महाखाता महाशाला पुर्यस्त्युज्जयिनीति या 
महाम्भोधिमहाशैल मेखलैव महामही ॥ १.१
प्रासादान् यत्र पश्यन्तः संततान् हैमराजतान् 
मेरुकैलासकूटेभ्यः स्पृहयन्ति न नागराः ॥ १.२
वेदमौर्वीविपञ्चीनाम् ध्वनयः प्रतिमन्दिरम् 
यत्र संनिपतन्तोऽपि न बाधन्ते परस्परम् ॥ १.३
कृतं वर्णनया तस्या यस्यां सततमासते 
महाकालप्रभृतयस्त्यक्त्वा शिवपुरं गणाः ॥ १.४
तस्यामासीन्महासेनो महासेनः क्षितीश्वरः 
यस्य देवीसहस्राणि षोडश श्रीपतेरिव ॥ १.५
चिरं पालयतस्तस्य प्रजाः शास्तोक्तकारिणः 
गोपालः पालकश्चेति सुतौ जातौ गुणाम्बुधी ॥ १.६
बृहस्पतिसमश्चास्य मन्त्री भरतरोहकः 
रोहन्तकः सुरोहश्च तस्यास्तां तत्समौ सुतौ ॥ १.७
नरेन्द्रमन्त्रिपुत्राणाम् चतुर्विद्यार्थवेदिनाम् 
प्रयोगेषु च दषाणाम् यान्ति स्म दिवसाः सुखम् ॥ १.८
अथ गां पालयामास गोपालः पितृपालिताम् 
पालकोऽपि यवीयस्त्वाद् यौवराज्यमपालयत् ॥ १.९
मन्त्रिपुत्रौ तु मन्त्रित्वम् थ भूमिर्नवेश्वरा 
नवमन्त्रिकृतारक्षा जायते स्म पुनर्वा ॥ १.१०
गजराजमथो राजा दानराजिविराजितम् 
अधिष्ठाय जगत्सारम् निर्जगाम बहिः पुरः ॥ १.११
तद्दर्शनाशयायातम् नेकं नृकदम्बकम् 
बिभ्यद्व्याडाद्गजात्तस्माद् ितश्चेतश्च विद्रुतम् ॥ १.१२
कन्यकान्यतमा तत्र गृह्यमाणाथ हस्तिना 
प्रांशुप्राकारतः प्रांशोर् गम्यां परिखामगात् ॥ १.१३
खातपातव्यथाजात संज्ञानाशात्क्षणं ततः 
तटस्था हस्तिपृष्ठस्थम् साभाषत रुषा नृपम् ॥ १.१४
अवध्यमवधीर्यस्त्वम् पितरं तस्य किं मया 
अधीतवेदं यो हन्ति ब्राह्मणं तस्य के मृगाः ॥ १.१५
इति कन्यावचः श्रुत्वा दुःश्रवं श्वपचैरपि 
चिन्तेषु भिन्नहृदयः प्रविवेश निवेशनम् ॥ १.१६
अतिवाह्य च दुःखेन दिनशेषं समासमम् 
जनवादोपलम्भाय प्रदोषे निर्ययौ गृहात् ॥ १.१७
कालकम्बलसंवीतः सासिचर्मासिपुत्रिकः 
समन्त्रागदसंनाहः संचचार शनैः शनैः ॥ १.१८
अथ शुश्राव कस्मिंश्चित् देवतायतने ध्वनिम् 
अभिसारिकया सार्धम् भाषमाणस्य कामिनः ॥ १.१९
हतं मुष्टिभिराकाशम् तुषाणां कण्डनं कृतम् 
मया येन त्वया सार्धम् बद्धा प्रीतिरबुद्धिना ॥ १.२०
इयमेतावती वेला खिद्यमानेन यापिता 
मया त्वं तु गृहादेव न निर्यासि पतिव्रता ॥ १.२१
कौमारः सुभागो भर्ता यदि नाम प्रियस्तव 
खलीकृतैः किमस्माभिर् वृथेव कुलपुत्रकैः ॥ १.२२
एवमादि ततः श्रुत्वा सा प्रगल्भाभिसारिका 
विहस्य विटमाह स्म त्वादृशा हि हतत्रपाः ॥ १.२३
ननु चित्तं मयाराध्यम् तस्यापि भवतः कृते 
न हि भर्तॄनविश्वास्य रमन्ते कुलटा विटैः ॥ १.२४
अथ निर्मक्षिकं भद्र मधु पातुं मनोरथः 
जहि घातय बालं मे पतिं नित्यप्रमादिनम् ॥ १.२५
अथ पापादसि त्रस्तः स्फुटं नाहं तव प्रिया 
ननु दुर्वाररागान्धः सुतां याति प्रजापतिः ॥ १.२६
अथवालं विवादेन वैधर्म्यं किं न पश्यसि 
येन राज्यसुखान्धेन प्रजापालः पिता हतः ॥ १.२७
सुदुःश्रवमिदं श्रुत्वा गोपालो दुर्वचं वचः 
गच्छन्नन्यत्र शुश्राव ध्वनिं विप्रस्य जल्पतः ॥ १.२८
अयि ब्राह्मणि जागर्षि नन्दिनि क्रन्दते शिशुः 
त्वरितं याजते देहि स्तन्यं कण्ठोऽस्य मा शुषत् ॥ १.२९
इति श्रुत्वा गिरं भर्तुर् विनिद्रा ब्राह्मणी सुतम् 
पितृघातिन्म्रियस्वेति निर्दयं निरभर्त्सयत् ॥ १.३०
आः पापे किमसंभद्धम् पितृघातिन्निति त्वया 
बालोऽयमुक्तेत्येनम् ब्राह्मणः कुपितोऽब्रवीत् ॥ १.३१
किमार्यपुत्र पुत्रेण यदा राज्ञा पिता हतः 
श्रुतिस्मृतिविदित्येतद् ुवाच ब्राह्मणी पतिम् ॥ १.३२
श्रुत्वैवमादि कौलीनम् प्रविश्यान्तःपुरं नृपः 
अनयत्क्षणदाशेषम् संमीलितलोचनः ॥ १.३३
अथ गाढान्धकारायाम् वेलायां मंत्रिणौ रहः 
अपृच्छत्कोऽयमस्मासु प्रवादः कथ्यतामिति ॥ १.३४
ततस्तावूचतुस्त्रस्तौ सत्रासं नृपचोदितौ 
कौलीनहेतुश्रुतये चित्तं देवावधीयताम् ॥ १.३५
सुगृहीताभिधानस्य प्रद्योतस्य पितुस्तव 
आसन्नव्यभिचारीण्य् रिष्टान्यष्टौ मुमूर्षतः ॥ १.३६
उद्धार्ये धवले केशे प्रमादात्कृष्णए उद्धृते 
उद्धर्तारं महीपालः कर्तयामास नापितम् ॥ १.३७
भुञ्जानेन च पाषाणे दशनाग्रेण खण्डिते 
कुलक्रमागतो वृद्धः सूपकारः प्रमापितः ॥ १.३८
प्रकृतेर्विपरीतत्वम् जानन्नप्येवमादिभिः 
प्रभो विधेर्विधेयत्वाद् ब्राह्मणानप्यबाधत ॥ १.३९
भर्तुरीदृशि वृत्तान्ते मन्त्री तस्यावयोः पिता 
अदृष्टभर्तृव्यसनः पूर्वमेवागमद्दिवम् ॥ १.४०
श्रुतमन्त्रिविनाशस्तु स राजा राजयक्ष्मणा 
गुरुशोकसहायेन सहसैवाभ्यभूयत ॥ १.४१
ततस्ताते दिवं याते यातुकामे च भूपतौ 
प्रजासु च विरक्तासु जातौ स्वः किंक्रियाकुलौ ॥ १.४२
प्राप्तकालमिदं श्रेय िति बुद्ध्वा प्रसारितम् 
कौलीनमिदमावाभ्याम् सपर्यन्तेष्ववन्तिषु ॥ १.४३
क्रोधबाधितबोधत्वाद् बाधमानं निजाः प्रजाः 
बन्धयामास राजानम् राजपुत्रः प्रियप्रजः ॥ १.४४
शृङ्खलातन्त्रचरणः स्वतन्त्राद्भ्रंशितः पदात् 
सुखस्य महतो दध्यौ स राजेन्द्रो गजेन्द्रवत् ॥ १.४५
चिन्तामुषितनिद्रत्वाद् ाहारविरहेण च 
स क्षपाः क्षपयन् क्षीणः संवत्सरशतायताः ॥ १.४६
पुत्रेणैवमवस्थोऽपि प्रजाप्रियचिकीर्षुणा 
न मुक्त एव मुक्तश्च यावत्प्राणैः प्रियैरिति ॥ १.४७
निदानमिदमेतस्य कौलीनस्य विगर्हितम् 
इतरद्वाधुना देवः प्रभुरित्यथ भूपतिः ॥ १.४८
अधोमुखः क्षणं स्थित्वा तलाहतमहीतलः 
दृष्ट्वा च सास्रमाकाशम् नाथ इदमब्रवीत् ॥ १.४९
