अध्याय १

अथातो यमधर्मस्य प्रायश्चित्तं व्याख्यास्यामः  ।
चतुर्णामपि वर्णानां प्रायश्चित्तं प्रकल्पयेत् ॥ १.१ ॥
ब्राह्मणस्तु शुना दष्टो जम्बूकेन वृकेण वा  ।
उदिते ग्रहनक्षत्रे दृष्ट्वा सद्यः शुचिर्भवेत् ॥ १.२ ॥
जलाग्निबन्धनभ्रष्टाः प्रव्रज्यानाशकच्युताः  ।
विषप्रपन्नगात्राश्च शस्त्राघातहताश्च ये  ॥ १.३ ॥
नवैते प्रत्यवसिताः सर्वधर्मबहिष्कृताः  ।
चान्द्रायणेन शुध्यन्ति तप्तकृच्छ्रद्वयेन च  ॥ १.४ ॥
उभयावसिताः पापा ये शामशबलाच्युताः  ।
इन्दुद्वयेन शुध्यन्ति दत्त्वा धेनुं तथा वृषम्  ॥ १.५ ॥
गोब्राह्मणहतं दग्धं मृतमुद्बन्धनेन तु  ।
पाशं छित्त्वा ततस्तस्य तप्तकृच्छ्रद्वयं चरेत् ॥ १.६ ॥
कृमिभिर्ब्रह्मसंयुक्तं मक्षिकैश्चोपघातितम्  ।
कृच्छ्रार्धं संप्रकुर्वीत शक्त्या दद्यात्तु दक्षिणाम्  ॥ १.७ ॥
चाण्डालभाण्डसंस्पृष्टं पीत्वा भूमिगतं जलम्  ।
गोमूत्रयावकाहारः षड्रात्रेण विशुध्यति  ॥ १.८ ॥
चाण्डालघटभाण्डस्थं यस्तोयं पिबति द्विजः  ।
तत्क्षनात्क्षिपते यस्तु प्राजापत्येन शुध्यति  ॥ १.९ ॥
यदि न क्षिपते तोयं शरीरे यस्य जीर्यति  ।
प्राजापत्यं न दातव्यं कृच्छ्रं सांतपनादिकम्  ॥ १.१० ॥
चरेत्सांतपनं विप्रः प्राजापत्यं तु क्षत्त्रियः  ।
तदर्धं तु चरेद्वैश्यः पादं शूद्रस्य दापयेत् ॥ १.११ ॥
चाण्डालान्नं भक्षयित्वा तद्वत्सलिलमेव च  ।
मासं कृच्छ्रं चरेद्विप्रश्चान्द्रायणमथापि वा  ॥ १.१२ ॥
गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधि सर्पिः कुशोदकम्  ।
एकरात्रोपवासश्च कृच्छ्रं सांतपनं स्मृतम्  ॥ १.१३ ॥
चाण्डालमूर्तिका ये च ये च संकीर्णयोनयः  ।
तेषां दत्त्वा च भुक्त्वा च तप्तकृच्छ्रं समाचरेत् ॥ १.१४ ॥
चाण्डालिकासु नारीषु द्विजो मैथुनकारकः  ।
कृत्वाऽघमर्षणं पक्षं शुध्यते च पयोव्रतात् ॥ १.१५ ॥

इति श्रीयाम्ये धर्मशास्त्रे प्रथमो ध्यायः ॥


अध्याय २

नटां [टीं] शैलूषिकां चैव रजकीं वेणुजीविनीम्  ।
गत्वा चान्द्रायणं कुर्यात्तथा चर्मोपजीविनीम्  ॥ २.१ ॥
कापालिकान्नभोक्तॄणां तनयागामिनां तथा  ।
अज्ञानात्कृच्छ्रमुद्दिष्टं ज्ञात्वा चैव व्रतद्वयम्  ॥ २.२ ॥
सुरायाः संप्रपानेन गोमांसभक्षणे कृते  ।
तप्तकृच्छ्रं चरेद्विप्रो मौञ्जीहोमेन शुध्यति  ॥ २.३ ॥
गोक्षत्त्रियं तथा वैश्यं शूद्रं चाप्यनुलोमजम्  ।
ज्ञात्वा विशेषेण ततश्चरेच्चान्द्रायणं व्रतम्  ॥ २.४ ॥
कुक्कुटाण्डकमात्रं तु ग्रासं च परिकल्पयेत् ।
अन्यथाभावदोषेण नवमेऽति च शुध्यह्नि  ॥ २.५ ॥
एकैकं वर्धयेद्ग्रासं शुक्ले कृष्णे च ह्रासयेत् ।
अमायां तु न भुञ्जीत एष चान्द्रायणो विधिः  ॥ २.६ ॥
प्रायश्चित्तमुपक्रम्य कर्ता यदि विपद्यते  ।
पूतस्तदहरेद्वापि इह लोके परत्र च  ॥ २.७ ॥
यावदेकः पृथग्भाव्यः प्रायश्चित्तं न सेवते  ।
