनायकः ॥ २९.५{५} ॥
एकस्मिन् समये मातुर्मायादेव्या हितेछया ।
सद्धर्मं समुपादेष्टुं प्राचरत्त्रिदशालये ॥ २९.६{६} ॥
तत्र स भगवान् गत्वा सुरम्ये नंदने वने ।
पारिजाततले पाण्डुसच्छिलायामुपाश्रयत् ॥ २९.७{७} ॥
तत्र शक्रादयो देवाः सर्वे तं सद्गुणाकरम् ।
शाक्यमुनिं समालोक्य मुदिताः समुपाचरन् ॥ २९.८{८} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा सर्वे देवाः प्रमोदिताः ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य साञ्जलयः प्रणेमिरे ॥ २९.९{९} ॥
ततो देवाधिपः शक्रो दिव्यरत्नमयासनम् ।
संबुद्धस्य जगच्छास्तुः प्राज्ञापयच्छुभोज्ज्वलम् ॥ २९.१०{१०} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा दिव्यरत्नमहोज्वले ।
आरुह्य समुपाश्रित्य समातस्थौ प्रभासयन् ॥ २९.११{११} ॥
तदा सा जननी माता मायादेवी समागता ।
तमात्मजं जगन्नाथं संदृष्ट्वा समुपाचरत् ॥ २९.१२{१२} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा मातरं तां समागताम् ।
उत्थाय समुपासृत्य प्रणत्वैवमभाषत ॥ २९.१३{१३} ॥
स्वागतं कुशलं मातरारोग्यमस्तु ते सदा ।
त्वत्मुखं द्रष्टुमायामि तत्प्रसादितुमर्हसि ॥ २९.१४{१४} ॥
अत्रासने समाश्रित्य निषीदैकाग्रमानसा ।
उपदिक्ष्यामि सद्धर्मं तच्छृणुष्व समाहिता ॥ २९.१५{१५} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सा जननी सती ।
मायादेवी समालोक्य तमात्मजं समव्रावीत् ॥ २९.१६{१६} ॥
प्रायामि ते मुखं द्रष्टुं कुशलं ते सदात्मज ।
तन्ममानुग्रहार्थेन धर्ममादेष्टुमर्हसि ॥ २९.१७{१७} ॥
इत्युक्त्वा सा सती मायादेवी माता जगद्गुरोः ।
उपासनं समाश्रित्य निससाद समाहिता ॥ २९.१८{१८} ॥
ततः शक्रादयो देवाः सर्वे ते संप्रहर्षिताः ।
(र्म् ३३६)
पूजांगैस्तं जगन्नाथं मायादेवीं च प्रार्चयन् ॥ २९.१९{१९} ॥
ततः पादान्स्तयोर्नत्वा कृत्वा च त्रिप्रदक्षिणम् ।
परिवृत्य पुरस्कृत्वा धर्मं श्रोतुमुपाश्रयन् ॥ २९.२०{२०} ॥
ततस्त भगवान् दृष्ट्वा तान् देवान् समुपस्थितान् ।
आर्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २९.२१{२१} ॥
ततश्च भगवांस्तेषां देवानां सुखमानिनम् ।
संबोधिसाधनं पुनरेवमुपादिशत् ॥ २९.२२{२२} ॥
अनित्यं खलु संसारे दुःखं शून्यं ह्यनात्मकम् ।
कामे किंचित्सुखं नात्र क्लेशसंघे समाकुले ॥ २९.२३{२३} ॥
इति मत्वात्र संसारे सदा सौख्यं यदीछथ ।
बोधिचर्याव्रतं धृत्वा संचरध्वं सदा शुभम् ॥ २९.२४{२४} ॥
निष्क्रामतारभध्वं च युज्यध्वं बुद्धशासने ।
मारचर्य्यां परित्यज्य चरध्वं बोधिचारिकाम् ॥ २९.२५{२५} ॥
यः सत्वहितार्थेन बोधिचर्यां चरिष्यति ।
स सम्यग्बोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्स्यति ॥ २९.२६{२५} ॥
एवं मत्वात्र संसारे सर्वे यूयं समाहिताः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरध्वं बोधिसंवरम् ॥ २९.२७{२६} ॥
ये त्रिरत्नं भजन्त्यत्र न ते गछंति दुर्गतिम् ।
सदा सद्गतिसंयाताः क्रमाद्बोधिमवाप्नुयुः ॥ २९.२८{२७} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सर्वेऽपि तेऽमराः ।
सत्यमेव परिज्ञाय प्राभ्यनन्दन् प्रबोधिताः ॥ २९.२९{२८} ॥
ततः शक्रः समुत्थाय कृतांजलिः ।
भगवंतं तमानम्य प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २९.३०{२९} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ सर्वदेह सुरालये ।
सद्धर्मं नः समादिश्य भवन् विहर्तुमर्हति ॥ २९.३१{३०} ॥
वयं सर्वे सुरा नित्यं भवतां शरणं गताः ।
सद्धर्मं सर्वदाकर्ण्य चरिष्यामः शुभां चरिम् ॥ २९.३२{३१} ॥
ततः सापि महामायादेवि माता समुत्थिता ।
उपेत्य सांजलिर्नत्वा भगवन्तं तमब्रवीत् ॥ २९.३३{३२} ॥
धन्योऽसि यत्त्वया पुत्र प्रतिज्ञातं यथापुरा ।
तथा त्वं पूर्यते सर्वं सर्वार्थसिद्धिरस्तु ते ॥ २९.३४{३३} ॥
सदात्र देवलोकानां हितार्थे च प्रबोधयन् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य विहर संप्रभासयन् ॥ २९.३५{३४} ॥
इति मात्रार्थितं श्रुत्वा भगवान् स जगद्गुरुः ।
जननीं तां सभां चापि समालोक्यैवमादिशत् ॥ २९.३६{३५} ॥
मातर्नैकहितार्थेनबोधिचर्यां दधामि हि ।
सर्वेषामपि सत्वानां हितार्थेऽहं जिनो भवे ॥ २९.३७{३६} ॥
तदत्र सर्वदा नैवं तिष्ठेयं त्रिदशैः सह ।
वर्षा मासत्रयं स्थातुमिछामि धर्ममादिशन् ॥ २९.३८{३७} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सा जननी मुदा ।
तथास्त्विति प्रभाषित्वा प्राभ्यनंदत्प्रबोधिता ॥ २९.३९{३८} ॥
तथा स भगवान्स्तत्र बोधिचर्यां प्रकाशयन् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य तस्थौ मासत्रयं दिवि ॥ २९.४०{३९} ॥
(र्म् ३३७)
सर्वशक्रादयो देवास्त्रिरत्नशरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं धर्मं श्रुत्वा प्रभेजिरे ॥ २९.४१{४०} ॥
तदा तत्र सदा स्वर्गे मंगलं निरुपद्रवम् ।
सद्धर्मसाधनोत्साहं प्रावर्त्तते समंततः ॥ २९.४२{४१} ॥
तस्मिंश्चा समये तत्र स्रावस्त्या वहिराश्रमे ।
जेतोद्याने विहारे स मौद्गल्यायन आश्रयत् ॥ २९.४३{४२} ॥
तदा ते सांघिकाः सर्वे तं मौद्गल्यायनं यतिम् ।
विहारे संस्थितं दृष्ट्वा धर्मं श्रोतुं समीछिरे ॥ २९.४४{४३} ॥
ततस्ते सांघिकाः सर्वे लोकाश्चान्येऽपि सज्जनाः ।
तत्सद्धर्मदेशनां श्रोतुं मुदिताः समुपाचरन् ॥ २९.४५{४४} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते लोकास्तं मौद्गल्यायनं गुरुम् ।
समभ्यर्च्य समानम्य धर्मं श्रोतु]मुपाश्रयन् ॥ २९.४६{४५} ॥
तान् दृष्ट्वा समुपासीनान् स मौद्गल्यो जिनात्मजः ।
आदिमध्यांतकल्याणं दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ २९.४७{४६} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाश्च सांघिकाः ।
सद्धर्म्मसाधनोद्युक्ता वभूवुः परिबोधिताः ॥ २९.४८{४७} ॥
अथ ते भिक्षवः सर्वे कृतांजलिः पुटो मुदा ।
तं मौद्गल्यायनं नत्वा पप्रछुरेवमादरात् ॥ २९.४९{४८} ॥
भदन्त भगवं छास्ता कुत्रेदानीं समाश्रितः ।
सद्धर्मं समुपादिश्य विहरति न मन्यते ॥ २९.५०{४९} ॥
तदस्माकं मनान्स्यत्र भगवाञ्छास्ता यतः स्थितः ।
तत्सत्यं समुपादिश्य प्रबोधयितुमर्हति ॥ २९.५१{५०} ॥
इति तैः प्रार्थितं श्रुत्वा स मौद्गल्यायनः सुधीः ।
सर्वान्स्तान् संघिकान् भिक्षून् समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ २९.५२{५१} ॥
श्रुतं मया भवन्तोऽसौ भगवाञ्छास्ताऽधुना दिवि ।
ततो मातुः सुराणां चा तिष्ठते धर्ममादिशत् ॥ २९.५३{५२} ॥
ततो वर्षात्रिमासान्ते भगवान् स जगद्गुरुः ।
अत्र लोकहितं कर्तुमवतरेत्स्वयं खलु ॥ २९.५४{५३} ॥
इति तेनार्हताख्यातं श्रुत्वा ते सांघिका जनाः ।
सर्वेऽप्य्ऽभ्यनुमोदन्तः स्वस्वालयं समाचरन् ॥ २९.५५{५४} ॥
सदा ते सांघिकास्तस्य मौद्गल्यस्य महामतेः ।
सद्धर्मं सर्वदाकर्ण्य भजन्तः समुपाश्रयन् ॥ २९.५६{५५} ॥
ततो वर्षात्रिमासान्ते सर्वे ते सांघिका जनाः ।
अपि तं मौद्गल्यमानत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २९.५७{५६} ॥
भवन्तात्र भवाञ्छास्ता विजानीयाज्जगद्गुरोः ।
द्रष्टुमिछामहे शास्तुः सद्धर्मं तृषिता वयम् ॥ २९.५८{५७} ॥
चिरदृष्टो यदस्माभिर्भगवां स मुनीश्वरः ।
तदस्याग्रमुनीन्द्रस्य दर्शनं दातुमर्हति ॥ २९.५९{५८} ॥
तदस्मदनुकम्पार्थं भवनृद्धिप्रभावतः ।
गत्वा स्वर्गे मुनीन्द्रस्य सहसा समुपक्रमेत् ॥ २९.६०{५९} ॥
तत्र गत्वा भवाच्छास्तुर्मुनीन्द्रस्य जगद्गुरोः ।
अस्माकं वचनैश्चापि वंदतां चरणाम्बुजौ ॥ २९.६१{६०} ॥
(र्म् ३३८)
देहे च कौशलं सौख्यं पृछतां वचनैश्च नः ।
एवं चापि पुरः शास्तुर्निवेदितुं समर्हति ॥ २९.६२{६१} ॥
भगवं नाथ सर्वज्ञ ते जाम्बूद्वीपिका नराः ।
भवन्तं द्रष्टुमिछन्ति सद्धर्मामृतलालसाः ॥ २९.६३{६२} ॥
यद्भवान् सर्वसत्वानां हितं कर्तुं समुद्यतः ।
तद्भगवान्मनुष्याणां धर्ममादेष्टुमर्हति ॥ २९.६४{६३} ॥
नराः स्वर्गे समागंतुं शक्नुवन्ति न के चन ।
देवास्तु सर्वलोकेषु प्रचरन्ति यथेछया ॥ २९.६५{६४} ॥
तद्भगवान्मनुष्याणां हितार्थायानुकम्पया ।
सद्धर्मं समुपादेष्टुं जम्बुद्वीपमवातरेत् ॥ २९.६६{६५} ॥
वयं सर्वे सदा नित्यं भवतां शरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया धर्म्मं श्रुत्वा संप्रभजेमहि ॥ २९.६७{६६} ॥
एवं शास्तर्महाविज्ञ गत्वा तत्र सुरालये ।
भगवंतं जगन्नाथं संप्रार्थ्येह समानय ॥ २९.६८{६७} ॥
इति तैः प्रार्थितैः श्रुत्वा स मौद्गल्यो महार्द्धिमान् ।
एवमिति प्रतिज्ञाय तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ २९.६९{६८} ॥
अथ ते सांघिकाः सर्वे लोकाश्चापि महात्मना ।
तेनाधिवासितं मत्वा मुदिताः स्वस्वालयं ययुः ॥ २९.७०{६९} ॥
अथ सोऽर्हं महाभिज्ञो मौद्गल्यन आत्मवित् ।
स्वर्गे गंतुं समाधाय समाधिं विदधे क्षणम् ॥ २९.७१{७०} ॥
ततः स ऋद्धिवीर्येण सुपर्ण इव खेऽगमत् ।
भासयन् सहसा गत्वा दिवि शास्तुरुपाचरत् ॥ २९.७२{७१} ॥
तत्र तं समुपायातं दृष्ट्वा स भगवान्मुदा ।
स्वागतं प्रेहि मौद्गल्य निषीदेति समब्रवीत् ॥ २९.७३{७२} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण स मौद्गल्यः प्रमोदितः ।
साञ्जलिः पादयोः शास्तुः प्रणत्वैवं समब्रवीत् ॥ २९.७४{७३} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ प्रागतोऽहं मुदा दिवि ।
भवतां दर्शनं कर्तुं तत्प्रसीद दयानिधे ॥ २९.७५{७४} ॥
कच्चित्ते कुशलं शास्तः किञ्चिद्वाधापि नैव हि ।
यात्रा सुखं वलं वीर्यं कच्चित्काये न चान्यथा ॥ २९.७६{७५} ॥
भवानपि विजानीयाद्यदर्थेऽहमिहागतः ।
तथापि भगवन्नत्र विज्ञापयेय सर्वथा ॥ २९.७७{७६} ॥
भवतां सांघिकैः सर्वैर्लोकैश्चापि महाजनैः ।
भवन्तं द्रष्टुमिछद्भिः प्रेषितोऽहमिहागतः ॥ २९.७८{७७} ॥
ते सर्वे सांघिका लोका भवतां चरणाम्बुजे ।
वन्दन्ति कौशलं काये परिपृछन्ति चादरात् ॥ २९.७९{७८} ॥
एवं चापि वदन्ते ते सर्वे लोकाश्च सांघिकाः ।
सद्धर्मश्रवणोत्साहरहिता विकलाशयाः ॥ २९.८०{७९} ॥
भगवान् सर्वसत्वानां हितार्थे बोधिमाप्तवान् ।
तत्तथात्र मनुष्याणां धर्ममादेष्टुमर्हति ॥ २९.८१{८०} ॥
ततः स्वर्गे समागंतुं शक्नुवन्ति न के चन ।
देवास्तु सर्वलोकेषु प्रचरन्ति यथेछया ॥ २९.८२{८१} ॥
तद्भगवान्मनुष्यानां हितार्थायानुकम्पया ।
(र्म् ३३९)
सद्धर्मं समुपादेष्टुं जम्बूद्वीपमवातरेत् ॥ २९.८३{८२} ॥
वयं सर्वे सदा नित्यं भवतां शरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया धर्मं श्रुत्वा संप्रभजेमहि ॥ २९.८४{८३} ॥
एवमस्मद्वचोभिस्त्वं गत्वा तत्र सुरालये ।
भगवंतं जगन्नाथं संप्रार्थ्येह समानय ॥ २९.८५{८४} ॥
इति तैः प्रार्थ्यमानेऽहं तथेति प्रतिबोधितः ।
भवतां विज्ञापनां कर्तुं सहसा समुपाचरे ॥ २९.८६{८५} ॥
तद्भगवन्मनुष्याणां हितानुकम्पयाधुना ।
सद्धर्मं समुपादेष्टुं भुव्येव तर्त्तुमर्हति ॥ २९.८७{८६} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तं मौद्गल्यायनं दृष्ट्वा तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ २९.८८{८७} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र सर्वे शक्रादयोऽमराः ।
सद्धर्मं श्रवणोत्साहाः समागाताः समंततः ॥ २९.८९{८८} ॥
कृत्वा पूजां मुनीन्द्रस्य प्रणत्वा चरणाम्बुजे ।
परिवृत्य पुरस्कृत्य धर्मं श्रोतुमुपाश्रयन् ॥ २९.९०{८९} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वन् समुपाश्रितान् ।
आर्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ २९.९१{९०} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे शक्रादयोऽपि ते ।
देवाः संहर्षिता बोधिचर्याभिवाञ्छितोऽभवन् ॥ २९.९२{९१} ॥
तत्समीक्ष्य स मौद्गल्यः किञ्चिद्विहसितो मुदा ।
भगवंतं मुनीन्द्रं तं दृष्ट्वैवं समचिंतयत् ॥ २९.९३{९२} ॥
इहापि भगवान्नेवं समाकीर्णसभाश्रितः ।
सद्धर्मं समुपादिश्य विहरति यथाभुवि ॥ २९.९४{९३} ॥
अथ स भगवांस्तस्य मौद्गल्यस्य महामतेः ।
मनश्चिन्तितमाज्ञाय तं मौद्गल्यं समब्रवीत् ॥ २९.९५{९४} ॥
न मे मौद्गल्य सत्कारवंधितं भवते मनः ।
अपि त्वहं यथेछामि तथा सर्वं समृद्ध्यति ॥ २९.९६{९५} ॥
आयान्त्विहामराः सर्वे इति मया यदेच्छ्यते ।
तदा सर्व इमे देवा आगछंति समंततः ॥ २९.९७{९६} ॥
गछन्तु च सुराः सर्वे इति मया यदेह्यते ।
तदा सर्व इमे देवा गछंति च स्वमालयम् ॥ २९.९८{९७} ॥
एवं मे सर्वकार्येषु मनोऽभिलषितं यथा ।
तथात्र सर्वकार्याणि सिद्ध्यंते हि सदा तदा ॥ २९.९९{९८} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा मौद्गल्य आत्मवित् ।
शास्तुः पादाम्बुजौ नत्वा सांजलिः समुपाश्रयत् ॥ २९.१००{९९} ॥
ततः सभां सुरां कीर्णां स मौद्गल्यायनो यतिः ।
तार सर्वां संनिरीक्ष्यैवं भगवन्तमभाषत ॥ २९.१०१{१००} ॥
विचित्रा भगवन् देवापर्षदियं विराजते ।
नूनमिमे सुराः सर्वे संबुद्धपदलाभिनः ॥ २९.१०२{१} ॥
सन्ति ह्यस्यां सभायां ये संबुद्धे संप्रसादिताः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्ते संबोधिलाभिनः ॥ २९.१०३{२} ॥
सन्ति धर्मे प्रसन्ना ये आर्यशीलैः समन्विताः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्तेऽपि संबोधिलाभिनः ॥ २९.१०४{३} ॥
(र्म् ३४०)
सन्ति संघे प्रसन्ना ये आर्यधर्मानुचारिणः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्तेऽपि संबोधिलाभिनः ॥ २९.१०५{४} ॥
इति मौद्गल्यसंप्रोक्तं श्रुत्वा स भगवांस्तथा ।
तं मौद्गल्यायनं दृष्ट्वानुवर्णयन् सामादिशत् ॥ २९.१०६{५} ॥
एवमेतद्धि मौद्गल्य विचित्रेयं महासभा ।
सुरेन्द्रप्रमुखा देवा यत्र सन्ति प्रमोदिताः ॥ २९.१०७{६} ॥
सन्ति बुद्धे प्रसन्ना ये संबोधिसाधनोत्सहाः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्ते संबोधिपदोन्मुखाः ॥ २९.१०८{७} ॥
सन्ति धर्मे प्रसन्ना ये आर्यशीलसमाचराः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्तेऽपि संबोधिगामिनः ॥ २९.१०९{८} ॥
संति संघे प्रसन्ना ये आर्यसत्यसमन्विताः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्तेऽपि संबोधिलाभिनः ॥ २९.११०{९} ॥
एवं शास्त्रा समाख्यातं श्रुत्वा देवाधिपोऽपि सः ।
भगवंतं समालोक्य मौद्गल्यं च तथाब्रवीत् ॥ २९.१११{१०} ॥
विचित्रा भगवन् देवपर्षदियं विराजते ।
यत्र सन्ति महासत्वाः संबोधिसाधनोद्यताः ॥ २९.११२{११} ॥
सन्ति बुद्धे प्रसन्ना ये श्रद्धया शरणं गताः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्ते संबुद्धपदलाभिनः ॥ २९.११३{१२} ॥
संति धर्मे प्रसन्ना ये श्रद्धया शरणं गताः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्ते संबुद्धपदलाभिनः ॥ २९.११४{१३} ॥
सन्ति धर्मे प्रसन्ना ये श्रद्धया शरणं गताः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्तेऽपि संबोधिलाभिनः ॥ २९.११५{१४} ॥
संति संघे प्रसन्ना ये श्रद्धया शरणं गताः ।
कायभेदादिहोत्पन्नास्तेऽपि संबोधिलाभिनः ॥ २९.११६{१५} ॥
इति देवाधिपाख्यातं श्रुत्वान्यापि सुरात्मजः ।
मौद्गल्यं श्रीघनं चापि शक्रं चैक्ष्यैवमब्रवीत् ॥ २९.११७{१६} ॥
विचित्रेयं महासत्व देवसभा विराजते ।
सन्ति यत्र महात्मानः संबोधिसाधोद्यताः ॥ २९.११८{१७} ॥
सन्ति संघे प्रसन्ना ये सत्कृत्य प्रभजन्ति ते ।
देहभेदादिहोत्पन्ना भवंति बोधिलाभिनः ॥ २९.११९{१८} ॥
सन्ति धर्मे प्रसन्ना ये भजन्ति श्रद्धया मुदा ।
देहभेदादिहोत्पन्नास्तेऽपि संबोधिलाभिनः ॥ २९.१२०{१९} ॥
सन्ति बुद्धे प्रसन्ना ये भजंति शरणं गताः ।
देहभेदादिहोत्पन्नास्तेऽपि संबोधिलाभिनः ॥ २९.१२१{२०} ॥
एवमेतत्समाख्यातं मौद्गल्येन महात्मना ।
मुनीन्द्रशक्रदेवैश्च श्रुत्वा सर्वे सुरा मुदा ॥ २९.१२२{२१} ॥
प्रबोधिताः परिज्ञाय संबुद्धशरणं ययुः ।
तत्र सर्वेऽपि ते देवास्त्रिरत्नभजनोद्यताः ॥ २९.१२३{२२} ॥
तत्पुण्यैः श्रोतआपत्तिफलं साक्षात्समाययुः ॥ २९.१२४{२३!} ॥
ततस्तां श्रीघनं नात्वा मौद्गल्यं च प्रसादिताः ।
ते शक्रादयो देवाः सर्वे स्वस्वालयां ययुः ॥ २९.१२५{२४} ॥
अथ सोऽर्हन्महाभिज्ञो मौद्गल्यायन आत्मवित् ।
भगवन्तं तमानम्य सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ २९.१२६{२५} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवत्कार्य्यं प्रसिद्ध्यति ।
(र्म् ३४१)
अत्र सर्वे सुरा भद्रैश्चरन्ति बोधिमानसाः ॥ २९.१२७{२६} ॥
तत्तत्रापि मनुष्याणां हिताय भगवानपि ।
जम्बुद्वीपेऽधुना शास्तः समवतर्त्तुमर्हति ॥ २९.१२८{२७} ॥
इति संप्रार्थिते तेन मौद्गल्येन महात्मना ।
भगवांस्तं महासत्वं मौद्गल्यमेवमादिशत् ॥ २९.१२९{२८} ॥
साधु गछाधुना तत्र जम्बुद्वीपे निजाश्रमे ।
गत्वा लोकसभामध्ये स्थित्वैवं संप्रबोधय ॥ २९.१३०{२९} ॥
अवतरेज्जगद्वन्धुरितोऽह्नि सप्तमे दिवः ।
सांकाशे नगरे ह्यापज्जुरे वन उदुम्वरे ॥ २९.१३१{३०} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा मौद्गल्य आत्मवित् ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य तथा कर्तुं समैछत ॥ २९.१३२{३१} ॥
अथ स ऋद्धिमान् योगी मौद्गल्यायन आत्मवित् ।
सांजलिस्तं मुनिं नत्वा समाधिं विदधे तदा ॥ २९.१३३{३२} ॥
ततः सोऽर्हं महाभिज्ञो मौद्गल्योऽन्तर्हितो दिवि ।
क्षणात्पक्षी यथाकाशाज्जम्बुद्वीपमवातरत् ॥ २९.१३४{३३} ॥
तत्र जेताश्रमे सोऽर्हन्नवतार्य निजाश्रमे ।
शुभासनसमासीनः प्रभासयन्न्यषीदत ॥ २९.१३५{३४} ॥
तं दृष्ट्वासन आसीनं मौद्गल्यं समुपागतम् ।
मत्वा ते सांघिकाः सर्वे मुदिताः समुपाचरन् ॥ २९.१३६{३५} ॥
तच्छ्रुत्वा मुदिताः सर्वे लोकाश्चापि नृपादयः ।
विहारे जेतकारामे सहसा समुपाचरन् ॥ २९.१३७{३६} ॥
तत्रासनसमासीनं मौद्गल्यं तं महर्द्धिकम् ।
दृष्ट्वा सर्वेऽपि ते नत्वा परिवृत्योपतस्थिरे ॥ २९.१३८{३७} ॥
ततस्ते भिक्षवः सर्वे मौद्गल्यं तं महर्द्धिकम् ।
कृतांजलिपुटा नत्वा पप्रछुरेवमादरात् ॥ २९.१३९{३८} ॥
भदन्त कुशलं कच्चिद्भवतोऽपि जगद्गुरोः ।
कुत्र स भगवान् धर्ममादिशंस्तिष्ठते दिवि ॥ २९.१४०{३९} ॥
कदा स भगवांच्छास्ता स्वर्गादिह समाचरेत् ।
कथं चापि समाख्याति तत्सर्वं समुपादिश ॥ २९.१४१{४०} ॥
इति तैः प्रार्थितं श्रुत्वा स मौद्गल्यायनो यतिः ।
तां सर्वान् संघिकाल्लोकांश्चापि दृष्ट्वैवमब्रवीत् ॥ २९.१४२{४१} ॥
भवन्तः कुशलं शास्तु मुनीन्द्रस्य ममापि च ।
युष्माकमपि नाम्नोऽहमवन्दं तं मुनीश्वरम् ॥ २९.१४३{४२} ॥
परिजातमुपाश्रित्य सेन्द्रदेवैः समर्चितः ।
मातुः स भगवान् धर्ममादिशंस्तिष्ठते दिवि ॥ २९.१४४{४३} ॥
यथा युष्माभिराख्यातं तथा निवेदितं मया ।
श्रुत्वा स भगवांच्छास्ता ममैवं समुपादिशत् ॥ २९.१४५{४४} ॥
इतोऽह्नि सप्तमे स्वर्गादवतरेय भूतले ।
सांकाशनगरोपापज्जुरे वने उदुम्वरे ॥ २९.१४६{४५} ॥
इत्यादिश्य मुनीन्द्रेण प्रेषितोऽहमिहाचरे ।
एतद्यूयं परिज्ञाय प्राभ्यनन्दत सांप्रतम् ॥ २९.१४७{४६} ॥
इति तेनार्हताख्यातं श्रुत्वा ते संघिका मुदा ।
सेवं नृपादि लोकाश्च प्राभ्यनन्दन् प्रमोदिताः ॥ २९.१४८{४७} ॥
(र्म् ३४२)
ततस्ते सांघिकाः सर्वे लोका भूपादयोऽपि च ।
सांकाशनगरोपापज्जुरे वने उपाचरन् ॥ २९.१४९{४८} ॥
तदा स भगवांस्तत्र स्वर्गे सेन्द्रान् सुरानपि ।
मातरं समुपामंत्र्य पुर एवमुपादिशत् ॥ २९.१५०{४९} ॥
मातः सेन्द्रादि देवाश्च यूयं सर्वे समादरात् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा प्रचरध्वं सदा शुभे ॥ २९.१५१{५०} ॥
गछेयं सांप्रतं धर्ममुपदेष्टुं महीतले ।
नृणामपि हितार्थेन गन्तुमिछामि नान्यथा ॥ २९.१५२{५१} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण सर्वे सेन्द्राः सुरा अपि ।
मातापि सांजलिर्नत्वा प्रार्थयत्तं मुनीश्वरम् ॥ २९.१५३{५२} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ कोऽस्माकं धर्ममादिशेत् ।
तदत्र कृपया धर्ममादेष्टुं स्थातुमर्हति ॥ २९.१५४{५३} ॥
इति तैः प्रार्थिते भूयो भगवान् स मुनीश्वरः ।
मातरं तान् सुरान् सर्वान् दृष्ट्वैवं च समादिशत् ॥ २९.१५५{५४} ॥
मातर्नाहं सदैकत्र तिष्ठेयं धर्ममादिशन् ।
सर्वसत्वहितार्थेन संबुद्धोऽस्मि जगद्गुरुः ॥ २९.१५६{५५} ॥
तन्मातरहमालोक्य मर्त्यानां हितकाम्पया ।
सद्धर्मामृतसंदानं दातुं गछामि सांप्रतम् ॥ २९.१५७{५६} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा माता सुरा अपि ।
सेन्द्राः सर्वेऽपि ते शास्तुः पादाम्बुजे प्रणेमिरे ॥ २९.१५८{५७} ॥
ततस्ते त्रिदशाः सर्वे मातापि तस्य तायिनः ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य नत्वा स्वस्वालयं ययुः ॥ २९.१५९{५८} ॥
ततः स भगवांस्तत्र देवालये समाहितः ।
तत्समाधिं समाधाय क्षणादन्तर्हितोऽचरत् ॥ २९.१६०{५९} ॥
ततः स भगवांस्तत्र जम्बुद्वीपे प्रभासयन् ।
सांकाशनगरोपापज्जुरे दावे उदुम्वरे ॥ २९.१६१{६०} ॥
अवतीर्य क्षणात्तत्र शुद्धासने सुरास्तृते ।
समाधाय समासीनस्तस्थौ ध्यानसमाहितः ॥ २९.१६२{६१} ॥
तं दृष्ट्वा स्वासनासीनं श्रीघनं समुपागतम् ।
सर्वे ते सांघिका लोका भूपादयोऽप्युपाचरन् ॥ २९.१६३{६२} ॥
तत्र तं श्रीघनं नत्वा सर्वे ते संप्रमोदिताः ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य समभ्यर्च्योपतस्थिरे ॥ २९.१६४{६३} ॥
ब्रह्मशक्रादि देवाश्च यक्षगंधर्वकिन्नराः ।
दैत्या विद्याधरा नागा गरुडाः सिद्धादयोऽपि च ॥ २९.१६५{६४} ॥
श्रीघनं समायातं द्रष्टुं सर्वे समागताः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य समभ्यर्च्योपतस्थिरे ॥ २९.१६६{६५} ॥
तत्रोपपादुको भिक्षुर्भगवन्तं ससांघिकम् ।
देवादि सर्वलोकांश्च भोजयितुं न्यमंत्रयत् ॥ २९.१६७{६६} ॥
भगवानपि देवादि लोकाः सर्वे प्रसादिताः ।
तस्यानुग्रहमाधातुं तथेति प्रत्यमोदयन् ॥ २९.१६८{६७} ॥
अथ स भगवांस्तत्र भोजनसमयागते ।
संघमेलापने गण्डीमाकोटयन् प्रनादिनीम् ॥ २९.१६९{६८} ॥
तद्गण्डीदेशनाकाले तस्य भिक्षोर्यथेहितम् ।
तथासनां वस्त्राणि दिव्यानि रुचिरानि च ॥ २९.१७०{६९} ॥
(र्म् ३४३)
पूजाङ्गान्यपि दिव्यानि भोज्यपानामृतान्यपि ।
सर्वाण्युपचारवस्तूनि पुनः प्रादुर्बभूविरे ॥ २९.१७१{७०} ॥
तदा स भिक्षुरालोक्य सर्वसामग्रसंयुतम् ।
भगवंतं ससंघं तं नत्वैवं प्रार्थयन्मुदा ॥ २९.१७२{७१} ॥
भगवन् भोजनस्यात्र समयो वर्त्ततेऽधुना ।
तत्ससंघो भवानत्र स्वस्वासने निषीदतु ॥ २९.१७३{७२} ॥
ततः स भगवांस्तत्र पाद्यं गृह्य ससांघिकः ।
स्वस्वासने समारुह्य समाश्रयद्यथाक्रमम् ॥ २९.१७४{७३} ॥
तथा देवादि लोकाश्च सर्वस्वस्वासनेषु तत् ।
यथाक्रमं समाश्रित्य संनिषेदुः प्रसादिताः ॥ २९.१७५{७४} ॥
तान् बुद्धप्रमुखान् सर्वान् स्वस्वासनसमाश्रितान् ।
दृष्ट्वा स मुदितो भिक्षुर्यथाविधिं समर्चयत् ॥ २९.१७६{७५} ॥
ततो दिव्योपचारैस्तैर्भोज्यपानामृतादिभिः ।
तान् बुद्धप्रमुखान् सर्वन् यथेछैः समतोषयत् ॥ २९.१७७{७६} ॥
संबुद्धप्रमुखाः सर्वे संघा लोकाः सुरादयः ।
तद्दिव्यभोजनं भुक्त्वा विस्मितास्तृप्तिमाययुः ॥ २९.१७८{७७} ॥
ततः स भिक्षुरालोक्य सर्वान्स्तान् संप्रतोषितान् ।
तत्पात्राण्यपनीत्वा तद्धस्तादीन् समशोधयत् ॥ २९.१७९{७८} ॥
ततः स भिक्षुरोषध्यताम्बूलादि रसायनैः ।
तान् बुद्धप्रमुखान् सर्वान् संमोदितानकारयत् ॥ २९.१८०{७९} ॥
तत्रोपपादुको भिक्षुः सांजलिः संप्रमोदितः ।
ससांघिकं मुनीन्द्रं तं नत्वा तत्पुर आश्रयत् ॥ २९.१८१{८०} ॥
ततः स भगवांस्तस्य भिक्षोर्मत्वा शुभाशयम् ।
आर्यसत्यं समारभ्य दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ २९.१८२{८१} ॥
तद्धर्मदेशनां श्रुत्वा स उपपादुको यतिः ।
भित्वाऽविद्यागणं प्राप्तविद्याभिज्ञापदो भवन् ॥ २९.१८३{८२} ॥
पंचगण्डमयं देहं संसारमतिचञ्चलम् ।
विदित्वा सर्वसंस्कारगतीश्चापि विघातिनीः ॥ २९.१८४{८३} ॥
क्लेशान्मारगणाञ्चापि जित्वार्हत्वमवाप्तवान् ।
ततः सोऽर्हं महाभिज्ञः परिशुद्धत्रिमंडलः ॥ २९.१८५{८४} ॥
जितेंद्रियो विशुद्धात्मा निर्विकल्पो निरंजनः ।
संसारलाभसत्कारनिस्पृहस्त्रिजगत्स्वपि ॥ २९.१८६{८५} ॥
वंद्यः पूज्योऽभिमान्योऽभूद्ब्रह्मचारी जिनात्मजः ॥ २९.१८७{८६} ॥
तद्दृष्ट्वा भिक्षवः सर्वे विस्मयाकुलिताशयः ।
भगवंतं तमानम्य पप्रछुस्तत्पुराकृतम् ॥ २९.१८८{८७} ॥
भगवन् किं पुरानेन भिक्षुणा सुकृतं कृतम् ।
येनोपपादुकोऽर्हं च भवत्ययं महासुधीः ॥ २९.१८९{८८} ॥
यच्चाप्यस्य यतेर्भिक्षोः प्रार्थितं तत्समृध्यति ।
एतत्सर्वं समाख्याय सर्वानस्मान् प्रबोधय ॥ २९.१९०{८९} ॥
एवं तैर्भिक्षुभिः प्रार्थिते स मुनीश्वरः ।
तान् सर्वान् सांघिकाल्लोकान् समालोक्यैवमादिशत् ॥ २९.१९१{९०} ॥
शृणुध्वं भिक्षवानेन भिक्षुणा यत्पुराकृतम् ।
तत्सर्वं संप्रवक्ष्यामि युष्मच्चित्तप्रबोधने ॥ २९.१९२{९१} ॥
(र्म् ३४४)
पुरासीन् भगवान् बुद्धो विपश्ची नाम सर्ववित् ।
धर्मराजो जगच्छास्ता तथागतो मुनीश्वरः ॥ २९.१९३{९२} ॥
स संबुद्धो जगन्नाथो वन्धुमतो महीपतेः ।
वन्धुमत्या महापूर्य्या राजधान्या उपाश्रये ॥ २९.१९४{९३} ॥
जिनाश्रमे महोद्याने सर्वसत्वहितेछया ।
सद्धर्मं समुपादिश्य विजहार ससांघिकः ॥ २९.१९५{९४} ॥
तस्य विपश्चिनः शास्तुः सांघिकाः पंचभिक्षवः ।
अन्यस्मिन्महोद्याने वर्षासु व्यहरन्स्तदा ॥ २९.१९६{९५} ॥
तत्रैकभिक्षुणा तेषां चतुर्णां ब्रह्मचारिणाम् ।
वैयावृत्यकृतं कर्म सुप्रसन्नानुचारिणा ॥ २९.१९७{९६} ॥
ततस्ते भिक्षवस्सर्वे चत्वारस्तत्प्रसाधनात् ।
सर्वविद्यासमुद्युक्ताः समाधिसाधनोद्यताः ॥ २९.१९८{९७} ॥
क्लेसान्मारगणाञ्जित्वा परिशुद्धत्रिमण्डलाः ।
साक्षादर्हत्त्वसंप्राप्ता बभूवु ब्रह्मवित्तमाः ॥ २९.१९९{९८} ॥
तानर्हतो महाभिज्ञान् दृष्ट्वा स पंचमो यतिः ।
मुदितस्तच्चरणान्नत्वा प्रणिधानं तथा व्यधात् ॥ २९.२००{९९} ॥
यदेतेभिर्ममागम्य साक्षादर्हत्त्वमागतम् ।
एतद्धर्मविपाकेन प्रव्रज्यार्हत्त्वमाप्नुयाम् ॥ २९.२०१{१००} ॥
सर्वोपकरणैर्द्रव्यैरवैकल्यं यथेहितम् ।
तत्तथा सर्वमप्येव सर्वत्रापि समृद्ध्यतु ॥ २९.२०२{१} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन स भिक्षुः पंचमः सुधीः ।
अयमेव महाभिज्ञो भवति हीति मन्यताम् ॥ २९.२०३{२} ॥
पुनरपि भवत्यत्र येनायमुपपादुकः ।
तत्कर्मं प्रवक्ष्यामि शृणुत यूयमादरात् ॥ २९.२०४{३} ॥
पुरासीद्भगवान् बुद्धः काश्यपो नाम सर्ववित् ।
अर्हन्नाथो जगच्छास्ता धर्मराजस्तथागतः ॥ २९.२०५{४} ॥
स संबुद्धो महापूर्या वाराणस्या उपाश्रमे ।
मृगदावेऽदिशद्धर्मं विजहार ससांघिकः ॥ २९.२०६{५} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र वाराणस्यं गृहाधिपः ।
आसीत्तस्य प्रिया भार्य्या गर्भिणी गर्भपीडिता ॥ २९.२०७{६} ॥
प्रसूतिसमयेऽक्रन्ददार्त्तस्वरा विलापिता ।
तस्या आर्त्तरवं श्रुत्वा स भर्त्ता करुणार्दितः ।
शोकालये समुद्विग्नः निश्रित्यैवं व्यचिंतयत् ॥ २९.२०८{७} ॥
हा दुःखं गर्ब्भपीडास्या जायते किं करिष्यते ।
एवं दुःखं हि संसारे रोगिणां भवचारिणाम् ॥ २९.२०९{८} ॥
मातुरेवं महद्दुःखं गर्ब्भस्थस्य शिशोर्न किम् ।
एतद्दुःखमहं सोढुं न शक्नुयां कथं चन ॥ २९.२१०{९} ॥
तदत्र काश्यपस्याहं शासने शरणं गतः ।
प्रव्रज्य संवरं धृत्वा चरेयं संवृतिं सदा ॥ २९.२११{१०} ॥
इति निश्चित्य स श्रेष्ठी गत्वा काश्यपशासने ।
प्रव्रज्य संवरं धृत्वा चचार संवृतिं सदा ॥ २९.२१२{११} ॥
ततः काले समाघ्राते श्रेष्ठी स परिखेदितः ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा प्रणिधानं व्यधात्तदा ॥ २९.२१३{१२} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सर्वदात्र पुनर्भवे ।
(र्म् ३४५)
मातुर्गर्भे ह्यजायेयं भवेयमुपपादुकः ॥ २९.२१४{१३} ॥
एतेन प्रणिधानेन काश्यपशरणं गतः ।
त्रिरत्नभजनैः कृत्वा प्रचचार समाहितः ॥ २९.२१५{१४} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सार्थवाहः स सन्मतिः ।
भवत्ययं महाभिज्ञः सांप्रतमुपपादुकः ॥ २९.२१६{१५} ॥
यथानेन तदा तत्र प्रणिधानं कृतं मुदा ।
तथात्र शासने बौद्धे प्रव्रज्यार्हत्त्वमाप्यते ॥ २९.२१७{१६} ॥
एवं हि मन्यतां सर्वे संसारे कर्म यत्कृतम् ।
तत्फलं भुज्यते नूनं यथेहितं तथा ध्रुवम् ॥ २९.२१८{१७} ॥
येनैव यत्कृतं कर्मं तेनैव भुज्यते फलम् ।
अभुक्तं क्षीयते नैव कृतकर्मफलं क्वचित् ॥ २९.२१९{१८} ॥
नाग्निभिर्दह्यते कर्मं क्रियते नापि चोदकैः ।
वायुभिः शुष्यते नापि क्षीयते नैव भूमिषु ॥ २९.२२०{१९} ॥
अन्याथापि भवेन्नैव यत्कृतं तत्फलं खलु ।
सर्वत्र भुज्यते सर्वैर्जन्तुभिर्भवचारिभिः ॥ २९.२२१{२०} ॥
कृष्णस्य कर्मणः पाके दुःखतैव सदा भवे ।
शुभस्य सुखता नित्यं मिश्रितस्यापि मिश्रितम् ॥ २९.२२२{२१} ॥
एवं मत्वात्र संसारे सर्वदा सुखवांछिभिः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरितव्यं शुभे सदा ॥ २९.२२३{२२} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते भिक्षवस्तथा ।
सत्यमिति परिज्ञाय प्राभ्यनन्दन् प्रबोधिताः ॥ २९.२२४{२३} ॥
सोऽपि भिक्षुः परिज्ञाय श्रुत्वैवं सुगतोदितम् ।
प्रबोधितः प्रसन्नात्मा प्राचरन् सर्वदा शुभे ॥ २९.२२५{२४} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया तथोच्यते ।
श्रुत्वा राजन्स्त्वयाप्येवं चरितव्यं शुभे सदा ॥ २९.२२६{२५} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
प्रेरयित्वा शुभे धर्मे पालनीयास्त्वयादरात् ॥ २९.२२७{२६} ॥
एवं ते सर्वदा राजन् सर्वत्रापि शुभं भवेत् ।
क्रमेण बोधिमासद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ २९.२२८{२७} ॥
इति तेनार्हताख्यातं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य प्राभ्यनंदत्सपार्षदः ॥ २९.२२९{२८} ॥
यदावदानं ह्युपपादुकस्य शृण्वंति ये चापि निशामयंति ।
सर्वेऽपि ते क्लेशविमुक्तदेहा भुक्त्वा सुखं यान्ति जिनालयं ते ॥ २९.२३०{२९} ॥

++ इति श्रीरत्नावदानतत्वे उपपादुकावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ३४६)
xxx अनित्यतासूत्र
अथाशोको महीपालः कृतांजलिः पुरोगतः ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ ३०.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ ३०.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हं सुधीर्यतिः ।
उपगुप्तो नरेंद्रं तं समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३०.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज तव पुण्यप्रवृद्धये ।
याथा मे गुरुणाख्यातं तथा मया प्रवक्ष्यते ॥ ३०.४{४} ॥
तद्यथा भगवान् बुद्धः शाक्यसिंहो महामुनिः ।
एकस्मिन् समये तत्र श्रावस्त्या बहिराश्रमे ॥ ३०.५{५} ॥
जेतोद्याने मनोरम्ये विहारे मणिमण्डिते ।
सर्वलोकहितार्थेन विजहार ससांघिकः ॥ ३०.६{६} ॥
तत्र स भगवांच्छास्ता सभास्थितः प्रभासयन् ।
तां सर्वान् सांघिकान् दृष्ट्वा समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३०.७{७} ॥
अनित्या भिक्षवः सर्वे संस्कारा अध्रुवाः क्षणाः ।
विपरिणामधर्माणोऽस्थिरा नास्वासिका अपि ॥ ३०.८{८} ॥
यावन्तो भिक्षवः सत्वाश्चतुर्योनिसमुद्भवाः ।
भौतिकाः प्राणिनः सर्वे जंगमा अचला अपि ॥ ३०.९{९} ॥
एतेऽपि प्राणिनः सर्वे संस्कारभवचारिणः ।
स्वकृतकर्मभुंजानो भ्रमन्ति षड्गतिष्वपि ॥ ३०.१०{१०} ॥
यावन्तः प्राणिनः सत्वाः सर्वेषु नरकेष्वपि ।
स्वकृतकर्मभुंजानो भ्रमंति दुःखपीडिताः ॥ ३०.११{११} ॥
ते सर्वेऽपि स्वदैवांत्ते काले मृत्युं व्रजन्त्यपि ।
कृतकर्मानुसारेण पुनर्भवे भ्रमंति ते ॥ ३०.१२{१२} ॥
कस्य न जन्म मृत्युश्च मरणांतं हि जीवितम् ।
यावंतः प्रेतिकाः सत्वाः सर्वे प्रेतालयेष्वपि ॥ ३०.१३{१३} ॥
स्वकृतकर्मभुंजानो भ्रमंति दुःखपीडिताः ।
ते च सर्वेऽपि कर्मांते काले मृत्युं प्रयांत्यपि ॥ ३०.१४{१४} ॥
कृतकर्मानुसारेण पुनर्जन्म लभंति ते ।
सर्वेषामपि जन्तूनां संस्कारगतिचारिणाम् ॥ ३०.१५{१४!} ॥
कस्य न जन्म मृत्युश्च मरणांतं हि जीवितम् ।
तिर्यग्गतिषु यावंतस्तिर्यञ्चुः प्राणिनश्च ते ॥ ३०.१६{१५} ॥
सर्वेऽपि कर्मभुंजानो भ्रमंति स्वकृतानुगाः ।
ते च सर्वेऽपि कर्मान्ते काले मृत्युं व्रजंत्यपि ॥ ३०.१७{१६} ॥
ते च कर्मानुसारेण पुनर्जन्म लभन्त्यपि ।
(र्म् ३४७)
सर्वेषामपि जंतूनां संस्कारगतिचारिणाम् ॥ ३०.१८{१७} ॥
कस्य न जन्म मृत्युश्च मरनांतं हि जीवितम् ।
यावन्तो मनुजाः सत्वा मर्त्यलोकेषु भूमिषु ।
स्वकृतकर्मभुंजाना भ्रमंति सुखदुःखिताः ॥ ३०.१९{१८} ॥
ते च सर्वेऽपि कर्मान्ते काले मृत्युं प्रयांत्यपि ।
ते च कर्मानुसारेण पुनर्जन्म लभंत्यपि ॥ ३०.२०{१९} ॥
ये चापि ब्राह्मणा धीराः सर्वे शास्त्रविचक्षणाः ।
षट्कर्मनिरता विज्ञाश्चतुर्ब्रह्मविहारिणः ॥ ३०.२१{२०} ॥
तेऽपि सर्वे स्वकर्मानुभुंजानो भवचारिणः ।
प्रयांति समये मृत्युं कस्य मृत्युर्भवे न हि ॥ ३०.२२{२१} ॥
यावन्तो ऋषयो धीराः पंचाभिज्ञागुणाब्धयः ।
ते सर्वे समये मृत्युं प्रयांति भवचारिणः ॥ ३०.२३{२२} ॥
ये चापि तीर्थिका धीरा महत्कष्टतपोधराः ।
तेऽपि च समये मृत्युं गछंति भवगामिनः ॥ ३०.२४{२३} ॥
ये धीरा योगिनश्चापि योगध्यानसमाहिताः ।
तेऽपि सर्वे प्रयांत्येव समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.२५{२४} ॥
ये चाप्युपासका धीराः शुद्धशीला व्रतंधराः ।
ते चापि समये सर्वे प्रयांति मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.२६{२५} ॥
ये चापि क्षत्रिया वीरा राजानो लोकपालकाः ।
तेऽपि सर्वे प्रयांत्येव समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.२७{२६} ॥
ये चापि मंत्रिणो विज्ञा हितार्थं मंत्रदेशकाः ।
तेऽपि सर्वे प्रयांत्येव समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.२८{२७} ॥
ये चाप्येवं महामात्या राज्यपालनतत्पराः ।
ते सर्वे प्रयान्त्येव समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.२९{२८} ॥
ये च भट्टा महावीरा दुष्टमर्दनतत्पराः ।
तेऽपि सर्वे प्रयान्त्येव समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.३०{२९} ॥
ये चापि धनिनः श्रेष्ठाः साधवो भद्रकारकाः ।
तेऽपि सर्वे प्रयान्त्येव समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.३१{३०} ॥
ये चापि वणिजो धीराः सार्थवाहा धनाधिपाः ।
तेऽपि सर्वे प्रयान्त्येव समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.३२{३१} ॥
ये चापि शिल्पिनो विज्ञा हितार्थं गुणसाधकाः ।
तेऽपि सर्वे प्रगछंति समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.३३{३२} ॥
ये चापि कृषिकर्त्तारः प्राणहितार्थसाधकाः ।
तेऽपि सर्वे व्रजन्त्येव मरणं समये ध्रुवम् ॥ ३०.३४{३३} ॥
ये च वैश्याः प्रजानाथाः सर्वद्रव्यहितंकराः ।
तेऽपि सर्वे व्रजन्त्येव समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.३५{३४} ॥
ये चापि सद्गुणाधाना दैवज्ञा विधिवित्तमाः ।
ते चापि समये सर्वे प्रयांति मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.३६{३५} ॥
ये च वैद्या महाविज्ञाः सर्वरोगशमंकराः ।
तेऽपि सर्वे व्रजन्त्येव मरणं समये ध्रुवम् ॥ ३०.३७{३६} ॥
ये चपि भौतिका विज्ञाः सर्वभूतप्रशांतकाः ।
(र्म् ३४८)
तेऽपि सर्वे विसंयोगाद्व्रजंति मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.३८{३७} ॥
ये चापि मंत्रिणो वीराः सर्वे कर्मार्थसाधकाः ।
तेऽपि सर्वे विसंयोगात्प्रयांति मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.३९{३८} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च निहीनमध्यमोत्तमाः ।
सर्वे मृत्युं प्रयान्त्येव कस्य मृत्युर्वशे खलु ॥ ३०.४०{३९} ॥
गंधर्वाश्च महावीरा देवाधिका महर्द्धिकाः ।
तेऽपि सर्वे व्रजन्त्येव निस्सारा मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.४१{४०} ॥
कुम्भाण्डाश्च महावीरा महाभीमा महावलाः ।
तेऽपि काले प्रयान्त्येव सर्वत्र मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.४२{४१} ॥
नागाश्चापि महाभिमा गरुडाश्चा महर्द्धिकाः ।
तेऽपि सर्वे प्रयान्त्येव काले मृत्युं भवेद्ध्रुवम् ॥ ३०.४३{४२} ॥
यक्षाश्चापि महावीरा देवासुरमहर्द्धिकाः ।
तेऽपि सर्वे प्रयान्त्येव काले मृत्युं निरुद्यमाः ॥ ३०.४४{४३} ॥
किन्नराश्च महावीराः खगामिनो महर्द्धिकाः ।
तेऽपि सर्वे निरुत्साहाः काले यान्ति यमालयम् ॥ ३०.४५{४४} ॥
सिद्धाश्चापि महावीराः सर्वकार्यार्थसाधकाः ।
तेऽपि सर्वे व्रजन्त्येव काले मृत्युं निरुद्यमाः ॥ ३०.४६{४५} ॥
साध्याश्चापि महाधीरः सर्वहितार्थसाधकाः ।
तेऽपि सर्वे प्रयान्त्येव मरणं सर्वदा ध्रुवम् ॥ ३०.४७{४६} ॥
राक्षसाश्च महाभीमा महावीर्यपराक्रमाः ।
तेऽपि सर्वे प्रयान्त्येव निवीर्या मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.४८{४७} ॥
एवमन्येऽपि सत्वाश्च सिंहव्याघ्रादि जंतवः ।
पशवः पक्षिणश्चापि क्रिमिकीटादयोऽपि च ॥ ३०.४९{४८} ॥
अण्डजाः स्वेदजाश्चैव सर्वेऽपि प्राणिनोऽपि ते ।
काले दैवानुभोक्तारो व्रजन्ति मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.५०{४९} ॥
दैत्याश्चापि महावीरा माहावीर्या महर्द्धिकाः ।
तेऽपि सर्वे प्रयांत्येवं समये मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.५१{५०} ॥
शक्रादयोऽपि देवेन्द्राः सार्वे देवाः सुधांशिनः ।
तेऽपि काले दिवश्च्युत्वा भ्रमंति षड्गतिष्वपि ॥ ३०.५२{५१} ॥
अप्सरसोऽपि दिव्यांगा यथाकाम सुखंचराः ।
ताश्चापि समये सर्वाश्च्युत्वा यांति यमालयम् ॥ ३०.५३{५२} ॥
विद्याधरा महाभिज्ञा यथेछा सुखचारिणः ।
तेऽपि सर्वे निरुत्साहाः काले यांति यमान्तिके ॥ ३०.५४{५३} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च जन्मिनो भवचारिणः ।
सर्वेऽपि कर्मभुंजानः काले मृत्युं व्रजन्त्यपि ॥ ३०.५५{५४} ॥
रसातलचरा ये स्वकृतकर्मभोजिनः ।
तेषामपि च सर्वेषां मरनांतं हि जीवितम् ॥ ३०.५६{५५} ॥
कामधातुचरा ये च स्वकृते कर्मचारिणः ।
तेषामपि च सर्वेषां मरणांतं हि जीवितम् ॥ ३०.५७{५६} ॥
रूपधातुगता ये चा ध्यानभोगसमाहिताः ।
तेषामपि च सर्वेषां मरणांतं हि जीवितम् ॥ ३०.५८{५७} ॥
ये चाप्यारूपिणो देवा निरालोक्या निरंजनाः ।
तेषामपि च सर्वेषां मरनांतं हि जीवितम् ॥ ३०.५९{५८} ॥
ये चापि भिक्षवोऽर्हन्तो वीतक्लेशा जितेंद्रियाः ।
(र्म् ३४९)
मारचर्याविनिर्मुक्ता निर्विकल्पा निरंजनाः ॥ ३०.६०{५९} ॥
तेषामपि च सर्वेषां मरणांतं हि जीवितम् ।
कस्य मृत्युर्भवे नास्ति जन्मिनो मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.६१{६०} ॥
प्रत्येकसुगता ये च निःक्लेशा विजितेंद्रियाः ।
निर्विकल्पा निरासंगा एकांतध्यानचारिणः ॥ ३०.६२{६१} ॥
तेषामपि च सर्वेषां मरणांतं हि जीवितम् ।
कस्य नास्ति भवे मृत्युर्जातस्य मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.६३{६२} ॥
बोधिसत्वा महासत्वाः सर्वसत्वहितंकराः ।
महाभिज्ञा महाधीराश्चतुर्ब्रह्मविहारिणः ॥ ३०.६४{६३} ॥
दशभूमीश्वरा नाथा दशपारमितारताः ।
सत्वार्थवशिताप्राप्ता धारणीबलसंयुताः ॥ ३०.६५{६७} ॥
तेषामपि च सर्वेषां मरनांतं हि जीवितम् ।
कस्य नास्ति भवे मृत्युर्जन्मिनो मरणं ध्रुवम् ॥ ३०.६६{६८} ॥
तथागताश्च संबुद्धाः सर्वज्ञाः सुगता जिनाः ।
मारजितो जगन्नाथाः षडभिज्ञा मुनीश्वराः ॥ ३०.६७{६९} ॥
धर्मराजाः सुशास्तारो दशवला विनायकाः ।
समंतभद्रकर्त्तारश्चतुर्ब्रह्मविहारिणः ॥ ३०.६८{७०} ॥
ते सर्वे भगवन्तोऽपि त्रैधातुभुवनेष्वपि ।
बोधिचर्यां कृत्वा समादिश्य सद्धर्मं च समंततः ॥ ३०.६९{७१} ॥
सर्वत्र मंगलं कृत्वा कृत्वा धर्ममयं जगत् ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य सर्वसत्वाञ्छुभान्वितान् ॥ ३०.७०{७२} ॥
सर्वसंबुद्धकार्याणि समाप्य परिनिवृताः ।
सुपरिशुद्धनिर्वाणं समये संव्रजन्त्यपि ॥ ३०.७१{७३} ॥
एवं मत्वात्र संसारे सर्वेषां मरणं ध्रुवम् ।
सर्वान् संस्कारजान् दुःखान्स्त्यक्तुं प्रारभतोद्यमम् ॥ ३०.७२{७४} ॥
अनित्या वत संस्कारा अविद्याकल्पनोद्भवाः ।
क्लेशाश्रया महादुःखमूला विध्वंसिनोऽशुभाः ॥ ३०.७३{७५} ॥
तस्मात्संसारदुःखानि त्यक्तुमिछंति ये नराः ।
ते मायासंरतिं त्यक्त्वा चरंतु बुद्धशासने ॥ ३०.७४{७६} ॥
ये बुद्धशासने भक्त्या त्रिरत्नं शरणं गताः ।
संबोधिसंवरं धृत्वा संचरंते समाहिताः ॥ ३०.७५{७७} ॥
ते सर्वे शुभात्मानो निःक्लेशा विमलाशयाः ।
बोधिचर्यां समासाद्य कुर्युस्सत्वहितं सदा ॥ ३०.७६{७८} ॥
ततः पारमिताः सर्वाः परिपूर्य यथाक्रमम् ।
सम्यक्षंबोधिमासाद्य भवेयुः सुगता जिनाः ॥ ३०.७७{७९} ॥
ततः सर्वत्र लोकेषु कृत्वा लोके सुभद्रताम् ।
बोधिमार्गे जगल्लोकं प्रतिष्ठाप्य प्रयत्नतः ॥ ३०.७८{८०} ॥
ततो निर्वाणमासाद्य निर्विशेरं जिनालये ।
तदा ते विमलात्मानो निलीनाः स्यु निजालये ॥ ३०.७९{८१} ॥
एवं मत्वा निजानंदं प्राप्तुं संबोधिसाधने ।
त्रिकाये वीर्यमुत्थाप्य चरन्तु बुद्धशासने ॥ ३०.८०{८२} ॥
(र्म् ३५०)
किं कायेन विना धर्मं वाचापि किं विना गुणम् ।
मनसो किं विना वीर्य्यं किं वीर्यं संवरं विना ॥ ३०.८१{८३} ॥
यथा पुष्पं तथा देहं यथा पक्वफलं तनुः ।
क्षणाच्च्युत्वायते भुमौ तथा किं शोभते तनुः ॥ ३०.८२{८४} ॥
कुम्भकारकृतं यद्वन्मृन्मयं मामभाजनम् ।
तद्वद्देहं क्षणध्वंसि मत्वा चरन्तु संवरम् ॥ ३०.८३{८५} ॥
कदलीस्तम्भसंकाशं निस्सारं भेदनो सहम् ।
मत्वा देहं समुत्थाय चरन्तु सौगतं वृसम् ॥ ३०.८४{८६} ॥
फेनपिण्डोपमं कायं निर्गुणं क्षणभंगुरम् ।
मत्वा वीर्यमहोत्साहं धृत्वा चरंतु संवरम् ॥ ३०.८५{८७} ॥
आयुर्देहे स्थिरं नैव तृणं पत्रगताम्बुवत् ।
मत्वा संबोधिसंप्राप्त्यै चरन्तु सौगतं व्रतम् ॥ ३०.८६{८८} ॥
ये सौगतव्रतं धृत्वा चरंति बोधिलब्धये ।
दुर्गतिं न गछंति गछंति सद्गतिं सदा ॥ ३०.८७{८९} ॥
तस्मादिछंति ये भद्रं संसारे बोधिसाधनम् ।
ते त्रिरत्नं सदा भक्त्या भजंतु शरणं गताः ॥ ३०.८८{९०} ॥
त्रिरत्नभजनोत्पन्नं पुण्यं न क्षिणुते क्वचित् ।
एतत्पुण्यबलेनैव जीयते सर्वपातकम् ॥ ३०.८९{९१} ॥
पुण्यमेव जगन्मित्रं पाप एव जगद्रिपुः ।
तत्पुण्यमित्रमाराध्य जयंतु पापकं रिपुम् ॥ ३०.९०{९२} ॥
पुण्यवान् पुरुषः श्रेष्ठः सर्वत्र जगते सदा ।
यथाभिलषितं सौख्यं भुक्त्वा यांति सुखावतिम् ॥ ३०.९१{९३} ॥
इत्येवं भगवानाह श्रुत्वा ते सर्वसांघिकाः ।
सत्यमिति परिबुद्ध्वा प्रचेरुः सौगतं व्रतम् ॥ ३०.९२{९४} ॥
एतन्मे गुरुणाख्यातं तथा तत्र मयोच्यते ।
त्वयाप्येवं महाराज चरितव्यं शुभे वृषे ॥ ३०.९३{९५} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
शुभे धर्मे प्रतिष्ठाप्य पालनीयाः सदादरात् ॥ ३०.९४{९६} ॥
तथा ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेत्सदा ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३०.९५{९७} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूमिपः ।
तथेत्युक्त्वा प्रणत्वा च प्राभ्यनदत्सपार्षदः ॥ ३०.९६{९८} ॥
अनित्यतासूत्रमिदं सुभाष्यं शृण्वन्ति ये चापि नराः प्रसन्नाः ।
सुखानि भुक्त्वा शुभधर्मरक्ताः सम्यांति चान्ते सुगतालये ते ॥ ३०.९७{९९} ॥