तुल्यौ शुक्रबृहस्पत्योर् युवां मुक्त्वा सुहृत्तमौ 
अनपायमुपायं कः प्रयुञ्जीतैतमीदृशम् ॥ १.५०
किं तु सत्त्ववतामेष शङ्काशून्यधियां क्रमः 
दृष्टादृष्टभयग्रस्त चेतसां न तु मादृशाम् ॥ १.५१
तस्मत्पालयतं भद्रौ पालकं पालकं बुवः 
इदं त्वलीककौलीनम् शक्तोऽहमुपेक्षितुम् ॥ १.५२
तस्यैवं भाषमाणस्य व्रीडाधोमुखमन्त्रिणः 
कूजन् प्रकाशयामास क्षीणां ताम्रशिखः क्षपाम् ॥ १.५३
अथ शुश्रुविरे वाचः सूतमागधबन्दिनाम् 
यशोधवलितानन्त दिगन्तोद्बुध्यतामिति ॥ १.५४
दीनदीनं तदाकर्ण्य कर्णदारणमप्रियम् 
पिधाय पार्थिवः कर्णाव् ुत्तमाङ्गमकम्पयत् ॥ १.५५
स चावोचत्प्रतीहारी निवार्यन्ताममी मम 
क्षते क्षारावदेकेन किं फलं भवतामिति ॥ १.५६
आसीच्चास्याथ वा धिङ्माम् ेवमात्मापवादिनम् 
ननु प्रशस्यमात्मानम् नाहमर्हामि निन्दितुम् ॥ १.५७
निर्यन्त्रणविहारेण चिरजीविनि राजनि 
राजपुत्रेण लडितः केनान्येन यथा मया ॥ १.५८
समुच्छिन्नदुरुच्छेद बाह्याभ्यन्तरवैरिणा 
वर्णाश्रमाः स्वधर्मेभ्यः किं वा विचलिता मया ॥ १.५९
अवन्तिवर्धनसमो निजाहार्यगुणाकरः 
पुत्रः पुन्नरकात्त्राता कस्यान्यस्य यथा मम ॥ १.६०
अथवास्तामिदं सर्वम् ेकेनैवास्मि वर्धितः 
नरवाहनदेवेन जामात्रा चक्रवर्तिना ॥ १.६१
एक एव तु मे नासीद् गुणः सोऽप्ययमागतः 
प्रसादान्मन्त्रिवृषयोर् यत्तपोवनसेवनम् ॥ १.६२
इति निष्कम्पसंकल्पश् चोदयामास मन्त्रिणौ 
ससिंहासनमास्थानम् मण्डपे दीयतामिति ॥ १.६३
तयोस्तु गतयोः केशान् वापयित्वा सवल्कलः 
कमण्डलुसनाथश्च भूपालो निर्ययौ गृहात् ॥ १.६४
विषादविप्लुताक्षेण वक्षोनिक्षिप्तपाणिना 
दृश्यमानोऽवरोधेन विवेशास्थानमण्डपम् ॥ १.६५
त्रासम्लानकपोलेन दृष्टः पृथुलचक्षुषा 
पालकेनाब्रवीत्तं च स्थित एव स्थितं स्थितम् ॥ १.६६
प्रसादात्तात तातस्य वत्सराजस्य च त्वया 
बुद्धेः स्वस्याश्च शुद्धायाः किं नाम न परीक्षितम् ॥ १.६७
अतोऽनुशासितारं त्वाम् नुशासति बालिशाः 
येन लोके तए उच्यन्ते वियाताः पितृशिक्षकाः ॥ १.६८
एतावत्तु मया वाच्यम् पित्र्यं सिंहासनं त्वया 
वर्णाश्रमपरित्रार्थम् िदमध्यास्यतामिति ॥ १.६९
तच्चावश्यमनुष्ठेयम् स्माकीनं वचस्त्वया 
मादृशां हि न वाक्यानि विमृशन्ति भवादृशाः ॥ १.७०
इतीदं पालकः श्रुत्वा स्थित्वा चाधोमुखः क्षणम् 
उत्तरं चिन्तयामास नासाग्राहितलोचनः ॥ १.७१
कृतकृत्रिमरोषस्तु राजा पालकमब्रवीत् 
भोः सिंहासनमारोह किं तवोत्तरचिन्तया ॥ १.७२
किं चोत्तरशतेनापि त्वयाहं सोपपत्तिना 
वेगः प्रावृषि शोणस्य चरणेनेव दुर्धरः ॥ १.७३
इति द्विजातयः श्रुत्वा पुरोहितपुरःसराः 
विषादगद्गदगिरः प्रमृज्याश्रु बभाषिरे ॥ १.७४
पालकस्ते नियोज्यत्वाद् ाज्ञां मा स्म विचारयत् 
त्वन्नियोगान्नियोक्तारः कस्माद्वयमुदास्महे ॥ १.७५
ध्रियमाणे प्रजापाले ज्येष्ठे भ्रातरि पालकः 
मृगेन्द्रासनमारोहन् खट्वारूढो भवेन्ननु ॥ १.७६
राज्याग्निमादधद्वापि त्वयि वर्षशतायुषि 
परिवेत्तारमात्मानम् यं मन्येत निन्दितम् ॥ १.७७
तस्मादस्मान्निवर्तस्व संकल्पदतिभीषणात् 
शोकजान्यश्रुवारीणि भवन्त्वानन्दजानि नः ॥ १.७८
बद्धाञ्जलिरथोवाच किंचिन्नमितकंधरः 
अलं वः पीडयित्वा माम् वचोभिरिति पार्थिवः ॥ १.७९
मयायमभ्यनुज्ञातो रक्षणे च क्षमः क्षितेः 
खट्वारूढो न भविता निन्दितः शब्दवेदिभिः ॥ १.८०
असमर्थे च राज्याग्नेः पालने पतिते मयि 
परिवेत्तापि नैवायम् भविष्यति नराधिपः ॥ १.८१
यच्चापि पिहिताः कर्णा ाकर्ण्य पतितध्वनिम् 
प्रजाभिस्तच्च न मृषा मया हि निहतः पिता ॥ १.८२
तदिदं पातकं कृत्वा युष्मत्पीडाप्रशान्तये 
प्रायश्चित्तं व्रजन् कर्तुम् न निवार्योऽस्मि केनचित् ॥ १.८३
मया चात्यक्तधर्मेण यत्प्रजानां कृते कृतम् 
तस्य प्रत्युपकाराय पालकः पाल्यतामयम् ॥ १.८४
इतीदं प्रकृतीरुक्त्वा पालकं पुनरब्रवीत् 
अवन्तिवर्धनं पुत्रम् मत्प्रीत्या पालयेरिति ॥ १.८५
विलक्षहसितं कृत्वा गोपालं पालकोऽब्रवीत् 
अवन्तिवर्धनो राजा राजन् कस्मान्न जायताम् ॥ १.८६
सत्सु भार्तृषु भूपाल गुणवत्स्वपि भूभुजः 
निक्षिप्तवन्तः श्रूयन्ते पुत्रेष्वेव गुरुं धुरम् ॥ १.८७
गोपालस्तमथोवाच भविष्यति युवा यदा 
त्वं च वृद्धस्तदा युक्तम् स्वयमेव करिष्यसि ॥ १.८८
एवं निरुत्तराः कृत्वा प्रकृतीस्ताः सपालकाः 
सर्वतीर्थाम्बुकलशैर् भ्यषिञ्चत्स पालकम् ॥ १.८९
आरोप्य चैनं त्वरितम् सिंहासनमुदङ्मुखः 
निर्जगाम पुरात्स्वस्माद् ेकरात्रोषितो यथा ॥ १.९०
अथ राजनि काननावृते पुरमास्पन्दितलोकलोचनाम् 
निभृतश्वसितामयध्वनिं मृतकल्पां प्रविवेश पालकः ॥ १.९१
अथ बिभ्रद्दुरुच्छेदम् शोकं भ्रातृवियोगजम् 
उत्सृष्टपृथिवीचिन्तः पालकः कालमक्षिपत् ॥ २.१
तं पुरोधःप्रभृतयः कदाचिदवदन् प्रजाः 
उत्सीदन्तीः प्रजा राजन् नार्हसि त्वमुपेक्षितुम् ॥ २.२
भ्रातुः पुरः प्रतिज्ञाय दूरक्षां रक्षितुं क्षितिम् 
किं शोचसि न शोकोऽयम् ुपायः क्षितिरक्षणे ॥ २.३
षष्ठं पापांशमादत्ते रक्षन्नपि नृपः प्रजाः 
निक्षिप्तक्षितिरक्षस्तु सर्वमेव न मुञ्चति ॥ २.४
तस्माज्जिघांसता पापम् पुण्यं चोपचिचीषता 
राजन् धन्याः प्रजाः कार्याः सुखं चानुबुभूषता ॥ २.५
न चेदर्थयमानानाम् वचनं नः करिष्यसि 
ध्रुवं द्रक्ष्यसि संक्रान्ता देशान् राजन्वतः प्रजाः ॥ २.६
अवृत्तपूर्वमस्माभिर् ुदासीने त्वयि श्रुतम् 