अप्रशस्ता न ते स्पृश्यास्ते सर्वेऽपि विगर्हिताः  ॥ २.८ ॥
अभोज्याश्चाप्रतिग्राह्या असंपङ्क्त्याविवाहिकाः  ।
पूयन्ते तु व्रते चीर्णे सर्वे ते रिक्थभागिनः  ॥ २.९ ॥

इति श्रीयाम्ये धर्मशास्त्रे द्वितीयोऽध्यायः ॥


अध्याय ३

ऊनैकादशवर्षस्य पञ्चवर्षात्परस्य च  ।
प्रायश्चित्तं चरेद्भ्रात पिता वाऽन्योऽपि बान्धवः  ॥ ३.१ ॥
अतो बालतरस्यापि नापराधो न पातकम्  ।
राजदण्डो न तस्यास्ति प्रायश्चित्तं न विद्यते  ॥ ३.२ ॥
अशीत्यधिकवर्षाणि बालो वाऽप्यूनषोडशः  ।
प्रायश्चित्तार्धमर्हन्ति स्त्रियो व्याधित एव च  ॥ ३.३ ॥
पितृव्यभ्रातृभार्यां च भगिनीं मातुरेव च  ।
श्वश्रूं पितृष्वसारं च तप्तकृच्छ्रं समाचरेत् ॥ ३.४ ॥
राज्ञीमाचार्यशिष्यां वा उपाध्यायस्य योषितः  ।
एता गत्वा स्त्रियो मोहात्षण्मासं कृच्छ्रमाचरेत् ॥ ३.५ ॥
द्वौ मासौ भक्ष्य भोज्यं च द्वौ मासौ यावकेन तु  ।
द्वौ मासौ पञ्चगव्येन षण्मासं कृच्छ्रमाचरेत् ॥ ३.६ ॥
मातरं गुरुपत्नीं च स्वसारं दुहितां तथा  ।
गत्वा तु प्रविशेदग्निं नान्या शुद्धिर्विधीयते  ॥ ३.७ ॥
अस्तं गते यदा सूर्ये चाण्डालमृतुमत्स्त्रियः  ।
संस्पृशेत्तु यदा कश्चित्प्रायश्चित्तं कथं भवेत् ॥ ३.८ ॥
जातरूप्यं सुवर्णं तु दिवाऽऽहृतं च यज्जलं  ।
तेन स्नात्वा च पीत्वा च गामालभ्य विशुध्यति  ॥ ३.९ ॥
दासनापितगोपाल- कुलमित्रार्धसीरिणः  ।
एते शूद्रास्तु भोज्यान्ना यश्चाऽऽत्मानं निवेदयेत् ॥ ३.१० ॥
असच्छूद्रेषु अन्नाद्यं ये भुञ्जन्त्यबुधा द्विजाः  ।
प्रायश्चित्तं तथा प्राप्तं चरेच्चान्द्रायणव्रतम्  ॥ ३.११ ॥
यः करोत्येकरात्रेण वृषलीसेवनं द्विजः  ।
तद्भक्षणे जपेन्नित्यं त्रिभिर्वर्षैर्व्यपोहति  ॥ ३.१२ ॥
वृषलीं यस्तु गृह्णाति ब्राह्मणो मदमोहितः  ।
सदा सूतकिता तस्य ब्रह्महत्या दिने दिने  ॥ ३.१३ ॥
वृषलीगमनं चैव मासमेकं निरन्तरम्  ।
इह जन्मनि शूद्रत्वं पुनः श्वानो भविष्यति  ॥ ३.१४ ॥
वृषलीफेनपीतस्य निःश्वासोपगतस्य च  ।
तस्यां चैव प्रसूतस्य निष्कृतिर्न विधीयते  ॥ ३.१५ ॥
अग्रे माहिषकं दृष्ट्वा मध्ये च वृषलीपतिम्  ।
अन्ते वार्धुषिकं दृष्ट्वा निराशाः पितरो गताः  ॥ ३.१६ ॥
महिषीत्युच्यते भार्या सा चैव व्यभिचारिणी  ।
तान् दोषान् क्षमते यस्तु स वै माहिषकः स्मृतः  ॥ ३.१७ ॥
पितुर्गेहे तु या कन्या पश्यत्यसंस्कृता रजः  ।
भ्रूणहत्या पितुस्तस्याः कन्या सा वृषली स्मृता  ॥ ३.१८ ॥
यस्तां विवाहयेत्कन्यां ब्राह्मणो मदमोहितः  ।
असंभष्यो ह्यपाङ्क्तेयः स विप्रो वृषलीपतिः  ॥ ३.१९ ॥
प्राप्ते द्वादशमे वर्षे कन्यां यो न प्रयच्छति  ।
मासि मासि रजस्तस्याः पिता पिबति शोणितम्  ॥ ३.२० ॥
अष्टवर्षा भवेद्गौरी नववर्षा च रोहिणी  ।
दशवर्षा भवेत्कन्या अत ऊर्ध्वं रजस्वला  ॥ ३.२१ ॥