++ इति श्रीरत्नावदानतत्वेऽनित्यतासूत्रं परिसमाप्तम् ++


(र्म् ३५१)
xxxइ प्रेतीभूतावदान
अथाशोको महीपालः कृतांजलिः पुरःस्थितः ।
उपगुप्तं तमानम्य मुदैवं पुनरब्रवीत् ॥ ३१.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ ३१.२{२} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा स यतीशः प्रसन्नधीः ।
तमशोकं महाराजं समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३१.३{३} ॥
शृणु साधु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वानुमोदनां कुरु ॥ ३१.४{४} ॥
तद्यथा भगवान् बुद्धः शाक्यसिंहो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञोऽर्हञ्जगच्छास्ता धर्मराजस्तथागतः ॥ ३१.५{५} ॥
पुरैकसमये तत्र श्रावस्त्या बहिराश्रमे ।
जेतवने महोद्याने विहारे मणिमंडिते ॥ ३१.६{६} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन बोधिचर्यां प्रकाशयन् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य विजहार ससांघिकः ॥ ३१.७{७} ॥
तत्र ते भिक्षवोऽर्हन्तः सांघिकाश्चैलका अपि ।
बोधिसत्वा महासत्वाः सर्वसत्वहितार्थिनः ॥ ३१.८{८} ॥
भिक्षुण्यः शुद्धशीलाश्च व्रतिनश्च शुभाशयाः ।
त्रिरत्नसेवकाः श्राद्धा उपासका उपासिकाः ॥ ३१.९{९} ॥
सर्वेऽपि सांघिकास्तत्र सद्धर्मं श्रोतुमागताः ।
क्रमात्तं श्रीघनं नत्वा कृत्वा त्रिधा प्रदक्षिणाम् ॥ ३१.१०{१०} ॥
तत्सभायां क्रमेणैव पुरस्कृत्य समंततः ।
कृतांजलिपुटो दृष्ट्वा समुपतस्थुरादरात् ॥ ३१.११{११} ॥
तदा तत्र सुरेंद्राश्च सशक्रोजमहेश्वरः ।
सर्वेऽपि लोकपालाश्च ससैन्यबलवाहनः ॥ ३१.१२{१२} ॥
असुरेन्द्राः ससैन्याश्च यक्षगंधर्वकिंनराः ।
राक्षसा गरुडा नागाः सिद्धा विद्याधरादयः ॥ ३१.१३{१३} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च ब्राह्मणाश्च महर्षयः ।
यतयो योगिनश्चापि तीर्थिकाश्च तपश्विनः ॥ ३१.१४{१४} ॥
राजानः क्षत्रियाश्चापि नृपो राजकुमारकाः ।
वैश्याश्च मंत्रिणः श्रेष्ठा अमात्याश्च महाजनाः ॥ ३१.१५{१५} ॥
सेनान्यः सबलाश्चापि गृहस्थाः पौरिका जनाः ।
वणिजः सार्थवाहाश्च धनिनः शिल्पिनोऽपि च ॥ ३१.१६{१६} ॥
अन्ये जानपदाश्चापि ग्राम्याः कार्पटिका अपि ।
एवमन्येऽपि लोकाश्च सद्धर्मगुणवांछिनः ॥ ३१.१७{१७} ॥
सर्वे तत्र समायाता दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुनिम् ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य समभ्यर्च्य क्रमान्मुदा ॥ ३१.१८{१८} ॥
ततः सर्वेऽपि ते नत्वा पुरस्कृत्य समंततः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतस्थुः समाहिताः ॥ ३१.१९{१९} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थितान् ।
(र्म् ३५२)
बोधिचर्यां समारभ्य दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ३१.२०{२०} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाः प्रबोधिताः ।
संबोधिसाधनोत्साहं लब्ध्वा संमुमुदुर्भृशम् ॥ ३१.२१{२१} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र श्रावस्त्ये यो गृहाधिपः ।
आढ्यो महाधनः श्राद्धः श्रीमाञ्च्छ्रीदोपमः कृती ॥ ३१.२२{२२} ॥
स तदा तत्र संबुद्धं श्रीघनं तं मुनीश्वरम् ।
द्रष्टुं जेताश्रमे रम्ये विहारे समुपाचरत् ॥ ३१.२३{२३} ॥
तत्र सभासमासीनं श्रीघनं तं मुनीश्वरम् ।
दृष्ट्वा स मुदितः श्रेष्ठी प्रणत्वा समुपाचरत् ॥ ३१.२४{२४} ॥
तत्र प्रदक्षिणीकृत्वा प्रणत्वा सांजलिर्मुदा ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं पुरतः समुपाश्रयत् ॥ ३१.२५{२५} ॥
तं दृष्ट्वा समुपासीनं भगवान् स मुनीश्वरः ।
मत्वा तस्याशयं शुद्धमार्यसत्यमुपादिशत् ॥ ३१.२६{२६} ॥
तदार्यसत्यमाकर्ण्य स श्रेष्ठी प्रतिबोधितः ।
संसारविरतस्तत्र प्रव्रजितुं समैछत ॥ ३१.२७{२७} ॥
तत्र स सुप्रसन्नात्मा श्रेष्ठी मुदा समुत्थितः ।
सांजलिस्तं मुनिं नत्वा प्रव्रज्यां समयाचत ॥ ३१.२८{२८} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां शरणं व्रजे ।
तत्प्रव्रज्यां व्रतं मह्यं कृपया दातुमर्हति ॥ ३१.२९{२९} ॥
इति संप्रार्थिते तेन दृष्ट्वा स भगवान्मुनिः ।
तस्याशयं विशुद्धत्वं समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३१.३०{३०} ॥
यदि श्राद्धास्ति ते वत्स सौगतशासने व्रते ।
एहि चर समाधाय ब्रह्मचर्यं व्रतोत्तमम् ॥ ३१.३१{३१} ॥
इत्युक्त्वा स जगच्छास्ता सव्यहस्तेन तच्छिरः ।
संस्पृष्ट्वा शासने बौद्धे श्रेष्ठिनं तं समग्रहीत् ॥ ३१.३२{३२} ॥
तत्र प्रव्रजितस्तेन मुनीन्द्रेण स मुण्डितः ।
खिक्खिरीपात्रधृग्भिक्षु रराज चीवरावृतः ॥ ३१.३३{३३} ॥
ततः स भिक्षुरात्मज्ञो लाभी लोकाभिपूजितः ।
आगृहीतपरिष्कारा लब्धद्रव्यं समाचिनोत् ॥ ३१.३४{३४} ॥
तल्लब्धं संचितं द्रव्यं स सह ब्रह्मचारिभिः ।
संविभागं गुरोः किंचिदप्यकरोत्कदा चन ॥ ३१.३५{३५} ॥
तथा स मत्सराक्रान्तहृदयो दुरिताशयः ।
स्वयमेव प्रभुंजानः किंचिन्नैव ददौ क्वचित् ॥ ३१.३६{३६} ॥
ततः स समये कालधर्मयुक्तो रुजातुरः ।
तद्द्रव्यसंचयं स्मृत्वा नितः प्रेतालयं ययौ ॥ ३१.३७{३७} ॥
प्रेतीभूतोऽपि स स्मृत्वा तद्द्रव्यसंचयं पुनः ।
स्वकोष्ठालय आगत्य तस्थौ स्वासन आश्रयन् ॥ ३१.३८{३८} ॥
ततस्ते भिक्षवः सर्वे तत्कोष्ठे तं मृतकं यतिम् ।
दृष्ट्वा गण्डीं पराहत्य संस्कार्तुं विधि चार्चयन् ॥ ३१.३९{३९} ॥
ततो नीत्वा बहिर्देशे संस्कृत्य वह्निनापितम् ।
ततः प्रत्यागताः सर्वे तत्कोष्ठद्वारमाययुः ॥ ३१.४०{४०} ॥
ततस्तल्लयनद्वारं विमुच्य पात्रचीवरम् ।
प्रत्यवेक्सितुमालब्धास्तं प्रेतं समपश्यत ॥ ३१.४१{४१} ॥
(र्म् ३५३)
तं प्रेतं विकृतं पात्रं धृतं चीवरप्रावृतम् ।
दृष्ट्वा ते भिक्षवः सर्वे समुद्विग्ना विचेरिरे ॥ ३१.४२{४२} ॥
ततस्ते भिक्षवः सर्वे भगवतः पुरोगताः ।
एतत्सर्वप्रवृत्तांतं प्रणत्वा संन्यवेदयत् ॥ ३१.४३{४३} ॥
तच्छ्रुत्वा भगवांस्तस्य प्रेतस्यानुग्रहार्थतः ।
स लोकोद्वेजनार्थं च तद्देशं समुपाचरत् ॥ ३१.४४{४४} ॥
तत्रासौ प्रेत आरात्तं भगवंतमुपागतम् ।
द्वात्रिंसल्लक्षणाशीतिव्यंजनप्रतिमण्डितम् ॥ ३१.४५{४५} ॥
शतसूर्य्याधिकोद्भासं व्यामाभासमलंकृतम् ।
रत्नांगमिव भद्रांशं ददर्श श्रीघनं मुनिम् ॥ ३१.४६{४६} ॥
तत्र स प्रेत आलोक्य लज्जाविभेदिताशयः ।
प्ररुदन् सांजलिर्नत्वा तस्थौ प्रसादिताशयः ॥ ३१.४७{४७} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा तं प्रेतं संप्रसादितम् ।
ब्रह्मगम्भीरनिर्घोषवचसा पर्यभाषत ॥ ३१.४८{४८} ॥
भद्रमुख त्वयैवैतदात्मवधाय दुर्धिया ।
पात्रचीवरमाधाय चरितं संवरं वृथा ॥ ३१.४९{४९} ॥
येनापायसमुत्पन्नः प्रेतीभूतो दुराकृतिः ।
किमिदानीं रुदित्वात्र स्वकृतं परिभुक्तवान् ॥ ३१.५०{५०} ॥
साध्वत्र सांप्रतं चित्तं प्रसादय ममान्तिके ।
अस्माच्चापि परिष्कारद्रव्याच्चित्तं विरागय ॥ ३१.५१{५१} ॥
मा हैवेतः पुनः कालं कृत्वा यास्यसि नैरये ।
तत्संघे शरणं गच्छ तेन त्वं सद्गतिं व्रजे ॥ ३१.५२{५२} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स प्रेत उत्थितः ।
स पात्रचीवरं द्रव्यं संघेभ्यो निरयातयत् ॥ ३१.५३{५३} ॥
ततः संघान् प्रणत्वैव भगवत्पादयो पुरे ।
निपत्य स्वकृतं पापं दिदेश सांजलिर्मुदा ॥ ३१.५४{५४} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ यत्पापं प्रकृतं मया ।
मात्सर्याक्रान्तचित्तेन महामूढेन दुर्धिया ॥ ३१.५५{५५} ॥
तत्सर्वं सांप्रतं शास्तर्दर्शयामि भवत्पुरः ।
तत्क्षमस्वापराधं मे प्रसीदतु भवान् गुरुः ॥ ३१.५६{५६} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स कृपान्वितः ।
तत्प्रेतं सुदृशालोक्य समपश्यच्चिरं मुदा ॥ ३१.५७{५७} ॥
ततश्च भगवांस्तस्य तदुपायविमुक्तये ।
सद्गतिप्रेरणार्थेन दक्षिणामेवमादिशत् ॥ ३१.५८{५८} ॥
एतद्दानाद्धि यत्पुण्यं तत्पुण्यं त्वमवाप्नुयाः ।
उत्तिष्ठ क्षिप्रमेतस्मात्प्रेतलोकात्सुदारुणात् ॥ ३१.५९{५९} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा प्रेतः स मोदितः ।
तथेति प्रतिनंदित्वा नत्वानुमोदितोऽभवत् ॥ ३१.६०{६०} ॥
ततः स भगवांस्तस्य प्रेतस्य शुभसाधनम् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य ससंघः स्वाश्रये यथा ॥ ३१.६१{६१} ॥
तथा स प्रेत आकर्ण्य सद्धर्मं तज्जिनोदितम् ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा भेजे नित्यं प्रबोधितः ॥ ३१.६२{६२} ॥
ततः काले समाघ्रातः च प्रेतो ज्वरदाहितः ।
(र्म् ३५४)
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा मृतो ययौ यमालयम् ॥ ३१.६३{६३} ॥
ततः प्रेतः स सत्पुण्यैस्त्रिरत्नस्मरणोद्भवम् ।
यमेन प्रेरितस्तस्मात्प्रेतमहर्द्धिके यायौ ॥ ३१.६४{६४} ॥
तत्रापि स समुत्पन्ने विस्मितस्तं मुनीश्वरम् ।
स्मृत्वा नित्यं सदा भेजे श्रद्धया शरणं गतः ॥ ३१.६५{६५} ॥
ततः सो चिन्तयेदेवं कुतः कुत्राहमागतः ।
केन पुण्यानुभावेन महत्सौख्यं लभे न्विति ॥ ३१.६६{६६} ॥
इति चिंताहते तस्य चित्तपुण्यानुभावतः ।
त्रिरत्नस्मरणात्पुण्यादिति मेने स पुण्यभाक् ॥ ३१.६७{६७} ॥
ततश्चासौ परिज्ञाय त्रिरत्नभजनोत्सुकः ।
संबुद्धदर्शनं कर्त्तुं मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ ३१.६८{६८} ॥
अहो मया सुखं लब्धं तत्संबुद्धप्रसादतः ।
तदिदानिं मुनींद्रं तं द्रष्टुमर्हामि सर्वथा ॥ ३१.६९{६९} ॥
इत्येवं मनसा ध्यात्वा सोऽपि प्रेतमहर्द्धिकः ।
स्नात्व शुद्धाम्वरो दिव्यरत्नालंकारभूषितः ॥ ३१.७०{७०} ॥
पंचगंधविलिप्तांगं परिशुद्धाशयः शुचिः ।
पूजापंचोपहाराणि धृत्वा जेताश्रमेऽसरत् ॥ ३१.७१{७१} ॥
तत्र जेताश्रमे भाभिरवभास्य समंततः ।
विहारे श्रीघनं द्रष्टुं मुदितः समुदाचरत् ॥ ३१.७२{७२} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वानंदितः स कृतांजलिः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य पुरतः समुपाचरत् ॥ ३१.७३{७३} ॥
ततस्तं सुगतं नाथं समभ्यर्च्य प्रमोदितः ।
नत्वा स सांजलिर्धर्मं श्रोतुमेकांत आश्रयत् ॥ ३१.७४{७४} ॥
ततः स भगवांस्तस्य दृष्ट्वा चित्तं विशोधितम् ।
बोधिचर्यां समारभ्य सद्धर्ममेवमादिशत् ॥ ३१.७५{७५} ॥
शृणु साधोऽत्र संसारे सुखदुःखार्थकारणम् ।
वक्ष्याम्येतत्परिज्ञाय समाधाय शुभे चर ॥ ३१.७६{७६} ॥
यः पुमानत्र संसारे सत्सौख्यं सर्वदेछति ।
स आदौ श्रद्धया भक्त्या त्रिरत्नशरणं गतः ॥ ३१.७७{७७} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन दानं दद्याद्यथेप्सितम् ।
एतत्पुण्यविपाकं संबोधौ मे परिणामयेत् ॥ ३१.७८{७८} ॥
इत्थं कृतं प्रदानं यत्तद्विपाके महत्फलम् ।
क्रमाद्वृद्धितरं यायान्न क्षिणुयात्कदा चन ॥ ३१.७९{७९} ॥
एतत्पुण्यपरीतात्मा चक्रवर्त्ती नराधिपः ।
शास्ता धर्माधिपो राजा बोधिसत्वः सुधीर्भवेत् ॥ ३१.८०{८०} ॥
तदापि स महादाता सर्वसत्वहितेछया ।
त्रिरत्नभजणं कृत्वा दद्याद्दानं यथेप्सितम् ॥ ३१.८१{८१} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन स विशुद्धाशयः सुधीः ।
सुशीलसंवरं धृत्वा त्रिरत्नं सर्वदा भजन् ॥ ३१.८२{८२} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन स भवेत्त्रिदशाधिपः ।
तत्रापि श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नं सर्वदा भजन् ॥ ३१.८३{८३} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन शीलपारमिता चरन् ।
तत्पुण्यं बोधिसंप्राप्त्यै मनसा परिणामयेत् ॥ ३१.८४{८४} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन स सुयामाधिपो भवेत् ।
(र्म् ३५५)
तत्रापि श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नभजनोद्यतः ॥ ३१.८५{८५} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन क्षांतिपारमिता चरन् ।
संबोधिपदलाभाय तत्पुण्यं परिणामयेत् ॥ ३१.८६{८६} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन स भवेत्तुषिताधिपः ।
तत्रापि श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नशरणं गतः ॥ ३१.८७{८७} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन वीर्य्यपारमितोद्यतः ।
संबोधिपदसंप्राप्त्यै तत्पुण्यं परिणामयेत् ॥ ३१.८८{८१!} ॥
एतत्पुण्यविपाकैः स निर्माणरतियो भवेत् ।
तत्रापि श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नभजनोद्यतत् ॥ ३१.८९{८२} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन ध्यानपारमितारतः ।
संबोधिज्ञानसंप्राप्त्यै तत्पुण्यं परिणामयेत् ॥ ३१.९०{८३} ॥
एतत्पुण्यविपाकैः स वशवर्तीश्वरो भवेत् ।
तत्रापि श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नभजनो रतः ॥ ३१.९१{८४} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन प्रज्ञापारमितारतः ।
तत्पुण्यं बोधिसंप्राप्त्यै मनसा परिणामयेत् ॥ ३१.९२{८५} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन स ब्रह्माधिपतिर्भवेत् ।
तत्रापि श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नारागणोद्यतः ॥ ३१.९३{८६} ॥
सर्वसत्वहितार्थाय समुपायविधानधृक् ।
तत्पुण्यं बोधिसंप्राप्त्यै चेतसा परिणामयेत् ॥ ३१.९४{८७} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन महाब्रह्माधिपो भवेत् ।
तत्रापि श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नाराधनोद्यतः ॥ ३१.९५{८८} ॥
सर्वसत्वहितार्थाय प्रणिधानसमाहितः ।
तत्पुण्यं बोधिसंप्राप्त्यै सर्वथा परिणामयेत् ॥ ३१.९६{८९} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन स महेशाधिपो भवेत् ।
तत्रापि श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नभजनोद्यतः ॥ ३१.९७{९०} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन बलपारमितोद्यतः ।
तत्पुण्यं बोधिसंप्राप्त्यै प्रध्यानं परिणामयेत् ॥ ३१.९८{९१} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन बोधिसत्वाधिपो भवेत् ।
तत्रापि श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नसंप्रसादितः ॥ ३१.९९{९२} ॥
सर्वसत्वहितार्थस्य ज्ञानपारमितारतः ।
तत्पुण्यैर्बोधिसंप्राप्तो धर्मराजो जिनो भवेत् ॥ ३१.१००{९३} ॥
ततः स सुगतः शास्ता जगन्नाथो विनायकः ।
सर्वज्ञोऽर्हन्महाभिज्ञस्तथागतो मुनीश्वरः ॥ ३१.१०१{९४} ॥
ततो मारगणाञ्जित्वा बोधिचर्यां प्रकाशयन् ।
सर्वसत्वाञ्छुभे स्थाप्य निर्वृतः सौगतिं व्रजेत् ॥ ३१.१०२{९५} ॥
एवं मत्वात्र संसारे य इछति शिवां गतिम् ।
स एवं श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नभजनोद्यतः ॥ ३१.१०३{९६} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन करोतु दानमादरात् ।
ततः क्रमात्स तत्पुण्यैः सर्वाः पारमिता अपि ॥ ३१.१०४{९७} ॥
परिपूर्य महाभिज्ञा प्राप्तो बोधिमवाप्नुयात् ।
इति मत्वा शुभे नित्यं चरितव्यं शुभार्थिभिः ॥ ३१.१०५{९८} ॥
शुभेन सद्गतिं याया पापेन दुर्गतीं व्रजेत् ।
पापस्तु जायते लोभात्मात्सर्यमलिनाश्रयात् ॥ ३१.१०६{९९} ॥
वोपकारां सुखेछोऽपि न किं चित्सुखमाप्नुयात् ।
सर्वदा दुर्मतिर्दुष्टो दुर्गतिनिरयाश्रयः ॥ ३१.१०७{१००} ॥
(र्म् ३५६)
सद्धर्म्मनिन्दको मूढो पापकर्मरतो भवेत् ।
तस्मात्मात्सर्य्यमुत्सृज्य सर्वसत्वहितार्थभृत् ।
संबोधिप्रणिधिं कृत्वा चरेन्नित्यं सुसंवरे ॥ ३१.१०८{१} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन संसारसुखभाक्सदा ।
त्रिरत्नभजनोत्साही बोधिचर्यारतो भवेत् ॥ ३१.१०९{२} ॥
ततः पारमिताः सर्वाः परिपूर्य यथाक्रमम् ।
शिवां बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ ३१.११०{३} ॥
एवं त्वं वा परिज्ञाय त्रिरत्नशरणं गतः ।
बोधिचित्तं समाधाय चर नित्यं सुसंवरे ॥ ३१.१११{४} ॥
तथा ते सर्वदा भद्रं भवेन्नित्यं समन्ततः ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३१.११२{५} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स परिबोधितः ।
तथेति हि प्रतिश्रुत्वा प्राभ्यनंदत्प्रसादितः ॥ ३१.११३{६} ॥
ततः स तं जगन्नाथं प्रणत्वा सांजलिर्मुदा ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्वा प्रणत्वा स्वालयेऽचरत् ॥ ३१.११४{७} ॥
तत्र प्राप्तः प्रसन्नात्मा सोऽपि प्रेतमहर्द्धिकः ।
त्रिरत्नं शरणं कृत्वा प्रचरन् सर्वदा मुदा ॥ ३१.११५{८} ॥
तद्रात्रौ तत्प्रभां दृष्ट्वा भिक्षवो विस्मयान्विताः ।
सर्वे ते प्रातरुत्थाय नत्वापृछन्मुनीश्वरम् ॥ ३१.११६{९} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ कोऽद्य रात्राविहागतः ।
एतद्वृत्तं समाख्याय सर्वान्नः परिबोधय ॥ ३१.११७{१०} ॥
इति तैर्भिक्षुभिः पृष्टे भगवान् स मुनीश्वरः ।
तान् सर्वान् सांघिकान् दृष्ट्वा बोधयितुमुपादिशत् ॥ ३१.११८{११} ॥
शृणुत भिक्षवः सर्वे योऽद्य रात्राविहागतः ।
एतत्सर्वं प्रवृत्तांतं प्रवक्ष्यामि सुविस्तरम् ॥ ३१.११९{१२} ॥
योऽसौ श्रेष्ठी महाश्राद्धः सौगते शासने मुदा ।
श्रद्धया प्रव्रजित्वात्र ब्रह्मचर्यं मुदा चरन् ॥ ३१.१२०{१३} ॥
प्रव्रजितः स मात्सर्यपरिभूतो दुराशयः ।
लब्धद्रव्यं न कस्मै चिद्ददौ किञ्चित्कदा चन ॥ ३१.१२१{१४} ॥
केवलं संचयं कृत्वा कोष्ठागारे निधाय तत् ।
गुप्तीकृत्वा प्रयत्नेन व्यभजन्नैव किं चन ॥ ३१.१२२{१५} ॥
ततः काले समाघ्राते ध्यात्वा तद्द्रव्यसंचयम् ।
मृतः प्रेतालयोत्पन्नः प्रेतोद्भवद्भयानकः ॥ ३१.१२३{१६} ॥
तद्द्रव्यसंचयं स्मृत्वा मात्सर्याकुलिताशयः ।
पुनः प्रत्यागतस्तत्र स्वालये संन्यषीदत ॥ ३१.१२४{१७} ॥
तत्र तं संस्थितं प्रेतं दृष्ट्वाहं समुपाचरन् ।
आर्यधर्ममुपादिश्य प्राबोधयं प्रसादयन् ॥ ३१.१२५{१८} ॥
ततः स सुप्रसन्नात्मा ससंघस्य ममांतिके ।
स पात्रचीवरं सर्वं तद्द्रव्यं निरयातयत् ॥ ३१.१२६{१९} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन त्रिरत्नशरणं गतः ।
काले ततः परिच्युत्वा प्रेतमहर्द्धिकोऽभवत् ॥ ३१.१२७{२०} ॥
तत्र स सुप्रसन्नात्मा स्मृत्वा रत्नत्रयं मुदा ।
मत्सद्धर्मामृतं पातुमिह रात्रौ समागतः ॥ ३१.१२८{२१} ॥
(र्म् ३५७)
स सद्धर्मामृतं पीत्वा ममान्तिके प्रसादितः ।
संबोधिसाधनोत्साही मुदितः स्वालयेऽचरत् ॥ ३१.१२९{२२} ॥
योऽयं श्रेष्ठी न चान्यो हि रात्राविह समागतः ।
यत्स मृतोऽभवत्प्रेतस्मात्सर्यदुरिताश्रयात् ॥ ३१.१३०{२३} ॥
तस्मात्मात्सर्यमुद्धृत्य त्यजन्तु शुभवांछिनः ।
मात्सर्यं हि त्रिलोकेषु पापमूलं निगद्यते ॥ ३१.१३१{२४} ॥
एवं मत्वात्र संसारे दुःखाकरं सुखांतकम् ।
मात्सर्यं सुमदुष्टं रिपुं जयत सर्वथा ॥ ३१.१३२{२५} ॥
मात्सर्यं जीयते यैर्हि समुद्धृत्य स्वमानसात् ।
ते एव मानिनो वीराः शूराः प्राज्ञा विचक्षणाः ॥ ३१.१३३{२६} ॥
ये च जेतुं न मात्सर्यं शक्नुवंति कथं चन ।
किं ते शूरा विजेतारो विरा न क्लेशभोजिनः ॥ ३१.१३४{२७} ॥
येषां न जायते चित्ते मात्सर्यन् दुःकृताकरम् ।
ते एव सुखिनो विरा जयिनः क्लेशघातकाः ॥ ३१.१३५{२८} ॥
यावन्न जीयते चित्ते मात्सर्यं दुरिताशयम् ।
तावत्किं ते सुवीरा वा क्षणात्क्लेशानुचारिणः ॥ ३१.१३६{२९} ॥
ये च क्लेशवशा वीरा न ते धीरा विचक्षणाः ।
क्षणात्किं चिन्निमित्तेति चरेयुर्विकृताशयाः ॥ ३१.१३७{३०} ॥
ततस्ते क्लेशसंतप्ता मूढा रागाग्निदाहिताः ।
दुष्टाः क्रोधाग्निसंदग्धाः संपश्येयुर्न किं चन ॥ ३१.१३८{३१} ॥
ततस्तेऽन्धा इवालोके चरेयुर्न च सत्पथे ।
कुमार्ग एव संरक्ताः प्रचरेयुः प्रमादिताः ॥ ३१.१३९{३२} ॥
ततो दुर्जनसंरक्ता मारचर्यानुचारिणः ।
असन्मित्रोपदेशेन प्रचरेयुर्मृषादृशः ॥ ३१.१४०{३३} ॥
ततः सद्धर्मनिन्दां कृत्वा दानादि संचरे ।
विघ्नं कर्तुं समुद्योगं कुर्युर्नित्यं समाहिताः ॥ ३१.१४१{३४} ॥
ततस्ते पापिनो दुष्टा उन्मत्ता इव तायिनः ।
स्वयं नष्टाः परांश्चापि नाशयेयुः प्रवंचकाः ॥ ३१.१४२{३५} ॥
ततस्ते क्लेशसंतप्ता महोपायानुरागिणः ।
सुघोराणि पापानि कुर्यात्तिः शंकिताशयाः ॥ ३१.१४३{३६} ॥
ततो भक्षमपीछंतं भुक्त्वागम्येऽपि संरताः ।
विपरीतसमाचाराः प्रचारेयुर्विरोधिताः ॥ ३१.१४४{३७} ॥
ततस्ते पातकालीढा महादुःखाभिघातिताः ।
तीव्रातिवेदनाघ्राता मृता यायुर्यमालयम् ॥ ३१.१४५{३८} ॥
तत्र यमो महाराजा दृष्ट्वा तं दुरिताशयम् ।
सहसा कर्मशासिभ्यः समर्प्य संप्रचोदयन् ॥ ३१.१४६{३९} ॥
तत्र तैर्यमदूतास्तां गृहीत्वा सहसा बलात् ।
यथा कर्मानुसारेण शासयेयुर्यथाविधिम् ॥ ३१.१४७{४०} ॥
तत्र ते दैवभोग्यां भुक्त्वा भोक्तुं समंततः ।
चोदिता यमदूतैश्च भ्रमेयुर्नरकेष्वपि ॥ ३१.१४८{४१} ॥
तत्र ते दैवभोग्यानि भुक्त्वातितीव्रदुःखिताः ।
असह्यवेदनाक्रांता निषीदेयुः प्रखेटिताः ॥ ३१.१४९{४२} ॥
एवं ते दैवभोग्यां भुक्त्वा तथा चिरं सदा ।
(र्म् ३५८)
नरकान्नरके गत्वा दुःखान्येवाश्नुयु वभ ॥ ३१.१५०{४३} ॥
यदा ते दैवयोगान्ते तीव्रातिवेदनाहताः ।
त्रिरत्नसंस्मृतिं कृत्वा प्रणमेयुः समानताः ॥ ३१.१५१{४४} ॥
तदा तान् सुगतान् दृष्ट्वा कृपया संप्रचोदिताः ।
दृक्प्रभाभिः समुद्धृत्य प्रेषयेयुः सुरालये ॥ ३१.१५२{४५} ॥
तत्र ते सुखसंपन्नाः स्मृत्वा रत्नत्रयं मुदा ।
सर्वदा शरणं कृत्वा प्रचरेयुः समाहिताः ॥ ३१.१५३{४६} ॥
तथैतत्पुण्यपाकेन संबुद्धशासने गताः ।
श्रद्धया सत्कृतिं कृत्वा शृणुयुर्धर्ममादरात् ॥ ३१.१५४{४७} ॥
तत्सद्धर्मामृतास्वादं लब्ध्वा ते परिमोदिताः ।
बोधिचित्तं समासाद्य प्रकुर्यु दानमादरात् ॥ ३१.१५५{४८} ॥
ततस्तत्पुण्यपाकेन सुशीलाः संवरोद्यताः ।
सर्वसत्वहितं कृत्वा साधयेयुः शुभां चरिम् ॥ ३१.१५६{४९} ॥
ततो वीर्यबलेनैव जित्वा क्लेशगणान् रिपून् ।
ततस्ते विमलात्मानो ध्यात्वा योगसमाहिताः ॥ ३१.१५७{५०} ॥
प्रज्ञाब्धिपारमासाद्य ज्ञानरत्नमवाप्नुयुः ।
ततो मारगणां जित्वा परिशुद्धास्त्रिमण्डलाः ॥ ३१.१५८{५१} ॥
सम्यक्षंबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयुः ॥ ३१.१५९{५२} ॥
एवं मत्वात्र संसारे मात्सर्यं मूलमेनसाम् ।
बोधिचित्तासिनोछित्वा चरितव्यं शुभे सदा ॥ ३१.१६०{५३} ॥
ततो वो मंगलं नित्यं भवेद्भवे समंततः ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्स्यथ ॥ ३१.१६१{५४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते सांघिका मुदा ।
सर्वेऽपि प्रतिबुद्धित्वा प्राभ्यनंदन् प्रसादिताः ॥ ३१.१६२{५५} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया तथोच्यते ।
एवं त्वं नृप मात्सर्य्यं त्यक्त्वा चर शुभे सदा ॥ ३१.१६३{५६} ॥
प्रजाश्चापि त्वया राजन् बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिचर्याशयाः कृत्वा प्रतिष्ठाप्याः शुभे सदा ॥ ३१.१६४{५७} ॥
एवं ते सर्वदा भद्रं भवेद्भवे समंततः ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३१.१६५{५८} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ ३१.१६६{८९!} ॥
प्रेतीभूतावदानं दुरितहृतमतैः श्रेष्ठिनो लोभिनो ये शृण्वंति श्रवयंति प्रमुदितमनसः श्रद्धयेदं मनुष्याः ।
मात्सर्यं ते विहाय त्रिमणिशरणगाः सर्वसत्वानुरागा दानं दत्वा प्रसन्नाः सततशुभचरा यान्ति बुद्धालयं ते ॥ ३१.१६७{६०} ॥

++ इति श्रीरत्नावदानतत्वे प्रेतीभूतावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ३५९)
xxxइइ विरूपावदान
अथाशोको महराजः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा प्रार्थयेच्चैवमादरात् ॥ ३२.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ ३२.२{२} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन् सुधीर्यतिः ।
तमशोकं महाराजं समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३२.३{३} ॥
साधु शृणु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि तव धर्मप्रवृद्धये ॥ ३२.४{४} ॥
तद्यथैवं पुरैकस्मिन् समये स मुनीश्वरः ।
भगवां त्रिजगच्छास्ता धर्मराजस्तथागतः ॥ ३२.५{५} ॥
सर्वज्ञः साक्यसिंहोऽर्हं छ्राव्स्त्या बहिराश्रमे ।
जेतोद्याने विहारेऽस्मिन् विजहार ससांघिकः ॥ ३२.६{६} ॥
तदा तत्र सभामध्ये सिंहासने सुमंडिते ।
सर्वसत्वहितार्थेन धर्ममादेष्टुमाश्रयत् ॥ ३२.७{७} ॥
तत्र ते भिक्षवः सर्वे भिक्षुण्योऽपि समागताः ।
यतिनश्चैलकाश्चैवमुपासका उपासिकाः ॥ ३२.८{८} ॥
व्रतिनो बोधिसत्वाश्च संबोधिगुणलालसाः ।
निर्ग्रन्थास्तीर्थिकाश्चापि तापसाश्च महर्षयः ॥ ३२.९{९} ॥
ब्रह्मशक्रादयो देवा लोकपाला महर्द्धिकाः ।
दैत्या यक्षाश्च गंधर्वाः किन्नराश्चापि राक्षसाः ॥ ३२.१०{१०} ॥
सिद्धा विद्याधराश्चापि नागाश्च गरुडा अपि ।
साध्या ग्रहाः सताराश्च वसवश्चाप्सरोगणाः ॥ ३२.११{११} ॥
ब्राह्मणाः क्षत्रियाश्चापि नृपा राजकुमारकाः ।
वैश्याश्च मंत्रिणोऽमात्याः श्रेष्ठिनश्च महाजनाः ॥ ३२.१२{१२} ॥
गृहस्था वणिजः सार्थवाहाश्च धनिनोऽपि च ।
शिल्पिनः पौरिकाश्चापि जानपदाश्च नैर्गमाः ॥ ३२.१३{१३} ॥
ग्राम्याः कार्पटिकाश्चापि सद्धर्मश्रवणार्थिनः ।
सर्वे ते समुपागत्य विहारे समुपाविशन् ॥ ३२.१४{१४} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा सर्वे ते संप्रसादिताः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य पुरतः समुपाचरन् ॥ ३२.१५{१५} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते लोकाः समभ्यर्च्य यथाक्रमम् ।
तं मुनीन्द्रं प्रणत्वैव धर्मं श्रोतुमुपाश्रयन् ॥ ३२.१६{१६} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपाश्रितान् ।
बोधिचर्यां समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ ३२.१७{१७} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे ते त्रिदशादयः ।
लोकाः सत्यमिति ज्ञात्वा प्राभ्यनन्दन् प्रबोधिताः ॥ ३२.१८{१८} ॥
(र्म् ३६०)
तस्मिन्नवसरे तत्र श्रावस्त्याः पौरिको गृही ।
आसीन्महाधनः श्रीमाञ्छृदोपमो महाजनः ॥ ३२.१९{१९} ॥
स स्वकुलसमारामां स्वकुलधर्मचारिणीम् ।
कांतां भार्य्यां समानीय सम्यक्व्यूहे यथाविधिः ॥ ३२.२०{२०} ॥
ततः स कामसंरक्तः सुकामिन्या तया सह ।
यथेछया सुखं भुक्त्वा रेमे नित्यं प्रचोदितः ॥ ३२.२१{२१} ॥
ततस्तस्य गृहस्थस्य यथाकामं प्रभुंजतः ।
समये सा सती भार्य गर्भिताभूत्कृशांगिका ॥ ३२.२२{२२} ॥
ततः सा समयेऽसूत दारकं दुर्भगाकृतिम् ।
दुर्वर्णं दुरिताकारं विरूपं विकृताश्रयम् ॥ ३२.२३{२३} ॥
दृष्ट्वा तं दारकं माता भिन्नाशया विषेदिताः ।
किमीदृगात्मजेनापि धिग्मामिति व्यचिंतयत् ॥ ३२.२४{२४} ॥
ततः स जनकः श्रुत्वा तं जातं विकृताश्रयम् ।
विरूपं दुर्भगाकारमित्येवं समचिंतयत् ॥ ३२.२५{२५} ॥
अहो किं प्रकृतं पापं जन्मांतरे पुरा मया ।
येनायं दुर्भगाकारो विरूपो जायते सुतः ॥ ३२.२६{२६} ॥
तदत्र किं मयोपायं कर्त्तव्यं नापि मन्यते ।
धिग्मां येन सुते जाते लज्जया मे सुखं हृतम् ॥ ३२.२७{२७} ॥
तथापि किं करिष्यामि दैवात्मे जायते ह्ययम् ।
तद्विरूपोऽपि पुत्रोऽयं पालनीयो मयात्मजः ॥ ३२.२८{२८} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा सा भार्य्याप्येवमब्रवीत् ।
यदाभ्यां प्रकृतं पापं तत्फलं भुज्यते खलु ॥ ३२.२९{२९} ॥
यदभावि न तद्भोग्यं भावि चेन्न तदन्यथा ।
सर्वत्र भाविनो भोग्यं भुंजते सर्वजंतवः ॥ ३२.३०{३०} ॥
तदत्राहमिमं बालं पालयेयं प्रयत्नतः ।
इत्युक्त्वा सा विभिन्नास्या नारी तस्थौ प्रलज्जिता ॥ ३२.३१{३१} ॥
तं विरूपं सुतं जातं वीक्ष्य स जनकोऽपि च ।
लज्जाविदीर्णचित्तोऽभून्निरुत्साहविषादितः ॥ ३२.३२{३२} ॥
हा मया किं कृतं पापं मन्यते न भवांतरे ।
यतोऽयं दारको जातो विरूपो दुर्भगाकृतिः ॥ ३२.३३{३३} ॥
तथापि किं करिष्यामि दैवान्नो जायते ह्ययम् ।
दैवभोग्यं प्रभोक्तव्यं सर्वैरपि हि जंतुभिः ॥ ३२.३४{३४} ॥
अवश्यं भाविनो भवन्ति सर्वदेहिनाम् ।
तदयं स्वात्मजो बालः पालनीयोत्मया मया ॥ ३२.३५{३५} ॥
इति ध्यात्वा पिता सोऽथदृष्ट्वा तस्य शिशोर्मुखम् ।
लज्जया प्रतिभिन्नास्यस्तस्थौ दैवानुचिन्तयन् ॥ ३२.३६{३६} ॥
ततो ज्ञातीन् समाहूय कृत्वा जातिमहं स च ।
पितास्य नाम विख्याते कुरुतेति समब्रवीत् ॥ ३२.३७{३७} ॥
ततस्ते ज्ञातयः सर्वे संकृत्वा समतं तथा ।
तद्गृहस्थं समामंत्र्य पुर एवमुपादिशन् ॥ ३२.३८{३८} ॥
गृहपते विरूपोऽयं पुत्रो यत्तव जायते ।
तस्माद्भवतुनाम्नायं प्रसिद्धो बालको भुवि ॥ ३२.३९{३९} ॥
(र्म् ३६१)
ततः स्नेहाद्विरूपोऽसौ मात्रा यत्नेन पालितः ।
क्रामात्पुष्टो विवृद्धाभूध्रदस्थमिव पंकजम् ॥ ३२.४०{४०} ॥
तदा यदा कुमारत्वं प्राप्तः स विकृताश्रयम् ।
स्वरूपं दर्प्पणे दृष्ट्वा विरूपो लज्जितोऽभवत् ॥ ३२.४१{४१} ॥
ततो जेह्रीयमानोऽसौ विरूपः परिमोहितः ।
पापचिंतापरितात्मा मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ ३२.४२{४२} ॥
हा मया किं कृतं पापं येनाहं दुरिताकृतिः ।
किं ममानेन कायेन मृत्युं मेऽत्र वरं ध्रुवम् ॥ ३२.४३{४३} ॥
किं करिष्ये विरूपोऽहं क्व यास्यामि दुराकृतिः ।
किं ममानेन जीवेन केवलं दुःखभोगिना ॥ ३२.४४{४४} ॥
तदत्राहं गृहं त्यक्त्वा वनोद्याने समाश्रयन् ।
संबुद्धं सुगतं ध्यात्वा मृत्युं गच्छेय मुक्तये ॥ ३२.४५{४५} ॥
अवश्यमेव सर्वेषां जंतूनं मरणं भवे ।
तन्ममेदृग्विरूपोऽस्मिन् शरीरे जीविते स्पृहा ॥ ३२.४६{४६} ॥
यद्यत्राहं चिरं जीवी निन्दितो दुःखमाप्नुयाम् ।
तद्बुद्धं सुगतं ध्यात्वा तिष्ठेयं प्राणमुक्तये ॥ ३२.४७{४७} ॥
तत्संबुद्धं जिनं ध्यात्वा मृतोऽहं यदि सांप्रतम् ।
तत्पुण्यः परितात्मा सुगतिं गछेय सर्वथा ॥ ३२.४८{४८} ॥
ये बुद्धं सुगतं स्मृत्वा गछन्ति मृत्युमात्मना ।
दुर्गतिं ते न गछन्ति सम्यान्त्येव सुखावतीम् ॥ ३२.४९{४९} ॥
तस्मात्ते सुधियः सन्तः त्यक्त्वा यायात्कुलं गृहम् ।
संबुद्धस्मरणं ध्यात्वा तिष्ठन्ति निर्जने वने ॥ ३२.५०{५०} ॥
तथाहं तत्समालोक्य संबुद्धं शरणं गतः ।
समाधाय सदा स्मृत्वा वसेयं विजने वने ॥ ३२.५१{५१} ॥
इत्येवं मनसा ध्यात्वा विरूपः स प्रसन्नधीः ।
स संपदं गृहं त्यक्त्वा जीर्णोद्यानं समाश्रयत् ॥ ३२.५२{५२} ॥
तत्रोद्याने विविक्ते स पर्णकुट्टिं समाश्रयन् ।
भगवन्तमनुस्मृत्वा तस्थौ ध्यानसमाहितः ॥ ३२.५३{५३} ॥
तदा स भगवाञ्छास्ता तं तथा स्थितम् ।
विशुद्धाशयमालोक्य समुद्धर्तुं समुद्यतः ॥ ३२.५४{५४} ॥
ततः स भगवान्नाथो भिक्षुसंघसमन्वितः ।
तत्रोद्याने विरूपं तं पश्यन् भास्वानुपाचरत् ॥ ३२.५५{५५} ॥
तत्प्रभापरिस्पृष्टोऽसौ विरूपः सत्सुखान्वितः ।
विस्मितस्तं समायातं ससांघिकमपश्यत ॥ ३२.५६{५६} ॥
तं मुनींद्रं समालोक्य विरूपः स विमोहितः ।
जेह्रीयमान उत्थाय परायितुं ततोऽचरत् ॥ ३२.५७{५७} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा विरूपं तं परायितम् ।
सहसर्द्ध्या दिशो मार्गे निरुध्याभ्यतिष्ठत ॥ ३२.५८{५८} ॥
तथा निरुध्यमानः स विरूपस्तेन शासिना ।
परायितुं प्रयत्नेन न शशाक कथं चन ॥ ३२.५९{५९} ॥
स परिखिन्नात्मा विरूपो लज्जिताशयः ।
पर्णकुट्टिसमासीनंस्तस्थौ भीतो दिवान्धवत् ॥ ३२.६०{६०} ॥
तत्र स भगवान् दृष्ट्वा निलीनं लज्जयासने ।
(र्म् ३६२)
संनिरोधसमापत्तिं समाधिं विदधे तदा ॥ ३२.६१{६१} ॥
ततः स भगवञ्छास्ता तत्समाधेः समुत्थितः ।
स्वयं विरूपमात्मानं निर्माय विकृताश्रयम् ॥ ३२.६२{६२} ॥
भोजनपूर्णमादाय शरावं मृन्मयं ततः ।
शनैस्तस्य विरूपस्य पर्णकुट्ट्यन्तिकेऽचरत् ॥ ३२.६३{६३} ॥
तत्र तं समुपायातं विरूपं विकृताश्रयम् ।
स विरूपः समालोक्य हर्षित एवमब्रवीत् ॥ ३२.६४{६४} ॥
स्वागतं भो सहाये हि कुत्र गन्तुमिहागतः ।
तिष्ठात्रावां सदावासे वत्स्यावहे सुखान्विता ॥ ३२.६५{६५} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा भगवान् स विरूपधृक् ।
त्वां द्रष्टुमिहायामि प्रोक्त्वेति समुपाश्रयेत् ॥ ३२.६६{६६} ॥
तत्र स्थितः कथां कृत्वा भगवान् स विरूपधृक् ।
ददौ तस्मै विरूपाय सुरसामृतभोजनम् ॥ ३२.६७{६७} ॥
तत्प्रदत्तं प्रभुक्त्वान्नं स विरूपः स मोदितः ।
तत्क्षणात्परिपुष्टाङ्गो बभूव प्रीणितेन्द्रियः ॥ ३२.६८{६८} ॥
ततः स भगवाञ्छास्ता दृष्ट्वा तं संप्रमोदितम् ।
स्वरूपेण स्थितस्तत्र व्यराजत्संप्रभासयन् ॥ ३२.६९{६९} ॥
तं सौम्यभद्ररूपाङ्गं श्रीघनं शुभितेंद्रियम् ।
स विरूपः समालोक्य विस्मितश्चैवमब्रवीत् ॥ ३२.७०{७०} ॥
अहो कथं भवत्येवमभिरूपतरो भवान् ।
कस्य पुण्यविपाकान् तद्वक्तुमर्हति मे पुरः ॥ ३२.७१{७१} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
बोधयितुं विरूपं तं समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३२.७२{७२} ॥
महाविद्यास्ति मे साधो संबोधिसाधनोत्तमा ।
चित्तप्रसादसंजातजनन्याख्या महेबलः ॥ ३२.७३{७३} ॥
तस्या एव प्रभावेन भवाम्यहं शुभेंद्रियः ।
समंतभद्ररूपाङ्गः सर्वसत्वमनोहरः ॥ ३२.७४{७४} ॥
इत्यादिश्य मुनीन्द्रः स भगवांस्तत्र शुभासने ।
सद्धर्मं समुपादेस्तुं समाश्रयत्प्रभासयन् ॥ ३२.७५{७५} ॥
ततस्ते सांघिकाः सर्वे सौम्यरूपाः शुभेंद्रियाः ।
परिवृत्य मुनीन्द्रं तं पुरस्कृत्योपतस्थिरे ॥ ३२.७६{७६} ॥
तान् सर्वान् समुपासीनान् सौम्यरूपाञ्छुभेन्द्रियान् ।
दृष्ट्वा तं सुगतं मत्वा बभूव विस्मयान्वितः ॥ ३२.७७{७७} ॥
अहो भाग्य मया लब्धं महत्पुण्यमिहाधुना ।
यन्ममार्थे मुनीन्द्रोऽयं ससांघिक उपागतः ॥ ३२.७८{७८} ॥
नूनमत्र मुनीन्द्रोऽयं मत्कर्मपरिचोदितः ।
सद्धर्मं समुपादेष्टुं ससंघः कृपयागतः ॥ ३२.७९{७९} ॥
तदहमस्य मुनीन्द्रस्य श्रद्धया शरणं गतः ।
सत्कृत्य सौगतं धर्मं श्रोतुमर्हे समाहितः ॥ ३२.८०{८०} ॥
इत्येवं मनसा ध्यात्वा विरूपः स प्रमोदितः ।
उपेत्य सांजलिर्नत्वा तं मुनीन्द्रमुपाश्रयत् ॥ ३२.८१{८१} ॥
तदा तस्य विरूपस्य बुद्धपुण्यानुभावतः ।
लक्ष्मी प्रादुरभूत्तत्र दिव्यभोगप्रदायिनी ॥ ३२.८२{८२} ॥
(र्म् ३६३)
तदा सोऽभूद्विरूपोऽपि दिव्याभिरूपसुन्दरः ।
परिशुद्धत्रिकायोऽपि सद्गुणार्थो शुभांशिकः ॥ ३२.८३{८३} ॥
ततः सोऽतिप्रसन्नात्मा दृष्ट्वैतत्महदद्भुतम् ।
मुदा तस्य मुनेः पादौ ववन्दे स कृतांजलिः ॥ ३२.८४{८४} ॥
ततः उत्थाय तं नाथं भगवंतं ससांघिकम् ।
समालोक्य प्रसन्नात्मा प्रार्थयत्स समादरात् ॥ ३२.८५{८५} ॥
भगवन् भवता शास्तः कृपादृष्टिप्रसादतः ।
प्रादुर्भूतात्र मे लक्ष्मी भवामि यातिसुंदरः ॥ ३२.८६{८६} ॥
तदेतन्महदाश्चर्यं दृष्ट्वा मे रोचते मनः ।
भवतां शरणे स्थित्वा चरितुं संवरं सदा ॥ ३२.८७{८७} ॥
तदत्र भगवन्नाथ कृपया बुद्धशासने ।
अन्वाहृत्य शुभे धर्मे नियोक्तुं मां समर्हति ॥ ३२.८८{८८} ॥
श्रद्धयाहं जगन्नाथ भवतां शरणं गतः ।
प्रव्रज्य संवरं धृत्वा चरिष्येऽत्र समाहितः ॥ ३२.८९{८९} ॥
इति तत्संप्रार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तस्य शुद्धाशयमालोक्य समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३२.९०{९०} ॥
यदि वांछास्ति ते वत्स चरितुं सौगतं व्रतम् ।
पितुराज्ञां समासाद्य प्रागछ दास्यते तदा ॥ ३२.९१{९१} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स प्रतिहर्षितः ।
मुदा तस्य मुनेः पादौ प्रणत्वैव ततोऽचरत् ॥ ३२.९२{९२} ॥
तत्र स स्वगृहे गत्वा पादौ पितुः कृतांजलिः ।
प्रणत्वा पुरतः स्थित्वा प्रावददेवमादरात् ॥ ३२.९३{९३} ॥
ततोद्याने विरूपोऽहमिति लज्जाविषादितः ।
पर्णकुट्यां समासीनो ध्यत्वा वसामि योगवित् ॥ ३२.९४{९४} ॥
तत्र स भगवान् बुद्धः ससंघः स्वयमागतः ।
बोधयित्वामृतं भोग्यं ददाति समुपायवित् ॥ ३२.९५{९५} ॥
तद्दत्तममृतं भुक्त्वा भवामि सुंदराकृतिः ।
लक्ष्मीश्चापि समुद्भूता ममैवं जायते शुभम् ॥ ३२.९६{९६} ॥
एतत्सर्वं मुनीन्द्रस्य कृपादृष्टिप्रसादतः ।
नान्यथा हीति विज्ञाय प्रसीद सुगते सदा ॥ ३२.९७{९७} ॥
एवमेतत्महच्चित्रं दृष्ट्वा मे संप्रसादितम् ।
मनोऽद्य शासने बौद्धे चरितुं रोचते व्रतम् ॥ ३२.९८{९८} ॥
एतत्संप्रार्थनां कर्तुमिहाहं प्रागतो मुदा ।
तदत्र कृपया तात तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ ३२.९९{९९} ॥
एतत्पुण्यविभागेन त्वं चापि सुगतीं व्रजेः ।
तत्र च सर्वदा सौख्यं भुक्त्वा यायाज्जिनालयम् ॥ ३२.१००{१००} ॥
इति मत्वा प्रसीदात्र मा कुरुष्व मनोऽन्यथा ।
श्रद्धयानुग्रहं कृत्वा तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ ३२.१०१{१} ॥
इति संप्रार्थितं श्रुत्वा स गृहस्थः सविस्मयः ।
पिता तं स्वात्मजं दृष्ट्वा सुचिरादेवमब्रवीत् ॥ ३२.१०२{२} ॥
अहो हि भाग्यवान् पुत्र पुण्यवाञ्छाभि सांप्रतम् ।
यतोऽसौ कृपयोपेत्य बुद्धत्त्वामभिरक्षति ॥ ३२.१०३{३} ॥
तत्तेऽस्ति यदि वाञ्छति चरितुं सौगतं व्रतम् ।
तं बुद्धशरणं गत्वा व्रतं चर समाहितः ॥ ३२.१०४{४} ॥
(र्म् ३६४)
इति पित्रोदितं श्रुत्वा स विरूपः प्रसादितः ।
पादौ पित्रोः प्रणत्वैव सहसा प्राचरद्गृहात् ॥ ३२.१०५{५} ॥
ततो जेताश्रमे गत्वा स विरूपः प्रमोदितः ।
पादौ तस्य मुनेर्नत्वा प्रार्थयेदेवमादरात् ॥ ३२.१०६{६} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ लब्धानुज्ञः सामागताः ।
तद्भवान् कृपया मह्यं संवरं दातुमर्हति ॥ ३२.१०७{७} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवांस्तस्य मस्तके ।
सव्यहस्तेन संस्पृष्ट्वा शासने तं समग्रहीत् ॥ ३२.१०८{८} ॥
तत्र स व्राजितः सास्त्रा विरूपो मुण्डितोऽपि सः ।
खिक्खिरिपात्रभृच्चीवरप्रावृतो वभौ ॥ ३२.१०९{९} ॥
ततः स भिक्षुरात्मज्ञः संयमी विजितेंद्रियः ।
मत्वा संसारसंस्कारगतीः क्षणविघातिनीः ॥ ३२.११०{१०!} ॥
भित्वाविद्यागणान् बोधिपक्षे धर्मेषु प्रोद्यतः ॥ ३२.१११{१०!} ॥
ततः स धारणीविद्यासमाधिनिरतो यतिः ।
सर्वक्लेशगणाञ्जित्वा साक्षादर्हत्वमाप्तवान् ॥ ३२.११२{११} ॥
संसारलाभसत्कारनिःस्पृहो निर्मलाशयः ।
परिशुद्धत्रिकायश्च निर्विकल्पो निरंजनः ॥ ३२.११३{१२} ॥
स देवासुरलोकानामपि त्रैधातुचारिणाम् ।
मान्यः पूज्योऽभिवन्द्योऽभूद्ब्रह्मचरी स योगवित् ॥ ३२.११४{१३} ॥
तदा ते भिक्षवः सर्वे दृष्ट्वा तं यतिमुत्तमम् ।
विस्मितास्तं मुनिं नत्वा पप्रछुस्तत्पुराकृतम् ॥ ३२.११५{१४} ॥
भगवन्नर्हतानेन किं कर्म प्रकृतं पुरा ।
येनायं दुरिताकारो विरूपो जायतेऽधुना ॥ ३२.११६{१५} ॥
यच्चायं भगवाच्छास्त भवता संप्रसादितः ।
लक्ष्मीवानभिरूपश्च भवति सद्गुणारतः ॥ ३२.११७{१६} ॥
यच्चायं शासने बौद्धे श्रद्धया शरणं गतः ।
सहसा क्लेशसंघारीञ्जित्वार्हत्त्वं समाप्तवान् ॥ ३२.११८{१७} ॥
तदस्य सर्ववृत्तांतं यदनेन पुराकृतम् ।
सुविस्तरं समाख्याय सर्वान्नः परिबोधय ॥ ३२.११९{१८} ॥
इति तैर्भिक्षुभिः सर्वैः प्रार्थिते स मुनीश्वरः ।
सर्वांस्तान् सांघिकान् भिक्षून् समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३२.१२०{१९} ॥
शृणुत भिक्षवः सर्वे यदनेन पुराकृतम् ।
तत्सर्वैः कर्म वक्ष्यामि सर्वलोकप्रबोधने ॥ ३२.१२१{२०} ॥
यथाभूत्पुरा बुद्धः पुष्याभिधस्तथागतः ।
सर्वज्ञोऽर्हञ्जगच्छास्ता धर्मराजो मुनीश्वरः ॥ ३२.१२२{२१} ॥
स भगवाञ्जगन्नाथः कृत्वा भद्रं समंततः ।
सर्वत्र सौगतं धर्ममुपदेष्टुमुपाचरत् ॥ ३२.१२३{२२} ॥
एवं सर्वत्र लोकेषु ससांघिकः स मारजित् ।
पूर्वोत्तरदिशो भागे राजधानीमुपाश्रयत् ॥ ३२.१२४{२३} ॥
तत्र स भगवाञ्छास्ता सर्वसत्वहितार्थभृत् ।
आदिमध्यान्तकल्याणमार्यधर्ममुपादिशत् ॥ ३२.१२५{२४} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकः प्रबोधितः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा प्रचेरिरे शुभे सदा ॥ ३२.१२६{२५} ॥
(र्म् ३६५)
तत्र स भगवान् पुष्यो बुद्धदृष्ट्य समंततः ।
लोके पश्यन् हितं कर्तुं ददर्श द्वौ जिनात्मजौ ॥ ३२.१२७{२६} ॥
एकः शाक्यमुनिर्नाम मैत्रेयश्चापरः सुधीः ।
तस्मिन् काले उभवेतौ बोधिसत्वौ जिनात्मजौ ॥ ३२.१२८{२७} ॥
मैत्रेयस्य सुबुद्धेः स्वसंततिः परिपाकिता ।
तस्य शास्तुश्च वैनेयाः सत्वा न परिपाचिताः ॥ ३२.१२९{२८} ॥
शाक्यमुनेस्तु वैनेयाः परिपक्वा न संततिः ।
एवं स सुगतः पुष्यो दृष्ट्वैवं समचिंतयत् ॥ ३२.१३०{२९} ॥
अहो शाक्यमुनेर्न स्वसन्ततिः परिपाचिता ।
तत्स्वसन्ततिपाकार्थं चरेयाहं तदन्तिके ॥ ३२.१३१{३०} ॥
इति विचिन्त्य पुष्यः स तथागतः ससांघिकः ।
हिमवंतं गिरिं गत्वा प्रचक्राम प्रभासयन् ॥ ३२.१३२{३१} ॥
तत्र रत्नगुहायां स प्रविश्य स मुनीश्वरः ।
तेजोधातुसमापन्नो ध्यात्वा तस्थौ शुभासने ॥ ३२.१३३{३२} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र शाक्यमुनिः स सन्मतिः ।
फलमूलसमाहर्तुं तदन्तिकमुपाचरत् ॥ ३२.१३४{३३} ॥
तत्र रत्नगुहायां तं पुष्यं तथागतं मुनिम् ।
सुपर्यङ्कसमासीनं ध्यानलीनं प्रभासितम् ॥ ३२.१३५{३४} ॥
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनैः परिभूषितम् ।
रत्नावलिमिवोज्वालं शतसूर्य्याधिकप्रभम् ॥ ३२.१३६{३५} ॥
सौम्यं दिव्यातिरिक्ताभं समंतभद्ररूपिणम् ।
सुप्रसन्नमुखाम्भोजं धर्मराजं समैक्षत ॥ ३२.१३७{३६} ॥
तत्र तं सुगतं दृष्ट्वा शाक्यमुनिः स मोदितः ।
सहसा सांजलिर्नत्वा पूजांगैनार्चयन्मुदा ॥ ३२.१३८{३७} ॥
ततः स एकपादेन स्थित्वा सप्तनिशां मुदा ।
सांजलिः प्रणतिं कृत्वा तुष्टाव गाथयानया ॥ ३२.१३९{३८} ॥
न दिवि भुवि वा नास्मिल्लोके न वैश्रवणालये ।
न मरुभवने दिव्ये स्थाने न दिक्षु विदिक्षु वा ॥ ३२.१४०{३९} ॥
चरतु वसुधां स्फीतां कृत्स्नां सपर्वतकाननाम् ।
पुरुषवृषभस्य तुल्यान्यो महाश्रमणः कुतः ॥ ३२.१४१{४०} ॥
एतयो गाथया स्तुत्वा तं पुष्यं सुगतं मुनिम् ।
स शाक्यमुनिरुत्साहात्सप्तरात्रिं मुदा भजन् ॥ ३२.१४२{४१} ॥
ततः सप्तदिनान्ते स पुष्यथागतो मुदा ।
परिस्तुतस्तमालोक्य शाक्यमुनिमभाषत ॥ ३२.१४३{४२} ॥
साधु साधु महासत्व त्वमेवं यत्समुद्यतः ।
अनेन बलवीर्येण संपन्नेन द्विजोत्तम ॥ ३२.१४४{४३} ॥
नवकल्पाः परावृत्ताः संस्तुत्याद्य तथागतम् ।
क्रमात्पारमिताः पूर्य संबोधिं समवाप्नुयाः ॥ ३२.१४५{४४} ॥
इत्यादिश्य मुनीन्द्रोऽसौ पुष्यो धर्माधिपो जिनः ।
परिवृत्तो महेशाख्यैस्तत्र ध्यानारतोऽभसत् ॥ ३२.१४६{४५} ॥
सोऽपि शाक्यमुनिर्बोधिसत्वो द्विजोत्तमः सुधीः ।
तस्य पुष्यस्य सद्भक्त्य शरणस्थः सदाभजत् ॥ ३२.१४७{४६} ॥
तत्र तस्मिन् स्थिते बुद्धे देवी गुहानिवासिनी ।
(र्म् ३६६)
तद्गुहायां प्रवेष्टुम्ऽसौ न शशाक कथं चन ॥ ३२.१४८{४७} ॥
ततः सातिविरूपाक्षा विकृतांशा दुराकृतिः ।
भूत्वा तं सुगतं पुष्यं ध्यानालीनमभीषपत् ॥ ३२.१४९{४८} ॥
तथा सा सुचिरेणापि भीषपीत्वापि दुर्मतिः ।
किञ्चित्तस्य मुनेश्चित्तं चारयितुं शशाक न ॥ ३२.१५०{४९} ॥
तदा सा शंकिताखिन्ना विस्मयाहतमानसा ।
स्वरूपेणैव तं द्रष्टुं प्रणता समुपाचरत् ॥ ३२.१५१{५०} ॥
तत्र तं सुगतं पुष्यं तथागतं मुनीश्वरम् ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनैः परिमण्डितम् ॥ ३२.१५२{५१} ॥
सर्वातिक्रांतसौम्याभं शतसूर्याधिकप्रभम् ।
शान्तरूपं सुभद्रांगं ध्यानालीनमपश्यत ॥ ३२.१५३{५२} ॥
दृष्ट्वैव सा प्रसादन्ती पुण्यात्मायं सुसिद्धिमान् ।
इति ध्यात्वा सुरूपेण तदन्तिकमुपाचरत् ॥ ३२.१५४{५३} ॥
तत्र सा सांजलिर्नत्वा पादौ तस्य मुनेः पुरः ।
स्थित्वा क्षमार्थनां कर्त्तुं प्रार्थयदेवमानता ॥ ३२.१५५{५४} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ यन्मया प्रकृतं त्वयि ।
तत्क्षमस्व जगन्नाथ क्षान्तिधर्माधिपोऽसि हि ॥ ३२.१५६{५५} ॥
तदत्राहं जगच्छास्तर्भवतां शरणं गता ।
सर्वदा समुपाश्रित्य भजेयं श्रद्धया मुदा ॥ ३२.१५७{५६} ॥
यदत्र ते ससंघस्य यथाविधि समर्चितुम् ।
इछाम्यहं जगन्नाथ तदध्युषितुमर्हति ॥ ३२.१५८{५७} ॥
इति तेनार्थिते पुष्यो भगवान् स मुनीश्वरः ।
तां विशुद्धाशयां दृष्ट्वा तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ ३२.१५९{५८} ॥
तथाधिवासितं शास्त्रा मत्वा साभ्यनुमोदिता ।
आशु तद्भोज्यसामग्रीं सहसा समसाधयत् ॥ ३२.१६०{५९} ॥
ततः सा मुदितोपेत्य पूजांगैस्तं मुनीश्वरम् ।
अभ्यर्च्य भोजनैर्दिव्यैः ससंघं समतोषयत् ॥ ३२.१६१{६०} ॥
ततः सा भोजनान्तेऽपि प्रणत्वा साञ्जलिर्मुदा ।
भूत्वा क्षमापयित्वा च प्रार्थयदेवमानता ॥ ३२.१६२{६१} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां शरणे स्थिता ।
सदोपस्थानमाधाय भजिष्यामि समाहिता ॥ ३२.१६३{६२} ॥
तत्क्षमस्व जगन्नाथ यन्मयापकृतं वृथा ।
प्रसीदतु भवाञ्छास्ता संबुद्धो हि क्षमाकरः ॥ ३२.१६४{६३} ॥
इति तयार्थितं श्रुत्वा पुष्यः स भगवान्मुनिः ।
देवतां तां समालोक्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ ३२.१६५{६४} ॥
शृणुष्व देवते धर्ममिहामुत्र शुभाप्तये ।
धर्मेण रक्षिता लोके सर्वत्रापि सुखी भवेत् ॥ ३२.१६६{६५} ॥
तदादौ श्रद्धया धर्मं श्रोतव्यं सौगतं वरम् ।
ततस्त्रिरत्नमभ्यर्च्य दातव्यं दानमर्थिने ॥ ३२.१६७{६६} ॥
ततः शुद्धत्रिकायः स्याच्छुद्धशीलः शुभाशयः ।
ततः सत्यसमाधानः सर्वसत्वक्षमाकरः ॥ ३२.१६८{६७} ॥
संबोधिसाधनोद्योगात्सर्वक्लेशान् विनिर्जयेत् ।
ततो ध्यानसमाधिस्थः प्रज्ञारत्नमवाप्नुयात् ॥ ३२.१६९{६८} ॥
(र्म् ३६७)
तत्सुरत्नानुभावेन सर्वमारान् विनिर्जयन् ।
सर्वसत्वहितार्थेन संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ ३२.१७०{६९} ॥
एवं मत्वात्र संसारे सर्वदा शुभवाञ्छिभिः ।
धर्मं श्रुत्वा सदा दानं प्रकर्त्तव्यं यथेप्सितम् ॥ ३२.१७१{७०} ॥
त्वं चाप्येवं सदा सौख्यं यदीछसि शुभान्वितम् ।
त्रिरत्नं भजनं कृत्वा कुरु दानं यथेप्सितम् ॥ ३२.१७२{७१} ॥
एतत्पुण्यं तु संबोधिप्राप्तये परिणामय ।
एतत्पुण्यविपाकेन नूनं बोधिं समाप्नुयाः ॥ ३२.१७३{७२} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सा देवता मुदा ।
तथा हीतिप्रतिज्ञाय प्राभ्यनन्दत्प्रबोधिता ॥ ३२.१७४{७३} ॥
ततः स सुगतः पुष्यस्तथागतः ससांघिकः ।
प्रभासयन् समुत्थाय स्वाश्रमे समुपाश्रयत् ॥ ३२.१७५{७४} ॥
एष ह्ययं विरूपोऽसौ देवता या गुहाश्रिता ।
युष्माभिः सत्यमेवेति मन्यतां नान्यथा खलु ॥ ३२.१७६{७५} ॥
एवं मत्वात्र संसारे सर्वदा सुखवाञ्छिभिः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरितव्यं शुभे सदा ॥ ३२.१७७{७६} ॥
शुभस्य कर्मणः पाके शुभतैवं सदा भवे ।
कृष्णस्य दुःखतैवं हि मिश्रितस्यापि मिश्रितम् ॥ ३२.१७८{७७} ॥
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्म क्वापि कदा चन ।
येनैव यत्कृतं कर्म तेनैव भुज्यते फलम् ॥ ३२.१७९{७८} ॥
नाग्निभिर्दह्यते कर्म क्लिद्यते नापि चोदकैः ।
शुष्यते वायुभिर्नैव क्षीयते च न भूमिषु ॥ ३२.१८०{७९} ॥
नान्यथापि भवे नैव कर्म क्वापि कथं चन ।
यद्यथा प्रकृतं कर्मं तत्तथैव कुलेद्ध्रुवम् ॥ ३२.१८१{८०} ॥
यदसौ देवता तत्र गुहाश्रिता दुराशया ।
विकृताङ्गा विरूपाक्षा भूत्वा पुष्यं व्यभीषपत् ॥ ३२.१८२{८१} ॥
एतत्पापविपाकेन पंचजन्मशतान्यपि ।
विकृताङ्गो विरूपाक्षो बभूवायं भवे सदा ॥ ३२.१८३{८२} ॥
एतत्पापाविमुक्तोऽयं विरूपो विकृताकृतिः ।
विभ्रन्स्यो दुर्भगाकारो भवत्यत्रापि सांप्रतम् ॥ ३२.१८४{८३} ॥
यच्चासौ देवता पश्चात्तापसंतपिताशया ।
तस्य पुष्यस्य बुद्धस्य प्रसन्ना शरणं गता ॥ ३२.१८५{८४} ॥
श्रद्धया भोजनैर्दिव्यैः सत्कृत्य प्राभजन्मुदा ।
एतत्पुण्यविपाकेन लेभेऽनन्तं सुखं भवे ॥ ३२.१८६{८५} ॥
अत्रापि शासने बौद्धे श्रद्धया समुपागतः ।
प्रव्रज्यासंवरप्राप्तः साक्षादर्हत्वमाप्तवान् ॥ ३२.१८७{८६} ॥
इति यूयं परिज्ञाय चरध्वं सर्वदा शुभे ।
ततो बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयुः ॥ ३२.१८८{८७} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण सर्वे ते सांघिका अपि ।
श्रुत्वानुमोदिताः सत्यमित्युक्त्वा परिमेनिरे ॥ ३२.१८९{८८} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं मयात्र कथ्यते ।
त्वयाप्येवं महाराज चरितव्यं शुभे सदा ॥ ३२.१९०{८९} ॥
प्रजाश्चापि तथा राजन् बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य पालनीयः सदादरात् ॥ ३२.१९१{९०} ॥
तेन ते सर्वदा नित्यं सर्वत्रापि शुभं भवेत् ।
(र्म् ३६८)
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३२.१९२{९१} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथा हीति प्रतिज्ञाय प्राभ्यनन्दत्प्रबोधितः ॥ ३२.१९३{९२} ॥
शास्त्रादिष्टं प्रसन्ना इदमपि मनुज ये विरूपावदानं शृण्वन्ति श्रावयन्ति प्रमुदितमनसो ये च पुण्याभिरागाः ।
सर्वे ते श्रीसमेताः सकलगुणधराः सत्सुखानि प्रभुक्त्वा संबुद्धभक्तिरक्ताः सुगतवरगृहे संप्रयान्ति प्रमोदम् ॥ ३२.१९४{९३} ॥