बलादग्निगृहान्नीतः पुरोडाशः शुना किल ॥ २.७
बटोश्च भ्राम्यतो भिक्षाम् भिक्षापात्रादनावृतात् 
बटुत्वात्क्षिप्तचित्तस्य हृतः काकेन मोदकः ॥ २.८
इति श्रुत्वा ससंत्रासो राजा ताडितदुन्दुभिः 
मृगेन्द्रासनमध्यास्ते सुमेरुं मघवानिव ॥ २.९
तस्मिन्नारूढमात्रे च समं विकसिताः प्रजाः 
उदयाचलकूटस्थे नलिन्य इव भास्करे ॥ २.१०
अथातीते क्वचित्काले विप्रान् पप्रच्छ पार्थिवः 
धर्ममाचक्षतां पूज्याः शुद्धमित्यथ तेऽब्रुवन् ॥ २.११
सर्वविद्याविदा धर्मः कस्त्वया नावलोकितः 
आचारोऽयमिति व्यक्तम् नुयुक्तास्त्वया वयम् ॥ २.१२
रागादिमन्तः पुरुषास्तैरुक्ता ह्यप्रमाणता 
सांख्यादीनामकार्यत्वाद् वेदस्यैव प्रमाणता ॥ २.१३
तस्माद्वेदेषु विहितम् यत्तदासेव्यतामिति 
श्रुत्वेदं नृपतिर्यज्ञैर् ीजे निःसंख्यदक्षिणैः ॥ २.१४
अथोत्सृष्टप्रजाकार्यम् दीक्षासन्तानसेवया 
मन्त्रिनौ जातसंत्रासौ तं कदाचिदवोचताम् ॥ २.१५
उद्धृतः शोकपङ्कात्त्वम् बलिभिर्द्विजकुञ्जरैः 
उद्धार्यः सांप्रतं केन दीक्षापङ्काद्दुरुत्तरात् ॥ २.१६
कामार्थौ यद्यपि त्यक्तौ सेव्यावेव तथापि तौ 
दुर्लभो हि विना ताभ्याम् धर्मः सुद्धो नृपैरिति ॥ २.१७
उपपन्नमिदं श्रुत्वा प्रतिश्रुत्य तथेति च 
देवतायाचनव्यग्र स्त्रीकमन्तःपुरं ययौ ॥ २.१८
पानाभरणवासः स्रक् प्रियवाग्दानमानिताः 
अन्तःपुरचरीः प्रैश्याश् चचार परितोषिताः ॥ २.१९
अनन्तरमनुज्येष्ठम् देवीः संमान्य भूपतिः 
वासुकिन्या महादेव्या निनाय सह यामिनीम् ॥ २.२०
स ताम्रचूडरुतिभिर् बन्दिवृन्दैर्विबोधितः 
उपासिष्ट पुरःसंध्याम् ादिवाकरदर्शनात् ॥ २.२१
ततो धवलवासः स्रग् लंकारानुलेपनः 
स्तूयमानो जयाशीर्भिर् ास्थानस्थानमागतः ॥ २.२२
पुरोधःप्रभृतीस्तत्र प्रकृतीः प्रकृतिप्रियः 
मानयित्वा यथायोग्यम् सोपचारं व्यसर्जयत् ॥ २.२३
स्मयमानस्ततो राजा मन्त्रिणाविदमब्रवीत् 
आपानभूमिरुद्याने रमणीया प्रकल्प्यताम् ॥ २.२४
को हि युष्मद्विधसुहृद् विहितापत्प्रतिक्रियः 
विषयान्न निषेवेत दृष्टादृष्टाविरोधिनः ॥ २.२५
सोऽहं पौरजनं भृत्यान् न्तःपुरविचारिणः 
आत्मानं च भवन्नाथम् योजयामि सुखैरिति ॥ २.२६
अथ तौ प्रह्वमूर्धानौ स्वाम्यभिप्रायवेदिनौ 
पानोपकरणं सर्वम् सज्जमेवेत्यवोचताम् ॥ २.२७
व्याहार्य स ततस्तत्र सबालस्थविरां पुरीम् 
वस्त्राभरणमाल्यान्न दानैः प्रीतामकारयत् ॥ २.२८
पद्मरागादिशुक्तिष्ठम् ुत्पलाद्यधिवासितम् 
कृतजोत्कारमन्योऽन्यम् पीयते स्म ततो मधु ॥ २.२९
मधुपानान्तरालेषु सविपञ्चीस्वनं मुहुः 
गीयते स्म मनोहारि नटाद्यैर्नृत्यते स्म च ॥ २.३०
विहृत्य दिनमेवं च शीतरश्मौ दिवाकरे 
विसृज्य प्रकृती राजा विवेशान्तःपुरं ततः ॥ २.३१
तत्रापि श्रुतसंगीतो दृष्टस्त्रीपात्रनाटकः 
पायिताशेषभार्यश्च पश्चान्निद्रामसेवत ॥ २.३२
एवमासेवमानस्य सार्तवं विषयान् गताः 
विवृद्धसुखरागस्य बहवस्तस्य वासराः ॥ २.३३
स कदाचिद्द्विजादिभ्यः सविषादो न्यवेदयत् 
स्वप्नो मयाद्य यो दृष्टः प्रशस्यैः श्रूयतामसौ ॥ २.३४
वाह्यावलोकनायाहम् निर्गतस्तत्र दृष्टवान् 
मत्तं महान्तमायान्तम् मातङ्गं वनचारिणम् ॥ २.३५
तन्मदामोदमाघ्राय राज्यहस्त्यपि मामकः 
क्रोधादुन्मूलितालानो यातः प्रति वनद्विपम् ॥ २.३६
वन्यस्तु हस्तमुत्क्षिप्य किंचिदाकुञ्चिताङ्गुलिः 
आहूतवानिव युद्धम् सगर्वैः कण्ठगर्जितैः ॥ २.३७
मदीयेनाथ नागेन वेगेनापत्य दूरतः 
संनिपातो महान् दत्तो दन्तयोर्वनदन्तिनः ॥ २.३८
स्फटिकस्तम्भशुभ्राभ्याम् दन्ताभ्यां तेन मामकः 
दूरमुत्क्षिप्य निक्षिप्तस्ततो यातः पराङ्मुखः ॥ २.३९
पराजितं परेणाथ दृष्ट्वा स्वं राज्यहस्तिनम् 
निवर्त्तयितुकामोऽहम् ासन्नानिदमुक्तवान् ॥ २.४०
निवर्तयामि राज्येभम् शीघ्रमानयताङ्कुशम् 
शिक्षितो वत्सराजेन हस्तिशिक्षामहं ननु ॥ २.४१
इति मन्त्रयमाणोऽहम् लब्धप्रार्थिताङ्कुशः 
प्रतिबुद्धः ससंत्रासः किमेतदिति चिन्तयन् ॥ २.४२
इति स्वप्नो मया दृष्टः क्षणदायाः परिक्षये 
फलमिष्टमनिष्टं वा पूज्यैरत्रोच्यतामिति ॥ २.४३
अथानिष्टफलं स्वप्नम् जानन्तोऽपि द्विजातयः 
राजोपचारचतुराः स्थापयामासुरन्यथा ॥ २.४४
यौऽसौ राजन् गजो वन्यस्तं बुध्यस्व विनायकम् 
यश्चाभिषेकहस्ती तम् राज्यविघ्नं शरीरिणम् ॥ २.४५
तत्ते गणपतिः प्रीतः प्रसह्योद्धरति प्रभुः 
त्वमप्युन्मूलितानर्थश् चिरं पाहि महीमिति ॥ २.४६
इति दुःश्लिष्टमाकर्ण्य फलं स्वप्नस्य कल्पितम् 
सुखं नालभताथैनम् ब्रूतां मन्त्रिणाविदम् ॥ २.४७
श्रूयतां देव यद्वृत्तम् वृद्धस्य जगतीपतेः 
आवाभ्यां श्रुतमेतच्च गृहे कथयतः पितुः ॥ २.४८
मृगेन्द्रासनमारोढुम् प्रद्योतेन किलेच्छता 
यथाप्रधानमिलिताः पृष्टाः स्वप्नं द्विजातयः ॥ २.४९
मम सिंहासनस्थस्य स्थितो मूर्ध्नि विहंगमः 
विचित्रैः सप्तभिः पक्षैः कोऽसौ व्याक्रियतामिति ॥ २.५०
तेषु निर्वचनेष्वेको द्विजः शाण्डिल्यनामकः 
सकम्पवचनोऽवोचन् नीचै.श्चञ्चलभीरुकः ॥ २.५१
राज्ञा स्वप्नफलं पृष्टाः किं तूष्णीमास्थ कथ्यताम् 
त्रस्यद्भिः परुषाद्वापि मादृक्कस्मान्न युज्यताम् ॥ २.५२
अनिष्टमपि वक्तव्यम् स्वनुष्ठानप्रतिक्रियम् 
दुष्करप्रतिकारे तु युक्तमित्थमुदासितुम् ॥ २.५३
इति श्रुत्वा महासेनः संशयामृष्टमानसः 
शाण्डिल्यमिदमप्राक्षीद् विवक्षुं स्फुरिताधरम् ॥ २.५४
ब्रह्मन् कथय विश्रब्धम् नुज्ञातो द्विजैरपि 