माता चैव पिता चैव ज्येष्ठभ्राता तथैव च  ।
त्रयस्ते नरकं यान्ति दृष्ट्वा कन्यां रजस्वलाम्  ॥ ३.२२ ॥
समर्घं धनमुत्सृज्य मह[हा]र्घं यः प्रयच्छति  ।
स वै वार्धुषिको ज्ञेयो ब्रह्मवादिषु गर्हितः  ॥ ३.२३ ॥
शुक्रक्षयकरा वन्ध्या त्याज्यैति परिकीर्तिता  ।
तस्यास्तु यो भवेद्भर्ता तं तु विद्यादजाविकम्  ॥ ३.२४ ॥
दूराच्छ्रान्तं भयग्रस्तं ब्राह्मणं गृहमागतम्  ।
अनर्चयित्वा यो भुङ्क्ते तत्क्षणेऽसौ विधीयते  ॥ ३.२५ ॥
अजाविको माहिषश्च तथा च वृषलीपतिः  ।
तृणाग्रेणापि संस्पृष्ट्वा सवासा जलमाविशेत् ॥ ३.२६ ॥
यावदुष्णं भवेदन्नं यावद्भुञ्जन्ति वाग्यताः  ।
पितरस्तावदश्नन्ति यावन्नोक्ता हविर्गुणाः  ॥ ३.२७ ॥
हविर्गुणा न वक्तव्याः पितरो यान्त्यतर्पिताः  ।
पितृभिस्तर्पितैः पश्चाद्वक्तव्यं शोभनं हविः  ॥ ३.२८ ॥
यावतो ग्रसते ग्रासान् हव्यकव्येष्वमन्त्रितः  ।
तावतो ग्रसते प्रेत्य दीप्तान् ग्रासानयोमयान्  ॥ ३.२९ ॥
आसनेश्वासनं दद्यान्न तु हस्ते कदाचन  ।
हस्तेश्वासनदाने च निराशाः पितरो गताः  ॥ ३.३० ॥
आसने पादमारूढो वस्त्रस्यार्धमधः कृतम्  ।
मुखेन धमितं भुङ्क्ते द्विजश्चान्द्रायणं चरेत् ॥ ३.३१ ॥
अङ्गुल्यां यः पवित्राणि कृत्वा गन्धान् समर्च[र्प]येत् ।
पितॄणां नोपतिष्ठेत राक्षसैर्विप्रलुप्यति  ॥ ३.३२ ॥
हसन्ग्रासं च यो भुङ्क्ते सशब्दं सेङ्गितं तथा  ।
लेहितं वर्तितं चैव षडेते पङ्क्तिदूषकाः  ॥ ३.३३ ॥
श्वित्री कुष्ट्ःी तथा शूली कुनखी श्यावदन्तकः  ।
रोगी हीनातिरिक्ताङ्गः पिशुनो मत्सरी तथा  ॥ ३.३४ ॥
दुर्भगो हि तथा षण्ढः पाखण्डी वेदनिन्दकः  ।
हैतुकः शूद्रयाजी च अयाज्यानां च याजकः  ॥ ३.३५ ॥
नित्यं प्रतिग्रहे लुब्धो याचको विषयात्मकः  ।
श्यावदन्तोऽथ वैद्यश्च असदालापकस्तथा  ॥ ३.३६ ॥
एते श्राद्धे च दाने च वर्जनीयाः प्रयत्नतः  ।
तथा देवलकश्चैव भृतको वेदविक्रयी  ॥ ३.३७ ॥
एते वर्ज्याः प्रयत्नेन एवमेव यमोऽब्रवीत् ।
निराशाः पितरस्तस्य भवन्ति ऋणभागिनः  ॥ ३.३८ ॥
अथ चेन्मत्र[न्त्र]विद्युक्तो वैष्णवो ज्ञानवान् हि सः  ।
हव्यकव्ये नियोक्तव्य इति प्राह स्वयं यमः  ॥ ३.३९ ॥
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन श्राद्धे यज्ञे च कर्मणि  ।
अदूष्यं चैव विप्रेन्द्रं योजनीयं[येत्तु] प्रयत्नतः  ॥ ३.४० ॥
तथैव मन्त्रविद्युक्तः शारीरैः पङ्क्तिदूषनैः  ।
वर्जितं च यमः प्राह पङ्क्तिपावन एव सः  ॥ ३.४१ ॥
निर्मत्सरः सदाचारः श्रोत्रियो ब्रह्मविद्युवा  ।
विद्याविनयसंपन्नः पात्रभूतो द्विजोत्तमः  ॥ ३.४२ ॥
वेदान्तविज्ज्येष्ठसामा अलुब्धो वेद तत्परः  ।
योजनीयः प्रयत्नेन दैवे पित्र्ये च कर्मणि  ।
यदत्तं च हुतं तस्मै ह्यनन्तं नात्र संशयः  ॥ ३.४३ ॥
उच्छिष्टोच्छिष्टसंस्पृष्टः शुना शूद्रेण वा द्विजः  ।