++ इति रत्नावदानतत्वे विरूपावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ३६९)
xxxइं क्षेमावदान
अथाशोको महाराजः कृतांजलिः पुरः स्थितः ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ ३३.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं समर्हसि ॥ ३३.२{२} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन् सुधीर्यतिः ।
अशोकं तं महीपालं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३३.३{३} ॥
शृणु राजन्महाभाग यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं तत्प्रवक्ष्यामि तव धर्मविवृद्धये ॥ ३३.४{४} ॥
तद्यथाभूत्पुरा पूर्य्यां श्रावस्त्यां कौशलाधिपः ।
प्रसेनजिदिति ख्यातो महाराजा महीपतिः ॥ ३३.५{५} ॥
वाराणस्यां तदाचारो ब्रह्मदत्ताभिधो नृपः ।
महाराजो महीपालनृपाधिपस्तदाभवत् ॥ ३३.६{६} ॥
तदा तयोर्महीभोक्त्रोः परस्परविरुद्धयोः ।
महाहवसमारंभाद्बभूव क्षुभिताशयम् ॥ ३३.७{७} ॥
तत्र स क्षत्रियो राजा प्रसेनजिन्नराधिपः ।
स्वस्त्ययनविधिं कृत्वा सर्वान्तःपुरिकान्वितः ॥ ३३.८{८} ॥
चतुरंगवलैः सार्द्धं महोत्साहं प्रणादयन् ।
वैजयन्तीं समुच्छ्राय कोशलाविषयान्ततः ॥ ३३.९{९} ॥
पर्यन्ते सहसा गत्वा वीर्योत्साहसमन्वितः ।
वध्वा काष्टपटं तत्र प्रावतस्थे पुरे यथा ॥ ३३.१०{१०} ॥
तच्छ्रुत्वा ब्रह्मदत्तोऽपि क्षत्रियो भूपतिर्नृपः ।
स्वस्त्ययनविधिं धृत्वा स्वान्तःपुरसमन्वितः ॥ ३३.११{११} ॥
चतुरंगवलैः सार्द्धं जयोत्साहं निनादयन् ।
वैजयन्तीं समुच्छ्राय नद्या तीरमुपाचरत् ॥ ३३.१२{१२} ॥
तत्रैव समुपाश्रित्य वीर्योत्साहसमन्वितः ।
वध्वा काष्टपटं तत्र संतस्थे नगरे यथा ॥ ३३.१३{१३} ॥
तत्र स भूपती राजा ब्रह्मदत्तो नराधिपः ।
अग्रराज्ञ्या सहारक्तः संरेमे परिचारयन् ॥ ३३.१४{१४} ॥
तदा स महिषी राज्ञा सह क्रीडारता सती ।
स्वल्पाहाररता गौरा दोहदलक्षणं दधौ ॥ ३३.१५{१५} ॥
तथा तस्मिन् क्षणे सोऽपि प्रसेनजिन्नराधिपः ।
महिष्या सह संरक्तः प्ररेमे परिचारयन् ॥ ३३.१६{१६} ॥
तदा सापि महाराज्ञी स्वामिक्रीडानुचारिणी ।
स्वल्पाहारोत्सहा गौरा दधौ दोहदलक्षणम् ॥ ३३.१७{१७} ॥
क्रमात्तोऽपि महाराज्ञ्यां प्रवृद्धगर्भहारिते ।
पीनस्तने हरिद्राभवर्णेऽभूतां कृशाङ्गिके ॥ ३३.१८{१८} ॥
(र्म् ३७०)
ततोऽग्रमहिषी राज्ञो ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
सा सूत समये पुत्रं दिव्यांशमतिसुंदरम् ॥ ३३.१९{१९} ॥
तच्छ्रुत्वा स भूपालो ब्रह्मदत्तः प्रमोदितः ।
सहसोपेत्य तं पुत्रं दृष्ट्वा न तृप्तिमाययौ ॥ ३३.२०{२०} ॥
तस्मिन्नेव दिने तस्य प्रसेनजिन्महीपतेः ।
भार्यापि समये सूत सुतां दिव्यातिसुंदरीम् ॥ ३३.२१{२१} ॥
स्त्रीरत्नलक्षणोपेतं सुभद्रांगीमनोहराम् ।
रमोपमं शुभाकारां मनापां रतिसंनिभाम् ॥ ३३.२२{२२} ॥
तच्छ्रुत्वा स महीपालः प्रसेनजित्प्रसादितः ।
सहसोपेत्य तां पुत्रीं ददर्सातिप्रमोदितः ॥ ३३.२३{२३} ॥
तां दृष्ट्वा स नरेंद्रोऽपि मे वभूव समागतः ।
तामेव सुचिरं पश्यन्नवतस्थे सुनिश्चलः ॥ ३३.२४{२४} ॥
तयोरप्युभयो राज्ञोः स्कंधाचाराः प्रवर्त्तिताः ।
ये नित्यं तत्प्रवृत्तांतं स्वप्रभोरुपहारकाः ॥ ३३.२५{२५} ॥
ये प्रसेनजितश्चारा ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
पुत्रो जात इति श्रुत्वा परिज्ञाय प्रसेदिरे ॥ ३३.२६{२६} ॥
ते प्रसेनजितो राज्ञः सहसा समुपागताः ।
कृतांजलिपुटो नत्वा पुर एवं न्यवेदयन् ॥ ३३.२७{२७} ॥
जय देव महाराज शृणु तत्र प्रवर्त्तितम् ।
ब्रह्मदत्तस्य भूपस्य पुत्रो जातोऽधुना खलु ॥ ३३.२८{२८} ॥
सांप्रतं तत्र राजेन्द्रशुभोत्साहं प्रवर्त्तते ।
तत्त्वया सह संवंधं कृत्वा स स्वपुरं व्रजेत् ॥ ३३.२९{२९} ॥
तत्प्रसीद महाराज मा विभैषीः शुभं भवेत् ।
तेन संधिं भवान् कृत्वा विहरतां यथासुखम् ॥ ३३.३०{३०} ॥
इति तैः कथितं श्रुत्वा स प्रसेनजिन्नराधिपः ।
सत्यमेतदिति ज्ञात्वा प्रससादऽविशंकितः ॥ ३३.३१{३१} ॥
तथा ये ब्रह्मदत्तस्य गूढचाराः प्रवर्त्तिताः ।
ते प्रसेनजितः पुत्री जातेति शुश्रुवुस्तदा ॥ ३३.३२{३१} ॥
ततस्ते सहसा तत्र ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
पुरतः समुपाश्रित्य प्रणत्वैवं न्यवेदयन् ॥ ३३.३३{३३} ॥
जय देव महाराज शृणु तत्र प्रवर्त्तितम् ।
प्रसेनजिन्महीपस्य पुत्री जाताऽधुना खलु ॥ ३३.३४{३४} ॥
दारिका सा सुभद्रांगी दिव्यकामा रमोपमा ।
सर्वलक्षणसंपन्ना सुंदरी रतिसंनिभा ॥ ३३.३५{३५} ॥
तेन तत्र शुभोत्साहं प्रवर्त्ततेऽधुना प्रभो ।
तेन सहात्र संवंधं कर्त्तुमर्हति सर्वथा ॥ ३३.३६{३६} ॥
इति तैः कथितं श्रुत्वा ब्रह्मदत्तो नराधिपः ।
भद्रमिति परिज्ञाय तत्रैवं समचिंतयत् ॥ ३३.३७{३७} ॥
अहो चित्र महोत्साहो भद्रमेकस्मिन् दिवसे यतः ।
जातो मेऽत्र सुतो भद्रस्तस्यापि जायते सुता ॥ ३३.३८{३८} ॥
तत्तां भद्रां रमाकारां तं प्रसेनजितमादरत् ।
प्रार्थयित्वात्र पुत्राय सन्धिं कृत्वा चरेवहि ॥ ३३.३९{३९} ॥
इति निश्चित्य स ब्रह्मदत्तो राजा प्रसादितः ।
(र्म् ३७१)
सुजनं दूतमामंत्र्य पुर एवं समब्रवीत् ॥ ३३.४०{४०} ॥
गछ दूत महीपालं तं प्रसेनजितमादरात् ।
ममैवं वचसोपेत्य प्रार्थयस्व प्रबोधयन् ॥ ३३.४१{४१} ॥
ब्रह्मदत्तो महीपालो वदत्येवं समादरात् ।
भवता सह संवंधं कर्त्तुमिछामि सांप्रतम् ॥ ३३.४२{४२} ॥
यदेकस्मिन् दिने जातौ दारकावावयोरपि ।
सुता ते भद्रिका ख्याता मम पुत्रोऽपि भद्रिकः ॥ ३३.४३{४३} ॥
तदेतयोर्हि संवंधं कर्त्तुमर्हावहे ध्रुवम् ।
तद्भवान्मम पुत्राय स्वात्मजां दातुमर्हति ॥ ३३.४४{४४} ॥
एवं कृतेऽपि संवंधे यावज्जीवं सदावयोः ।
वैरोत्सर्गो भवेन्नूनं प्रीतिसंधिर्न भेत्स्यति ॥ ३३.४५{४५} ॥
तदावयोः सदा भद्रं विषयेषु समंततः ।
निरीतिकं शुभोत्साहं भविष्यति न संशयः ॥ ३३.४६{४६} ॥
इति मे वचसा राजा प्रसेनजित्स कौशलः ।
प्रार्थनीयस्त्वया साधो गछास्तु ते सुमंगलम् ॥ ३३.४७{४७} ॥
इत्यादिष्टं नरेन्द्रेण श्रुत्वा दूतः स बोधितः ।
तथेत्युक्त्वा नृपं नत्वा समुत्थाय ततोऽचरत् ॥ ३३.४८{४८} ॥
तत्र स सहसा गत्वा तं प्रसेनजितं नृपम् ।
उपेत्य सांजलिर्नत्वा पुरस्थ एवमब्रवीत् ॥ ३३.४९{४९} ॥
जय देव महाराज यदर्थेऽहमिहागतः ।
तदर्थं संप्रवक्ष्यामि भवां श्रोतुं समर्हति ॥ ३३.५०{५०} ॥
ब्रह्मदत्तो महाराजो भवतां कुशलं मुदा ।
पृछति सर्वदा नित्यं सर्वत्र विषयेष्वपि ॥ ३३.५१{५१} ॥
पुनरेवं स भूपालो ब्रह्मदत्तो ब्रवीत्यपि ।
भवता सह संवंधं कर्तुमिछामि सांप्रतम् ॥ ३३.५२{५२} ॥
यदेकस्मिन् दिने जातौ दारकावावयोरिह ।
सुता ते भद्रिका ख्यातो मम पुत्रोऽपि भद्रिकः ॥ ३३.५३{५३} ॥
तदेतयोर्हि संवंधं कर्तुमर्हामहे ध्रुवम् ।
तद्भवान्मम पुत्राय स्वात्मजां दातुमर्हति ॥ ३३.५४{५४} ॥
एवं कृतेऽपि संवंधे यावज्जीवं सदावयोः ।
वैरोत्सर्गो भवेन्नूनं प्रीतिसंधिर्न भेत्स्यते ॥ ३३.५५{५५} ॥
तदावयोः सदा भद्रं विषयेषु समंततः ।
निरीतिकं शुभोत्साहं भवेदेव न संशयः ॥ ३३.५६{५६} ॥
इति मे वचसा राजा प्रसेनजित्स कौशलः ।
प्रार्थनीयस्त्वया साधो गछास्तु त्वं समाहितः ॥ ३३.५७{५७} ॥
इत्यादिश्य नरेन्द्रेण ब्रह्मदत्तेन भूर्भुजा ।
प्रेषितोऽहं महाराज भवतामंतिके खलु ॥ ३३.५८{५८} ॥
तत्तेन भूपतीशेन यथादिष्टं नराधिप ।
भवानपि तथा कर्तुमर्हत्येदन्न नान्यथा ॥ ३३.५९{५९} ॥
एवं हि भवतां भद्रं यावाज्जीवं सुखैः सदा ।
सर्वत्र मङ्गलोत्साहं भवेन्नूनं न संशयः ॥ ३३.६०{६०} ॥
तद्भवानपि राजेन्द्र ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
पुत्राय स्वात्मजां भद्रां संप्रदातुमिहार्हति ॥ ३३.६१{६१} ॥
(र्म् ३७२)
इति तेन समाख्यातं श्रुत्वा स कोशलाधिपः ।
तुष्णीभूत्वा क्षणं तत्र मनसैवं व्यचिंतयेत् ॥ ३३.६२{६२} ॥
अहो मे जायते क्षेमं यदसौ क्षत्रियाधिपः ।
वैरं विहाय संवन्धं कर्त्तुमिछति सांप्रतम् ॥ ३३.६३{६३} ॥
तदहं तेन भूपेन यथादिष्टं तथाऽधुना ।
दत्वैनां स्वात्मजां भद्रां संधिं कुर्यां शुभाप्तये ॥ ३३.६४{६४} ॥
एवं कृते सदा क्षेमं सर्वत्र विषयेष्वपि ।
मम तस्यापि भूपस्य भवेन्नूनं न चान्यथा ॥ ३३.६५{६५} ॥
इति ध्यात्वा विनिश्चित्य प्रसेनजित्स कौशलः ।
तं दूतं समुपामंत्र्य समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३३.६६{६६} ॥
साधो तेन नरेन्द्रेण यथादिष्टं तथादरात् ।
आज्ञां शिरसा धृतिवा करिष्यामि सदाप्यहम् ॥ ३३.६७{६७} ॥
एवं मे वचसा साधो सर्वमेतत्सुविस्तरम् ।
समाख्याय नरेन्द्रं तं प्रसादयितुमर्हसि ॥ ३३.६८{६८} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण समाख्यातं निशम्य सः ।
दूतस्तथेति विज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्प्रसादितः ॥ ३३.६९{६९} ॥
ततः स दूतस्तं भूपं कोशलाधिपतिं मुदा ।
नत्वा दृष्ट्वा समामंत्र्य ततोऽचरत्प्रमोदितः ॥ ३३.७०{७०} ॥
ततः स सहसा गत्वा ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
उपेत्य सांजलिः पादौ प्रणत्वेवमभाषत ॥ ३३.७१{७१} ॥
जय देव महाराज दिष्ट्या वर्द्धस्व सांप्रतम् ।
यथाभिलषितं सर्वं तत्सिद्धमिति मन्यताम् ॥ ३३.७२{७२} ॥
तद्यथा भवतादिष्टं तथा विज्ञापितं मया ।
तच्छ्रुत्वानेन भूपेन प्रमोदित्वाध्युवासितम् ॥ ३३.७३{७३} ॥
इति सत्यं समाधाय पालयस्व यथोदितम् ।
सर्वदा ते भवेद्भद्रं सर्वत्र विषयेष्वपि ॥ ३३.७४{७४} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा ब्रह्मदत्तः स भूपतिः ।
प्रबोधितोऽनुमोदित्वा प्राभ्यनंदत्प्रसादितः ॥ ३३.७५{७५} ॥
ततः स भूपती राजा ब्रह्मदत्तो महोत्सवैः ।
चतुरंगवलैः सार्द्धं जयवाद्यं प्रवादयन् ॥ ३३.७६{७६} ॥
ततः संप्रस्थितो लोकैः स्तूयमानः सुरैरपि ।
प्रचरन् सहसा तत्र स्वपुरं समुपाययौ ॥ ३३.७७{७७} ॥
ततः सोऽपि महीपालः प्रसेनजित्प्रमोदितः ।
चतुरंगवलैः सार्द्धं जयोत्साहं प्रणादयन् ॥ ३३.७८{७८} ॥
ततः प्रत्यागतो लोकै स्तूयमानोऽमरैरपि ।
प्रचरन् स नृपो तत्र श्रावस्त्यां समुपाचरत् ॥ ३३.७९{७९} ॥
तत्र स्वनगरे प्राप्तः प्रसेनजित्स कौशलः ।
स्वप्रासादतलासीनः सर्वान्तपुरिकान्वितः ॥ ३३.८०{८०} ॥
तां भदरिकां सुतां दृष्ट्वा सुप्रसन्नाशयो मुदा ।
अहो क्षेमं प्रजातं मे इत्येवं मुहुरब्रवीत् ॥ ३३.८१{८१} ॥
ततस्तस्याः सुतायाः स कृत्वा जातिमहं मुदा ।
सर्वञ्ज्ञातीन् समाहूय पुर एवमुपादिशत् ॥ ३३.८२{८२} ॥
(र्म् ३७३)
भदन्तः श्रूयतामस्या भद्राया दुहितुर्मम ।
यथायुक्तं नामधेयं स्थापयत प्रसिद्धितम् ॥ ३३.८३{८३} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण समादिष्टं निशम्यते ।
संपश्यञ्ज्ञातयस्तत्र संमील्यैवं समब्रुवन् ॥ ३३.८४{८४} ॥
यस्मिन् दिने प्रजातेयं तस्मिन्नेव दिने यतः ।
क्षेमं नो जायते तस्मात्क्षेमाभिधा भवन्त्वियम् ॥ ३३.८५{८५} ॥
इति ते ज्ञातयः सर्वे कृत्वैवं संमतं ततः ।
कौशलेन्द्रं तमामंत्र्य प्रणत्वैवं समब्रुवन् ॥ ३३.८६{८६} ॥
शृणु राजन् यदस्माकमभिप्रायं प्रचक्ष्यते ।
तदस्या नामधेयं करोतु भुवि विश्रुतम् ॥ ३३.८७{८७} ॥
यस्मिन् दिने प्रजातेयं क्षेमं भवति सर्वतः ।
तेनास्या क्रियतां नाम क्षेमेति विश्रुतं भुवि ॥ ३३.८८{८८} ॥
तथा तैर्गदितं श्रुत्वा राजा स जनको मुदा ।
तस्याः पुत्र्यास्तथा नाम क्षेमेति प्रार्थितं व्यधात् ॥ ३३.८९{८९} ॥
ततः सा दारिकाष्टाभिर्धात्रिभिः प्रतिपालिता ।
परिपुष्टा प्रवृद्धाभूद्ध्रदस्थमिव पंकजम् ॥ ३३.९०{९०} ॥
तथा स ब्रह्मदत्तोऽपि राजा स्वान्तर्गृहे गतः ।
तं पुत्रां मुहुरालोक्य प्राभ्यनंदत्प्रमोदितः ॥ ३३.९१{९१} ॥
तत्र तस्य शिशो राजा कृत्वा जातिमहं पिता ।
सर्वाञ्ज्ञातीन् समाहूय पुर एवमभाषत ॥ ३३.९२{९२} ॥
भवंतो दारकस्यास्य पुत्रस्य मे शुभाकृतेः ।
क्रियतां नामधेयन् सन्मंगलाक्षरसंयुतम् ॥ ३३.९३{९३} ॥
इत्यादिष्टं नरेन्द्रेण श्रुत्वा ते ज्ञातयो मुदा ।
सर्वेऽप्येकत्र संगम्य मिथरेवं समब्रुवन् ॥ ३३.९४{९४} ॥
यदयं जातमात्रोऽपि क्षेमं करोति सर्वतः ।
तथास्य भवतु क्षेमंकर इत्याह्वयं ध्रुवम् ॥ ३३.९५{९५} ॥
इति ते ज्ञातयः सर्वे ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
पुरतः समुपासृत्य प्रणत्वैवं न्यवेदयन् ॥ ३३.९६{९६} ॥
शृणु राजन् यदस्माभिर्नामास्य क्रियते शिशोः ।
तन्नाम क्षेमसंपन्नं प्रथयतु भावान् भुवि ॥ ३३.९७{९७} ॥
यदयं जातमात्रोऽपि क्षेमं करोति सर्वतः ।
तेन क्षेमंकराख्योऽयं भवंतु लोकनंदनः ॥ ३३.९८{९८} ॥
एतत्तैः कथितं श्रुत्वा ब्रह्मदत्तः स भूपतिः ।
तदेव नामे पुत्रस्य तस्याकरोत्प्रविसृतम् ॥ ३३.९९{९९} ॥
ततः स दारकोऽष्टाभि धात्रिभिः प्रतिपालितः ।
परिपुष्टः प्रवृद्धोऽभूद्ध्रदस्थं कमलं यथा ॥ ३३.१००{१००} ॥
ततः क्रमात्कुमारत्वमाप्तवान् स नृपात्मजः ।
गुरूणां समुपाश्रित्य लिपी क्रमादशिक्षत् ॥ ३३.१०१{१} ॥
यथाक्रममधीत्येवं क्षेमंकरः स बुद्धिमान् ।
सर्वशास्त्रकलास्वादि विद्यापरं ययौ लघु ॥ ३३.१०२{२} ॥
ततः स दहरः कान्तः कुमारो रतिलालितः ।
(र्म् ३७४)
सवयेःसचिवैः सार्द्धं रेमे पुरे परिभ्रमन् ॥ ३३.१०३{३} ॥
तदा स दारिका क्षेमा प्रसेनजित्सुतापि च ।
क्रमादभूत्कुमारीत्वप्राप्ता कान्ताभिसुंदरी ॥ ३३.१०४{४} ॥
ततः सा भद्रिका कन्या सुमतिर्गुणलालसाः ।
गुरूणां समुपाश्रित्य क्रमाल्लिपिरशिक्षत ॥ ३३.१०५{५} ॥
यथाक्रममधीत्यैवं सा सुबुद्धिमती सती ।
सर्वशास्त्रकलाविद्यापारं ययौ विचक्षणा ॥ ३३.१०६{६} ॥
तदा सा भाविनी क्षेमा स्वसखीभिः समन्विता ।
संबुद्धभाषितं धर्ममनुश्रुत्वा मुदानमत् ॥ ३३.१०७{७} ॥
तदा स ब्रह्मदत्तस्य कुमारोऽतिविचक्षणः ।
तां क्षेमां सुंदरीं द्रष्टुं समैछद्रतिलालसः ॥ ३३.१०८{८} ॥
ततः स दूतमाहूय बोधयित्वा प्रसादयन् ।
दत्वा सुरत्नमालां तं क्षेमायाः प्रेषयेत्स्वयम् ॥ ३३.१०९{९} ॥
ततः स दूत आदाय तां मालां सहसा चरन् ।
श्रावस्त्याः पुरि संप्राप्तः क्षेमायाः सदनेऽचरत् ॥ ३३.११०{१०} ॥
तत्र स दूत आलोक्य सखीमेकामुपागताम् ।
तामुपेत्य समामंत्र्य सुगुप्तमेवमब्रवीत् ॥ ३३.१११{११} ॥
क्षेमंकरकुमारेण क्षेमाये प्रहितामिमाम् ।
रत्नमालां त्वमादाय भद्रे तस्यै समर्पय ॥ ३३.११२{१२} ॥
इत्युक्त्वा रत्नमालां तां क्षेमासखीकरे रहः ।
दत्वा स दूत आमंत्र्य सहसा स्वपुरं ययौ ॥ ३३.११३{१३} ॥
तत्र सापि सखी तस्याः क्षेमायाः पुरतो गता ।
प्राभृतं तमुपस्थाप्य रहस्येवं न्यवेदयत् ॥ ३३.११४{१४} ॥
अयि भद्रमिमं पश्य प्रहितं स्वामिना तव ।
तदिदं त्वं समाश्लिष्य पतिमिव विभावय ॥ ३३.११५{१५} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा सा क्षेमा लज्जिताशया ।
कामविषाग्निसंत्रस्ता तस्थौ दिनमधोमुखा ॥ ३३.११६{१६} ॥
ततः सा कन्यका क्षेमा तां सखीं पुरतः स्थिताम् ।
सुचिरात्समुपारभ्य हर्त्सयन्त्येवमब्रवीत् ॥ ३३.११७{१७} ॥
अरे रे किं वदस्येवं स्वामी मे कात्र विद्यते ।
निलज्जे वद तत्केन प्रहितं प्राभृतं तव ॥ ३३.११८{१८} ॥
इत्युक्तं सा सखी श्रुत्वा क्षेमाया दुरितुः प्रभोः ।
आजन्मे सर्ववृत्तांतं विस्तरेण न्यवेदयत् ॥ ३३.११९{१९} ॥
एवं सख्या समाख्यातं श्रुत्वा सा नृपनंदिनी ।
क्षेमा संसारसंचारसमुद्विग्नाशयाभवत् ॥ ३३.१२०{२०} ॥
तत उत्थाय सा क्षेमा कन्यापि सहसा पितुः ।
उपेत्य चरणौ नत्वा सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ ३३.१२१{२१} ॥
तात कामार्थिनी नाहमपि तु सद्गुणार्थिनी ।
सद्गुणां साधयिष्यामि तदनुज्ञां ददातु मे ॥ ३३.१२२{२२} ॥
यदहं शासने बौद्धे प्रव्रजित्वा समाहित ।
ब्रह्मचर्यं समाधाय प्रेछामि चरितुं प्रभो ॥ ३३.१२३{२३} ॥
तद्भवां कृपया तात संबोधिव्रतसाधने ।
अनुज्ञां संप्रदत्व्मे सर्वथानुग्रहं कुरु ॥ ३३.१२४{२४} ॥
(र्म् ३७५)
इत्यर्थितं तया पुत्र्या श्रुत्वा स कोशलाधिपः ।
तां कुमारीं समालोक्य तस्थौ संदिग्धमानसः ॥ ३३.१२५{२५} ॥
ततः स जनको राजा तां क्षेमां स्वात्मजां प्रियाम् ।
बोधयितुं समामंत्र्य समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३३.१२६{२६} ॥
नैवं पुत्रि मया कर्तुं शक्यते तत्क्षमस्व मे ।
यत्ते जन्मनि मे राष्ट्रे क्षेममेवं प्रजायते ॥ ३३.१२७{२७} ॥
तदापि त्वं प्रतिज्ञय ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
क्षेमंकराय पुत्राय संकल्पिता मयात्मजे ॥ ३३.१२८{२८} ॥
तद्यथा मे प्रतिज्ञातं वचनं पूरयात्मजे ।
मा कृथाः सर्वथा क्षेमे प्रव्रज्यासाधने मम ॥ ३३.१२९{२९} ॥
यथा मया प्रतिज्ञातं करिष्ये न तदन्यथा ।
मत्वेति मे वचः श्रुत्वा कुलधर्मे चरात्मजे ॥ ३३.१३०{३०} ॥
एवं पित्रोदितं श्रुत्वा सा क्षेमा प्रहताशया ।
उत्थाय स्वालये गत्वा तूष्णीभूता न्यषीदत ॥ ३३.१३१{३१} ॥
तदा स जनको राजा दूतमाहूय सादरम् ।
सर्वमेतत्प्रवृत्तांतं समाख्यायैवमब्रवीत् ॥ ३३.१३२{३२} ॥
गछ साधो नरेन्द्रस्य ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
पुर एतत्प्रवृत्तांतं निवेद्यैवं प्रबोधय ॥ ३३.१३३{३३} ॥
यदियं मे सुता क्षेमा प्रव्रजितुं समिछति ।
तदिमां सहसागत्वा भवानादातुमर्हति ॥ ३३.१३४{३४} ॥
इति राज्ञा समादिष्टं श्रुत्वा पुरः स सादरम् ।
तथेति संप्रतिज्ञाय प्रणत्वा तं ततोऽचरत् ॥ ३३.१३५{३५} ॥
तत्र स सहसा गत्वा ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
उपेत्य सांजलिर्नत्वा पुर एवं न्यवेदयत् ॥ ३३.१३६{३६} ॥
जय एव यदर्थेऽहं प्रेषितोऽत्र महीभृता ।
कोशलेन्द्रेण तद्भवां शृणोत्वेवं ब्रवीति सः ॥ ३३.१३७{३७} ॥
यदियं मे सुता क्षेमा प्रव्रजितुं समिछति ।
तदिमां सहसागत्वा भवानाहर्तुमर्हति ॥ ३३.१३८{३८} ॥
यथा मया प्रतिज्ञातं कर्त्तुं न शक्यतेऽन्यथा ।
तदहं ते कुमाराय दास्यामि स्वात्मजामिमाम् ॥ ३३.१३९{३९} ॥
एवं तेन नरेंद्रेण समाख्याय भवत्पुरः ।
प्रेषितोऽहमिति ज्ञात्वा तत्तत्रागंतुमर्हति ॥ ३३.१४०{४०} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा ब्रह्मदत्तः स भूपतिः ।
तं दूतं सहसामंत्र्य पुर एवमभाषत ॥ ३३.१४१{४१} ॥
एवं चेदागमिष्यामि सपुत्रः सप्तमेऽहम् ।
यत्तत्कृत्यं हि तत्सर्वं कर्त्तव्यमिति कथ्यताम् ॥ ३३.१४२{४२} ॥
इत्यादिष्टं नरेंद्रेण ब्रह्मदत्तेन सांजलिः ।
नत्वा तथेति विज्ञप्य समुत्थाय ततोऽचरत् ॥ ३३.१४३{४३} ॥
तत्र स सहसा गत्वा स्वपुरं समुपाचरन् ।
नृपतिं सांजलिर्नत्वा पुर एवं न्यवेदयत् ॥ ३३.१४४{४४} ॥
जय देव यथादिष्टं ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः ।
तथा विज्ञापितं सर्वं तदुक्तं याच्यते शृणु ॥ ३३.१४५{४५} ॥
(र्म् ३७६)
एवं चेदागमिष्यामि सपुत्रः सप्तमेऽहनि ।
तद्यत्कृत्यं हि तत्सर्वं साधयितुं त्वमर्हसि ॥ ३३.१४६{४६} ॥
इति तेन नरेन्द्रेण प्रतिज्ञाय निदेशितम् ।
इति सत्यं परिज्ञाय सर्वं कृत्यं प्रकारय ॥ ३३.१४७{४७} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा प्रसेनजित्स भूपतिः ।
तदर्हसर्वसामग्रीं सहसा समसाधयत् ॥ ३३.१४८{४८} ॥
तदैतत्सर्ववृत्तांतं श्रुत्वा चा दारिका सुधीः ।
उद्विग्नमानसा क्षेमा मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ ३३.१४९{४९} ॥
हा किं मयात्र कर्त्तव्यं विवाहां मे भवे यतः ।
कामभोगं परित्यज्य वांछामि सौगतव्रतम् ॥ ३३.१५०{५०} ॥
कामा हि गर्ह्यते सद्भि वर्ण्यते सौगतं व्रतम् ।
तदत्र किं करिष्यामि यन्मे न गोचरं व्रते ॥ ३३.१५१{५१} ॥
धिग्जन्म तस्य संसारे यस्य न गोचरं व्रते ।
व्रतं विनात्र किं सारं कामभोग्यै गुणैरपि ॥ ३३.१५२{५२} ॥
तदत्र क्व गमिष्यामि निमग्ना कामपंकिले ।
को मे त्राता भवेदत्र संबुद्धादपरः कृती ॥ ३३.१५३{५३} ॥
तदत्र तं जगन्नाथं सर्वज्ञं सर्वतायिनम् ।
संस्मृत्वा शरणं गत्वा प्रार्थये साधुनादरात् ॥ ३३.१५४{५४} ॥
नूनं बुद्धो जगन्नाथो जगच्छास्ता मुनीश्वरः ।
कृपया मां समालोक्य बुद्धव्रते नियोजयेत् ॥ ३३.१५५{५५} ॥
यदि मे दैवयोगेन व्रतं नैव लभेय हि ।
संबुद्धशरणोद्भूतं पुण्यं तु लभ्यते ध्रुवम् ॥ ३३.१५६{५६} ॥
संबुद्धस्मृतिजं पुण्यं न क्षिणोति कदा चन ।
संबुद्धसंवरं दद्यादिति प्रज्ञैर्निगद्यते ॥ ३३.१५७{५७} ॥
तदहं तं जगन्नाथं स्मृत्वात्र मरणं वरम् ।
न तु कामविषं भोक्ष्ये भोज्ये पुण्यामृतं ध्रुवम् ॥ ३३.१५८{५८} ॥
इति निश्चित्य सा क्षेमा स्नात्वा शुद्धाम्वरावृता ।
शरणपृष्ठमारुह्य अभवद्दिन्मुखा स्थिता ॥ ३३.१५९{५९} ॥
जानुभ्यां भुवि संस्थिता कृतांजलिपुटा मुदा ।
भगवन्तमनुस्मृत्वा नत्वैवं प्रार्थयत्त्रिधा ॥ ३३.१६०{६०} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ सर्वसत्वानुकंपक ।
ब्रह्मचारिन्महाभिज्ञ महर्षे दुरितान्तकः ॥ ३३.१६१{६१} ॥
प्रशमोपायविद्विज्ञ शान्त चित्त महामुने ।
त्वमेव हि जगन्नाथ तत्तेऽहं शरणं व्रजे ॥ ३३.१६२{६२} ॥
तन्मां भवोदधौ मग्नां कृपयोद्धर्तुमर्हति ।
इति संप्रार्थिते सत्यो कन्यया क्षेमया तया ।
भगवान् कृपया दृष्ट्या ददर्श तां शुभाशयाम् ॥ ३३.१६३{६३} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा तां क्षेमां बोधिभाविनीम् ।
ऋद्ध्याकशात्समागत्य तत्र क्षेमान्तिके ययौ ॥ ३३.१६४{६४} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा सा क्षेमा सहसोत्थिता ।
प्रज्ञप्य स्वासनं नत्वा सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ ३३.१६५{६५} ॥
भगवन्नाथ संबुद्ध प्रविशात्रासने शुभे ।
प्रसीद कृपयपायान्मां समुद्धर्तुमर्हसि ॥ ३३.१६६{६६} ॥
(र्म् ३७७)
इति तस्यार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तां क्षेमां भद्रिकां कन्यां समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३३.१६७{६७} ॥
मा भैषि भद्रिके कन्ये त्वदीहितं समृध्यति ।
तथा मे शरणं गत्वा चर शुभे समाहिता ॥ ३३.१६८{६८} ॥
इत्यादिश्य पुनस्तस्याः संबोधिपदसाधनम् ।
आर्य्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ ३३.१६९{६९} ॥
तदार्य्यधर्ममाकर्ण्य क्षेमा परिबोधिता ।
अनागामिफलं प्राप्ता लब्धाभिज्ञाभवत्तदा ॥ ३३.१७०{७०} ॥
ततः सा मुदिता कन्या दृष्टसत्या प्रसादिता ।
सांजलिस्तं मुनिं नत्वा प्रार्थयच्चैवमादरात् ॥ ३३.१७१{७१} ॥
भगवन् सर्वविन्नाथ सदैवं कृपया भवान् ।
दृष्ट्वा मां सौगते धर्मे नियोज्य त्रातुमर्हति ॥ ३३.१७२{७२} ॥
इत्यर्थितं तया श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तथा हीति प्रतिज्ञाय तथार्द्ध्या चाश्रमे ययौ ॥ ३३.१७३{७३} ॥
तदा सा कन्यका क्षेमा संबुद्धशरणं गता ।
संस्मृत्य श्रद्धया नित्यं प्राचरन्मुदिता शुभे ॥ ३३.१७४{७४} ॥
तदा स ब्रह्मदत्तोऽपि पुत्रपुरोहितादिभिः ।
स्वजनैः सहसोत्साहैः श्रावस्त्यां समुपाचरत् ॥ ३३.१७५{७५} ॥
तदागतं समाकर्ण्य प्रसेनजित्स भूपतिः ।
सहसा मंगलोत्साहैः प्रत्युद्ययौ तमादरात् ॥ ३३.१७६{७६} ॥
तत्र स कोशलेशस्तं ब्रह्मदत्तं नराधिपम् ।
उपेत्य कुशलं दृष्ट्वा स्वपुरे संन्यवेशयत् ॥ ३३.१७७{७७} ॥
तत्रानेकाः समायाता लोकाः सर्वे प्रमोदिताः ।
तद्विवाहमहोत्साहं द्रष्टुं समुपतस्थिरे ॥ ३३.१७८{७८} ॥
ततः स कौशलो राजा तद्विवाहदिने शुभे ।
साधितसर्वसामग्रीं होतुः समत्यढौकयत् ॥ ३३.१७९{७९} ॥
तदा क्षेमा कुमारी सा सर्वालंकारभूषिता ।
मात्रा सह समागत्य तत्रासने समाश्रयत् ॥ ३३.१८०{८०} ॥
क्षेमंकरकुमारोऽपि सर्वालंकारभूषितः ।
पित्रा सह समागत्य तत्रासने उपाविशत् ॥ ३३.१८१{८१} ॥
ततः स विधिविद्धोता शुद्धासने समाश्रयन् ।
विधिनाग्निं समावाह्य स हव्यैः समतर्पयत् ॥ ३३.१८२{८२} ॥
ततः पुरोहितो विप्रस्तद्वेला समुपागते ।
क्षेमंकराय तां क्षेमां संकल्पयितुमारभत् ॥ ३३.१८३{८३} ॥
यथाविधि समारभ्य ब्राह्मणः स पुरोहितः ।
क्षेमाया हस्तमादाय कुमारस्यास्य प्राग्रहीत् ॥ ३३.१८४{८४} ॥
तस्मिन्नेव क्षणे तत्र सा क्षेमा सहसोद्गता ।
पक्षिवत्खं समाश्रित्य तस्थौ ध्यात्वा मुनीश्वरम् ॥ ३३.१८५{८५} ॥
तात्र सा भासयन्त्येव स्थिता चिरं समाहिता ।
प्रातिहार्याणि चित्राणि विविधान्यभ्यदर्शयत् ॥ ३३.१८६{८६} ॥
तद्दृष्ट्वा कौशलो राजा प्रसेनजित्पितापि सः ।
ब्रह्मदत्तो नरेन्द्रोऽपि पुरोहितो द्विजोऽपि सः ॥ ३३.१८७{८७} ॥
क्षेमंकरः कुमारोऽपि सर्वेऽपि ब्राह्मणाश्च ते ।
अमात्या मंत्रिणश्चापि सर्वे सैन्यगणा अपि ॥ ३३.१८८{८८} ॥
(र्म् ३७८)
पौराश्चापि स्त्रियोऽन्येऽपि दारका दारिका अपि ।
सर्वेऽतिविस्मयाक्रांतहृदया अवतस्थिरे ॥ ३३.१८९{८९} ॥
तत्र क्षेमंकरो राजकुमारो ब्राह्मणैः सह ।
तां क्षेमां सांजलिर्नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३३.१९०{९०} ॥
नमस्ते भगिनि क्षेमे यत्तेऽहं कामलालसाः ।
पाणिं ग्रहीतुमिछामि तत्क्षमस्व दयानिधे ॥ ३३.१९१{९१} ॥
यदेवं त्वं महाभिज्ञापदप्राप्ता महर्द्धिका ।
यत्कामान् परिभुंजीथा इत्यस्थानमेव हि ॥ ३३.१९२{९२} ॥
तत्क्षमस्व त्वमाकाशादवतीर्य महीतले ।
सर्वलोकाभिबोधार्थं सद्धर्मं समुपादिश ॥ ३३.१९३{९३} ॥
इति संप्रार्थितं तेन कुमारेण निशम्य सा ।
क्षेमा प्रसन्नास्या तत्राकाशादवातरत् ॥ ३३.१९४{९४} ॥
तत्र सा समुपागत्य जनकाये सभासने ।
स्थित्वार्यसत्यमारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ ३३.१९५{९५} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा सर्वे लोकाः प्रबोधिताः ।
सत्यमिति परिज्ञाय प्राभ्यनन्दन् प्रसादिताः ॥ ३३.१९६{९६} ॥
ततः क्षेमंकरः पित्रा सह तं कोशलाधिपम् ।
आमंत्र्य तद्गुणाहृष्टमनाः स्वं नगरं ययौ ॥ ३३.१९७{९७} ॥
ततः सा कन्यका क्षेमा साञ्जलिः पुरतो गता ।
पितुः पादाम्बुजे नत्वा प्रार्थयेदेवमादरात् ॥ ३३.१९८{९३} ॥
नाहं कामार्थिनी तात संबुद्धशरणार्थिनी ।
तदितः शासने बौद्धे गन्तुमिछामि सांप्रतम् ॥ ३३.१९९{९९} ॥
तद्यदि ते मयि प्रीतिरस्ति धार्मेऽपि वा रुचिः ।
तदत्र कृपयानुज्ञां दातुमर्हति मे पित ॥ ३३.२००{१००} ॥
इति संप्रार्थितं पुत्र्या श्रुत्वा स कौशलाधिपः ।
तां क्षेमां स्वात्मजां कन्यां चिरं दृष्ट्वैवमब्रवीत् ॥ ३३.२०१{१} ॥
किमेत्र वक्ष्यते पुत्रि यत्त्वं सद्धर्मवांछिनी ।
किं चाप्यसि महाभिज्ञावती प्रज्ञावती सुधीः ॥ ३३.२०२{१} ॥
किं तु त्वं दारिका कन्या शीतवातातपाहता ।
तत्प्रव्रज्याव्रतं वाल्ये चरितुं शक्नुयाः कथम् ॥ ३३.२०३{३} ॥
सद्धर्म यदि ते वांछा गृहे स्थित्वा समाहिता ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा सद्धर्मं साधयात्मजे ॥ ३३.२०४{४} ॥
त्रिरत्नभजनोद्भूतं पुण्यं सद्धर्मसाधनम् ।
तेन संबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३३.२०५{५} ॥
एवं मत्वा स्वगेहे त्वं शुद्धशीलव्रतावृता ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चर नित्यं शुभे सदा ॥ ३३.२०६{६} ॥
इति पित्रोदितं श्रुत्वा शा क्षेमा कामनिःस्पृहा ।
पितरं तं समालोक्य पुनरेवमभाषत ॥ ३३.२०७{७} ॥
न मे तात गृहावासे क्लेशमारगणाकुले ।
क्षणं स्थातुं मनस्तेन वांछति सौगतं व्रतम् ॥ ३३.२०८{८} ॥
सर्वेऽपि सौगतः सन्तो विहारे सुगताश्रमे ।
सदा धर्मामृतं भुक्त्वा वसन्ति सद्गुणोद्यताः ॥ ३३.२०९{९} ॥
(र्म् ३७९)
त एव सद्गुणाधारा बोधिसत्वाः सुखान्विताः ।
यावज्जीवं व्रतं धृत्वा यान्ति चान्ते जिनालयम् ॥ ३३.२१०{१०} ॥
इति दृष्ट्वाहमिछामि प्रव्रजितुं जिनाश्रमे ।
तद्भवान् कृपयानुज्ञां दातुमर्हति मे प्रभो ॥ ३३.२११{११} ॥
इति संप्रार्थितं पुत्र्या श्रुत्वा स बोधितः पिता ।
तथानुमोदनां कृत्वा तां क्षेमामेवमब्रवीत् ॥ ३३.२१२{१२} ॥
किं मया वक्ष्यते वत्से त्वमेवं सत्सुभार्थिनी ।
तद्व्रज शासने बौद्धे व्रतं चर समाहिता ॥ ३३.२१३{१३} ॥
इति पित्राभ्यनुज्ञातं श्रुत्वा सा मुदिताशया ।
क्षेमा तस्य पितुः पादौ नत्वैव निर्ययौ ततः ॥ ३३.२१४{१४} ॥
ततः सा मुदिता क्षेमा सहसा तत्र जिनाश्रमे ।
गता तं श्रीघनं दृष्ट्वा मुदिता समुपाचरत् ॥ ३३.२१५{१५} ॥
तत्र सा साञ्जलिर्नत्वा सास्तारं तं मुनीश्वरम् ।
पुरतः समुपासीना प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३३.२१६{१६} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां शरणं व्रजे ।
तत्प्रव्रज्याव्रतं दत्वा सदा मेऽनुग्रहं कुरु ॥ ३३.२१७{१७} ॥
इत्यर्थितं तया श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तच्छिरो दक्षहस्तेन पृष्ट्वा तामेवमब्रवीत् ॥ ३३.२१८{१८} ॥
एहि वत्से प्रगछ त्वं गौतम्याः शरणं व्रज ।
सा माता भिक्षुणीशास्ता प्रव्रज्यां ते प्रदास्यति ॥ ३३.२१९{१९} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा सा मुदिताशया ।
क्षेमा तस्या जगन्मातुर्गौतम्याः समुपाचरत् ॥ ३३.२२०{२०} ॥
तत्र सा समुपासृत्य दृष्ट्वा तां गौतमीं मुदा ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३३.२२१{२१} ॥
जगन्मातरहं क्षेमा भवत्याः शरणं व्रजे ।
तन् प्रव्रज्याव्रतं मह्यं भवन्ती दातुमर्हति ॥ ३३.२२२{२२} ॥
इत्यर्थितं तया श्रुत्वा गौतामी सा प्रसादिता ।
तच्छिरो दक्षहस्तेन पृष्ट्वैवं तामभाषत ॥ ३३.२२३{२३} ॥
एहि भिक्षुणि वत्से शासने सौगते शुभे ।
प्रव्रज्यासंवरं धृत्वा ब्रह्मचर्यं समाचर ॥ ३३.२२४{२४} ॥
एहीति समादिष्टे गौतम्यास्य शुभाशया ।
क्षेमाभून्मुण्डिता पात्रधरा सुचीवरावृता ॥ ३३.२२५{२५} ॥
ततः सा भिक्षुणी क्षेमा सौम्यरूपा जितेन्द्रिया ।
भित्वाऽविद्यागणान् दुष्टान् प्राप्तविद्यागणाञ्छुभान् ॥ ३३.२२६{२६} ॥
समाधिधारणीविद्या घटमाना समुद्यता ।
महाभिज्ञापदप्राप्ता संबोधिपदसाधिनी ॥ ३३.२२७{२७} ॥
ततः सा सुमतीर्मत्वा भवचक्रं चलाचलम् ।
मत्वा च सर्वसंस्कारगतिश्चापि विघातिनीः ॥ ३३.२२८{२८} ॥
सर्वक्लेशगणान् हित्वा जित्वा मारगणानपि ।
साक्षादर्हत्पदं प्राप्य बभूव ब्रह्मचारिणी ॥ ३३.२२९{२९} ॥
ततः साकाशसादृश्या निर्विकल्पा निरंजना ।
वासिचंदनकल्पांशा परिशुद्धत्रिमंडला ॥ ३३.२३०{३०} ॥
संसारलाभसत्कारनिःस्पृहा सर्वदेहिनाम् ।
(र्म् ३८०)
स देवासुरलोकानां वंद्या पूज्याभवत्सती ॥ ३३.२३१{३१} ॥
ततः स भगवाञ्छास्ता सर्वज्ञोऽर्हन्मुनीश्वरः ।
सर्वान्स्तां श्रावकां भिक्षून् समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३३.२३२{३२} ॥
एषाग्रा भिक्षवः सर्वभिक्षूणीनां ममाश्रमे ।
अभिज्ञाप्रतिभाणसत्प्रज्ञानां यदियं सुधीः ॥ ३३.२३३{३३} ॥
क्षेमाख्या भिक्षुणी सत्यवादिनी ब्रह्मचारिणी ।
सत्यद्वयपरिज्ञाता संबोधिपदगामिनी ॥ ३३.२३४{३४} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण सर्वे ते सांघिका अपि ।
विस्मितास्तं मुनिं नत्वा पप्रछुस्तत्पुराकृतम् ॥ ३३.२३५{३५} ॥
भगवन्ननया कर्म किं पुरा सुकृतं कृतम् ।
येनेयं भद्रिका क्षेमा प्रज्ञावती महर्द्धिका ॥ ३३.२३६{३६} ॥
महाप्रज्ञावतीनां च सर्वासामपि सद्धियाम् ।
महर्द्धिप्रतिभाणानामग्रा निर्दिश्यते त्वया ॥ ३३.२३७{३७} ॥
तदिमे सांघिकाः सर्वे श्रोतुमिछंति सांप्रतम् ।
तत्सर्वं समुपादिश्य सर्वाल्लोकान् प्रबोधय ॥ ३३.२३८{३८} ॥
इति तैः प्रार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
सर्वान्स्तान् सांघिकान् भिक्षून् समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३३.२३९{३९} ॥
शृणुत भिक्षवः सर्वे पुरा यदनया कृतम् ।
तदहं संप्रवक्ष्यामि सर्वलोकाभिबोधने ॥ ३३.२४०{४०} ॥
पुराभूत्काश्यपो नाम तथागतो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञोऽर्हञ्जगच्छास्ता सुगतो धर्माधिपो जिनः ॥ ३३.२४१{४१} ॥
वाराणस्यामुपारण्ये मृगदावे जिनाश्रमे ।
सद्धर्मं समुपादिश्य विजहार ससांघिकः ॥ ३३.२४२{४२} ॥
तच्छासने तदा श्रेष्ठिदुहिता शरणं गता ।
प्रव्रज्याव्रतमादाय प्रचचार समाहिता ॥ ३३.२४३{४३} ॥
सा तत्र शासने बौद्धे ददौ दानं समादरात् ।
द्वादशाब्द सहस्राणि ब्रह्मचर्यं चचार च ॥ ३३.२४४{४४} ॥
न केस्मिं विगुणेऽभ्यासं चकार सा निरुद्यमा ।
केवलं संवरं धृत्वा त्रिरत्नं सर्वदाभजत् ॥ ३३.२४५{४५} ॥
तस्यायाभूदुपाध्याया भिक्षुणी ब्रह्मचारिणी ।
सा काश्यपेन निर्दिष्टा प्रज्ञावतीगणाग्रगा ॥ ३३.२४६{४६} ॥
तत्समाकर्ण्य सा साध्वी भिक्षुणी चानुमोदिता ।
मनसैवं समाधाय प्रणिधानं व्यधान्मुदा ॥ ३३.२४७{४७} ॥
यथायमुत्तरो विप्रो व्याकृतस्तेन तायिना ।
कलौ शाक्यमुनिर्नाम तथागतो भवेदिटि ॥ ३३.२४८{४८} ॥
तदा तस्य मुनीन्द्रस्य शासने शरणं गता ।
प्रव्रज्यासंवरं धृत्वा चरेयं ब्रह्मचारिकाम् ॥ ३३.२४९{४९} ॥
अहमपि तया तत्र प्रज्ञावतीगणाधिपा ।
भवेय हि यथापीयमुपाध्याया ममाधुना ॥ ३३.२५०{५०} ॥
सदैतत्प्रणिधानेन चरंति सा शुभाशया ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा समये मरणं ययौ ॥ ३३.२५१{५१} ॥
यासौ श्रेष्ठिसुता ह्येषा क्षेमा राजसुताधुना ।
यान्मेति भिक्षवो यूयं मन्यध्वं व्रतमेव हि ॥ ३३.२५२{५२} ॥
(र्म् ३८१)
यत्तदा प्रकृतं दानं काश्यपशासनेऽनया ।
एतद्धर्मविपाकेन भवतीयं नृपात्मजा ॥ ३३.२५३{५३} ॥
यच्चापि ह्यनया तत्र ब्रह्मचर्यं सुपालितम् ।
एतत्पुण्यैरिहार्हन्ती भवतीयं किलाऽधुना ॥ ३३.२५४{५४} ॥
यद्यापि ह्यनया तत्र प्रणिधानं कृतं यथा ।
तथेयं भवति ह्यत्र प्रज्ञावतीगणाधिपा ॥ ३३.२५५{५५} ॥
एवं हि यत्कृतं येन तेनैव भुज्यते फलम् ।
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्म क्वापि कदा चन ॥ ३३.२५६{५६} ॥
नाग्निभिर्दह्यते कर्म क्लिद्यते नोदकैरपि ।
वायुभिः शुष्यते नैव क्षीयते नापि भूमिषु ॥ ३३.२५७{५७} ॥
न प्रणश्यंति कर्माणि जन्मकल्पशतैरपि ।
सामाग्रीं प्राप्य काले हि फलन्ति प्राणिनां खलु ॥ ३३.२५८{५८} ॥
अन्यथापि भवेन्नैव कृतकर्मफलं क्वचित् ।
कृष्णकर्मविपाके हि दुःखतैव सदा भवे ॥ ३३.२५९{५९} ॥
शुभकर्मविपाके तु सुखतैव सदा भवेत् ।
मिश्रितकर्मपाकेन मिश्रितता सदैव हि ॥ ३३.२६०{६०} ॥
यथैव यत्कृतं कर्म तथैव तत्फलं ध्रुवम् ।
एवं मत्वात्र संसारे सर्वदा शुभवांछिभिः ॥ ३३.२६१{६१} ॥
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरितव्यं सदा शुभे ॥ ३३.२६२{६२} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते सर्वसांघिकाः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य प्राभ्यनन्दन् प्रबोधिताः ॥ ३३.२६३{६३} ॥
एतन्मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया तथोच्यते ।
त्वं चाप्येवं महाराज चर नित्यं शुभे सदा ॥ ३३.२६४{६४} ॥
प्रजाश्चापि तथा राजन् बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य पालयस्व समाहितः ॥ ३३.२६५{६५} ॥
तेन ते सर्वदा नित्यं सर्वत्रापि शुभं भवेत् ।
क्रमाद्बोधिं च संप्राप्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३३.२६६{६६} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाऽशोकः स भूपतिः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ ३३.२६७{६७} ॥
क्षेमावदानं मनुजा इदं ये शृण्वंति चापि निशामयन्ति ।
ते सर्व एवं सततं सुखानि भुक्त्वा प्रयान्त्येव जिनालयन् ते ॥ ३३.२६८{६८} ॥

++ इति रत्नावदानतत्वे क्षेमावदानं समाप्तम् ++

(र्म् ३८२)
xxxइवारामिकावदान
अथाशोको महीपालः कृताञ्जलिः प्रमोदितः ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ ३४.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथादेष्टुञ्च मेऽर्हति ॥ ३४.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन्महामतिः ।
तमशोकं महाराजं समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३४.३{३} ॥
शृणु साधु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथात्राहं प्रवक्ष्यामि तव धर्मप्रवृद्धये ॥ ३४.४{४} ॥
तद्यथा भगवान् बुद्धः शाक्यसिंहो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञः सुगतो शास्ता धर्मराजस्तथागतः ॥ ३४.५{५} ॥
श्रावकैर्भिक्षुभिः सार्द्धं भिक्षुणीभिरुपासकैः ।
उपासिकागणैश्चापि चैलकैश्चापि तीर्थिकम् ॥ ३४.६{६} ॥
बोधिसत्वैर्महासत्वैः सर्वसत्वहितंकरम् ।
ऋषिभिर्योगिभिश्चापि यतिभिर्ब्रह्मचारिभिः ॥ ३४.७{७} ॥
श्रावस्त्या बहिरुद्याने जेतारण्ये जिनाश्रमे ।
विहारे व्यहरल्लोकहितार्थं धर्ममादिशन् ॥ ३४.८{८} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुं सर्वे सत्वाः प्रमोदिताः ।
शक्रब्रह्मादयो देवाः सर्वलोकाधिपा अपि ॥ ३४.९{९} ॥
नगेन्द्रा असुरेन्द्राश्च यक्षगंधर्वकिन्नराः ।
सिद्धा विद्याधराः साध्या गरुडा राक्षसा अपि ॥ ३४.१०{१०} ॥
ब्राह्मणाः क्षत्रिया भूपा राजपुत्राश्च मंत्रिणः ।
अमात्याः श्रेष्ठिनः पौर गृहाधिपा महाजनाः ॥ ३४.११{११} ॥
वणिजः सार्थवाहाश्च शिल्पिनोऽपि शुभार्थिनः ।
ग्राम्या जानपदाश्चान्यलोकाः कार्पटिकादयः ॥ ३४.१२{१२} ॥
सर्वे ते समुपाश्रित्य विहारे तं मुनीश्वरम् ।
दृष्ट्वा साञ्जलयो नत्वा मुदिताः समुन्पाविशन् ॥ ३४.१३{१३} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते नाथं तमभ्यर्च्य यथाक्रमम् ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य प्रणत्वा समुपाश्रयन् ॥ ३४.१४{१४} ॥
तदा तान् समुपासीनां दृष्ट्वा स भगवाञ्जिनः ।
आर्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ ३४.१५{१५} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पीत्व सर्वे ब्रह्मादयोऽपि ते ।
लोकाः सत्यमिति मत्वा प्राभ्यनन्दन् प्रबोधिताः ॥ ३४.१६{१६} ॥
तस्मिन्नवसरे कश्चित्ऽसौऽथ आरमिकः सुधीः ।
दन्तकाष्ठं समादाय श्रावस्त्यां समुपाविशत् ॥ ३४.१७{१७} ॥
तत्र नैमित्तिको द्वारेऽवस्थितस्तमागतम् ।
दृष्ट्वा तद्दन्तकाष्ठं च समालोक्यैवमुपागमत् ॥ ३४.१८{१८} ॥
(र्म् ३८३)
वतैतद्दन्तकाष्ठं यो भक्षयिष्यति मानवः ।
नूनं णतरणं भोग्यं प्रभोक्ष्यति स भाग्यवान् ॥ ३४.१९{१९} ॥
एतत्तेनोदितं श्रुत्वा स आरमिक उन्मुखः ।
तत्रैव क्षणमाश्रित्य मनसैवं व्यचिन्तयत् ॥ ३४.२०{२०} ॥
कस्मायेतदहं दद्यां संमानो येन मे भवेत् ।
एवं ध्यात्वा पुनस्तत्र मनसैवं व्यचिन्तयत् ॥ ३४.२१{२१} ॥
यदयं भगवान् बुद्धः सर्वत्रैधातुकाधिपः ।
जगच्छास्ता जगन्नाथो धर्मराजो मुनीश्वरः ॥ ३४.२२{२२} ॥
यदस्मै दीयते किञ्चिदपि तत्फलमुत्तमम् ।
अप्रमेयमसंख्येयं महत्ख्यातं श्रुतं मया ॥ ३४.२३{२३} ॥
तदस्मै धर्मराजाय बुद्धाय सर्वतायिने ।
जगच्छास्त्रे मुनीन्द्राय दद्यां काष्ठमिदं न्वहम् ॥ ३४.२४{२४} ॥
इति ध्यात्वा विनिश्चित्य स आरमिक आदरात् ।
दन्तकाष्ठं तदादाय जेतोद्याने उपाचरत् ॥ ३४.२५{२५} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा भिक्षुसंघपुरस्कृतम् ।
विहारे स प्रसन्नास्याः प्रविष्टः समुपाचरत् ॥ ३४.२६{२६} ॥
तत्र तस्य मुनीन्द्रस्य दन्तकाष्ठं तदादरात् ।
उपस्थाप्य प्रणत्वा स सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ ३४.२७{२७} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ ममानुग्रहकारणात् ।
दन्तकाष्ठमिमं शास्ता भवानादातुमर्हति ॥ ३४.२८{२८} ॥
एवं संप्रार्थिते तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
दृष्ट्वा तत्काष्ठमादाय तस्याग्रतो व्यसृजत ॥ ३४.२९{२९} ॥
तदा तत्काष्ठमादाय स उद्यानपालको मुदा ।
तत्रैव सौगतारामे निखन्य निदधे भुवि ॥ ३४.३०{३०} ॥
तत्र निहितमात्रं तत्काष्ठं मूलप्रतिष्ठितम् ।
महच्छाखाहरित्पत्रपुष्पफलसमृद्धितः ॥ ३४.३१{३१} ॥
तत्क्षणेन महान् वृक्षो न्यग्रोधः परिमण्डलः ।
सर्वसत्वमनोहारी महामेघ इवाभवत् ॥ ३४.३२{३२} ॥
तत्र स भगवान् गत्वा तच्छायां समुपाश्रयन् ।
सभामध्यासनासीनः सद्धार्मं समुपादिशत् ॥ ३४.३३{३३} ॥
एतदद्भुतमालोक्य सर्वे लोकाः सविस्मयाः ।
तत्सद्धर्मामृतं पीत्वा प्राभ्यनन्दन् प्रमोदिताः ॥ ३४.३४{३४} ॥
तदा तत्र महात्मा स गृहीशोऽनाथपिण्डदः ।
समागत्य मुनीन्द्रं तं नत्वैवं प्रार्थयन्मुदा ॥ ३४.३५{३५} ॥
भगवन्नहमद्येह भगवन्तं ससांघिकम् ।
पूजयितुं समिछामि तन्ममानुग्रहं कुरु ॥ ३४.३६{३६} ॥
इति तत्प्रार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
तथेति तं समालोक्य तूष्णीं भूत्वाध्युवास तत् ॥ ३४.३७{३७} ॥
तदधिवासितं शास्त्र मत्वा सोऽनाथपिण्डदः ।
तत्रासनानि प्रज्ञप्य तत्सामग्रीं समानयत् ॥ ३४.३८{३८} ॥
तदा स भगवान्स्तत्र ससांघिकः समुत्थितः ।
तद्दत्तं पाद्यमादाय स्वस्वासने समाश्रयत् ॥ ३४.३९{३९} ॥
तत्रासनसमासीनं तं मुनीन्द्रं ससांघिकम् ।
(र्म् ३८४)
दृष्ट्वा स मुदितः श्रेष्ठी यथाक्रमं समर्चयेत् ॥ ३४.४०{४०} ॥
ततः शतरसै भोज्यैः सुप्रणीतैः स दीनभृत् ।
संबुद्धप्रमुखं सर्वसंघं तं समतर्पयत् ॥ ३४.४१{४१} ॥
ततः स श्रीघनं सर्वसंघं च परितुष्टितम् ।
मत्वा पनीयपात्राणि तद्धस्तादीं व्यशोधयत् ॥ ३४.४२{४२} ॥
ततः क्रमुकताम्बूलगणौषधीरसायनम् ।
दत्वा स सांजलिर्नत्वा ससंघं तमुपाश्रयत् ॥ ३४.४३{४३} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा तं गृहस्थमुपस्थितम् ।
आदिमध्याम्टकल्याणं साशिषं धर्ममादिशत् ॥ ३४.४४{४४} ॥
तद्दृष्ट्व समहोत्साहमारमिकः स मोहितः ।
नैमित्तिकसमाख्यातं सत्यं मत्वाभ्यनंदत ॥ ३४.४५{४५} ॥
ततः स सुप्रसन्नात्मा आरामिकः प्रमोदितः ।
समुत्थाय मुनीन्द्रस्य पुरतः समुपाचरत् ॥ ३४.४६{४६} ॥
तत्र तस्य मुनीन्द्रस्य पादयोः स कृताञ्जलिः ।
प्रणत्वा मनसा बोधिप्रणिधानं व्यधान्मुदा ॥ ३४.४७{४७} ॥
यदस्मै धर्मराजाय जगच्छास्त्रै जगद्भुते ।
मयात्र श्रद्धया दत्तकाष्ठमात्रं समर्प्पितम् ॥ ३४.४८{४८} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन चरित्वाहं शुभे सदा ।
प्रत्येकां बोधिमासाद्य निर्वृतिपदमाप्नुयाम् ॥ ३४.४९{४९} ॥
इति तेन सुचित्तेन प्रणिधानं कृतं सदा ।
मत्वा स भगवान् स्मितं विससर्ज सरश्मिकम् ॥ ३४.५०{५०} ॥
ततस्ते रश्मयः सर्वा मुनिमुखाब्जनिःसृताः ।
नाना वर्णाः समन्तेषु भुवनेषु स भासयन् ॥ ३४.५१{५१} ॥
ये चाधो भुवने याताः सर्वत्र नरकेषु ते ।
अवभास्य सुखीकृत्य नारकीयान् प्रचेरिरे ॥ ३४.५२{५२} ॥
तद्रश्मिसंपरिस्पृष्टाः सर्वे ते नरकस्थिताः ।
निर्दुःखाः सुखसंपन्ना विस्मिता एवमूचिरे ॥ ३४.५३{५३} ॥
अहो चित्रं कथं दुःखं प्रस्रब्धं जायते सुखम् ।
इतश्च्युताः कुहान्यत्र संप्राप्ताः सांप्रतं वयम् ॥ ३४.५४{५४} ॥
इति संदिग्धचित्तानां तेषां नरकवासिनाम् ।
बोधार्थं निर्मितं बुद्धं भगवान् व्यसृजत्तदा ॥ ३४.५५{५५} ॥
तन्निर्मितं मुनिं दृष्ट्वा सर्वे ते नरकस्थितिताः ।
महच्चित्रसमाक्रान्तहृदयाश्चैवमूशिरे ॥ ३४.५६{५६} ॥
नैवान्यत्र गता सर्वे इहैव संस्थिता वयम् ।
किन्त्वयं पुरुषोऽपूर्वदर्शनः समुपागतः ॥ ३४.५७{५७} ॥
नूनमयं महासत्त्वः समीक्ष्यास्मान् सुदुःखिनः ।
कृपया चोदितः सर्वान् समुद्धर्त्तुमिहागतः ॥ ३४.५८{५८} ॥
तदस्य पुरुषस्यात्र सर्वैरस्माभिरादरात् ।
श्रद्धया शरणं गत्वा कर्त्तव्यं भजनं मुदा ॥ ३४.५९{५९} ॥
इति संभाष्य ते सर्वे नारकीया प्रसादिताः ।
तस्य निर्मितबुद्धस्य प्राभजञ्छरणं गताः ॥ ३४.६०{६०} ॥
(र्म् ३८५)
तदैतद्भजनोत्पन्नैः पुण्यैस्ते नरकोत्थिताः ।
निर्मुक्तपातकाः सर्वे शुद्धकाया दिवं ययुः ॥ ३४.६१{६१} ॥
एवं ते रश्मयः सर्वे सर्वान्स्तान्निरयाशृतान् ।
अवभास्य समुद्धृत्य प्रत्याययुर्मुनेः पुरः ॥ ३४.६२{६२} ॥
एवमुर्द्धगता ये च रश्मयस्ते प्रसारिताः ।
अवभास्य दिशः सर्वाः संप्रसुस्रुः सुरालयान् ॥ ३४.६३{६३} ॥
सर्वान् देवालयांश्चैवमवभास्य समन्ततः ।
गत्वाकनिष्ठपर्यन्तं सर्वान् देवानचोदयन् ॥ ३४.६४{६४} ॥
अनित्यं खलु संसारं दुःखशून्यमनात्मकम् ।
पुण्यमेव जगत्सारं मत्वा तच्चिनुतादरात् ॥ ३४.६५{६५} ॥
निष्क्रामतारभध्वं तद्युज्यध्वं बुद्धशासने ।
मारसैन्यान् विनिर्जित्य चरध्वं संवरे सदा ॥ ३४.६६{६६} ॥
योऽप्रमत्तो मुनीन्द्रस्य शासने संचरिष्यते ।
स हित्वा जन्म संसारे दुःखस्यान्तं करिष्यति ॥ ३४.६७{६७} ॥
इत्युद्घोषैः सुरान् सर्वाञ्चोदयित्वा समन्ततः ।
सर्वे ते रश्मयस्तत्र पुरः प्रत्याययुर्मुनेः ॥ ३४.६८{६८} ॥
तत्र ते रश्मयः सर्वेऽप्येकीभूताश्च पिण्डिताः ।
मुनिं प्रदक्षिणीकृत्य तदूर्णायां समाविशन् ॥ ३४.६९{६९} ॥
तद्दृष्ट्वा सभासीनाः सर्वे लोकाः सविस्मयाः ।
किं शास्तेहादिशेद्धर्ममित्येवं समचिन्तयत् ॥ ३४.७०{७०} ॥
अथानंदः समुत्थाय कृतांजलिः सविस्मयः ।
भगवन्तं तमानम्य प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३४.७१{७१} ॥
नाहेतुप्रत्ययं शास्तर्हसन्ति सुगताः क्वचित् ।
तत्किमर्थञ्जगन्नाथ भवान् हसति सांप्रतम् ॥ ३४.७२{७२} ॥
यद्भवतः स्मितं दृष्ट्वा सर्वे इमे सभाजनाः ।
विस्मयसमुपाक्रान्तचित्तास्तिष्ठन्ति सर्ववित् ॥ ३४.७३{७३} ॥
तद्यदर्थे भवान् स्मितं मुंचति तज्जगद्गुरो ।
समुपादिश्य सर्वेषां संशयं छेतुमर्हति ॥ ३४.७४{७४} ॥
इत्यानन्दोदितं श्रुत्वा भगवान्मुनीश्वरः ।
तमानन्दं सभां चापि समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३४.७५{७५} ॥
एवमेतत्तथानंद यथाख्यातं त्वया किल ।
नाहेतुप्रत्ययं बुद्धा मुञ्चंति हि स्मितं क्व चित् ॥ ३४.७६{७६} ॥
यदर्थेऽहमिहानन्द स्मितं मुञ्चामि सांप्रतम् ।
तत्सत्यं संप्रवक्ष्यामि शृणुत यूयमादरात् ॥ ३४.७७{७७} ॥
यदयं श्रद्धयानन्द सुधीरुद्यानपालकः ।
दन्तकाष्ठमुपस्थाप्य सत्कारं कुरुते मम ॥ ३४.७८{७८} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन कल्पान्यपि त्रयोदश ।
विनिपातमयं क्वापि गमिष्यति कदा चन ॥ ३४.७९{७९} ॥
सर्वदायं महासत्वः सद्धर्मसाधनोद्यतः ।
सद्गुणी सुखसंभोक्ता बोधिसत्वो भविष्यति ॥ ३४.८०{८०} ॥
ततोऽन्तेऽयं महाभिज्ञः परिशुद्धत्रिमण्डलः ।
प्रत्येकं बोधिमासाद्य प्रत्येकसुगतो जिनः ॥ ३४.८१{८१} ॥
विमलो नाम सत्वानां हितकरी शुभंकरः ।
(र्म् ३८६)
ब्रह्मचारी विशुद्धात्मा लोकनाथो भविष्यति ॥ ३४.८२{८२} ॥
एवमानंद विज्ञाय संबुद्धशासने क्वचित् ।
किञ्चिद्वापि प्रदातव्यं तत्फलं स्यान्महत्तरम् ॥ ३४.८३{८३} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते सांघिकादयः ।
सर्वे लोकाः सभासीनाः प्राभ्यनन्दन् प्रबोधिताः ॥ ३४.८४{८४} ॥
सोऽपि चारामिकः श्रुत्वा व्याकृतं सुगतेन तत् ।
त्रिरत्नभजनं कर्तुं समैछन्मुदितः सदा ॥ ३४.८५{८५} ॥
तच्छ्रुत्वा स महादाता गृहस्थोऽनाथपिण्डदः ।
साञ्जलिस्तं जिनं नत्वा मुदितः स्वगृहं ययौ ॥ ३४.८६{८६} ॥
ततः स भगवांच्छास्ता समुत्थाय ससांघिकः ।
स्वासनसमुपासीनस्तस्थौ ध्यानसमाहितः ॥ ३४.८७{८७} ॥
ततः आरमिकः सोऽपि सर्वादा संप्रमोदितः ।
त्रिरत्नभजनं कुर्वन् प्राचरत्समुपस्थितः ॥ ३४.८८{८८} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया तथोच्यते ।
त्वयाप्येवं महाराज भज रत्नत्रयं सदा ॥ ३४.८९{८९} ॥
लोकाश्चापि तथा राजं बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
त्रिरत्नभजनोत्साहे योजनीयास्त्वया सदा ॥ ३४.९०{९०} ॥
तेन ते मङ्गलं नित्यं सर्वत्रापि भवेत्सदा ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३४.९१{९१} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ ३४.९२{९२} ॥
आरमिकस्येदमिहावदानं शृण्वन्ति ये ये च निशामयन्ति ।
ते सर्वमेवं शुभसत्सुखानि भुक्त्वा प्रयआस्यन्ति जिनालयन् ते ॥ ३४.९३{९३} ॥

++ इति रत्नावदानतत्वे आरमिकावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ३८७)
xxxव्शोभितावदान
अथाशोको महाराजः कृतांजलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा प्रार्थयेच्चैवमादरात् ॥ ३५.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणादिष्टं तथाख्यातुं च मेऽर्हति ॥ ३५.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं तेन श्रुत्वा सोऽर्हं सुधीर्यतिः ।
उपगुप्तो नरेंद्रं तं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३५.३{३} ॥
शृणु राजन्महाभाग यथा मे गुरुभाषितम् ।
तथात्र हि प्रवक्ष्यामि तव चित्ताभिबोधने ॥ ३५.४{४} ॥
तद्यथा भगवाच्छास्ता शाक्यसिंहो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञोऽर्हञ्जगन्नाथो धर्मराजस्तथागतः ॥ ३५.५{५} ॥
संबुद्धः स तथा तत्र पुरे कपिलवस्तुनि ।
न्यग्रोधरुचिरारामे विजहार ससांघिकः ॥ ३५.६{६} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र पुरे कपिलवस्तुनि ।
शाक्य आसीन्महासाधुः श्रीमान् यक्षाधिपोपमः ॥ ३५.७{७} ॥
सर्वलोकप्रधानाख्यः सर्वद्रव्यसमृद्धिमान् ।
तस्य भार्या सुरूपाख्या सुंदरी रतिसंनिभा ॥ ३५.८{८} ॥
सुभाविनी रमा कान्ता स्वकुलधर्मचारिणी ।
तया सह समारक्तः स श्रीमान् परिचारयन् ॥ ३५.९{९} ॥
यथाकामं सुखं भुक्त्वा रराम संप्रमोदितः ।
ततः स्वापन्नसत्वाभूत्सा सुरूपा प्रगर्भिता ।
क्रमाद्वृद्धोदरा पाण्डुवर्णा स्वल्पाशिनी कृशा ॥ ३५.१०{१०} ॥
ततः सा समये सूत दारकं दिव्यसुंदरम् ।
दर्शनीयं सुभद्राङ्गं प्रासादिकं मनोहरम् ॥ ३५.११{११} ॥
तस्य जन्मन्यनेकानि महाश्चर्यकराण्यपि ।
प्रादुर्भूतानि तैः सर्वं नगरं परिशोभितम् ॥ ३५.१२{१२} ॥
तमभिशोभितं जातं श्रुत्वा स जनको मुदा ।
सहसोपेत्य संपश्यन्स्तस्थौ चित्रान्विताशयः ॥ ३५.१३{१३} ॥
ततः स मुदितो ज्ञातीनाहूय सह वांधवैः ।
कृत्व जातिमहं तस्य नामा हि ख्यातुमब्रवीत् ॥ ३५.१४{१४} ॥
भवन्तो ज्ञातयः सर्वे दृष्ट्वास्य लक्षणं यथा ।
तथा नामप्रसिद्धेन व्यवस्थापितुमर्हथ ॥ ३५.१५{१५} ॥
इति तेनोदितैः श्रुत्वा सर्वे ते ज्ञातयस्तथा ।
तस्य निमित्तमालोक्य तं शाक्यमेवमब्रुवन् ॥ ३५.१६{१६} ॥
साधो यज्जायते आत्माभैः शोभयति पुरं ततः ।
शोभित इति नामास्य भवतु प्रथितं भुवि ॥ ३५.१७{१७} ॥
इति तै ज्ञातिभिः सर्वे समाख्यातं निशम्य सः ।
तथा तेनाभिधानेन प्राख्यापयत्तमात्मजम् ॥ ३५.१८{१८} ॥
(र्म् ३८८)
ततः शोभितोऽष्टाभिर्धात्रीभिः प्रातिपालितः ।
परिपुष्टोऽभिवृद्धोऽभू ह्रदारुहाम्बुजं यथा ॥ ३५.१९{१९} ॥
यदा सो दारकः प्रौढः कुमारत्वमवाप्तवान् ।
तदा पित्रा स विद्यार्थी गुरुहस्ते समर्प्पितः ॥ ३५.२०{२०} ॥
ततः स गुरुणा शास्त्रा क्रमाल्लिपिरशिष्यते ।
तथाभिशिष्यमाणः स सर्वविद्यान्तमाययौ ॥ ३५.२१{२१} ॥
ततः स शोभितो धीमान् सर्वविद्यां विचक्सणः ।
तीर्थिकवादसंरक्तो विरक्तोऽभूद्गृहाश्रमे ॥ ३५.२२{२२} ॥
सदा स तीर्थिकारामे गत्वा स तीर्थिकैः सह ।
शास्त्रसंचोदनोत्साहै रेमे जयन् प्रवादिनः ॥ ३५.२३{२३} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र न्यग्रोधरुचिराश्रमम् ।
स भगवान् सभासीनो धर्ममादेष्टुमारभत् ॥ ३५.२४{२४} ॥
तदा ते भिक्षवः सर्वे भिक्षुण्योऽपि समागताः ।
व्रतिनश्चैलकाश्चान्ये उपासका उपासिकाः ॥ ३५.२५{२५} ॥
बोधिसत्वा महासत्वास्तथान्ये श्रावका अपि ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं सर्वे ते समुपाचरन् ॥ ३५.२६{२६} ॥
तत्र तं श्रीघनं नत्वा परिवृत्य समंततः ।
पुरस्कृत्य समालोक्य सर्वे ते उपतस्थिरे ॥ ३५.२७{२७} ॥
तदान्येऽपि समायाता ब्रह्मशक्रादयः सुराः ।
चत्वारो लोकपालाश्च सर्वे लोकाधिपा अपि ॥ ३५.२८{२८} ॥
सिद्धा विद्याधराश्चापि यक्षगंधर्वकिन्नराः ।
रक्षसा गरुडा नागास्तथान्येऽपि महर्द्धिकाः ॥ ३५.२९{२९} ॥
यतयो योगिनश्चापि निर्ग्रन्थास्तीर्थिका अपि ।
ऋषयो ब्राह्मणाश्चापि तापसा ब्रह्मचारिणः ॥ ३५.३०{३०} ॥
राजानः क्षत्रिया वैश्या अमात्या मंत्रिणो जनाः ।
श्रेष्ठिनो धनिनः पौराः सार्थवाहा महाजनाः ॥ ३५.३१{३१} ॥
वणिजः शिल्पिनश्चापि तथान्यदेशवाशिनः ।
ग्राम्या जानपदाश्चापि तथा कार्पटिका अपि ॥ ३५.३२{३२} ॥
सर्वे ते समुपागत्य दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुदा ।
यथाक्रमं समभ्यर्च्य नत्वा कृत्वा प्रदक्षिणाम् ॥ ३५.३३{३३} ॥
सांजलयः पुनर्नत्वा परिवृत्या समंततः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतस्थुः समाहिताः ॥ ३५.३४{३४} ॥
ततः स शोभितश्चापि तच्छ्रुत्वा कौटुकान्वितः ।
तत्र तां पर्षदं द्रष्टुं सहसा समुपाचरत् ॥ ३५.३५{३५} ॥
तत्र स सहसोपेत्य प्राद्रक्षीत्तं मुनीश्वरम् ।
सर्वलोकसभामध्यसमासीनं प्रभास्वरम् ॥ ३५.३६{३६} ॥
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनपरिभूषितम् ।
व्यामप्रभासमुद्भासं शतसूर्याधिकप्रभम् ।
सौम्यं शान्तेन्द्रियं कान्तं समंतभद्ररूपिकम् ।
दृष्ट्वा स सुप्रसन्नात्मा नत्वा कृत्वा प्रदक्षिणाम् ॥ ३५.३७{३७} ॥
तद्धर्मदेशनां श्रोतुं तत्रैकान्ते उपाश्रयत् ।
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तां सर्वां समुपस्थितान् ॥ ३५.३८{३८} ॥
आर्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ।
तदार्यधर्ममाकर्ण्य सर्वे ते स सुरादयः ॥ ३५.३९{३९} ॥
(र्म् ३८९)
लोका धर्मविशेषत्वमाज्ञाय प्रतिबोधिताः ।
बोधिचित्तं समाधाय त्रिरत्नभजनोद्यताः ॥ ३५.४०{४०} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन बभूवुर्बोधिचारिणः ।
तदा स शोभितश्चापि श्रुत्वार्यसत्यमुत्तमम् ॥ ३५.४१{४१} ॥
प्रबोधितः प्रसन्नात्मा संसारविरतो भवान् ।
सत्कायदृष्टिभूमीन्ध्रं विंसतिशिखरोद्गमम् ॥ ३५.४२{४२} ॥
हित्वा ज्ञानासिना श्रोतआपत्तिफलमाप्तवान् ॥ ३५.४३{४३} ॥
दृष्टसत्यो विशुद्धात्मा सद्धर्मगुणलालसः ।
संबुद्धपदसंप्राप्त्यै प्रव्रजितुं समैछत ॥ ३५.४४{४४} ॥
ततः स समुपाश्रित्य कृतांजलिपुरोगतः ।
तं मुनीन्द्रं जगन्नाथं स्वैवं प्रार्थयन्मुदा ॥ ३५.४५{४५} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां शरणं गतः ।
प्रव्रजितुं समिछामि तत्कृपया प्रसीदतु ॥ ३५.४६{४६} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
शोभितं तं समालोक्य समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३५.४७{४७} ॥
यदि त्वं शासने बौद्धे प्रव्रजितुं समिछसि ।
पितुराज्ञां समासाद्य प्रेहि दास्यामि ते व्रतम् ॥ ३५.४८{४८} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा स शोभितो मुदा ।
पादौ तस्य मुनेर्नत्वा सहसा निर्ययौ ततः ॥ ३५.४९{४९} ॥
तत्र स स्वगृहे गत्वा पादौ नत्वा पुरः स्थितः ।
पित्रोरेतत्समाख्याय प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३५.५०{५०} ॥
ताताहमद्य गछामि न्यग्रोधरुचिरे वने ।
तत्र तं श्रीघनं बुद्धं पश्यामि पर्षदाश्रितम् ॥ ३५.५१{५१} ॥
धन्यास्ते श्रावकाः सर्वे भिक्षवो भद्रिकाशिकाः ।
शांतेंद्रियाः समाचारा अर्हन्तो ब्रह्मचारिणः ॥ ३५.५२{५२} ॥
तेषामेव हि संसारे साफल्यं जन्म मानुषे ।
ये भजन्ति मुनीन्द्रस्य शासने शरणं गताः ॥ ३५.५३{५३} ॥
तेषां चैवं सुसारं स्यान् संसारे भवचारणे ।
ये सद्धर्मं मुनीन्द्रस्य श्रुत्वा चरंति संवरम् ॥ ३५.५४{५४} ॥
तेषां चापि भवे सारं जन्मद्रव्यगुणार्जनम् ।
सत्कारैः सांघिके सेवां कृत्वा चरन्ति ये व्रतम् ॥ ३५.५५{५५} ॥
किं तेषां मानुषे जन्म निस्फलं सर्वसाधनम् ।
ये ध्यात्वापि जिनं स्मृत्वा भजंति न कदा चन ॥ ३५.५६{५६} ॥
तेषां च किं भवे जन्म केवलं पापसाधनम् ।
ये न शृण्वंति सद्धर्मं संबुद्धभाषितं क्व चित् ॥ ३५.५७{५७} ॥
तेषां च निस्फलं जन्म मानुष्ये दुःखसाधनम् ।
ये न कुर्वन्ति सत्कारं सांघिकेषु कदा चन ॥ ३५.५८{५८} ॥
एवं ये पशुवद्गेहे भोग्यं भुक्त्वा वसंति वै ।
तेषां किं जन्म संसारे पापदुःखार्थमेव हि ॥ ३५.५९{५९} ॥
एवं ते प्राणिनः सर्वे भ्रमंति भवसागरे ।
यतो यैर्दृश्यते क्वापि त्रिरत्नं न कदा चन ॥ ३५.६०{६०} ॥
तथास्माकमपि चात्र संसारे जन्म निस्फलम् ।
संपदोऽपि निरर्था हि त्रिरत्नभजनं विना ॥ ३५.६१{६१} ॥
(र्म् ३९०)
धर्मार्थजन्मसंसारे यदि धर्मो न लभ्यते ।
किमेवं जीवितेनापि केवलाशुभसाधिना ॥ ३५.६२{६२} ॥
तद्वरं मृत्युरद्येवं विना धार्मार्थसाधनम् ।
किं तेन जीवितेनापि यन्मिथ्यादुःखसाधनम् ॥ ३५.६३{६३} ॥
न प्राप्तं भगवत्पूजा महोत्साहं कदापि यैः ।
धर्मोऽपि न श्रुतः कश्चिन्न काराः सांघिके कृताः ॥ ३५.६४{६४} ॥
भीतेभ्यो नाभयं दत्तं दरिद्राशा न पूरिता ।
दुःखाय केवलं मातुर्गतास्ते गर्भशल्यताम् ॥ ३५.६५{६५} ॥
धन्यास्ते सुखिनो लोके सुभद्राः शुभभाविनः ।
सत्पुरुषा महात्मानः श्रीमंतः सद्गुणाश्रयाः ॥ ३५.६६{६६} ॥
ये बुद्धे शरणं गत्वा ध्यात्वा स्मृत्वा समाहिताः ।
सद्धर्मामृतमापीय चरन्तः सौगतं व्रतम् ॥ ३५.६७{६७} ॥
सर्वे सत्वहितार्थं च दानं दत्वा यथेप्सितम् ।
दयालवः सुसौम्यांशाः सर्वसत्वहिताशयाः ॥ ३५.६८{६८} ॥
संबोधिसाधनोत्साहसर्वसत्वहितोद्यताः ।
निःक्लेशा विमलात्मानः समाधिनिश्चलाशयाः ॥ ३५.६९{६९} ॥
प्रज्ञावंतो महाधीराः संबोधिरत्नलाभिनः ।
प्रव्रज्याव्रतिनार्हन्तो निर्विकल्पा निरंजनाः ॥ ३५.७०{७०} ॥
भिक्षाहारा निरातंका निःशंका दमितेंद्रियाः ।
निःशेषनिर्जिताविद्याः प्राप्तविद्या विशारदाः ॥ ३५.७१{७१} ॥
स्वछंदचारिणः सन्तः सर्वसत्वात्मभाविनः ।
निःस्पृहा विरतोत्साहा निर्दैन्यः क्षुभिताशयाः ॥ ३५.७२{७२} ॥
निर्मदा निरहंकारा आर्या निरभिमानिनः ।
निर्माया निर्ममाखड्गा निःसंगा निःपरिग्रहाः ॥ ३५.७३{७३} ॥
मुण्डिता खिक्खिरीपात्रदधानाश्चीवरावृताः ।
यतिनः सुगताकारास्त्रियानमोक्षदेशकाः ॥ ३५.७४{७४} ॥
स्वपरात्महितार्थेन संबोधिमार्गदेशकाः ।
वंद्याः पूज्याः प्रमान्याश्च चतुर्ब्रह्मविहारिणः ॥ ३५.७५{७५} ॥
ते एव सुगतिं यांति यांति चान्ते जिनालये ।
संबोधिं च समासाद्य भवेयुः सुगता अपि ॥ ३५.७६{७६} ॥
इति सत्यं मुनीन्द्रेण समादिष्टं निशम्य मे ।
मनोऽत्र भवसंचारे चरितुं नाभिवांछति ॥ ३५.७७{७७} ॥
त्रिरत्नशरणं कृत्वा संबुद्धशासने शुभे ।
प्रव्रज्यासंवरं धृत्वा चरितुमिछति सांप्रतम् ॥ ३५.७८{७८} ॥
किं च मे जन्मकाले यदिदं युः शोभितारुषा ।
संपदोऽपि प्रवर्द्धन्ते दिव्याभिसुंदरास्मि च ॥ ३५.७९{७९} ॥
तत्सर्वं मे पुरा भद्रकर्मधर्मविपाकतः ।
संपद्यतेऽधुना नूनं विद्धि मा त्वन्यथा पित ॥ ३५.८०{८०} ॥
एतन्नूनमिति मत्वा भूयोऽपि मे मनस्तथा ।
सद्धर्मसाधनं कर्तुमिछति सौगतं व्रतम् ॥ ३५.८१{८१} ॥
एतद्धेतोरहं तात प्रार्थयाम्येवमादरात् ।
तदनुज्ञां प्रदत्तं मे यदि वांछास्ति वा शुभे ॥ ३५.८२{८२} ॥
एतत्पुण्यविभागेन यूयमपि सुरालयम् ।
गत्वा दिव्यसुखान्येव भुक्त्वा चिरं निवत्स्यथ ॥ ३५.८३{८३} ॥
(र्म् ३९१)
ततः काले दिवश्च्युत्वा मर्त्यलोक इहागताः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरिष्यथ शुभे सदा ॥ ३५.८४{८४} ॥
तच्छुभपुण्यपाकेन शुद्धाशयाः शुभाविनः ।
संबुद्धशासने गत्वा सद्धर्मं श्रोष्यथादरात् ॥ ३५.८५{८५} ॥
ततस्तत्पुण्यपाकेन संघानां शरणं गताः ।
सत्कारैः समुपस्थित्वा भजिष्यथ समादरात् ॥ ३५.८६{८६} ॥
ततस्तत्पुण्यपाकेन बोधिचित्तमवाप्स्यथ ।
ततो लोकहितार्थेषु बोधिचर्यां चरिष्यथ ॥ ३५.८७{८७} ॥
ततः पारमिताः सर्वाः पूरयित्वा यथाक्रमम् ।
ततो बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्स्यथ ॥ ३५.८८{८८} ॥
एवं विज्ञाय संबुद्धपदसंप्रतिपत्तये ।
तदनुज्ञां प्रदत्तं मे संबुद्धपदवांछिरे ॥ ३५.८९{८९} ॥
अनित्यं खलु सम्षारं जीवितं क्षणभंगुरम् ।
क्षणभंगिशरीरं च सर्वेषां भवचारिणाम् ॥ ३५.९०{९०} ॥
संपदोऽपि स्थिरा नैव सत्क्षणं च सुदुर्लभम् ।
मानुष्ये सर्वदा जन्म लभ्यते न सुदुर्ल्लभम् ॥ ३५.९१{९१} ॥
तत्रापि दुर्लभा धर्मे मतिर्जातापि न स्थिराः ।
धर्मं तु सौगतैः श्रेष्ठं यत्संबोधिपदसाधनम् ॥ ३५.९२{९२} ॥
तत्संबोधिपदप्राप्त्यै धर्ममिछामि सौगतम् ।
तदनुज्ञां प्रदत्वा मे मनो हर्षयत द्रुतम् ॥ ३५.९३{९३} ॥
धर्मं विनात्र किं सारं भोग्यैरर्थैर्गुणैरपि ।
किं कामसुखं भुक्त्वा स्थित्वा च पशुवद्गृहे ॥ ३५.९४{९४} ॥
तदनुज्ञां न दत्यश्येन् स्थास्यामि न गृहेऽप्यहम् ।
सर्वान् परिग्रहान्स्त्यक्त्वा गमिष्यामि तपोवनम् ॥ ३५.९५{९५} ॥
तत्र को निर्जने स्थित्वा चरित्वा दुष्करं तपः ।
अनाहारो मरिष्येऽहं सर्वत्र मरणं ध्रुवम् ॥ ३५.९६{९६} ॥
कस्य मृत्यु भवे नास्ति कुत्र मृत्योर्भयं न हि ।
सर्वलोकान् ग्रसेन्मृत्युरेकोऽपि स महावलिः ॥ ३५.९७{९७} ॥
तदत्र किं विषादेन यद्दमोपायमत्र न ।
अवश्यं भाविनो भावा भवन्ति महतामपि ॥ ३५.९८{९८} ॥
मृत्युकाले सहायोऽपि कोऽपि नास्ति सहानुगः ।
धर्म एव तदैको हि सहायः स्यात्सहानुगः ॥ ३५.९९{९९} ॥
एवं मत्वात्र संसारे स्थातुं नेछन्ति सज्जनाः ।
सर्वान् परिग्रहान्स्त्यक्त्वा प्रव्रजन्ति शुभार्थिनः ॥ ३५.१००{१००} ॥
तथाहमपि तन्मृत्युभयं दृष्ट्वाभिशंकितः ।
संबुद्धशरणं गत्वा चरितुं व्रतमुत्सहे ॥ ३५.१०१{१} ॥
इति धर्मे निधेद्धं मा किं चिद्वा वक्तुमर्हथ ।
सुप्रसन्नाधियानुज्ञां प्रदातुमेव मेऽर्हति ॥ ३५.१०२{२} ॥
इति तेनात्मजेनैवं संप्रार्थितं निशम्य तौ ।
पितरौ विस्मयाक्रांतचित्तौ तष्ठतुर्मूर्छितौ ॥ ३५.१०३{३} ॥
ततस्तौ धैर्यमालम्ब्य तमेव स्वात्मजं चिरात् ।
दृष्ट्वा वियोगदुःखार्त्तौ तष्ठतुर्लिखिताविव ॥ ३५.१०४{४} ॥
(र्म् ३९२)
ततः स जनकः शाक्यस्तदुक्तपरिबोधितः ।
गलदश्रुमुखो दृष्ट्वा तं पुत्रमेवमब्रवीत् ॥ ३५.१०५{५} ॥
हा पुत्र किमत्राहं वदेय सांप्रतं खलु ।
यत्त्वमेव सुधीर्विज्ञः पण्डितोऽसि विचक्षणः ॥ ३५.१०६{६} ॥
यत्त्वं शासने बौद्धे प्रव्रजितुं समिछसि ।
तच्छास्तुः शरणं कृत्वा व्रतं चर समाहितः ॥ ३५.१०७{७} ॥
इति पित्रोदितं श्रुत्वा स सोभितः प्रमोदितः ।
पित्रोः पादान् प्रणत्वैव सहसा निर्ययौ गृहात् ॥ ३५.१०८{८} ॥
ततः स सहसा गत्वा न्यग्रोधतरुमण्डिते ।
विहारे सुगतारमे प्रविश्य समुपाचरत् ॥ ३५.१०९{९} ॥
यत्र स पुरतो गत्वा कृतांजलिपुटो मुदा ।
प्रणत्वा तं जगन्नाथं प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३५.११०{१०} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ प्राप्यानुज्ञां समाव्रजे ।
तद्भवान् सांप्रतं मह्यं प्रव्रज्यां दातुमर्हति ॥ ३५.१११{११} ॥
भवतां शरणे स्थित्वा प्रव्रज्य सौगतंव्रतम् ।
धृत्वा सदा समादाय चरिष्ये बोधिचारिकाम् ॥ ३५.११२{१२} ॥
इति संप्रार्थितं तेन भगवान् स मुनीश्वरः ।
सव्येन पाणिना तस्य शिरः स्पृष्ट्वैवमादिशत् ॥ ३५.११३{१३} ॥
एहि च वत्स समाधाय व्रतं चरस्व सौगतम् ।
इत्युक्त्वा स मुनीन्द्रः स्वसांघिके तं समग्रहीत् ॥ ३५.११४{१४} ॥
एहीत्युक्ते मुनींद्रेण शोभितोऽभूत्स मुण्डितः ।
खिक्खिरीपात्रविभ्राणः काखायचीवरी यतिः ॥ ३५.११५{१५} ॥
ततः स सुमतिर्भिक्षुः संसारगतिनिस्पृहः ।
भित्वाविद्यागणान् सर्वान् प्राप्तविद्या विशारदः ॥ ३५.११६{१६} ॥
सर्वक्लेशगणां जित्वा साक्षादर्हत्वमाप्तवान् ॥ ३५.११७{१७!} ॥
ततः सोऽर्हन्महाभिज्ञः परिशुद्धत्रिमण्डलः ।
निक्लेशः सुविशुद्धात्मा शुद्धेन्द्रियो जिनांशभृत् ॥ ३५.११८{१८} ॥
निर्विकल्पः समाकारो ब्रह्मचारी निरंजनः ।
संसारलाभसत्कारनिःस्पृहः खसमाशयः ॥ ३५.११९{१९} ॥
स देवासुरलोकानां सर्वेषां भवचारिणाम् ।
मान्यः पूज्योऽभिवंद्यश्च बभूव स जिनात्मजः ॥ ३५.१२०{२०} ॥
तद्दृष्ट्वा भिक्षवः सर्वे विस्मयोद्धतमानसाः ।
भवन्तं प्रणत्वैवं पप्रछुस्तत्पुराकृतम् ॥ ३५.१२१{२१} ॥
भगवन् किं पुरानेन सुकृतं प्रकृतं कुह ।
येनायं सुकुले जातो दिव्यकल्पातिसुंदरः ॥ ३५.१२२{२२} ॥
जन्मनि वास्य जातानि महाद्भुतकराण्यपि ।
यैरेतन्नगरं सर्वं चंद्राभैरिव शोभितम् ॥ ३५.१२३{२३} ॥
भवतां शासने चापि त्रिरत्नशरणं गतः ।
प्रव्रज्यासंवरं धृत्वा यतिरर्हन् भवत्यपि ॥ ३५.१२४{२४} ॥
एतत्सर्वं समाख्याय भवांच्छास्ता जगद्गुरुः ।
सर्वानस्मान् सभांश्चापि प्रबोधयितुमर्हति ॥ ३५.१२५{२५} ॥
इति तैर्भिक्षुभिः सर्वैः प्रार्थिते स मुनीश्वरः ।
सर्वान् यतीन् सभां चापि समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३५.१२६{२६} ॥
(र्म् ३९३)
शृणुत भिक्षवः सर्वे यदनेन पुराकृतम् ।
तत्सर्वं समाशख्ये युष्माकं परिबोधने ॥ ३५.१२७{२७} ॥
तद्यथाभूत्पुरा शास्ता क्रकुछन्दस्तथागतः ।
सर्वज्ञोऽर्हं जगन्नाथो धर्मराजो मुनीश्वरः ॥ ३५.१२८{२८} ॥
तदा स भगवान् लोके बोधिचर्यां प्रकाशयन् ।
सद्धर्मं समुपादिश्य प्रचचार समंततः ॥ ३५.१२९{२९} ॥
एवं स भगवां छास्ता कृत्वा सर्वत्र मंगलम् ।
शोभावत्या महापूर्य्या राजधान्या उपाश्रमे ॥ ३५.१३०{३०} ॥
विहारे सौगतावासे समाश्रित्य प्रभासयन् ।
सद्धर्मं समुपादेष्टुं विजहार ससांघिकः ॥ ३५.१३१{३१} ॥
तत्रागत्य समानीनं तं मुनीन्द्रं ससांघिकम् ।
श्रुत्वा शोभो महाराजो द्रष्टुं स समुपाचरत् ॥ ३५.१३२{३२} ॥
तत्र स नृपतिः शोभो दृष्ट्वा तं सुगतं मुनिम् ।
क्रकुछंदं समासीनं भिक्षुसंघपुरस्कृतम् ॥ ३५.१३३{३३} ॥
मुदितः समुपासृत्य कृतांजलिः पुरोगतः ।
प्रणत्वा सुप्रसन्नास्यः प्रार्थयमेवमादरात् ॥ ३५.१३४{३४} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवाञ्छास्ता जगद्गुरुः ।
तदस्माकं हितार्थेन धर्ममादेष्टुमर्हति ॥ ३५.१३५{३५} ॥
इति संप्रार्थिते तेन राज्ञा स भगवानपि ।
तं शोभं क्षितिपालेंद्रं समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३५.१३६{३६} ॥
शृणु राजन् समाधाय सत्वानां हितकारणम् ।
संबोधिसाधनं धर्मं वक्ष्यामि ते शुभार्थतः ॥ ३५.१३७{३७} ॥
अनित्यं खलु संसारे सर्वं शून्यमनात्मकम् ।
मायाक्लेशसमुद्भूतं जगल्लोकमशाश्वतम् ॥ ३५.१३८{३८} ॥
तदत्र किं भवे सारं निरर्थं दुःखसाधनम् ।
इति विज्ञाय राजेन्द्र क्लेशाञ्जित्वा शुभे चर ॥ ३५.१३९{३९} ॥
शुभेन सद्गतिं याया सद्गतौ सर्वदा सुखम् ।
सुखेन सर्वदा भद्रे चरितव्यं तथा भवम् ॥ ३५.१४०{४०} ॥
शुभं संजायते पुण्यात्सर्वत्रापि सदा ध्रुवम् ।
पुण्यं संजायते ह्यादौ संबुद्धदर्शनादपि ॥ ३५.१४१{४१} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन सद्धर्मश्रवणं लभेत् ।
तत्सद्धर्मरसास्वादसंसक्तश्च समुत्सहेत् ॥ ३५.१४२{४२} ॥
तदुत्साहात्पुनः श्रोतुमभिलाषः समुद्भवेत् ।
समुद्भूताभिलाषश्च सत्कृत्य मानयेन्मुदा ॥ ३५.१४३{४३} ॥
सद्गुरुं समुपासृत्य सद्धर्मं शृणुयात्सदा ।
तत्सद्धर्मामृतस्वादगुणलब्धः प्रमोदितः ॥ ३५.१४४{४४} ॥
सद्धर्मचारणो भिक्षून् सत्कृत्य मानयेन्मुदा ।
ततस्तद्धर्ममाकर्ण्य संबोधिधर्मवांछितः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा स्वपरार्थहिते चरेत् ॥ ३५.१४५{४५} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन स कुले श्रीसमालये ।
जातो लोकहितार्थेन दानं दद्याद्यथेप्सितम् ॥ ३५.१४६{४६} ॥
तद्दानपुण्यपाकेन स दाता सद्गतिं व्रजेत् ।
सद्गतिस्थः सुखेनैवं सुशीलः संवरं चरेत् ॥ ३५.१४७{४७} ॥
(र्म् ३९४)
तत्सुशीलव्रतोत्पन्नैः पुण्यैः स परिशुद्धधीः ।
सर्वसत्वहितार्थेषु दयालु मैत्रवच्चरेत् ॥ ३५.१४८{४८} ॥
ततस्तत्पुण्यपाकेन स सुधीरो विचक्षणः ।
स्वपरात्महितार्थेन सर्वकार्याणि साधयेत् ॥ ३५.१४९{४९} ॥
एतत्पुण्यविशुद्धात्मा निःक्लेशो विमलाशयः ।
समाधिधरणीविद्यासमाधानः सुधीर्भवेत् ॥ ३५.१५०{५०} ॥
ततस्तत्पुण्यसंभारसंबोधिगुणसार्थभृत् ।
प्रज्ञाब्धिपारमासाद्य बोधिचित्तमणिं लभेत् ॥ ३५.१५१{५१} ॥
तन्मनेरनुभावेन सर्वोपायविधानवित् ।
सर्वसत्वहितो धानं बोधिचर्याव्रतं चरेत् ॥ ३५.१५२{५२} ॥
तत्पुण्यैः स महासत्वः सर्वसत्वशुभंकरः ।
संबोधिप्रणिधानेन सद्धर्माभिरतो भवेत् ॥ ३५.१५३{५३} ॥
ततस्तद्धर्मपूतात्मा दुष्टक्लेशान् विनिर्जयन् ।
सर्वहितार्थसंभर्ता महाभिज्ञा वली भवे ॥ ३५.१५४{५४} ॥
ततो मारगणाञ्जित्वा परिशुद्धत्रिमण्डलः ।
सोऽर्हन् संबोधिसंप्राप्तः संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ ३५.१५५{५५} ॥
ततः स सुगतः शास्ता कृत्वा धर्ममयं जगत् ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य निर्वृतः स्वालयं व्रजेत् ॥ ३५.१५६{५६} ॥
ततः स स्वालये लीनो धर्मधात्वीश्वरो जिनः ।
विश्वरूपा विशुद्धाभज्योतिरूपो निरंजनः ॥ ३५.१५७{५७} ॥
एवं विज्ञाय राजेन्द्र संबुद्धपदवांछिभिः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरितव्यं शुभे सदा ॥ ३५.१५८{५८} ॥
तथा तं सर्वदा भद्रं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमात्संबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्स्यथ ॥ ३५.१५९{५९} ॥
इति शास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वा शोभः स भूपतिः ।
तथा हीति प्रविज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्प्रबोधितः ॥ ३५.१६०{६०} ॥
तदारभ्य स भूमीन्द्रस्त्रिरत्नशरणं गतः ।
सर्वसत्वहितं कृत्वा प्राचरत्सर्वदा शुभे ॥ ३५.१६१{६१} ॥
तदा तद्विषये तत्र सर्वदाभूच्छुभोत्सवम् ।
सर्व लोकाश्च सद्धर्मारतोत्साहाः प्रचेरिरे ॥ ३५.१६२{६२} ॥
एवं स नृपतिः शोभस्तं मुनीन्द्रं ससांघिकम् ।
यथार्हभोजनैश्चापि त्रिमास्यं समसेवित ॥ ३५.१६३{६३} ॥
ततः स भूमीराजो त्रिमासान्ते ससांघिकम् ।
क्रकुछंदं मुनीन्द्रं तं नत्वैवं प्रार्थयन्मुदा ॥ ३५.१६४{६४} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ सर्वदात्र ससांघिकः ।
सद्धर्मं कृपयास्मद्भ्यमादेष्टुं स्थातुमर्हति ॥ ३५.१६५{६५} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा भगवान् स जगद्गुरुः ।
तद शोभं जगतीपालं समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३५.१६६{६६} ॥
नाहं राजंस्तवैकस्य हितार्थे सुगतो भवे ।
अपि तु सर्वसत्वानां शुभहेतौ भवे जिनः ॥ ३५.१६७{६७} ॥
तदेवं सर्वलोकेषु बोधिचर्यां प्रकाशयन् ।
सद्धर्मं समुपाख्यातुं चरेयं सह सांघिकैः ॥ ३५.१६८{६८} ॥
(र्म् ३९५)
यद्यस्ति ते सदा राजं भक्तिश्रद्धामतिर्मयि ।
मन्नामाभिसमुद्दिश्य स्तूपं कृत्वा सदा भज ॥ ३५.१६९{६९} ॥
एतस्मिं यत्कृतं कर्म तन्मयि कृतमेव हि ।
तिष्ठतो निर्वृतस्यापि तुल्यं भक्तिमतां फलम् ॥ ३५.१७०{७०} ॥
तद्यथा मयि राजेन्द्र श्रद्धया शरणं गतः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरस्वैवं शुभे मुदा ॥ ३५.१७१{७१} ॥
तथास्मिन् सर्वदा स्तूपे श्रद्धया शरणं गतः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा शुभे चर समाहितः ॥ ३५.१७२{७२} ॥
तथा ते सर्वदा क्षेमं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमात्संबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ ३५.१७३{७३} ॥
इत्यादिश्य स संबुद्धस्तस्मै शोभाय भूर्भुजे ।
स्वनखकेशमुत्कृत्य ददौ स्तूपार्थमादरात् ॥ ३५.१७४{७४} ॥
तं मुनीन्द्रप्रदत्तं स भूपतिः संप्रमोदितः ।
प्रणत्वा समुपागृह्य सानंदः स्वालयं ययौ ॥ ३५.१७५{७५} ॥
तत्र स नृपती राजा तन्नखकेशमादरात् ।
गर्भे निधाय सद्रत्नैर्महस्तूपमकारयत् ॥ ३५.१७६{७६} ॥
ततस्तं स नृपो राजा प्रतिष्ठाप्य यथाविधिः ।
महोत्सवैः सदा नित्यं समभ्यर्च्य भजन्मुदा ॥ ३५.१७७{७७} ॥
तत्रैकस्मिन् दिने भद्रे पर्वणि प्रत्युपस्थिते ।
समेत्य गोष्ठिकाः सर्वे तं स्तूपं द्रष्टुमागताः ॥ ३५.१७८{७८} ॥
दृष्ट्वा ते गोष्ठिकाः सर्वे सुप्रसन्नाभिमोदिताः ।
नानापुष्पैस्तमभ्यर्च्य महोत्सवैः सहाभजत् ॥ ३५.१७९{७९} ॥
तत्रैको गोष्ठिको दृष्ट्वा दरिद्रोऽहमिति ब्रुवन् ।
तत्पूजामहोत्साहे लज्जया स्वगृहं ययौ ॥ ३५.१८०{८०} ॥
ततस्तैर्गोष्ठिकैः सर्वैर्दृष्ट्वा स स्वगृहे ततः ।
बहुशः परिभाषित्वा गोष्ठिमध्याद्बहिष्कृतः ॥ ३५.१८१{८१} ॥
ततः स लज्जयाखिन्नः पश्चात्तापाग्नितापितः ।
हा मंदः कथमेकोऽहं तिष्ठेयमित्यचिंतयत् ॥ ३५.१८२{८२} ॥
ततः स सुगतं स्मृत्वा दरिद्रोऽपि समंततः ।
सर्वपुष्पाणि संगृह्य तैस्तं स्तूपं समर्चयत् ॥ ३५.१८३{८३} ॥
ततः प्रदक्षिणीकृत्य सांजलिः स प्रमोदितः ।
तत्पादयोः प्रणत्वैवं प्रणिधानं मुदाकरोत् ॥ ३५.१८४{८४} ॥
यन्मयात्र मुनीन्द्रस्य स्तूपः पुष्पैः समर्चितः ।
एतत्पुण्यविपाकेन भवेयं श्रीसमृद्धिमान् ॥ ३५.१८५{८५} ॥
इत्येवं प्रणिधिं कृत्वा तत्स्तूपं शरणं गतः ।
स दरिद्रः समभ्यर्च्य प्राभजन् संप्रमोदितः ॥ ३५.१८६{८६} ॥
मन्यतां भिक्षवो योऽसौ दरिद्रोऽयं हि शोभितः ।
यत्स्तूपोऽर्चितः पुष्पैस्तेनायं श्रीसमृद्धिमान् ॥ ३५.१८७{८७} ॥
अन्यदपि यथानेन सुकृतं प्रकृतं पुरा ।
तत्सर्वं संप्रवक्ष्यामि शृणुध्वन् यूयमादरात् ॥ ३५.१८८{८८} ॥
तथाथाभूत्पुरा पूर्य्यां वाराणस्यां गृहाधिपः ।
श्रेष्ठी महाजनः साधुर्व्यवहारविचक्षणः ॥ ३५.१८९{८९} ॥
तदैकस्मिन् दिने तस्य गृहान्तिके शनैश्चरन् ।
(र्म् ३९६)
प्रत्येकसुगतो ग्लानो भिक्षार्थं समुपाचरन् ॥ ३५.१९०{९०} ॥
तं गृहान्तिकमायातं दृष्ट्वा स करुणाहतः ।
सहसोपेत्य नत्वैनमामंत्र्य स्वगृहे नयेत् ॥ ३५.१९१{९१} ॥
तत्र श्रेष्ठी स तं ग्लानं प्रत्येकबुद्धमासने ।
उपस्थाप्य समभ्यर्च्य पटेनाछादयन्मुदा ॥ ३५.१९२{९२} ॥
तस्मै क्षीरोदनैः पूर्णं पात्रं पंचामृतैः सह ।
प्रदत्वा सांजलिर्नत्वा मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ ३५.१९३{९३} ॥
यदयं सुगतो ग्लानोऽभ्यर्चितो मयादरात् ।
एतत्पुण्यविपाकेन भवेयं क्षेमवान् सुधीः ॥ ३५.१९४{९४} ॥
इत्येवं प्रणिधानेन स श्रेष्ठी प्रतिमोदितः ।
सत्कृत्य सादरं तत्र स्वाश्रमे समचारयत् ॥ ३५.१९५{९५} ॥
मन्यतां भिक्षवो योऽसौ श्रेष्ठी श्रीमान्महाजनः ।
अयमेव महाभिज्ञः शोभितोऽर्हन्महामतिः ॥ ३५.१९६{९६} ॥
यदनेन तदा ग्लानप्रत्येकबुद्ध आदरात् ।
पटेनाछाद्य पिंडेन प्रतिपाद्य समर्चितः ॥ ३५.१९७{९७} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन शोभितोऽयं समृद्धिमान् ।
पंचजन्मशतान्येवं बभूव सद्गुणाकरः ॥ ३५.१९८{९८} ॥
भूयोऽपि यत्पुरानेन सुकृतं साधितं यथा ।
तत्सर्वं संप्रवक्ष्यामि शृणुध्वं यूयमादरात् ॥ ३५.१९९{९९} ॥
तद्यथाभूत्पुरा शास्ता काश्यपोऽर्हन्स्तथागतः ।
सर्वज्ञः सुगतो नाथो धर्मराजो मुनीश्वरः ॥ ३५.२००{१००} ॥
वाराणस्यां स संबुद्धो मृगदावे ससांघिकः ।
सर्वसत्वहितार्थेन व्यहरद्धर्ममादिशत् ॥ ३५.२०१{११} ॥
तस्मिंश्च समये तत्र वाराणस्यामभूद्गृही ।
संबुद्धभक्तिमान् साधुर्दरिद्रः काष्ठहारिकः ॥ ३५.२०२{२} ॥
स एकस्मिन् दिने काष्ठमाहर्तु पर्वटे व्रजन् ।
तत्रैकत्र महत्स्तूपं ददर्शाछादितं तृणैः ॥ ३५.२०३{३} ॥
दृष्ट्वा स समुपाश्रित्य तत्तृणानि समंततः ।
सर्वाण्यपि समुत्पाट्य संमृज्य समशोधयत् ॥ ३५.२०४{४} ॥
ततस्तं शोभितं दृष्ट्वा स श्रेष्ठी संप्रमोदितः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ ३५.२०५{५} ॥
यदयं सौगतस्तूपो मया संमृज्य शोधितः ।
एतत्पुण्यविपाकेन भवेयं दिव्यसुंदरः ॥ ३५.२०६{६} ॥
दिव्यातिरिक्ताभैः शोभितः स्यान् समृद्धिमान् ।
अनागतांश्च संबुद्धानारागयेयमादरात् ॥ ३५.२०७{७} ॥
तदा तच्छासने गत्वा त्रिरत्नशरणं गतः ।
प्रव्रज्यार्हत्पदं प्राप्य व्रजेयाहं सुनिर्वृतिम् ॥ ३५.२०८{८} ॥
इत्येवं प्रणिधिं कृत्वा प्रणत्वा तं जिनालयम् ।
सततः काष्ठमादाय स्वगृहं समुदाचरत् ॥ ३५.२०९{९} ॥
ततः स सुमतिः श्रीमानभूत्तत्पुण्यवान् कृतिः ।
सुखानि सुचिरं भुक्त्वा काले मृतो दिवं ययौ ॥ ३५.२१०{१०} ॥
स्वर्गे स दिव्यभोग्यानि भुक्त्वा रेमे सुरैः सह ।
पंचजन्मशतान्येवं सुखं भुक्त्वा भ्रमेद्भवे ॥ ३५.२११{११} ॥
(र्म् ३९७)
अत्रापि यदेयं श्रीमाञ्छासने मे समागतः ।
प्रव्रज्यासंवरं धृत्वा चरन्नर्हन् भवत्यपि ॥ ३५.२१२{१२} ॥
तत्सर्वं हि विजानीत तत्स्तूपसंमृष्टपुण्यतः ।
यथा च चिंतितं तत्र तथास्य सिद्ध्यतेऽधुना ॥ ३५.२१३{१३} ॥
दरिद्रकाष्ठहारो यो भवेत्सोऽयं हि शोभितः ।
अन्य इति न मन्यन्तव्यं युष्माभिर्नात्र संशयः ॥ ३५.२१४{१४} ॥
एवं सर्वत्र संसारे सर्वेषामपि प्राणिनाम् ।
यथैव यत्कृतं कर्म तथैव तत्फलं ध्रुवम् ॥ ३५.२१५{१५} ॥
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्म क्वापि कदा चन ।
अन्यथापि भवेन्नैव कर्मफलं कथं चन ॥ ३५.२१६{१६} ॥
एवं मत्वात्र संसारे सर्वदा सुखवांछिभिः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरितव्यं शुभे सदा ॥ ३५.२१७{१७} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते सर्वसांघिकाः ।
सर्वे लोकाश्च संबोधिप्राप्तुं धर्मार्थिनोऽभवन् ॥ ३५.२१८{१८} ॥
इति मे गुरुणाख्यातं श्रुतं मया तथोच्यते ।
त्वमप्येवं महाराज सद्धर्मनिरतो भव ॥ ३५.२१९{१९} ॥
प्रजाश्चापि महारज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गेऽभिसंस्थाप्य पातुमर्हति सर्वदा ॥ ३५.२२०{२०} ॥
एवं कृते महाराज सर्वत्र वः शुभं भवेत् ।
क्रमात्संबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३५.२२१{२१} ॥
इति तेनार्हताख्यातं श्रुत्वाशोकः स भूमिपः ।
तथा हीति प्रतिज्ञप्य प्राभ्यनन्दत्स पार्षदः ॥ ३५.२२२{२२} ॥
ये श्रद्धाः सुप्रसन्ना इदमपि मनुजाः शोभितस्यावदानम् ।
शृण्वन्ति श्रावयंति प्रमुदितमनसा ये च संबोधिकामाः ।
ते सर्वे बोधिसत्वाः सकलगुणभृतो बोधिचर्यां चरन्तो ।
भुक्त्वा सौख्यं प्रकामं दशबलनिलये संप्रयान्ति प्रमुक्त्वा ॥ ३५.२२३{२३} ॥