यस्मात्व्याहर्तुमारब्धः प्रतिषिद्धो न केनचित् ॥ २.५५
इत्युक्तः क्षितिपालेन व्याहर्तुमुपचक्रमे 
अहितादि हितान्तं च श्रूयतां देव मा कुपः ॥ २.५६
योऽसौ सप्तच्छदः पक्षी सोऽशनिर्दुःश्रवध्वनिः 
सप्त पक्षास्तु ये तस्य सप्त पक्षान्निबोध तान् ॥ २.५७
सर्वथा विस्तरेणालम् लं सिंहासनेन ते 
कश्चिदारोप्यतामेतद् यस्य नेच्छसि जीवितम् ॥ २.५८
कञ्चिदद्येदमारूढम् र्धमासेषु सप्तासु 
अतीतेष्वशनिर्हन्ति पतित्वा मूर्धनि ध्रुवम् ॥ २.५९
इति श्रुत्वा स्फुरत्क्रोधः प्रभूर्भरतरोहकम् 
अक्षिणी मुखरस्यास्य खन्येतामित्यचोदयत् ॥ २.६०
यथाज्ञापयसीत्युक्त्वा बध्नन् परिकरं द्विजान् 
मन्त्री साक्षिनिकोचेन ग्राह्यवाक्यानसूचयत् ॥ २.६१
मृदुपूर्वं ततो विप्रा महीपालमबोधयन् 
देव नोन्मत्तवाक्यानि गृह्यन्ते पटुबुद्धिभिः ॥ २.६२
न च केवलमुन्मत्तो ब्राह्मणश्चैष मूढकः 
तेनापि नयनोद्धारम् नैव निग्रहमर्हति ॥ २.६३
किं तु तावदयं बद्धः स्थाप्यतां विधवासुतः 
पक्षाः सप्त गता यावत् ततः प्राप्स्यति निग्रहम् ॥ २.६४
सिंहासनमपि क्षिप्रम् ारोहतु नराधिपः 
लग्नेऽस्मिन्नेव सौवर्णः परीक्षार्थं द्विजन्मनः ॥ २.६५
यदि सत्यैव वागस्य ततः सत्कारमाप्स्यति 
विपर्यये खलीकारम् मन्वादिपरिभाषितम् ॥ २.६६
देवोऽपि दिवसानेतान् विद्भिः ब्राह्मणैः सह 
कुर्वद्भिः शान्तिकर्माणि महाकालं निषेवताम् ॥ २.६७
इति श्रुत्वा द्विजातिभ्यो युक्तमित्यवधार्य च 
बन्धयित्वा च शाण्डिल्यम् महाकालं ययौ नृपः ॥ २.६८
तत्र सप्त स्थितः पक्षान् पश्यद्दिवसेऽन्तिमे 
मध्यंदिने पयोदालीम् ुन्नमन्तीं रविं प्रति ॥ २.६९
अथ सा क्षणमात्रेण व्याप्तानन्तदिगन्तरा 
नीलकण्ठगलच्छाया प्रवृष्टा वृष्टिमश्मनाम् ॥ २.७०
चण्डं चटचटाघोषम् ुद्घोष्याशनिरुत्कटः 
राजप्रतिकृतिं पिष्ट्वा तत्रैवान्तर्दधे ततः ॥ २.७१
अथ शाण्डिल्यमाह्वाय्य कृत्वा विगतबन्धनम् 
क्षमयित्वा च विपुलैः संप्रदानैरतोषयत् ॥ २.७२
राज्ञा चास्य कृतं नाम तच्च लोके प्रतिष्ठितम् 
सोऽयं मुखरशाण्डिल्यः सिद्धादेशोऽनुयुज्यताम् ॥ २.७३
तेन चाहूय पृष्टेन निःशङ्केन निवेदितम् 
शृणु राजन्न कोपं च पितृवत्कर्तुमर्हसि ॥ २.७४
योऽसौ वन्यो गजः सोऽन्यो राजा राजन्नुपागतः 
भवदीयो भवानेव सर्वथा श्रूयतामिदम् ॥ २.७५
त्वमन्येन महीपाल महीपालेन राज्यतः 
स्वतः प्रच्यावितस्तस्माद् युक्तमास्थीयतामिति ॥ २.७६
इति श्रुत्वा महीपाले विषादानतमूर्धनि 
शनैर्मुखरशाण्डिल्य प्रमुखा निर्ययुर्द्विजाः ॥ २.७७
मन्त्रिमात्रसहायस्तु राजा कृत्वा अवगुण्ठनम् 
कः स्याद्राजेति चिन्तावान् निषसाद नृपासने ॥ २.७८
सिद्धादेशस्य तु वचः श्रद्दधानः सुरोहकः 
विषादाद्दीनया वाचा महीपालमभाषत ॥ २.७९
महासेनेन दुःस्वप्नः स यथा वञ्चितस्तथा 
वञ्चय त्वमपि क्षिप्रम् त्यासन्नफलो ह्यसौ ॥ २.८०
तिर्यग्योनिगतः कश्चिद् ध्यास्तां पार्थिवासनम् 
देवोऽपि दिवसान् कांचिद् वनवासी भवत्विति ॥ २.८१
तुष्णीभूतं तु राजानम् ेव ब्रुवति मन्त्रिणि 
गोपालतनयस्तत्र विवेशावन्तिवर्धनः ॥ २.८२
तस्य संक्रीडमानस्य दूरमुत्पत्य कन्दुकः 
निपत्योत्पत्य च पुनः सिंहासनतलं गतः ॥ २.८३
अवन्तिवर्धनयशा भगिनि तेन चोदिता 
सिंहासनतलादेव कन्दुकः कृष्यतामिति ॥ २.८४
तयोक्तं स्वयमेव त्वम् किं न कर्षसि कन्दुकम् 
किं चाहं भवतः प्रैष्या येनादिशसि मामिति ॥ २.८५
ततः पश्येति तामुक्त्वा तदुत्क्षिप्य नृपासनम् 
अवन्तिवर्धनोऽन्यत्र स्थापयामास निर्व्यथः ॥ २.८६
स तु कन्दुकमादातुम् ारब्धश्च नृपेण तु 
सिंहासनादवप्लुत्य परिष्वक्तस्त्रपानतः ॥ २.८७
अथानन्तरमाहूय राजा प्रकृतिमण्डलम् 
उवाच राजपुत्रोऽयम् द्य रज्येऽभिषिच्यताम् ॥ २.८८
युष्मत्समक्षमुक्तो हं भ्रात्रा ज्येष्ठेन गच्छता 
अवन्तिवर्धनं पुत्रम् मत्प्रीत्या पालयेरिति ॥ २.८९
तदादेशात्सुतत्वाच्च सोऽयं संवर्धितोऽधुना 
पित्र्यमासनमध्यास्ताम् न्यासं प्रत्यर्पितं मया ॥ २.९०
अथास्मिन् संकटे कार्ये पालकेन प्रदर्शिते 
सभायामानताङ्गायाम् न कश्चिद्किंचिदुक्तवान् ॥ २.९१
ततो धर्मार्थकामानाम् मात्रामाख्याय पालकः 
पुत्रमारोपयामास सिंहासनमवन्तियम् ॥ २.९२
कृष्णाजिनाम्बरधरः कृतकेशनाशः स्कन्धावसक्तकरको नृपतिः पुराणः 
अध्यासित मुनिवरैः सह काश्यपेन मन्दस्पृहोऽसितगिरिं तपसे जगाम ॥ २.९३
अथावन्तिषु जन्तूनाम् क्षुद्राणामपि केनचित् 
जन्यते स्म न संतापः पार्थिवेऽवन्तिवर्धने ॥ ३.१
एवं बहुषु यातेषु वासरेषु महीपतिः 
कदाचिद्वाहयित्वाश्वान् निवृत्तो दृष्टवान् क्वचित् ॥ ३.२
तमालालम्बिदोलान्तर् विलसन्तीं कुमारिकाम् 
कालिन्दीह्रदसंक्रान्ताम् लोलामिन्दुकलामिव ॥ ३.३
उत्तरीयान्तसंसक्तम् ाकर्षन्तीं शिखण्डकम् 
निर्मुच्यमाननिर्मोकम् भोगं भोगवधूमिव ॥ ३.४
दृश्यमानस्तया राजा तां च पश्यन् पुनः पुनः 
आवृतो हयशालाभिः स्वं विवेश निवेशनम् ॥ ३.५
तत्र संक्षिप्तमासेव्य मज्जनादि रहोगतः 
दोलायमानहृदयो दोलामेव व्यचिन्तयत् ॥ ३.६
मन्दाशनाभिलाषस्य मन्दनिद्रस्य भूपतेः 
मन्दधर्मार्थचिन्तस्य दिवसाः कतिचिद्गताः ॥ ३.७
कदाचिदथ वेलायाम् मन्दरश्मौ दिवाकृति 
क्षुभितानामिवाश्रौषीत् स निर्घोषमुदन्वताम् ॥ ३.८
दिदृक्षुः कारणं तस्य समुद्भूतकुतूहले 
प्रासादतलमरोहद् न्तःपुरचरावृतः ॥ ३.९
नृमातङ्गतुरंगोष्ट्र गवाजैडकरासभान् 