उपोष्य रजनीमेकां पञ्चगव्येन शुध्यति  ॥ ३.४४ ॥
उच्छिष्टभाजनं येन विप्रेण चान्नवर्जितम्  ।
स्पृष्टं तेन प्रमादाच्च प्राजापत्यं समाचरेत् ॥ ३.४५ ॥
उच्छिष्टोच्छिष्टसंस्पृष्टो ब्राह्मणो ब्राह्मणेन हि  ।
दशरुद्रीं जपेत्पश्चाद्गायत्र्या शोधनं परम्  ॥ ३.४६ ॥
उच्छिष्टोच्छिष्टसंस्पृष्टः क्षत्त्रियो वैश्य एव च  ।
प्रमादोच्छिष्टसंस्पृष्टः शूद्रेण तु यदा द्विजः  ॥ ३.४७ ॥
उपोष्य रजनीमेकां पञ्चगव्येन शुध्यति  ।
श्वानकुक्कुटमार्जाराः काको वा स्पृशते यदि  ॥ ३.४८ ॥
उच्छिष्टं तं द्विजं यस्तु अहोरात्रेण शुध्यति  ।
पञ्चगव्येन शुद्धिः स्यादित्याह भगवान् यमः  ॥ ३.४९ ॥
रजस्वलां स्पृशेद्यस्तु त्रिरात्रं तत्र कारयेत् ।
उपोष्य द्विजसंस्कारं पञ्चगव्येन शुध्यति  ॥ ३.५० ॥
उदक्या दृष्टिपातेन श्रुतशब्देन चैव हि  ।
स्नानं देवार्चनं दानं हवनं च प्रणश्यति  ॥ ३.५१ ॥
रक्तवस्त्रस्य विक्रेता लाक्षारजकमेव च  ।
वेणुजीवनकैवर्त- तक्षचर्मोपजीविनः  ॥ ३.५२ ॥
एतेषां स्पर्शनात्पापं तथा चैव तु मोहितः  ।
प्रतिग्रहाच्च विप्रो वै नरकं प्रतिगच्छति  ॥ ३.५३ ॥
उदक्याः स्पर्शने चैव ब्राह्मणो वै प्रमादतः  ।
षड्रात्रोपोषितः स्नात्वा पञ्चगव्येन शुध्यति  ॥ ३.५४ ॥
सूतके वर्तमानेऽपि दासवर्गस्य का क्रिया  ।
स्वामितुल्यं भवेत्तस्य सूतकं तु प्रशस्यते  ॥ ३.५५ ॥
यन्न कारयते तत्तन्नान्यं प्रत्यब्रवीद्यमः  ।
विवाहोत्सवयज्ञेषु कार्ये चैवमुपस्थिते  ॥ ३.५६ ॥
रजः पश्यति या नारी तस्य कालस्य का क्रिया  ।
विपुले च जले स्नात्वा शुक्लवासास्त्वलङ्कृता  ॥ ३.५७ ॥
आपो हिष्ट्ःेत्यृगभिषिक्ताऽऽयं गौरिति वा ऋचः[चा]  ।
पूजान्ते होमयेत्पश्चाद्घृताहुत्या शताष्टकं  ॥ ३.५८ ॥
गायत्र्या व्याहृतिभिश्च ततः कर्म समाचरेत् ।
यावद्द्विजा न चार्च्यन्ते अन्नदानहिरण्यकैः  ॥ ३.५९ ॥
तावच्चीर्णव्रतस्यापि तत्पापं न प्रणश्यति  ॥ ३.६० ॥
यद्देहकं काकबलाकचिल्लाम्- एध्येन लिप्तं तु भवेत्कदाचित् ।
श्रोत्रे मुखे वा परिमस्तके वा ज्ञा[स्ना]नेन लेपोपहतस्य शुद्धिः  ॥ ३.६१ ॥
अभक्ष्याणामपेयानामलेह्यानां च भक्षणे  ।
रेतोमूत्रपुरीषाणां प्रायश्चित्तं कथं भवेत् ॥ ३.६२ ॥
पद्मोदुम्बरबिल्वानां कुशाश्वत्थपलाशयोः  ।
एतेषामुदकं पीत्वा पञ्चगव्येन शुध्यति  ॥ ३.६३ ॥
स्त्रीणां रजस्वलानां च स्पर्शश्चैव भवेद्यदि  ।
चतुर्णामपि वर्णनां प्रायश्चित्तं कथं भवेत् ॥ ३.६४ ॥
स्पृष्ट्वा रजस्वलाऽन्योन्यं सगोत्रा चान्यगोत्रका  ।
कामादकामतो वाऽपि त्रिरात्राच्चुद्धिरिष्यते  ॥ ३.६५ ॥
स्पृष्ट्वा रजस्वलाऽन्योन्यं ब्राह्मणी क्षत्त्रिया तथा  ।
अर्धकृच्छ्रं चरेत्पूर्वा पादकृच्छ्रं तथोत्तरा  ॥ ३.६६ ॥
स्पृष्ट्वा रजस्वलाऽन्योन्यं ब्राह्मणी वैश्यिनी तथा  ।
पादहीनं चरेत्पूर्वा पादमेकं तथोत्तरा  ॥ ३.६७ ॥