++ इति रत्नावदानतत्वे शोभितावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ३९८)
xxxवि मुक्तावदान
अथाशोको महीपालः सांजलिः समुपाश्रितः ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ ३६.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि पुनरन्यत्सुभाषितम् ।
तद्यथा गुरुणाख्यातं तथादेष्टुं च मेऽर्हति ॥ ३६.२{२} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन् सुधीर्यतिः ।
तमशोकं महाराजं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३६.३{३} ॥
शृणु साधु महाराज यथा मे गुरुभाषितम् ।
तथात्राहं प्रवक्ष्यामि तव चित्तविशुद्धये ॥ ३६.४{४} ॥
तद्यथाभून्महापूर्य्यां श्रावस्त्यां श्रीदसंनिभः ।
श्रेष्ठी महाधनः साधुः पुष्याभिधो महाजनः ॥ ३६.५{५} ॥
तस्य भार्या सुभद्रांगी रामाख्या श्रीसमानिका ।
कुलधर्मसमाचरा स्वामिचर्यानुचारिणी ॥ ३६.६{६} ॥
यया पत्न्या सुभाविन्या सार्द्धं पुष्यः स सन्मतिः ।
यथाकामः सुखं भुक्त्वा रेमे समुपचारयन् ॥ ३६.७{७} ॥
ततः सा समये कांता गर्भिणी वर्द्धितोदरा ।
स्वल्पाहाररता पाण्डुवर्णा कृशाभवत्क्रमात् ॥ ३६.८{८} ॥
ततः सा समयेऽसूत दारिकां दिव्यसुंदरीम् ।
शिरोनिवद्धमुक्ता स्रक्कोहितामभिरोचिनीम् ॥ ३६.९{९} ॥
तां संजातां शिरोवद्धमुक्तामालां प्रशोभिताम् ।
दारिकां सा प्रसू दृष्ट्वा सचित्रानंदितोऽभवत् ॥ ३६.१०{१०} ॥
तच्छ्रुत्वा स पिता पुष्यो विस्मयोद्धतमानसः ।
उपेत्य तां सुतां दृष्ट्वा तस्थौ पश्यन् सविस्मयः ॥ ३६.११{११} ॥
ततस्ते ज्ञातयः सर्वे वंधुमित्रसुहृज्जनाः ।
तां संजातां निशम्याशु द्रष्टुमाजग्मुरादरात् ॥ ३६.१२{१२} ॥
तत्र तां दारिकां कांतां शिरोमुक्तास्रगन्विताम् ।
दर्शनीयां सुभद्रांगीं प्राद्राक्षुस्ते चिरं मुदा ॥ ३६.१३{१३} ॥
अहोस्विद्देवकन्येयं नूनं मान्या न मानवी ।
यदियं जातमात्रापि भाभिः शोभते पुरम् ॥ ३६.१४{१४} ॥
इति संभाष्य ते सर्वे ज्ञातिवंधू सुहृज्जनाः ।
सुचिरं तां समालोक्य विस्मिता निर्ययुस्ततः ॥ ३६.१५{१५} ॥
ततः स जनकस्तस्याः कृत्वा जतिमहं मुदा ।
सर्वाञ्ज्ञातीन् समामंत्र्य पुर एवमभाषत ॥ ३६.१६{१६} ॥
भवन्तोऽस्याः सुताया मे दृष्ट्वा संपन्निमित्तमाम् ।
यथा लोके प्रसिद्धं स्यात्तथा नामाभिधीयताम् ॥ ३६.१७{१७} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सर्वे ते ज्ञातिवांधवाः ।
तन्निमित्तं समालोक्य तं पुष्यमेवमब्रुवन् ॥ ३६.१८{१८} ॥
(र्म् ३९९)
साधो यत्संप्रजातेयं मुक्तामालाशिरोरुहा ।
तदस्या नाम मुक्तेति प्रसिद्धं भवतु ध्रुवम् ॥ ३६.१९{१९} ॥
एवं तैः ज्ञातिभिः सर्वैः समाख्यातं निशम्य सः ।
पुष्यस्तस्याः सुतायास्तन्नामप्रसिद्धमचारयत् ॥ ३६.२०{२०} ॥
ततः सा दारिका मुक्ता धात्रीभिः प्रतिपालिता ।
अष्टाभिरभिपुष्यांगा प्रवृद्धाभूध्रदाब्जवत् ॥ ३६.२१{२१} ॥
ततः सा दारिका कान्ता प्रवृद्धाभूत्कुमारिका ।
गुरुणां समुपाश्रित्य क्रमाद्विद्या अशिक्षते ॥ ३६.२२{२१*} ॥
तत्र सा सुमतीर्मुक्ता लिपिपारं गता क्रमात् ।
सर्वशास्त्रकलाविद्यापारं ययौ विचक्षणा ॥ ३६.२३{२२} ॥
ततः सा दानसंरक्ता सर्वार्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
सद्धर्मप्रणिधानेन ददौ नित्यं प्रसादिता ॥ ३६.२४{२३} ॥
सर्वेऽपि याचकास्तस्या गृहं दृष्ट्वा समागताः ।
तद्दत्तं द्रव्यमादाय प्रययुः संप्रमोदिताः ॥ ३६.२५{२४} ॥
तदैको ब्राह्मणस्तस्या मुक्तामालां शिरोरुहाम् ।
दृष्ट्वा लोभाकुलात्मा स गृहं गत्वा समाश्रयत् ॥ ३६.२६{२५} ॥
तत्र स ब्राह्मणो दृष्ट्वा तां कन्यां संप्रदायनीम् ।
उपेत्याशीर्वचोद्दत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३६.२७{२६} ॥
जयोऽस्तु ते सदा भद्रे चिरं जिव्याः सुखान्विता ।
यथा ते वांछते चित्तं तथा सर्वं प्रसिद्ध्यतु ॥ ३६.२८{२७} ॥
भद्रेऽहं ते गुणाच्छ्रुत्वा दूरतो यदिहाव्रजे ।
तदर्थं शृणु ते वक्ष्ये तच्छ्रुत्वा मे प्रसीदतु ॥ ३६.२९{२८} ॥
यदियं ते शिरोबद्धा मुक्तामाला प्रशोभिता ।
तदिमां मे प्रदत्वात्र मनो मम विनोदय ॥ ३६.३०{२९} ॥
इति संप्रार्थिते तेन सा मुक्ता संप्रदानिका ।
तां प्रदातुं समिछन्ती तं विप्रमेवमब्रवीत् ॥ ३६.३१{३०} ॥
साधु विप्र क्षणं तिष्ठ मा व्रजस्वान्यतः क्वचित् ।
पित्रोराज्ञां समायाच्य दास्यामि ते इमामपि ॥ ३६.३२{३१} ॥
इत्युक्त्वा स समाश्वास्य ब्राह्मणं तं प्रलोभितम् ।
सहसा पुरतो गत्वा पित्रोरेवमभाषत ॥ ३६.३३{३२} ॥
पितरम्ब गृहेऽस्माकं ब्राह्मणोऽर्थी समागतः ।
स ममेमां शिरोरूढां मुक्तामालां प्रयाचते ॥ ३६.३४{३३} ॥
तदिमां दातुमिछामि तस्मै विप्राय साधवे ।
तदनुज्ञां प्रदत्तं मे यद्यस्ति वां दयामपि ॥ ३६.३५{३४} ॥
इति पुत्र्योदितं श्रुत्वा स पिता विस्मयाहतः ।
तां पुत्रीं सुचिरं दृष्ट्वा परिभाष्यैवमब्रवीत् ॥ ३६.३६{३५} ॥
भो वत्स किं समीक्ष्यैवं स्वमस्तक समुद्भवाम् ।
नेत्रवत्कथमुत्कृत्य प्रदद्यादर्थिने सुते ॥ ३६.३७{३६} ॥
यदि दातुं समिछा ते ब्राह्मणायार्थिने सुते ।
तदन्यत्प्रार्थितं द्रव्यं प्रददस्व यथेप्सितम् ॥ ३६.३८{३७} ॥
इति पित्रोदितं श्रुत्वा सा मुक्ता दुहिता सुधीः ।
जनकं तं समालोक्य प्रणत्वा चैवमब्रवीत् ॥ ३६.३९{३८} ॥
(र्म् ४००)
शृणु तात यदर्थेऽहं स्वशिरःसंभवामपि ।
मुक्तामालं समुद्धृत्य दित्सामि तत्प्रवक्ष्यते ॥ ३६.४०{३९} ॥
अनित्यं खलु संसारे मानुष्ये जन्म दुर्लभम् ।
क्षणध्वंसि शरीरं च जीवितं च तृणाम्बुवत् ॥ ३६.४१{४०} ॥
तत्रापि बहवो रोगाः संपदोऽप्यतिचंचलः ।
दुर्लभा क्षणसंपच्च धर्ममतिश्च दुर्लभा ॥ ३६.४२{४१} ॥
किं नित्यमत्र संसारे को हि नित्यस्थितो भवे ।
इत्यनित्यामिमां मुक्तामालां दित्साम्यहं पित ॥ ३६.४३{४२} ॥
कोऽन्यत्र मानुषा देहाद्दानं कर्तुं प्रशक्नुयात् ।
इत्याप्यहं समीक्ष्यात्र दातुमिछे कजामपि ॥ ३६.४४{४३} ॥
कस्यात्र विग्रहे मृत्योर्विश्वासं विद्यते खलु ।
इति मत्वापि तातेमां दित्सामि मुक्तकास्रजम् ॥ ३६.४५{४४} ॥
कस्यात्र जीवितं काये स्वेछया समवस्थितम् ।
एवं विज्ञाय तातेमं मालां दित्सामि पुष्पवत् ॥ ३६.४६{४५} ॥
को नात्र पीड्यते रोगैः सक्लेशैर्देवसंभवैः ।
इत्येवं समीक्ष्यैमां दातुमिछामि मुक्तिकाम् ॥ ३६.४७{४६} ॥
कस्य संपत्स्थिरा गेहे अस्ताश्चपि स्थितिर्न हि ।
एवं विज्ञाय ततेमं दित्सामि कुसुमाकृतिम् ॥ ३६.४८{४७} ॥
कस्य चात्र शुभे दृष्टिर्जायात्तिष्ठेच्च सर्वदा ।
एवं वापि परिज्ञाय दित्सामीमां कजामपि ॥ ३६.४९{४८} ॥
सदा न जायते नैवं धर्मे मतिः कथं चन ।
इति दृष्ट्वापि मे चित्तमिमां दित्सति पुष्पवत् ॥ ३६.५०{४९} ॥
इमां मे दैवसंजातां शिरःस्थां केशसादृशीम् ।
दातुमिछाम्यहं तात सद्धर्मरत्नलब्धये ॥ ३६.५१{५०} ॥
कियत्कालं च जीवेयं सर्वेषां मरणं ध्रुवम् ।
यावद्जीवितमुक्तायामियं मुक्तापि नक्ष्यति ॥ ३६.५२{५१} ॥
यदियं मे शिरोजापि प्राणेन सह नक्ष्यति ।
तद्दत्ता वाप्यदत्तापि सर्वथापि विनक्ष्यति ॥ ३६.५३{५२} ॥
एतद्देवं समीक्ष्ये मां मुक्तां पुष्पस्रजं यथा ।
कजामपि समुद्धृत्य दातुमिछाम्यहं पित ॥ ३६.५४{५३} ॥
तदत्र मा कृथा विघ्नं मम सद्धर्मसाधने ।
तदनुज्ञां प्रदत्वा मे प्रार्थितं सफलं कुरु ॥ ३६.५५{५४} ॥
यदि न दीयतेऽनुज्ञां दानविघ्नफलं लाभेः ।
ततो ते दुष्कृतिर्जायात्ततो हि दुर्गतिं व्रजेः ॥ ३६.५६{५५} ॥
यद्यनुज्ञां प्रदानेन सत्यं पूरयसे मम ।
ततस्ते सुकृतिर्जायात्तेन यायाद्धि सद्गतिम् ॥ ३६.५७{५६} ॥
सद्गतौ सर्वदा सौख्यं भुक्त्वा चरेः शुभेष्वपि ।
ततः क्रमेण संबोधिं प्राप्य बुद्धत्वमाप्नुयाः ॥ ३६.५८{५७} ॥
एवं वीज्ञाय तातात्र वारयितुं न मेऽर्हति ।
तदनुज्ञप्य मे सत्यं संपूरयितुमर्हति ॥ ३६.५९{५८} ॥
इति पुत्र्या तयाख्यातं श्रुत्वा पिता स बोधितः ।
तां मुक्तां सुमातिः पुत्रीं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३६.६०{५९} ॥
यत्त्वयैवं समाख्यातं तत्सर्वं सत्यमेव हि ।
(र्म् ४०१)
यदि श्रद्धास्ति ते दातुं प्रदेहि किं निवारये ॥ ३६.६१{६०} ॥
इति पित्राभ्यनुज्ञाते सा मुक्ता परिमोदिता ।
तां शिरःसद्भवां मुक्तां मालामुत्कर्तुमैछत ॥ ३६.६२{६१} ॥
तदा सा जननी दृष्ट्वा तां मुक्तां स्वात्मजां प्रियाम् ।
शिरोजामपि तां मुक्तां मालामुत्कर्तु वांछिनीम् ॥ ३६.६३{६२} ॥
सहसा गाढमालिंग्य वारयितुं समुद्यता ।
गलदश्रुविलिप्ताक्षा विलपंत्यैवमब्रवीत् ॥ ३६.६४{६३} ॥
हा प्रिये स्वात्मजे पुत्री कथमज्ञासि सांप्रतम् ।
इन्द्रियवत्तनूद्भूतामपि दातुं यदीछसि ॥ ३६.६५{६४} ॥
यच्छिरोजां समुत्कृत्य मुक्तामालां स्वदैवजाम् ।
किमन्यदिह पश्यन्ति विप्राय दातुमिछसि ॥ ३६.६६{६५} ॥
यदि दानेऽतिवांछा ते प्रदेहि तद्यदिप्सितम् ।
इमामेव शिरोजतां मा दाः कस्मै चिदर्थिने ॥ ३६.६७{६६} ॥
दमियं स्वतनूद्भूता सहजा जीवितेन्द्रैः ।
तदियं कथमुत्कृत्य दातव्येति विचारय ॥ ३६.६८{६७} ॥
यदीमं स्वशिरोरूढां बलेनोत्कृत्य दास्यसि ।
तदेयं नक्ष्यते नूनं जीवितेन सह ध्रुवम् ॥ ३६.६९{६८} ॥
विनष्टे जीविते काये को धर्मं साधयेत्पुनः ।
धर्मं विनात्र संसारे निरर्थं सर्वसाधनम् ॥ ३६.७०{६९} ॥
धर्ममूलं हि संसारे सत्कायजीवितं किल ।
तज्जीविताश्रयः कायो रक्षितव्यः प्रयत्नतः ॥ ३६.७१{७०} ॥
यत्कायप्राणरक्षार्थं संसारे धर्मसाधनम् ।
कायप्राणं विना कोऽर्थः संसारे धर्मसाधने ॥ ३६.७२{७१} ॥
धर्मार्थकाममोक्षादि साधनं सुखकारणम् ।
अभावे जीविते काये कस्यार्थे सुखसाधनम् ॥ ३६.७३{७२} ॥
यत्स्वजीवे न पक्ष्यैवं किमर्थे दातुमिछसि ।
स्वकायजीवरक्षार्थं दानादि पुण्यसाधनम् ॥ ३६.७४{७३} ॥
स्वकायजीवितं त्यक्त्वा किमर्थे पुण्यसाधनम् ।
स्वकायजीव भद्रार्थे गुणद्रव्यवृषार्जनम् ॥ ३६.७५{७४} ॥
इति सत्यं मयाख्यातं हितार्थं ते प्रियात्मजे ।
श्रुत्वेमं नेत्रवद्रक्ष्या मा दाः कस्मै चिदर्थिने ॥ ३६.७६{७५} ॥
यदि तेऽस्ति वृषे वांछा दत्वेतोऽन्यद्यथेप्सितम् ।
गृहे व्रतं चरत्येवं सुखेन पुण्यमर्जय ॥ ३६.७७{७६} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सर्वत्र ते शुभं भवेत् ।
सर्वदा दुर्गतिं नैव यायात्सदा तु सद्गतिम् ॥ ३६.७८{७७} ॥
एवं मत्वात्मजे श्रुत्वा सद्धर्मं सौगतोदितम् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा गृहे व्रतं सुखं चर ॥ ३६.७९{७८} ॥
एतत्पुण्यविशुद्धा त्वं सर्वदा शुभभाविनी ।
क्रमात्संबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३६.८०{७९} ॥
इति मात्रा समाख्यातं श्रुत्वा मुक्तात्मजापि सा ।
उत्थायाश्रुविरुक्षा ययौ शोकालये शनैः ॥ ३६.८१{८०} ॥
तत्र शय्यातलासीना मुक्तादानचिन्तया ।
संबुद्धस्मरणं कृत्वा तस्थौ ध्यानसमाहिता ॥ ३६.८२{८१} ॥
(र्म् ४०२)
तत्र तद्ध्यानसंमूढा निद्रासुप्तेन्द्रियापि सा ।
तमेव श्रीघनं स्मृत्वा तस्थौ निश्चरिताशयाः ॥ ३६.८३{८२} ॥
तामेवां संस्थितां दृष्ट्वा भगवान् स मुनीश्वरः ।
स्वप्न इव समाभाष्य मुक्तामेवं व्यबोधयत् ॥ ३६.८४{८३} ॥
वत्से मात्र विषीद त्वं प्रदेयेयं कजापि ते ।
प्रदीयतां समुद्धृत्य पुनः प्रादुर्भविष्यति ॥ ३६.८५{८४} ॥
इति संभाषितं श्रुत्वा स्वप्ने इव समुत्थिता ।
सा मुक्ता विस्मयाक्रान्तचित्ता तस्थौ सुनिशला ॥ ३६.८६{८५} ॥
ततः सा तं जगन्नाथं स्मृत्वा तच्चिन्तयाकुला ।
किमेतत्सत्यमेवं स्यादिति ज्ञातुं समैछत ॥ ३६.८७{८६} ॥
ततः सा स्वयमुद्धृत्य स्वशिरःस्थां स्वपाणिना ।
मुक्तामालां मुदालोक्य तां शास्त्रे समकल्पयत् ॥ ३६.८८{८७} ॥
ततोऽनंतरमेवं सा मुक्तामालाभिशोभिता ।
तस्याः शिरसमुभूता रराज तत्समानिका ॥ ३६.८९{८८} ॥
तां समालोक्य सा मुक्ता कन्यातिविस्मयान्विता ।
सहसा पुरतो गत्वा मातुरेवं न्यवेदयत् ॥ ३६.९०{८९} ॥
मातरद्य मुनीन्द्रस्य कृपादृष्टिप्रसादतः ।
यथा मया प्रतिज्ञातं पूर्य्येत मे तथा ध्रुवम् ॥ ३६.९१{९०} ॥
इत्युक्त्वा सा मुदा मुक्ता समुद्धृतां शिरोरुहाम् ।
ये उभे दर्शयित्वाग्रे मातुरेवमभाषत ॥ ३६.९२{९१} ॥
मातरहं विपन्नाशा शय्या तलसमाश्रिता ।
संबुद्धं मनसा ध्यात्वा तिष्ठामि दानचिंतया ॥ ३६.९३{९२} ॥
यदा मे ध्यानसुप्ताया हृदि निद्रोपसर्पते ।
तदैवं सर्वनाथेन समादिष्टं श्रुतं मया ॥ ३६.९४{९३} ॥
प्रदेयेयं शिरोजाता मुक्तामाला त्वया मुदा ।
पुनः प्रादुर्भवेद्भूयोऽप्येतत्समानिका ध्रुवम् ॥ ३६.९५{९४} ॥
इति श्रुत्वा प्रबुद्धाहं किमेतत्सूनृतं भवेत् ।
इति कृत्वा समुद्धृत्य पश्यामीमां प्रमोदिता ॥ ३६.९६{९५} ॥
ततोऽनंतरमेवं मे शिरस्यैतत्समानिका ।
मुक्तामाला समुद्भूता दृश्यतामियमम्बिके ॥ ३६.९७{९६} ॥
इत्युक्त्वा सा सुता मुक्ता तस्या मातुः पुरो मुदा ।
मुक्तां मालामुपस्थाप्य दर्शयन्त्येवमाह च ॥ ३६.९८{९७} ॥
इमां मातुर्जगच्छास्त्रे मुदा संकल्पयाम्यहम् ।
तदेनां त्रिजगच्छास्त्रे संप्रदातुं व्रजेय हि ॥ ३६.९९{९८} ॥
इति पुत्र्या समाख्यातं श्रुत्वा सा जननी मुदा ।
तां मुक्तास्रजमालोक्य तच्छिरोजां च हर्षिता ॥ ३६.१००{९९} ॥
मुहुर्मुहुः समीक्षन्ती तां सुतामेवमब्रवीत् ।
धन्यासि भद्रिका पुत्रि त्वया यथा समीहितम् ॥ ३६.१०१{१००} ॥
तथा ते सिद्ध्यते नूनं संबुद्धस्यानुभावातः ।
तदिमां त्वं समादाया यथा संकल्पितं त्वया ॥ ३६.१०२{१} ॥
तथा तस्मै मुनीन्द्राय प्राभ्यर्च्य दातुमर्हसि ।
तथा तेऽङ्गीकृतं पुत्रि तत्सत्यं सेत्स्यते ध्रुवम् ॥ ३६.१०३{२} ॥
(र्म् ४०३)
एतत्पुण्यानुभावैश्च सर्वदा सद्गतिं व्रजेः ।
इति मत्वा जगच्छास्तुरुपहृत्य भजादरात् ॥ ३६.१०४{३} ॥
तथा चास्मै द्विजायैवमादाय दातुमर्हति ।
तथा तेऽङ्गी कृते सिद्धे सर्वत्र मंगलं भवेत् ॥ ३६.१०५{४} ॥
सफलं मानुषे जन्म सदा च सद्गतौ स्थितिः ॥ ३६.१०६{५} ॥
इति मात्रोदितं श्रुत्वा प्रतिसंमोदिताशया ।
सा तथेति प्रतिश्रुत्य तथा कर्तुं समैछत ॥ ३६.१०७{६} ॥
तथा सैतत्प्रवृत्तांतं भर्त्तुरग्रे न्यवेदयत् ।
श्रुत्वा भर्त्तापि पुष्यः समुदिताभ्यन्वमोदत ॥ ३६.१०८{७} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र श्रावस्त्यां जेतकाश्रमे ।
विहारे भगवान् सोऽर्हन् विजहार ससांघिकः ॥ ३६.१०९{८} ॥
तत्र स त्रिजगच्छास्ता बोधिचर्यां प्रकाशयन् ।
सर्वसत्वसहितार्थेन धर्ममादेष्टुमारभत् ॥ ३६.११०{९} ॥
तदा ते भिक्षवः सर्वे श्रावकाश्चैलकादयः ।
भिक्षुण्यो व्रतिनश्चापि बोधिसत्वगणा अपि ॥ ३६.१११{१०} ॥
उपासकगणाश्चापि तथा चोपासिका अपि ।
सर्वे ते समुपाश्रित्य समातस्थुः समाहिताः ॥ ३६.११२{११} ॥
तथा शक्रादयो देवा ब्रह्माद्या ब्रह्मचारिणः ।
दानवा लोकपालाश्च यक्षगंधर्वकिन्नराः ॥ ३६.११३{११!} ॥
राक्षसा गरुडा नागाः सिद्धविद्याधरादयः ।
यतयो योगिनश्चापि निर्ग्रन्थास्तीर्थिका अपि ॥ ३६.११४{१२} ॥
ऋषयो ब्राह्मणाश्चापि तपश्विनो महर्द्धिकाः ।
राजानः क्षत्रियाश्चापि वैश्या राजकुमारकाः ॥ ३६.११५{} ॥
श्रेष्ठिनो मंत्रिणोऽमात्या गृहस्थाश्च महाजनाः ।
वणिजः सार्थवाहाश्च पौरिकाः शिल्पिनोऽपि च ॥ ३६.११६{२४} ॥
ग्राम्या जानपदाश्चापि तथान्यद्देशवासिनः ।
सर्वे ते समुपागत्य दृष्ट्वा तं श्रीघनं मुदा ॥ ३६.११७{१५} ॥
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य समभ्यर्च्य यथाक्रमम् ।
कृताञ्जलिपुटा नत्वा परिवृत्य समंततः ॥ ३६.११८{१६} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतस्थुः समाहिताः ।
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थितान् ।
आदिमध्यांतकल्याणं सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ ३६.११९{१७} ॥
तत्सद्धर्मं समाकर्ण्य सर्वे लोकाः [प्रबोधिकाह्] प्रबोधिताः ।
सर्वसत्वहितार्थेषु बभूवुः बोधिचारिणः ॥ ३६.१२०{१८} ॥
तदा सा कन्यका मुक्ता सखीभिः सह मोदिता[ः] ।
मुक्तामालां समादाय धर्मं श्रोतुमुपाचरत् ॥ ३६.१२१{१९} ॥
तत्र तं श्रीघनं दृष्ट्वा नत्वा सा सांजलिर्मुदा ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य तस्य शास्तुः पुरोगता ॥ ३६.१२२{२०} ॥
तत्राग्रे तामुपस्थप्य मुक्तामालां कृतांजलिः ।
पादौ नत्वा प्रसन्नास्या धर्मं श्रोतुमुपाश्रयत् ॥ ३६.१२३{२१} ॥
ततः स भगवांस्तस्या दृष्ट्वाशयं विशुद्धितम् ।
आर्यसत्यं समारभ्य सद्धर्मं समुपादिशत् ॥ ३६.१२४{२२} ॥
तत्सद्धर्मं समाकर्ण्य सा मुक्ता परिबोधिता ।
धर्मविशेषमाज्ञाय बभूव बोधिवाञ्छिनी ॥ ३६.१२५{२३} ॥
(र्म् ४०४)
तत्र सा कन्यका मुक्ता सत्कायदृष्टिपर्वतम् ।
हित्वा ज्ञानासिना श्रोतआपत्तिफलमाययौ ॥ ३६.१२६{२४} ॥
ततः सा भद्रिका मुक्ता दृष्टसत्या प्रमोदिता ।
सांजलिश्चरणौ शास्तुर्नत्वा स्वगृहमाययौ ॥ ३६.१२७{२५} ॥
ततः सा च समादाय मुक्तामालं स्वमूर्द्धजम् ।
सुप्रसन्नाशया तस्मै द्विजाय प्रददौ मुदा ॥ ३६.१२८{२६} ॥
तां मुक्तास्रजमादाय ब्राह्मणः संप्रमोदितः ।
तस्यै भद्राशिषं दत्वा सहसा स्वगृहेऽव्रजत् ॥ ३६.१२९{२७} ॥
तथा सा मुदिता गत्वा सर्वार्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा शुभधर्मे समाचरत् ॥ ३६.१३०{२८} ॥
तदा तस्या गुणाञ्छ्रुत्वा बहवः कामरागिणः ।
सरत्नप्राभृतं दत्वा तां प्रार्थयितुमीछिरे ॥ ३६.१३१{२९} ॥
कुमारा भुर्भुजा तस्याः पितरं पुष्यमादरात् ।
स्वस्वदूतैः सरत्नानि दत्वा संप्रार्थयन्मुदा ॥ ३६.१३२{३०} ॥
तथा द्विजकुमाराश्च मंत्रिपुत्राश्च कामिनः ।
वैश्यपुत्रास्तथान्ये न धनिनो वणिगात्मजाः ॥ ३६.१३३{३१} ॥
सार्थवाहसुताश्चापि तथा शिल्पिसुता अपि ।
महाजनसुताश्चैवमन्येऽपि काममोहिताः ॥ ३६.१३४{३२} ॥
सर्वे ते तां सुभद्रांगीं मुक्तां मुक्ताभ्यलंकृताम् ।
दृष्ट्वा रागाग्निसंतप्तास्तन्मुखामृतवांछिनः ॥ ३६.१३५{३३} ॥
सवस्त्रालंकाररत्नानि दत्व दूतैः पृथक्पृथक् ।
तस्यास्तं जनकं पुष्यं प्रार्थयन्नेवमादरात् ॥ ३६.१३६{३४} ॥
तथा तैः प्रार्थ्यमानोऽसौ पुष्यो दूतैः पृथक्पृथक् ।
तद्दत्तं प्राभृतं दृष्ट्वा तस्थौ तं क्षुभिताशयः ॥ ३६.१३७{३५} ॥
तत उत्थाय पुष्यः स शोकागारे विषण्णधीः ।
गत्वा शय्यातलासीनो मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ ३६.१३८{३६} ॥
हारे दुःखं प्रजातं मे किं करिष्यामि सांप्रतम् ।
एकैव दुहिता मेऽस्ति याचका बहवोऽपि मे ॥ ३६.१३९{३७} ॥
यद्येकस्मै प्रदास्यामि सर्वेऽन्ये स्युर्मम द्विषः ।
अत्राहं किं करिष्यामि यदुपायं न मन्यते ॥ ३६.१४०{३८} ॥
इति चिन्ताविषण्णास्यस्तस्थौ मोहविषार्दितः ॥ ३६.१४१{३९!} ॥
तत्रैवं संस्थितं दृष्ट्वा जनकं तं समोहितम् ।
समेत्य सात्मजा मुक्ता नत्वैवं पर्यपृछत ॥ ३६.१४२{४०} ॥
तात किं ते मनो दुःखं यदेवं तिष्ठसेऽधुमा ।
तत्सत्यं समुपाख्या प्रबोधयात्मजामिमाम् ॥ ३६.१४३{४१} ॥
इति संप्रार्थिते पुत्र्या तया स जनकः सुधीः ।
तं मुक्तां स्वात्मजं दृष्ट्वा सुचिरादेवमब्रवीत् ॥ ३६.१४४{४२} ॥
अयि पुत्रि सुभद्रांगी किमत्राहं वदेय हि ।
यत्त्वमेका सुता मेऽस्ति याचका बहवास्तव ॥ ३६.१४५{४३} ॥
यद्येकस्मै प्रदास्यामि त्वामेकं दिव्यसुंदरीम् ।
ते सर्वेऽन्ये भवेयुर्मे शत्रवो ह्यपकारिणः ॥ ३६.१४६{४४} ॥
इति चिन्ताविदग्धात्मा तिष्ठाम्येवं हि नान्यथा ।
तदुपायं न पश्यामि यतो मे जायते भयम् ॥ ३६.१४७{४५} ॥
(र्म् ४०५)
इति पित्रोदितं श्रुत्वा सा मुक्ता दुहिता पुनः ।
जनकं तं समालोक्य बोधयन्त्येवमब्रवीत् ॥ ३६.१४८{४६} ॥
नाहं कामार्थिनी तात संबुद्धशासने गता ।
प्रव्रज्य संवरं धृत्वा चरिष्यामि शुभां चरिम् ॥ ३६.१४९{४७} ॥
इति मे निश्चितं चित्तमन्यथा न करोमि हि ।
तदत्र मा विषीद त्वं तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ ३६.१५०{४८} ॥
इति पुत्र्या तथाख्यातं स पुष्यो जनकः सुधीः ।
स्वात्मजां तां समालोक्य पुनरेवमभाषत ॥ ३६.१५१{४९} ॥
अयि पुत्रि कथं तावत्प्रव्रज्यां चरितुं सहेः ।
त्वं हि बाला सुभद्राङ्गी कुमारी सुखमेधिनी ॥ ३६.१५२{५०} ॥
तस्माद्यावत्कुमारी त्वं तावद्गेहे समाश्रिता ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरोपासकसंवरम् ॥ ३६.१५३{५१} ॥
इति पित्र्योदितं श्रुत्वा सा मुक्ता दुहिता सुधीः ।
तथा हीति प्रतिश्रुत्य प्रबोधितान्वमोदितः ॥ ३६.१५४{५२} ॥
तथा सा भद्रिका मुक्ता शुद्धशीला सुभाविनी ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चेरे उपासिकाव्रतम् ॥ ३६.१५५{५३} ॥
यदा सा यौवनी कांता मुक्ता मुक्तातिशोभिता ।
तदा कनिष्ठपुत्रेण दृष्टानाथान्नसंस्तृतः ॥ ३६.१५६{५४} ॥
ततः सोऽनाथभृत्पुत्रः सुप्रियाख्योऽभिमोदितः ।
कामरागाग्निसंतप्तो रोगी वाभूद्विषण्णधीः ॥ ३६.१५७{५५} ॥
तं पुत्रं कामरागार्त्तं दृष्ट्वा सोऽनाथपिण्डदः ।
तन्निमित्तं समालोक्य समाश्वास्यैवमब्रवीत् ॥ ३६.१५८{५६} ॥
भो पुत्रैवं किमर्थे त्वं रोगीव तिष्ठसेऽधुना ।
तद्वदस्व ममाग्रेऽपि यदिछति मनस्तव ॥ ३६.१५९{५७} ॥
इति पित्रोदितं श्रुत्वा सुप्रियः स विनिःश्वसन् ।
पितरं तं समालोक्य शनैरेवमभाषत ॥ ३६.१६०{५८} ॥
तात योऽसौ सुभद्राङ्गी मुक्ता मुक्तातिशोभिता ।
दृष्ट्वा मयानुरूपेति मनो मे हरतेऽपि सा ॥ ३६.१६१{५९} ॥
तदभिलाषरागाग्निदाहसंतोषितं मनः ।
तद्रागाग्निशमोपायं कर्तुमर्हति मेऽधुना ॥ ३६.१६२{६०} ॥
इति पुत्रोदितं श्रुत्वा सोऽनाथपिण्डदः पिता ।
पुत्रस्य प्राणरक्षार्थं याचितुं तां समैहत ॥ ३६.१६३{६१} ॥
ततः स दूतमाहूय पुर एवमभाषत ।
साधो गछ गृहस्थस्य पुष्यस्यैव परो वद ॥ ३६.१६४{६२} ॥
साधो तद्दुहिता भद्रा तद्दीयतां सुताय मे ।
एवं कृतेऽपि संबंधं यावज्जीवं सुखाय नौ ॥ ३६.१६५{६३} ॥
इत्युक्त्वा तस्य पुष्यस्य तां मुक्ताख्यां सुभाविनीम् ।
प्रार्थयित्वा सुतायास्मै दातुं मेऽर्हति सर्वथा ॥ ३६.१६६{६४} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा तथेति प्रतिभाष्य सः ।
दूतः प्राभृतमादाय पुष्यस्य समुपाचरत् ॥ ३६.१६७{६५} ॥
तत्र तस्य पुरः स्थाप्य प्राभृतं संविनोदयन् ।
यथानाथभृतादिष्टं तथा सर्वं न्यवेदयत् ॥ ३६.१६८{६६} ॥
तदुक्तं सर्वमाकर्ण्य स पुष्यः परिबोधितः ।
मुक्तां तां स्वात्मजां पुत्रीं समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३६.१६९{६७} ॥
(र्म् ४०६)
अयि प्रियात्मजे पुत्रि त्वमनाथभृता सता ।
सुप्रियाय स्वपुत्राय प्रार्थिता त्वं प्रसीद तत् ॥ ३६.१७०{६८} ॥
इति पित्रोदितं श्रुत्वा मुक्ता सा दुहिता सती ।
पितरं तं समालोक्य प्रणत्वैवमभाषत ॥ ३६.१७१{६९} ॥
नाहं कामार्थिनी तात संबुद्धशरणं गता ।
प्रव्रज्यासंवरं धृत्वा चरिष्यामि शुभां चरीम् ॥ ३६.१७२{७०} ॥
इति पुत्र्योदितं श्रुत्वा स पुष्योऽभिहताशयः ।
दुहितां तां चिरं दृष्ट्वा पुनरेवमभाषत ॥ ३६.१७३{७१} ॥
हे सुते कथमेव त्वं वदेथाः किं न मन्यसे ।
यदसौ गृहभृन्नाथस्तद्वचः श्रूयते न कैः ॥ ३६.१७४{७२} ॥
तद्यावद्यौवनी भूता तावद्भर्त्ता सहानुगाः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चर व्रतं गृहे सुखम् ॥ ३६.१७५{७३} ॥
यदा वृद्धा व्यवस्थास्यै तदा त्वं सौगताश्रमे ।
प्रव्रज्यासंवरं धृत्वा प्रचरस्व शुभां चरीम् ॥ ३६.१७६{७४} ॥
इति पित्रा समादिष्टं श्रुत्वा सा दुहिता सुधीः ।
पित्रो वाक्यं कथं लंघ्यमिति मत्वैवमब्रवीत् ॥ ३६.१७७{७५} ॥
नाहं कामर्थिनी तात सद्धर्मसाधनार्थिनी ।
तथापि त्वद्वचोऽलंघ्यमिति श्रोष्यामि ते वचः ॥ ३६.१७८{७६} ॥
यदि मे समयं धृत्वा सत्यवाक्यं ददाति मे ।
वृणुयां तं पतिं ननुमिति मे वचनं ध्रुवम् ॥ ३६.१७९{७७} ॥
इति पुत्र्योदितं श्रुत्व स पुष्यः परिबोधितः ।
एतत्सर्वं प्रवृत्तांतं दूतस्याग्रे न्यवेदयत् ॥ ३६.१८०{७८} ॥
दूतापि तत्प्रवृत्तांतं श्रुत्वा तथेति सत्वराः ।
अनाथपिण्डदस्याग्रे विस्तरेण न्यवेदयत् ॥ ३६.१८१{७९} ॥
सोऽनाथपिण्डदश्चापि श्रुत्वा स प्रतिमोदितः ।
सर्वमेतत्प्रवृत्तांतं पुत्रस्याग्रे न्यवेदयत् ॥ ३६.१८२{८०} ॥
एतत्पित्रा समाख्यातं श्रुत्वा स सुप्रियः सुधीः ।
तथा हीति प्रतिज्ञाय दूतस्याग्रे न्यवेदयत् ॥ ३६.१८३{८१} ॥
दूतश्च तद्वचः श्रुत्वा पुष्यस्य पुरतो गतः ।
सर्वमेतत्प्रवृत्तांतं विस्तरेण न्यवेदयत् ॥ ३६.१८४{८२} ॥
पुष्योऽपि तत्समाख्यातं श्रुत्वा पत्न्याः पुरोऽवदत् ।
सापि तज्जननी श्रुत्वा पुत्र्या अग्रे न्यवेदयत् ॥ ३६.१८५{८३} ॥
तन्मात्रा समुपादिष्टं श्रुत्वा सा दुहिता सती ।
तथा हीति प्रतिश्रुत्य तूष्णीभूत्वाध्युवास तत् ॥ ३६.१८६{८४} ॥
ततः स जनकः पुष्यो मत्वा पुत्र्याधिवासितम् ।
तस्या विवाहसामग्रीं सहसा समसाधयत् ॥ ३६.१८७{८५} ॥
ततः स जनकः पुष्योऽप्यनाथपिण्डदात्मजम् ।
सुप्रियं तं समानीय सत्कृत्य सममानयत् ॥ ३६.१८८{८६} ॥
ततस्तामात्मजां मुक्तां सुप्रियाय सुभाविने ।
संकल्प्य प्रददौ पुष्यो जनकः स यथाविधिः ॥ ३६.१८९{८७} ॥
ततः स सुप्रियो भर्त्ता तांमुक्तां रमणीं प्रियाम् ।
भार्यां स्वगृहे आनीय रेमे भुक्त्वा यथासुखम् ॥ ३६.१९०{८८} ॥
एवं सा भाविनी मुक्ता काञ्चित्कालं गृहे मुदा ।
(र्म् ४०७)
भर्त्त्रा सह यथाकामं भुक्त्वा रेमे प्रमोदिता ॥ ३६.१९१{८९} ॥
ततस्तौ दंपती देहे वृद्धत्व समुपाक्रमे ।
पित्रोः पादान् प्रणत्वैवं प्रार्थयतं समादरात् ॥ ३६.१९२{९०} ॥
पितरौ यत्कृतं सत्यमावाभ्यां तत्सुसिद्धये ।
पूरयितुं समिछावस्तदाज्ञां दातुमर्हथ ॥ ३६.१९३{९१} ॥
इति संप्रार्थितं ताभ्यां श्रुत्वा पिता स सा प्रसूः ।
दृष्ट्वा तौ दंपती श्राद्धायुक्तावेवं समूचतुः ॥ ३६.१९४{९२} ॥
यदि वां विद्यते वांछा चरितुं सौगतं व्रतम् ।
तत्सत्यपूरये तस्मात्प्रचरत समाहितौ ॥ ३६.१९५{९३} ॥
इति ताभ्यामनुज्ञाते दंपती तौ प्रमोदितौ ।
पित्रोः पादान् प्रणत्वैव प्रतस्थुः सहसा गृहात् ॥ ३६.१९६{९४} ॥
ततस्तौ जेतकोद्याने विहारे समुपागतौ ।
भगवन्तं तमानम्य प्रव्रज्यां समयाचताम् ॥ ३६.१९७{९५} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ विजानाति यदावयोः ।
सत्यं तत्पूरयिष्यावस्तत्प्रव्रज्यां ददातु वाम् ॥ ३६.१९८{९६} ॥
इति संप्रार्थिते ताभ्यं भगवां दक्षपाणिना ।
स्पृष्ट्वा तच्छिरसोर्दृष्ट्वा समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३६.१९९{९७} ॥
एवं चरतमादाय प्रव्रज्याव्रतमुत्तमम् ।
स्वपरात्महितार्थेषु ब्रह्मचर्यं समाहितौ ॥ ३६.२००{९८} ॥
इत्यादिष्टे मुनीन्द्रेण तावुभावपि मुंडितौ ।
खिक्खिरीपात्रविभ्राणौ च भर्तुश्चीवरावृतौ ॥ ३६.२०१{९९} ॥
ततोऽविद्यागणं भित्वा प्राप्तविद्याविशारदौ ।
सर्वक्लेशगणाञ्जित्वा साक्षादर्हत्वमावतुः ॥ ३६.२०२{१००} ॥
ततस्तौ विमलात्मानौ प्रिशुद्धत्रिमण्डलौ ।
जितेन्द्रियाऊ समाचारौ निर्विकल्पौ निरंजनौ ॥ ३६.२०३{१} ॥
सर्वेषामपि लोकानां त्रैधातुकनिवासिनाम् ।
पूज्यौ मान्यौ च वंद्यौ तावभूतं ब्रह्मचारिणौ ॥ ३६.२०४{२} ॥
तद्दृष्ट्वा ते भिक्षवः सर्वे विस्मयोद्धतमानसा ।
भगवंतं तमानम्य पप्रछुस्तत्पुराकृतम् ॥ ३६.२०५{३} ॥
भगवन् किं कृतं कर्म पुराभ्यां सुकृतं कुह ।
तत्सर्वं समुपादिश्य सर्वान्नः परिबोधय ॥ ३६.२०६{४} ॥
इति संप्रार्थिते सर्वैर्भिक्षुभिः स मुनीश्वरः ।
सर्वांस्तां श्रावकान् भिक्षून् समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३६.२०७{५} ॥
शृणुत भिक्षवः कर्म यदाभ्यां प्रकृतं पुरा ।
तत्सर्वं वः प्रवक्ष्यामि श्रुत्वा चाभ्यनुमोदत ॥ ३६.२०८{६} ॥
तद्यथाभूत्पुरा शास्ता काश्यपाख्यमुनीश्वरः ।
सर्वज्ञोऽर्हं जगन्नाथो धर्मराजस्तथागतः ॥ ३६.२०९{७} ॥
भगवान् स मृगारण्ये वाराणस्यां जिनारमे ।
सर्वसत्वहितार्थेन विजहार ससांघिकः ॥ ३६.२१०{८} ॥
तदा तत्र महान् साधुः श्रीमाञ्छ्रीदोपमः सुधीः ।
सदा तस्य मुनीन्द्रस्य सद्धर्मश्रावकोऽभजत् ॥ ३६.२११{९} ॥
ततः स बुद्धिमान् दाता सर्वलोकहितार्थतः ।
छन्दकभिक्षणं तत्र याचित्वा पंचवार्षिकम् ॥ ३६.२१२{१०} ॥
(र्म् ४०८)
काश्यपस्य मुनीन्द्रस्य ससंघय निरंतरम् ।
सपूजाभोजनैर्नित्यमुपस्थातुं समैछत ॥ ३६.२१३{११} ॥
ततः स नृपतेराज्ञां समासाद्य प्रमोदितः ।
हस्तिस्कन्धे समारुह्य घण्टावाद्यं प्रवादयन् ॥ ३६.२१४{१२} ॥
सर्वत्र विषये तत्र वाराणस्याः समंततः ।
छंदकभिक्षणं सार्द्धं याचितुं प्राचरज्जनैः ॥ ३६.२१५{१३} ॥
तं दृष्ट्वा सार्थवाहस्य भार्या भद्रा सुभाविनी ।
सा तस्यै शिरसो मुच्य मुक्ताहारं ददौ मुदा ॥ ३६.२१६{१४} ॥
ततस्तस्याः शिरस्कं तन्मुक्ताहारव्यपोहितम् ।
द्ष्ट्वा स विस्मितो हार्य्यं तामेव पर्यपृछत ॥ ३६.२१७{१५} ॥
क्वासौ भद्रे शिरस्थस्ते मुक्ताहारो न विद्यते ।
कस्यै दत्तस्त्वया केन हृतो वा तद्वदस्व मे ॥ ३६.२१८{१६} ॥
इति भर्त्राभिपृष्टे सा मुदिता रचितांजलिः ।
भर्त्तारं तं प्रणत्वैवं विनोदयितुमब्रवीत् ॥ ३६.२१९{१७} ॥
आर्यपुत्र प्रसीदात्र मा कृथा रोषतामिह ।
यन्मया श्रद्धया दत्तश्छंदकभिक्षणेऽप्यसौ ॥ ३६.२२०{१८} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा सार्थवाहस्ततश्चरन् ।
निष्क्रीय बहुमूल्येन तस्यै पत्न्यै ददौ पुनः ॥ ३६.२२१{१९} ॥
तं मुक्ताहारमालोक्य सार्थभृतः प्रियापि सा ।
संप्रदत्तं मया शास्तु इति तं नाग्रहीदपि ॥ ३६.२२२{२०} ॥
ततः स सार्थभृत्स्वामी तां भार्यां रमणीं प्रियाम् ।
स्नेहार्दचक्षुषा दृष्ट्वा पुनरेवमभाषत ॥ ३६.२२३{२१} ॥
बहुमूल्येन भद्रे यं मया क्रीतस्तु दीयते ।
तत्कस्मान्नेछसीदं मद्ग्रहीतुं कथमेव हि ॥ ३६.२२४{२२} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा सा दत्तं स्वामिना पुनः ।
तं मुक्ताहारमादाय भर्त्तुश्चित्तं व्यनोदयत् ॥ ३६.२२५{२३} ॥
ततः सा विषयारक्ता सद्धर्मगुणवांछिनी ।
तं संपूजांगमादाय ययौ शास्तुर्मुदाश्रमे ॥ ३६.२२६{२४} ॥
तत्रैतद्गन्धकुट्यां सा कृत्वा सुगंधिलेपनम् ।
सुपुष्पैश्च समाकीर्य्य नत्वा कृत्वा प्रदक्षिणाम् ॥ ३६.२२७{२५} ॥
ततः सा मुदिता तस्य काश्यपस्य जगद्गुरोः ।
मुक्ताहारं पुरः क्षिप्त्वा प्रणनाम कृतांजलिः ॥ ३६.२२८{२६} ॥
ततो बुद्धानुभवेन मुक्ताहारः स तत्क्षणम् ।
तस्य शास्तुः शिरः संस्थो रराज संप्रभासयन् ॥ ३६.२२९{२७} ॥
तद्दृष्ट्वा सा सुप्रसन्नास्याः संबोधिगुणलालसाः ।
शास्तुः पादौ प्रणत्वैवं प्रणिधानं व्यधान्मुदा ॥ ३६.२३०{२८} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन शास्तारमीदृशं जिनम् ।
आराग्येदृग्गुणानां च लाभी स्यां सर्वथा भवे ॥ ३६.२३१{२९} ॥
एवं सा भाविनी कांता तस्य शास्तु जगद्गुरोः ।
प्रणिधानं सदा कृत्वा प्रभेजे संप्रसादिता ॥ ३६.२३२{३०} ॥
योऽसौ सार्थपतेर्भार्या मुक्तेयं सा सुभाविनी ।
मन्यतामिति युष्माभिर्नान्यथा तु हि भिक्षवः ॥ ३६.२३३{३१} ॥
यदनया तदा तस्य काश्यपस्य जगद्गुरोः ।
(र्म् ४०९)
पूजाङ्गैः श्रद्धयाभ्यर्च्य मुक्ताहारः प्रढोकितः ॥ ३६.२३४{३२} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन जातेयं सुकुलेऽधुना ।
शिरस्यस्याश्च संरूढो मुक्तामाला सहोद्भवा ॥ ३६.२३५{३३} ॥
यथानया कृतं तत्र प्रणिधानं तथाऽधुना ।
मां शास्तारमागम्य साक्षादर्हत्वमाप्यते ॥ ३६.२३६{३४} ॥
एवं हि यत्कृतं येन तेनैव भुज्यते फलम् ।
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्म न चान्यथा क्वचित् ॥ ३६.२३७{३५} ॥
एवं मत्वात्र संसारे सर्वदा शुभवांछिभिः ।
सद्धर्मं समुपाश्रित्य चरितव्यं शुभे सदा ॥ ३६.२३८{३६} ॥
शुभे चरन्ति ये नित्यं न ते गछंति दुर्गतीम् ।
सद्गतिमेव संयान्ति बोधिं च समवाप्नुयुः ॥ ३६.२३९{३७} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते सांघिका अपि ।
सर्वे तथेति विज्ञप्य प्राभ्यनंदन् प्रबोधिताः ॥ ३६.२४०{३८} ॥
इत्यादिष्टं हि मे शास्त्रा श्रुतं मया तथोच्यते ।
श्रुत्वाप्येवं तथा राजं चरितव्यं शुभे सदा ॥ ३६.२४१{३९} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गे प्रतिस्थाप्य पालयस्व समाहितः ॥ ३६.२४२{४०} ॥
तथा हि ते सदा भद्रं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं च संप्राप्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३६.२४३{४१} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथा हीति प्रतिज्ञप्य प्राभ्यनंदत्सपार्षदः ॥ ३६.२४४{४२} ॥
मुक्तावदानं मनुजा इदं ये शृण्वंति ये चापि निशामयन्ति ।
ते सर्व एवं सुखिता शुभानि कृत्वा प्रयान्ति सुगतालयन् ते ॥ ३६.२४५{४३} ॥