संप्रमर्दन्तमद्राक्षीन् मातङ्गं संघमर्दनम् ॥ ३.१०
उन्मूलितमहावृक्षश् चूर्णितप्रांशुमंदिरः 
भृङ्गमालापरीवारः स ययौ प्रति पक्षणम् ॥ ३.११
पानप्रसक्तमातङ्ग मण्डलप्रहितेक्षणम् 
मातङ्गराजमद्राक्षीन् मातङ्गग्रामणीस्ततः ॥ ३.१२
आदिदेश समीपस्थाम् कन्यकामविलम्बितम् 
हस्तिकीटोऽयमुद्दामो दुर्दान्तो दम्यतामिति ॥ ३.१३
कराम्भोरुहसंस्पर्श सुभगेनाथ साम्भसा 
आरात्सिषेच करिणम् करे कुञ्चितपुष्करे ॥ ३.१४
अथ संरम्भसंहारात् संवेल्लितकरः करी 
ववन्दे चरणौ तस्याः संस्पृश्य शिरसा महीम् ॥ ३.१५
तामवन्तिपतिर्दृष्ट्वा दृष्टपूर्वां तथागताम् 
चित्रीयमाणहृदयश् चिन्तयामास चेतसा ॥ ३.१६
किं चित्रं यदयं नागः सहरागः सचेतनः 
वशीकृतः शरीरिण्या वशीकरणविद्यया ॥ ३.१७
इयं हि वीतरागादीन् मुनीनपि निरीक्षिता 
वशीकुर्याद्विशन्ती च चलयेदचलानपि ॥ ३.१८
अथेन्द्रायुधरागेण सोत्तरीयेण दन्तयोः 
बद्धां दोलामधिष्ठाय नागं याहीत्यचोदयत् ॥ ३.१९
ततो मन्दतराभ्यासैश् चरणैः संघमर्दनः 
अभिस्तम्भमगाद्वीत भयपौरजनावृतः ॥ ३.२०
तयोक्तमातपश्चण्डः संतापयति मामिति 
अशोकपल्लवैश्छायाम् थ तस्याश्चकार सः ॥ ३.२१
बन्धयित्वा गजं स्तम्भे प्रासादतलवर्तिनम् 
वन्दित्वा च महीपालम् मातङ्गी पक्षणं ययौ ॥ ३.२२
मातङ्गीवन्दनापूतम् ात्मानं प्रेक्ष्य पार्थिवः 
केयं कस्य कुतो वेति पृच्छति स्म सुरोहकम् ॥ ३.२३
स तस्मै कथयामास देव न ज्ञायते कुतः 
सहसैवेदमायातम् परुन्मातङ्गपक्षणम् ॥ ३.२४
ऋद्धिमन्तोऽत्र मातङ्गास्तेषामुत्पलहस्तकः 
ग्रामणीस्तस्य कन्येयम् सुता सुरसमञ्जरी ॥ ३.२५
इति श्रुत्वा प्रविश्यान्तर् ध्यायन् सुरसमञ्जरीम् 
स्वदेहं यापयामास पित्तज्वरचिकित्सितैः ॥ ३.२६
सुरोहकस्तु तं दृष्ट्वा मातङ्गीदूषिताशयम् 
आख्यदङ्गारवत्यै स तन्नप्तुर्वृत्तमीदृशम् ॥ ३.२७
सा तु स्थित्वा क्षणं तूष्णीम् विचारस्तिमितेक्षणा 
स्मितापगमितत्रासम् सुरोहकमभाषत ॥ ३.२८
मातङ्गरूपधारिण्यो यथान्या दिव्ययोषितः 
तथेयमपि केनापि निमित्तेनागता महीम् ॥ ३.२९
क्व संघमर्दनो व्यालः क्व च तद्दन्तलम्बनम् 
व्यापारोऽयमदिव्यस्य प्रेक्षितः केन कस्यचित् ॥ ३.३०
अथ वालं विमर्शेन स्वयं सबन्धिनो गृहम् 
कन्यां वरयितुं यामि नात्मतुल्यास्ति दूतिका ॥ ३.३१
साथ प्रवहणारूढा वृद्धविप्रपुरःसरा 
गत्वा पक्कणमध्यस्थम् ददर्शोत्पलहस्तकम् ॥ ३.३२
दूरादेव स दृष्ट्वा ताम् ात्तकर्करवेणुकः 
सह मातङ्गसंघेन ववन्दे दूरमुत्सृतः ॥ ३.३३
अथाङ्गारवती यानाद् वतीर्णा तमब्रवीत् 
अहं त्वां द्रष्टुमायाता त्वमप्येष पलायसे ॥ ३.३४
कार्यं मे महदासन्नम् ाधीनं चापि तत्त्वयि 
दूरोत्सरणमुत्सृज्य तेन ढौकस्व मामिति ॥ ३.३५
तमुत्सारितमातङ्गम् सासन्नासीनमब्रवीत् 
मन्नप्त्रे दीयतां राज्ञे राज्ञी सुरसमञ्जरी ॥ ३.३६
चाण्डालीस्पर्शनं राजा नार्हतीत्येवमादिभिः 
न च ग्रामेयकालापैस्त्वं मां बाधितुमर्हसि ॥ ३.३७
यश्च दिव्याभिमानस्ते तत्रापीदं ममोत्तरम् 
ममापि भद्र दौहित्रश् चक्रवर्ती भवादृशाम् ॥ ३.३८
इत्यङ्गारवतीवाक्यम् ाकर्ण्योत्पलहस्तकः 
अनुक्तोत्तर एवास्यै तथेति प्रतिपन्नवान् ॥ ३.३९
अथ प्रच्छन्नमारोप्य युग्यं सुरसमञ्जरीम् 
मृतसंजीविनी नप्तूर् सावोषधिमानयत् ॥ ३.४०
परिणीय तु मातङ्गीम् न्तरन्तःपुराद्बहिः 
स बुद्ध्यापि न याति स्म प्रत्यक्षमपि तां स्मरन् ॥ ३.४१
इयमेवास्ति तत्त्वेन मिथ्यान्यदिति चिन्तयन् 
गन्धर्वनगराकारम् स संसारममन्यत ॥ ३.४२
गमयन् दिवसानेवम् ेकदा सह कान्तया 
स प्रासादगतोऽपश्यत् पक्षणं निर्जनंगमम् ॥ ३.४३
तं च दृष्ट्वा त्रियामान्ते मन्दं सुरसमञ्जरी 
क्रन्दन्ती परिमृज्याश्रुम् नुयुक्तेति भूभृता ॥ ३.४४
किं शून्यं पक्कणं दृष्ट्वा रुद्यते सुन्दरि त्वया 
उतान्यदस्ति दुःखस्य कारणं कथ्यतामिति ॥ ३.४५
साब्रवीत्किं ममाद्यापि पक्कणेन बवद्गतेः 
किं तु कारणमस्त्यन्यद् भीषणं तन्निशाम्यताम् ॥ ३.४६
सिद्धमातङ्गविद्योऽयम् पिता मम महर्द्धिकः 
सप्तवर्णपुरे पूर्वम् वायुमुक्ते पुरेऽवसत् ॥ ३.४७
तत्र कालः श्वपाकोऽस्ति विद्याधरगणाधमः 
इप्फको नाम तस्यैव पित्राहं च प्रतिश्रुता ॥ ३.४८
तातस्य वियतायातः कदाचिदथ मारुतः 
रजःपिशङ्गभृङ्गालीम् हरत्कुसुमस्रजम् ॥ ३.४९
सा तु संध्यामुपासीनम् गङ्गारोधसि नारदम् 
स्थाणुस्थिरं भुजंगीव विलोला पर्यवेष्टयत् ॥ ३.५०
व्युत्थितश्च समाधेस्तम् दृष्ट्वा लोहितलोचनः 
नारदश्चण्डकोपत्वाद् ुच्चैरिदमभाषत ॥ ३.५१
शरीरोपहता माला येनेयं मालभारिणा 
क्षिप्ता मयि मनुष्येषु चण्डालः स भवत्विति ॥ ३.५२
सोऽथ शापोपतप्तेन पित्रा विज्ञापितो मम 
तीव्रस्य ब्रह्मशापस्य प्रतीकारो भवत्विति ॥ ३.५३
अथ कृपाम्बुशमित क्रोधज्वालाकदम्बकः 
नारदाग्निरुवाचेदम् म्लानमुत्पलहस्तकम् ॥ ३.५४
न शक्यः प्रतिसंहर्तुम् शापवह्निर्मयाप्ययम् 
उत्सृष्टः कृतपुङ्खेन धानुष्केणेव सायकः ॥ ३.५५
किं त्वनिच्छाशमाः शापाः प्राज्ञैरभिमुखा गताः 
स्वल्पेनापि हि वञ्च्यन्ते तेन त्वमपि वञ्चय ॥ ३.५६
परिणेष्यति गौपालिर् भवतस्तनयां यदा 
तदा त्वं दारुणादस्माद् स्मच्छापाद्विमोक्ष्यसे ॥ ३.५७
इति शापे वरं लब्ध्वा वयं त्वत्पादपालिताः 
उषिता वर्जिता दुःकैर् होरात्रसमां समाम् ॥ ३.५८
साहं मुनेः प्रसादेन जाता त्वत्पादपालिका 
तेनापि शान्तशापेन स्वर्गादस्मान्निराकृता ॥ ३.५९