स्पृष्ट्वा रजस्वलाऽन्योन्यं ब्राह्मणी शूद्रिणी तथा  ।
कृच्छ्रेण शुध्यते शूद्री ब्राह्मी दानेन शुध्यति  ॥ ३.६८ ॥
विप्रः स्पृष्टो निशायां तूदक्यया पतितेन वा  ।
दिवाऽऽनीतेन तोयेन स्नापयेदग्निसंनिधौ  ॥ ३.६९ ॥
दिवा चैवार्कसंस्पृष्टं रात्रौ नक्षत्रदर्शनात् ।
संध्ययोरुभयोर्वाऽपि पवित्रं सर्वदा जलम्  ॥ ३.७० ॥

इति श्रीयाम्ये धर्मशास्त्रे तृतीयोऽध्यायः ॥


अध्याय ४

खातं वापी तथा कूप- पाषाणे शस्त्रघातिते  ।
यष्ट्या तु घातिते चैव मृत्पिण्डान्येव साधयेत् ॥ ४.१ ॥
गोवधे चैव यत्पापं बलीवर्दस्य चैव हि  ।
प्रायश्चित्तं भवेत्तत्र स्त्रिया वा पुरुषस्य वा  ॥ ४.२ ॥
खाते च पतिता या गौः कूपे वा चावटेऽपि वा  ।
आशा[शै]वालकुडे[ण्डे] वाऽपि शस्त्रघातेन चैव हि  ॥ ४.३ ॥
यष्ट्या तु पतिता या गौर्बलीवर्दो मृतोऽपि वा  ।
वत्सो वत्सतरो वाऽपि प्रायश्चित्ती भवेन्नरः  ॥ ४.४ ॥
नारी वाऽपि कुमारो वा प्रायश्चित्ताद्विशुध्यति  ।
पापी प्रख्यापयेत्पापं दत्त्वा धेनुं तथा वृषम्  ॥ ४.५ ॥
प्रच्छन्नपापिनो ये स्युः कृतघ्ना दुष्टचारिणः  ।
नरकेषु च पच्यन्ते यावदाभूतसंप्लवम्  ॥ ४.६ ॥
तस्माच्च पापिना ग्राह्यं प्रायश्चित्तं यथा तथा  ।
प्रमादाच्च हता येन कपिला वा तथेतरा  ॥ ४.७ ॥
यथा ब्रह्मवधे पापं कपिलाया वधे तथा  ।
बलीवर्देऽपि च तथा प्रायश्चित्तं समं स्मृतम्  ॥ ४.८ ॥
रोधने बन्धने चैव मृत्पिण्डनवगोमये  ।
उत्कृष्टेनापि गोहन्ता प्रायश्चित्तेन शुध्यति  ॥ ४.९ ॥
मुष्ट्या वा निहता या गौः शकटे धा[वा]रिपङ्कयोः  ।
गोवर्तपतिता गावः श्वनद्यामुत्तरेऽपि वा  ॥ ४.१० ॥
एतत्ते कथितं सर्वं गवां च [वि]घातमुत्तमम्  ।
यत्र यत्र म्रियेद्गौश्च प्रायश्चित्तं पृथक्पृथक् ॥ ४.११ ॥
वने च पतिता या गौः पामरत्राट [स]शङ्क्तिता  ।
मृता चैव यदा सा गौः प्रायश्चित्ती भवेच्च सः  ॥ ४.१२ ॥
प्रेषितः पुरुषो वाऽपि प्रायश्चित्तं च यत्स्मृतम्  ।
आब्दिकं चैव शूद्रस्य वैश्यस्य द्विगुणं भवेत् ॥ ४.१३ ॥
त्रिगुणं क्षत्त्रियस्यैव विप्रस्यैव चतुर्गुणम्  ।
गोष्ठे निवसनं कार्यं गोघ्नोऽहमिति वाचयेत् ॥ ४.१४ ॥
कष्टेन वर्तमानोऽपि कालेनैव शुचिर्भवेत् ।
गवां मध्ये वसेद्रात्रौ दिवा गा वै(?) ह्यनुव्रजेत् ॥ ४.१५ ॥
न स्त्रीणां वपनं कुर्यान्न च गोव्रजनं स्मृतम्  ।
न च गोष्ठे वसेद्रात्रौ न कुर्याद्वैदिकीं श्रुतिम्  ॥ ४.१६ ॥
सर्वान् केशान् समुच्छ्रित्य च्छेदयेदङ्गुलद्वयम्  ।
एष ए[वमे]व तु नारीणां शिरोमुण्डापनं स्मृतम्  ॥ ४.१७ ॥
सूतके मृतके चैव विधिं प्रब्रूहि नो यम  ।
जातके वर्तमानेऽपि मृतकं च यदा भवेत् ॥ ४.१८ ॥
को विधिः स विनिर्दिष्टः कथयस्व यथा तथम्  ।
एवमुक्तो हि भगवान् यमः प्राह यथा तथम्  ॥ ४.१९ ॥
जातके नैव मृतकं क्षयं याति न संशयः  ।