++ इति रत्नावदानतत्वे मुक्तावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ४१०)
xxxविइ धीमत्यावदान
अथाशोको महीन्द्रोऽसौ कृतांजलिः प्रमोदितः ।
उपगुप्तं तमर्हन्तं नत्वैवं पुनरब्रवीत् ॥ ३७.१{१} ॥
भदन्त ये महासत्वा बोधिसत्वा यथेप्सितम् ।
सर्वार्थिभ्यः प्रदत्वैवं दानं कुर्वन्ति सर्वदा ॥ ३७.२{२} ॥
तेषामेवं प्रदत्तेऽपि तद्द्रव्यं क्षीयते न हि ।
पुनर्वृद्धितमं याति तत्कथं मे समादिश ॥ ३७.३{३} ॥
कतमद्व्रतपुण्यस्य प्रभावाच्छ्रीः प्रवर्द्धते ।
तद्व्रतं मे भवाञ्छास्ता सम्यगादेष्टुमर्हति ॥ ३७.४{४} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन् यतिः सुधीः ।
उपगुप्तो नरेन्द्रं तं समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३७.५{५} ॥
शृणु राजन्महाभाग यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि लोके धर्माभिवृद्धये ॥ ३७.६{६} ॥
ये सत्यसमाधानाः शुद्धशीलाः शुभार्थिनः ।
वसुधारामहादेव्याश्चरन्ति व्रतमुत्तमम् ॥ ३७.७{७} ॥
तेषां न क्षीयते द्रव्यं प्रदत्तेऽपि सदा गृहे ।
प्रवृद्धितरमेव स्याद्वसुधारानुभावतः ॥ ३७.८{८} ॥
तद्यथासीत्पुरा बुद्धः शाक्यसिंहो मुनीश्वरः ।
सर्वज्ञोऽर्हञ्जगच्छास्ता धर्मराजस्तथागतः ॥ ३७.९{९} ॥
भगवान्नेकदा तत्र वाराणस्याः पुरान्तिके ।
मृगदवे जिनावासे विजहार ससांघिकः ॥ ३७.१०{१०} ॥
तदा तद्धर्मपीयूषं पातुं शक्रादयोऽमराः ।
ब्रह्मादि ब्राह्मणाश्चापि सर्वे लोकाधिपा अपि ॥ ३७.११{११} ॥
सिद्धा विद्याधरा दैत्या यक्षगंधर्वकिन्नराः ।
राक्षसा गरुडा नागास्तथान्येऽपि समागताः ॥ ३७.१२{१२} ॥
यतयो योगिनश्चापि तीर्थिकाश्च तपश्विनः ।
निर्ग्रन्था वीतरागाश्च मुनयो ब्रह्मचारिणः ॥ ३७.१३{१३} ॥
एवमन्येऽपि लोकाः संबुद्धधर्मवांछिनः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं मुदा तत्र समागताः ॥ ३७.१४{१४} ॥
तत्पुराधिपती राजा विश्वभद्राभिधो महान् ।
तस्य भार्या प्रियादेवी रत्नमालाभिधा सती ॥ ३७.१५{१५} ॥
तदात्मजकुमारांशः सूर्यप्रभाभिधः कृती ।
तदात्मजा रमाकारा कुमारी विमलाभिधा ॥ ३७.१६{१६} ॥
अन्येऽप्यन्तर्जनाश्चापि स ज्ञातिमित्रवांधवाः ।
पुरोहितादयश्चापि वेदविज्ञा द्विजातयः ॥ ३७.१७{१७} ॥
वैश्याश्च मंत्रिणोऽमात्या गृहस्थाश्च महाजनाः ।
वणिजः सार्थवाहाश्च शिल्पिनश्चापि पौरिकाः ॥ ३७.१८{१८} ॥
ग्राम्या जानपदाश्चापि तथा कार्पटिका अपि ।
(र्म् ४११)
एवमन्येऽपि लोकाश्च सर्वे ते समुपागताः ॥ ३७.१९{१९} ॥
तत्रेत्य तं सभासीनं सर्वसंघपुरस्कृतम् ।
संबुद्धं श्रीघनं दृष्ट्वा मुदिताः समुपाचरन् ॥ ३७.२०{२०} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते लोकाः समभ्यर्च्य यथाक्रमम् ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्वा प्रणत्वा तं मुनीश्वरम् ॥ ३७.२१{२१} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुं परिवृत्य समंततः ।
पुरस्कृत्य समाधाय समुपतस्थुराद्रिता ॥ ३७.२२{२२} ॥
अथ स भगवान् दृष्ट्वा तान् सर्वान् समुपस्थितान् ।
बोधिचर्यां समारभ्य दिदेश धर्ममुत्तमम् ॥ ३७.२३{२३} ॥
तत्सद्धर्मं समाकर्ण्य सर्वलोकाः प्रबोधिताः ।
बोधिचित्तं समासाद्य भवंति बोधिचारिणः ॥ ३७.२४{२४} ॥
आसीत्तत्समये तत्र वाराणस्यां गृहाधिपः ।
धर्मध्वजाभिधः श्रेष्ठी दाता साधुर्महाजनः ॥ ३७.२५{२५} ॥
तस्य भार्या प्रिया कान्ता शान्तमतीति विश्रुता ।
पुत्राश्च बहवस्तस्य सुताश्चाप्यभवंस्तथा ॥ ३७.२६{२६} ॥
पौत्राः कर्मकराः प्रेश्या दासी दासजना अपि ।
अनेके परिवाराश्च वंधुमित्रसुहृज्जनाः ॥ ३७.२७{२७} ॥
सर्वे ते पोषितास्तेन संभृत्य परिपालिताः ।
पोषणीया गृहस्थस्य सर्वे हि समुपाश्रिताः ॥ ३७.२८{२८} ॥
अर्थिनोऽपि सदा तस्य गृहेऽनेकसमागता ।
शुभाशीर्वचनैर्नित्यं महोत्साहं प्रचक्रिरे ॥ ३७.२९{२९} ॥
सोऽपि धर्मध्वजो दाता तान् सर्वानर्थिनो जनान् ।
यथाभिलषितैर्द्रव्यैस्तोषयित्वाभ्यमोदयत् ॥ ३७.३०{३०} ॥
एवं प्रददतस्तस्य क्रमात्संपत्क्षयं गता ।
तद्दृष्ट्वा स गृही दानविघ्नशंकार्दितोऽभवत् ॥ ३७.३१{३१} ॥
ततः शोकालये स्थित्वा तत्संपत्क्षीयचिंतया ।
विनिश्वसन् विषण्णात्मा तस्थौ भोग्यनिरुत्सहः ॥ ३७.३२{३२} ॥
ततस्तस्य प्रिया भार्या शान्तमती विचक्षणा ।
भर्त्तारं तं विषण्णास्यं दृष्ट्वैवं पर्यपृछत ॥ ३७.३३{३३} ॥
स्वामिन्नेवं किमालोक्य तिष्ठसे दुःखचिंतया ।
यत्तेऽत्र जायते दुःखं तद्वदस्व मनोगतम् ॥ ३७.३४{३४} ॥
इटि भार्योदितं श्रुत्वा स भर्त्ताभिविनिश्वसन् ।
तां भार्यां सुप्रियां कांतां समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.३५{३५} ॥
अयि प्रिये महद्दुःखं हृदि मे जायतेऽधुना ।
यत्संपदः परिक्षीणा आया मेऽत्र न विद्यते ॥ ३७.३६{३६} ॥
पुत्रपौत्रादयोऽनेके बहयो मे कुटुम्बिनः ।
कर्मकरादयो भृत्या दासीदासादयो जनाः ॥ ३७.३७{३७} ॥
अन्येऽपि बहवः प्रेष्याः पालनीया दिवानिशम् ।
अर्थिनो याचकाश्च बहवो नित्यमागताः ।
कथं तान्स्तोषयिष्यामि क्रमात्क्षीणा हि संपदः ॥ ३७.३८{३८} ॥
नूनं मे याचकाः सर्वे शून्यहस्ता गृहादतः ।
परिखिन्नविभिन्नास्या व्रजिष्यन्ति निराशयाः ॥ ३७.३९{३९} ॥
(र्म् ४१२)
इति चिन्ताविषण्णे मे हृदि दुःखं प्रजायते ।
तद्दुःखानलसंतप्तस्तिष्ठाम्येवं विमोहितः ॥ ३७.४०{४०} ॥
किं हि दानमहोत्साहं विना गेहे सुखं भवेत् ।
पशुवत्केवलं भुक्त्वा किं सारं सत्सुखं विना ॥ ३७.४१{४१} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा साथ शान्तमती सती ।
भर्त्तारं तं समाश्वास्य बोधयन्त्येवमब्रवीत् ॥ ३७.४२{४२} ॥
आर्यपुत्र किमत्रापि जाता ते हृदि दुःखता ।
किं विषादेना सिद्ध्येत केवलं दह्यते मनः ॥ ३७.४३{४३} ॥
अवश्यं भाविनो भावा भवन्ति महतामपि ।
तद्विषादं परित्यज्य चर शुभे समाहितः ॥ ३७.४४{४४} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स भर्त्ताभिविनिःश्वसन् ।
तां भार्यां सुप्रियां कांतां समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.४५{४५} ॥
अयि प्रिये शुभं कार्य्यं नाभिजानामि सन्मते ।
तदुपायं समाख्याय मां बोधयितुमर्हति ॥ ३७.४६{४६} ॥
इति भर्त्त्रोदितं श्रुत्वा सा च शांतमती सती ।
भर्त्तारं तं समाश्वास्य प्रबोधयितुमब्रवीत् ॥ ३७.४७{४७} ॥
आर्यपुत्र महासाधो तदुपायं प्रकथ्यते ।
कौशांव्यां घोषिरारामे शाक्यसिंहो मुनीश्वरः ॥ ३७.४८{४८} ॥
सर्वज्ञः सुगतो बुद्धो हीनदीनानुकंपकः ।
सर्वविद्याकलाभिज्ञः षडभिज्ञो विचक्षणः ॥ ३७.४९{४९} ॥
मारजिल्लोकविन्नाथो विनायकस्तथागतः ।
द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यंजनप्रतिमण्डितः ॥ ३७.५०{५०} ॥
व्याम प्रभाभिभास्वंतं शतसूर्याधिकप्रभम् ।
जंगममिव रत्नाभं सौम्यं समंतभद्रकम् ॥ ३७.५१{५१} ॥
सर्वसत्वहितार्थेन विजहार ससांघिकः ।
तत्र गत्वा प्रणत्वा तत्तं बुद्धं शृणुतादरात् ॥ ३७.५२{५२} ॥
तदा स भगवान् बुद्धस्तदुपायं समादिशेत् ॥ ३७.५३{५३!} ॥
इति भार्यासमादिष्टं श्रुत्वा धर्मध्वजोऽपि सः ।
तथेति परिभाषित्वा स भर्त्ता संप्रमोदितः ॥ ३७.५४{५४} ॥
तदा स धर्मध्वजो भार्यं वेलामादाय प्राचरत् ।
ततो विहारे गत्वा स भगवंतं ससांघिकम् ।
दूरतः प्रणतिं कृत्वा एकस्थाने समाश्रयत् ॥ ३७.५५{५५} ॥
तदा स भगवान् दृष्ट्वा तं धर्मध्वजदुःखितम् ।
जानन्नप्यागतं कामं धर्मध्वजे समब्रवीत् ॥ ३७.५६{५६} ॥
साधो कस्मादिहागत्य तिष्ठसे तत्समादिश ।
इति शास्त्रा समादिष्टं श्रुत्वा धर्मध्वजोऽपि सः ॥ ३७.५७{५७} ॥
कृतांजलिपुटो नत्वा भगवंतमेवमब्रवीत् ।
भगवन् यद्विजानीया नान्य गच्छामि मे विभो ।
त्वयि मम कार्य्यमेक पृछामीति व्यचिन्तयत् ॥ ३७.५८{५८} ॥
तद्यथा मे महासंपत्क्षीणं याति दरिद्रताम् ।
पुनर्वृद्धिगतं द्रव्यं तत्कथं मे समादिश ॥ ३७.५९{५९} ॥
कतमद्व्रतपुण्यस्य प्रभावाच्छ्री प्रवर्द्धते ।
तद्व्रतं मे भवाञ्छास्ता सम्यगादेष्टुमर्हति ॥ ३७.६०{६०} ॥
(र्म् ४१३)
इति संप्रार्थितं तेन श्रुत्वा स भगवान्मुदा ।
धर्मध्वजं तमामंत्र्य संपश्यन्नेवमब्रवीत् ॥ ३७.६१{६१} ॥
साधु शृणु समाधाय तद्विधिं संप्रवक्ष्यते ।
तच्छ्रुत्वा ते प्रबोधित्वा समाचर विधानतः ॥ ३७.६२{६२} ॥
वसुधाराव्रतं सम्यक्यथा श्रुतं मया पुरा ।
वज्रधराब्धिगंभीरनिर्घोषेणोपदेशितम् ॥ ३७.६३{६३} ॥
तथाथा प्रथमं तावच्छुद्धभूमौ परिग्रहम् ।
कृत्वा मृद्गोमयाम्भोभिः संलिप्य पर्यशोभयेत् ॥ ३७.६४{६४} ॥
ततः सद्गुरुमाराध्य नत्वा कृतांजलिर्मुदा ।
सत्कृत्य प्रार्थयेदेवं वसुधाराव्रतं वरम् ॥ ३७.६५{६५} ॥
ततः स गुरुणा सार्द्धं स्नात्वा तीर्थे विशुद्धधीः ।
शुद्धवस्त्रावृताः शुद्धचित्तो ब्रह्मविहारिकः ॥ ३७.६६{६६} ॥
मासे भाद्रपदे कृष्णपक्षे माघेऽपि वा पुनः ।
तृतीयायां तिथौ देवीं समावाह्य व्रतं चरेत् ॥ ३७.६७{६७} ॥
पूर्वस्मिन् दिवसे विघ्नान् कीलयेत्सर्वदिक्स्थितान् ।
तत्र सुभूतले सूत्रं पातयित्वा यथाविधि ॥ ३७.६८{६८} ॥
वर्त्तयेन्मंडलं देव्याः सगणप्रतिमण्डितम् ॥ ३७.६९{६९!} ॥
एवं तन्मंडलं कृत्वा सप्तव्रीहिसुवेष्टितम् ।
ततोऽष्टयक्षणीचिह्नं शोभितैः कलशैर्वृतम् ॥ ३७.७०{७०} ॥
सपताकध्वजछत्रवितानैः परिमण्डितम् ।
कृत्वा तन्मण्डलं वज्री प्रतिष्ठाप्य यथाविधि ॥ ३७.७१{७१} ॥
विचित्रपुष्पमालाभिः प्रदीपैः संप्रभोज्वलैः ।
सौरभ्यधूपनैश्चापि समभ्यर्च्याभिशोभयेत् ॥ ३७.७२{७२} ॥
ततस्तन्मण्डले देवी सगणां परिसंस्मरन् ।
ध्यात्वा जागरणं कृत्वा तद्रात्रीं व्यतिलंघयेत् ॥ ३७.७३{७३} ॥
ततः प्रातः समुत्थाय तीर्थे स्नात्वा सुशुद्धधीः ।
शुचिवस्त्रावृते पंचगव्यैः स्वांगं व्यशोधयेत् ॥ ३७.७४{७४} ॥
ततः स सद्गुरुं नत्वा तदाज्ञां शिरसावहन् ।
उत्तराभिमुखः शुद्ध आसने समुपाश्रयेत् ॥ ३७.७५{७५} ॥
ततस्तावद्गुरुं नत्वा त्रिरत्नशरणं गतः ।
मंडले सगणां देवीं ध्यात्वावाह्य समर्चयेत् ॥ ३७.७६{७६} ॥
ततोऽरहं संप्रदत्वाग्रे प्रणत्वा सांजलिर्मुदा ।
जपस्तोत्रादिकं कृत्वा कुर्याच्च पापदेशनाम् ॥ ३७.७७{७७} ॥
पुण्यानुमोदनां कृत्वा प्रार्थयेद्बोधिसंवरम् ॥ ३७.७८{७८!} ॥
ततः प्रदक्षिणां कृत्वा नत्वास्तांगैश्च सांजलिः ।
ततः पीतमयं सूत्रं षोडशभेदवर्त्तितम् ।
शुद्धं गुरुर्मंत्रेण शोधयेत् ॥ ३७.७९{७९} ॥
ततस्तद्व्रतसूत्रं स सगुरुर्धारणीं पथन् ।
तस्मै शिष्याय रक्ष्यार्थं दत्वाभिषेकमर्प्पयेत् ॥ ३७.८०{८०} ॥
तद्व्रतं सूत्रमादाय वंधित्वा स्वकरे व्रती ।
यावद्व्रतसमाप्तं न तावत्तत्सूत्रमाधरेत् ॥ ३७.८१{८१} ॥
ततः व्रती यथाशक्ति गुरवे दानदक्षिणम् ।
(र्म् ४१४)
दत्वाष्टाङ्गप्रणामेण नत्वा समभितोषयेत् ॥ ३७.८२{८२} ॥
ततः पंचामृतैर्युक्तं बलिं क्षीरोदनाभरम् ।
स यक्षयक्षणीलोकपालेभ्यः संप्रदापयेत् ॥ ३७.८३{८३} ॥
ततः क्षमार्थनं कृत्वा गुरुणा सह पालनम् ।
तृतीयप्रहराग्रेऽह्नेः कुर्यात्स यवपूरकैः ॥ ३७.८४{८४} ॥
पालनांते पुनः स्नात्वा तां देवीं सगणां स्मरन् ।
पठञ्छ्रीधारणीं रात्री पूजयेच्च यथाविधि ॥ ३७.८५{८५} ॥
एवं नित्यं चतुःसंध्यं पूजयेच्छ्रीवसुंधराम् ।
यावज्जीवं यथासक्तौ वर्षैकं वा तथा चरेत् ॥ ३७.८६{८६} ॥
षण्मासं मासमेकं च यथाशक्ति व्रतं चरेत् ।
नवसप्तदिनान्येवं पंचत्रीणि दिनान्यपि ॥ ३७.८७{८७} ॥
अहो रात्रं तथैकं वा वारमेकं व्रतं चरेत् ।
तत्परे द्युर्दिने प्रातः स्नात्वा शुद्धाशयो व्रती ।
तथा तां सगणां देवीं समर्चयेद्यथाविधि ॥ ३७.८८{८८} ॥
ततश्च गुरुवेऽभ्यर्च्य वस्त्रालंकारभूगृहम् ।
सदक्षिणां प्रदत्वैवं स्वात्मानं च समर्प्पयेत् ॥ ३७.८९{८९} ॥
ततः स गुरुरादाय तस्मै शिष्याय साशिषम् ।
दत्वा क्षमार्थनां कृत्वा तन्मण्डलं विसर्जयेत् ॥ ३७.९०{९०} ॥
ततस्तद्रज आदाय भण्डागारेऽभिगोपितम् ।
संनिधाय सदा नित्यमभ्यर्च्य सादरं भजेत् ॥ ३७.९१{९१} ॥
तद्रजःशेषनिर्माल्यं नद्यां नागान् यथाविधि ।
समभ्यर्च्य समर्प्पित्वा सर्वं जले प्रवाहयेत् ॥ ३७.९२{९२} ॥
ततस्तज्जलमादाय गृहे गत्वा महोत्सवैः ।
तज्जलैर्मण्डलागारकोष्ठे सर्वत्र सिंचयेत् ॥ ३७.९३{९३} ॥
ततस्तद्व्रतपूर्णार्थं रात्रौ देवीं कुमारिकाम् ।
यथाविधि समावाह्य समभ्यर्च्याभ्यतोषयेत् ॥ ३७.९४{९४} ॥
सत्गुरुप्रमुखान् सर्वान् योगिनो योगिनीरपि ।
समभ्यर्च्य यथाकामं भोजनैः संप्रतोषयेत् ॥ ३७.९५{९५} ॥
ततस्तं सगणं चक्रं नत्वा व्रती स सांजलिः ।
क्षमाप्य विनयं कृत्वा प्रार्थयेच्छ्रीसमृद्धिताम् ॥ ३७.९६{९६} ॥
ततस्तत्सगणं चक्रं तद्भक्त्या संप्रतोषितम् ।
तस्मै व्रतिने दद्यात्सुसंपत्तिसुभाषितम् ॥ ३७.९७{९७} ॥
ततस्तस्य गृहे देवी वसुधारा समाश्रिता ।
सर्वद्रव्याभिसंपूर्णं कृत्वा तिष्ठेत्सदा स्थिरा ॥ ३७.९८{९८} ॥
ततस्तद्द्रव्यमादाय सर्वार्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
संप्रदत्वा यथाकामं भुक्त्वा भवं सुखं चरेत् ॥ ३७.९९{९९} ॥
एवं गृहपते मत्वा वसुधाराव्रतं महत् ।
यथाविधि समादाय गृहे चर समादरात् ॥ ३७.१००{१००} ॥
ततस्ते सर्वदा गेहे मंगलं निरुपद्रवम् ।
भवेत्सापि महादेवी सगणा निवसेत्स्थिरा ॥ ३७.१०१{१} ॥
ततस्ते सर्वसंपत्तिः प्रवर्द्धिता शुभान्विता ।
भवने संभवन्त्येव न कदाचित्क्षयं व्रजेत् ॥ ३७.१०२{२} ॥
ततस्त्वं सर्वदा सौख्यं भुक्त्वा दत्वा यथेप्सितम् ।
(र्म् ४१५)
त्रिरत्नभजनं कृत्वा शुभे चर समाहितः ॥ ३७.१०३{३} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सदा त्वं सद्गतिं ततः ।
बोधिचर्यां चरन् बोधिं प्राप्य बुद्धपदं लभेः ॥ ३७.१०४{४} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा धर्मध्वजो गृही ।
स मुदा सुप्रसन्नात्मा व्रतं चरितुमैछत ॥ ३७.१०५{५} ॥
ततः स मुदितो नत्वा सांजलिस्तं जगद्गुरुम् ।
भगवन्तं जगन्नाथं प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३७.१०६{६} ॥
भगवन् सर्वविच्छास्तर्भवतां शरणं गतः ।
भवदाज्ञां शिरो धृत्वा चरिष्येऽहमिदं व्रतम् ॥ ३७.१०७{७} ॥
तद्भवां कृपया शास्तस्तदनुज्ञां ददातु मे ।
भवतात्र यथादिष्टं चरिष्ये तत्तथा खलु ॥ ३७.१०८{८} ॥
इति संप्रार्थिते तेन भगवान् स जगद्गुरुः ।
तस्मै देव्या महाविद्यां धारणीं संपठन् ददौ ॥ ३७.१०९{१०} ॥
सोऽपि धर्मध्वजो नत्वा साञ्जलिस्तं मुनीश्वरम् ।
धारणीं तां समादाय संपपाठ प्रमोदितः ॥ ३७.११०{१०} ॥
ततः स सुप्रसन्नात्मा धर्मध्वजः कृतांजलिः ।
तं मुनीन्द्रं जगन्नाथं प्रणत्वा स्वगृहं ययौ ॥ ३७.१११{११} ॥
ततः स स्वगृहप्राप्तः सुप्रसन्नमुखाम्बुजः ।
तां शांतमतां भार्यां समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.११२{१२} ॥
प्रिये धन्यासि कल्याणी यत्त्वयाहं प्रबोधितः ।
संबुद्धशासनं रत्नमाप्तवानहमागतः ॥ ३७.११३{१३} ॥
तद्यथा समुपादिष्टं मुनीन्द्रेणानुशासिना ।
तथावां तद्व्रतं देव्याश्चरेवहि समादरात् ॥ ३७.११४{१४} ॥
इति भर्त्रा समुद्दिष्टे सापि शान्तमती मुदा ।
भर्त्तारं तं समालोक्य सुदृष्ट्यैवमभाषत ॥ ३७.११५{१५} ॥
अयि स्वामिन् कथं शास्त्र समादिष्टं वदस्व मे ।
यथादिष्टं मुनीन्द्रेण तथ चरेवहि ध्रुवम् ॥ ३७.११६{१६} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा भर्त्ता धर्मध्वजोऽथ सः ।
मुदा शांतमतीं भार्यां तां समीक्ष्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.११७{१७} ॥
शृणु भद्रे यथादिष्टं मुनीन्द्रेण तथा खलु ।
यद्व्रतं वसुधारायास्तद्विधिं ते प्रवक्ष्यते ॥ ३७.११८{१८} ॥
इत्युक्ते स्वामिना तेन सा च शान्तमती प्रिया ।
भर्त्तारं तं समालोक्य मुदितैवमभाषत ॥ ३७.११९{१९} ॥
स्वामिन्स्तेन मुनीन्द्रेण यथादिष्टं तथा भवान् ।
सुविस्तरं समाख्याय मनो मे संविनोदत ॥ ३७.१२०{२०} ॥
इत्युक्ते भार्यया साथ धर्मध्वजः सुविस्तरम् ।
यथादिष्टं मुनीन्द्रेण तथा सर्वं न्यवेदयत् ॥ ३७.१२१{२१} ॥
तच्छ्रुत्वा सा प्रबोधन्ती शांतमत्यनुमोदिता ।
तथा तस्या महादेव्या व्रतं चरितुमैछत ॥ ३७.१२२{२२} ॥
ततस्तं स्वामिनं नत्वा सा च शान्तमती सती ।
तद्व्रतारम्भसामग्रीं साधितुमेवमब्रवीत् ॥ ३७.१२३{२३} ॥
स्वामिन् व्रतं चरिष्यावो वसुलक्ष्म्या यथाविधि ।
सामग्रीं साधयेयास्य तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ ३७.१२४{२४} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा धर्मध्वजः स मोदितः ।
साध्यतां सर्वसामाग्रीमिति तां सांव्यनोदयत् ॥ ३७.१२५{२५} ॥
(र्म् ४१६)
ततः सा मुदिताः सर्वे सामग्रीं साधयन्त्यपि ।
भर्त्तारं तमुपामंत्र्य दर्शयन्त्येवमब्रवीत् ॥ ३७.१२६{२६} ॥
सर्वं मे साधितं सिद्धं स्वामिन्नत्र प्रसीदतु ।
तत्सद्गुरुं समामंत्र्य व्रतमालब्धुमर्हति ॥ ३७.१२७{२७} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स धर्मध्वज आदरात् ।
सद्गुरुं समुपाराध्य नत्वेवं प्रार्थयन्मुदा ॥ ३७.१२८{२८} ॥
भदन्त श्रीवसुधारादेव्या व्रतं चरेवहि ।
तस्मात्देवीं समाराध्य व्रतोपदेशमादिश ॥ ३७.१२९{२९} ॥
इति संप्रार्थिते तेन तथेति हि स सद्गुरुः ।
प्रतिश्रुत्य यथादिष्टं मुनीन्द्रेण तथाचरत् ॥ ३७.१३०{३०} ॥
तथा भाद्रपदे मासे कृष्णपक्षे स सद्गुरुः ।
द्वितीयायं तिथौ तीर्थे स्नात्वा सुवाससा सुधीः ॥ ३७.१३१{३१} ॥
यथाविधिं समारभ्य मंडलं समवर्त्तयत् ।
तत्र तां सगणां देवीं प्रतिष्ठाप्य समर्चयत् ॥ ३७.१३२{३२} ॥
तत्परेद्युस्त्रितीयायां सुस्नातं शुभाम्बरम् ।
धर्मध्वजं सदारं तं पंचगव्यैर्व्यशोधयत् ॥ ३७.१३३{३३} ॥
ततस्तौ दंपती शास्त्रा यथादिष्टं समाहितौ ।
श्रुत्वा तथा समाधाय प्रचरतु व्रतं मुदा ॥ ३७.१३४{३४} ॥
यथा शास्त्रा समादिष्टं तथा कृत्वा व्रतं मुदा ।
गणचक्रादिकं सर्वं समाप्य तौ ननन्दतुः ॥ ३७.१३५{३५} ॥
ततस्तस्य गृहे देवीं वसुधारा समाश्रिता ।
सर्वद्रव्यं समापूर्य्य तस्थौ सदा प्रसादिता ॥ ३७.१३६{३६} ॥
ततस्तस्य गृहे संपद्दिने प्रवर्द्धिता ।
सरत्नधातुसद्वस्त्रशस्यादि द्रव्यजातयः ॥ ३७.१३७{३७} ॥
ता एवं वर्द्धिता दृष्ट्वा सदारः स गृहाधिपः ।
स विस्मयो मुदितोत्फुल्लवक्त्राम्बुजोऽभ्यनंदत ॥ ३७.१३८{३८} ॥
ततः स सर्वदार्थिभ्यो दत्वा दानं यथेप्सितम् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा सुखं भुक्त्वा शुभेऽचरत् ॥ ३७.१३९{३९} ॥
तद्दृष्ट्वा तस्य गेहस्य समीपस्थो द्विजोत्तमः ।
विष्णुदासाभिधो विज्ञो विस्मयोद्धतमानसः ॥ ३७.१४०{४०} ॥
धीमतीं रमणीं भार्यां सुविशुद्धाशयां सतीम् ।
निःश्वसन्स्तां समामंत्र्य पुनरेवमभाषत ॥ ३७.१४१{४१} ॥
पश्य भद्रस्य मित्रस्य गृहे संपत्समृद्धिता ।
किमनेन कृतं धर्मं येनैवं श्रीः प्रवर्द्धिता ॥ ३७.१४२{४२} ॥
किमावाभ्यां कृतं पापं येनैवं नो विपत्सदा ।
किमत्रावां करिष्यावो येन संपत्प्रवर्द्धिता ॥ ३७.१४३{४३} ॥
तदुपायं न जानामि को मे उपदिशेद्धितम् ।
धन्यास्ते धनवंता ये यथाकाम सुखाशिनः ॥ ३७.१४४{४४} ॥
किं ते सद्गुणवंतोऽपि कृपणा ये दरिद्रिता ।
वरं प्राणपरित्यागं न त्वेवं जीवितं भवे ॥ ३७.१४५{४५} ॥
किं तेषां सद्गुणैश्चापि येषां संपद्गृहे न हि ।
धनवान् पुरुषो धीरः कुलीनो निर्गुणोऽपि च ।
(र्म् ४१७)
सर्वे हि धनिनां वश्या पंडिताः सुगुणा अपि ॥ ३७.१४६{४६} ॥
धनवान्निर्गुणश्चापि मान्यते गुरुवज्जनैः ।
धनहीना न पूज्यंते पंडिता ब्रह्मणा अपि ॥ ३७.१४७{४७} ॥
धिग्मे जीवितमेवं हि ब्राह्मणस्यापि दुःखिनः ।
वरमेवाद्येतन्मृत्युर्न त्वेव चिरजीवितुम् ॥ ३७.१४८{४८} ॥
किमनेनापि जीवेन केवलदुःखभोगिना ।
तदत्र मर्त्तुमिछामि नैव जीवेय दुःखभाक् ॥ ३७.१४९{४९} ॥
सर्वेषामपि जंतूनामवश्यं मरणं भवे ।
तदत्र विद्यमानोऽहं कथं लोके चरेय हि ॥ ३७.१५०{५०} ॥
इत्येवं विलपं विप्रो विष्णुदासः स मोहितः ।
गलदश्रुविरुक्षाक्षस्तस्थौ मुहुर्विनिःश्वसन् ॥ ३७.१५१{५१} ॥
इत्येवं विलपन्तन् तं दृष्ट्वा सा धीमती प्रिया ।
बोधयितुं समाश्वास्य भर्त्तारमेवमब्रवीत् ॥ ३७.१५२{५२} ॥
मा विषादं कृथाः स्वामिन् धैर्य्यमालम्ब्य तिष्ठतु ।
किं करिष्यावहे ह्यत्र दैवात्संपन्न तौ गृहे ॥ ३७.१५३{५३} ॥
तथापि धैर्य्यमालम्ब्य यत्नं कुरु समाहितः ।
यत्नेन सिद्ध्यते सर्वं गुणद्रव्यादि साधनम् ॥ ३७.१५४{५४} ॥
तदत्राहं वदिष्यामि हितार्थं ते शृणु प्रभो ।
भार्या हि स्वामिनो भर्त्तुर्हितार्थम्ऽभ्यनुदेशिनी ॥ ३७.१५५{५५} ॥
यदयं गृहभृद्भर्त्ता धर्मध्वजस्तव प्रियः ।
सुहृन्मित्रं महासाधुस्तदादरात्स पृछ्यताम् ॥ ३७.१५६{५६} ॥
यथा तेन समादिष्टं तथैव क्रीयतां प्रभो ।
ततस्तस्य यथा संपत्तथास्माकं भवेदपि ॥ ३७.१५७{५७} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा विष्णुदासः स तैर्थिकः ।
बौद्धवाक्ये विरुद्धत्वादनिछन्नेवमब्रवीत् ॥ ३७.१५८{५८} ॥
वयं हि ब्राह्मणा भद्रे बुद्धदेवी वसुंधरा ।
तद्विधिं वेदशास्त्रेषु कथितं न क्वचिदपि ॥ ३७.१५९{५९} ॥
तत्कथं स्वकुलाचारं त्यक्त्वान्यछरणं गताः ।
बौद्धोपदेशमासाद्य लक्ष्म्या व्रतं चरेमहि ॥ ३७.१६०{६०} ॥
ये त्यक्त्वा स्वकुलाचारमन्यत्र शरणं गताः ।
व्रतं चरंति संपत्तिलाभिलाभाकुलाशयाः ॥ ३७.१६१{६१} ॥
ते स्वधर्मपरिभ्रष्टा इहापि क्लिष्टभोगिनः ।
रोगिणो दुहितात्मानो मृता यास्यंति दुर्गतीम् ॥ ३७.१६२{६२} ॥
इति भद्रे न मे वांछा बौद्धदेव्या व्रतेऽशुभे ।
वरं प्राणपरित्यागं नान्यद्व्रतं चरेमहि ॥ ३७.१६३{६३} ॥
अस्माकमपि या देवी महालक्ष्मी कुलेश्वरी ।
तस्या व्रतं समाधाय चरेमहि सदादरात् ॥ ३७.१६४{६४} ॥
ततः सा श्रीमहादेवी गृहेऽश्माकं समाश्रिता ।
यथाभिवांछितं द्रव्यं सर्वं दद्यात्प्रसादिता ॥ ३७.१६५{६५} ॥
इति तस्या महालक्ष्म्या व्रतं चरावहे वयम् ।
तत्तद्व्रतस्य सामग्रीं साधय सर्वमादरात् ॥ ३७.१६६{६६} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा धीमती सा प्रमोदिता ।
(र्म् ४१८)
तथेत्यभ्यनुमोदन्ती तत्सामग्रीमसाधयत् ॥ ३७.१६७{६७} ॥
तत्र सा धीमती तस्याः शांतमत्याः पुरो गता ।
तद्वृत्तान्तं सामाख्याय सामग्रीं समयाचत ॥ ३७.१६८{६८} ॥
सापि शांतमती तस्यै धीमत्यै संप्रमोदिता ।
यद्यत्संप्रार्थितं द्रव्यं तत्तत्सर्वं ददौ मुदा ॥ ३७.१६९{६७} ॥
तद्द्रव्यं सा समादाय भर्त्तुरग्रे समागता ।
तत्सर्वं समुपस्थाप्य विनोद्यैवमभाषत ॥ ३७.१७०{७०} ॥
स्वामिन् त्वया यथादिष्टं तत्सर्वं साधितं मया ।
तथा तस्या महालक्ष्म्या व्रतमारभ सांप्रतम् ॥ ३७.१७१{७१} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा विष्णुदासः स मोदितः ।
यथाविधि महालक्ष्मीव्रतं चरितुमारभत् ॥ ३७.१७२{७२} ॥
मासे भाद्रपदे कृष्णपक्षेऽष्टम्यां यथाविधि ।
मण्डलादीन् प्रतिस्थाप्य शुद्धशीलः समाहितः ॥ ३७.१७३{७३} ॥
सदारस्तां महालक्ष्मीं समावाह्य समर्चयन् ।
विधिना तद्व्रतं कृत्वा संपत्तिं प्रार्थयन्मुदा ॥ ३७.१७४{७४} ॥
ततः स ब्राह्मणः कृत्वा तद्व्रतं सुसमाप्तितम् ।
सभार्यः सुप्रसन्नात्मा प्राचरत्तां श्रियं स्मरन् ॥ ३७.१७५{७५} ॥
तथा तस्य गृहे संपत्समुद्भूताभ्यजायत ।
दृष्ट्वा तौ दंपती तत्र महानंदमवापतुः ॥ ३७.१७६{७६} ॥
ततः स ब्राह्मणो लुब्धो दृष्ट्वा तान् संपदं मुदा ।
सर्वान् गुप्ते निधायैव न किं चित्तद्व्ययं व्यधात् ॥ ३७.१७७{७७} ॥
भूयस्तृष्णाभिसंतप्तो मात्सर्याभिहताशयः ।
कस्मै चिदपि तद्द्रव्यं किं चिद्दानं ददौ क्वचित् ॥ ३७.१७८{७८} ॥
तथा संरक्ष्य तद्द्रव्यं निधाय तु वियत्नतः ।
गोपयित्वा स्वयं भोक्तुमपि नैवाभ्यवांछत ॥ ३७.१७९{७९} ॥
तथापि स प्रलुब्धात्मा नित्यं कृपणोऽर्थिवत् ।
धनिनां समुपाश्रित्य याचित्वा धनमार्जयत् ॥ ३७.१८०{८०} ॥
तथार्जनः कृतस्तस्य गृहे द्रव्यं न वर्द्धितम् ।
दिने दिने निहीनत्वं गत्वा क्षयं क्रमाद्ययौ ॥ ३७.१८१{८१} ॥
ततः स ब्राह्मणो लुब्धो धनिनामर्थिनो गृहे ।
दृष्ट्वातिरुषितः सर्वान् परिभाष्याभ्यनिंदयत् ॥ ३७.१८२{८२} ॥
तत्पापताविपाकेन गृहे यद्गोपितं धनम् ।
तत्सर्वं निहृतं चौरैर्निदग्धं चापि वह्निना ॥ ३७.१८३{८३} ॥
ततः स ब्राह्मणस्तीव्रक्लेशाग्निपरितापितः ।
दरिद्रिताविभग्नाशः सभार्यो न्यवसद्गृहे ॥ ३७.१८४{३४!} ॥
तस्मिन्नवसरे तस्या धीमत्याः स पिता द्विजः ।
हरिशर्माभिधो गेहे यज्ञं कर्त्तुं सदारभत् ॥ ३७.१८५{३५} ॥
तदा स वांधवान् सार्वाञ्ज्ञातीन्मित्रसुहृज्जनान् ।
भगिनीभागिनेयांश्च जामात्रींश्तत्सुतानपि ॥ ३७.१८६{३६} ॥
दुहितॄरपि सर्वाश्च न्यमंत्रयत्समादरात् ॥ ३७.१८७{३७} ॥
(र्म् ४१९)
तत्र ते वांधवा सर्वे ज्ञातिमित्रसुहृज्जनाः ।
भगिन्या भागिनेयाश्च जामातरोऽपि तत्सुताः ॥ ३७.१८८{३८} ॥
दुहितरस्तथा पौत्राः पौत्र्यादयोऽपि चापरे ।
सर्वे ते समुपागत्य समुपतस्थुराद्रिताः ॥ ३७.१८९{३९} ॥
तत्र सा कृपणीभूता दुर्भगेति पितापि सः ।
तत्र यज्ञमहोत्साहे तामेकां न न्यमंत्रयत् ॥ ३७.१९०{४०} ॥
तदा सा धीमती श्रुत्वा पितुर्यज्ञमहोत्सवम् ।
कथं मे विस्मृतं पित्रा मात्रापि वांधवैरपि ॥ ३७.१९१{४१} ॥
इति चिंताविषाघ्रातहृदया परिमूर्छिता ।
भोजनेऽपि निरुत्साहा तस्थौ लज्जान्विता गृहे ॥ ३७.१९२{४२} ॥
तथा स विष्णुदासोऽपि ससुरस्य गृहे तदा ।
श्रुत्वा यज्ञमहोत्साहं तां भार्यामेवमब्रवीत् ॥ ३७.१९३{४३} ॥
कथं ते जनकेनावां विस्मृतौ केन हेतुना ।
नैव निमंत्रितौ भद्रे यथा सर्वे निमंत्रिता ॥ ३७.१९४{४४} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा धीमती सातिलज्जिता ।
भर्त्तारं विष्णुदासं तं बोधयन्त्येवमब्रवीत् ॥ ३७.१९५{४५} ॥
किमत्राहं वदिष्यामि यन्नौ संपद्गृहेऽस्ति न ।
तेन नौ लज्जयाम्बापि निमंत्रितुं न वांछते ॥ ३७.१९६{४६} ॥
इति सा धीमती लज्जासंकुंचिताशयानना ।
भर्त्रा सह विलप्यैव तस्थौ गृहे निराशिता ॥ ३७.१९७{४७} ॥
तदा तज्जनं स्मृत्वा धीमतीं तामनागताम् ।
काञ्चित्पठिगतां चेटीं समाहूयैवमब्रवीत् ॥ ३७.१९८{४८} ॥
अयि सखि सुता मे सा धीमता यदि दृश्यते ।
मद्वाचसा समेत्यासौ वक्तव्यैवं लघु त्वया ॥ ३७.१९९{४९} ॥
पितुस्ते मन्दिरे यज्ञमहोत्साहं प्रवर्त्तते ।
तत्कथं न समायासि सभर्त्तागन्तुमर्हसि ॥ ३७.२००{५०} ॥
इति संदिश्य ते मात्रा प्रेषिताहं त्वदन्तिके ।
तन्मातुर्वचनं श्रुत्वागछेति तत्पुरो वद ॥ ३७.२०१{५१} ॥
तत्संदिष्टं तया श्रुत्वा तथेति प्रतिभाष्य सा ।
चेटी ततोऽभिगछन्ती धीमत्या भवने ययौ ॥ ३७.२०२{५२} ॥
तत्र तां धीमतीं दृष्ट्वा सा चेटी समुपस्थिता ।
यथा मात्रा समादिष्टं तथा सर्वं न्यवेदयत् ॥ ३७.२०३{५३} ॥
तत्तया कथितं श्रुत्वा धीमती साश्रुमोचिनी ।
विनिःश्वस्य प्रसूं स्मृत्वा विलपन्त्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.२०४{५४} ॥
हा मातः कथमद्याहं संस्मृता सांप्रतं त्वया ।
किमागछेय ते पुत्री पापिनी दुःखभागिनी ॥ ३७.२०५{५५} ॥
तस्मिन्नेव क्षणे भर्त्ता विष्णुदास उपाचरत् ।
तां चेटीं समुपालोक्य किमर्थमित्यपृछत ॥ ३७.२०६{५६} ॥
इति तेनाभिसंपृष्टे सा चेटी रचितांजलिः ।
ब्राह्मणं तं प्रणम्यैतत्सर्वं वृतांतमब्रवीत् ॥ ३७.२०७{५७} ॥
तथा तत्कथितं श्रुत्वा विष्णुदासोऽपि स द्विजः ।
गलदश्रुविरुक्षाक्षस्तां भार्यामेवमब्रवीत् ॥ ३७.२०८{५८} ॥
किं वदिष्यावहे भार्ये दैवान्नौ जायते विपत् ।
(र्म् ४२०)
तथापि धैर्य्यमालम्व्य गछ द्रष्टुं पितुर्मनः ॥ ३७.२०९{५९} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा धीमती सा कुवासिनी ।
निर्मण्डनात्सुतान् पुत्रीः समादाय शनैर्ययौ ॥ ३७.२१०{६०} ॥
ततो मातुर्गृहे प्राप्ता दृष्ट्वा तौ पितरौ पुरः ।
गत्वा सा धीमती नत्वा तस्थौ लज्जाहताशया ॥ ३७.२११{६१} ॥
पितरौ तां सुतां दृष्ट्वा विछन्दां लज्जिताशयम् ।
किं चिद्दृष्ट्वागतासीति कथित्वैव निषेदतुः ॥ ३७.२१२{६२} ॥
ततः सा धीमती सर्वाञ्ज्ञातीन् भ्रात्रींश्च वांधवान् ।
भगिनीः सुहृदो जेष्ठान् प्रणनाम यथाक्रमम् ॥ ३७.२१३{६३} ॥
तां दृष्ट्वा ज्ञातयः सर्वे भ्रातरो वांधवा अपि ।
भगिन्यापि सुहृदश्चापि दृष्ट्वोपहस्य जल्पिरे ॥ ३७.२१४{६४} ॥
तथा प्रहसितं सर्वे सा दृष्ट्वातित्रपान्विता ।
स्वदैवस्मृतिमाधाय निःश्वस्यैकान्त आश्रयत् ॥ ३७.२१५{६५} ॥
ततः स हरिशर्मा स पुरोहितो यथाविधि ।
यज्ञकर्मसमारभ्य यथाकामं समापयत् ॥ ३७.२१६{६६} ॥
ततस्तान् वांधवाञ्ज्ञातीन् सुहृन्मित्रजनानपि ।
सत्कृत्यात्यभिसंतुष्टान् सादरेण व्यसर्जयत् ॥ ३७.२१७{६७} ॥
ततस्ते ज्ञातयः सर्वे वंधुमित्रसुहृज्जनाः ।
नंदितास्तं प्रशंसित्वा स्वस्वालयं मुदा ययुः ॥ ३७.२१८{६८} ॥
ततस्ते सुस्थिताः सर्वे ज्ञातिवंधुसुहृज्जनाः ।
नानाकथाभिसंलापं कुर्वन्तः संनिषेदिरे ॥ ३७.२१९{६९} ॥
ततः सा धीमती पश्चाद्भुक्त्वैकान्ते निराद्रिता ।
पुत्रपुत्री समादाय शिवस्य भवनेऽचरत् ॥ ३७.२२०{७०} ॥
तत्र सा स्तृणमास्तीर्य पुत्रपुत्रीसमन्विता ।
दारिद्र्यदुःखचिन्तानुनिःश्वसन्ती न्यषीदत ॥ ३७.२२१{७१} ॥
तत्र स विष्णुदासोऽपि पश्चाद्भुक्त्वा निराद्रितः ।
शिवालये स्थितां श्रुत्वा सह स्थातुमुपाचरत् ॥ ३७.२२२{७२} ॥
भर्त्तारं तमुपायातं दृष्ट्वा सा धीमती तदा ।
गलदश्रुविरुक्षाक्षा विलपन्त्येवमब्रवीत् ॥ ३७.२२३{७३} ॥
धिग्मे जीवं दरिद्रायाः किमेवं जीवितेन हि ।
पित्रोरपि दयास्नेहदृष्टिर्न विद्यते मयि ॥ ३७.२२४{७४} ॥
यत्पित्रोः समाः सर्वा भगिन्यः स्वात्मजा अपि ।
तथाहं मानिता नैव मानितास्ता यथादरात् ॥ ३७.२२५{७५} ॥
धिग्जीवितं दरिद्राया जन्मापि धिक्च मानुषे ।
किं रूपैः सुगुणैः वापि विद्याभिः किं धनं विना ॥ ३७.२२६{७६} ॥
हा दैव किं मया पापं दारुणं प्रकृतं पुरा ।
यन्मे न विद्यते संपत्पित्रो दधापि दया मयि ॥ ३७.२२७{७७} ॥
तदत्र किं करिष्यामि यास्यामि शरणं कुह ।
का मां रक्षेत्स्वदैवोत्थदरिद्र्यदुःखतापिनीम् ॥ ३७.२२८{७८} ॥
किमेवं जीवितेनापि वरं मृत्युर्हि सांप्रताम् ।
अवश्यमेव मर्त्तव्यं सर्वेषामपि जन्मिनाम् ॥ ३७.२२९{७९} ॥
एवं नानाप्रलापेन विलपन्ती सुतं सुताम् ।
(र्म् ४२१)
भर्त्तारं च मुहुर्दृष्ट्वा कारुण्यार्त्ता रुरोद सा ॥ ३७.२३०{८०} ॥
एवं विलापं कुर्वन्तीं रुदन्तीं तां विलोक्य सः ।
विष्णुदासो विनिःश्वस्य समाश्वास्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.२३१{८१} ॥
प्रियेऽत्र मा रुदिहि त्वं किं करिष्यावहेऽधुना ।
यदावाभ्यां कृतं पापं भोक्तव्यमेव तत्फलम् ॥ ३७.२३२{८२} ॥
तदत्र धैर्य्यमालम्व्य तिष्ठ किं वक्ष्यते बहु ।
अवश्यं भाविनो भावा भवंति महतामपि ॥ ३७.२३३{८३} ॥
शिवोऽपि स विरूपाक्षो नीलकण्ठो दिगंवरः ।
उन्मत्तो भस्मलिप्तांगः कपालयोऽपि रस्थिधृक् ॥ ३७.२३४{८४} ॥
विष्णुर्वीरोऽपि संसारे भ्रमितः स जनार्दनः ।
सोऽपि दासो वलिद्वास्थश्चौरो व्याधेषुणाहतः ॥ ३७.२३५{८५} ॥
ब्रह्मा लोकाधिपः सोऽपि कामार्त्तोऽगम्यकर्मकृत् ।
नियुज्यो निघ्नितो वैरिसेवकश्छिन्नमस्तक ॥ ३७.२३६{८६} ॥
चिछेद ब्रह्मणः पूर्वं रुद्रः क्रोधात्त पंचमम् ।
तच्छिरो दुस्त्यजं गृह्णन् ब्रह्माण्डं परिवभ्रमे ॥ ३७.२३७{८७} ॥
शंखतीर्थे गतो रुद्रस्तच्छिरः परिमुक्तवान् ।
कपालमोचनस्तीर्थो द्वितीयावर्त्तसंस्थितः ॥ ३७.२३८{८८} ॥
इति उत्कलखण्डक्षेत्रमाहात्म्ये उक्तमास्ते ।
एवमन्येऽपि लोकाश्च मुनयस्तापसा अपि ॥ ३७.२३९{८९} ॥
कोपाग्निदहितात्मानो व्रजन्ति नरकेष्वपि ।
एवं सर्वेऽपि लोकाश्च स्वस्वदैवानुभाविनः ॥ ३७.२४०{९०} ॥
सुखिनो दुःखिनो भूता भ्रमंति भवसागरे ।
क्षणाल्लभन्ति संपत्तिं भवन्ति च दरिद्रिताः ॥ ३७.२४१{९१} ॥
सर्वे देवादयो लोकाः स्वकृतकर्मभोगिनः ।
एवं मत्वात्र संसारे सुखं दुःखं स्वदैवजम् ॥ ३७.२४२{९२} ॥
मा कृथास्तद्विषाद त्वं धैर्यं धृत्वा समाचर ।
स्वकुलेशमनुस्मृत्वा समभ्यर्च्य यथाविधिः ।
श्रद्धया शरणं कृत्वा भज नित्यं समाहिता ॥ ३७.२४३{९३} ॥
ततस्तत्पुण्यपाकेन पापं नो विलयं व्रजेत् ।
ततः संपत्समृद्धिः स्यात्तदा लप्स्यावहे सुखम् ॥ ३७.२४४{९४} ॥
इति मे वचनं श्रुत्वा धैर्य्यमालम्व्य सांप्रतम् ।
पुत्रपुत्रीं समादाय प्रैहि गृहे व्रजामहे ॥ ३७.२४५{९५} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा धीमती साभिबोधिता ।
पुत्रं पुत्रीं पुरोधाय शनैर्भर्त्रा सहाचरत् ॥ ३७.२४६{९६} ॥
तत्र सा स्वगृहे गत्वा क्षणं स्थित्वा निरुत्सहा ।
ततः शान्तमतीं द्रष्टुं समुत्थाय शनैर्ययौ ॥ ३७.२४७{९७} ॥
तत्र सा धीमती तस्याः शांतमत्याः पुरोगता ।
गलदश्रुविलिप्तास्या निःश्वसंत्येवमब्रवीत् ॥ ३७.२४८{९८} ॥
शांतमते पितुर्यज्ञमहोत्साहप्रवर्त्तितम् ।
तत्संद्रष्टु गता तत्र महालज्जान्विता चरम् ॥ ३७.२४९{९९} ॥
यन्मां दृष्ट्वा भगिन्योऽपि ज्ञातिवंधुसुहृज्जनाः ।
अपि सर्वे मिथो दृष्ट्वा प्रजल्पिताभ्युपाहसन् ॥ ३७.२५०{१००} ॥
(र्म् ४२२)
भागिनेयाश्च सर्वेऽपि मां दृष्ट्वा रुषिताशयाः ।
पुत्रपुत्रीं च मे दृष्ट्वा फुत्कृत्य प्रत्याताडयन् ॥ ३७.२५१{१} ॥
पितृभ्यां मानिताः सर्वाः भगिन्यस्ता यथादरात् ।
तथाहं मानिता नैव द्रष्टुमपि न चैष्यते ॥ ३७.२५२{२} ॥
रात्रावपि गृहे वासं न मे दत्तं निरादरात् ।
शिवालये निषण्णा तन्निशां कृच्छ्राद्व्यलंघयम् ॥ ३७.२५३{३} ॥
एवमहं महल्लज्जादुःखाग्निपतितापिता ।
मर्त्तुमपि तदिच्छामि किमेवं जीवितेनपि ॥ ३७.२५४{४} ॥
यदि तेऽस्ति कृपा भद्रे दुःखिन्यां मयि विद्यते ।
तद्द्रव्योपार्जनोपायं समुपदेष्टुमर्हति ॥ ३७.२५५{५} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा शान्तमतीर्दयार्दितः ।
धीमतीं तां समालोक्य समाश्वास्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.२५६{६} ॥
धीमती श्रीमहासंपत्साधनोपायमस्ति मे ।
यद्यत्राप्यस्ति ते वांछा प्रवक्ष्यामि शृणुष्व तत् ॥ ३७.२५७{७} ॥
यदि श्रद्धास्ति ते देव्या वसुलक्ष्म्या व्रतं चर ।
ततस्ते श्रीवसुन्धारा महादेवी वसेद्गृहे ॥ ३७.२५८{८} ॥
ततस्तस्या महादेव्याः कृपादृष्टिप्रसादतः ।
संपत्तिस्ते समुद्भूता प्रवर्द्धिता भवेद्गृहे ॥ ३७.२५९{९} ॥
तदा त्वं श्रद्धयार्थिभ्यो दानं दत्वा यथेप्सितम् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा शुभे चर सुखाशिनी ॥ ३७.२६०{१०} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सर्वदा सद्गतिं गता ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३७.२६१{११} ॥
एवं मत्वास्ति ते वांछा संबुद्धपद साधने ।
श्रीदेव्याः शरणं गत्वा समाधाय व्रतं चर ॥ ३७.२६२{१२} ॥
इति तया समादिष्टं श्रुत्व सा धीमती मुदा ।
तां शांतमतीमानम्य सांजलीरेवमब्रवीत् ॥ ३७.२६३{१३} ॥
साधु भद्रे व्रतं धृत्वा श्रीदेव्याः शरणं गता ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरिष्यामि शुभे सदा ॥ ३७.२६४{१४} ॥
तद्भवंती कृपादृष्ट्या तदुपदेशमादिश ।
यावज्जीवं चरिष्यामि श्रीदेव्या व्रतमादरात् ॥ ३७.२६५{१५} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा शान्तमतिः समादरात् ।
धीमतीं तां समालोक्य पुनरेवमभाषत ॥ ३७.२६६{१६} ॥
यदि भद्रेऽस्ति ते सत्यं स्नात्वा शुद्धाम्वरावृता ।
प्रेहि तं श्रीघनं नाथं संस्मृत्वा प्रार्थयावहे ॥ ३७.२६७{१७} ॥
तयेति समुपादिष्टं श्रुत्वा सा धीमती मुदा ।
सहसा स्वगृहे गत्वा स्नात्वा शुद्धाम्वरावृता ॥ ३७.२६८{१८} ॥
स लाजाक्षतपुष्पाणि गृहित्वा सहसा मुदा ।
तस्याः शांतमतेरग्रे प्रयातेवमभाषत ॥ ३७.२६९{१९} ॥
भद्रे त्वया यथादिष्टं तथाहं समुपागता ।
तं मुनीन्द्रमनुस्मृत्वा प्रार्थयेह समागमम् ॥ ३७.२७०{२०} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा सा शान्तमतिरादरात् ।
तां धीमतीं समामंत्र्य प्रासादान्तं ययौ मुदा ॥ ३७.२७१{२१} ॥
तत्र शान्तमतिः साट्टे धीमत्या सह संस्थिता ।
(र्म् ४२३)
जानुभ्यां भुवि संस्थित्वा भगवत्स्थितदिग्मुखा ॥ ३७.२७२{२२} ॥
संभवन्त्युत्तरासङ्गं सह लाजाक्षतादिभिः ।
साम्बुपुष्पाञ्जलिं धृत्वा नत्वैवं प्रार्थयन्मुनिम् ॥ ३७.२७३{२३} ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ विजानीते भवानपि ।
यदियं धीमती साध्वी भगवच्छरणमागता ॥ ३७.२७४{२४} ॥
यदियं सांप्रतं शास्तुरुपदेशाद्यथाविधि ।
श्रीवसुधामहादेव्या व्रतं चरितुमिछति ॥ ३७.२७५{२५} ॥
तदत्र समुपागत्य कृपयास्मै दयानिधे ।
श्रीसाधनं व्रतं श्रेष्ठं समुपदेष्टुमर्हति ॥ ३७.२७६{२६} ॥
इति संप्रार्थ्य सा शान्तमतिस्तं त्रिजगद्गुरुम् ।
अनुस्मृत्वा त्रिधा नात्वा प्राक्षिपत्तज्जलादिकम् ॥ ३७.२७७{२७} ॥
प्रक्षिप्तानि तया तानि साम्बुलाजाक्षताण्यपि ।
सदूर्वाकुण्डपुष्पाणि सर्वाणि गगणे शरन् ॥ ३७.२७८{२८} ॥
ततस्तानि प्रगच्छन्ति विहायसा विहङ्गवत् ।
कोशाम्व्यां घोषिरारामे विहारे समुपाययुः ॥ ३७.२७९{२९} ॥
तत्रस्थस्य मुनीन्द्रस्य मुर्द्धा परि विहायसि ।
संस्थितानि प्रभासन्ति विरेजुस्तानि छत्रवत् ॥ ३७.२८०{३०} ॥
तद्दृष्ट्वा भिक्षवः सर्वे सांघिकास्ते सविस्मयाः ।
कुतो निमंत्रणमायातमिति ध्यात्वाभितस्थिरे ॥ ३७.२८१{३१} ॥
तत्रानन्दः समुत्थाय सांजलिः पुरतो गतः ।
तं मुनीन्द्रं प्रणत्वैवं पप्रछ विस्मयान्वितः ॥ ३७.२८२{३२} ॥
भगवन् कुत एतानि साम्बुलाजाक्षतान्यपि ।
पुष्पाणि समुपायान्ति तत्समादेष्टुमर्हति ॥ ३७.२८३{३३} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा भगवां स मुनीश्वरः ।
तमानंदं समामंत्र्य समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.२८४{३४} ॥
यः काशीपुरे विप्रो विष्णुदासो दरिद्रितः ।
धर्मध्वजो धनी श्रीमान् गृहस्थो धनदोपमः ॥ ३७.२८५{३५} ॥
तयोर्भार्य उभे साध्वौ शान्तमती रमोपमा ।
धीमती ब्राह्मणी भद्रा दरिद्रिता सुदुःखिनी ॥ ३७.२८६{३६} ॥
ताभ्यां श्रीवसुधाराया व्रतं चरितुमिछ्यते ।
तदिदं निमंत्रणार्थं मे उपहारं समागतम् ॥ ३७.२८७{३७} ॥
तस्माच्छ्रीवसुधाराया व्रतविधिं त्वमात्मना ।
उपदेष्टुं तयोर्गेहे काश्यां गंतुं समर्हसि ॥ ३७.२८८{३८} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वानंदस्तथेति सः ।
शास्तुराज्ञां शिरोधृत्वा काश्यां विहायसा ययौ ॥ ३७.२८९{३९} ॥
तत्राकाशान् स आनंदः शांतमतेर्गृहे पुरः ।
अवतीर्य सुधारश्मिरिव तस्थौ प्रभासयन् ॥ ३७.२९०{४०} ॥
तत्रस्थं तं समालोक्य शान्तमतिः स धीमती ।
मुदिता सहसा तस्य प्रणंतुं समुपाचरत् ॥ ३७.२९१{४१} ॥
तत्र सा समुपासृत्य शांतमतिः सधीमती।
तमानंदं समालोक्य नत्वैवं प्रार्थयन्मुदा ॥ ३७.२९२{४२} ॥
भदन्त चरणौ वंदे भवतां शरणं गता ।
तदत्र कृपयास्माकमनुगृह्य प्रसीदतु ॥ ३७.२९३{४३} ॥
यदस्माकं भवाञ्छास्ता तद्गृहे समुपाश्रयन् ।
(र्म् ४२४)
वसुधारामहादेव्या व्रतविधिं समादिश ॥ ३७.२९४{४४} ॥
यदियं धीमती भद्रा भवतामुपदेशतः ।
वसुलक्ष्म्या महादेव्या व्रतं चरितुमिछति ॥ ३७.२९५{४५} ॥
तदस्यै श्रीमहादेव्या व्रतविधिं यथाक्रमम् ।
विस्तरं समुपादेष्टुमर्हति कृपया भवान् ॥ ३७.२९६{४६} ॥
इति संप्रार्थितं शान्तमत्या तया निशम्य सः ।
आनंदस्ते उभे दृष्ट्वा तथेति प्रत्यभाषत ॥ ३७.२९७{४७} ॥
ततः सा धीमती नत्वा सांजलिस्तं जिनात्मजम् ।
आनंदं सुप्रसन्नास्या दृष्ट्वैवं प्रार्थयन्मुदा ॥ ३७.२९८{४८} ॥
भदंतोऽहं स्वदैवेन पापिनी दुःखभागिनी ।
तद्भवच्छरणं गत्वा समिछे वसुधाव्रतम् ॥ ३७.२९९{४९} ॥
तद्भवान् कृपया शास्तर्गृहे मे समुपागतः ।
यथाविधि समादिश्य व्रतं मे दातुमर्हति ॥ ३७.३००{५०} ॥
तयैवं प्रार्थितं श्रुत्वा स आनंदो जिनात्मजः ।
तत्र उत्थाय धीमत्यास्तस्या गृहे उपाचरत् ॥ ३७.३०१{५१} ॥
तत्र सा धीमती साध्वी शान्तमत्या समन्विता ।
सहसा स्वगृहे गत्वा प्रस्तारयत्तदासनम् ॥ ३७.३०२{५२} ॥
ततः सा धीमती तस्य शास्तुः शुद्धाम्बुना मुदा ।
पादप्रक्षालनं कृत्वा प्रणत्वैव च प्रार्थयत् ॥ ३७.३०३{५३} ॥
भदंतार्हन्महाभिज्ञ ममानुग्रहकारणम् ।
अत्रासने समाश्रित्य धर्ममादेष्टुमर्हति ॥ ३७.३०४{५४} ॥
तयेति प्रार्थितं श्रुत्वा स आनंदः प्रसन्नधीः ।
तद्दत्तासन आश्रित्य तस्थौ ध्यात्वा प्रभासयन् ॥ ३७.३०५{५५} ॥
तं दृष्ट्वा ब्राह्मणः सोऽपि विष्णुदासः प्रसादितः ।
सहसा सांजलिर्नत्वा तत्रैकांत उपाश्रयन् ॥ ३७.३०६{५६} ॥
ततः सा धीमती साध्वी सांतमतीसमन्विता ।
तमानंदं समभ्यर्च्य भोजनेनाभ्यतोषयत् ॥ ३७.३०७{५७} ॥
ततः सा प्रणतिं कृत्वा नीचासनसमाश्रिता ।
तमानंदं महाभिज्ञं सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ ३७.३०८{५८} ॥
भदन्त भवतामाज्ञां धृत्वाहं शिरसा मुदा ।
श्रीदेव्या वसुधारायाश्चरिष्यामि व्रतं ध्रुवम् ॥ ३७.३०९{५९} ॥
तद्भदन्त भवाञ्छास्ता तद्विधिं मे यथाक्रमम् ।
कृपानुग्रहमाधाय समुपादेष्टुमर्हति ॥ ३७.३१०{६०} ॥
इति संप्रार्थिते तेन विष्णुदासेन सद्धिया ।
श्रुत्वानंदः स संपश्यन्स्तं द्विजमेवमब्रवीत् ॥ ३७.३११{६१} ॥
शृणु विप्र मुनीन्द्रेण याथादिष्टं मया श्रुतम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रीव्रतस्य विधिं क्रमात् ॥ ३७.३१२{६२} ॥
भाद्रपदेऽशिते पक्षे तृतीयायां तिथौ तथा ।
माघे वापि शिते पक्षे शुक्लपक्षेऽपि वा सदा ॥ ३७.३१३{६३} ॥
तीर्थे देवालये शुद्धभूप्रदेशे गृहेषु वा ।
सम्यग्भूशोधनं कुर्याद्गोमयेन मृदाम्बुना ॥ ३७.३१४{६४} ॥
प्रातरुत्थाय तीर्थेषु स्नात्वा शुचिसमाचरः ।
त्रिधाचम्यामृतं कायं पंचगव्येन शोधयेत् ॥ ३७.३१५{६५} ॥
शुद्धशीलसमाधानः परिशुद्धाम्वरावृतः ।
(र्म् ४२५)
संबोधिचित्तमाधाय सद्गुरोरुपदेश धृक् ॥ ३७.३१६{६६} ॥
सुभूमौ मण्डलं सम्यग्वर्त्तयित्वा यथाविधि ।
ध्वजछत्रपताकाभि वितानैश्चाभिमंडयेत् ॥ ३७.३१७{६७} ॥
मंडलस्य वहिस्तस्य ज्वालावल्या वहिः पुनः ।
पंचवल्यावलीभिश्च स लाजाक्षतसंयुतैः ॥ ३७.३१८{६८} ॥
वेष्टयित्वा ततो वाह्ये क्रमान् संस्थापयेद्घटान् ।
तीर्थाम्बुपूरितान् पीतवस्त्रावृतान् सचिंह्नितान् ॥ ३७.३१९{६९} ॥
तात्र श्रीवसुधां देवीं सगणां विधिना क्रमात् ।
समावाह्य समभ्यर्च्य प्रतिष्ठाप्याधिवासयेत् ॥ ३७.३२०{७०} ॥
तृतीयायां तथा प्रातः स्नात्वा शुद्धाम्वरावृतः ।
मध्याह्ने स्वासनासीन उत्तरादिग्मुखस्थितः ॥ ३७.३२१{७१} ॥
आदौ गुरुं समभ्यर्च्य रत्नत्रयं समर्चयेत् ।
ततो ध्यात्वा महादेवीं वसुधारां शुभकरीम् ॥ ३७.३२२{७२} ॥
सगणां तां समावाह्य दत्वा पादार्घमादरात् ।
पीतमयोपहारेण समभ्यर्च्य यथाविधि ॥ ३७.३२३{७३} ॥
सर्वोपकरणान्यग्रे निवेस्य समढोकयत् ।
ततस्तद्धारणीं सम्यक्पठेन्मंत्राणि च क्रमात् ॥ ३७.३२४{७४} ॥
ततः कृतांजलिः स्तुत्वा कुर्याश्च पापदेशनाम् ।
पुण्यानुमोदनां चापि कुर्याच्च प्रणतिं स्मरन् ॥ ३७.३२५{७५} ॥
कुर्यात्प्रदक्षिणान्येवमष्टाङ्गैः प्रणमेत्पुनः ।
बोधिचित्तं समाधाय संप्रार्थयेदभीप्सितम् ॥ ३७.३२६{७६} ॥
ततो वलिं प्रदत्वा च स भूतान् परितोषयेत् ।
ततः क्षमार्थनां कृत्वा व्रतसूत्रं च प्रार्थयेत् ॥ ३७.३२७{७७} ॥
षोडशभेदितं सूत्रं षोडशग्रंथिसंयुतम् ।
व्रतसूत्रं समादाय रक्षार्थं वंधयेत्करे ॥ ३७.३२८{७८} ॥
ततो गुरुं समाराध्य देयाद्दानं समिछितम् ।
सदक्षिणं सुसत्कारैः सत्कृत्य समतोषयेत् ॥ ३७.३२९{७९} ॥
ततस्तृतीया यामेऽह्नेः प्राश्नुयाद्यवपूरकान् ।
पंचामृतफलस्कंदमूलपत्रादिकानपि ॥ ३७.३३०{८०} ॥
पालनान्ते पुनः स्नात्वा तां श्रीदेवीमनुस्मरन् ।
तद्धारणीं पठन् रात्रौ पूजयेच्च समाहितः ॥ ३७.३३१{८१} ॥
एवं नित्यं चतुः संध्यं पूजयेच्छ्रीवसुंधराम् ।
तत्परेद्युस्तथाभ्यर्च्य तन्मंडलं विसर्जयेत् ॥ ३७.३३२{८२} ॥
तद्रजांसि समादाय संनिधाय शुभे घटे ।
भंडागारे प्रतिस्थाप्य सदारान् भजेन्नमेत् ॥ ३७.३३३{८३} ॥
शेषरजः स निर्माल्यं नद्यां नागान् यथाविधि ।
समभ्यर्च्य समर्प्पित्वा सर्वं जले प्रवाहयेत् ॥ ३७.३३४{८४} ॥
ततस्तज्जलमादाय गृहे गत्वा समन्ततः ।
प्रोक्ष्य तन्मंडलस्थाने कुमारीं विधिनार्चयेत् ॥ ३७.३३५{८५} ॥
ततस्तन् सगणं चक्रं समभ्यर्च्य यथाविधि ।
भोजनैः संपरितोष्य प्रार्थयेद्यत्समीछितम् ॥ ३७.३३६{८६} ॥
(र्म् ४२६)
तथा तत्सगणं चक्रं कृत्वा क्षमार्थनां ततः ।
सांजलिश्च क्रमान्नत्वा विसर्जयेत्प्रसादयन् ॥ ३७.३३७{८७} ॥
तदा श्रीवसुधा देवी स्वयमागत्य तद्गृहे ।
समाश्रित्य सदा सर्वद्रव्यैः संपूरयेद्ध्रुवम् ॥ ३७.३३८{८८} ॥
ततस्तत्र गृहे नित्यं मंगलं निरुपद्रवम् ।
दानपुण्यमहोत्साहप्रवर्त्तितं भवेत्सदा ॥ ३७.३३९{८९} ॥
एवं तस्या महादेव्या वसुलक्ष्म्या व्रतोद्भवम् ।
पुण्यं महदसंख्येयमप्रमेयं विदुर्जिनाः ॥ ३७.३४०{९०} ॥
एवं महत्तरं पुण्यं विज्ञाय द्विज तत्तथा ।
श्रद्धये तद्व्रतं कुर्या यदि संपत्तिमिछसि ॥ ३७.३४१{९१} ॥
यश्च तां श्रीमहादेवीं वसुधारामनुस्मरन् ।
यत्कार्य्यमारभेत्तस्य तत्सर्वं हि समृद्ध्यति ॥ ३७.३४२{९२} ॥
रत्नार्थी लभते रत्नं धनार्थी लभते धनम् ।
भोग्यार्थी लभते भोग्यं यसोऽर्थी लभते यशः ॥ ३७.३४३{९३} ॥
द्रव्यार्थी लभते द्रव्यान् गुणार्थी लभते गुणान् ।
विद्यार्थी लभते विद्यां शुभार्थी लभते शुभम् ॥ ३७.३४४{९४} ॥
मान्यार्थी लभते मान्यं जयार्थी लभते जयम् ।
धर्मार्थी लभते धर्मान् सुखार्थी लभते सुखम् ॥ ३७.३४५{९५} ॥
राज्यार्थी लभते राज्यं गृहार्थी लभते गृहम् ।
क्षेत्रार्थी लभते क्षेत्रान् रसार्थी लभते रसान् ॥ ३७.३४६{९६} ॥
भार्यार्थी लभते भार्यां सुतार्थी लभते सुताम् ।
पुत्रार्थी लभते पुत्रान् पौत्रार्थी पौत्रमाप्नुयात् ॥ ३७.३४७{९७} ॥
ज्ञानार्थी लभते ज्ञानं मोक्षार्थी मोक्षमाप्नुयात् ।
एवमन्यानि वस्तूनि सर्वोपकरणान्यपि ॥ ३७.३४८{९८} ॥
सर्वाणि द्रव्यजातानि वस्त्रादि भूषणान्यपि ।
समाप्नुयात्समृद्धानि वसुलक्ष्म्याः प्रसादतः ॥ ३७.३४९{९९} ॥
ततो दानानि दद्यात्स शुद्धशीलः समाचरेत् ।
क्षान्तिं च भावयेन्नित्यं धर्मवीर्य्यं समारभेत् ॥ ३७.३५०{१००} ॥
तथा ध्यानं समाधाय प्रज्ञाब्धिं संतरेद्द्रुतम् ।
सर्वोपायविधानज्ञो बोधिप्रणिधिमानसः ॥ ३७.३५१{१} ॥
सद्बुद्धिबलवान् धीरः स बोधिज्ञानमाप्नुयात् ।
सर्वमारगणाञ्जित्वा निःक्लेशोऽर्हञ्जितेन्द्रियः ।
संबुद्धपदमासाद्य निर्वृतपदमाप्नुयात् ॥ ३७.३५२{२} ॥
एवं ब्राह्मण विज्ञाय सद्धर्म्मं यदि वांछसि ।
तां श्रीदेवीं महालक्ष्मीं वसुधारां सदा भज ॥ ३७.३५३{३} ॥
तथा ते सर्वदा गेहे मंगलं निरुपद्रवम् ।
सर्वत्रेह परत्रापि भवेन्नूनं न संशयः ॥ ३७.३५४{४} ॥
तथा दानानि दत्वा त्वं स्वयं तद्व्रतं संचरन् ।
सर्वसत्वहितं कृत्वा यावज्जीवं सुखं चर ॥ ३७.३५५{५} ॥
ततः क्लेशविमुक्तात्मा संबोधिप्रणिधानधृक् ।
बोधिचर्याव्रतारक्ता बोधिसत्वो भवेद्ध्रुवम् ॥ ३७.३५६{६} ॥
सर्वेऽपि सुगता बोधिसत्वाश्चापि जिनात्मजाः ।
(र्म् ४२७)
वसुधाराव्रतं धृत्वा संविभ्रति जगत्त्रयम् ॥ ३७.३५७{७} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वा स ब्राह्मणो मुदा ।
तथा श्रीवसुधाराया व्रतं चरितुमैछत ॥ ३७.३५८{८} ॥
ततः स विष्णुदासोऽपि भार्यां तां धीमतीं मुदा ।
सुप्रसन्नमुखाम्भोजः समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.३५९{९} ॥
प्रिये धन्यासि कल्याणी यदहं त्वत्प्रयत्नतः ।
श्रीदेव्या व्रतं रत्नं प्राप्नोमि सांप्रतं खलु ॥ ३७.३६०{१०} ॥
तद्यथानेन शास्त्रात्र समादिष्टं तथा खलु ।
श्रीदेव्याः शरणं गत्वा वांछामि चरितुं व्रतम् ॥ ३७.३६१{११} ॥
तत्त्वमपि समाधाय मया सार्द्धं तथादरात् ।
श्रीदेव्याः शरणं कृत्वा व्रतं चरितुमर्हति ॥ ३७.३६२{१२} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा धीमती सानुमोदिता ।
भर्त्तारं तं समालोक्य पुनरेवमभाषत ॥ ३७.३६३{१३} ॥
तथा सत्यं समाधाय श्रद्धया शरणं गतौ ।
श्रीदेव्या व्रतमत्रावां समादराच्चरावहे ॥ ३७.३६४{१४} ॥
इत्युक्त्वा सा सती भद्रा धीमती सहसादरात् ।
व्रतोपचारसामग्रीं मुदिता समसाधयत् ॥ ३७.३६५{१५} ॥
ततस्तं गुरुमानंदं नत्वा सा सांजलिर्मुदा ।
तद्व्रतारम्भमाधातुं प्रार्थयेदेवमादरात् ॥ ३७.३६६{१६} ॥
भदन्त श्रीमहादेव्या व्रतदिन उपास्थितः ।
तद्यथाविधिमादिश्य संचारयतां व्रतम् ॥ ३७.३६७{१७} ॥
तयेति प्रार्थितं श्रुत्वा स आनंदो जिनात्मजः ।
सर्वविधिं समादिश्य व्रतारंभं समाक्रमत् ॥ ३७.३६८{१८} ॥
तत्र भूशोधनं कृत्वा स आनंदो यथाविधि ।
मंडलं वर्त्तयित्वा तत्प्रतिस्थाप्याध्यवासयत् ॥ ३७.३६९{१९} ॥
तथा तौ दंपती तीर्थे स्नात्वा शुद्धाम्वरावृतौ ।
यथा शास्त्रा समादिष्टं सर्वं कृत्वोपतस्थतुः ॥ ३७.३७०{२०} ॥
ततस्तौ दंपती तस्य शास्तुरादेशतः क्रमात् ।
शुद्धासनसमासीनावुत्तराभिमुखस्थितौ ॥ ३७.३७१{२१} ॥
गव्यैः कामादि वस्तूनि सर्वाणि शुद्धितान्यपि ।
कृत्वा शास्त्रा यथादिष्टं तथारंभं प्रचक्रतुः ॥ ३७.३७२{२२} ॥
आदौ गुरुं समभ्यर्च्य ततो रत्नत्रयं मुदा ।
अभ्यर्च्य शरणं कृत्वा प्रणत्वा विधिनादरात् ॥ ३७.३७३{२३} ॥
ततस्तन्मण्डले देवीं सगणां श्रीवसुंधराम् ।
ध्यात्वा तथा समावाह्य दत्वा पादार्घमादरात् ॥ ३७.३७४{२४} ॥
ततस्तां सगणां देवीं समभ्यर्च्य यथाक्रमम् ।
सर्वपूजोपचारैश्च पठित्वा धारणीं ततः ॥ ३७.३७५{२५} ॥
सहृद्वीजादिमंत्राणि यथाक्रमं जजल्पतुः ।
ततोऽष्टाङ्गप्रणामैश्च नत्वा कृत्वा प्रदक्षिणाम् ॥ ३७.३७६{२६} ॥
गुणाभिवादनै स्तोत्रै स्तुत्वा नतौ ववंदतुः ॥ ३७.३७७{२७!} ॥
ततस्तौ सांजली स्थित्वा प्रक्षित्वा पापदेशनाम् ।
(र्म् ४२८)
पुण्यानुमोदनां चापि संप्रार्थ्य श्रीसमृद्ध्यताम् ॥ ३७.३७८{२८} ॥
सलोकपालभूतेभ्यो बलिं पंचामृतान्वितम् ।
यथाविधि प्रढौकित्वा प्रार्थयतां सुसंपदम् ॥ ३७.३७९{२९} ॥
ततो दानं प्रदत्वैवं गुरवेऽपि सुदक्षिणाम् ।
ततः क्षमार्थनां कृत्वा समाप्तं चक्रतुर्व्रतम् ॥ ३७.३८०{३०} ॥
ततो गुरुस्तयोः शास्ता व्रतसूत्रं समर्प्पयत् ।
संपत्तिससमृद्धाशीर्वादं ददौ प्रसादितः ॥ ३७.३८१{३१} ॥
ततो गुरुं पुरस्कृत्य यथोक्तं व्रतपालनम् ।
कृत्वा ततः पुनः स्नात्वा देवीं ध्यात्वा निषेदितुः ॥ ३७.३८२{३२} ॥
ततो रात्रौ समाधाय सगणां वसुंधराम् ।
देवीं ध्यात्वा समभ्यर्च्य धर्म्मं श्रुत्वा निषेदतुः ॥ ३७.३८३{३३} ॥
ततः प्रातः समुत्थाय स्नात्वा शुद्धाम्वरावृतौ ।
तथा तां सगणां देवीमावाह्यानर्चतुः क्रमात् ॥ ३७.३८४{३४} ॥
ततस्तद्व्रतसंपूर्णं कृत्वा दानं सदक्षिणम् ।
प्रदत्वा गुरवे नत्वा तन्मण्डलं व्यसर्जताम् ॥ ३७.३८५{३५} ॥
ततस्तद्रजमादाय भंडागारे यथोदितम् ।
निधाय तत्स निर्माल्यं शेषं नद्यां यथाविधिम् ॥ ३७.३८६{३६} ॥
गुरुर्नागान् समभ्यर्च्य समर्प्य प्राक्षिपज्जले ।
ततस्तज्जलमादाय महोत्साहैर्गृहं ययौ ॥ ३७.३८७{३७} ॥
तत गृहे तदम्भोभिरभिषिंच्य समन्ततः ।
कुमारीं विधिनाराध्य गणचक्रं समर्चयत् ॥ ३७.३८८{३८} ॥
ततस्तौ दंपती नत्वा सांजलि सादरं मुदा ।
संपत्तिप्रार्थनां कृत्वा क्षमाप्य तद्व्यसर्जताम् ॥ ३७.३८९{३९} ॥
ततस्तस्या गृहे देवी वसुन्धारा स्वयं स्थिता ।
सर्वद्रव्यसमापूर्णं कृत्वा तस्थौ प्रसादिता ॥ ३७.३९०{४०} ॥
सर्वद्रव्याभिसंपूर्णं दृष्ट्वा तौ दंपती गृहम् ।
विस्मयानंदसंपन्नौ मिथ एवं समूचतुः ॥ ३७.३९१{४१} ॥
अहो सत्यं जगच्छास्तुर्यथादिष्टं तथा खलु ।
तथावां शरणं गत्वा देव्या व्रतं चरेवहि ॥ ३७.३९२{४२} ॥
इत्युक्त्वा तौ प्रसीदंतौ शरणं गत्वा समाहितौ ।
तस्याः श्रीमहादेव्याः सदा व्रतं प्रचेरतुः ॥ ३७.३९३{४३} ॥
तदारभ्यः सदार्थिभ्यो दत्वा दानं यथार्थितम् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा प्रचेरतुः शुभे सदा ॥ ३७.३९४{४४} ॥
ततोऽसौ यतिरानंदस्तौ समामंत्र्य दंपती ।
पक्षिवत्सहसाकाशात्कौशांव्यां समुपाचरत् ॥ ३७.३९५{४५} ॥
तत्र स तं जगन्नाथं प्रणत्वा सांजलिः पुनः ।
एतत्सर्वं प्रवृत्तांतं निवेद्यैकान्तमाश्रयत् ॥ ३७.३९६{४६} ॥
ततः स भगवान् दृष्ट्वा तमानंदं सभां च ताम् ।
धीमत्याः शांतमत्याश्च प्रसादित्वैवमादिशत् ॥ ३७.३९७{४७} ॥
धन्या सा धीमती शान्तमती चापि सुभाविनी ।
यत्ते श्रीवसुधाराया भवेतां व्रतधारिणी ॥ ३७.३९८{४८} ॥
तन्मे उभे महत्पुण्यलाभिन्यौ श्रीसमन्विते ।
(र्म् ४२९)
सर्वसत्वहिताधानबोधिचर्यासमुद्यते ॥ ३७.३९९{४९} ॥
क्रमाद्बोधिं समासाद्य बुद्धपदमवाप्स्यत ॥ ३७.४००{५०!} ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते सर्वसांघिकाः ।
तां श्रीवसुंधरां देवीं स्मृत्वा नित्यं प्रभेजिरे ॥ ३७.४०१{५१} ॥
तदा तस्याः पिता विप्रा धीमत्या दुहितुर्गृहे ।
समुद्भूता महासंपदित्यश्रोषीज्जनोदितम् ॥ ३७.४०२{५२} ॥
ततः स ब्राह्मणो भार्यां धीमत्या मातरं मुदा ।
सहसा समुपामंत्र्य पुर एवमभाषत ॥ ३७.४०३{५३} ॥
किं त्वयानुश्रुतं भार्ये धीमत्या यद्गृहेऽधुना ।
महासंपत्समुद्भूता मयेति श्रूयते खलु ॥ ३७.४०४{५४} ॥
इति भर्त्रा समाख्यातं श्रुत्वा सा विस्मयान्विता ।
कथमेतद्भवेत्सत्यमिति तं पतिमब्रवीत् ॥ ३७.४०५{५५} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा हरिशर्मापि स द्विजः ।
सविस्मयेनाख्यातं श्रुत्वा चैवमभाषत ॥ ३७.४०६{५६} ॥
प्रिये श्रुतं मया सत्यं धीमत्या यद्गृहेऽधुना ।
महासंपत्समुद्भूता वसुन्धाराप्रसादतः ॥ ३७.४०७{५७} ॥
यदि नैतत्प्रतीतोऽपि जनैः सा धीमती सुता ।
स्वगृहेऽत्र समाहूय त्वमेवं परिपृछ्यताम् ॥ ३७.४०८{५८} ॥
कथं संजायते संपन्महती ते गृहेऽधुना ।
एतत्सत्यं त्वया पुत्री पुरो मे कथ्यतामिति ॥ ३७.४०९{५९} ॥
एवं भर्त्रा समाख्यातं श्रुत्व सा धीमतीप्रसूः ।
तथेति प्रतिविज्ञाय स्वसखीमेवमब्रवीत् ॥ ३७.४१०{६०} ॥
शृणु सखि सुताया मे धीमत्या यद्गृहेऽधुना ।
संभूता महती संपद्वसुंधारा प्रसादतः ॥ ३७.४११{६१} ॥
इति श्रुतं मया सत्यं द्रष्टुमिछामि तत्खलु ।
तत्तां सुतां समाहूय समादरादिहानय ॥ ३७.४१२{६२} ॥
इति तया समाख्यातं श्रुत्वा सा सुप्रिया सखी ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य धीमत्या भवने ययौ ॥ ३७.४१३{६३} ॥
तत्र सा समुपासृत्य धीमतीं तां सुभद्रिकाम् ।
दृष्ट्वा सविस्मयानंदयुक्ता नत्वैवमब्रवीत् ॥ ३७.४१४{६४} ॥
भद्रेऽहं प्रेषिता मात्रा त्वदाह्वानं प्रतीह तत् ।
सहसा त्वं समागंतुमर्हसि स्वात्मजान्विता ॥ ३७.४१५{६५} ॥
इति तया समाख्यातं श्रुत्वा सा धीमती मुदा ।
हसन्ती तां सखीं मातुः समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३७.४१६{६६} ॥
अयि मां स्मरते माता किमर्थं सांप्रतं कथम् ।
तदाहं न स्मृता मात्रा दारिद्रियदुःखिनी यदा ॥ ३७.४१७{६७} ॥
तथाप्यहं मुखं मातुर्द्रष्टुमिछामि सांप्रतम् ।
तथाहमागमिष्यामि यथा मातुः समीहितम् ॥ ३७.४१८{६८} ॥
इत्युक्त्वा धीमती साथ पुत्रं च भूषणम् ।
भूषयित्वा सुवस्त्रैश्च प्रावार्य सममण्डयत् ॥ ३७.४१९{६९} ॥
स्वयं च सा प्रसाधित्वा दुष्यपट्टाम्वरावृता ।
श्रीमद्रत्नाम्वलंकारैर्मण्डितांगाभिशोभिता ॥ ३७.४२०{७०} ॥
(र्म् ४३०)
ततः सख्या तया सार्द्धं पुत्रपुत्रीसमन्विता ।
संप्रस्थिता जनैश्चापि सह मातुर्गृहे ययौ ॥ ३७.४२१{७१} ॥
तत्र सा जननी दृष्ट्वा धीमतीं तां समागताम् ।
तं सुपुत्रं सुपुत्रीं च पश्यन्ती समुपाचरन् ॥ ३७.४२२{७२} ॥
तत्र तां जननीं दृष्ट्वा धीमती सात्मजान्विता ।
सहसा समुपागत्य नत्वापृछत्सुकौशलम् ॥ ३७.४२३{७३} ॥
जननी सापि तां पुत्रीं पुत्रपुत्रीसमन्विताम् ।
धीमतीं सहसालिंग्य पप्रछ कौशलं मुदा ॥ ३७.४२४{७४} ॥
ततः सा धीमती पुत्री पुत्रपुत्रीसमन्विता ।
मात्रा सहाभिगछंती पितुर्गेहमुपासरत् ॥ ३७.४२५{७५} ॥
तत्र साधीमतीं पुत्रीं पुत्रपुत्रीसहागताम् ।
दृष्ट्वा स जनकोऽप्येवं पश्यन् प्रत्युद्ययौ मुदा ॥ ३७.४२६{७६} ॥
जनकं तं समालोक्य धीमती सात्मजान्विता ।
संस्मिता समुपासृत्य नत्वापृछत्सुकौशलम् ॥ ३७.४२७{७७} ॥
पितापि स समालोक्य धीमतीं तां शुभांशिकाम् ।
पुत्रपुत्र्यौ च संभाष्य पप्रछ कौशलं मुदा ॥ ३७.४२८{७८} ॥
पिता स जननी सापि धीमतीं तां सुभाविनीम् ।
पौत्रं पौत्रीं च संधृत्वा स्वगृहे जग्मतुर्मुदा ॥ ३७.४२९{७९} ॥
तत्र सा जननी तस्याः पौत्र्याः पौत्रस्य चादरात् ।
पादान् प्रक्षालयित्वाशु स्वकमानयत् ॥ ३७.४३०{८०} ॥
तदासनं समास्तीर्य तां पुत्रीं स्वयमादरात् ।
पौत्रं पौत्रीं च तान् सर्वान् संधृत्वा संन्यवेशयत् ॥ ३७.४३१{८१} ॥
तत्रासने समाश्रित्य पार्श्वयोर्वामदक्षयोः ।
पुत्रीं पुत्रमुपस्थाप्य तस्थौ सा धीमती स्मिता ॥ ३७.४३२{८२} ॥
तामागतां समाकर्ण्य सर्वेऽपि जातयो मुदा ।
सहसा द्रष्टुमागत्य सा दरं समुपाययुः ॥ ३७.४३३{८३} ॥
तथा ते वांधवाः सर्वे सुहृत्मिन्रजना अपि ।
तां तथा स्वगृहायातां कुशलं प्रष्टुमाययुः ॥ ३७.४३४{८४} ॥
तथा ताश्च भगिन्योऽपि तासां सर्वेऽपि चात्मजाः ।
तां धीमतीं तथायातां श्रुत्वा द्रष्टु समा ययुः ॥ ३७.४३५{८५} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च धीमतीं तां सुभूषणाम् ।
स्वमातुर्गृहमायातां श्रुत्वा द्रष्टुमुपाययुः ॥ ३७.४३६{८६} ॥
तत्रेतं धीमतीं कांतां सुवस्त्रभूषणावृताम् ।
ते सज्ञात्यादयः सर्वे दृष्ट्वा विस्मयमाययुः ॥ ३७.४३७{८७} ॥
ततोऽनुजा भगिन्यादि ज्ञातिवंधुसुहृज्जनाः ।
सर्वे तां सादरं नत्वा पप्रछुः कुशलं मुदा ॥ ३७.४३८{८८} ॥
तथा सा धीमती चापि ज्ञातिवंधुसुहृज्जनान् ।
वन्दनीयान्स्तान्नत्वापृछत्सुकौशलम् ॥ ३७.४३९{८९} ॥
ततः सा जननी तस्यै धीमत्यै सादरान्मुदा ।
वर्णगंधरसोपेतं भोजनं समुपाहरत् ॥ ३७.४४०{९०} ॥
तथा सौताय सौतायै भोजनं सुरसान्वितम् ।
सादरमुपढोकित्वा पुर एवमभाषत ॥ ३७.४४१{९१} ॥
(र्म् ४३१)
गृह्णाण सुरसं भोग्यं भुक्ष्व हृद्धीमति प्रिये ।
यो सौत सौते च सौदार्द्द प्रोच्युतं यदभीप्सितम् ॥ ३७.४४२{९२} ॥
जनको वितथ्य सर्वो भगिन्यो भ्रातरोऽपि च ।
भातृजायां सुखाश्चापि तस्याश्चक्रुः समादरम् ॥ ३७.४४३{९३} ॥
तथादरां कृतं सर्वे श्रुत्वा सा धीमती तदा ।
पूर्ववृत्तिमनुस्मृत्वा मनसैवं व्यचिंतयत् ॥ ३७.४४४{९४} ॥
नैवाहं मानिता ह्येभिर्नायं पुत्रोऽपि मानितः ।
न च यं मानिता पुत्रि धनमेवात्र मन्यते ॥ ३७.४४५{९५} ॥
यदा न मे गृहे संपद्दरिद्रोऽहं च दुःखिनी ।
तदेमे सर्व एतेऽपि नापिऽपश्यन्मुखं मम ॥ ३७.४४६{९६} ॥
इदानीं मे गृहे संपज्जाता तत्सुखान्विताम् ।
एवं मतेऽपि सर्वे मां मानयंति समादरात् ॥ ३७.४४७{९७} ॥
यदहं मानिता नैव धनमेवाभिमान्यते ।
तद्यस्य तैः क्रियते मान्यं स भुंज्यादिदमादरम् ॥ ३७.४४८{९८} ॥
इति सा मनसा ध्यात्वा सर्वाणि भूषणान्यपि ।
स्वानि पुत्रस्य पुत्र्याश्च संनिरीक्ष्य समाददे ॥ ३७.४४९{९९} ॥
ततः सा धीमती कांशस्थाल्यां सर्वाणि तान्यपि ।
भूषणानि प्रसार्यैवं सादरं प्रत्यभाषत ॥ ३७.४५०{१००} ॥
भो भो भवन्ति सर्वाणि भूषणानि प्रियाणि मे ।
इदं सौरसिकं भोज्यं प्राश्नुत स्वेछया सुखम् ॥ ३७.४५१{१} ॥
संसारे माननीयं हि धनमेव सदादरात् ।
धनानुरूपेण यल्लोके मान्यते निंद्यते नरः ॥ ३७.४५२{२} ॥
धनवान् पुरुषो लोके नीचोऽपि मान्यतेऽगुणः ।
निर्धना गुणवांश्चापि सुजातोऽपि न मान्यते ॥ ३७.४५३{३} ॥
धनानुरूपेण सर्वत्र विचारमान्यभोजनम् ।
धनप्रसंगतो मूर्खो नीचोऽपि धन्यतो भवेत् ॥ ३७.४५४{४} ॥
यावत्संपद्गृहे तावल्लोके समाद्रितो नरः ।
यदा संपद्विहीने तु तदा स भूतवच्चरेत् ॥ ३७.४५५{५} ॥
इति साभिलपन्त्येव सर्वाणि भूषणान्यपि ।
तानि पुनः समादाय यथा स्थानं न्ययोजयत् ॥ ३७.४५६{६} ॥
ततस्तद्भोजनं किंचिद्भक्त्वा सा स्वात्मजान्विता ।
नत्वैव पितरौ भर्त्तुर्गृहे ययौ प्रसादिता ॥ ३७.४५७{७} ॥
तत्र सा धीमती भर्त्तुर्विष्णुदासस्य पादयोः ।
नत्वा सर्वप्रवृत्तांतं न्यवेदयत्पुरः स्थिता ॥ ३७.४५८{८} ॥
एतद्भार्यासमाख्यातं श्रुत्वा स ब्राह्मणः पतिः ।
मुदितस्तां सुकल्याणीं भार्यं दृष्ट्वैवमब्रवीत् ॥ ३७.४५९{९} ॥
धन्योऽसि त्वं सुकल्याणी यत्ते समुपादेशतः ।
श्रीदेवीव्रतमाधाय समाप्नोमि सुसंपदम् ॥ ३७.४६०{१०} ॥
(र्म् ४३२)
प्रिये त्वामत्र तद्रत्नसंभवकुलसंभवाम् ।
श्रीवसुधामहादेवीसमां मन्येऽहमात्मना ॥ ३७.४६१{११} ॥
इत्युक्त्वा ब्राह्मणो भर्त्ता विष्णुदासः कृतांजलिः ।
धीमतीं तं सुकल्याणीं नत्वैवं पुनरब्रवीत् ॥ ३७.४६२{१२} ॥
प्रिये तव प्रसादेन साफल्यं जन्म मेऽधुना ।
यच्छ्रीवसुंधरादेव्या उपासको व्रती भवे ॥ ३७.४६३{१३} ॥
तन्मया प्रकृतं पापं तत्सर्वं क्षीयतेऽधुना ।
संपत्तिः संप्रजाता च नैव क्षीणा भवे धि नः ॥ ३७.४६४{१४} ॥
तथा वयं सदाप्यस्याः श्रीदेव्याः शरणं गताः ।
यथाविधि व्रतं धृत्वा चरेमहि शुभेऽधुना ॥ ३७.४६५{१५} ॥
त्रिरत्नभजनं कृत्वा दत्वार्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
यावज्जीवं शुभं कृत्वा भुक्त्वा सौख्यं चरेमहि ॥ ३७.४६६{१६} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सर्वदा सद्गतीं गताः ।
क्रमात्संबोधिमासाद्य बुद्धपदं लभेमहि ॥ ३७.४६७{१७} ॥
इति भर्त्रोदितं श्रुत्वा धीमती सानुमोदिता ।
तथा सदा वसुंधाराव्रतं धृत्वा शुभेऽचरत् ॥ ३७.४६८{१८} ॥
ततः सा धीमती तस्याः शांतमतेः पुरोगता ।
सर्वमेतत्प्रवृत्तांतं निवेद्यैवमभाषत ॥ ३७.४६९{१९} ॥
प्रिये सखि महाभागे भवत्कृपाप्रसादतः ।
पापं मे क्षीयते सर्वं तज्जन्म सफलं भवे ॥ ३७.४७०{२०} ॥
संपत्तिः संप्रजाता मे नैव क्षीणा भवेदपि ।
तद्यावज्जीवितं देव्याः शरणस्थो भजानि हि ॥ ३७.४७१{२१} ॥
त्वमेव शास्ता न चान्या हि सद्धर्मोपदेशिनी ।
तन्मे पुण्यानुभावेन संबुद्धपदमाप्नुहि ॥ ३७.४७२{२२} ॥
इत्युदिते तमाश्रुत्वा शांतमतिश्च सा मुदा ।
धीमतीं तां समालोक्य पुनरेवमभाषात ॥ ३७.४७३{२३} ॥
भद्रे धीमति संबुद्धशरणस्था सदादरात् ।
श्रीदेव्याव्रतमाधाय शुभे चर समाहिता ॥ ३७.४७४{२४} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन सर्वदा सद्गतीं गता ।
क्रमात्संबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३७.४७५{२५} ॥
इति मत्वात्र संसारे शुभं धर्मार्थसाधनम् ।
धर्मो लोकहितार्थाय तल्लोकार्थे धर्ममाचरेः ॥ ३७.४७६{२६} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा धीमती सा प्रबोधिता ।
तथेति प्रतिनंदित्वा मुदिता स्वगृहे ययौ ॥ ३७.४७७{२७} ॥
ततः प्रभृति सा साध्वी धीमती सर्वदा गृहे ।
श्रीदेव्या भजनं कृत्वा दत्वा दानं शुभेऽचरत् ॥ ३७.४७८{२८} ॥
तथा तस्या गृहे संपद्दिने दिने प्रवर्द्धिता ।
सर्वसत्वोपभोग्यार्थं बभूव धर्मसाधिनी ॥ ३७.४७९{२९} ॥
तथा सा धीमती दृष्ट्वा सर्वसंपत्प्रवर्द्धिताम् ।
मुदा लोकहितं कृत्वा प्रचचार शुभे सदा ॥ ३७.४८०{३०} ॥
इति मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया तथोच्यते ।
तथा त्वमपि राजेन्द्र वसुधाराव्रतं चर ॥ ३७.४८१{३१} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
(र्म् ४३३)
श्रीदेव्याः शरणे स्थाप्य व्रतं चारय सर्वदा ॥ ३७.४८२{३२} ॥
तथा ते सर्वदा क्षेमं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३७.४८३{३३} ॥
इति तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा प्राभ्यनन्दत्सपार्षदः ॥ ३७.४८४{३४} ॥
धीमत्या येऽवदानं शुभफलदमिदं सुप्रसन्नाः शृण्वन्ति ।
श्रावयन्ति प्रमुदितमनसा बोधिचर्यानुरागाः ।
सर्वे ते बोधिसत्वाः सकलगुणधराः सर्वसंपत्समृद्धाः ।
श्रीमन्तो लोकश्रेष्ठा जिननिलयगताः संवसंति सुखाढ्याः ॥ ३७.४८५{३५} ॥