स कदाचिदितो दृष्ट्वा गतमुत्पलहस्तकम् 
मत्कृते त्वामपि क्रूर िप्फकः पीडयेदिति ॥ ३.६०
निर्मातङ्गमिदं दृष्ट्वा मया पितृनिवेशनम् 
चण्डालभयशङ्किन्या रुदितं निःसहायया ॥ ३.६१
अस्ति चात्रापि सुकर ुपायः स तु दुष्करः 
महाराजस्य साध्यत्वात् प्रतिकूलो हि पार्थिवः ॥ ३.६२
यदि विज्ञापयन्तीं मम् नान्यथा वक्तुमिष्यसि 
ततो विज्ञापयिष्यामि कर्तव्ये तु भवान् प्रभुः ॥ ३.६३
अथोक्तं जनराजेन यदिच्छसि तदुच्यताम् 
मुक्त्वान्यस्त्रीकथां भीरु सर्वं संपादयामि ते ॥ ३.६४
अथानन्दजनेत्राम्बु सिक्ताननपयोधरा 
अतिप्रसाद इत्युक्त्वा ब्रवीत्सुरसमञ्जरी ॥ ३.६५
विद्याधरादिराजेन व्यवस्था स्थापिता यथा 
हिंसितव्यः सदोषोऽपि न अन्तःपुरगतो नृपः ॥ ३.६६
इतीदं नृपतिः श्रुत्वा तामुवाच कृतस्मितः 
अनुग्रहेऽपि याच्ञेति यदिदं तदिदं ननु ॥ ३.६७
ततश्चारभ्य दिवसाद् हर्निशमवन्तिपः 
अमावास्यां शशीवासीज् जनदुर्लभदर्शनः ॥ ३.६८
कदाचिदथ निर्यान्तीम् पुरीमुदकदानकम् 
श्रुत्वा हर्म्यावलीशेषाम् राजाप्यासीत्समुत्सुकः ॥ ३.६९
शैशवप्राप्तराज्यत्वाद् िन्द्रियानीतमानसः 
तदाल्पदर्शी समयम् विसस्मार स तं ततः ॥ ३.७०
प्रसुप्तामेव दयिताम् ारोप्य शिबिकां निशि 
तटं शिवतडागस्य चित्रवृत्तान्तमानयत् ॥ ३.७१
ततस्तन्मकराकीर्णम् पोतेनेव महार्णवम् 
प्लवेन व्यचरत्सार्धम् भार्यया वीतनिद्रया ॥ ३.७२
अनुज्ञातावगाहांश्च पश्यन् पौरकुमारकान् 
सोऽपश्यद्दयितां भीताम् मा भैषीरिति चाब्रवीत् ॥ ३.७३
सावदत्पालिता येन प्रजाः सर्वा न बिभ्यति 
तस्यैवोरसि तिष्ठन्ती बिभेमीति न युज्यते ॥ ३.७४
किं तु यात्रानुभूतेयम् िदानीं निष्प्रयोजनम् 
इहासितमहं मन्ये तस्मादावर्त्यतामिति ॥ ३.७५
यात्रापहृतचेतस्त्वात् तद्वाक्यमवकर्णयन् 
सभार्यं बद्धमात्मानम् ैक्षतावन्तिवर्धनः ॥ ३.७६
क्रन्दतामथ पौराणाम् पश्यतां चोर्ध्वचक्षुषाम् 
इप्फकः स्फुरितक्रोधः समुत्क्षिप्य जहार तम् ॥ ३.७७
अथाङ्गारवतीं मूढाम् पौत्रापहरणश्रवात् 
ह्लादयामासतुर्वाक्यैः सचिवौ सजलानिलैः ॥ ३.७८
सा तावुवाच संभ्रान्ता गत्वासितगिरिं लघु 
पालकः श्राव्यतां सूनोर् वृत्तान्तमिति तौ गतौ ॥ ३.७९
काश्यपप्रमुखांस्तत्र नमस्कृत्य च तापसान् 
वन्दितायाचचक्षाते पालकाय हृतं सुतम् ॥ ३.८०
अथ कण्ठगतप्राणम् काश्यपः समजीवयत् 
स्वन्तः खल्वेष वृत्तान्त िति वाक्यामृतेन तम् ॥ ३.८१
संदेहश्चेन्निरीक्षस्व नभःप्रस्थापितेक्षणः 
आयान्तीमेव जानीहि पुत्रवार्त्तां शिवामिति ॥ ३.८२
अथागच्छन्तमैक्षन्त नभःप्रहितदृष्टयः 
चकासदसिचर्माणम् दिवि दिव्यं तपस्विनः ॥ ३.८३
सोऽवतीर्य मरुन्मार्गाद् स्वतन्त्रीकृतेप्फकः 
सह चावन्तिनाथेन काश्यपादीनवन्दत ॥ ३.८४
वधूवन्दितपादे च चेतनावति पालके 
विद्याधरः कथितवान् वृत्तान्तं मुनिसंनिधौ ॥ ३.८५
नरवाहनदत्तस्य विद्याधरपतेः प्रियम् 
मां दिवाकरदेवाख्यम् जानीत परिचारकम् ॥ ३.८६
सोऽहं हिमवतो गच्छन् नभसा मलयाचलम् 
उपरिष्टादवन्तीनाम् चण्डालं दृष्टवानिमम् ॥ ३.८७
अपहृत्यापगच्छन्तम् सदारं मेदिनीपतिम् 
इप्फकं नाम मातङ्गम् विद्याधरकुलाधमम् ॥ ३.८८
मुञ्चेति च मयोक्तः सन् यदायं न विमुक्तवान् 
तदा युद्धेन निर्जित्य प्राप्तितश्चक्रवर्तिनम् ॥ ३.८९
अनुयुक्तश्च तेनायम् यं राजा हृतस्त्वया 
किमित्यवोचदेतेन यन्मे दारा हृता इति ॥ ३.९०
अथ भर्त्राहमादिष्टः संयम्य प्राप्यतामयम् 
सभासद्भिः सभां सद्भिः काश्यपाद्यैरधिष्ठिताम् ॥ ३.९१
व्यवहारे विनिर्जित्य लब्धा सुरसमञ्जरीम् 
वर्धमानकमालां वा निर्जितोऽयं सरासभाम् ॥ ३.९२
अहमप्यार्युषं द्रष्टुम् काश्यपं स्वं च मातुलम् 
आगन्ता स्वः प्रतिज्ञातम् तेषामागमनं मया ॥ ३.९३
ततः संमान्य राजानम् दिव्यैरम्बरभूषणैः 
आलिङ्ग्य च ससौहार्दम् मया सह विसृष्टवान् ॥ ३.९४
स चायमिप्फको बद्धः सदारश्चैष भूपतिः 
चक्रवर्ती च वो द्रष्टुम् ागन्ता सावरोधनः ॥ ३.९५
ते दिवाकरदेवस्य श्रुत्वेदमृषयो वचः 
हर्षाश्रुसिक्ततनवः कृच्छ्रादक्षपयन् क्षपाम् ॥ ३.९६
अथ प्रातर्नभोव्यापि निरभ्रे व्योम्नि गर्जितम् 
आकर्ण्य मुनयोऽपृच्छन् किमेतदिति खेचरम् ॥ ३.९७
सोऽब्रवीदेष निर्घोषो दुन्दुभीनां विमानिनाम् 
विमानगर्भवर्तित्वात् श्रूयते गर्जिताकृतिः ॥ ३.९८
अयमायाति नः स्वामी विद्याधरपतीश्वरः 
गर्जद्दुन्दुभिजीमूतो नभसा दृश्यतामिति ॥ ३.९९
रोहितेन्द्रधनुर्विद्युत् बलाकाद्युतिपिञ्जरम् 
अम्भोदानामिव व्याप्त सकलाशानभस्तलम् ॥ ३.१००
नानारत्नप्रभाजाल करालमथ तापसैः 
आरादायाद्विमानानाम् दिवो वृन्दमदृश्यत ॥ ३.१०१
अवतीर्याश्रमद्वारि विमानं चक्रवर्तिनः 
स्थितमन्यानि शैलस्य कन्दरासानुमूर्धसु ॥ ३.१०२
विद्याधराधिराजस्य विमानं कमलाकृति 
पद्मरागपलाशानाम् षड्विंशत्या परिष्कृतम् ॥ ३.१०३
स्वयं गरुडपाषाण कर्णिकामध्यमास्थितः 
स्थितास्तस्य पलाशेषु भार्याश्चित्रविभूषणाः ॥ ३.१०४
सभार्याकरिणीयूथः स विद्याधरकुञ्जरः 
सभां कमलिनीमागात् फुल्लाननसरोरुहाम् ॥ ३.१०५
अभिवाद्य ततस्तत्र काश्यपप्रमुखान्मुनीन् 
हर्षातिशयनिश्चेष्टम् ववन्दे मातुलं मुनिम् ॥ ३.१०६
भर्तारमनुयान्तीभिर् नुज्येष्ठतपस्विनः 
देवीभिर्वन्दितास्तस्य श्वशुरस्तदनन्तरम् ॥ ३.१०७
अनुज्ञातासनासीनम् काश्यपश्चक्रवर्तिनम् 
प्रसृष्टानन्दनेत्राम्बुर् ब्रवीद्गद्गदाक्षरम् ॥ ३.१०८
अप्राप्तेष्टार्थसंपत्ति वाञ्छाशीरभिधीयते 