पूर्वव्रतमनिर्दिष्टं मया च सूतकं भवेत् ॥ ४.२० ॥
सूतकेन न लिप्येत इति प्राह स्वयं यमः  ।
सूतकेन न लिप्येत व्रतं संपूर्णतां व्रजेत् ॥ ४.२१ ॥
श्राद्धं दानं तपो यज्ञो देवताराधनं तथा  ।
ब्रह्महा च सुरापश्च स्वर्णस्तेयी गुरुद्रुहः  ॥ ४.२२ ॥
संसर्गी पञ्चमो ज्ञेयस्तत्समो नात्र संशयः  ।
एतेषु द्वादशाब्दं च प्रायश्चित्तं विधीयते  ॥ ४.२३ ॥
तथा पातकिनां चैव षडब्दं चैव संस्मृतम्  ।
उपपातकिनां चैव त्रिपञ्चाब्दं विधीयते  ॥ ४.२४ ॥
प्राजापत्यैस्त्रिभिः कृच्छ्रं कृच्छ्रं वै द्वादशाब्दिकम्  ।
एकभक्तं तथा नक्तमुपवासमथापि वा  ॥ ४.२५ ॥
एतद्दिनचतुष्केण पादकृच्छ्रश्च जायते  ।
त्रिपादकृच्छ्रो विज्ञेयः पापक्शयकरः स्मृतः  ॥ ४.२६ ॥
धर्मशास्त्रानुसारेण प्रायश्चित्तं मनीषिभिः  ।
दातव्यं पापमुक्त्यर्थं प्राणिनां पापकारिणाम्  ॥ ४.२७ ॥
अनुतापाद्य[पो य]दा पुंसां[सो] भवेद्वै पापिनः किल  ।
प्रायश्चित्तं तदा देयमित्याह भगवान् यमः  ॥ ४.२८ ॥
अज्ञात्वा धर्मशास्त्राणि प्रायश्चित्तं ददाति यः  ।
प्रायश्चित्ती भवेत्पूतस्तत्पापं पर्षदं व्रजेत् ॥ ४.२९ ॥
तस्माच्छास्त्रानुसारेण प्रायश्चित्तं विधीयते  ।
अष्टशाल्यां मृता ये च ये च स्त्रीसूतके मृताः  ॥ ४.३० ॥
द्रंष्ट्राभिर्भक्षिता ये च ये च आत्महनो जनाः  ।
अष्टशाल्यां मृतो विप्रः प्रायश्चित्तं तु बन्धुभिः  ॥ ४.३१ ॥
कार्यं तु आब्दिकं चैव तथा स्त्रीणां च दापयेत् ।
शुद्ध्यर्थं नान्यथा भाव्यमित्याह भगवान् यमः  ॥ ४.३२ ॥
दुर्मृत्युमरणं प्राप्ता येऽप्यधोगतिमागताः  ।
तेषां शुद्ध्यर्थमेवात्र द्वित्र्यब्दं हि विशिष्यते  ॥ ४.३३ ॥
ब्राह्मणक्षत्त्रियविशां शूद्रानां चान्त्यजातिनाम्  ।
तारतं येन दातव्यमिति प्राह स्वयं यमः  ॥ ४.३४ ॥
पतितानां च विप्राणां तथा स्त्रीणां विगर्हितम्  ।
कथं शुद्धिर्भवेत्तासां तेषां चैव विशेषतः  ॥ ४.३५ ॥
व्यभिचारादृतौ शुद्धिः स्त्रीणां चैव न संशयः  ।
गर्भे जाते परित्यागो नान्यथा मम भाषितम्  ॥ ४.३६ ॥
दुष्टस्त्रीदर्शनेनैव पितरो यान्त्यधोगतिम्  ।
घृतं योन्यां क्षिपेद्घोरं परपुंसगता हि या  ॥ ४.३७ ॥
हवनं च प्रयत्नेन गायत्र्या चायुतत्रयम्  ।
ब्राह्मणान् भोजयेत्पश्चाच्छतमष्टोत्तरेण हि  ॥ ४.३८ ॥
विधवा चैव या नारी पुंसोपगतसेविनी  ।
त्याज्या सा बन्धुभिश्चैव नान्यथा यमभाषितम्  ॥ ४.३९ ॥
पतितस्य च विप्रस्य अनुतापरतस्य च  ।
पापाच्चैव निवृत्तस्य प्रायश्चित्ती भवेत्तदा  ॥ ४.४० ॥
तारतं येन दातव्यं प्रायश्चित्तं यथा विधि  ।
सकामो हि यदा विप्रः पापाचारपरो भवेत् ॥ ४.४१ ॥
दृष्ट्वा[दिष्ट्या] निवृत्तपापौघः प्रायश्चित्ती तदार्हति  ।
तथा क्षत्त्रियवैश्यौ वा शूद्रो वाऽपि यथा क्रमात् ॥ ४.४२ ॥
विधवागमने पापं सकृच्चैव तु यद्भवेत् ।