++ इति श्रीरत्नावदानतत्वे धीमत्यावदानं समाप्तम् ++


(र्म् ४३४)
xxxविइइ वसुन्धरावदान
अथाशोको महराजः कृताञ्जलिपुटो मुदा ।
उपगुप्तं यतिं नत्वा पुनरेवमभाषत ॥ ३८.१{१} ॥
भदन्त श्रोतुमिछामि वसुधाराव्रतं कदा ।
केन कुह कथं मर्त्यलोके प्रचारितं पुरा ॥ ३८.२{२} ॥
तदत्र नो भवाञ्च्छास्तर्यथा प्रवर्त्तितं पुरा ।
तथा सर्वं समाख्यातुं विस्तरेण समर्हति ॥ ३८.३{३} ॥
इति संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सोऽर्हन्महामतिः ।
अशोकं तं महीपालं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.४{४} ॥
शृणु राजन् यथाख्यातं गुरुणा मे स्रुतं मया ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि वसुधाराव्रतोद्भवम् ॥ ३८.५{५} ॥
तद्यथा भगवान् बुद्धः शाक्यमुनिस्तथागतः ।
सर्वज्ञोऽर्हं जगच्छास्ता धर्मराजो विनायकः ॥ ३८.६{६} ॥
स एकसमये तत्र कौशान्व्या उपकण्ठिके ।
म्स्: एकः समये
विहारे घोषिरारामे विजहार ससांघिकः ॥ ३८.७{७} ॥
तदा शक्रादयो देवा ब्रह्मादि ब्राह्मणा अपि ।
दैत्येन्द्रा लोकपालाश्च सद्धर्मश्रवणोत्सुकाः ॥ ३८.८{८} ॥
राक्षसा गरुडा नागा यक्षगंधर्वकिन्नराः ।
सिद्धा विद्याधराश्चापि तथा चाप्यप्सरोगणाः ॥ ३८.९{९} ॥
योगिनो यतयस्तीर्था ऋषयो ब्रह्मचारिणः ।
राजानो राजपुत्राश्च वैश्याश्च मंत्रिणो जनाः ॥ ३८.१०{१०} ॥
अमात्याः सैनिकाश्चापि गृहस्थाश्च महाजनाः ।
वणिजः सार्थवाहाश्च शिल्पिनः पौरिका अपि ॥ ३८.११{११} ॥
ग्राम्या जानपदाश्चापि तथान्यदेशवासिनः ।
एवमन्येऽपि लोकाश्च सद्धर्मामृतवांछिनः ॥ ३८.१२{१२} ॥
सर्वे ते तत्र कौशांव्या घोषिलाराम आगताः ।
सभासनसमासीनं प्राद्राक्षुस्तं मुनीश्वरम् ॥ ३८.१३{१३} ॥
दृष्ट्वा ते मुदिताः सर्वे प्रणत्वा समुपासृताः ।
यथाक्रमं समभ्यर्च्य कृत्वा त्रित्वः प्रदक्षिणम् ॥ ३८.१४{१४} ॥
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतस्थुः समाहिताः ॥ ३८.१५{१५} ॥
तत्र ते तत्सभासीना भिक्षवः श्रावका अपि ।
भिक्षुण्यश्चैलकाश्चैवमुपासका उपासिकाः ॥ ३८.१६{१६} ॥
बोधिसत्वा महासत्वाः संबोधिव्रतचारिणः ।
वसुंधराव्रतोत्पत्तिं श्रोतुं सर्वे समीछिरे ॥ ३८.१७{१७} ॥
तत्रानंदः परिज्ञाय तेषां मनःसमीहितम् ।
सांजलिः पुरतः स्थित्वा नत्वैवं प्रार्थयन्मुनिम् ॥ ३८.१८{१८} ॥
भगवन् सर्वविच्छास्तानिमे सर्वे सभाजनाः ।
वसुलक्ष्मीव्रतोत्पत्तिं श्रोतुमिछन्ति आसृताः ॥ ३८.१९{१९} ॥
(र्म् ४३५)
तद्भवांस्त्रिजगच्छास्ता सर्वसत्वाभिबोधने ।
वसुलक्ष्मीव्रतोत्पत्तिं समुपादेष्टुमर्हति ॥ ३८.२०{२०} ॥
इत्यानंदेन भद्रेण प्रार्थिते स मुनीश्वरः ।
तान् सभासंस्थितान् सर्वान् समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३८.२१{२१} ॥
शृण्वानन्द प्रवक्ष्यामि मुनीन्द्रेण यथोदितम् ।
वज्रधराब्धिगम्भीरनिर्घोषेण श्रुतं मया ॥ ३८.२२{२२} ॥
तद्यथाभूत्पुरा राजा सूर्योदयाभिधो नृपः ।
श्रीपुरे नगरे रम्ये चक्रवर्त्ती नृपाधिपः ॥ ३८.२३{२३} ॥
दशाकुशलसंरक्तः प्रमदाजनवश्यगः ।
तदा तत्र नराः सर्वेऽप्यसन्मित्रोपदेशतः ।
दशाकुसलमूलेषु कर्मसु संप्रचेरिरे ॥ ३८.२४{२४} ॥
तदा तत्पापदोषेण महेतयः प्रवर्त्तिताः ।
तदीतिसमुपाक्रान्ता संक्षोभिताभवन्मही ॥ ३८.२५{२५} ॥
ततः सर्वत्र देशेषु दुर्भिक्षमभवद्भुवि ।
तदा ते मनुजाः सर्वे दरिद्रा अभवन् क्रमात् ॥ ३८.२६{२६} ॥
ततस्ते निर्धनाः सर्वे क्षुत्पिपासाहतातुराः ।
लोभिता निर्दयाः क्रूराः प्रदुष्टा दुरितारताः ।
स्वकुलधर्ममर्यादं विलंघ्याप्यशुभेऽचरन् ॥ ३८.२७{२७} ॥
ततः सर्वेऽपि ते लोका अन्धा इव कुमार्गगाः ।
असत्संगानुसंरक्ताः प्रचेरुर्नरकामुखाः ॥ ३८.२८{२८} ॥
तदा तत्पापसंघृष्टदुःखाग्निपरितापिता ।
शोषितेवाभवद्भूमी निर्गुणा नीरसा खरा ॥ ३८.२९{२९} ॥
तदा सर्वेऽपि सत्वाश्च क्षुत्तृष्णाग्न्यहिदाहिताः ।
निराशा मृत्युमिछन्तो निषेदुः परिमोहिताः ॥ ३८.३०{३०} ॥
तदैकस्मिन् दिने तत्र तुषितभुवने स्थिताः ।
श्रीदेवीप्रमुखा देव्यो वसुन्धर्य्याः सहायिकाः ॥ ३८.३१{३१} ॥
सर्वास्ता मिलिता मर्त्यलोके गंतुं समिप्सवः ।
किमिदानीं मनुष्याणामवस्थेति समीक्षिरे ॥ ३८.३२{३२} ॥
ततस्तान्मनुजान् सर्वान् दरिद्रान् पापचारिणः ।
दृष्ट्वा ताः सकला देव्या दयार्त्ता एवमब्रुवन् ॥ ३८.३३{३३} ॥
अहो दुःखं मनुष्याणां यत्पापे निरता नराः ।
दरिद्रा निर्दयाः क्रूरा भवन्ति नरकामुखाः ॥ ३८.३४{३४} ॥
तत्तत्र मर्त्यलोकेऽपि दरिद्र्यदुःखशान्तये ।
यत्नाच्छ्रीवसुधाराया व्रतं चारयेमहि ॥ ३८.३५{३५} ॥
ततस्ते मनुजाः सर्वे श्रुत्वा दृष्ट्वानुमोदिताः ।
श्रीदेव्याः शरणं गत्वा चरेयुर्व्रतमादरात् ॥ ३८.३६{३६} ॥
तदा तत्पुण्यसंपूताः सर्वे ते मानवा अपि ।
श्रीमन्तः सुखिनो भद्रे चरेयुः सर्वदादरात् ॥ ३८.३७{३७} ॥
ततस्ते मनुजाः सर्वे दशकुशलसंरताः ।
परस्परहितं कृत्वा चरेयुर्बोधिसंवरम् ॥ ३८.३८{३८} ॥
ततस्ते भद्रितात्मानः सर्वसत्वहितोद्यताः ।
बोधिसत्वा महासत्वा भवेयुर्बोधिचारिणः ॥ ३८.३९{३९} ॥
ततस्ते सद्गुणाधानास्त्रिरत्नभजनारताः ।
क्रमात्संबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयुः ॥ ३८.४०{४०} ॥
(र्म् ४३६)
इति हेतोर्वयं सर्वाः श्रीदेव्याः पुरतो गताः ।
एतत्सर्वप्रवृत्तांतं विज्ञापयेम सांप्रतम् ॥ ३८.४१{४१} ॥
इत्येवं संमतं कृत्वा सर्वा देव्व्योऽपि तास्ततः ।
श्रीवसुधामहादेव्या आलये समुपाचरन् ॥ ३८.४२{४२} ॥
तत्र ताः सकला देव्यः सांजलय उपासृताः ।
तां श्रीवसुंधरां देवीं प्रणत्वैवं न्यवेदयन् ॥ ३८.४३{४३} ॥
भगवति महादेवि विजानीयाद्भवंत्यपि ।
यन्मनुष्या दरिद्रास्ते भवन्ति पापचारिणः ॥ ३८.४४{४४} ॥
तद्भवती प्रयत्नेन मनुजान्स्तान् सुदुःखितान् ।
कृपया सहसालोक्य सर्वान्नुद्धर्त्तुमर्हति ॥ ३८.४५{४५} ॥
इति संप्रार्थिते ताभिर्देवीभिः सा वसुन्धरा ।
ता देवी सकला दृष्ट्वा प्रसन्नास्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.४६{४६} ॥
अहो दुःखं मनुष्याणां यत्र शास्ता न सद्गुरुः ।
तेन तेऽकुशलाचाराः सर्वे नरा दरिद्रताः ॥ ३८.४७{४७} ॥
पापाभिस्संरता दुष्टा क्षुत्तृष्णाग्न्यभिदाहिताः ।
दुर्भगा निर्दयाः क्रूराः पतेयुर्नरके ध्रुवम् ॥ ३८.४८{४८} ॥
इति हेतोरहं तेसां मर्त्यानां दुःखशांतये ।
संवरे तान्नुपस्थाप्य बोधौ नियोजयेमहि ॥ ३८.४९{४९} ॥
इति निश्चित्य सा देवी वसुलक्ष्मी कृपार्दिता ।
तत्र समाधिमाधाय त्रिमुर्त्तिं सा समादधौ ॥ ३८.५०{५०} ॥
तद्यथैका वसुंधर्य्या महालक्ष्मी द्वितीयका ।
तृतीयिका कुमार्य्याश्च त्रिमूर्त्तिरिति सा दधे ॥ ३८.५१{५१} ॥
ततः सा श्रीमहादेवी गंतुं मर्त्यालये स्वयम् ।
नंदीमुखाश्वघोषौ द्वौ समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३८.५२{५२} ॥
नंदीमुखाश्वघोषौ यन्मया संप्रार्थितं यथा ।
तथा तन्मे महत्कार्यं हर्त्तुमर्हथ सर्वथा ॥ ३८.५३{५३} ॥
इत्यादिष्टं तया देव्या निशम्य तौ कृतांजलिः ।
नन्दिमुखाश्वघोषौ तां देवीं नत्वैवमूचतुः ॥ ३८.५४{५४} ॥
देवि किं ते महत्कार्यं तदा ज्ञापयतु ध्रुवम् ।
यथादिष्टं भवत्याशु करिष्यावस्तथा खलु ॥ ३८.५५{५५} ॥
इति ताभ्यां समाख्यातं श्रुत्वा सा श्रीवसुंधरा ।
महादेवी प्रसन्नास्या तौ दृष्ट्वैवमभाषत ॥ ३८.५६{५६} ॥
शृणुत भद्रमुखौ यन्मे कार्यं वां तन्मयोच्यते ।
तथा युवां समाधाय कर्त्तुमर्हथ सांप्रतम् ॥ ३८.५७{५७} ॥
यन्नरा भूतले सर्वे दरिद्रा अतिदुःखिता ।
पापाभिनिरता दुष्टा भवन्ति नरकामुखाः ॥ ३८.५८{५८} ॥
तत्तान् सर्वान् समुद्धर्त्तुमिछामि सर्वथाऽधुना ।
त्रिधा मूर्त्तिमहं धृत्वा गछेयं तन्महीतले ॥ ३८.५९{५९} ॥
तयो राजा महीपालः सर्वलोकाधिपः प्रभुः ।
तमेवं प्रथमं धर्मे विनीय योजयेमहि ॥ ३८.६०{६०} ॥
यत्र राजा स्वयं धर्मे स्थित्वा चरेत्समाहितः ।
तत्र सर्वेऽनुगा राज्ञो धर्मे चरेयुरादरात् ॥ ३८.६१{६१} ॥
यत्राभिनिरतो राजा चरतेऽप्यशुभे शुभे ।
(र्म् ४३७)
तत्र सर्वेऽपि लोकास्ते प्रचरेयुर्हि सादरम् ॥ ३८.६२{६२} ॥
इत्यादौ नृपति धर्मे योजनीयः प्रयत्नतः ।
ततः स नृपतिः सार्वाल्लोकान् धर्मे नियोजयेत् ॥ ३८.६३{६३} ॥
ततः सर्वेऽपि लोकास्ते दशाकुशलवैमुखाः ।
सद्धर्मे हि रता भद्रे प्रचरेयुः समाहिताः ॥ ३८.६४{६४} ॥
ततः सर्वेऽपि ते लोकाः परस्परहितोन्मुखाः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरेयुः संवरे सदा ॥ ३८.६५{६५} ॥
ततस्ते सर्वदा श्रेयः कृत्वा यायुः सुखावतीम् ।
तत्रापि संवरं धृत्वा प्रचरेयुः सुखान्विताः ॥ ३८.६६{६६} ॥
ततः क्रमात्समाधाय सर्वपारमितास्वपि ।
चरन्तः सर्वसत्वानां हितं कुर्युः सदादरात् ॥ ३८.६७{६७} ॥
ततस्ते बोधिसत्वाः स्युः सद्धर्मगुणरत्निनः ।
शुद्धात्मानो महासत्वा भविष्यन्ति जिनात्मजाः ॥ ३८.६८{६८} ॥
ततः सर्वेऽपि ते धीराः परिशुद्ध त्रिमण्डलाः ।
त्रियानबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयुः ॥ ३८.६९{६९} ॥
इति हेतोरहं तेषां सत्वानां विनयार्थतः ।
त्रिमूर्त्तिरूपमाधाय गछामि भूतलेऽधुना ॥ ३८.७०{७०} ॥
तद्युवां मे वचो धृत्वा गन्तुमर्हथ भूतले ।
तत्र गत्वा प्रयत्नेन सर्वथाहर तं नृपम् ॥ ३८.७१{७१} ॥
ततोऽहं तं वशीकृत्य बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
सद्धर्मचारिणं कृत्वा चारयिष्यामि मे व्रतम् ॥ ३८.७२{७२} ॥
इति तया महादेव्या समादिष्टं निशम्य तौ ।
नन्दिमुखाश्वघोषौ तां देवीं नत्वैवमूचतुः ॥ ३८.७३{७३} ॥
भद्रे देवि तवादेशं धृत्वावां शिरसा तथा ।
गत्वा नृपं समाहृत्य प्राणयिष्यावहे पुरः ॥ ३८.७४{७४} ॥
इत्युक्त्वा तौ प्रसन्नास्यौ कृतांजलिपुटो मुदा ।
पादौ देव्याः प्रणत्वैवं प्रजग्मतुस्ततो भुवि ॥ ३८.७५{७५} ॥
त्रिमूर्त्तिरूपमाधाय वसुलक्ष्मीरपि स्वयम् ।
श्रीदेव्यादिसखीयुक्ता गंगातीरमुपागताः ॥ ३८.७६{७६} ॥
तत्र तौ भूतले गत्वा प्रापश्यतं समंततः ।
रमणीयं महोद्याने पुष्करिणीप्रशोभितम् ॥ ३८.७७{७७} ॥
दृष्ट्वा तावुभौ तत्र क्षणं विश्रम्य संस्थितौ ।
ततो मिथसमासीनौ दृष्ट्वैवं समभाषताम् ॥ ३८.७८{७८} ॥
अहो रम्यं महीलोकं तडागोद्यानमण्डितम् ।
तत्कथमिह राजानमपहर्त्तुं चरेवहि ॥ ३८.७९{७९} ॥
तत्र नन्दीमुखः प्राह दिव्यस्त्रीसुंदरं वपुः ।
धृत्वावां सुरसंगीतं गायन्तौ प्राचरेवहि ॥ ३८.८०{८०} ॥
नूनं स नृपती राजा दृष्ट्वा नौ दिव्यसुंदरम् ।
वपुः कामाग्निसंतप्तः समाहर्त्तुमुपाचरेत् ॥ ३८.८१{८१} ॥
तदावां सहसाहृत्य नृपतिं तं प्रयत्नतः ।
मोहयित्वा वशीकृत्य देव्या उपानयेवहि ॥ ३८.८२{८२} ॥
इति संभाषणं कृत्वा विधाय च सुसंमतम् ।
नन्दिमुखाश्वघोषौ तौ स्त्रीरूपं दधतुस्तथा ॥ ३८.८३{८३} ॥
ततस्ते दिव्यरामांशे मनाभिरामनिःस्वनैः ।
(र्म् ४३८)
गायंत्यौ सुरसंगीतं दुर्गास्थने निषेदतुः ॥ ३८.८४{८४} ॥
तयोस्तत्सुरसंगीतं श्रुत्वा तत्पुरवासिनः ।
जनाः कौतूहलाक्रान्तचित्ता द्रष्टुमुपासरन् ॥ ३८.८५{८५} ॥
दृष्ट्वा ते दिव्यरूपांशे सर्वे ते विस्मयान्विताः ।
देवकन्ये इमे नूनमिति प्रोक्त्वा समीक्षिरे ॥ ३८.८६{८६} ॥
दिव्यांशे ते समालोक्य सर्वे ते विस्मयोद्धताः ।
अहो चित्रमिति प्रोक्त्वा प्रत्याययुश्चिरात्पुरम् ॥ ३८.८७{८७} ॥
तत्र ते सुरकन्यांशे नैकस्थाने निषेदतुः ।
प्रतिदिनं चतुर्द्दिक्षु प्रगायंत्यौ प्रचेरतुः ॥ ३८.८८{८८} ॥
तथा ते चरितं दृष्ट्वा सर्वे ते पौरिका अपि ।
अत्यद्भुतसमाक्रांतचित्ता चेरुः प्रशंकिताः ॥ ३८.८९{८९} ॥
ततस्ते पौरिका लोकाः साद्भुतशंकिताशयाः ।
नृपतेः पुरतो गत्वा प्रणत्वैवं न्यवेदयेत् ॥ ३८.९०{९०} ॥
जय देव महाराज विजानीया भवान्नपि ।
तथाप्यत्र महच्चित्रं विज्ञप्तुं वयमागताः ॥ ३८.९१{९१} ॥
तदत्र सुररामांशे उभे स्त्रियौ सुलक्षणौ ।
गायन्त्यौ सुरसंगीतं दुर्गास्थाने समाश्रिते ॥ ३८.९२{९२} ॥
प्रतिदिनं चतुर्दिक्षु तथा ते देवकन्यके ।
गायंत्यो सुरसंगीतं भ्रमित्वा चरतो मुदा ॥ ३८.९३{९३} ॥
तन्निमित्तं कथं राजं च्छुभं वा स्यादथाशुभम् ।
इति प्रष्टुं समायामो वयं सर्वेऽपि नान्यथा ॥ ३८.९४{९४} ॥
इति तैः पौरिकैः सर्वैर्निवेदितं निशम्य सः ।
महीपतिः क्षणं ध्यात्वा ततो दृष्ट्वैवमब्रवीत् ॥ ३८.९५{९५} ॥
स्त्रीभिरालापितं गीतं शुभाय न भवेत्क्वचित् ।
इत्युक्त्वा स विषण्णात्मा मनसैवं व्यचिन्तयत् ॥ ३८.९६{९६} ॥
क्षेमं नेमे भवेन्नूनं यत्ते स्त्रियौ न मानवे ।
स्त्रीरूपा वहिनिर्माय प्रेषिते केन मायया ॥ ३८.९७{९७} ॥
तदत्र किं भवेन्नूनं तन्निमित्तं शुभं न हि ।
किमुपायं करिष्यामि न मन्ये को हितं दिशेत् ॥ ३८.९८{९८} ॥
इति चिंत्ता विषण्णात्मा नृपतिः स विनिश्वसन् ।
शोकालये समासीनो वहि नैवाचरेत्क्वचित् ॥ ३८.९९{९९} ॥
तथा स्थितं नरेन्द्रं तं मत्वा वहिरनिर्गतम् ।
नन्दीमुखोऽस्वघोषं तं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.१००{१००} ॥
अश्वघोष नरेन्द्रोऽसौ तथापि न वहिश्चरेत् ।
तदत्र किं करिष्यावो यन्नृपो न वहिश्चरेत् ॥ ३८.१०१{१} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्व सोऽश्वघोषो विचिन्तयन् ।
तं नन्दिमुखमालोक्य बोधयन्नेवमब्रवीत् ॥ ३८.१०२{२} ॥
शृणु नंदिमुखोपायं येन नृपः स निचरेत् ।
तदहं संप्रवक्ष्यामि तन्नृपाहरणं प्रति ॥ ३८.१०३{३} ॥
यत्तत्र नृपतेर्गेहे मायाग्निनाभिधक्ष्यते ।
तदा स नृपतिस्त्रस्तः कोपितो निःसरेद्वहि ॥ ३८.१०४{४} ॥
तदा तं नृपतिं दूरात्समाहृत्य प्रयत्नतः ।
सहसा पुरतो देव्या उपनेष्यावहे द्रुतम् ॥ ३८.१०५{५} ॥
(र्म् ४३९)
इति तेनोदितं श्रुत्वा नन्दीमुखः स बोधितः ।
तथा हीति प्रतिश्रुत्य तथा कर्तुं समैछत ॥ ३८.१०६{६} ॥
ततस्तौ संमतं कृत्वा ततोऽप्यन्तर्हितौ द्रुतम् ।
गत्वा मायाग्निना ताभ्यां प्रदाहितं नृपालयम् ॥ ३८.१०७{७} ॥
तद्दृष्ट्वा नृपतिस्त्रस्तः सहसा निश्चरन्स्ततः ।
उपायैस्तज्ज्वलद्वह्निं शमयामास सत्वरम् ॥ ३८.१०८{८} ॥
ततः स भूपती राजा तच्चिन्तापरिखेटितः ।
शोकागरे विषण्णात्मा स्थितश्चैव व्यचिन्तयत् ॥ ३८.१०९{९} ॥
अहो सद्यफलं ह्येतद्यत्स्त्रीगीतनिमित्तजम् ।
तदत्र किं करिष्यामि येनैतच्छाम्यतेऽशुभम् ॥ ३८.११०{१०} ॥
भूयोऽप्यत्र भवेदन्यन्महोत्पातममंगलम् ।
कथमत्र प्रतीकारं करिष्यामि न मन्यते ॥ ३८.१११{११} ॥
इति चिंताविषण्णात्मा नृपतिः स विमोहितः ।
शोकागारे समासीनो नैव वहिर्विनिर्ययौ ॥ ३८.११२{१२} ॥
तथापि स्वालयासीनं दृष्ट्वा वहिरयायिनम् ।
नन्दीमुखाश्वघोषौ तौ पुनरेवं समूचतुः ॥ ३८.११३{१३} ॥
तथापि स नृपो राजा नैव वहिर्विनिःसरेत् ।
तदत्र किं करिष्यावो येनाशु निश्चरेन्नृपः ॥ ३८.११४{१४} ॥
ततश्चापि समालोक्य सोऽश्वघोषो विचिन्तयन् ।
नंदीमुखं सहायं तं समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.११५{१५} ॥
भो सखे स महाराजस्तथापि नात्र निश्चरेत् ।
तदत्र किं विलम्बेन यत्नेन तं हरेवहि ॥ ३८.११६{१६} ॥
वराहरूपमाधाय तस्योद्याने मनोरमे ।
सर्वत्रोत्पातनं कस्तुं प्रचारेवोऽधुना द्रुतम् ॥ ३८.११७{१७} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा नंदीमुखस्तथेति सा ।
प्रतिश्रुत्य सखायं तं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.११८{१८} ॥
एवमपि करिष्यावो देवीकार्याभिसिद्धये ।
इति तौ संमतं कृत्वा तत्रोद्याने प्रजग्मतुः ॥ ३८.११९{१९} ॥
तत्र तौ समुपालोक्य पुष्करिणीं मनोरमाम् ।
नानापुष्पसमाकीर्णां पश्यंतौ तस्थतुश्चिरम् ॥ ३८.१२०{२०} ॥
ततो नन्दीमुखो दृष्ट्वा तमुद्यानं मनोरमम् ।
पुस्करिणीं च प्रामोद्य गंधाढ्यामेवमब्रवीत् ॥ ३८.१२१{२१} ॥
अहोद्यानं मनोरम्यं सुरम्यं च सरो वरम् ।
नेदं विध्वंसनीयं हि कथं विध्वंसयेवहि ॥ ३८.१२२{२१!} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सोऽश्वघोषो विचिंतयन् ।
उद्यानं तत्सरो दृष्ट्वाचिरादेवमभाषत ॥ ३८.१२३{२२} ॥
यथाभिलषितं देव्याः साधयेव तथा द्रुतम् ।
तन्नृपतिमपाहर्त्तुं तदिदं ध्वंसयावहे ॥ ३८.१२४{२३} ॥
इत्युक्त्वा सौमतं कृत्वा तावुभौ महदाश्रयम् ।
वराहरूपमास्थाय प्रजग्मतुस्सरस्तटे ॥ ३८.१२५{२४} ॥
रक्ताक्षौ हृष्टरोमाणौ नादापुरितदिङ्मुखौ ।
सिंहशार्दूलसदृशौ दम्ष्ट्रविभीषणाननौ ॥ ३८.१२६{२५} ॥
तत्र तौ प्रसरन्तौ तदुद्यानं तत्सरोऽपि च ।
विन्ध्वंसितुमुपाक्रम्य प्रचेरतुः समंततः ॥ ३८.१२७{२६} ॥
(र्म् ४४०)
तौ वराहौ समालोक्य त्रस्ते उद्यानपालकः ।
सहसा स विनिर्गत्य ततो राजकुले ययौ ॥ ३८.१२८{२७} ॥
तत्र स समुपासृत्य राज्ञः पादौ कृतांजलिः ।
नत्वा त्रासविभिन्नास्यः पुर एवं न्यवेदयत् ॥ ३८.१२९{२८} ॥
जय देव विजानीया यदुद्याने सरोवरम् ।
द्वौ वराहावुपाक्रम्य ध्वंसितुं चरताऽधुना ॥ ३८.१३०{२९} ॥
तदत्र सहसा देव सर्वसैन्यजनान्नपि ।
समुपाहूय तौ हंतुं प्रेषयस्व द्रुतं वने ॥ ३८.१३१{३०} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा स राजा परिकोपितः ।
सहसा सैन्यमाहूय स्वयं तौ हन्तुमुद्ययौ ॥ ३८.१३२{३१} ॥
ततः स नृपती राजा समंत्रीसैन्यपौरिकाः ।
सहसा नादयन् वाद्यान्स्तत्रोद्याने उपाचरत् ॥ ३८.१३३{३२} ॥
तत्र स नृपतिर्दृष्ट्वा समंत्रिसैन्यपौरिकान् ।
तान् सर्वान् समुपामंत्र्य पुनरेवमुपादिशत् ॥ ३८.१३४{३३} ॥
भो भवन्तो जनाः सर्वे सज्जीकृत्य समाहिताः ।
अत्र दृष्ट्वोपतिष्ठन्तु परिवृत्य समंततः ॥ ३८.१३५{३४} ॥
अहं प्राग्दिशि तिष्ठामि याम्येऽमात्याः समंत्रिणः ।
पश्चिमादिशि सैनान्यः पौरास्तिष्ठन्तु चोत्तरे ॥ ३८.१३६{३५} ॥
एवं सर्वेऽप्यमात्याद्याः सर्वदिक्षु समाहिताः ।
सज्जीकृत्याभितिष्ठन्तु परिवृत्य समंततः ॥ ३८.१३७{३६} ॥
यत्र स्थाने वराहौ तौ बोद्धुं नैवाभिशक्नुथ ।
यतश्चासौ परायेतां तद्दिक्स्थान् दण्डयेय हि ॥ ३८.१३८{३७} ॥
इति मे वचनं श्रुत्वा सर्वे यूयं समाहिताः ।
सज्जीकृत्य समालोक्य परिवृत्यानुतिष्ठत ॥ ३८.१३९{३८} ॥
इति राज्ञा समादिष्टं श्रुत्वा सर्वेऽपि ते जनाः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य तथा स्थातुं प्रचेरिरे ॥ ३८.१४०{३९} ॥
तथा राजा स्थितः प्राच्यां याम्येऽमात्यगणास्तथा ।
सेनान्यो पश्चिमायां च पौरास्तस्थुस्तथोत्तरे ॥ ३८.१४१{४०} ॥
एवं ते सनृपा लोकाः सामात्यसैन्यपौरिकाः ।
सज्जीकृत्य समालोक्य सर्वे तस्थुः समाहिताः ॥ ३८.१४२{४१} ॥
एवं ते सर्वतो दिक्षु निरुध्य समवस्थिताः ।
सर्ववाद्याभिनिर्घोषं महारावैरखेटयन् ॥ ३८.१४३{४२} ॥
तत्सवाद्यमहारावं श्रुत्वा तौ तानुपस्थितान् ।
समंततः समालोक्य महाशब्दं व्यमुंचताम् ॥ ३८.१४४{४३} ॥
ततस्तौ सहसोत्पातमहावाते प्रवर्त्ततैः ।
कृत्वान्धकारणैर्लोक्य राजानमध्यधावताम् ॥ ३८.१४५{४४} ॥
तत्र स नृपतिस्ताभ्यां स्पृश्यमानो विमूर्छितः ।
संत्रासपरिभूयात्मा कंपितो न्यपतद्भुवि ॥ ३८.१४६{४५} ॥
ततश्चिरात्समुत्थाय कुत्रेमाविति लोक्य सः ।
सहसाश्वं समारुह्य तदनुप्रासरन् ययौ ॥ ३८.१४७{४६} ॥
तथा ते मंत्रिणोऽमात्याः सैन्यलोकाश्च पौरिकाः ।
सर्वे तेऽप्यनुधावन्तः प्रदुद्रुवुर्नृपानुगाः ॥ ३८.१४८{४७} ॥
स नृपाश्वसमारूढस्तद्वराहानुगः शरम् ।
मौर्वीयुक्तैः समाधाय वेगाद्वनमुपाविशत् ॥ ३८.१४९{४८} ॥
(र्म् ४४१)
तत्र तौ मायिकौ त्यक्त्वा वाराहदेहमाशु तौ ।
निविश्याश्वं समाहृत्य प्रेरयतां वनांतरे ॥ ३८.१५०{४९} ॥
तत्र सोऽश्वो महावेगाद्वायुना रिव महाजवि ।
विलंघ्य निम्नगां छैलां प्रदुद्राव महावने ॥ ३८.१५१{५०} ॥
ततस्ते मंत्रिणोऽमात्याः सैनान्यः सैनिकाः प्रजाः ।
नृपं दूरवनाविष्टं दृष्ट्वा प्रत्याययुः श्रमात् ॥ ३८.१५२{५१} ॥
सेन एको महावीरः स्वाम्यमार्गानुसंचरन् ।
असक्तेः असहस्तूर्णं कमण्डलुकरस्तदा ॥ ३८.१५३{५२} ॥
छायेव सहगो वेगाद्वनांतरे तथान्वगात् ॥ ३८.१५४{५३} ॥
तत्रातिवेगतो राजा वायुहतो समाहितः ।
अश्ववृक्षतले सोऽश्वाद्धावता न्यपतद्भुवि ॥ ३८.१५५{५४} ॥
तत्र स मूर्छितो राजा क्षणं तस्थावचेतनः ।
ततः सेनः प्रयत्नेन निःश्वसन्रुदतिष्ठत ॥ ३८.१५६{५५} ॥
ततः सेन समाश्वास्य धृत्वा तं नृपमात्मना ।
सह तत्रासने स्थाप्य व्यश्रामयेच्छ्रमान्वितम् ॥ ३८.१५७{५६} ॥
ततः स नृप आलोक्य तमश्वं समुपस्थितम् ।
तृषार्त्तो निःश्वसन् सेनं मुहुर्दृष्ट्वैवमब्रवीत् ॥ ३८.१५८{५७} ॥
अहो सेन महत्कष्टं जायते नाविहाऽधुना ।
यत्सुदूरे महारण्ये मज्जावहे सुदुस्तरे ॥ ३८.१५९{५८} ॥
तदत्र किं करिष्यावो यत्सर्वे निर्वृतो जनाः ।
सुदूरे निर्जनेऽरण्ये कोऽत्र मार्गं हि निर्दिशेत् ॥ ३८.१६०{५९} ॥
यदत्रातितृषार्त्तोऽहं तापवाताहतातुरः ।
श्रमक्लेशाग्निसंदग्धो धैर्येणापि विमोचितः ॥ ३८.१६१{६०} ॥
तदत्र सहसा सेन मम जीवितरक्षणम् ।
यतस्ततोऽपि वान्विष्य शीतलामृतमानय ॥ ३८.१६२{६१} ॥
इति राज्ञोदितं श्रुत्वा स सेनेः सहसोत्थितः ।
स्वामिनं तं समाश्वास्य पश्यन्नेवमभाषत ॥ ३८.१६३{६२} ॥
मा विषीदात राजेन्द्र यत्क्षत्रियोऽसि धीरवान् ।
तद्भवान् धैर्यमालम्ब्य मुहुर्त्तं स्थातुमर्हति ॥ ३८.१६४{६३} ॥
यतस्ततोऽपि वान्विष्य पाणीयममृतोपमम् ।
सहसा समुपानीय दास्यामि ते नराधिप ॥ ३८.१६५{६४} ॥
तद्यावन्नात्र पाणीयं धृत्वागछामि सर्वथा ।
तावद्धैर्यं समालम्ब्य तिष्ठाश्वेन सह प्रभो ॥ ३८.१६६{६५} ॥
इति विज्ञप्य सेनोऽसौ स्वामिनं तं नराधिपम् ।
समाश्वास्य सुपाणीयमन्वेषितुं द्रुतं ययौ ॥ ३८.१६७{६६} ॥
तत्र स समुपालोक्य सर्वत्राप्यभिलोकयन् ।
सुपाणीयमनसाद्य पश्यन् दूरतरे ययान् ॥ ३८.१६८{६७} ॥
तत्र सुरनदीशब्दं श्रुत्वा सेनः स सत्वरः ।
तच्छब्दं समनुश्रुत्वा तत्राभ्यनुसरन् ययौ ॥ ३८.१६९{६८} ॥
तत्र तीरं समासाद्य सुरनद्याः समादितः ।
सहसा समुपाश्रित्य पानीयं सुरसं पपौ ॥ ३८.१७०{६९} ॥
तत्र स परितुष्टात्मा समंततो विलोकयन् ।
तत्पारे शुद्धिते द्वीपे प्राद्राक्षीदप्सरोगणान् ॥ ३८.१७१{७०} ॥
(र्म् ४४२)
तानप्सरोगणान् दृष्ट्वा स सेनो विस्मयान्वितः ।
मुदा विलोकयन्नेव तस्थौ चित्रार्प्पिता यथा ॥ ३८.१७२{७१} ॥
तत्रस्थंतं समालोक्य सर्वा अप्सरसोऽपि ताः ।
कथमत्रागतः कस्त्वं प्रेहीति समकन्दयन् ॥ ३८.१७३{७२} ॥
इति ताभिः समाहूतं श्रुत्वा स सेन आत्मना ।
सुरनदीं विलंघ्याशु तत्प्रभावादुपासरत् ॥ ३८.१७४{७३} ॥
तत्र स समुपाश्रित्य सर्वान्स्तानप्सरोगणान् ।
सांजलिः सुप्रसन्नास्यः प्रणत्वैवं न्यवेदयत् ॥ ३८.१७५{७४} ॥
महादेव्या विजानीध्वं यत्त्रैलोक्येषु विश्रुतः ।
सूर्योदयो महाराजस्तस्याहं सेवकोऽनुगः ॥ ३८.१७६{७५} ॥
यन्नृपस्य वराहाभ्यामुद्यानं ध्वंसितं ततः ।
तौ वराहौ निहंतुं स नृपोऽनुधावति द्रुतम् ॥ ३८.१७७{७६} ॥
अश्वेनापहृतो राजा स मयैकेन नौज्झितः ।
अत्यभिधावतोऽरण्ये पतितोऽश्वादिहाऽधुना ॥ ३८.१७८{७७} ॥
अशोकवृक्ष आश्रित्य घर्मवाता हतोऽतुरः ।
श्रमतृसार्दितस्तत्र स्थितोऽम्बु पातुमिछति ॥ ३८.१७९{७८} ॥
तदम्बु सर्वतोऽन्विष्य कुत्रापि लभ्यते न हि ।
नदीशब्दमिहाकर्ण्य सहसाहमुपासरे ॥ ३८.१८०{७९} ॥
अत्र मे भाग्ययोगेन प्रेषितोऽहमिहागतः ।
लभामि दर्शनं देव्यो भवांतीनमहोऽधुना ॥ ३८.१८१{८०} ॥
इत्युक्त्वा सेन आलोक्य सांजलिः पुरतो गतः ।
ताः सर्वा अप्सरा देवीनत्वैतं समपृछत ॥ ३८.१८२{८१} ॥
भो देव्यो भवन्त्योऽपि किमर्थमिह तिष्ठथ ।
वक्तव्यं चेत्तदर्थं मे समुपादेष्टुमर्हथ ॥ ३८.१८३{८२} ॥
इति संप्रार्थितं तेन निशम्यायाप्सरोऽधिपाः ।
सा तं सेनं समामंत्र्य पुररेवमुपादिशत् ॥ ३८.१८४{८३} ॥
मानव त्वं न जानासि यदिदं व्रतमुत्तमम् ।
श्रीवसुधामहादेव्या वयं सर्वाश्चरामहे ॥ ३८.१८५{८४} ॥
इति देव्या तयाख्यातं श्रुत्वा सेनः स मोदितः ।
तद्व्रतं धर्त्तुमिछंस्तां देवीं नत्वैवमब्रवीत् ॥ ३८.१८६{८५} ॥
प्रसीद मे महादेवि यच्छ्रीदेव्या इदं व्रतम् ।
अहमपि समिछामि धर्तुं तन्मे उपादिश ॥ ३८.१८७{८६} ॥
इति तेनार्थितं श्रुत्वा सा देवी परितोषिता ।
तं सेनं सुधियं धीरं मत्वैवमब्रवीत्पुनः ॥ ३८.१८८{८७} ॥
मानव वदि ते वांछाप्यस्ति श्रीवसुधाव्रते ।
तत्तावदिह संपश्य समाप्येताऽधुना व्रतम् ॥ ३८.१८९{८८} ॥
पश्चात्तेऽहं समाख्याय श्रीदेव्या व्रतसाधनम् ।
विधिं समुपदेक्ष्यामि संबुद्धेन यथोदितम् ॥ ३८.१९०{८९} ॥
इत्युक्त्वा साप्सरो देवी सर्वास्ता अप्सरोगणाः ।
प्राहूय तन्नदीतीरे व्रतारम्भं तथाकरोत् ॥ ३८.१९१{९०} ॥
तत्र ताः समुपाश्रित्य सर्वा देव्या यथाक्रमम् ।
यथाविधि समारभ्य व्रतं पूर्णं प्रचक्रिरे ॥ ३८.१९२{९१} ॥
(र्म् ४४३)
तद्व्रतं समुपालोक्य स सेनोऽभ्यनुमोदितः ।
अष्टांगप्रणतिं कृत्वा सांजलिरेवमब्रवीत् ॥ ३८.१९३{९२} ॥
अहो भाग्येन संप्राप्तं श्रिदेवीव्रतदर्शनम् ।
तन्मेतिः क्षीयते पापमात्मारि शुद्ध्यतेऽधुना ॥ ३८.१९४{९३} ॥
प्रसीदत महादेव्यः सर्वा मे कृपया दृशा ।
पश्यन्त्योऽनुग्रहं कृत्वा व्रते प्रदातुमर्हतम् ॥ ३८.१९५{९४} ॥
सर्वदाहं चरिष्यामि श्रीदेव्याः शरणं गताः ।
तद्व्रतविधि संपूर्णं समुपादेष्टुमर्हथ ॥ ३८.१९६{९५} ॥
इति संप्रार्थितं तेन श्रुत्वा देवी प्रधानिका ।
सा तं सेनं विशुद्धांशं दृष्ट्वैवं समुपादिशत् ॥ ३८.१९७{९६} ॥
शृणु साधो समाधाय व्रतविधिं समुच्यते ।
वज्रधराब्धिगंभीरनिर्घोषेण यथोदितम् ॥ ३८.१९८{९७} ॥
भाद्रपदेऽसिते पक्षे शुक्लपक्षेऽपि वा तथा ।
माघे मासे च तद्वच्च सर्वेष्वपि च मासु वा ॥ ३८.१९९{९८} ॥
द्वितीयायामुपातीर्थे स्नात्वा शुद्धाम्वरावृतः ।
शुद्धभूमी प्रदेशेषु संशोधयेत्समंततः ॥ ३८.२००{९९} ॥
मृद्गोमयशुभाम्भोभिः प्रलिप्य परिशोधयन् ।
तत्र रत्नमयरङ्गै धातुचूर्णैश्च पंचभिः ॥ ३८.२०१{१००} ॥
पौष्पिकैर्व्रीहिचूर्णैर्वा तथा पाषाणचूर्णकैः ।
यथाविधि समारभ्य सूत्रयित्वा यथाक्रमम् ॥ ३८.२०२{१} ॥
गुरुः शिष्यैः सहालक्ष्य वर्त्तयेन्मण्डलं क्रमात् ।
तत्र देव्यादि चिह्नानि लिखेद्यथाविधि क्रमात् ॥ ३८.२०३{२} ॥
सप्तव्रीह्यावलीभिश्च संवेष्टयेत्समंततः ।
ततस्तीर्थाम्बुसंपूर्णान् पीतवस्त्रावृतान् घटान् ।
षोडशदेवताचिह्न लक्षितान् परिशुद्धितान् ॥ ३८.२०४{३} ॥
पंचरत्नामृतौषध्यपल्लवप्रतिसंयुतान् ।
सुवर्णतिलकछत्रध्वजपताकिकान्वितान् ॥ ३८.२०५{४} ॥
बहिः पीताम्बुजावल्यां संस्थाप्य वेष्टयेत्क्रमात् ।
ध्वजचामरसंयुक्तवितानैः परिमंडयेत् ॥ ३८.२०६{५} ॥
विचित्रपुष्पमालाभिः सुगंधिभिः समंततः ।
सौरभ्यधूपनै दीपै पंक्तिभिश्चाभिशोभयेत् ॥ ३८.२०७{६} ॥
ततस्तन्मण्डले देवीं सगणां श्रीवसुंधराम् ।
ध्यात्वावाह्य समभ्यर्च्य प्रतिष्ठाप्याधिवासयेत् ॥ ३८.२०८{७} ॥
ततो रात्रौ त्रिसंध्यं च समभ्यर्च्य यथाविधिः ।
बलिं पंचामृतैर्युक्तं दत्वा देवीं स्मरंश्चरेत् ॥ ३८.२०९{८} ॥
ततः प्रातस्तृतीयायां तीर्थे द्रव्यैः सुगंधिभिः ।
सह शुद्धाम्बुभिः स्नात्वा शुद्धपीताम्वरावृतः ॥ ३८.२१०{९} ॥
पंचगव्यैः स्वमात्मानं परिषिंच्य विशोधयेत् ।
मण्डले सगणां देवीं ध्यात्वावाह्य समर्चयेत् ॥ ३८.२११{१०} ॥
व्रतीनापि तथा स्नात्वा शुद्धपीताम्वरावृताः ।
पंचगव्यैस्तथा सर्वारभिसिंच्य विशोधयेत् ॥ ३८.२१२{११} ॥
ततस्ते व्रतिनः सर्वे आचार्य्यप्रमुखाः क्रमात् ।
मध्याह्ने यक्षराजस्य दिग्मुखाः स्वासनाः श्रिताः ॥ ३८.२१३{१२} ॥
(र्म् ४४४)
यथाचार्यसमादिष्टं तथाधार्य समाहिताः ।
आदौ वज्रधरं नत्वा त्रिरत्नं शरणं गताः ॥ ३८.२१४{१३} ॥
मंत्रले सगणां देवीं ध्यात्वार्चये यथाक्रमम् ॥ ३८.२१५{१४!} ॥
तद्यथा गुरुराचार्यः शून्ये द्रीकारसंभवम् ।
पीतवर्णं महापद्मं तत्रस्थं चन्द्रमण्डलम् ।
तदुत्थं श्रीभवं रत्नपर्वतं तस्य चोपरि ।
त्वंज भद्रघटासीनां भावयेच्छ्रीवसुंधराम् ॥ ३८.२१६{१५} ॥
पीतामेकमुखां कांतां षड्भुजां ललितासनाम् ।
सव्ये वरदसंबुद्धं प्रणामरत्नमंजलीम् ॥ ३८.२१७{१६} ॥
वामे भद्रघटप्रज्ञा पुस्तकधान्यमंजलिम् ।
दधानं रत्नसंबुद्धमकुटिनीं सुसुंदरीम् ॥ ३८.२१८{१७} ॥
पीतपट्टावृतां दिव्यरत्नालंकारभूषितम् ।
तद्द्वितीयपुटे पृष्ठे पीतो वज्रासनो जिनाः ॥ ३८.२१९{१८} ॥
वज्रधराब्धिनिर्घोषो वराभयप्रदानभृत् ॥ ३८.२२०{१९} ॥
दक्षिणे द्विभुजारक्तो वरदवज्रहस्तकः ।
लोकेश्वरो राजल्लीलावज्रपर्यंकसंस्थितः ॥ ३८.२२१{२०} ॥
वज्रपाणिस्तथा वामे वरदवज्रभृत्करः ।
हरिता राजसंलीला वज्रपर्यंकसंस्थितः ॥ ३८.२२२{२१} ॥
लीला देवी पुरः पीता सत्वपर्यंकसंस्थिता ।
भुजद्वयेन सर्वोपकरणाधिकृतिं तदा ॥ ३८.२२३{२२} ॥
तद्वामे वरुणः श्वेतः सत्वपर्यंकसंस्थितः ।
वीजपूरकमुत्सङ्गस्थितिं करद्वयेन भृत् ॥ ३८.२२४{२३} ॥
नीलोभे दक्षिणे भद्रः सत्वपर्यंकसंस्थितः ।
बीजपूरकमेकेन विभ्रत्क्रोडं तथापरम् ॥ ३८.२२५{२४} ॥
चिविकुण्डलिराग्नेये इषद्रक्तस्तथास्थितः ।
बीजपूरकमुत्सङ्गे स्थितिं दोर्भ्यां समा तथा ॥ ३८.२२६{२५} ॥
नैरृत्ये केलिमाली च श्यामवर्णस्तथा स्थितः ।
बीजपूरकमुत्संगस्थितं दधत्करद्वयः ॥ ३८.२२७{२६} ॥
वायव्ये च मुखेन्द्राख्यः पीतवर्णस्तथा स्थितः ।
बीजपूरकमुत्संगस्थितिं दधत्करद्वयम् ॥ ३८.२२८{२७} ॥
चरेन्द्रो गौररिशाने सत्वपर्यंकसंस्थितः ।
बीजपूरकमुत्संगस्थितिं दधद्भुजद्वयः ॥ ३८.२२९{२८} ॥
तत्तृतीयपुटे पूर्वे गुप्ता देवी तथा स्थिता ।
हरिद्वर्णा भुजाभ्यां स चामरं विभ्रती धरा ॥ ३८.२३०{२९} ॥
नैरृते वसुगुप्ताख्या देवी रक्तास्तथा स्थिता ।
भुजाभ्यां विभ्रती छत्रं सर्वरत्नसमुज्वलम् ॥ ३८.२३१{३०} ॥
सरस्वती च वायव्ये देवी पीता तथा स्थिता ।
ध्वजहस्ता सुभद्रांगी सर्वविद्यार्थदायिनी ॥ ३८.२३२{३१} ॥
इशाने चंद्रकांताख्या देवी श्वेता तथा स्थिता ।
पताका विभ्रती सर्वरत्नालंकारभूषिता ॥ ३८.२३३{३२} ॥
पूर्वद्वारे महायक्षो माणिभद्रस्तथा स्थितः ।
कुंकुमाभा दधद्दोर्भ्यां नकुलीबीजपूरकौ ॥ ३८.२३४{३३} ॥
दक्षिणे पूर्णभद्राख्यो नीलवर्णस्तथास्थितः ।
कराभ्यां विदधद्रत्नस्तवकं बीजपूरकम् ॥ ३८.२३५{३४} ॥
(र्म् ४४५)
पश्चिमे धनदो रक्तः सत्वपर्यंकसंस्थितः ।
भुजद्वयेन विभ्राणः सुघटबीजपूरकौ ॥ ३८.२३६{३५} ॥
उत्तरे पीतवर्णश्च वैश्रवणस्तथा स्थितः ।
भुजाभ्यां संदधद्रत्नप्रसवबीजपूरकौः ॥ ३८.२३७{३६} ॥
इत्येता देवता सर्वाः श्रीदेवीप्रमुखान् क्रमात् ।
ध्यात्वावाह्य ततो दत्वा पाद्याचमनप्रोक्षणम् ॥ ३८.२३८{३७} ॥
ततस्ता मण्डले सर्वाः प्रतिष्ठाप्य यथा क्रमम् ।
षोडशविधिपूजांगैः समर्चयेद्यथा विधि ॥ ३८.२३९{३८} ॥
गंधं पुष्पं तथा धूपं दीपं नैवेद्यमेव च ।
एते पंचोपचारास्तु कैवल्यफलदायिनः ॥ ३८.२४०{३९} ॥

इति पंचोपचाराः

पाद्यमर्घ्यं तथा स्नानं मधुपर्काचनं तथा ।
गंधं पुष्पं च धूपं च दीपं नैवेद्यमेव च ।
पूतनाचमनीयं च दशैतान् संप्रचक्ष्यते ॥ ३८.२४१{४०} ॥