आयुष्मता तु तत्प्राप्तम् ाशिषां यदगोचरम् ॥ ३.१०९
किं तु संभाषितैः कार्यम् प्रतिसंभाषणं यतः 
आचारमनुगच्छद्भिर् स्माभिरिदमुच्यते ॥ ३.११०
अनिन्द्यमिदमैश्वर्यम् सभार्यासुहृदस्तव 
महाकल्पावसानेऽपि कूटस्थं तिष्ठतामिति ॥ ३.१११
पालकेनानुयुक्तस्तु वधूनां गोत्रनामनी 
गोमुखः कथयामास प्रेरितश्चक्रवर्तिना ॥ ३.११२
एवमादिकथान्ते च चक्रवर्ती तपस्विनः 
अब्रवीदिप्फकः पूज्या मातङ्ग अनुयुज्यताम् ॥ ३.११३
कं दोषमयमुद्दिश्य यात्राव्यापृतमानसम् 
सार्धं सुरसमञ्जर्या राजानं हृतवानिति ॥ ३.११४
स पृष्टः प्रत्युवाचेदम् मह्यमुत्पलहस्तकः 
दत्त्वा दुहितरं पश्चाद् ेतस्मै दत्तवानिति ॥ ३.११५
अथ ब्रूहीति पृष्टः सन्न् ुवाचावन्तिवर्धनः 
दत्त्वा न दत्तवान् योऽस्मै नन्वसौ पृच्छ्यतामिति ॥ ३.११६
अथोज्झितासनः सभ्यान् ुवाचोत्पलहस्तकः 
यथाहायं तथैवेदम् विशेषं तु निबोधत ॥ ३.११७
नारदेन पुरा शप्तः क्रुद्धेनाहं यथा तथा 
प्रत्यक्षमेव पूज्यानाम् दिव्यलोचनचक्षुषाम् ॥ ३.११८
तदा मयैष दीर्घायुर् बहुकृत्वः प्रबोधितः 
सुता दत्ता मया तुभ्यम् ुपयच्छस्व तामिति ॥ ३.११९
उक्तश्चैवमुवाचायम् निन्दितां कः सचेतनः 
कन्यकामुपयच्छेत शापदग्धात्कुलादिति ॥ ३.१२०
प्रत्याख्याता यदानेन चण्डसिंहादिसंनिधौ 
अवन्तिपतये दत्ता तदा सुरसमञ्जरी ॥ ३.१२१
संदेहश्चेदमी सर्वे विद्याधरगणेश्वराः 
पृच्छ्यन्तामिति पृष्टैश्च तत्तथेति निवेदितम् ॥ ३.१२२
काश्यपस्तमथावोचद् वसन्नोऽसि खेचर 
चण्डसिंहादिभिर्यस्मात् प्रमाणैः प्रतिपादितः ॥ ३.१२३
अस्य चाविनयस्येदम् प्रायश्चित्तं समाचर 
वाराणस्यां मृताङ्गानि गङ्गाम्भसि निमज्जय ॥ ३.१२४
प्रेतावासकृतावासो वसानः प्रेतचीवरम् 
भैक्षाशनश्च वर्षान्ते मुक्तशापो भविष्यसि ॥ ३.१२५
अथोज्जयन्याः कथमप्युपागतैर् जरान्धजात्यन्धजडार्भकैऋ अपि 
दिदृक्षुभिर्वत्सनरेन्द्रनन्दनम् तपोवनं सप्रमदैस्तदावृतम् ॥ ३.१२६
अथ विद्याधरपतिः काश्यपेनार्युषा पुरः 
ऋषिमातुलमित्राणाम् पृष्टो भार्यागणस्य च ॥ ४.१
आयुष्मन् वयमेते च तपोवित्ताः सपालकाः 
त्वत्कथाश्रवणोत्कण्ठ निष्कम्पमनसः स्थिताः ॥ ४.२
ऐश्वर्यं दुर्लभं लब्धम् िदमायुष्मता यथा 
स्वीकृताश्च यथा वध्वस्तथा नः कथ्यतामिति ॥ ४.३
अथ विद्याधरेशस्य पृष्टस्येति तपस्विना 
त्रासात्पृथुतराक्षस्य जातमच्छायमाननम् ॥ ४.४
अचिन्तयच्च कष्टेयम् ापदापतिता यतः 
अत्यासन्नोऽतिचपलः को न दह्येत वह्निना ॥ ४.५
इयमपि भृशं रक्ता प्रीत्याहमनयाहृतः 
इदं सचेतनः को नु कथयेद्गुरुसंनिधौ ॥ ४.६
शूरो मया हतः शत्रुर् मां शूरः शरणं गतः 
इति शूरकथां शूरः कुर्यात्कः शूरसंनिधौ ॥ ४.७
अनाख्याने मुनेः शापो महापातकमन्यथा 
सुलभान्तो वरं शापो दुस्तरं न तु पातकम् ॥ ४.८
कृत एव तु गौर्या मे प्रसादः संकटेषु माम् 
स्मरेरिति न च न्याय्यम् तामपि स्मर्तुमीदृशि ॥ ४.९
इति चिन्तितमात्रैव पुरस्ताच्चक्रवर्तिनः 
अभाषत महागौरी प्रभोपहतभास्करा ॥ ४.१०
ऋषिमातुलभार्याणाम् सुहृदां च सभूभुजाम् 
श्रोतुं यदुचितं यस्य स तच्छ्रोष्यति नेतरः ॥ ४.११
इत्युक्त्वा वदने तस्य पटूभूत्वा सरस्वती 
चरितं कथयामास सा चित्रं चक्रवर्तिनः ॥ ४.१२
मुनिमातुलमित्राणि राजानो दयिताश्च ये 
आख्यायमानं चरितम् शृण्वन्त्वचलचेतसः ॥ ४.१३
अस्ति वत्सेषु नगरी कौशाम्बी हृदयं भुवः 
संनिविष्टानुकालिन्दि तस्यामुदयनो नृपः ॥ ४.१४
मनाग्जनपदस्यास्य नगर्याः पार्थिवस्य च 
कथयेयं यदि गुणान् न कथा कथिता भवेत् ॥ ४.१५
यो हि सप्तार्णवद्वीपाम् द्रष्टुमुच्चलितः क्षितिम् 
रत्नानि गणयेन्मेरोः कदा द्रष्टा स मेदिनीम् ॥ ४.१६
तस्मादलं प्रसङ्गेन कथाव्यासङ्गकारिणा 
कथ्यमानां कथामेव शृणुत प्रकृतां मया ॥ ४.१७
महावरोधनस्यापि भार्याबुद्धिर्द्वये स्थिता 
तस्य वासवदत्तायाम् पद्मावत्यां च भूपतेः ॥ ४.१८
महाप्रभावा नृपतेः शार्ङ्गपाणेर्भुजा इव 
सकाया इव चोपायाश् चत्वारो मित्रमन्त्रिणः ॥ ४.१९
ऋषभश्च रुमण्वांश्च तथा यौगन्धरायणः 
वसन्तकश्चेति स तैः सह कालमयापयत् ॥ ४.२०
कदाचिदास्थानगतम् नृपं वाणिजदारकौ 
जानुस्पृष्टमही पृष्टौ संविज्ञापयतामिदम् ॥ ४.२१
देवावयोः पिता यातः सभयं मकरालयम् 
सह तेन स पोतेन नागलोकं प्रवेशितः ॥ ४.२२
ज्येष्ठश्च तनयस्तस्य पितृभक्त्यैव सागरम् 
गतस्तत्रैव च गतः सोऽपि तातगतां गतिम् ॥ ४.२३
यच्च नो द्रविणं सारम् तद्गृहीत्वा प्रजावती 
स्थिता न मृग्यमाणापि बहुकृत्वः प्रयच्छति ॥ ४.२४
तेन देव यदि न्याय्यम् पितृद्रविणमावयोः 
भ्रातृजाया ततः सा नौ व्युत्थिता दाप्यतामिति ॥ ४.२५
अथ राजावदत्पह्वाम् प्रतीहारीं यशोधराम् 
दुष्करं कुलनारीभी राजास्थानप्रवेशनम् ॥ ४.२६
तेन गत्वा गृहं तस्यास्त्वया वाणिजयोषितः 
सा यदाह सभायास्तत् समक्षं कथ्यतामिति ॥ ४.२७
अथ विज्ञापयामास यातायाता यशोधरा 
विज्ञापयति सा यत्तद् ाकर्णयितुमर्हथ ॥ ४.२८
सा दूरादेव मां दृष्ट्वा प्रत्युद्गम्य ससंभ्रमा 
स्वाग्तं राजजिह्वाया ित्यवोचत्कृतस्मिता ॥ ४.२९
अथ वेत्रासनासीनाम् प्रयुक्तार्घादिसत्क्रियाम् 
सा मामाहागमे कार्यम् ार्यया ज्ञाप्यतामिति ॥ ४.३०
देवादेशे तु कथिते तयोक्तं पटुलज्जया 
आर्ये सर्वमिदं सत्यम् देवरौ मे यदाहतुः ॥ ४.३१
किं तु तस्यानयोर्भ्रातुर् विपन्नं वहनं श्रुतम् 
वहनस्य पुनः स्वामी विपन्न इति न श्रुतम् ॥ ४.३२