असकृच्च यदा ज्ञात्वा प्रायश्चित्तं प्रवर्तते  ॥ ४.४३ ॥
असकृद्गमनाच्चैव चरेच्चान्द्रायणद्वयम्  ।
सकृद्गमने यत्पापं प्राजापत्यद्वयेन हि  ॥ ४.४४ ॥
पुनर्भूर्विकृता येन कृता विप्रेण चैव हि  ।
विना शाखाप्रभेदेन पुनर्भूर्भण्यते हि सा  ॥ ४.४५ ॥
सवर्णश्च सवर्णायामभिषिक्तो यदा भवेत् ।
ब्राह्मणः कामलुब्धोऽपि श्राद्धे यज्ञे च गर्हितः  ॥ ४.४६ ॥
क्षत्त्रियो ब्राह्मणीसक्तः क्षत्त्रिण्यां विश एव वा  ।
वैश्याया गमने शूद्रः पतिताया भवान् यथा  ॥ ४.४७ ॥
प्रातिलोम्ये महत्पापं प्रवदन्ति मनीषिणः  ।
प्रायश्चित्तं चाऽऽनुलोम्ये न भवत्येव चान्यथा  ॥ ४.४८ ॥
मानसं वाचिकं चैव कायिकं पातकं स्मृतम्  ।
तस्मात्पापाद्विशुद्ध्यर्थं प्रायश्चित्तं दिने दिने  ॥ ४.४९ ॥
प्रातह्संध्यां सनक्षत्रामुपास्यामे[सीतै]व यत्नतः  ।
मध्याह्ने च तथा रौद्रीं सायं चैव तु वैष्णवीम्  ॥ ४.५० ॥
त्रिविधं पापशुद्ध्यर्थं संध्योपासनमेव च  ।
संध्याहीनो हि यो विप्रः स्नानहीनस्तथैव च  ॥ ४.५१ ॥
स्नानहीनो मलाशी स्यात्संध्याहीनो हि भ्रूणहा  ।
नैशं पा([नश्येत्पा])पं हि यां ध्यात्वा उ([तुरु])पासनपरो हि सः  ॥ ४.५२ ॥
ब्रह्मलोकं व्रजत्येव नान्यथा यमभाषितम्  ।
विद्यातपोभ्यां संयुक्तः शान्तः शुचिरलम्पटः  ॥ ४.५३ ॥
अलुभ्दाह्लादनिष्पापा भूदेवा नात्र संशयः  ।
पात्रीभूताश्च विज्ञेया विप्रास्ते नात्र संशयः  ॥ ४.५४ ॥
तेभ्यो दत्तमनन्तं हि इत्याह भगवान् यमः  ।
कुकर्मस्थास्तु ये विप्रा लोलुपा वेदवर्जिताः  ॥ ४.५५ ॥
संध्याहीना व्रतभ्रष्टाः पिशुना विषयात्मकाः  ।
तेभ्यो दत्तं निष्फलं स्यान्नात्र कार्याविचारणा  ॥ ४.५६ ॥
प्रतिग्रहे संकुचिता यदान्यातैयविधृता  ।
भूमिदर्शनात्पापमोचका कृतत्रेताद्वापरे कलौ नौवर्वीरोषितः  ॥ ४.५७ ॥
राजप्रतिग्रहात्सर्वं ब्रह्मवर्चसमेव च  ।
नश्यतीति न संदेह इत्याह भगवान् यमः  ॥ ४.५८ ॥
राज्ञां प्रतिग्रहस्त्याज्यो लोकत्रयजिगीषुभिः  ।
राज्ञः प्रतिग्रहाच्चैव ब्राह्मण्यं हि विलुप्यते  ॥ ४.५९ ॥
गावो दूरप्रचारेण हिरण्यं लोभलिप्सया  ।
स्त्री विनश्यति गर्वे[भे]ण ब्राह्मणो राजसेवया  ॥ ४.६० ॥
सेवकाश्चापि विप्राणां राज्ञां सुकृतनामभिः  ।
कुम्भीपाकेषु पच्यन्ते यावदाभूतसंप्लवम्  ॥ ४.६१ ॥
असेव्यासेविनो विप्रा अयाज्यानां च याजकाः  ।
अपाङ्क्तास्ते च विज्ञेयाः सर्वधर्मबहिष्कताः  ॥ ४.६२ ॥

इति श्रीयाम्ये धर्मशास्त्रे चतुर्थोऽध्यायः ॥

अध्याय ५

अतः परं प्रवक्ष्यामि शृणुध्वं मुनिपुङ्गवाः  ।
सर्वेषामन्त्यजातीनां वर्णादीनां यथा क्रमम्  ॥ ५.१ ॥
स्त्रीसंपर्कादिकं सर्वं जातमन्त्यजसंज्ञकम्  ।
योनिसंकरजं सर्वं वर्णतश्चापि सर्वशः  ॥ ५.२ ॥
विप्रक्षत्त्रियविट्शूद्रा- वर्णिजात्येष्वनुक्रमात् ।