इति दशोपचारा

आसनं स्वागतं पाद्यमर्घ्यमाचमनीयकम् ।
मधुपर्काचमनस्नानं वसनाभरणानि च ॥ ३८.२४२{४१} ॥
सुगंधसुमनो धूपदीपनैवेद्यचंदनम् ।
प्रयोजयेदर्चनायामुपचारास्तु षोडशः ॥ ३८.२४३{४२} ॥
ततो देव्याः स्वहृत्मंत्रं तथा उपहृदयं जपेत् ।
सर्वासामपि मंत्राणि यावच्छतसहस्रधा ॥ ३८.२४४{४३} ॥
ततः स्तोत्रादिभि स्तुत्वा कृतांजलिपुटो मुदा ।
कृत्वा प्रदक्षिणान्येवमष्टांगैः प्रणयेत्पुनः ॥ ३८.२४५{४४} ॥
ततश्च सांजलिः स्थित्वा प्रकुर्यात्पापदेशनाम् ।
पुण्यानुमोदनां चपि संस्थितियाचनामपि ॥ ३८.२४६{४५} ॥
ततः क्षीरोदनैः शुद्धरसैः पंचामृतैर्युतम् ।
बलिं गाथाः पठन् दद्यात्सर्वभूता हि तुष्टये ॥ ३८.२४७{४६} ॥
तथा ते व्रतिनः सर्वे सर्वं धृत्वा समाहिताः ।
यथा शास्त्रा समादिष्टमनुकुर्यु व्रतं क्रमात् ॥ ३८.२४८{४७} ॥
ततस्ते व्रतिनः सर्वे दानं दद्युः स दक्षिणम् ।
गुरवे देवताभ्योऽपि प्रणमेयुश्च सादरम् ॥ ३८.२४९{४८} ॥
ततः क्षमार्थनं कृत्वा सूत्रं षोडशभेदितम् ।
षोडशग्रंथितं पीतं व्रतिभ्यो गुरुरर्पयेत् ॥ ३८.२५०{४९} ॥
तत्सूत्रं ते समादाय सर्वेऽपि व्रतिनो मुदा ।
रक्षार्थं स्वकरे वध्वा दध्युर्व्रतसमाप्तितः ॥ ३८.२५१{५०} ॥
ततस्ते व्रतिनः सर्वे धृत्वा संपत्तिप्रार्थनाम् ।
नत्वा क्षमार्थनां चापि कृत्वा चरेयुरुत्थिताः ॥ ३८.२५२{५१} ॥
ततो दिनत्रियामाग्रे यवगोधूमपिष्टकम् ।
सह पंचामृतैः सर्वैः कुर्युस्तद्व्रतपालनाम् ॥ ३८.२५३{५२} ॥
ततस्तेव्रतिनः सर्वे स्नात्वा चापि समाहिताः ।
दीपमालाः समुज्वाल्य तिष्ठेयु निशि जाग्रिताः ॥ ३८.२५४{५३} ॥
तां देवीं सगणां स्मृत्वा पठन्तो धारणीमपि ।
जपस्तोत्रादिकं कृत्वा तोषयेयुरुपस्थिताः ॥ ३८.२५५{५४} ॥
एवं ते तन्निशां सर्वे व्यतिलंघ्य पुनस्तथा ।
(र्म् ४४६)
प्रातः सुगंधिभिस्तीर्थे स्नात्व शुद्धाम्वरावृताः ॥ ३८.२५६{५५} ॥
तां देवीं सगणां ध्यात्वा समावाह्य यथाक्रमम् ।
सर्वपूजोपहारैश्च प्रार्चयेयुस्तथादरात् ॥ ३८.२५७{५६} ॥
जपस्तोत्रादिकं कृत्वा रत्वा सांजलयो मुदा ।
कृत्वा प्रदक्षिणां चापि कुर्युरष्टाङ्गप्राणतिम् ॥ ३८.२५८{५७} ॥
ततश्च पुरतः स्थित्वा प्रकुर्युः पापदेशनाम् ।
पुण्यानुमोदनां चापि प्रार्थयेयुः सुसंस्थितिम् ॥ ३८.२५९{५८} ॥
ततः संबोधिचर्यार्थं सर्वसत्वहितार्थतः ।
सर्वद्रव्यसुसंपत्तिः प्रार्थयेयुर्यथेछया ॥ ३८.२६०{५९} ॥
ततो गुरुं समभ्यर्च्य दत्वा दानं सदक्षिणम् ।
श्रद्धया प्रणतिं कृत्वा तोषयेयुः समादरात् ॥ ३८.२६१{६०} ॥
ततो भूतवलिं दत्वा प्रार्थयित्वा यथेप्सितम् ।
कृत्वा क्षमार्थनां चापि विसर्जयेद्यथाविधि ॥ ३८.२६२{६१} ॥
ततः शास्ता स आचार्यः कृत्वा चापि क्षमार्थनाम् ।
संपूर्णं तद्व्रतं कृत्वा व्रतसूत्रं समाहरेत् ॥ ३८.२६३{६२} ॥
ततोऽभिषेकमादाय व्रतिनाप्यभिषिंचयेत् ।
शुभाशिषं प्रदत्वा च तन्मण्डलं विसर्जयेत् ॥ ३८.२६४{६३} ॥
ततस्तद्रजमादाय कोष्ठागारे सुगुप्तिते ।
निक्षिप्य प्रतिसंस्थाप्य नित्यं नमेत्सदादरात् ॥ ३८.२६५{६४} ॥
अपरं पुष्पादिकं सर्वं निर्माल्यं सविदम्भसि ।
नागानभ्यर्च्य तत्सर्वं समर्प्पित्वा प्रवाहयेत् ॥ ३८.२६६{६५} ॥
तन्नदीजलमादाय गृहे ततः समाचरेत् ।
तत्र सर्वत्र गेहेषु तज्जलैरभिषिंचयेत् ॥ ३८.२६७{६६} ॥
ततस्तन्मण्डले स्थाने समावाह्य यथाविधि ।
श्रीकुमारीं महादेवीं समभ्यर्च्य हि तोषयेत् ॥ ३८.२६८{६७} ॥
तत्प्रसादं समादाय गणचक्रं यथाविधि ।
समभ्यर्च्य यथार्हेण भोजनेनपि तोषयेत् ॥ ३८.२६९{६८} ॥
एवं तद्व्रतसंपूर्णं कृत्वा सर्वे प्रमोदिताः ।
श्रिवसुधां महादेवीं स्मृत्वा चरेयुराभवम् ॥ ३८.२७०{६९} ॥
एवमेतद्विधानेन श्रीदेव्याः शरणं गतः ।
यथाविधि समाधाय व्रतं चरेत्समादरात् ॥ ३८.२७१{७०} ॥
तस्य गृहे तदारभ्य श्रीदेवी श्रीवसुन्धरा ।
स्वयमागत्य सर्वत्र क्षेमं कृत्वा वसेत्सदा ॥ ३८.२७२{७१} ॥
तदाराभ्य सदा तस्य गृहे सर्वत्र मंगलम् ।
निरुपद्रवमानंदं सर्वदापि भवेद्ध्रुवम् ॥ ३८.२७३{७२} ॥
ततस्तस्य गृहे संपद्दिने दिने प्रवर्द्धिता ।
सर्वद्रव्याभिसंपूर्णा श्रीदस्येव समुद्भवेत् ॥ ३८.२७४{७३} ॥
अथ चापि तथा शक्तौ यः श्राद्धः पुरुषः सुधीः ।
स्नात्वा शुद्धाम्वरो गेहे शोधयित्वा समंततः ॥ ३८.२७५{७४} ॥
श्रीदेव्याः प्रतिमायैवं पटं वापि प्रसार्य च ।
यथाशक्ति समभ्यर्च्य धारणीं सर्वदा पठेत् ॥ ३८.२७६{७५} ॥
तस्यापि च गृहे तिष्ठेच्छ्रीदेवी सगणान्विता ।
तथा तत्र भवेदेवं मंगलं निरुपद्रवम् ॥ ३८.२७७{७६} ॥
(र्म् ४४७)
तदा तस्य गृहे संपद्दिने दिने हि वर्द्धते ।
सर्वद्रव्याभिसंपूर्णा भवेन्न क्षिणुयात्क्वचित् ॥ ३८.२७८{७७} ॥
अथ वा प्राक्तने पीतरजसा मंडलं तथा ।
वर्त्तयित्वात्र तद्रात्रीं नियमेनातिनामयेत् ॥ ३८.२७९{७८} ॥
प्रातः स्नात्वा सुगंधेन शुद्धपीताम्वरावृतः ।
ब्रह्मचारी विशुद्धात्मा त्रिरत्नशरणं गतः ॥ ३८.२८०{७९} ॥
तां श्रीवसुंधरां देवीं ध्यात्वाह्य समाहितः ।
यथाशक्ति समभ्यर्च्य धारणीं श्रद्धया पठेत् ॥ ३८.२८१{८०} ॥
तस्यापि च गृहे भद्रं कृत्वा देवी वसेत्सदा ।
ततस्तथा क्रमात्संपत्परिवृद्धा भवेद्ध्रुवम् ॥ ३८.२८२{८१} ॥
अथ प्रातस्तथा स्नात्वा शुद्धवस्त्रावृतः सुधीः ।
ब्रह्मचारी समाधाय त्रिरत्नशरणं गतः ॥ ३८.२८३{८२} ॥
शुभे स्थाने पटं चापि देव्या मूर्त्तिं प्रसार्य च ।
याथाशक्ति समभ्यर्च्य त्रिवारान् धारणीं पठेत् ॥ ३८.२८४{८३} ॥
तस्यापि च गृहे भद्रं कृत्वा देवी सदा वसेत् ।
तथा तत्र महासंपदभिवृद्धा भवेद्ध्रुवम् ॥ ३८.२८५{८४} ॥
अथ वा च तथा स्नात्वा शुद्धवस्त्रावृतः सुधीः ।
ब्रह्मचारी विशुद्धात्मा त्रिरत्नशरणं गतः ॥ ३८.२८६{८५} ॥
शुभे स्थाने गृहे देव्याश्चन्दनेनापि मंडलम् ।
वर्त्तयित्वा तथा देवीं ध्यत्वावाह्य समर्चयेत् ॥ ३८.२८७{८६} ॥
संपठेद्धारणीं चैवं कुर्याज्जपस्तवादिकम् ।
कृत्वा प्रदक्षिणान्येवं नत्वा संप्रार्थयेन्निधिम् ॥ ३८.२८८{८७} ॥
तस्यापि च गृहे देवी मंगलं निरुपद्रवम् ।
कृत्वा स्वयं समाश्रित्य निवसेत्सर्वदा ध्रुवम् ॥ ३८.२८९{८८} ॥
ततस्तत्र गृहे संपत्सर्वद्रव्यसमन्विता ।
अभिवृद्ध्य भवेन्नूनं निधिश्चापि समुद्भवेत् ॥ ३८.२९०{८९} ॥
अथ वा स्वगृहे शुद्धे कोशकोष्ठालयेऽपि च ।
तथा परगृहे वापि मनोरम्येऽभिशोधिते ॥ ३८.२९१{९०} ॥
अथ तथागतस्यापि लोकेशस्यापि चाग्रतः ।
तथान्यबोधिसत्वानां देवतानां तथाग्रतः ॥ ३८.२९२{९१} ॥
चन्दनेनापि कृत्वैवं श्रीदेव्या मण्डलं तथा ।
विधिवन्मनसा ध्यात्वा समावाह्य समर्चयेत् ॥ ३८.२९३{९२} ॥
तथा तथागतानं च त्रैलोकाधिपतेरपि ।
तथान्यबोधिसत्वानां यथाशक्ति समर्चयेत् ॥ ३८.२९४{९३} ॥
ततस्तां सगणां देवीं ध्यात्वा जपेत्समाहितः ।
संपठेद्धारणीं चापि श्रद्धया भक्तिमानसः ॥ ३८.२९५{९४} ॥
तथ चैकमहोरात्रमविछिन्नं पंथेन्मुदा ।
यावत्त्रिपंचसप्ताहोरात्राणि च पठेत्तथा ॥ ३८.२९६{९५} ॥
आचार्यश्च तथा रात्रौ स्त्रिः कृत्वा दिवसस्य च ।
स लोकपालभूतेभ्यो बलिं दद्याद्यथाविधि ॥ ३८.२९७{९६} ॥
ततो दानपतिः शास्त्रे सर्वोपकरणादिकम् ।
दाने सदक्षिणं दद्यादन्येभ्योऽपि तथादरात् ॥ ३८.२९८{९७} ॥
(र्म् ४४८)
ततश्च सांजलिर्नत्वा प्रार्थयित्वा क्षमामपि ।
संबोधिसाधनीं द्रव्यसंपत्तिं प्रार्थयेन्मुदा ॥ ३८.२९९{९८} ॥
ततः सर्वं समाप्यैवैः कृत्वापि तद्विसर्जनम् ।
यथार्हभोजनैः सर्वाञ्छास्त्रादीन् समतोषयेत् ॥ ३८.३००{९९} ॥
तन्मण्डले रजः सर्वं समादाय सपुष्पकम् ।
कोष्ठकोष्ठालयागारे निक्षिप्य स्थापयेत्सदा ॥ ३८.३०१{१००} ॥
तद्रजो यत्र निक्षिप्तं तत्र संपत्प्रवर्द्धितः ।
सर्वद्रव्याभिसंपूर्णा भवेन्न क्षिणुयात्क्वचित् ॥ ३८.३०२{१} ॥
निर्माल्यमपरं सर्वं सनैवेद्यध्वजादिकम् ।
नद्यां नागान् समभ्यर्य संप्रक्षिप्य प्रवाहयेत् ॥ ३८.३०३{२} ॥
ततस्तद्धारणीविद्या भवेत्पठितसिद्धिता ।
यत्रापि पठ्यते तत्र संपत्प्रवर्द्धिता भवेत् ॥ ३८.३०४{३} ॥
एवं सत्यं समाख्यातं सर्वैरपि मुनीश्वरम् ।
श्रीदेव्याः साधनं कल्यं मत्वैवं चर तद्व्रतम् ॥ ३८.३०५{४} ॥
य एवं श्रीमहादेव्याः श्रद्धया शरणं गतः ।
यथाविधि समाधाय चरते व्रतमादरात् ॥ ३८.३०६{५} ॥
तस्य मारगणाः सर्वे सत्वोपद्रवकारकाः ।
विहेठनां सदा क्वापि कर्त्तु मैवाभिशक्नुयुः ॥ ३८.३०७{६} ॥
सर्वशक्रादयो देवाः सर्वदैत्याधिपा अपि ।
ग्रहास्ताराश्च सिद्धाश्च साध्या विद्याधरा अपि ॥ ३८.३०८{७} ॥
लोकपालाश्च सर्वेऽपि गंधर्वाः किंनरा अपि ।
यक्षाश्च राक्षसाः सर्वे नागाश्च गरुडा अपि ॥ ३८.३०९{८} ॥
मातृका भैरवाः सर्वे सकुमारविनायकाः ।
महाकालाश्च डाकिन्यः शाकिन्योऽपि तथापराः ॥ ३८.३१०{९} ॥
योगिन्योऽपि तथा सर्वे वीरा यमान्तकादयः ।
रक्षन्ति सर्वदा नित्यं श्रीदेव्याः शरणाश्रितम् ॥ ३८.३११{१०} ॥
धारणीपाठकं योऽपि साधकं व्रतचारिणम् ।
तथा भूतगणाः सर्वे पिशाचाश्च दुराशयाः ॥ ३८.३१२{११} ॥
सर्वे ज्वरादयो रोगा अपस्मारादयोऽपि च ॥ ३८.३१३{१२} ॥
उन्मादा पिटकाश्चापि सर्वे कुष्ठाश्च कछवः ।
श्रीदेवीव्रतिनो देहे न स्पृशंति कदाचन ॥ ३८.३१४{१३} ॥
ईतयश्च तथा सर्वा महोपद्रवकारकाः ।
तस्य देशे गृहे देहे न विशन्ति कदा चन ॥ ३८.३१५{१४} ॥
वसुंधर्या व्रते यत्र धारणी च प्रवर्त्तते ।
तत्र मारगणा दुष्टा उपसर्गा विशन्ति न ॥ ३८.३१६{१५} ॥
नृपाग्न्युदका चौरादि दुष्टाः शठाश्च वंचकाः ।
श्रीदेवीव्रतिनः किंचिदपकर्तुं न शक्नुयुः ॥ ३८.३१७{१६} ॥
यश्च श्रीवसुधाराया भक्तिमाञ्छरणं गतः ।
सर्वदा स्मरणं कृत्वा भजते संचरद्व्रतम् ॥ ३८.३१८{१७} ॥
यश्च तस्या महादेव्या धारणीं मुदितः स्मरन् ।
पठते सर्वदाप्येवं परेभ्योऽपि समादिशेत् ॥ ३८.३१९{१८} ॥
यश्चैतद्धारणीं सम्यग्ऽलिखेल्लिखाययेदपि ।
लिखितां समादाय संस्थाप्य भजते गृहे ॥ ३८.३२०{१९} ॥
यश्चापि हृदयं देव्या लिखित्वा भूर्जपत्रके ।
(र्म् ४४९)
मूर्द्ध्नि कण्ठे भुजे वाहौ दधाति नित्यमादरात् ॥ ३८.३२१{२०} ॥
तेषामपि च सर्वेषां मारविघ्नोपसर्गिकाः ।
सर्वेऽपि सर्वदा क्वापि ह्यपकर्त्तुं न शक्नुयुः ॥ ३८.३२२{२१} ॥
सर्वेऽपि बोधिसत्वास्ते त्रैधातुकनिवासिनः ।
एतद्विद्यानुभावेन दानपारमिताश्रिताः ॥ ३८.३२३{२२} ॥
सर्वोपकरणैः सर्वान् सत्वान् संतर्प्पयन्त्यपि ।
तथा दानं सदा कृत्वा बोधिमार्गे चरन्ति ये ॥ ३८.३२४{२३} ॥
ते सर्वे क्रमेणैवं पूर्य पारमिता दशः ।
सर्वान्मारगाणां जित्वा प्राप्नुयु बोधिसंपदम् ॥ ३८.३२५{२४} ॥
सर्वभूपाश्च राजानश्चक्रवर्त्त्यादयो नृपाः ।
पालयन्ति प्रजा लोकान् धर्मैर्लक्ष्मीव्रतोद्भवैः ॥ ३८.३२६{२५} ॥
एवमन्येऽपि लोकाश्च ये ये संपत्समृद्धिताः ।
महाधना महाभोगाः सर्वद्रव्यसमन्विताः ॥ ३८.३२७{२६} ॥
दत्वा दानं सुखं भुक्त्वा यावज्जीवं शुभे सदा ।
प्रचरन्त्यपि सर्वे ते ज्ञेया लक्ष्मीप्रसादतः ॥ ३८.३२८{२७} ॥
ये श्रीदेव्या व्रतं धृत्वा सर्वार्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
ददाति ते महासत्वाः श्रीमन्तः सद्गुणान्विताः ॥ ३८.३२९{२८} ॥
यशःसंपत्समापन्नाः सर्वविद्याकलास्पदाः ।
धर्मात्मानो महेशाख्यः सुधियः सत्यवादिनः ॥ ३८.३३०{२९} ॥
सुशीलाः सुभगा भद्राः क्षान्तिसौरभ्यवासिनः ।
सौम्येन्द्रिया विशुद्धांगाः करुणार्द्रशुभाशयाः ॥ ३८.३३१{३०} ॥
बलवीर्यमहोत्साहा निःक्लेशाः सुसमाहिताः ।
जितेन्द्रिया महाधीराः प्रज्ञावन्तो विचक्षणाः ॥ ३८.३३२{३१} ॥
उपायविधिविज्ञाश्च सर्वसत्वहितार्थिनः ।
सुप्रणिधिसमाधाना बलिनो ब्रह्मचारिणः ॥ ३८.३३३{३२} ॥
ज्ञानविज्ञानविद्वान्सः सर्वसत्वशुभंकराः ।
बोधिसत्वा जगन्नाथा बुद्धात्मजा भवंत्यपि ॥ ३८.३३४{३३} ॥
यतिभिर्ना अतीतास्ते वर्त्तमाना अनागताः ।
तेऽपि सर्वे महादेव्या व्रतपुण्यानुभावतः ॥ ३८.३३५{३४} ॥
क्रमात्पारमिताः सर्वाः परिपूर्य समाहिताः ।
बोधिलब्धा भवंत्येवं लप्स्यंति नान्यथा खलु ॥ ३८.३३६{३५} ॥
एवं मत्वा महाविद्यं श्रीदेवीं धारणीं पराम् ।
समाधाय पठन्नित्यं व्रतं चर समादरात् ॥ ३८.३३७{३६} ॥
एषा महैश्वरी देवी बोधिलक्ष्मीर्जिनेश्वश्री ।
जननी सर्वबुद्धानां धात्री मातानुपालिनी ॥ ३८.३३८{३७} ॥
अधृष्या सर्वदुष्टानां सर्वविघ्नविनाशिनी ।
महाविद्येश्वरी भद्रा सर्वारिष्ठनिसूदनी ॥ ३८.३३९{३८} ॥
यस्याः शरणमात्रेण व्रतं चरंति मानवाः ।
दारिद्र्यदुःखशोकाग्नौ न पतंति कदापि ते ॥ ३८.३४०{३९} ॥
अचिन्तितानि रत्नादि धनद्रव्यगुणानि च ।
यशोधर्मार्थकामादि सुखानि समवाप्नुयुः ॥ ३८.३४१{४०} ॥
एतत्पुण्यमसंख्येयमप्रमेयं महत्तरम् ।
सर्वैरपि मुनीन्द्रैर्हि संख्यातुं नापि शक्यते ॥ ३८.३४२{४१} ॥
सर्वे व्रतजपुण्यानानि संख्यातुमभिशक्यते ।
तदेतद्व्रतपुण्यानां संख्यातुं केन शक्यते ॥ ३८.३४३{४२} ॥
(र्म् ४५०)
यदेतद्व्रतसादृश्यं कुत्रापि नो हि विद्यते ।
तदधिकं कुतो लोके सर्वत्रापि न दृश्यते ॥ ३८.३४४{४३} ॥
ईदृक्पुण्यमहारत्नं त्रैलोक्येष्वपि दुर्ल्लभम् ।
त्रिरत्नभजनादेव लभ्यते भुवि मानवम् ॥ ३८.३४५{४४} ॥
तदेवं त्वं परिज्ञाय त्रिरत्नशरणं गतः ।
श्रीदेवीं विधिनावाह्य व्रतं चर समाहितः ॥ ३८.३४६{४५} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन सर्वदा सद्गतीं गतः ।
श्रीसंपत्तिसमापन्नः प्रदाता सुखभृद्भवेत् ॥ ३८.३४७{४६} ॥
त्रिविधां बोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयुः ॥ ३८.३४८{४७!} ॥
इति हेतोर्महादेव्याः स्वयं त्वं शरणं गतः ।
व्रतं चरंस्तथा लोके प्रचारय समंततः ॥ ३८.३४९{४८} ॥
इति तया महादेव्याः समादिष्टं निशम्य सः ।
सेनः कृतांजलिर्नत्वा तां देवीमेवमब्रवीत् ॥ ३८.३५०{४९} ॥
एवं देवि करिष्यामि भवत्याज्ञां शिरो वहन् ।
तत्प्रसीद महादेव्या धारणीं संप्रदेहि मे ॥ ३८.३५१{५०} ॥
इति संप्रार्थितं तेन श्रुत्वा सा संप्रसादिता ।
देवी तं सेनमालोक्य समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३८.३५२{५१} ॥
साधु सेन गृहाण त्वं देव्याया धारणीं वराम् ।
स्वयं पठं परेभ्योऽपि देशयस्व यथाविधि ॥ ३८.३५३{५२} ॥
इत्यादिश्याप्सरोरूपा सा श्रीदेवी वसुंधरा ।
तस्मै सेनासु तां देव्या धारणीं संपठन् ददौ ॥ ३८.३५४{५३} ॥
स सेनस्तां महादेवीं प्रणत्वा सांजलिर्मुदा ।
श्रीदेव्या धारणीं विद्यां प्रणत्वा श्रद्धयाददे ॥ ३८.३५५{५४} ॥
ततः सा चाप्सरो देवी तस्मै सेनाय सादरम् ।
स पंचामृतगोधूमै पिष्टकं पालने ददौ ॥ ३८.३५६{५५} ॥
तद्दत्तं पिष्टतं तं स सेनो दृष्ट्वा प्रमोदितः ।
प्रणत्वादाय तं भूपं स्मृत्वा न बुभुजे स्वयम् ॥ ३८.३५७{५६} ॥
तदा दिव्यप्सरोरूपं त्यक्त्वा साक्षात्त्रिमूर्त्तिधृक् ।
चंद्रमण्डलमध्यस्थभद्रघटोपरिस्थिता ॥ ३८.३५८{५७} ॥
दर्शयामास रूपं स्वं प्रभामण्डलवर्त्तितम् ।
अन्या देव्योऽपि रूपं स्वं धृत्वा देवीं वसुंधराम् ॥ ३८.३५९{५८} ॥
परिवृत्य पुरो धाय पताकाध्वजचामरैः ।
वीजयंत्यः सर्वदिक्षु तस्थु संप्रोक्तरूपवत् ॥ ३८.३६०{५९} ॥
ततः स सेन उत्थाय तां देवीं सगणां मुदा ।
मुहुर्मुहुर्वद्धगल अष्टाङ्गैः प्रणतिं व्यधात् ॥ ३८.३६१{६०} ॥
ततः स सेन आधाय सपंचामृतपिष्टकम् ।
तं जलं च समाधाय सहसा नृपांतिके ययौ ॥ ३८.३६२{६१} ॥
तत्र स सेन आलोक्य नृपं दुरादुपागतम् ।
तदमृतादिकं सर्वमुपस्थाप्याप्यधौकयत् ॥ ३८.३६३{६२} ॥
ततः स सेन आलोक्य तं नृपं सांजलिर्मुदा ।
प्रणत्वा सुप्रसन्नास्यः पुरतः समुपाश्रयत् ॥ ३८.३६४{६३} ॥
तममृतादिकं सर्वं दृष्ट्वा स विस्मितो नृपः ।
किं विलंवं कृतश्चैतदित्येवं तमपृछत ॥ ३८.३६५{६७!} ॥
(र्म् ४५१)
इति पृष्टे नरेन्द्रेण स सेनः समुपाश्रितः ।
तं नरेन्द्रं समालोक्य विनयन्नेवमब्रवीत् ॥ ३८.३६६{६८} ॥
क्षमस्व भो महाराज यदर्थे मे विलंवितम् ।
तत्सर्वं समुपाख्याय भवन्तं बोधयान्यपि ॥ ३८.३६७{६९} ॥
इदं तावन्महाराज सुरनद्यमृतं पिवा ।
इदं पंचामृतं चापि भुक्ष्वेदं च सुपिष्टकम् ॥ ३८.३६८{७०} ॥
इत्युक्त्वा स समादाय कमण्डलुं समर्प्पयत् ।
भोग्यं पंचामृतं चापि पिष्टकं चाग्रतः प्रभोः ॥ ३८.३६९{७१} ॥
तदमृतादिकं सर्वं दृष्ट्वा स मुदितो नृपः ।
कमण्डलुं समादाय पपौ तत्सुरसामृतम् ॥ ३८.३७०{७२} ॥
ततः स नृपतिस्तुष्टो निस्तृष्णाह्लादिताशयः ।
तं च पंचामृतं भोग्यं बुभुजे पिष्टकान्यपि ॥ ३८.३७१{७३} ॥
ततः स नृपतिस्तुष्टो महानंदप्रमोदितः ।
तं सेनं सुमतिं धीरं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.३७२{७३!} ॥
त्वमपीदं सुधाकल्पममृतं पिव सन्मते ।
भुक्ष्व पचामृतं भोग्यं पिष्टकं चेदमुत्तमम् ॥ ३८.३७३{७४} ॥
इति राज्ञा समादिष्टे स सेनः प्रतिमंडितः ।
तदमृतादिकं सर्वमादाय बुभुजे स्वयम् ॥ ३८.३७४{७५} ॥
ततस्तच्छेषमादाय स सेनः परितोषितः ।
अश्वाय समुपस्थाप्य सर्वं ददौ विनोदयन् ॥ ३८.३७५{७६} ॥
सोऽपि चाश्वः समालोक्य तत्सर्वममृतादिकम् ।
आश्वाद्य परिभुंजानो महानंदं समाययौ ॥ ३८.३७६{७७} ॥
ततः स नृपति राजा परिशुद्धाशयो मुदा ।
तं सेनं तमुपामंत्र्य पुनरेवमपृछत ॥ ३८.३७७{७८} ॥
अहो सेन त्वमानीतं यदेतदमृतादिकम् ।
कुतः कथं समासाद्य तत्सत्यं वक्तुमर्हसि ॥ ३८.३७८{७९} ॥
इत्येवं प्रार्थिते राज्ञा स सेनः सांजलिर्मुदा ।
स्वामिनं तं नृपं नत्वा समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.३७९{८०} ॥
शृणु राजन् समाधाय यदेतदमृतादिकम् ।
मयासाद्य समानीतं तत्संनिवेदयानि ते ॥ ३८.३८०{८१} ॥
यदत्र त्वं तृषार्त्तोऽसि तदर्थेऽहं ससंभ्रमः ।
जलमन्वेषितुं तत्र वने पश्यन् भ्रमाम्यहम् ॥ ३८.३८१{८२} ॥
कुत्रापि दृश्यते नात्र पानीयं निर्जने वने ।
ततो दूरतरं गत्वा जलमन्वेषितुं भ्रमे ॥ ३८.३८२{८३} ॥
तत्रापि दृश्यते नैव जलं क्वापि समंततः ।
ततोऽतिदूरतो नद्याः शब्दं शृण्वन्ननुव्रजे ॥ ३८.३८३{८४} ॥
तच्छब्दानुसरन् गत्वा पश्यामि सुरनिम्नगाम् ।
तत्र देवीगणाश्चापि पश्यामि व्रतचारिकाः ॥ ३८.३८४{८५} ॥
तत्र तासां समालोक्य समाक्रंदंति सादरम् ।
ततोऽहं तत्प्रभावेन तां नदीं लंघयन् व्रजे ॥ ३८.३८५{८६} ॥
तत्र मां समुपाहूय सर्वा ता अप्सरोगणाः ।
कुतः कथमिहायासि त्वं वदेति बभाषिरे ॥ ३८.३८६{८७} ॥
ततोऽहं समुपासृत्य ताः सर्वा अप्सरोगणाः ।
सांजलिः सादरं नत्वा पुर एवं निवेदय ॥ ३८.३८७{८८} ॥
(र्म् ४५२)
सूर्योदयो महाराजो महीपालो नराधिपः ।
तस्योद्याने वराहौ द्वौ प्रकुर्वात उपद्रवम् ॥ ३८.३८८{८९} ॥
तन्निशम्य स भूपालः समंत्रिसैन्यपौरिकः ।
सह भोग्यं समारुह्य वराहौ हंतुमुद्ययौ ॥ ३८.३८९{९०} ॥
तत्रोद्याने चतुर्दिक्षु परिवृत्य समंततः ।
हाहाकारं प्रकुर्वन्तस्तिष्ठन्ति ते नृपादयः ॥ ३८.३९०{९१} ॥
ततस्तौ द्वौ महाघोरौ वराहौ सह सागतः ।
उद्यानान्निर्गतौ वेगान्नृपान्तिकात्परागतौ ॥ ३८.३९१{९२} ॥
तत्र स नृपतिः कोपात्तौ वराहावनुद्रुतः ।
अश्वमारुह्य वेगेन प्रविष्टो भ्रमते वने ॥ ३८.३९२{९३} ॥
तत्र स नृपतिरश्वाद्वेगात्प्रधावतोऽपतत् ।
श्रमतापपिपासार्त्तो तरुतले निषीदति ॥ ३८.३९३{९४} ॥
तस्य राज्ञस्तृषार्त्तस्य जलमन्वेषितुं भ्रमन् ।
कुत्रापि निर्जनेऽरण्ये जलं पश्याम्यहं न हि ॥ ३८.३९४{९५} ॥
ततो दूरतरं गत्वा जलमन्विष्य सर्वतः ।
भ्रमन् दूरान्नदीशब्दं श्रुत्वाहं समुपासरे ॥ ३८.३९५{९६} ॥
एतदर्थमहं देव्यो दूरतः सहसागतः ।
तद्भवन्त्यः प्रसीदंतु दृश्यंते भाग्यतो मया ॥ ३८.३९६{९७} ॥
भवन्त्योऽपि किमर्थेऽत्र विहरन्ति समाश्रिताः ।
इति पृष्टे मया ताश्च देव्यः सर्वाः प्रसादिताः ॥ ३८.३९७{९३} ॥
आदरान्मां समामंत्र्य पुर एवं बभाषिरे ।
मानव त्वं न जानीषे यदिहेव ममाश्रिता ।
तदर्थं समुपाख्यायस्तत्संशृणु समाहितः ॥ ३८.३९८{९९} ॥
या श्रीभगवती देवी माहेश्वरी वसुंधरा ।
तस्या व्रतं वयं सर्वा चरितुमिह संस्थिताः ॥ ३८.३९९{१००} ॥
तदत्र नो व्रतं पश्यं क्षणं तिष्ठ समाहितः ।
एतद्दृष्टेऽपि ते पुण्यं संप्रजायेन्महत्तरम् ॥ ३८.४००{१} ॥
इति ताभिः समादिष्टं श्रुत्वाहं संप्रमोदितः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य तद्व्रतं द्रष्टुमाश्रमे ॥ ३८.४०१{२} ॥
ततस्ता अप्सरोदेव्यः सर्वास्तत्र यथाक्रमम् ।
स्वस्वासने समाश्रित्य प्रारभन्ति यथाक्रमात् ॥ ३८.४०२{३} ॥
तत्र ता मंडले देवीं सगणां श्रीवसुंधराण् ।
यथाविधिं समावाह्य पूजयंति समादरात् ॥ ३८.४०३{४} ॥
जपस्तोत्रादिकं कृत्वा सर्वाः सांजलयश्च ताः ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य प्रार्थयंति सुसंपदम् ॥ ३८.४०४{५} ॥
ततस्ता अप्सरोदेव्यः सर्वाः समाप्तिते व्रते ।
स पंचामृतैः पूपैः कुर्वंति व्रतपालनाम् ॥ ३८.४०५{६} ॥
मह्यमपि तथा दत्तं ताभिः सर्वाभिरादरात् ।
इदं पंचांृतं भोज्यं गोधूमपिष्टकं वरम् ॥ ३८.४०६{७} ॥
स्मृत्वा भवंतमादाय ताभिर्दत्तं समादरात् ।
तथा पात्रे प्रतिष्ठाप्य गोपयामि तवार्थतः ॥ ३८.४०७{८} ॥
ततोऽहं सांजलिर्नत्वा ता देवीः सकला अपि ।
तथा चरितुमालोच्य प्रार्थयामि विधिं व्रते ॥ ३८.४०८{९} ॥
मया संप्रार्थितं श्रुत्वा या तद्देवी गणाधिपा ।
(र्म् ४५३)
सा तद्व्रतविधिं सम्यक्समादिशति मे क्रमात् ॥ ३८.४०९{१०} ॥
तत्सर्वं समुपादिष्टं श्रुत्वाहं संप्रमोदितः ।
तथा तद्व्रतमाराध्य प्रेछामि चरितुं सदा ॥ ३८.४१०{११} ॥
प्रत्यक्षदर्शनं लब्ध्वा अष्टांगैः प्रणतोऽस्म्यहम् ॥ ३८.४११{१२} ॥
ततस्ताः सकला देवीः प्रार्थयित्वा समादारात् ।
इदं दिव्यामृतं भोज्यं प्रादाय सहसा चरे ॥ ३८.४१२{१३} ॥
इति हेतो महाराज विलम्वो जायते तथा ।
तत्क्षमस्व प्रभो मात्र रौक्ष्यं कृथाः प्रसीद मे ॥ ३८.४१३{१४} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा स राजा विस्मयान्वितः ।
तद्दर्शनोत्सुको दृष्ट्वा तं सेनमेतदब्रवीत् ॥ ३८.४१४{१५} ॥
अहो आश्चर्य्यमत्र यद्वसुधारा व्रतं श्रुतम् ।
प्रत्यक्षदर्शनमपि लब्धं सेनेह निर्जने ॥ ३८.४१५{१६} ॥
मया न श्रूयते क्वापि दृश्यते न कदा चन ।
तद्द्रष्टुं सेन मे चित्तं समभिलषति ध्रुवम् ॥ ३८.४१६{१७} ॥
तस्मात्त्वं तत्र मां नीत्वा ता देवी दर्शय द्रुतम् ।
इति राज्ञोदितं श्रुत्वा स सेनः सचिवः सुधीः ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य तत्र राज्ञा सह चरन् ॥ ३८.४१७{१८} ॥
सहसा तौ प्रगछंतौ तद्देवीदर्शनोत्सुकौ ।
दैवयोगात्क्षणात्प्राप्तौ तत्र स्थाने समैक्षताम् ॥ ३८.४१८{१९} ॥
तदा तत्र न ता देव्यः स्थिताः सर्वा दिवं गताः ।
व्रतनिर्माल्यपुष्पादि तत्राद्राष्टां न ताः क्वचित् ॥ ३८.४१९{२०} ॥
तत्र स नृपतिस्तासां देवीनां दर्शनं क्वचित् ।
अलभ्यमाने उद्विग्नपरिखिन्नाशयोऽभवत् ॥ ३८.४२०{२१} ॥
तत्र स नृपतिर्नत्वा व्रतस्थाने कृतांजलिः ।
सर्वत्रापि समालोक्य खं पश्यन्नेवमब्रवीत् ॥ ३८.४२१{२२} ॥
हा मया लभ्यते नात्र देवीनां दर्शनं क्वचित् ।
किं मया प्रकृतं पापं मंदभाग्योऽस्म्यहं यतः ॥ ३८.४२२{२३} ॥
व्रतं चरितुमिछामि तत्कथं ज्ञास्यते विधिम् ।
अहो मे दैवयोगेन श्रुतमेव न दर्शनम् ॥ ३८.४२३{२४} ॥
तदत्र किं करिष्यामि कोऽत्र मे विधिमादिशेत् ।
यदिछामि न तत्सिद्धं वृथैवेत्ये परिश्रमम् ॥ ३८.४२४{२५} ॥
इति प्रोक्त्वा विषण्णात्मा नृपतिः स विमोहितः ।
निराशया विभिन्नास्यो निर्जले मीनजातिवत् ॥ ३८.४२५{२६} ॥
हा हेति निन्दितात्मानं हा मे भाग्यमपीह धिक् ॥ ३८.४२६{२७!} ॥
इत्येवं विलपन्नश्रुपूर्णास्यो गद्गदः स्वरः ।
हृदि ललाटे वाहुभ्यां ताडयन्मूर्छितो मुहुः ॥ ३८.४२७{२८} ॥
स्मृतिमांश्च स्वयमपि तस्थौ तत्र विनिःस्वसन् ॥ ३८.४२८{२८!} ॥
इत्येवं तं स्थितं दृष्ट्वा सा श्रीदेवी वसुंधरा ।
आकाशान्महदाघोषं तत्रैवं निरचारयत् ॥ ३८.४२९{२९} ॥
राजन्मात्र विषीद त्वं सेत्स्यते तेऽभिलाषितम् ।
सर्वं सेनो विजानाति तत्सेनं पृछ तद्विधिम् ॥ ३८.४३०{३०} ॥
इत्याकाशात्समुच्चारं घोषं श्रुत्वा स भूपतिः ।
सांजलिः प्रणतोऽष्टौषीदूर्द्ध्वास्यः श्रीवसुंधराम् ॥ ३८.४३१{३१} ॥
(र्म् ४५४)
या सुस्मृता सुरुचिरं सुष्ठुतरं प्रवृद्धं दारिद्र्यदुःखदुरितं शमते नराणाम् ।
तां कल्पवृक्षसदृशीं वसुधारसंज्ञां भक्त्या नमामि शिरसा जगतो हिताय ॥ ३८.४३२{३१!} ॥
प्रणमामि सदा वसुधां जननीं करुणार्द्रहृदं परिवीक्ष्य जनम् ।
बहुधेति भयान्वितदुःखतरं प्रणमामि सदा वसुधां जननीम् ॥ ३८.४३३{२!} ॥
पापाचारस्य दुर्बुद्धेर्दुर्भगस्य सदा मम ।
क्षंतव्यो भूयशश्चागः श्रीवसुधे नमोऽस्तु ते ॥ ३८.४३४{३!} ॥
नमस्ते भो महादेवि प्रसीद मे कृपां कुरु ।
भवंत्यत्र यथादिष्टं करिष्यामि तथा खलु ॥ ३८.४३५{३२} ॥
इत्युक्त्वा स नृपो भूयस्तत्र नत्वा कृतांजलिः ।
तं सेनं पुरतः कृत्वा ततोऽचरत्प्रमोदितः ॥ ३८.४३६{३३} ॥
ततः स नृपतिर्गछन् सहसा मुदिताशयः ।
तत्राशोकतलासीनमश्वं पश्यन्नुपाचरन् ॥ ३८.४३७{३४} ॥
तत्र प्रातः स भूयस्तमश्वं दृष्ट्वा प्रमोदितः ।
राजा तं सेनमानत्वा दृष्ट्वा एवमभाषत ॥ ३८.४३८{३५} ॥
सेन तमश्वमारुह्य गछ त्वं पुरमाश्रमे ।
मम तवानुगछामि सहसा गछतु ध्रुवम् ॥ ३८.४३९{३६} ॥
इति राज्ञोदितं श्रुत्वा स सेनः सांजलिर्नमन् ।
नृपतिं तं महीपालं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.४४०{३७} ॥
नैवमत्र महाराज यन्मे स्वामि भवान् प्रभुः ।
तद्भवद्वाहनं हीनं कथमारोहयेय वै ॥ ३८.४४१{३८} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सूर्योदय आत्मवित् ।
राजा तं सेनमानत्वा पुनरेवमभाषत ॥ ३८.४४२{३९} ॥
मा त्वयैवं प्रवक्तव्यं यदद्यारभ्य भवान् गुरुः ।
यथाकाशसमादिष्टं तत्तथा कर्त्तुमर्हसि ॥ ३८.४४३{४०} ॥
इति मे वचनं श्रुत्वा ममानुकंपयाऽधुना ।
शास्तरग्रेऽश्वमारुह्य प्रव्रजतामयान्वितः ॥ ३८.४४४{४१} ॥
इति राज्ञोदितं श्रुत्वा तथेति स प्रबोधितः ।
स्वयमग्रेऽश्वमारुह्य पृष्ठे प्रारोहयेन्नृपम् ॥ ३८.४४५{४२} ॥
ततः सऽश्वस्तदारूढो वायुरिव समुच्चरन् ।
महावेगात्पुरोपांतं तत्क्षणात्समुपाययौ ॥ ३८.४४६{४३} ॥
तत्र तं नृपमायातं समंत्रिजनपौरिकाः ।
सर्वे ते समुपालोक्य प्रत्युज्जग्मुः प्रमोदिताः ॥ ३८.४४७{४४} ॥
तत्राश्वपृष्ठमारूढं नृपं सेनं पुरः स्थितम् ।
दृष्ट्वा ते मंत्रिणः सर्वे पौराश्च विस्मयं ययुः ॥ ३८.४४८{४५} ॥
ततस्ते मंत्रिणोऽमात्या पौराः सर्वे प्रमोदिताः ।
प्रणत्वा तं नृपं राजकुलेऽनयन्महोत्सवम् ॥ ३८.४४९{४६} ॥
तत्राश्वपृष्ठतो राजा सोऽवरुह्य स्वयं ततः ।
सेनं पुरः स्थितं पश्चादवारोहयदादरात् ॥ ३८.४५०{४७} ॥
ततो राजकुले गत्वा नृपः पृष्ठतश्चरन् ।
पादप्रक्षालनस्थाने तं सेनमेवमब्रवीत् ॥ ३८.४५१{४८} ॥
हे सेने सुमतेरत्र पादप्रक्षालयाग्रतः ।
(र्म् ४५५)
त्वत्तः पश्चादहं पादौ प्रक्षालयामि सांप्रतम् ॥ ३८.४५२{४९} ॥
इति राज्ञोदितं श्रुत्वा स सेनः सांजलिर्नमन् ।
नृपतिं तं महीपालं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.४५३{५०} ॥
विभ्रमोऽसि कथं राजन् भवान् स्वामि नराधिपः ।
तत्प्रथमं त्वमेवात्र पादौ प्रक्षालय प्रभो ॥ ३८.४५४{५१} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा नृपतिः स कृतांजलिः ।
नमंस्तं सेनमालोक्य तत्रैवं संन्यवेदयत् ॥ ३८.४५५{५२} ॥
भो सेन यद्भवां छास्ता मम सन्मार्गदेशकः ।
तदत्र प्रथमं पादौ प्रक्षालयितुमर्हति ॥ ३८.४५६{५३} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञा स सेनः परिबोधितः ।
राज्ञ आज्ञा ह्यलंघ्येति पादौ प्रक्षालयेत्पुरः ॥ ३८.४५७{५४} ॥
ततः स नृपतिः पादौ प्रक्षाल्यानुसरन्मुदा ।
तं सेनं पुरतः कृत्वा प्रासादे समुपाचरत् ॥ ३८.४५८{५५} ॥
तत्रासने पुरोधाय तं सेनं गुरुमादरात् ।
नृपतिः स सभामध्ये तस्थौ लोकान् विलोकयन् ॥ ३८.४५९{५६} ॥
ततः स नृपतिर्दृष्ट्वा सर्वाल्लोकान् सभाश्रितान् ।
सर्ववृत्तान्तमाख्याय व्यनोदयद्व्रतोत्सवे ॥ ३८.४६०{५७} ॥
तन्नृपादेशितं श्रुत्वा सर्वे लोकाः प्रमोदिताः ।
श्रीदेव्यास्तद्व्रतं धर्त्तुं समैछन्त धनार्थिनः ॥ ३८.४६१{५८} ॥
ततस्सर्वेऽपि ते लोका नत्वा तं सेनमादरात् ।
नृपतिं च समालोक्य स्वस्वालयं ययुर्मुदा ॥ ३८.४६२{५९} ॥
ततः स नृपतिस्तेन सेनेन गुरुणा सह ।
सानंदं प्रेरयामास दिनानि कतिचिन्मुदा ॥ ३८.४६३{६०} ॥
ततः स भूपती राजा तद्व्रतसमयागते ।
सामात्यान्मंत्रिणान् सर्वान् समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३८.४६४{१६} ॥
भो मंत्रिणो जनाः सर्वे व्रतसमयमागतम् ।
तस्मात्सर्वे मया सार्द्धं व्रतं चरितुमर्हथ ॥ ३८.४६५{६२} ॥
तदेनं सेनमेवात्र प्रव्रज्यासद्गुरुं कुरु ।
इति मंत्रिभिराख्यातं श्रुत्वा नृपस्तथेति सः ।
तं सेनं शासने बौद्धे प्राव्राजयद्यथाविधि ॥ ३८.४६६{६३} ॥
साथ प्रव्रजितो नाम्ना श्रीसेनगुप्त इत्यभूत् ।
खिक्खिरीपात्रभृन्मुण्डः काषायचीवरावृतः ॥ ३८.४६७{६४} ॥
ततस्तद्व्रतमुत्सृज्य वज्रधरपदाप्तये ।
वज्राभिषेकमासाद्य वज्राचार्योऽभवत्स च ॥ ३८.४६८{६५} ॥
ततः स नृपती राजा तद्व्रतं कर्त्तुमादरात् ।
शास्तारं तं समाराध्य संप्रार्थयेद्यथाविधिम् ॥ ३८.४६९{६६} ॥
ततः श्रीसेनगुप्तः स वज्राचार्यो यथाविधिः ।
श्रीदेवीं तां समाराध्य पूर्वसेवां समादधत् ॥ ३८.४७०{६७} ॥
ततो भाद्रपदे मासे द्वितीयायां सिते तरे ।
प्रातस्तीर्थे शुभे स्नात्वा शुद्धवस्त्रावृतः सुधीः ॥ ३८.४७१{६८} ॥
(र्म् ४५६)
प्रासादोपरि मृद्गव्यपरिलिप्ते सुभूतले ।
विधिवन्मंडलं कृत्वा प्रतिष्ठाप्याधिवासयेत् ॥ ३८.४७२{६९} ॥
तद्रात्रौ च समाराध्य श्रीदेवीं विधिनार्चयेत् ।
दीपधूपादिभिश्चापि बलिं दत्वाभ्यतोषयत् ॥ ३८.४७३{७०} ॥
ततः प्रातः स आचार्य्यस्तीर्थे स्नात्वा सुवस्त्रभृत् ।
मध्याह्ने स्वासनासीन उत्तरादिङ्मुखस्थितः ॥ ३८.४७४{७१} ॥
ततः च गुरुराचार्यस्त्रिसमाधिसमाहितः ।
श्रीदेवीं सगणां सम्यगावाह्य विधिनार्चयेत् ॥ ३८.४७५{७२} ॥
ततः स्नानविशुद्धाङ्गान् परिशुद्धाम्वरावृतान् ।
व्रतिनः सनृपान् सर्वान् पंचगव्यैर्व्यशोधयत् ॥ ३८.४७६{७३} ॥
ततस्ते व्रतिनः सर्वे गुरुं नत्वा यथाक्रमम् ।
नृपतिप्रमुखा एवं व्रतं चरितुमाश्रयत् ॥ ३८.४७७{७४} ॥
ततस्ते व्रतिनः सर्वे श्रिदेवीसंमुखस्थिताः ।
यथाचार्य समादिष्टं तथाचरन् व्रतं मुदा ॥ ३८.४७८{७५} ॥
तत्र तां श्रीमहादेवीं सगणां विधिना क्रमात् ।
समावाह्य समभ्यर्च्य पूजाङ्गैः समतोषयन् ॥ ३८.४७९{७६} ॥
जपस्तोत्रादिकं कृत्वा कृत्वा च पापदेशनाम् ।
पुण्यानुमोदनां चापि कृत्वा च स्थितियाचनाम् ॥ ३८.४८०{७७} ॥
कृतांजलिपुटाः सर्वे ते च कृत्वा प्रदक्षिणाम् ।
अष्टाङ्गैः प्रणतिं कृत्वा संप्रार्थयन् सुसंपदम् ॥ ३८.४८१{७८} ॥
पिष्टकं पायसं चापि पंचामृत समन्वितम् ।
फलमूलादिकं चापि समुपाढोकयन्मुदा ॥ ३८.४८२{७९} ॥
ततो लोकाधिपेभ्योऽपि स भूतेभ्यो महावलिम् ।
यथाविधि प्रदत्वा संप्रार्थयच्छ्री समृद्धिताम् ॥ ३८.४८३{८०} ॥
ततः शास्ता स आचार्यः प्रार्थयित्वा क्षमां मुदा ।
सर्वेभ्यो व्रतिलोकेभ्यः प्रत्येकं सूत्रमार्प्पयेत् ॥ ३८.४८४{८१} ॥
तत्सूत्रं व्रतिनः सर्वे आदाय गुरुणार्प्पितम् ।
स्वस्वहस्तेऽभिवंधित्वा रक्षार्थमादराद्दधुः ॥ ३८.४८५{८२} ॥
या राज्ञो महिषी भार्या चूडदेवीति विश्रुता ।
सैका तत्सूत्रमादाय च वन्धनेवमादरात् ॥ ३८.४८६{८३} ॥
ततो व्रतसमाप्ते सा स्वालयं समुपाश्रिता ।
तद्व्रतसूत्रमालोक्य करवद्धं व्यचिंतयत् ॥ ३८.४८७{८४} ॥
किं ममानेन सूत्रेण सर्वरत्नादिभूषणैः ।
मण्डिता या करे वद्धमिति त्यक्तुं समैहत ॥ ३८.४८८{८५} ॥
ततः सा दुर्मती राज्ञी रक्षासूत्रमपि स्वयम् ।
करवद्धमपि छित्वा गवाक्षात्सहसाक्षिपत् ॥ ३८.४८९{८६} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र निम्वदेव्याः सखी वनात् ।
स्वामिन्यै भोजनं राज्ञै याचितुं समुपाचरत् ॥ ३८.४९०{८७} ॥
तत्र सा तद्व्रतोत्साहशब्दं श्रुत्वा स कौतुका ।
तच्छब्दनिहितस्वान्ता तस्थावेकान्त आश्रिता ॥ ३८.४९१{८८} ॥
चूडदेव्या यदुत्क्षिप्तं सूत्रं वातायनाद्बहिः ।
निश्चरन्मूर्द्धनि तस्याः सखाः संन्यपतद्द्रुतम् ॥ ३८.४९२{८९} ॥
सा तत्सूत्रं समादाय पश्यन्ती किमिदं न्विति ।
व्रतसूत्रमिति ज्ञात्वा प्रणत्वा मुदिताग्रहीत् ॥ ३८.४९३{९०} ॥
(र्म् ४५७)
ततः स प्रेषिका देव्या भोग्यमप्रार्थयंत्यपि ।
तत्सूत्रमेव धृत्वाशु निम्ववनं मुदाचरन् ॥ ३८.४९४{९१} ॥
तत्र सा सहसा गत्वा भर्तृकायाः पुरोगताः ।
तत्सूत्रं समुपस्थाप्य प्रणत्वैवं न्यवेदयत् ॥ ३८.४९५{९२} ॥
जयोऽस्तु ते महादेवि यदहं राजमंदिरे ।
ततः श्रीवसुधाराया व्रतं शृणोमि चारितम् ॥ ३८.४९६{९३} ॥
चूडदेव्या स्वयं छित्वा व्रतसूत्रमिदं बहिः ।
क्षिप्तं गवाक्षरंध्रान्मे मूर्द्ध्नि सजति निश्चरत् ॥ ३८.४९७{९४} ॥
दृष्ट्वा तदहमादाय व्रतसूत्रमिदं खलु ।
इति मत्वात्र ते भोग्यमयाचित्वा व्रजे द्रुतम् ॥ ३८.४९८{९५} ॥
तथावामपि हे देवि धृत्वेदं व्रतसूत्रकम् ।
श्रीवसुधां महादेवीं स्मृत्वा व्रतं चरावहे ॥ ३८.४९९{९६} ॥
सा श्रीदेवी वसुंधारा दृष्ट्वा नौ भक्तिसाधनम् ।
स्वयमत्र समाश्रित्य संदद्यादपि संपदम् ॥ ३८.५००{९७} ॥
यदि नौ दैवयोगेन संपत्तिर्नात्र विद्यते ।
पुण्यं तु खलु विद्येत ततः स्याज्जन्म साफलम् ॥ ३८.५०१{९८} ॥
इति मत्वात्र भो देवि स्नात्वा शुद्धाम्वरावृतौ ।
श्रीदेवीं मनसा ध्यात्वा स्मृत्वा व्रतं चरावहे ॥ ३८.५०२{९९} ॥
इति सख्या समाख्यातं निम्वदेवी निशम्य सा ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा तथा चरितुमैछत ॥ ३८.५०३{१००} ॥
ततस्तथेह एवं ते स्नात्वा शुद्धाम्वरावृते ।
सन्मृद्गोमय संलिप्ते स्वगृहे समुपाश्रिते ॥ ३८.५०४{१} ॥
मनसा श्रीमहादेवीं वसुन्धरां समादरात् ।
ध्यात्वा स्मृत्वा समाधाय संचरते व्रतं मुदा ॥ ३८.५०५{२} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र सा श्रीदेवी वसुंधरा ।
वृद्धीरूपधरा राजकुलद्वारमुपाचरत् ॥ ३८.५०६{३} ॥
तत्र सा ज्यायसी वृद्धा प्रकीर्णशुक्लमूर्द्धजा ।
उपसृत्य सखीमेकां समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.५०७{४} ॥
भद्रिके त्वमिहागछ चूडदेव्याः पुरो गता ।
तव मातामही द्वरे तिष्ठतीति निवेदय ॥ ३८.५०८{५} ॥
इति तया समादिष्टं श्रुत्वा चेटी तथेति सा ।
चूडदेव्याः पुरोगत्वा समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.५०९{६} ॥
देवी मातामही वृद्धा ज्यायसी ते इहागता ।
भवंत्यो दर्शनं कर्तुमिछन्ती द्वारि तिष्ठति ॥ ३८.५१०{७} ॥
तद्भवंती समागछ तस्या दर्शनमादरात् ।
दत्वा संभाषणं कृत्वा विनोदयितुमर्हति ॥ ३८.५११{८} ॥
इति तया समाख्यातं चूडदेवी निशम्य सा ।
न मे मातामही का सा ध्यात्वेत्येवं च प्रावदत् ॥ ३८.५१२{९} ॥
मम मातामही नास्ति कासाविह समागता ।
इति प्रोक्त्वा त्वया द्वारात्सहसा प्रेष्यतां बलात् ॥ ३८.५१३{१०} ॥
इति देव्योदितं श्रुत्वा तथेति सा सखी गता ।
वृद्धांतिकमुपाश्रित्य दृष्ट्वा तामेवमब्रवीत् ॥ ३८.५१४{११} ॥
मातामही न मे का चिदिति देवी वदत्यपि ।
अतः सा ते मुखं द्रष्टुं नैवेह समुपाव्रजेत् ॥ ३८.५१५{१२} ॥
(र्म् ४५८)
अतस्त्वमिह मा तिष्ठ गछातः सहसा वहिः ।
न व्रजेर्यदि सा देवी प्रैषयेत्त्वां बलादपि ॥ ३८.५१६{१३} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा सा वृद्धा तत उत्थिता ।
न तिष्ठेयमिति प्रोक्त्वा ततः शनैर्ययौ वहिः ॥ ३८.५१७{१४} ॥
ततः सा श्रीमहादेवी वृद्धी रूपधरा तथा ।
निम्ववने स्थितां राज्ञीं समुद्धर्त्तुमुपाचरत् ॥ ३८.५१८{१५} ॥
तत्र सा ज्यायसी वृद्धा शनैर्द्वारमुपाश्रिता ।
दृष्ट्वा चेटीं समाहूय मृदुगिरैवमब्रवीत् ॥ ३८.५१९{१६} ॥
दारिके त्वमिहागछ किं चिन्मे वचनं शृणु ।
राज्ञा विचारणार्थेऽहं शनैरिह समाव्रजे ॥ ३८.५२०{१७} ॥
एतन्मे वचनं श्रुत्वा निम्वदेव्या पुरोगता ।
वृद्धेका ते मुखं द्रष्टुमागतेति निवेदय ॥ ३८.५२१{१८} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा सा चेटी सादरं मुदा ।
पश्यंति सांजलिर्नत्वा तां वृद्धामेवमब्रवीत् ॥ ३८.५२२{१९} ॥
मातामहि समागछ भवंत्या गदितं यथा ।
तथा देव्या निवेदित्वा सहसात्राव्रजाम्यहम् ॥ ३८.५२३{२०} ॥
इत्युक्त्वा सा सखी तस्या निम्वदेव्याः पुरो गता ।
मुदिता सुप्रसन्नास्या समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.५२४{२१} ॥
देवि तव विचारार्थे वृद्धैकेह समागता ।
तद्भवंती समामंत्र्य संमानयितुमर्हति ॥ ३८.५२५{२२} ॥
इति सख्योदितं श्रुत्वा निम्वदेवी समुत्थिता ।
सहसा समुपागत्य तां वृद्धामेवमब्रवीत् ॥ ३८.५२६{२३} ॥
स्वागतं भद्रिके जेष्ठे मातामहि समाव्रज ।
शनै धैर्यं समालम्व्य समाधाय समासर ॥ ३८.५२७{२४} ॥
इत्युक्त्वा सा सुभद्रांशा निम्वदेवी समादरात् ।
तां वृद्धां समुपामंत्र्य स्वासने समुपाश्रयत् ॥ ३८.५२८{२५} ॥
तत्र सा ज्यायसी वृद्धा स्वासने समुपाशृता ।
तां राज्ञीं सुदृशालोक्य सुप्रसन्नैवमब्रवीत् ॥ ३८.५२९{२६} ॥
किं वेऽत्र चरसे वत्से तन्मे वक्तुं त्वमर्हसि ।
कस्मिन्नर्थेऽभिलाषं ते तवापि मे पुरो वद ॥ ३८.५३०{२७} ॥
इति तया समाख्यातं निम्वदेवी निशम्य सा ।
तां वृद्धां सुप्रसन्नास्या समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.५३१{२८} ॥
किमत्राहं वदिष्यामि मन्दभाग्यास्मि दुःखिता ।
दरिद्रिता न मे संपद्विद्यतेऽत्र गृहे क्वचित् ॥ ३८.५३२{२९} ॥
व्रतोपहारसामग्रिमपि किं चिन्न विद्यते ।
तदिदं कदरीपत्रकृतमर्घादि भाजनम् ॥ ३८.५३३{३०} ॥
तन्मया श्रद्धया भक्तिमात्रेण श्रीवसुंधराम् ।
ध्यात्वा स्मृत्वा समाराध्य संचरितमिदं व्रतम् ॥ ३८.५३४{३१} ॥
व्रतसाधनसामग्रीसंपूर्णं विद्यते न मे ।
तद्विधिना व्रतैः कर्त्तुं शक्यते न मया तथा ॥ ३८.५३५{३२} ॥
तन्मनोभावनामात्रपूजाङ्गैः श्रिवसुंधराम् ।
महादेवीं समाराध्य व्रतमेवं चरावहे ॥ ३८.५३६{३३} ॥
एतत्तया समाख्यातं श्रुत्वा सा ज्यायसी मुदा ।
तं राज्ञीं ससखीं भद्रां समालोक्यैवमदिशत् ॥ ३८.५३७{३४} ॥
(र्म् ४५९)
सिद्ध्यतु ते व्रतं पूर्णं चरस्वेवं समाहिता ।
श्रद्धया भक्तिभावेन स्मृत्वा देवीं सदा भज ॥ ३८.५३८{३५} ॥
तथा सा श्रीमहादेवी वसुलक्ष्मीः प्रसादिता ।
परितुष्टा गृहे तेऽत्र सदापि सगणाश्नयेत् ॥ ३८.५३९{३६} ॥
ततस्तस्या महादेव्याः प्रभावेन सदा तव ।
सर्वत्रापि भवेन्नूनं मंगलं निरुपद्रवम् ॥ ३८.५४०{३७} ॥
ततस्ते सर्वसंपत्तिपरिपूर्णं भवेद्गृहे ।
ततस्त्वं स्वेछया दानं दत्वार्थिभ्यः शुभे चर ॥ ३८.५४१{३८} ॥
एतत्पुण्यपरीता त्वं सर्वदा सद्गतीं गताः ।
परिशुद्धाशया धीरा सुशीला शुभभाविनी ॥ ३८.५४२{३९} ॥
साक्षादर्हत्पदं प्राप्ता संबुद्धालयमाप्नुयाः ।
एवं विज्ञाय भो वत्से संबुद्धपदलब्धये ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा श्रीदेवीं भज सर्वदा ॥ ३८.५४३{४०} ॥
इत्युक्त्वा सा महादेवी त्यक्त्वा वृद्धाकृतिं तथा ।
धृत्वा रूपं वसुंधर्य्या तस्थौ सर्वगणैर्वृता ॥ ३८.५४४{४१} ॥
तां देवीं श्रीप्रभास्वंतीं सगणान् समवस्थितान् ।
आलोक्य निम्वदेवी सा तस्थौ क्षणं सुविस्मिता ॥ ३८.५४५{४२} ॥
ततः स्वप्नविबुद्धेव साक्षात्तां श्रीवसुं धराम् ।
दृष्ट्वा सा सहसोत्थाय सांजलि न्यपतत्पुरः ॥ ३८.५४६{४३} ॥
ततः सा श्रीमहादेवी तां रज्ञीं पुरतो नताम् ।
धृत्वा हस्तेन हे वत्स उत्तिष्ठेत्येवमब्रवीत् ॥ ३८.५४७{४४} ॥
वत्से दारिद्र्यदुःखं ते नश्यते सांप्रतं खलु ।
सर्वदात्र गृहे संपत्परिवृद्धा भवेदपि ॥ ३८.५४८{४५} ॥
इत्यादिष्टं तया देव्या निम्वदेवी निशम्य सा ।
उत्थाय सांजलि देवीं प्राद्राक्षीत्तां वसुंधराम् ॥ ३८.५४९{४६} ॥
गृहे चापि महासंपत्परिपूर्णं समंततः ।
पश्यन्ती किमिदं स्वप्नमित्युक्त्वा समलोकयत् ॥ ३८.५५०{४७} ॥
ततः सा श्रिवसुंधारा महादेवी गणैः सह ।
भद्रेऽनुभूयतां सौख्यमित्युक्त्वानुदधौ ततः ॥ ३८.५५१{४८} ॥
तत्र सा निम्वदेवी तां श्रीदेवीं सगणां तथा ।
अंतर्धानगतां दृष्ट्वा क्षणं तस्थौ विमूर्छिता ॥ ३८.५५२{४९} ॥
ततश्चैतन्यमाषाद्य सा राज्ञी परिबोधिता ।
तां देवीं सगणां धात्वा स्मृत्वा तस्थौ समाहितम् ॥ ३८.५५३{५०} ॥
ततस्तस्या निम्वदेव्या उद्यानेषु समंततः ।
सर्वपुष्पद्रुमा जातास्तथा सर्वफलद्रुमाः ॥ ३८.५५४{५१} ॥
अष्टाङ्गगुणसंपन्न जलपूर्णा मनोरमाः ।
पद्मोत्पलादि पुष्पाढ्याः पुष्करिण्यः समुद्भवाः ॥ ३८.५५५{५२} ॥
गृहं चापि मनोरम्यं प्रास्पादं दिव्यसंनिभम् ।
सर्वसंपत्ति संपूर्णं श्रीदपुरमिवाभवत् ॥ ३८.५५६{५३} ॥
तदीदृग्भवनं दृष्ट्वा तथोद्यानं मनोरमम् ।
नंदिता निम्वदेवी सा तस्थौ दिव्यसुखान्विता ॥ ३८.५५७{५४} ॥
तदा स नृपतिश्चूडदेव्या व्रतं न धारितम् ।
व्रतसूत्रं विसृष्टं च श्रुत्वातिरुषिताभवत् ॥ ३८.५५८{५५} ॥
(र्म् ४६०)
ततः सो नृपती राजा मंत्रिभिः परिबोधितः ।
महिषीं तां प्रियां भार्यां समेत्येवमभाषत ॥ ३८.५५९{५६} ॥
अरे रे हेतुना केन त्वया न धारितं व्रतम् ।
व्रतसूत्रं कथं छित्वा विसृष्टं तद्वदस्व मे ॥ ३८.५६०{५७} ॥
इति राज्ञोदितं श्रुत्वा चूडदेवी प्रगर्विता ।
स्वामिनंसपि तं भूपमनादृत्य्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.५६१{५८} ॥
ममैतच्छ्रीसमृद्धास्ति गृहे रत्नादि संयुता ।
किं तेन व्रतसूत्रेण व्रतेनापि प्रयोजनम् ॥ ३८.५६२{५९} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा नृपतिः स प्रकोपितः ।
प्रयत्नादपि तां भार्यां बोधयितुं शशाक न ॥ ३८.५६३{६०} ॥
ततः स नृपति राजा तद्व्रतधारणोत्सुकः ।
सखीमेकां समाहूय पुर एवमभाषत ॥ ३८.५६४{६१} ॥
सखी त्वं मे वचः श्रुत्वा गछ निम्ववनेऽधुना ।
निम्वदेव्याः पुरो गत्वा वदस्वैवं समादरात् ॥ ३८.५६५{६२} ॥
स्वामी स नृपती राजा व्रतं चरितुमिछति ।
वसुलक्ष्म्यास्त्वया सार्द्धं तदाशु गम्यतामिति ॥ ३८.५६६{६३} ॥
सा तथेति प्रतिश्रुत्य द्रुतं निम्ववने गता ।
दृष्ट्वोद्यानं मनोरम्यं क्षणं तस्थौ सविस्मया ॥ ३८.५६७{६४} ॥
ततः सा कौतुकाक्रांतहृदया समुपाविशत् ।
तत्र तद्भवनं रम्यं दृष्ट्वा तस्थौ सकौतुका ॥ ३८.५६८{६५} ॥
ततः सा सुचिरं दृष्ट्वा मुदिता विस्मयान्विता ।
निम्वदेव्याः पुरो गत्वा पादौ नत्वैवमब्रवीत् ॥ ३८.५६९{६६} ॥
देवि त्वदन्तिके राज्ञा प्रेषिताहं समागता ।
तद्भवंती प्रभोराज्ञां श्रोतुमर्हति सांप्रतम् ॥ ३८.५७०{६७} ॥
स स्वामी श्रीवसुंधर्य्या व्रतं चरति सप्रियः ।
चूडदेव्या व्रतं सम्यक्परितं न प्रमादतः ॥ ३८.५७१{६८} ॥
तत्त्वया सह स स्वामी व्रतं चरितुमिछति ।
तत्त्वदाहूतये राज्ञा प्रेषिताहं तथात्र हि ॥ ३८.५७२{६९} ॥
तद्भवंती प्रभोराज्ञां शिरो धृत्वा समादरात् ।
तद्व्रतं चरितुं भर्त्त्रा सहाश्वागंतुमर्हति ॥ ३८.५७३{७०} ॥
इति तया समाख्यातं निम्वदेवी निशम्य सा ।
तां चेटीं स्वामिनो दूतीं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.५७४{७१} ॥
सख्यत्र श्रीवसुंधाराव्रतं मया विधार्यते ।
पश्य मे संपदो जाताः श्रीदेवीसंप्रसादतः ॥ ३८.५७५{७२} ॥
तदहं सांप्रतं तत्र नेछामि चरितुं व्रतम् ।
तदर्थागमनेनापि प्रयोजनं न मेऽधुना ॥ ३८.५७६{७३} ॥
तदहं नागमिष्यामि तच्छैतत्कथितं मया ।
नृपतेः पुरतो गत्वा वक्तव्यं नान्यथा त्वया ॥ ३८.५७७{७४} ॥
इति तया समाख्यातं श्रुत्वा चेटी तथेति सा ।
तां राज्ञीं सांजली नत्वा प्रत्याययौ नृपालयम् ॥ ३८.५७८{७५} ॥
तत्र सा नृपतेः पादौ प्रणम्य सांजलिः पुरः ।
उवाचैतत्प्रवृत्तांतं निम्वदेव्या यथोदितम् ॥ ३८.५७९{७६} ॥
तत्तया कथितं श्रुत्वा स राजा विस्मयाहतः ।
(र्म् ४६१)
भूयस्तां चेटिकां दूतीं समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३८.५८०{७७} ॥
भूयोऽपि तत्र गछ त्वं बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
निम्वदेवीं समाहूय सहसानेतुमर्हति ॥ ३८.५८१{७८} ॥
इत्यादिष्टं नरेन्द्रेण श्रुत्वा सा चेटिकापि च ।
नृपतिं तं महाराजं प्रणत्वैवं न्यवेदयत् ॥ ३८.५८२{७९} ॥
किं तत्राहं गमिस्यामि निम्वदेवीह माव्रजेत् ।
यत्सा तत्र महासौख्यं भुक्त्वा तिष्ठति सांप्रतम् ॥ ३८.५८३{८०} ॥
यत्तस्या भवनं रम्यं प्रासादं भवतेऽधुना ।
सर्वसंपत्तिसंपूर्णं श्रीदस्येव किमुच्यते ॥ ३८.५८४{८१} ॥
उद्यानेऽपि मनोरम्याः पुष्करिण्यः समुद्भवाः ।
नानावृक्षाश्च संजाताः फलपुष्पसमन्विताः ॥ ३८.५८५{८२} ॥
किमत्र वहिमोक्तेन दिव्यश्री संपदान्वितम् ।
यदि तदिछसि द्रष्टुं तत्र गत्वाभिलोकय ॥ ३८.५८६{८३} ॥
एवं तयोदितं श्रुत्वा स राजा तृषितान्वितः ।
तथा तद्भवनं द्रष्टुं सहसा गंतुमैछत ॥ ३८.५८७{८४} ॥
ततः स नृपती राजा सखिमंत्रिजनैः सह ।
यानारूढो व्रजन्स्तत्र निम्ववने उपासरत् ॥ ३८.५८८{८५} ॥
तत्रोद्यानं मनोरम्यं सर्ववृक्षाः समन्वितम् ।
पुष्करिणीश्च दूरात्स राजाद्राक्षीन्मनोहराः ॥ ३८.५८९{८६} ॥
भवनं च मनोरम्यं प्रासादं दिव्यकल्पितम् ।
दृष्ट्वा स मुदितो राजा स शीघ्रं द्वारान्तिके ययौ ॥ ३८.५९०{८७} ॥
तन्नृपं समुपायातं दृष्ट्वा देव्याः सखी द्रुतम् ।
पुरतः सहसोपेत्य समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.५९१{८८} ॥
देवी प्रसीद यद्भर्त्ता स्वामीह स्वयमागतः ।
तद्भवंती प्रसन्नास्या दर्शनं दातुमर्हति ॥ ३८.५९२{८९} ॥
इति सख्योदितं श्रुत्वा निम्वदेवी प्रहर्षिता ।
सहसोत्थाय पर्यङ्कं प्राज्ञपयत्सुकोमलम् ॥ ३८.५९३{९०} ॥
तत्र स भूपती राजा प्रविश्य मंदिरे चरन् ।
तां देवीं समुपामंत्र्य प्रययौ सहिते जनैः ॥ ३८.५९४{९१} ॥
तत्र तं प्रभुमायातं निम्वदेवी समीक्ष्य सा ।
सहसोत्थाय पश्यंती ननाम चरणे प्रभोः ॥ ३८.५९५{९२} ॥
तत्र स प्रभुरालोक्य तां भार्यां श्रीसमांशिकाम् ।
सर्वत्र कुशलं प्रश्नं कृत्वासने समाश्रयत् ॥ ३८.५९६{९३} ॥
तत्र तां श्रीसमाकारं निम्वदेवीं निरीक्ष्य सः ।
राजा प्रभुः स्वयं धृत्वा सहासने न्यवेशयत् ॥ ३८.५९७{९४} ॥
ततस्तौ दंपती तत्र सहासने समाश्रितौ ।
परस्परं समाश्रित्य निषेदतुः प्रमोदितौ ॥ ३८.५९८{९५} ॥
ततः स नृपती स्वामी सकौतुकप्रमोदितः ।
तां भार्यां श्रीसमानांशं दृष्ट्वैवं पर्यपृछत ॥ ३८.५९९{९६} ॥
कथं ते भवनं रम्यं प्रासादं भवनेऽधुना ।
उद्यानं च मनोरम्यं जायते तद्वदस्व मे ॥ ३८.६००{९७} ॥
इति पृष्टे नरेंद्रेण निम्वदेवी विनोदिता ।
तं प्रभुं सांजलिर्नत्वा समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.६०१{९८} ॥
(र्म् ४६२)
शृणु स्वामिन्महाराज यदि श्रोतुं त्वमिछसि ।
तथाहं कथयिष्यामि यन्मे संपत्प्रजायते ॥ ३८.६०२{९९} ॥
प्रत्यहं यत्त्वया दत्तं तद्भोग्यं याचितुं सखी ।
अमुष्मिन् दिवसे तत्र मयेयं प्रेषिताचरत् ॥ ३८.६०३{१००} ॥
तत्रेयं सहसा गत्वा प्रासादैकांतमाश्रिता ।
तदा वातायनात्क्षिप्तं व्रतसूत्रमधोऽपतत् ॥ ३८.६०४{१} ॥
तद्दृष्ट्वैवं सखी गृह्य किमिदमिति वीक्ष्य सा ।
विस्मिता सहसागत्वा ममाग्रे समदर्शयत् ॥ ३८.६०५{२} ॥
तद्दृष्ट्वायं मया पृष्टा त्यक्त्वाहारमिदं कुतः ।
सूत्रमादाय प्रैषि त्वं तत्कथमुच्यतामिति ॥ ३८.६०६{३} ॥
तथेयं परिपृष्टा मे विस्तरेणैवमब्रवीत् ।
स्वामिनि यदि ते श्रोतुं वांछास्ति श्रूयतामिति ॥ ३८.६०७{४} ॥
प्रत्यहं स्वामिनाहारं दत्तं तद्याचितुं तदा ।
तत्र राजकुले देव्या व्रतोत्साहं शृणोम्यहम् ॥ ३८.६०८{५} ॥
तद्व्रतशब्दमाकर्ण्य तत्रैकांते समाश्रिता ।
तदा वातायनात्क्षिप्तं सूत्रं पतति मे मम ॥ ३८.६०९{६} ॥
तदिदं सूत्रमालोक्यमिति विस्मयान्विता ।आलोक्य किमिति?
त्यक्त्वाहारमिदं सूत्रमादाय सहसा व्रजे ॥ ३८.६१०{७} ॥
इत्युक्त्वेयं सखी मेऽग्रे उपस्थायाप्यदर्शयत् ।
व्रतसूत्रं तदालोक्य नत्वागृह्नान्मुदादरात् ॥ ३८.६११{८} ॥
ततश्चेयं सखि दृष्ट्वा प्रेम्ना हितार्थवांछिनी ।
मातेवानुनयं कृत्वा ममाग्रे एवमब्रवीत् ॥ ३८.६१२{९} ॥
भवंत्यपि तथा श्रद्धाभक्तिमात्रेण सर्वदा ।
श्रीदेवीं मनसा ध्यात्वा स्मृत्वाराध्य व्रतं चर ॥ ३८.६१३{१०} ॥
इत्यस्या वचनं श्रुत्वा तथाहं भक्तिमात्रतः ।
श्रीदेवीं मनसा ध्यात्वा स्मृत्वाराध्याचरं व्रतम् ॥ ३८.६१४{११} ॥
तदैका ज्यायसी वृद्धा मातामही तवागता ।
इत्याख्याय शनैरत्र ममाग्रे समुपागता ॥ ३८.६१५{१२} ॥
मयापि सादरेणात्र नत्वासने निवेशिता ।
ततश्च मां समालोक्य कुशलं समपृछत ॥ ३८.६१६{१३} ॥
ततश्चासौ परिज्ञाय मयात्र व्रतसाधनम् ।
किं व्रतं सध्यते वत्स इति मां पर्यपृछत ॥ ३८.६१७{१४} ॥
ततस्तां सांजलिर्नत्वा न्यवेदयन् समादरात् ।
मातामहि नु मे किं चिदपि द्रव्यं न विद्यते ॥ ३८.६१८{१५} ॥
तदहं श्रद्धया भक्तिभावमात्रेण सादरम् ।
श्रीदेवीं मनसा ध्यात्वा स्मृत्वाराध्य व्रतं चरे ॥ ३८.६१९{१६} ॥
इति मयोदितं श्रुत्वा सा वृद्धा परिमोदिता ।
तद्व्रतविधिपुण्यानि यथा क्रममुपादिशत् ॥ ३८.६२०{१७} ॥
तदुपादिष्टमाकर्ण्य मुदिता संप्रमोदिता ।
सांजलिस्तन्पदाब्जेऽहं नत्वा तिष्ठमधोमुखः ॥ ३८.६२१{१८} ॥
तदा सा तज्ज्यायसी रूपं त्यक्त्वात्र च क्षणादपि ।
श्रीदेवीमूर्त्तिमाधाय सगणां समदर्शयत् ॥ ३८.६२२{१९} ॥
(र्म् ४६३)
अतोऽहं सहसोत्थाय दृष्ट्वा तां श्रीवसुंधराम् ।
गणवृतां समालोक्य यथाशक्ति समर्च्यम् ॥ ३८.६२३{२०} ॥
ततः सा श्रीमहदेवी मद्भक्तिपरितोषिता ।
सगणा मे वरं दत्वा व्यवधानमितोऽव्रजत् ॥ ३८.६२४{२१} ॥
ततस्तस्या महालक्ष्म्या कृपादृष्टिप्रसादतः ।
इदं मे भवनं रम्यं प्रासादं भवते क्षणात् ॥ ३८.६२५{२२} ॥
उद्यानं च मनोरम्यं नानापुष्पफलद्रुमैः ।
पद्मोत्पलादि पुष्पाढ्याः पुष्करिण्यो चोद्भवाः ॥ ३८.६२६{२३} ॥
सधातुरत्नजातादि सर्वद्रव्याभिपूरितम् ।
कोष्ठागारं समुद्भूतं सवस्त्रालंकारपूरितम् ॥ ३८.६२७{२४} ॥
सर्वव्रीहिसमापूर्णं षड्ररद्रव्यपूरितम् ।
घृतदधिमधुक्षीरमोदकादिप्रपूरितम् ॥ ३८.६२८{२५} ॥
विविधपानभोज्यानि पट्टपुष्पासनानि च ।
फलपुष्पादि भोग्यानि संजायंते क्षणादिह ॥ ३८.६२९{२६} ॥
ईदृशी महती संपत्समुद्भूता मम क्षणात् ।
तत्सर्वं श्रीमहादेव्याः प्रसादादपि नान्यथा ॥ ३८.६३०{२७} ॥
इति विज्ञाय राजेन्द्र तस्या देव्याः सदा मुदा ।
श्रद्धया शरणं गत्वा व्रतं चरितुमर्हति ॥ ३८.६३१{२८} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन सर्वदा सद्गतीं व्रजेः ।
यावद्भवं व्रजेर्नैव दुर्गतीं च कदा चन ॥ ३८.६३२{२९} ॥
सद्गतौ सत्सुखान्येव लब्धो सदा शुभे चरन् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा बोधिचर्यां चरेत्क्रमात् ॥ ३८.६३३{३०} ॥
ततः पारमिताः सर्वाः पूरयित्वा यथाक्रमात् ।
स्वयं चरं परां चापि बोधिमार्गे नियोजयेत् ॥ ३८.६३४{३१} ॥
ततो मारगणान् सर्वां जित्वा शुद्धत्रिमंडलः ।
अर्हन् संबोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयात् ॥ ३८.६३५{३२} ॥
इति तया महादेव्याः समुपादिष्टमत्र मे ।
तच्छ्रुत्वा सर्वदा स्वामि मनोऽतिरोचते व्रतम् ॥ ३८.६३६{३३} ॥
तदहं सर्वदा तस्याः श्रीदेव्याः शरणं गता ।
श्रद्धया भक्तिभावेन चरिष्यामि व्रतं प्रभो ॥ ३८.६३७{३४} ॥
तथा भवानपि स्वमिञ्छ्रीदेव्याः शरणं गतः ।
श्रद्धाभक्तिप्रसन्नात्मा व्रतं चरितुमर्हति ॥ ३८.६३८{३५} ॥
इति भार्योदितं श्रुत्वा स राजाभ्यनुमोदितः ।
तथा सदा महादेव्या व्रतं चरितुमैछत ॥ ३८.६३९{३६} ॥
तत्रैवं स महीपालो निम्वदेव्या तया सह ।
यथाकामं सुखं भुक्त्वा तस्थौ क्रीडन् यथेछया ॥ ३८.६४०{३७} ॥
एवं क्रीडन् स राजेन्द्रो निम्वदेव्या सहारतः ।
तत्रानंदसुखोत्साहैर्न्युवास राज्यनिस्पृतः ॥ ३८.६४१{३८} ॥
तत्रैवं तं महीपालं निम्वदेव्या सह स्थितम् ।
चूडदेवी समाकर्ण्य चुकोपातिप्ररोषिता ॥ ३८.६४२{३९} ॥
ततः सा चूडदेवी तं स्वामिनं तत्र संस्थितम् ।
स्वयं गत्वा समाक्रम्य संमानयितुमैछत ॥ ३८.६४३{४०} ॥
ततः सा क्रोधिता चण्डी चूडदेवी प्रधाविता ।
व्रजंती सहसा तत्र निम्ववन उपासरत् ॥ ३८.६४४{४१} ॥
(र्म् ४६४)
तत्र तद्व्रतनिर्माल्यप्रक्षिप्तः पुष्पसंकुलम् ।
स्थानं सातिप्रकोपांधा लंघित्वा सहसाचरत् ॥ ३८.६४५{४२} ॥
तल्लंघितातिपापेन सा देवी तत्क्षणादपि ।
कोलमुखी महाघोररूपाविछंदिता भवत् ॥ ३८.६४६{४३} ॥
तत्र तां सहसायातां लोकान् दृष्ट्वा भयोत्थिताः ।
कोलमुखी प्रविष्टेति शब्दं कृत्वा विचेरिरे ॥ ३८.६४७{४४} ॥
तद्विरावं जनाः सर्वे श्रुत्वा तत्र समुत्थिताः ।
कोलाहलमहाशब्दं प्रकुर्वन्त उपाद्रुवन् ॥ ३८.६४८{४५} ॥
तत्कोलाहलं शब्दं श्रुत्वा संत्रसिताशया ।
परायित्वा ततोऽन्यत्र प्रदुद्राव वनांतरे ॥ ३८.६४९{४६} ॥
तत्रैका विभ्रमंती सा दैवसंप्रेरिता वने ।
निर्जने दुर्गमेऽरण्ये परिखिन्नाप्यधावत ॥ ३८.६५०{४७} ॥
तथा सा दूरतो गत्वा प्राद्राक्षीत्सरसी द्वयम् ।
दृष्ट्वा सा तत्र तृष्णार्त्ता जलं पातुमुपाचरत् ॥ ३८.६५१{४८} ॥
तदा ते सरसी युद्धं परस्परं प्रचक्रतुः ।
दृष्ट्वा सा विस्मिताऽपीत्वा जलं तस्थौ सविस्मया ॥ ३८.६५२{४९} ॥
तत्र ते सरसी दृष्ट्वा तां कोलवदनां स्त्रियम् ।
कुत्र गंतुमिहैषि त्वमित्येवं पर्यपृछताम् ॥ ३८.६५३{५०} ॥
तत्पृष्टं सा समाकर्ण्य सा शंकविस्मयाहता ।
किमेतदिति संचिंत्य क्षणं तस्थौ विमोहिता ॥ ३८.६५४{५१} ॥
तत्र सा दैवयोगेन प्रतिलभ्य सुचेतनाम् ।
किं मयात्रापि वक्तव्यमिति ध्यात्वा व्यचिंतयत् ॥ ३८.६५५{५२} ॥
हा कथमिह प्राप्ताहं भ्रमामि निर्जने वने ।
किं मया प्रकृतं पापं येन भ्रष्टा चराम्यहम् ॥ ३८.६५६{५३} ॥
हा किं कुर्यां क्व गछेयं सहायैकापि मेऽस्ति न ।
सर्वथात्र विनष्टास्मि को मां रक्षेदिहाऽधुना ॥ ३८.६५७{५४} ॥
इति चिंताविषण्णा सा तस्थौ तत्र निराशिता ।
ततः सा दैवयोगेन सस्मार श्रीवसुंधराम् ॥ ३८.६५८{५५} ॥
तद्देवीस्मृतिपुण्येन सा कर्मभाविनी सुधीः ।
यत्स्वयं प्रकृतं कर्म तत्सर्वं पर्य्यबुध्यताम् ॥ ३८.६५९{५६} ॥
हा मया दुर्धिया तत्र सम्यन्न धारितं व्रतम् ।
एतत्पापेन नूनं मे जातेऽयमीदृशी विपत् ॥ ३८.६६०{५७} ॥
तदत्र किं करिष्यामि कोलमुखी यतोऽस्म्यहम् ।
तत्तत्र कथमेवं हि प्रतियायं नृपालयम् ॥ ३८.६६१{५८} ॥
यच्चाहं दुर्मतिर्दुष्टा स्वकृतपापभागिनी ।
तद्दैवप्रेषिता ह्यत्र भ्रमामि निर्जने वने ॥ ३८.६६२{५९} ॥
तदत्र किं चरेयाहं जीवितेऽपि न मे रुचिः ।
सर्वेषामपि जंतूनां सर्वत्र मरणं ध्रुवम् ॥ ३८.६६३{६०} ॥
इति मत्वाहमत्रापि निरपेक्षः स्वजीविते ।
श्रीदेव्या दर्शनं कर्त्तुं स्मृत्वा गछेय सांप्रतम् ॥ ३८.६६४{६१} ॥
इति निश्चित्य सा राज्ञी चूडदेवी समुद्यता ।
श्रीदेव्या दर्शनं कर्तुं स्मृत्वा चरितुमैछत ॥ ३८.६६५{६२} ॥
ततः सा चूडदेवी ते सरसी द्वे समीक्ष्य च ।
(र्म् ४६५)
उपेत्य तज्जलं पीत्वा तीरे स्थित्वैवमब्रवीत् ॥ ३८.६६६{६३} ॥
सरसी यदहं मूढा दुर्मती मंदभागिनी ।
तच्छ्रीवसुंधरां देवीं द्रष्टुमिहाव्रजामि हि ॥ ३८.६६७{६४} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा पुष्करिण्यावुभेऽपि ते ।
तां राज्ञीं समुपामंत्र्य नृगिरैवमभाषताम् ॥ ३८.६६८{६५} ॥
साधु साधु महाभागे व्रजास्तु मंगलं तव ।
पुन नौ वचसा देवीमेवं पृछ त्वमादरात् ॥ ३८.६६९{७} ॥
केनावां हेतुना युद्धं कृत्वा तिष्ठावहे सदा ॥ ३८.६७०{८} ॥
इत्येतत्कथितं ताभ्यां श्रुत्वा राज्ञी तथेति सा ।
प्रतिज्ञाय तत्रान्यत्र स्वदैवप्रेषिताचरत् ॥ ३८.६७१{९} ॥
तत्रारण्ये भ्रमंती सा किं चिद्दूरं गता ततः ।
महांतं शूकरं घोरं ददर्श भीषणाकृतिम् ॥ ३८.६७२{१०} ॥
तत्र सा दूरतः स्थित्वा पश्यंस्तं भीमशूकरम् ।
मात्रा तिष्ठ व्रजान्यत्र सहसेति तमब्रवीत् ॥ ३८.६७३{११} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा स शूकरः समुत्थितः ।
सहसोपेत्य तां राज्ञीं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.६७४{१२} ॥
का त्वं कुत इहायासि कुत्र गंतुं प्रधावसि ।
एकाकिनी कथं भ्रांतो वन एतद्वदस्व मे ॥ ३८.६७५{१३} ॥
इति तेनोदितं श्रुत्वा सा देवी प्रतिचित्रिता ।
शनैरुपेत्य तं प्रेतं संपश्यन्नेवमब्रवीत् ॥ ३८.६७६{१४} ॥
सूर्योदयनरेन्द्रस्य भार्याहं महिषी प्रिया ।
श्रीदेव्या दर्शनं कर्तुं वांछंतीह समाव्रजे ॥ ३८.६७७{१५} ॥
इति तद्गदितं श्रुत्वा शूकरः सोऽतिविस्मितः ।
तां देवीं समुपाश्रित्य पश्यन्नेवमभाषत ॥ ३८.६७८{१६} ॥
साधु साध्वि महाभागे व्रजास्तु ते सुमंगलम् ।
तां श्रीभगवतीदेवीं मन्नाम्ना प्रणमादरात् ॥ ३८.६७९{१७} ॥
भूयो मे वचसा साध्वी तां देवीं परिपृछताम् ।
केनाहं शूकरीभूतस्तिष्ठामीति भवंत्यपि ॥ ३८.६८०{१८} ॥
एतत्तत्कथितं श्रुत्वा चूडदेवी तथेति सा ।
प्रतिज्ञाय ततोऽन्यत्र व्रजंती सहसाचरत् ॥ ३८.६८१{१९} ॥
तत्र सूचीमुखप्रेतमस्थिकायं महोदरम् ।
स्वकेशरोमसंछन्नमपश्यद्दूरतो वने ॥ ३८.६८२{२०} ॥
तत्र स प्रेत आलोक्य तां देवीं समुपागताम् ।
सहसोपेत्य संपश्यन् पुरस्थ एवमब्रवीत् ॥ ३८.६८३{२१} ॥
को त्वं कुत इहायासि कुत्र गंतुमिहागता ।
निःसहाया कथं भ्रांता चरते तद्वदस्व मे ॥ ३८.६८४{२२} ॥
इति तत्कथितं श्रुत्वा सा देवी विस्मयान्विता ।
शनैरुपेत्य तं प्रेतं पश्यंत्येवमवोचत ॥ ३८.६८५{२३} ॥
सूर्योदयमहीभर्त्तु भार्याहं महिषी सती ।
श्रीदेव्या दर्शने गंतुं पथानेनाव्रजामि हि ॥ ३८.६८६{२४} ॥
इति तदुदितं श्रुत्वा स प्रेतोऽतिविचित्रितः ।
तां देवीं सांजलिर्नत्वा पुर एवमवोचत ॥ ३८.६८७{२५} ॥
साधु साध्वि महाभागे चरास्तु ते सुभद्रकम् ।
तां श्रीभगवतीलक्ष्मीं मन्नाम्ना प्रणमादरात् ॥ ३८.६८८{२६} ॥
भूयोऽपि वचसा मे तां श्रीदेवीं परिपृछतु ।
(र्म् ४६६)
केनाहं पापकेनैवं तिष्ठामि दुःखभागिनी ॥ ३८.६८९{२७} ॥
एतत्तत्कथितं श्रुत्वा चूडदेवी तथेति सा ।
प्रतिश्रुत्य गतान्यत्र प्राद्राक्षीद्दशपापिनः ॥ ३८.६९०{२८} ॥
तेऽपि तां समुपायातां दृष्ट्वोपेत्येवमब्रुवन् ।
का त्वं कुत इहायासि कुत्र गंतुं च तद्वद ॥ ३८.६९१{२९} ॥
इति तैर्गदितं श्रुत्वा सा देवी समुपास्थिता ।
तान् सर्वान् पापिनो दृष्ट्वा पुर एवमभाषत ॥ ३८.६९२{३०} ॥
सूर्योदयनरेन्द्रस्य भार्याहं महिषी प्रिया ।
श्रीदेव्या दर्शने गंतुं पथानेनाव्रजाम्यहम् ॥ ३८.६९३{३१} ॥
इति तद्गदितं श्रुत्वा सर्वे ते दशपापिनः ।
कृतांजलिपुटा नत्वा तां देवीमेवमब्रुवन् ॥ ३८.६९४{३२} ॥
साधु देवी महाभागे प्रव्रजास्तु जयं तव ।
अस्माकं प्रकृतं पापं तां देवीं परिपृछतु ॥ ३८.६९५{३३} ॥
इति तद्देशितं श्रुत्वा चूडदेवी तथेति सा ।
ततोऽन्यत्र व्रजंत्येवं ददर्श कृष्णपंनगम् ॥ ३८.६९६{३४} ॥
तत्र स कृष्णसर्पस्तामालोक्य समुपागताम् ।
सहसा समुपाक्रम्य विषाग्निनात्यतापयत् ॥ ३८.६९७{३५} ॥
ततः सा मूर्छिता देवी चिरात्स्वयं समुत्थिता ।
तां श्रीवसुंधरां स्मृत्वा तत्र तस्थौ क्षणं तथा ॥ ३८.६९८{३६} ॥
ततः सा सुंदरीरूपा त्यक्तकोलमुखाभवत् ।
कालसर्पः स तामाह का त्वं कुतः समागता ॥ ३८.६९९{३७} ॥
चूडदेवी ततः प्राह सूर्योदयप्रियास्म्यहम् ।
श्रीदेवीदर्शनार्थं तु आगता मान्यथ फणि ॥ ३८.७००{३८} ॥
ततः पातकमुक्ता सा प्रचरंती बुभुक्षिता ।
बीजपूरकमालोक्य तदादातुमुपाचरत् ॥ ३८.७०१{३९} ॥
तत्र तत्फलमालोक्य हस्ताभ्यां सहसाग्रहीत् ।
तस्य हि दैवयोगेन तत्फलं न व्यमुंच्यत ॥ ३८.७०२{४०} ॥
तत्र सा तत्फले लग्नहस्ता तस्थौ तथा क्षणम् ।
ततः सा त्रसिता दृष्ट्वा न गृह्नामीति चावदत् ॥ ३८.७०३{४१} ॥
एतदुक्ते भुजौ तस्यास्तत्फलं सहसात्यजत् ।
ततः सा विस्मितान्य्र भ्रमंती दूरतोऽव्रजत् ॥ ३८.७०४{४२} ॥
ततः सा दूरतो नद्याः शब्दं श्रुत्वा प्रधाविता ।
स्वदैवप्रेषिता तत्र तीरमवापतत्क्षणात् ॥ ३८.७०५{४३} ॥
तत्र सा तज्जलं पातुं सहसा समुपाचरत् ।
तत्र सा तज्जलं पीत्वा स्नात्वा चैव समाश्रयत् ॥ ३८.७०६{४४} ॥
तत्र सा दूरतः पूर्णहेमघटशिरोवहाः ।
सुरांगणाः सुभद्रांगा ददर्श समुपागताः ॥ ३८.७०७{४५} ॥
तत्र सा ताः समालोक्य सहसोपेत्य सांजलिः ।
प्रणत्वा समुपासीना समीक्ष्यैवमपृछत ॥ ३८.७०८{४६} ॥
अहो भाग्यं मया लब्धं यद्भवत्यात्र दर्शिता ।
तद्दृष्ट्वा कृपया सर्वा स्नातुमर्हन्ति सर्वथा ॥ ३८.७०९{४७} ॥
भवंत्योऽमृतसंपूर्णहैमघटशिरोवहाः ।
कुत्र गंतुं चरंत्यत्र सत्यमेतद्वदंतु मे ॥ ३८.७१०{४८} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा तासामेका प्रधानिका ।
सालोक्य चूडदेवीं तां समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.७११{४९} ॥
(र्म् ४६७)
भद्रे त्वं न जानासि या श्रीदेवी वसुंधराः ।
तस्या इमेऽमृता पूर्णा नीयंते स्नपने घटाः ॥ ३८.७१२{५०} ॥
देवीस्नानोदकैः सर्वैरेषा नदी वहत्यपि ।
एतन्नद्यमृतेनात्र नेत्रे प्रक्षाल्य दृश्यताम् ॥ ३८.७१३{५१} ॥
एवं देव्या तयादिष्टं चूडदेवी निशम्य सा ।
तथेत्यभ्यनुमोदंती तथा कर्तुं समैछत ॥ ३८.७१४{५२} ॥
ततः सा तन्नदीतीरे स्थित्वामृतेन चक्षुषी ।
संप्रक्षाल्य ततः सस्ने पपौ तदमृतं मुदा ॥ ३८.७१५{५३} ॥
ततो निर्मुक्तपापा सा चूडदेवी पवित्रिता ।
सुदृष्टिरभवत्तत्र समंताप्रतिहतेक्षणः ॥ ३८.७१६{५४} ॥
तत्रस्था चूडदेवी सा प्राद्राक्षीत्तत्क्षणादपि ।
श्रीवसुधां महादेवीं सगणां मण्डलास्थिताम् ॥ ३८.७१७{५५} ॥
तत्र तां श्रीमहादेवीं दृष्ट्वा सा प्रतिमंडिता ।
सहसा सांजलिर्नत्वा पश्यंती समुपाचरत् ॥ ३८.७१८{५६} ॥
तत्र सा समुपेत्याशु कृत्वा प्रदक्षिणां मुदा ।
सगणां स महादेवीं प्रणनाम कृतांजलिः ॥ ३८.७१९{५७} ॥
ततः सा श्रीमहादेवी चूडदेवीं समीक्स्य ताम् ।
स्वागतासि समेहि त्वमित्येवं समभाषत ॥ ३८.७२०{५८} ॥
एवं देव्या तयादिष्टं चूडदेवी निशम्य सा ।
सांजलिरश्रु मोचंती देव्याः पादाम्बुजेऽपतत् ॥ ३८.७२१{५९} ॥
ततः सा श्रीवसुंधारा महादेवी विलोक्य ताम् ।
पादाब्जे पतितां धृत्वा समाश्वास्यैवमादिशत् ॥ ३८.७२२{६०} ॥
भागिनि भद्र उत्तिष्ठ धैर्यमालंव्य पश्यताम् ।
मा विषीद प्रसीदात्र पूरयामि तवैहितम् ॥ ३८.७२३{६१} ॥
एतत्तया महादेव्या समादिष्टं निशम्य सा ।
चूडदेवी प्रसन्नास्या प्रणत्वैवं न्यवेदयत् ॥ ३८.७२४{६२} ॥
भगवति जगद्भर्त्ति वसुधारे महेश्वरि ।
भवत्याः शरणं यामि क्षमस्व मेऽपराधताम् ॥ ३८.७२५{६३} ॥
प्रसीद मे महादेवि कृपानुग्रहतां कुरु ।
यन्मया प्रकृतं पापं तत्सर्वं क्षंतुमर्हति ॥ ३८.७२६{६४} ॥
यदेतद्दूरतो चाहं समायातास्म्यविघ्नतः ।
तद्भवत्याः प्रसादेन नान्यथेति हि मन्यते ॥ ३८.७२७{६५} ॥
तदिह ते महादेव्या श्रद्धया शरणास्थिता ।
व्रतं चरितुमिछामि तत्प्रसीद कृपानिधे ॥ ३८.७२८{६६} ॥
इति तयार्थितं श्रुत्वा सा श्रीदेवी वसुंधरा ।
तां श्रद्धाभिसंशुद्धां समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३८.७२९{६७} ॥
साधु वत्से पुनर्गत्वा स्वपुरे स्वामिना सह ।
आचार्येण यथादिष्टं व्रतं कुरु समाहित ॥ ३८.७३०{६८} ॥
तदा तत्र गृहे तेऽहं स्वयमागत्य संस्थिता ।
करिष्यामि सदा भद्रं सर्वत्र निरुपद्रवम् ॥ ३८.७३१{६९} ॥
तदा ते सर्वदा गेहे देहे च मंगलं भवेत् ।
ततः सर्वार्थसंपत्तिः परिवृद्धाः सुसंस्थिता ॥ ३८.७३२{७०} ॥
ततस्तदर्थमादाय देहेऽर्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरस्व सर्वदा शुभे ॥ ३८.७३३{७१} ॥
(र्म् ४६८)
तथा संपारपूर्य त्वं सर्वाः पारमिताः क्रमात् ।
त्रिविधां बोधिमासाद्य संबुद्धपदमाप्स्यसि ॥ ३८.७३४{७२} ॥
एतद्देव्या समादिष्टं चूडदेवी निशम्य सा ।
तथेत्यभ्यनुमोदंती प्रत्यश्रोषीत्प्रणामिता ॥ ३८.७३५{७३} ॥
ततः सा चूडदेवी च तां श्रीदेवीं वसुंधराम् ।
सुप्रसन्ना समानम्य समीक्ष्यैवं न्यवेदयत् ॥ ३८.७३६{७४} ॥
यन्मार्गस्थितैर्लोकैः संदर्शितं वचोऽस्ति मे ।
ददेहं प्रष्टुमिछामि भगवति समादिश ॥ ३८.७३७{७५} ॥
मार्गेऽहं सरसी दृष्ट्वा जलं पातुमुपाचरम् ।
तदा ते सरसी युद्धं प्राकुर्वतां परस्परम् ॥ ३८.७३८{७६} ॥
ततस्ते विग्रहांते मां दृष्ट्वैवं पर्यपृछताम् ।
कुत्र गंतुमिहायासि तत्सत्यं कथ्यतामिति ॥ ३८.७३९{७७} ॥
तच्छ्रुत्वा विस्मयाक्रांतहृदयाहं विलोक्य ते ।
श्रीदेवीदर्शनं गंतुमिहैमीत्यवदमपि ॥ ३८.७४०{७८} ॥
एवं मयोदितं श्रुत्वा सरसी त उभेऽपि च ।
मां स कृतांजलिर्नत्वा समीक्ष्यैवमभाषताम् ॥ ३८.७४१{७९} ॥
यदावां विग्रहं नित्यं कृत्वा तिष्ठावहे मिथः ।
तन्नो पापेन केनेति श्रीदेवीं परिपृछतु ॥ ३८.७४२{८०} ॥
किं ताभ्यां प्रकृतं पापं यदेवं विग्रहं मिथः ।
कृत्वा ते तिष्ठतो देवि तत्समादेष्टुमर्हति ॥ ३८.७४३{८१} ॥
इति तयोदितं श्रुत्वा सा श्रीदेवी वसुंधरा ।
समीक्ष्य चूडदेवीं तां समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३८.७४४{८२} ॥
भगिन्यौ तौ पुराभूतं भोजने समये सदा ।
आक्रुष्य विग्रहं कृत्वा प्रतिक्षेपं प्रचक्रतुः ॥ ३८.७४५{८३} ॥
तेन पापेन तौ द्वेऽपि सरसी भूत्वा परस्परम् ।
सर्वदा विग्रहं कृत्वा तिष्ठतः सांप्रतं तथा ॥ ३८.७४६{८४} ॥
एवं तयोः पुरः प्रोक्त्वा चित्ते त्वं परिबोधय ।
एतच्छ्रुत्वैव ते वाक्यं पापान्मुक्त्वै च्यतो दिवम् ॥ ३८.७४७{८५} ॥
ततोऽसौ चूडदेवी च नत्वा तां श्रीवसुंधराम् ।
सांजलिः सुप्रसन्नात्मा समीक्ष्येवं न्यवेदयत् ॥ ३८.७४८{८६} ॥
भूयोऽपि श्रीमहादेवि शूकरो दृश्यते पथि ।
सोऽपि मां समुपायातं दृष्ट्वैवं पर्यपृछत ॥ ३८.७४९{८७} ॥
कुत्र गंतुमिहायासि वदस्वेति निशम्य तत् ।
श्रीदेवीदर्शने गंतुमिहैमीत्यवदमहम् ॥ ३८.७५०{८८} ॥
ततः स शूकरश्चाहं प्ररुदत्पुरातो मम ।
किं मया प्रकृतं पापमिति देव्यभिपृछ्यताम् ॥ ३८.७५१{८९} ॥
किं तेन प्रकृतं पापं पुरा कुत्र कदा कथम् ।
तत्सर्वं समुपादिश्य प्रबोधयतु मे मनः ॥ ३८.७५२{९०} ॥
इति तत्पृछितं श्रुत्वा सा श्रीदेवी वसुंधरा ।
समीक्ष्य चूडदेवीं तां समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.७५३{९१} ॥
भण्डागारी पुराभूत्स विश्वासघातकः कुधीः ।
जनेभ्यो भोजनं किं चिद्दत्वा सर्वं गृहेऽनयत् ॥ ३८.७५४{९२} ॥
(र्म् ४६९)
एतत्पापविपाकेन भवति शूकरोऽधुना ।
एतत्मया यथाख्यातं तथा तस्य पुरो वद ॥ ३८.७५५{९३} ॥
स त्वत्कथितमाकर्ण्य पापमुक्तो दिवं व्रजेत् ॥ ३८.७५६{९४} ॥
इति देव्या समादिष्टं चूडदेवी निशम्य सा ।
तथेति प्रतिविज्ञप्य पुनरेवं न्यवेदयत् ॥ ३८.७५७{९५} ॥
पुनर्मार्गे मया दृष्टः प्रेतः सूचीमुखो महान् ।
किं तेन प्रकृतं पापं तव देवि समादिश ॥ ३८.७५८{९६} ॥
इति तत्कथितं श्रुत्वा सा श्रीदेवी महेश्वरी ।
समीक्ष्य चूडदेवीं तां समामंत्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३८.७५९{९७} ॥
पुरा स ब्राह्मणो विद्वान् वेदविद्वादसंरतः ।
सिद्धांतवादिनो बौद्धान् प्रतिक्षिप्याभिनिंदयन् ॥ ३८.७६०{९८} ॥
लोभेर्ष्यामदमात्सर्यपरीतात्मा हि मानिकः ।
आगृहीतपरिष्कारः स्वार्थातिलालसः कुधीः ॥ ३८.७६१{९९} ॥
परेभ्यो दत्तमालोक्य लोभातिकलुषाशयः ।
स छिद्रवचसाक्रुष्य बौद्धे दानं न्यवारयत् ॥ ३८.७६२{१००} ॥
सद्धर्मश्रावकान् सर्वान् दृष्ट्वा स दुरिताशयः ।
प्रदुष्टवचसाक्षिप्य निंदयन् प्रत्यवारयत् ॥ ३८.७६३{१} ॥
किं तेन न कृतं पापं सद्धर्मविघ्नकारिणा ।
त्रिरत्नभजनोत्साहविघाताभ्यनुरागिना ॥ ३८.७६४{२} ॥
एतत्पापविपाकेन ब्राह्मणः स दुराशयः ।
सूचीमुखो महाकायः प्रेतो भवति सांप्रतम् ॥ ३८.७६५{३} ॥
एतन्मया यथाख्यातं तथा तस्य पुरो वद ।
एतत्ते कथितं श्रुत्वा स्मृतिमान् स सुधीर्भवेत् ॥ ३८.७६६{४} ॥
ततः स स्वकृतं पापं सर्वं स्मृत्वादिशन् स्वयम् ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा समिछेच्चरितुं शुभे ॥ ३८.७६७{५} ॥
ततो विमुक्तपापः स परिशुद्धाशयः सुधीः ।
नमो बुद्धाय धर्माय संघायेति वदन् भजेत् ॥ ३८.७६८{६} ॥
ततस्तत्प्रेतलोकात्स समुत्थाय विकल्पकः ।
प्रेताशयं परित्यज्य ततोऽपि हि दिवं व्रजेत् ॥ ३८.७६९{७} ॥
इति तस्या महादेव्या समादिष्टं निशम्य सा ।
चूडदेवी प्रसन्नास्या पुनरेवं न्यवेदयत् ॥ ३८.७७०{८} ॥
भूयोऽपि पथि भो देवि दृश्यते दुःखिता मया ।
किं किं तैः प्रकृतं पापं तत्सर्वं समुपादिश ॥ ३८.७७१{९} ॥
इति संप्रार्थिते राज्ञ्या सा श्रीदेवी वसुंधरा ।
निशम्य चूडदेवीं तां समीक्ष्यैवमुपादिशत् ॥ ३८.७७२{१०} ॥
ते सर्वे पापिनो दुष्टा दशाकुशलचारिणः ।
अद्यापि दुःखसंतप्ता भ्रमंति भवसागरे ॥ ३८.७७३{११} ॥
यो हत्वा प्राणिनो भुंक्त सोऽल्पायुष्को भवे भ्रमन् ।
अद्यापि तद्विपाकेन तिष्ठत्येवं सुदुःखितः ॥ ३८.७७४{१२} ॥
योऽदत्तं द्रव्यमादाय प्राभुंक्त मिथ्ययाहरन् ।
स दरिद्रो महादुष्टो भवत्यद्यापि दुःखभाक् ॥ ३८.७७५{१३} ॥
(र्म् ४७०)
यो मिथ्याकामरागांधोऽगम्या अपि प्रभुक्तवान् ।
स स्वेष्टसुजनैस्त्यक्तो भवत्यरिवशे स्थितः ॥ ३८.७७६{१४} ॥
मृषावादेन यो लोकञ्जयन्नभ्यवंचयत् ।
स कुष्ठरोगवान् पूतिगंधवहो भवत्यपि ॥ ३८.७७७{१५} ॥
पिशुनवचनै यो सन्मित्रभेदं भवेऽकरोत् ।
सो पुण्यकलहोन्मादी सर्वशत्रुर्भवत्यपि ॥ ३८.७७८{१६} ॥
योऽसौ विभ्रत्सितो लोकैर्दुराकृतिर्दुराशयः ।
स पारुष्यवचसा लोकात्पुराक्रुय्यत्यभंदयत् ॥ ३८.७७९{१७} ॥
सर्वभिन्नेव वा योऽसौ निघ्नितो नाद्रितः कुधीः ।
स पुरा भिन्नवादेन लोकं भिन्नाशयं व्यधात् ॥ ३८.७८०{१८} ॥
योऽसौ विमोहितो मूर्खा विपन्नबुद्धिरुन्मनाः ।
साभिध्यायतसा लोके संपत्तीश्छद्मनाहतत् ॥ ३८.७८१{१९} ॥
विद्वेषी दुर्मता मोही योऽसौ सज्जनगर्हितः ।
स व्यापादखिलचित्तेन सत्वापकार उद्यतः ॥ ३८.७८२{२०} ॥
योऽसौ नीचा विषण्णात्मा हीनेंद्रियो दुराशयः ।
मिथ्यादृष्टि स सद्धर्ममधिक्षिप्त्वाभ्यनिंदयत् ॥ ३८.७८३{२१} ॥
इति ये दशा पापानि प्रकुर्वन्तो चरेन्मुदा ।
सर्वे ते पापिनो दुष्टा भवंति दुःखिनोऽधुना ॥ ३८.७८४{२२} ॥
एवं मया यथाख्यातं तथा तेषां पुरो वद ।
एतत्त्वदुक्तमाकर्ण्य स्मरेयुस्ते पुराकृतम् ॥ ३८.७८५{२३} ॥
ततस्ते दुर्गते भीताः सद्गतीतमनोत्सुकाः ।
सद्धर्मसाधनं कर्त्तुं समिछेयुः समादरात् ॥ ३८.७८६{२४} ॥
तदा तां पुर आमंत्र्य सर्वानेवं वदादरात् ।
यदि चास्ति शुभे वांछा त्रिरत्नं सेव्यतामिति ॥ ३८.७८७{२५} ॥
ततः सर्वे इमे यूयं निर्मुक्तपातका ध्रुवम् ।
सहसा सद्गतौ सौख्यं लभेध्वमिति चाब्रुहि ॥ ३८.७८८{२६} ॥
ततस्ते ते वचः श्रुत्वा सर्वे सत्सौख्य आलसाः ।
त्रिरत्नशरणं कृत्वा संप्रयायुः सुरालयम् ॥ ३८.७८९{२७} ॥
ये बुद्धे शरणं यांति न ते गंछंति दुर्गतीम् ।
क्रमात्पारमिताः पूर्य संबुद्धपदमाप्नुयुः ॥ ३८.७९०{२८} ॥
शृण्वंति ये च सद्धर्मं न ते गछंति दुर्गतीम् ।
सर्वदा सद्गतिं याताः प्रचरेयुः शुभे मुदा ॥ ३८.७९१{२९} ॥
ये भजंति मुदा संघे तेऽपि न यांति दुर्गतीम् ।
सदा लोकशुभं कृत्वा संप्रयायुः सुखावतीम् ॥ ३८.७९२{३०} ॥
कालसर्प्पो मया दृष्टो भूयो मार्गे महेश्वरि ।
किं तेन प्रकृतं पापं तद्वदस्व वसुंधरे ॥ ३८.७९३{३१} ॥
देव्युवाच
पुरा आढ्यो गृहस्थोऽभूद्विस्तीर्णपरिवारकः ।
संपदामुदयैर्नित्यं दानदस्येव संयुतः ॥ ३८.७९४{३२} ॥
तेन काकवलिं दातुं न प्रसेहे कदा चन ।
द्विजान् विनीपकान् दृष्ट्वा चित्तैः प्रादुषायेत्सदा ॥ ३८.७९५{३२*} ॥
कस्मै चिदपि किंचिद्वा ह्यदत्वा बुभुजे स्वयम् ।
सर्वधनस्वकोद्याने स्थापयामास दुर्मतिः ॥ ३८.७९६{३३} ॥
(र्म् ४७१)
पातकेनाऽधुना तेन कृष्णसर्प्पो भवत्यसौ ।
तस्यापि पुरतः सर्वं मदादिष्टं तथा वद ॥ ३८.७९७{३४} ॥
सोऽपि निर्मुक्तपापश्च मृतः स्वर्गं व्रजेद्ध्रुवम् ॥ ३८.७९८{३५} ॥
येनैव यत्कृतं कर्म तेनैव परिभुज्यते ।
अभुक्तं क्षीयते नैव कर्म क्वापि कदा चन ॥ ३८.७९९{३६} ॥
इत्येतदेवमाख्यतं श्रुत्वा त्वं च समादरात् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चर मे व्रतमुत्तमम् ॥ ३८.८००{३७} ॥
तथा लोकेषु सर्वत्र प्रचारय मम व्रतम् ।
एतत्पुण्यविपाकेन सर्वदा ते भवेच्छुभम् ॥ ३८.८०१{३८} ॥
ततो बोधिमतिं प्राप्तः पुरायित्वा यथाक्रमम् ।
सर्वाः पारमिता होधिं प्राप्य बुद्धपदं व्रजेः ॥ ३८.८०२{३९} ॥
इति विज्ञाय कल्याणि गत्वा तं स्वपुरे पुनः ।
श्रद्धया स्वामिना सार्द्धं व्रतं चर समादरात् ॥ ३८.८०३{४०} ॥
इत्युक्त्वा सा महादेवी सगणा श्रीवसुंधरा ।
ततश्चांतर्हिता स्वर्गे स्वालयमागमद्द्रुतम् ॥ ३८.८०४{४१} ॥
तत्र सा चूडदेवी तां सगणां श्रीवसुंधराम् ।
अंतर्धानगतां दृष्ट्वा क्षणं तस्थौ सविस्मया ॥ ३८.८०५{४२} ॥
ततः सा चूडदेवी तां सगणां श्रीवसुंधराम् ।
स्मृत्वा कृतांजलिर्नत्वा ततः प्रत्याययौ मुदा ॥ ३८.८०६{४३} ॥
ततः सा चूडदेवी तां सगणां श्रीवसुंधराम् ।
मनसानुस्मरन्त्येव प्रचरंति न्यवर्त्ततः ॥ ३८.८०७{४४} ॥
तं कृष्णसर्पमालोक्य चूडदेवी ब्रवीति सा ।
देव्या यथा चोपदिष्टं तथा तेन पुराकृतम् ॥ ३८.८०८{४५} ॥
तन्नामस्मरणात्सो हित्यक्त्वा देहं दिवं ययौ ।
तत्र मार्गे समेत्यासौ चूडदेवी यथाक्रमम् ।
तां दशपापिनः सर्वान् समीक्ष्य समुपाचरत् ॥ ३८.८०९{४६} ॥
तत्र सा चूडदेवी तान् दशाकुशलचारिणः ।
पृष्ट्वा देव्या यथादिष्टं तथा सर्वमुपादिशत् ॥ ३८.८१०{४७} ॥
तच्छ्रुत्वानुस्मृतिं प्राप्ताः सर्वे ते विस्मयान्विताः ।
सत्यमिति प्रभाषंतः श्रीदेवीशरणं ययुः ॥ ३८.८११{४८} ॥
ततस्ते पापिनः सर्वे श्रीदेवीदृक्प्रभान्विताः ।
त्रिमण्डलविशुद्धाश्च शुभे चरितुमीछिरे ॥ ३८.८१२{४९} ॥
ततस्ते श्रद्धया नित्यं त्रिरत्नशरणं गताः ।
तां श्रीवसुंधरां देवीं ध्यात्व व्रतं समाचरन् ॥ ३८.८१३{५०} ॥
ततस्ते शुद्धितात्मानः सर्वेऽपि निर्मलाशयाः ।
तत्रैवं तां महादेवीं ध्यात्वा मृता दिवं ययुः ॥ ३८.८१४{५१} ॥
ततश्च चूडदेवी सा प्रचरंती समागता ।
सूचीमुखं तमालोक्य दूरतः समुपाचरत् ॥ ३८.८१५{५२} ॥
तत्र सा सहसा तस्य प्रेतस्य पुरतो गता ।
श्रीदेव्याः समुपादिष्टं तथा सर्वमभाषत ॥ ३८.८१६{५३} ॥
तच्छ्रुत्वा स पुरावृत्तमनुस्मृत्वा निचिंतयत् ।
पश्चात्तापाग्निसंतप्तः क्षणं तस्थौ विनिःश्वसन् ॥ ३८.८१७{५४} ॥
ततः स मनसा ध्यात्वा तां श्रीदेवीं वसुंधराम् ।
(र्म् ४७२)
स्मरन्ती सांजलिर्नत्वा दिदेश सर्वपातकम् ॥ ३८.८१८{५५} ॥
ततः स परिशुद्धात्मा निमुक्तपातकः सुधीः ।
श्रीदेवीशरणं गत्वा देहं त्यक्त्वा दिवं ययौ ॥ ३८.८१९{५६} ॥
ततश्च चूडदेवी सा प्रचरम्टी समागता ।
शूकरं तं समालोक्य दूरतः समुपाचरत् ॥ ३८.८२०{५७} ॥
ततः सोपस्थिता तस्य शूकरस्य पुराकृतम् ।
यथादिष्टं महादिव्या तथा सर्वमुपादिशत् ॥ ३८.८२१{५८} ॥
तच्छ्रुत्वा शूकरः सोऽपि समनुस्मृतिमाप्तवान् ।
तत्रानुतापसंतप्तः क्षणं तस्थौ विचिंतयन् ॥ ३८.८२२{५९} ॥
ततः स मनसा ध्यात्वा तां श्रीदेवीं वसुंधराम् ।
संस्मृत्वा सांजलिर्नत्वा दिदेश सर्वपातकम् ॥ ३८.८२३{६०} ॥
ततो निर्मुक्तपापोऽसौ परिशुद्धाशयः सुधीः ।
श्रीदेवीशरणं गत्वा देहं त्यक्त्वा दिवं ययौ ॥ ३८.८२४{६१} ॥
ततश्च चूडदेवी सा प्रचरंती समागता ।
दुरात्ते सरसी दृष्ट्वा सहसा समुपासरत् ॥ ३८.८२५{६२} ॥
तत्र सा समुपासृत्य पुष्करिण्योस्तयोः पुरः ।
महादेव्या यथादिष्टं तथा सर्वमुपादिशत् ॥ ३८.८२६{६३} ॥
तच्छ्रुत्वा पुष्करिण्यौ तौ समनुस्मृतिमाप्तुः ।
तत्रानुतापतप्ता तौ निधाय तष्ठतुः क्षणम् ॥ ३८.८२७{६४} ॥
ततस्ते मनसा ध्यात्वा तं श्रीदेवीवसुंधराम् ।
संस्मृत्वा सांजलिर्नत्वा दिदेशतुः स्वपापकम् ॥ ३८.८२८{६५} ॥
ततो विमुक्तपापौ तौ परिशुद्धाशयो द्रुतम् ।
पुष्करिण्याश्रयं त्यक्त्वा प्रययतुः सुरालयम् ॥ ३८.८२९{६६} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते स्वर्गे गतास्तत्स्मृतिभाविनः ।
ध्यात्वा तां श्रीमहादेवीं स्मृत्वा नित्यं प्रभेजिरे ॥ ३८.८३०{६७} ॥
तत्र तेषां महादेव्याः प्रसादाच्छ्री प्रवर्द्धिताः ।
तच्छ्रीसंपन्महत्सौख्यं भुक्त्वा सर्वे तेऽरमन् ॥ ३८.८३१{६८} ॥
ततः सा चूडदेवी तान् सर्वान् कृत्वा विमुक्तितान् ।
स्वदेश्याभिमुखायाता स्व पुरांतिकमाययौ ॥ ३८.८३२{६९} ॥
तत्र तां समुपायातां दृष्ट्वा लोकाः प्रमोदिताः ।
सहसा नृपतेरग्रे गत्वैवं संन्यवेदयत् ॥ ३८.८३३{७०} ॥
जय देव महाराज चूडदेवी निवर्त्तिता ।
तद्भवान् सहसोपेत्य तां समानेतुमर्हति ॥ ३८.८३४{७१} ॥
इति निवेदितं तैः स राजा श्रुत्वा प्रमोदितः ।
सहसा मंत्रिणोऽमात्यान् समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३८.८३५{७२} ॥
चूडदेवी समायाता तद्यूयं सहसादरात् ।
प्रत्युद्गम्य महोत्साहैरिहानयत तां प्रियाम् ॥ ३८.८३६{७३} ॥
इति राज्ञा समादिष्टं श्रुत्वा ते मंत्रिणो जनाः ।
अमात्याः सहसा सर्वे तथेत्युक्त्वा मुदाचरन् ॥ ३८.८३७{७४} ॥
ततस्ते मंत्रिणोऽमात्याः सजनाः पौरिका अपि ।
सर्वे प्रत्युद्गता तत्र चूडदेवी समाययुः ॥ ३८.८३८{७५} ॥
तत्र सर्वेऽपि ते लोका दृष्ट्वा तां सहसादरात् ।
प्रणत्वा यात आरोप्य महोत्साहैः पुरेऽनयत् ॥ ३८.८३९{७६} ॥
तत्र सा महिषी देवी महोत्साहप्रमोदिता ।
(र्म् ४७३)
प्रविश्य मंदिरे राज्ञः स्वामिनः समुपाचरत् ॥ ३८.८४०{७७} ॥
तत्र सा स्वामिनं दृष्ट्वा सहसोपेत्य सांजलिः ।
प्रणत्वा स्वामिना तेन सहासने समाश्रयत् ॥ ३८.८४१{७८} ॥
तत्र स नृपतिः स्वामि तां देवीं सुप्रियां मुदा ।
संपश्यन् कौशलं पृष्ट्वा पुन एवमपृछत ॥ ३८.८४२{७९} ॥
केन त्वं हेतुना कुत्र गता कुतोऽधुनागता ।
एतत्सर्वं समाख्याय मनो मे परिबोधय ॥ ३८.८४३{८०} ॥
इत्येतत्स्वामिना तेनादिष्टं चूडदेवी निशम्य सा ।
स्वप्रवृत्तांतमाख्याय मार्गवृत्तिं न्यवेदयत् ॥ ३८.८४४{८१} ॥
ततोऽहं सहसा याता द्रष्टुं देवीं वसुंधराम् ।
तत्र दूरान्नदीशब्दं श्रुत्वाहं समुपाचरम् ॥ ३८.८४५{८२} ॥
तत्र तीरे मया दृष्टा देव्या जलघटावहाः ।
भवंत्यः कुत आयाता इति पृष्टेऽवदं च ताः ॥ ३८.८४६{८३} ॥
वसुधारामहादेव्याः स्नानार्थमिमे घटाः ।
नीयंतेऽमृतसंपूर्णा अस्माभिरिति मन्यताम् ॥ ३८.८४७{८४} ॥
एषा नदी महादेवीस्नानामृतप्रवाहिता ।
तदेतदमृते नात्र मुखं प्रक्षाल्य दृश्यताम् ॥ ३८.८४८{८५} ॥
इति ताभिः समादिष्टं श्रुत्वा तथेति बोधिता ।
तन्नद्या अमृतेनास्यं प्रक्षाल्य क्षमहं तथा ॥ ३८.८४९{८६} ॥
तदा तत्र सभासीनां सगणां श्रिवसुंधराम् ।
अपश्यं तां नदीमाशु लंघित्वा समुपाचरम् ॥ ३८.८५०{८७} ॥
तत्राहं समुपाश्रित्य तान् देवीं श्रीवसुंधराम् ।
सगणां सांजलिर्नत्वा तत्रैकांते उपाश्रयम् ॥ ३८.८५१{८८} ॥
तदा सा श्रीमहादेवी मां दृष्ट्वैवमपृछत ।
कुतः किमर्थमायासि तदिह कथ्यतामिति ॥ ३८.८५२{८९} ॥
तच्छ्रुत्वा सांजलिर्नत्वा कृत्वा चापि प्रदक्षिणाम् ।
सगणां तां महादेवीमुपाश्रित्यैवमब्रुवम् ॥ ३८.८५३{९०} ॥
सूर्योदयनरेन्द्रस्य भार्याहं महिषी प्रिया ।
भवत्या दर्शनं कर्त्तुं मुदात्र समुपाचरे ॥ ३८.८५४{९१} ॥
यन्मया मंदभाविन्या व्रतं सम्यग्न धारितम् ।
तन्महदपराधं मे भवता क्षंतुमर्हति ॥ ३८.८५५{९२} ॥
सर्वदाहं महादेवी भवत्याः शरणे स्थिता ।
सम्यग्व्रतं पुनर्धर्त्तुमिछामि सांप्रतं खलु ॥ ३८.८५६{९३} ॥
तद्भवंती महादेवी कृत्वा मेऽनुग्रहं पुनः ।
कृपया तद्व्रतालंभं कारयितुं समर्हति ॥ ३८.८५७{९४} ॥
इति मयार्थितं श्रुत्वा सा श्रीदेवी वसुंधरा ।
कृपादृष्ट्या समालोक्य मामेवं समुपादिशत् ॥ ३८.८५८{९५} ॥
साधु वत्सेऽस्ति ते वांचा यदि मे व्रतधारणे ।
गत्वा त्वं स्वगृहे भर्त्रा सह व्रतं चरादरात् ॥ ३८.८५९{९६} ॥
तदाहं स्वयमागत्य द्रक्ष्यामि मंदिरं तव ।
तत्राहं समुपाश्रित्य दास्यामि प्रार्थितं वरम् ॥ ३८.८६०{९७} ॥
इत्यादिष्टं महादेव्या श्रुत्वाहं परिबोधिता ।
तां श्रीवसुंधरां देवीमपृछं पुनरादरात् ॥ ३८.८६१{९८} ॥
(र्म् ४७४)
देवि मार्गस्थितैर्लोकैः संदर्शितं मयोच्यते ।
तद्भवंती समाख्याय मां बोधयितुमर्हति ॥ ३८.८६२{९९} ॥
तच्छ्रुत्वा सा महादेवी तैः सर्वैः प्रकृतं यथा ।
तत्तत्सर्वं तथा तेषां कर्म मे समुपादिशत् ॥ ३८.८६३{१००} ॥
ततोऽहं श्रद्धया भक्तिमात्रेण तं वसुंधराम् ।
श्रीदेवीं सगणां चापि समार्चयं समादरात् ॥ ३८.८६४{१} ॥
ततः प्रदक्षिणां कृत्वा कृतांजलिपुटो मुदा ।
अष्टांगैः श्रीमहादेव्याः पादाब्जे प्रणतापतम् ॥ ३८.८६५{२} ॥
ततः सा सगणा देवी क्षणादंतर्हिताभवत् ।
तत उत्थाय तां देवीं नैवापश्यत्कुहापि च ॥ ३८.८६६{३} ॥
ततोऽहं विस्मयाक्रांतहृदया तत्र कृतांजलिः ।
स्मृत्वा सगणां देवीं नत्वा शनैस्ततोऽचरम् ॥ ३८.८६७{४} ॥
तत्र मार्गे समासाद्य सर्वान्स्तान् पापिनः क्रमात् ।
महादेव्या यदादिष्टं तथाख्याय व्यनोदयम् ॥ ३८.८६८{५} ॥
ततस्ते पापिनः सर्वे वचसा मेऽनुतापिताः ।
श्रीदेवीशरणं कृत्वा देहं त्यक्त्वाचरन् दिवम् ॥ ३८.८६९{६} ॥
एतान् सत्वान् समुद्धृत्य श्रीदेव्याः संप्रसादतः ।
क्षेमेणेह समायाता भवतां दर्शनं लभे ॥ ३८.८७०{७} ॥
इत्येवं सर्ववृत्तांतं चूडादेव्या निवेदितम् ।
श्रुत्वा स नृपतिः स्वामी विस्मितश्चैवमब्रवीत् ॥ ३८.८७१{८} ॥
अहो भाग्येन संप्राप्ता श्रीदेव्या संप्रसादतः ।
भार्या त्वं महिषी चापि व्रतं श्रीसंपदोऽपि मे ॥ ३८.८७२{९} ॥
तथा भूयोऽप्यहं देव्या यथादिष्टं समादरात् ।
सह त्वया महिष्यात्र चराणि सर्वदा व्रतम् ॥ ३८.८७३{१०} ॥
किमेतद्राज्यभोग्येन विना त्वां महिषीं मम ।
एतदेव हि संसारं यत्सभार्या व्रतं चरेत् ॥ ३८.८७४{११} ॥
तदावां सर्वदापीह श्रीदेव्याः शरणं गतौ ।
श्रद्धया व्रतमाराध्य प्रभजेव समादरात् ॥ ३८.८७५{१२} ॥
इत्येवं समुपादिश्य नृपतिः संप्रमोदितः ।
ताभ्यां युतो महोत्साहैः श्रीनगरं समाययौ ॥ ३८.८७६{१३} ॥
तया देव्या सुभाविन्या सहाभ्यानंदितोऽरमत् ।
दिनैकस्मिंश्चूडदेवी ततो गर्भन् दधौ क्रमात् ॥ ३८.८७७{१४} ॥
प्रासूत सप्तमे मासि राजलक्षणमंडितम् ।
प्रासादिकं सुपीनांगं पुत्रं ब्राह्मे मुहुर्त्तके ॥ ३८.८७८{१५} ॥
ततः पिता समाहूय सर्वानमात्यमंत्रिणः ।
श्रीसेनगुप्तमाचार्यं पप्रछ जन्मकारणम् ॥ ३८.८७९{१६} ॥
सेनगुप्तो विचार्यैवं बोधयन्नृपमब्रवीत् ॥ ३८.८८०{१७} ॥
मा विषीदात्र राजेन्द्र युतो यद्राजलक्षणैः ।
योगोऽयं सार्वभौमः स्यात्सप्तमासफलं शृणु ॥ ३८.८८१{१८} ॥
प्रथमे कललं विद्याद्द्वितीये घनमेव च ।
तृतीयमास्यं क्रूरं च चतुर्थेऽस्थिसमुच्चयः ॥ ३८.८८२{१९} ॥
पंचमे चर्मसंछन्नः षष्ठेऽंगजसमुद्भवः ।
सप्तमे चेतनावाप्तिरिति गर्भस्थलक्षणम् ॥ ३८.८८३{२०} ॥
(र्म् ४७५)
यो बालः सप्तमे मासि जायते स तु भाग्यभाक् ।
सार्वभौम नृपो भूत्वा महीं शास्ति सुनीतितः ॥ ३८.८८४{२१} ॥
तस्मान्नृपेंद्र तं बालं रक्षणीयः प्रयत्नतः ।
इत्याचार्यवचः श्रुत्वा स राजा परिमोदितः ।
जातकर्मादिकं कर्म महोत्सवैरकारयत् ॥ ३८.८८५{२२} ॥
तदाचार्यः सेनगुप्तो व्रतमंगलकारकम् ।
इति मत्वा नाम चक्रे मंगलोदय इत्यपि ॥ ३८.८८६{२३} ॥
ततो बालः शुक्लपक्षे चंद्र इव दिने दिने ।
पुपोष वृद्धिं सहसा तेजोबलसमन्वितः ॥ ३८.८८७{२४} ॥
ततो राजकुले राजा भार्यापुत्रसमन्वितः ।
वसुंधराव्रतोत्साही मुदितः समुपस्थितः ॥ ३८.८८८{२५} ॥
ततो व्रतदिनप्राप्ते भार्यया सह संमतम् ।
कृत्वा स भूपती राजा व्रतं चरितुमैछत ॥ ३८.८८९{२६} ॥
ततस्तद्व्रतसामग्रीं साधयित्वा यथाविधि ।
आचार्येण यथादिष्टं तथा सर्वं समाचरत् ॥ ३८.८९०{२७} ॥
श्रीदेव्या व्रतमाराध्य समहिषी स भूपतिः ।
यथाविधि सुसंपूर्ण प्रचचार समादरात् ॥ ३८.८९१{२८} ॥
तस्मिन्नवसरे तत्र सा श्रीदेवी वसुंधरा ।
सगणा स्वयमागत्य भासयंती समाश्रयत् ॥ ३८.८९२{२९} ॥
तां श्रीवसुंधरां देवीं सगणां समुपाश्रिताम् ।
साक्षादालोक्य राजा स सभार्यः समुपस्थितः ॥ ३८.८९३{३०} ॥
पादार्घं सहसा दत्वा पूजांगैश्च समर्चयत् ।
कृत्वा प्रदक्षिणां नत्वा सांजलिर्न्यपतत्पुरः ॥ ३८.८९४{३१} ॥
ततः सा श्रीमहादेवी वसुलक्ष्मी विलोक्य तम् ।
सभार्यं नृपमुत्थाय समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३८.८९५{३२} ॥
शृणु राजन्महाभाग यथा ते यत्समीप्सितम् ।
सर्वं तेऽहं प्रवक्ष्यामि सत्यमेतद्वचो मम ॥ ३८.८९६{३३} ॥
इत्यादिष्टे महालक्ष्म्या सभार्यः स नृपो मुदा ।
तां देवीं सांजलिर्नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३८.८९७{३४} ॥
नमस्ते श्रीमहादेवी प्रसीद परमेश्वश्री ।
यथा ते ईहितं कार्यं तदेव देहि मे वरम् ॥ ३८.८९८{३५} ॥
एतत्संप्रार्थितं राज्ञा श्रुत्वा सा श्रीमहेश्वरी ।
सभार्यं तं महीपालं समालोक्यैवमादिशत् ॥ ३८.८९९{३६} ॥
साधु राजन् स्वयं धृत्वा व्रतं सर्वत्र चारय ।
कृत्वैतन्मे महत्कार्यं ततः प्रैहि ममालयम् ॥ ३८.९००{३७} ॥
इत्यादिश्य ततः सा श्रीमहादेवी वसुंधरा ।
सगणा तत्क्षणादंतर्हिता स्वं भुवनं ययौ ॥ ३८.९०१{३८} ॥
ततः स सप्रियो राजा तां देवीं सगणामपि ।
सर्वामन्तर्हितां दृष्ट्वा क्षणं तस्थौ सविस्मयः ॥ ३८.९०२{३९} ॥
ततस्तथा स भूमीन्द्रो भार्यया सह सर्वदा ।
श्रीदेव्याः शरणं गत्वा व्रतं धृत्वा समाचरत् ॥ ३८.९०३{४०} ॥
तथा सर्वत्र लोकेषु श्रीदेव्या व्रतमादिशत् ।
बोधयित्वा प्रयत्नेन प्राचारयत्समंततः ॥ ३८.९०४{४१} ॥
तथा स नृपतिर्देव्या व्रतं सर्वत्र चारयन् ।
(र्म् ४७६)
सर्वेषामपि सत्वानां मंगलं सर्वदाकरोत् ॥ ३८.९०५{४२} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन स राजा श्रीसमन्वितः ।
दिव्यातिरिक्तसौख्यानि लब्ध्वा सदा शुभेऽचरत् ॥ ३८.९०६{४३} ॥
ततः स नृपती राजा सर्वार्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
संबोधिप्रणिधानेन दत्वा व्रतं सदाचरत् ॥ ३८.९०७{४४} ॥
तथा स भूपती राजा भार्यया सह मोदितः ।
श्रीदेव्याः प्रदधे भक्त्या व्रतं साष्टोत्तरं शतम् ॥ ३८.९०८{४५} ॥
ततः स भार्यया सार्द्धमभिषिंच्यात्मजं सुतम् ।
स्वपदे लोकधर्मार्थं कृत्वान्ते तुषिते ययौ ॥ ३८.९०९{४६} ॥
ततः स सप्रियस्तत्र श्रीदेव्याः समुपस्थितः ।
सर्वदा भजनं कृत्वा श्रीमान्स्तस्थौ शुभे चरन् ॥ ३८.९१०{४७} ॥
तत्र स सर्वदा सत्वहितं कृत्वा सुखान्वितः ।
सर्वाः पारमिताः पूर्य संबुद्धपदमाप्स्यति ॥ ३८.९११{४८} ॥
तदारभ्य सदा सर्वलोकेषु सततं शुभम् ।
त्रिरत्नभजनोत्साहं प्रवर्त्तते कृताविव ॥ ३८.९१२{४९} ॥
तदा भुवि तथा देव्या स्वयं व्रतं प्रचारितम् ।
इत्येतन्मुनिभिः सर्वैः ख्यातमिति श्रुतं मया ॥ ३८.९१३{५०} ॥
एतन्मे गुरुणाख्यातं श्रुतं मय तथोच्यते ।
त्वं चाप्येवं महाराज श्रीदेव्याश्चर तद्व्रतम् ॥ ३८.९१४{५१} ॥
तथा ते सर्वदा क्षेमं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
श्रीदस्येव महासंपदक्षीणा संभवेत्खलु ॥ ३८.९१५{५२} ॥
ततस्त्वं श्रीसमाधारा दत्वार्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३८.९१६{५३} ॥
एवं मत्वा महाराज प्रजाश्चापि प्रबोधयन् ।
श्रीदेव्याः शरणे स्थाप्य सदा व्रतं प्रचारय ॥ ३८.९१७{५४} ॥
तथा सत्वहितं कर्तुं संबोधिरत्नलब्धये ।
श्रीदेव्या धारणीविद्या प्रधातव्या सदादरात् ॥ ३८.९१८{५५} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन सर्वत्र सर्वदा भवे ।
भवेतं मंगलोत्साहं सततं निरुपद्रवम् ॥ ३८.९१९{५६} ॥
अतीतैरपि संबुद्धैः सर्वैरपि मुनीश्वरम् ।
श्रीदेव्या धारणीविद्यारत्नैर्लोकहितं कृतम् ॥ ३८.९२०{५७} ॥
तथाधुनापि सर्वैश्च वर्त्तमानैर्मुनीश्वरम् ।
त्रिदेव्या धारणीविद्यारत्नैः सत्वशुभं कृतम् ॥ ३८.९२१{५८} ॥
तथा चानागतैः सर्वै मुनीन्द्रैरपि सर्वतः ।
श्रीदेव्या धारणीविद्यारत्नैः करिष्यते शिवम् ॥ ३८.९२२{५९} ॥
सर्वेऽपि सुगता नाथा बोधिसत्वाः कृपालवः ।
श्रीदेवीसंप्रसादेन चरन्तो भद्रचारिकाम् ॥ ३८.९२३{६०} ॥
आर्य्यसद्धर्ममादिश्य प्रकुर्वते जगद्धितम् ।
एवं जगद्धितं कर्त्तुं संबोधिरत्नमीप्सुभिः ।
श्रीदेव्या धारणीं धृत्वा चरितव्यं जगद्धिते ॥ ३८.९२४{६१} ॥
ये चापि श्रीमहादेव्या धारणीं श्रद्धयादरात् ।
भक्त्या पठंति शृण्वंति पाठयन्त्यपि सर्वदा ॥ ३८.९२५{६२} ॥
लिखित्वा पुस्तके वापि गृहे स्थाप्य सदादरात् ।
(र्म् ४७७)
सत्कृत्य श्रद्धयाभ्यर्च्य धृत्वांजलिं नमंति ये ॥ ३८.९२६{६३} ॥
तथा भुर्जे लिखित्वा च वाहौ कण्ठे च मस्तके ।
श्रीदेव्या धारणीविद्यारत्नं दधति ये सदा ॥ ३८.९२७{६४} ॥
एतेषामपि सर्वेषां गृहेषु विषयेष्वपि ।
सर्वत्र मंगलं नित्यं निर्विघ्नं सर्वदा भवेत् ॥ ३८.९२८{६५} ॥
ईतय उपसर्गाश्च महोत्पाता उपद्रवाः ।
न तेषां विषये क्वापि प्रचरेयुः कदा चन ॥ ३८.९२९{६६} ॥
ज्वराश्च विविधा रोगाः सर्वसंहारकारकाः ।
तेसां कायेषु सर्वत्र न स्पृशेयुः कदा चन ॥ ३८.९३०{६७} ॥
अपथ्यमपि पथ्यं स्याद्विषोऽपि चामृतं भवेत् ।
तेषां देहेषु सर्वत्र हितायतेऽहितोऽपि च ॥ ३८.९३१{६८} ॥
ब्रह्मशक्रादयो देवा ये दुष्टा वह्नयोऽपि च ।
यमस्य किंकराश्चापि राक्षसा गरुडा अपि ॥ ३८.९३२{६९} ॥
नागाश्च वायवश्चापि यक्षगंधर्वकिंनराः ।
भूतप्रेतपिशाचाश्च कुम्भाण्डाः कटपूतनाः ॥ ३८.९३३{७०} ॥
एवमन्येऽपि ये दुष्टाः सर्वसत्वभयंकराः ।
सर्वे ते विषये तेषां विघ्नं कर्त्तुं न शक्नुयुः ॥ ३८.९३४{७१} ॥
सर्वे देवादयोऽप्येते त्रिधातुभुवनस्थिताः ।
तेषां देवीप्रभावेन रक्षेयुश्च प्रसादिताः ॥ ३८.९३५{७२} ॥
तेषां कार्याणि सर्वाणि संसिद्ध्येयुरविघ्नतः ।
तेषां सर्वत्र कायेषु किंचिद्विघ्नं भवेन्न हि ॥ ३८.९३६{७३} ॥
सर्वत्र गछतां तेषां सलाभसिद्धिमंगलम् ।
भवेदेव सदा नैव विघ्नता स्यात्कदा चन ॥ ३८.९३७{७४} ॥
श्रीदेवीकृपादृष्टिप्रभावेन समंततः ।
सर्वार्थसाधने सिद्धिर्भवेन्न तु विघातता ॥ ३८.९३८{७५} ॥
सर्वेऽपि लोकपालाश्च देवादयो महर्द्धिकाः ।
यतयो योगिनः सिद्धा ऋषयो ब्रह्मचारिणः ॥ ३८.९३९{७६} ॥
ग्रहास्तारागणाः सर्वा योगिन्यो भैरवा अपि ।
डाकिन्यो मातृकाष्टाश्च महाकालगणा अपि ॥ ३८.९४०{७७} ॥
एवमन्येऽपि वीरेशाः सर्वदुष्टप्रमर्दकाः ।
सृष्टिसंस्थितिसंहारकारका भीमरूपिणः ॥ ३८.९४१{७८} ॥
तेऽपि सर्वे समालोक्य श्रीदेवीसेवकान्मुदा ।
कृपार्द्दाः समुपाश्रित्य रक्षेयुः सर्वदानुगाः ॥ ३८.९४२{७९} ॥
सर्वेऽपि भिक्षवो बुद्धा अर्हन्तो ब्रह्मचारिणः ।
श्रीदेवी भाविनो दृष्ट्वा संरक्षेयुः प्रसादिताः ॥ ३८.९४३{८०} ॥
सर्वे प्रत्येकबुद्धाश्च ताञ्छ्रीदेव्या उपाश्रिकान् ।
दूरतः सुदृशालोक्य संरक्षेयुः प्रसादिताः ॥ ३८.९४४{८१} ॥
बोधिसत्वाश्च सर्वेऽपि तांच्छ्रीदेव्या उपासकान् ।
यथेप्सितं वरं दत्वा पालयेयुः कृपान्विताः ॥ ३८.९४५{८२} ॥
सर्वेऽपि सुगता बुद्धाः श्रीदेव्याः शरणे स्थितान् ।
सुदृशा सर्वदालोक्य स भवेयुर्दयान्विताः ॥ ३८.९४६{८३} ॥
एवं सर्वेऽपि लोकेशा ब्रह्मा विष्णुशिवादयः ।
श्रीदेवीधारणीविद्याधरां रक्षेयुरादरात् ॥ ३८.९४७{८४} ॥
एवं सर्वैर्महाभिज्ञैर्मुनीन्द्रैर्गदितं खलु ।
(र्म् ४७८)
इति मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया तथोच्यते ॥ ३८.९४८{८५} ॥
श्रुत्वा राजंस्त्वमप्येवं तच्छ्रीदेवीव्रतं चर ।
ततस्ते श्रीमहादेवीव्रतपुण्यानुभावतः ॥ ३८.९४९{८६} ॥
महासंपत्प्रवृद्धा स्यादक्षीणा सर्वदा स्थिरा ॥ ३८.९५०{८७} ॥
ततस्त्वं तद्द्रव्यमादाय सर्वार्थिभ्यो यथेप्सितम् ।
दत्वा चरच्छुभे सौख्यं भुंक्ष्व संपालयन् प्रजाः ॥ ३८.९५१{८८} ॥
एतत्पुण्यविपाकेन दुर्गतीं न व्रजेः क्वचित् ।
सर्वदा सद्गतीं याता धर्मे चरन् सुखं वसेः ॥ ३८.९५२{८९} ॥
इति मत्वा महाराज श्रीदेव्याः शरणं गतः ।
सद्धर्मं स्वयमाकर्ण्य लोकाश्च श्रावय प्रभो ॥ ३८.९५३{९०} ॥
सर्वेषामपि संसारे धर्म एव सुहृत्सखा ।
तस्मादत्र प्रयत्नेन धर्म एव समर्ज्याम् ।
धर्मं तु सर्वधर्माणां प्रश्रेष्ठं सौगतं वरम् ॥ ३८.९५४{९१} ॥
यतः सर्वत्र लोकेषु संसारे भद्रता सदा ।
तस्मात्सर्वत्र संसारे सदा भद्रं समीप्सुभिः ।
सत्कृत्य सौगतं धर्मं श्रोतव्यं श्रद्धयादरात् ॥ ३८.९५५{९२} ॥
येऽप्यत्र सौगतं धर्मं शृण्वंति श्रद्धयादरात् ।
दुर्गतीं ते न गछंति संयांति सद्गतीं सदा ॥ ३८.९५६{९३} ॥
ये चापि सौगतं धर्मं श्रावयंति परानपि ।
तेऽपि न दुर्गतीं यांति यांति सद्गतिमेव हि ॥ ३८.९५७{९४} ॥
यश्चापि सौगतं धर्मं प्रभाषति प्रबेधयन् ।
सोऽपि न दुर्गतिं याति संप्रयायात्सुखावतीम् ॥ ३८.९५८{९५} ॥
यस्यापि स्यात्कलौ पंचकषायक्लेशसंकुले ।
दुर्लभं सौगतं धर्मं वक्ता श्रोता च दुर्लभः ॥ ३८.९५९{९६} ॥
तदा तान् क्लेशिताल्लोकान् दृष्ट्वा घृणादयाहतः ।
स्वकायजीवितस्नेहं त्यक्त्वा यो धर्ममादिशेत् ॥ ३८.९६०{९७} ॥
स एव हि महाभिज्ञो धीरः सुधीर्विचक्षणः ।
सर्वक्लेशविजेता च मारजित्स्याज्जिनात्मजः ॥ ३८.९६१{९८} ॥
यश्चापि च तदा क्लेशसंघसमाकुले तथा ।
त्यक्तः स्वप्राणकायो यः सद्धर्मं शृणुयान्मुदा ॥ ३८.९६२{९९} ॥
सापि धीरो महावीरः सर्वक्लेशाभिमर्दकः ।
संबोधिमार्गसंप्राप्तो ज्ञातव्यो हि जिनप्रियः ॥ ३८.९६३{१००} ॥
यश्चाप्येव कलौ काले सद्धर्मान्तर्हिते तथा ।
निस्नेहस्वासुकायो यः सद्धर्मं श्रावयेत्परान् ॥ ३८.९६४{१} ॥
सऽपि स्यात्सुगतपुत्रो महाधीरो विशारदः ।
सर्वसर्वहिताकांक्षी बोधिसत्वः सुधीः कृती ॥ ३८.९६५{२} ॥
यश्चापि परतः श्रुत्वा सद्धर्मं सौगतोदितम् ।
अनुमोदेत्प्रसन्नात्मा सोऽपि स्यात्सुगतात्मजः ॥ ३८.९६६{३} ॥
सर्वतीर्थाभिषेके यत्पुण्यं तत्सर्वमाप्नुयुः ।
सर्वत्र सज्जना नूनं कर्त्तव्यं नात्र संशयम् ॥ ३८.९६७{४} ॥
यावंतः प्राणिनः सत्वास्तान् सर्वान् यो हि पालयेत् ।
तस्य यावन्महत्पुण्यं तत्सर्वं ते समाप्नुयुः ॥ ३८.९६८{५} ॥
(र्म् ४७९)
यावंतो भिक्षवोऽर्हन्तस्तान् सर्वान् यः समर्चयेत् ।
तस्य पुण्यफलं यावत्तत्सर्वं ते ह्यवापुयुः ॥ ३८.९६९{६} ॥
यावत्प्रत्येकबुद्धाश्च तान् सर्वान् यो भजेन्मुदा ।
यावत्पुण्यफलं तस्य लभेयुस्ते ततोऽर्थिकम् ॥ ३८.९७०{७} ॥
यावंतः सुगताश्चापि तान् सर्वान् यः सदा भजेत् ।
यावत्पुण्यं महत्तस्य लभेयुस्ते ततोऽधिकम् ॥ ३८.९७१{८} ॥
यावंतो भूतले गवस्तान् सर्वाञ्छ्रद्धया ददेत् ।
तस्य यावन्महत्पुण्यं प्राप्नुयुस्ते ततोऽधिकम् ॥ ३८.९७२{९} ॥
मेरुप्रमाणसौवर्णरत्नराशिं च यो ददेत् ।
तस्य पुण्यमसंख्येयं प्रयायुस्ते ततोऽधिकम् ॥ ३८.९७३{१०} ॥
साब्धिशैलं महीं सर्वां श्रद्धया यः समर्प्पयेत् ।
तस्य बहुतरं पुण्यं सम्यायुस्ते ततोऽधिकम् ॥ ३८.९७४{११} ॥
सौषधीद्रव्यभोग्यादीन् प्रदद्याच्छ्रद्धयापि च ।
तस्य पुण्यमसंख्येयं लभेयुस्ते ततोऽधिकम् ॥ ३८.९७५{१२} ॥
यस्य कल्पसहस्राणि तृणाम्बुप्राशनस्तयेत् ।
यावंतस्य महत्पुण्यं लभेयुस्ते ततोऽधिकम् ॥ ३८.९७६{१३} ॥
यज्ञकोटिसहस्राणि कुर्याद्यः श्रद्धया मुदा ।
तावत्तस्य महत्पुण्यं प्राप्नुयुस्ते ततोऽधिकम् ॥ ३८.९७७{१४} ॥
एवं यावंति पुण्यानि दानव्रतोद्भवान्यपि ।
संति ततोऽधिकं पुण्यं ते सर्वे समवाप्नुयुः ॥ ३८.९७८{१५} ॥
इति सत्यं समाख्यातं सर्वैरपि मुनीश्वरैः ।
एतन्मे गुरुणादिष्टं श्रुतं मया च वक्ष्यते ॥ ३८.९७९{१६} ॥
एतत्सत्यं परिज्ञाय यदि संबोधिमिछसि ।
सदा सद्धर्ममाकर्ण्य त्रिरत्नभजनं कुरु ॥ ३८.९८०{१७} ॥
प्रजाश्चापि महाराज बोधयित्वा प्रयत्नतः ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य पालयस्व समाहितः ॥ ३८.९८१{१८} ॥
ततस्ते मंगलं नित्यं सर्वत्रापि भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ३८.९८२{१९} ॥
एतत्तेनार्हतादिष्टं श्रुत्वाशोकः स भूपतिः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा प्राभ्यनंदत्सपार्षदः ॥ ३८.९८३{२०} ॥
ततः स उपगुप्तोऽर्हन् विहारे समुपाश्रयेत् ।
सोऽशोकोऽपि महाराजस्तथा धर्मं सदाचरत् ॥ ३८.९८४{२१} ॥
एतदेवं समाख्याय जयश्री स जिनात्मजः ।
सर्वासां शिष्यसंघांश्च समामंत्र्यैवमादिशत् ॥ ३८.९८५{२२} ॥
सुभाषितमहारत्नमालामिमां प्रभाषति ।
यो यत्र मेव शृण्वंति श्रावयंत्यपि ये मुदा ॥ ३८.९८६{२३} ॥
श्रुत्वानुमोदंति ये च दृष्ट्वा नमंति ये मुदा ।
सत्कृत्य श्रद्धया नित्यं समभ्यर्च्य भजंति ये ॥ ३८.९८७{२४} ॥
एतेषां तत्र सर्वेषां भवंतु मंगलं सदा ।
जयश्री परिवृद्धास्तु सर्वत्र सर्वदापि च ॥ ३८.९८८{२५} ॥
ईतय उपसर्गाश्च सर्वे विघ्नगणा अपि ।
दुष्टा मारगणांश्चापि विलयं यांतु सर्वदा ॥ ३८.९८९{२६} ॥
गृहेषु सर्वदा तेषं लक्ष्मीस्तिष्ठतु सुस्थिराः ।
(र्म् ४८०)
धर्मार्थकामभोग्याश्च संसिद्ध्यंतु स मेधिताः ॥ ३८.९९०{२७} ॥
नीरोगा सुचिरायुष्का भवंतु ते सुखान्विताः ।
विरतपापकर्माणः प्रचरंतु शुभे सदा ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा भवंतु ब्रह्मचारिणः ॥ ३८.९९१{२८} ॥
सर्वसत्वहितैः कृत्वा भुक्त्वा भद्रसुखं सदा ।
क्रमात्पारमिताः पूर्य व्रजंतु सौगतं पदम् ॥ ३८.९९२{२९} ॥
एतत्पुण्यानुभावेन तत्र सर्वत्र सर्वदा ।
भवंतु मंगलं नित्यं सुभिक्षं निरुपद्रवम् ॥ ३८.९९३{३०} ॥
सर्वे सत्वाश्च सद्धर्मं साधयंतु समुद्यताः ।
त्रिरत्नभजनोत्साहैः सर्वे व्रजंतु सौगतिम् ॥ ३८.९९४{३१} ॥
काले वर्षंतु मेघाश्च भूयाच्छस्यवती मही ।
बहुक्षीरप्रदा गावो भवंतु वत्सलान्विताः ॥ ३८.९९५{३२} ॥
सर्वदा सुफलैः पुष्पं वृक्षाः संतु समन्विताः ।
राजा भवंतु धार्मिष्ठो नयस्थाः संतु मंत्रिणः ॥ ३८.९९६{३३} ॥
सर्वे सैन्याश्च योधारो जयंतु दूर्जनान्नरीन् ।
सर्वेतयः प्रशाम्यंतु संतु सौख्यान्विताः प्रजाः ॥ ३८.९९७{३४} ॥
नीरुजाः सुखसंपन्नाः श्रीसंपत्तिसमन्विताः ।
ब्रह्मादि लोकपालाश्च दशदिक्पा महर्द्धिकाः ।
विघ्नाञ्जित्वा शुभं कृत्वा पालयंतु प्रजाः सदा ॥ ३८.९९८{३५} ॥
सर्वे त्रैधातुलोकाश्च कृत्वा मैत्रीं परस्परम् ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरंतु बोधिचारिकाम् ॥ ३८.९९९{३६} ॥
सर्वे भद्राणि पश्यंतु मा कश्चित्पापमाचरत् ।
सर्वत्र शासनं बौद्धं धृत्वा यांतु जिनालयम् ॥ ३८.१०००{३७} ॥
एवं जयश्रीर्मुनिराजकल्पः संबोधिचर्याप्रविकाशहेतोः ।
सर्वान् स्वशिष्यान् परिबोधयन् सः समादिदेश श्र्यवदानमालाम् ।
श्रुत्वापि ते सर्व उदारचित्ताः श्रुत्वा सलोका अभिनंद्यमानाः ।
सद्धर्ममाश्रित्य सदा त्रिरत्नं भक्त्या भजंत व्यहरन् प्रमादा ॥ ३८.१००१{३८} ॥
यत्रेदं सूत्रराजेंद्रं प्रावर्त्तयेत्कलावपि भाषेद्यः शृणुयाद्यश्च श्रावयेद्यश्च चारयेत् ।
एतेषां तत्र सर्वेषां संबुद्धाः सकला सदा कृपादृष्ट्या समालोक्य कुर्वंतु भद्रमाभवं सर्वाः पारमिता देव्यस्तेसां तत्र सदा शिवम् ।
कुर्वन्त्यो बोधिसंभारं पूरयंतु जगद्धिते ।
अनेन सद्धर्मरसामृतेन सर्वज्ञभास्वद्वदनोद्भवेन ।
क्लेशानलप्रह्वरिरातुरासु प्रजासु दुःखं प्रशमोऽस्तु नित्यम् ॥ ३८.१००२{३९} ॥


++ इति सुभाषितरत्नावदानतत्वे वसुधारा व्रतकथा समाप्ता ++


श्रेयोऽस्तु सम्वत्१०२८ माघमासे कृष्णपक्षे द्वितीयायां तिथौ पूर्वफाल्गुणीनक्षत्रे सुद्धयोगे बुधवासरे कुंभराशिगते सवितरि सिंहराशिगते चंद्रमसि एतद्दिने संपूर्णमिदैः पुस्तकं (र्म् ४८१) मानदेवसंस्कारितचक्रमहाविहारे निवासितः वज्राचार्य्यश्रीधर्म्मराजेन लिखितमिदं पुस्तकमेतत्पुण्येन धर्म्मार्थकाममोक्षान् प्राप्तिमस्तु श्वपुस्तकसुनानं लोभयायमदु ॥