एते ब्राह्मणकुत्साः स्युस्तस्माद्ब्राह्मण([ण्य])मुत्तमम्  ॥ ५.३ ॥
वेदाचाररतो विप्रो वेदवेदाङ्गपारगः  ।
तैरप्यनुष्ठितो धर्म उक्तश्चैव विशेषतः  ॥ ५.४ ॥
कार्ये चैव विशेषेण त्रिभिर्वर्नैरतन्द्रितः  ।
बलाद्दासी कृता ये च म्लेच्छचाण्डालदस्युभिः  ॥ ५.५ ॥
अशुभं कारिताः कर्म गवादिप्राणिहिंसनम्  ।
प्रायश्चित्तं च दातव्यं तारतं येन वा द्विजैः  ॥ ५.६ ॥
श्राद्धकाले यदा जाता पत्नी यस्य रजस्वला  ।
प्रसूता वा न कार्य च दैविकं पैतृकं तथा  ॥ ५.७ ॥
ब्राह्मणा मन्त्रिताश्चैव क्षणिता वा प्रयत्नतः  ।
उद्दिश्य पितृपाकं च कार्यं पैतृकमेव तत् ॥ ५.८ ॥
आशौचं न भवत्येव नात्र कार्या विचारणा  ।
प्रस्थाने वा पिता तस्य पञ्चत्वं च गतो भवेत् ॥ ५.९ ॥
श्राद्धादिकां तु पुत्रेण अज्ञातेन कृतं यदा  ।
कन्या प्रदानसमये श्रुतं च पि([तवान्पि])तरं मृतम्  ॥ ५.१० ॥
कन्यादानं च तत्कार्यं वचनाद्भवते[ति] क्षमः  ।
पितुः पात्रादिकं कर्म पश्चात्सर्वं यथा विधि  ॥ ५.११ ॥
अज्ञानाच्च कृतं सर्वं दैविकं पैतृकं च यत् ।
जातके सू([मृ])तके वाऽपि तत्सर्वं सफलं भवेत् ॥ ५.१२ ॥
व्यासेनोक्तस्मृतौ स्वकीये अज्ञानात्पितरि मृते यदा ज्ञातु सदैव कार्यं पितृकमेव वा  ॥ ५.१३ ॥
अनेके यस्य ये पुत्राः संसृष्टा हि भवन्ति च  ।
ज्येष्ठेन हि कृतं सर्वं सफलं पैतृकं भवेत् ॥ ५.१४ ॥
वैदिकं च तथा सर्वं भवत्येव न संशयः  ।
पृथक्पिण्डं पृथक्श्राद्धं वैश्वदेवादिकं च यत् ॥ ५.१५ ॥
भ्रातरश्च पृथक्कुर्युर्नाविभक्ताः कदाचन  ।
अपुत्रस्य च पुत्राः स्युः कर्तारः सांपरायणाः  ॥ ५.१६ ॥
सफलं जायते सर्वामिति शातातपोऽब्रवीत् ।
न च दत्तोऽप्यहीनोऽति- स्नेहेन च तथाऽपरः  ॥ ५.१७ ॥
बलाद्गृहीतो बद्धश्च बन्धुभिर्दत्त एव च  ।
भ्रातुः पुत्रो मित्रपुत्रः शिष्यश्चैव तथौरसः  ॥ ५.१८ ॥
अपुत्रस्य च विज्ञेया दायादा नात्र संशयः  ।
नवैते पुत्रवत्पाल्याः परलोकप्रदा ह्यमी  ॥ ५.१९ ॥
औरसेन समा ज्ञेया वचसोद्दालकस्य च  ।
इदानीं भागनिर्णयमृषिः शातातपोऽब्रवीत् ॥ ५.२० ॥
ज्येष्ठेन वा कनिष्ठेन विभागस्य विनिर्णयः  ।
समभागप्रदाता च अपुत्रेभ्यो न संशयः  ॥ ५.२१ ॥
समभागो ग्रहीतव्यः पुत्रमत्या सदैव हि  ।
पितृभ्यो भ्रातृपुत्रेभ्यो दायादेभ्यो यथा क्रमात् ॥ ५.२२ ॥
अधिकस्य च भागौ द्वौ इतरेभ्यः(?) समासतः  ।
आधौ प्रतिग्रहे क्रान्ते पूर्वा तु बलवत्तरा  ॥ ५.२३ ॥
सर्वेस्वेव विवादेषु बलवत्युत्तरा क्रिया  ।
समविद्योत्तरं चैव प्रत्यवस्कन्दनं तथा  ॥ ५.२४ ॥
पूर्वं न्यासविधिश्चैव उत्तरः स्याच्चतुर्विधः  ।
साक्षिषूभयतः सत्सु साक्षिणः पूर्ववादिनः  ॥ ५.२५ ॥
पूर्वपक्षेऽधरीभूते भवन्त्युत्तरवादिनः  ।
असाक्षिव्यवहारेषु दिव्यं देयं यथा विधि  ॥ ५.२६ ॥

इति श्रीयाम्ये धर्मशास्त्रे पञ्चमोऽध्यायः ।
समाप्तेयं बृहद्यमस्मृतिः ॥