सांयात्रिकाश्च बहवः श्रुतपोतविपत्तयः 
अविपन्ना गृहानेव श्रूयन्ते पुनरागताः ॥ ४.३३
तथा कदाचिदनयोः स भ्राता वहनापदः 
विमुक्तः पुनरायायान् ममावैधव्यलक्षणैः ॥ ४.३४
अन्यच्चापन्नसत्त्वाया मासोऽयं दशमो मम 
वर्तते भ्रातृपुत्रोऽपि कदाचिदनयोर्भवेत् ॥ ४.३५
पुत्रो मे यदि जायेत जीवन् वा पतिरापतेत् 
ततः स्वीकृतसर्वस्वौ देवरौ मे क्व यास्यतः ॥ ४.३६
एतन्मनसि कृत्वार्थम् द्रव्यं देवरयोरहम् 
न निक्षिप्तवती शेषम् ार्यया ज्ञाप्यतामिति ॥ ४.३७
इति श्रुत्वा महीपालो वाणिजाविदमब्रवीत् 
कुटुम्बाचारचतुरा युक्तमाह कुटुम्बिनी ॥ ४.३८
भ्रातृव्ये भवतोर्जाते भ्रातुरागमनेऽथ वा 
उभयोर्नोभयोर्वापि युक्तं भोक्ष्यामहे तदा ॥ ४.३९
अथानिष्ठितए एवास्मिन्न् ालापे पूरिताम्बरः 
तूर्यगर्जितसंभिन्नस्तारः कलकलोऽभवत् ॥ ४.४०
सहासया च सहसा वासोवासादिहस्तया 
वणिग्गणिकया राजा व्यज्ञाप्यत वियातया ॥ ४.४१
वर्धतां नश्चिरं देवो दिष्ट्या प्रकृतिसंपदा 
वणिजो भ्रातृजायाया जातः पुत्रोऽनयोरिति ॥ ४.४२
चित्रीयमाणचित्तेन चिन्तितं च महीभुजा 
अहो पुत्रस्य माहात्म्यम् प्रत्यक्षमनुभूयते ॥ ४.४३
कुटुम्बिनः पुत्रनाम्नि जाते शोणितबिन्दुके 
हर्षविभ्रान्तचित्तानाम् वणिजां पश्य डम्बरम् ॥ ४.४४
वणिजो द्रविणस्यायम् तः पालक इत्यमी 
समं हर्षविषादाभ्याम् मित्रामित्रसमा गताः ॥ ४.४५
अस्माकं तु धनस्यास्य मेदिनीमण्डलस्य च 
अवसाने विना पुत्रात् पालकः को भविष्यति ॥ ४.४६
इति पुत्रगतां चिन्ताम् ुपासीनस्य भूपतेः 
दीर्घश्वाससहायस्य दिवसाः कतिचिद्ययुः ॥ ४.४७
तमेकदा सुखासीनम् सेनापतिरभाषत 
यात्रा मृगाजिनोद्याने त्वद्दृष्ट्या मण्डतामिति ॥ ४.४८
गतश्च दृष्टवांस्तत्र तत्र तत्र निवेशिताः 
विशालाश्चित्रशालाः स चित्रन्यस्तनराधिपाः ॥ ४.४९
अपृच्छच्च रुमण्वन्तम् यं कः कः क्षितीश्वरः 
ये चैताननुतिष्ठन्ति ते के के पुरुषा इति ॥ ४.५०
सोऽब्रवीदेष सगरः कीर्तिलङ्घितसागरः 
षष्त्या पुत्रसहस्राणाम् शूराणां परिवारितः ॥ ४.५१
अयं दशरथो राजा वृतो रामादिभिः सुतैः 
अयं पाण्डुरमी चास्य तनयाः पञ्च पाण्डवाः ॥ ४.५२
एवमादीनसौ दृष्ट्वा स्वर्गिणः पुत्रिणो नृपान् 
विचिन्तश्चिन्तयामास चित्रां यात्रामचिन्तयन् ॥ ४.५३
पुण्यवन्त इमे भूपाः पुत्रवन्तो दिवं गताः 
मन्दपुण्येन यातव्यम् मन्ये पुंनरकं मया ॥ ४.५४
स मृगाजिनयात्रायाः परीतः पुत्रचिन्तया 
निवृत्यापश्यदावन्त्याम् मन्दिरोद्यानसेविनीम् ॥ ४.५५
स्वकराम्बुरुहछाया संलोहितितपल्लवम् 
ताम्राशोकलताप्रान्तम् वलम्ब्य व्यवस्थिताम् ॥ ४.५६
अनादरादनाहितैर् माल्यचन्दनभूषणैः 
उद्वेगमिव शंसन्तीम् म्लानाननसरोरुहाम् ॥ ४.५७
उपगम्याब्रवीच्चैनाम् किमशोकः सशोकया 
वन्द्येत लब्धविजयो रक्तो बालो निषेव्यते ॥ ४.५८
साब्रवीत्सहसायात भर्तृकारितसंभ्रमा 
महाराज कुतः शोको नामापि तव गृह्यताम् ॥ ४.५९
किं तु पारावतीमेनाम् चञ्च्वा चञ्चुषु तण्डुलान् 
आवपन्तीं स्वशावानाम् ीक्षे पुत्रवतीमिति ॥ ४.६०
आसिच्च नृपतेश्चिन्ता यथाहं पुत्रचिन्तया 
अनन्तया संततया तथेयमपि खिद्यते ॥ ४.६१
अथ तत्र क्षणं स्थित्वा गत्वा पद्मावतीगृहम् 
अदृष्ट्वा तत्र तां तस्याः पृष्टवान् परिचारिकाम् ॥ ४.६२
क्व देवीत्युक्तयाख्यातम् ुद्याने पुत्रकस्य सा 
माधव्या सहकारस्य विवाहमनुतिष्ठति ॥ ४.६३
श्रुत्वेति वत्सराजस्य बुद्धिरासीदहो मम 
भार्याणां दिवसा यान्ति सह पुत्रमनोरथैः ॥ ४.६४
लोकस्यानिच्छतः पुत्रैः कीर्णगृहकरोदिभिः 
फलकेषु कृताक्रन्दैर् वकाशो न लभ्यते ॥ ४.६५
अस्माकमिच्छतामेकः कुलजीवितकारणम् 
न लभ्यते सुतः पश्य वैपरीत्यं विधेरिति ॥ ४.६६
निर्याय स ततः स्वस्मिन् मन्दिरोद्यानमण्डपे 
अनागतागतसुहृत् परिवार उपाविशत् ॥ ४.६७
अपृच्छत्सुहृदस्तत्र भवतां जीवितौषधम् 
मूलं कुलतरोः कस्य कियन्तः पुत्रका इति ॥ ४.६८
तेषु निष्प्रतिवाक्येषु किंचिन्नमितमूर्धसु 
वसन्तकः परिहसन् प्रणयित्वादभास्.अत ॥ ४.६९
स्वामिभक्ता वयं देव स्वामिवृत्तानुवर्तिनः 
यावन्तः स्वामिनः पुत्रास्तावन्तोऽस्माकमप्यतः ॥ ४.७०
तमवोचत्समीपस्थः शनैर्यौगन्धरायणः 
अप्रस्तावेऽपि भवतो मुखमेतदनावृतम् ॥ ४.७१
पुत्रचिन्तारुजार्तस्य कुर्वाणः शल्यघट्टनम् 
नन्वनेकगुणां भर्तुर् ुत्पादयसि वेदनाम् ॥ ४.७२
तस्मादेवंविधे काले भृत्यवृत्तविदा त्वया 
स्वामिचित्तानुकुलैव वृत्तिरास्थीयतामिति ॥ ४.७३
सोऽब्रवीत्पुत्रचिन्तैनम् यदि सत्येन पीडयेत् 
ततः पिङ्गलिकैवेयम् देवमाराधयेदिति ॥ ४.७४
अथेदं नीयकैरुक्तम् युक्तं श्रुत्वा महीभुजा 
यासौ पिङ्गलिका सा नः पुत्रिणी कथ्यतामिति ॥ ४.७५
अनन्तरं च ढौकित्वा जयशब्दपुरःसरम् 
पुत्रवान् भव देवेति ब्राह्मणी तमवर्धयत् ॥ ४.७६
अभिवाद्य महीपलस्तामपृद्धदथार्यया 
आगम्यते कुतः के वा तवामी बालका इति ॥ ४.७७
गृहाद्वासवदत्ताया राजन्नागम्यते मया 
बालकाश्च सुता एते ममेति कथितं तया ॥ ४.७८
अथ तामब्रवीद्राजा चित्रमेतत्त्वयोदितम् 
न हि भर्त्रा न च सुतैर् भवितव्यं तवेदृशैः ॥ ४.७९
त्वं लेखाभिः पतिघ्नीभिः सकलैव करालिता 
चिरप्रोषितकान्ताया गृहभित्तिरिव स्त्रियः ॥ ४.८०
न च पत्या विना पुत्रैर् भवितव्यं यतः स्त्रियः 
तस्मादिदं महच्चित्रम् स्फुटं नः कथ्यतामिति ॥ ४.८१
अथावोचदसौ देव यथात्थ न तदन्यथा 
महती तु कथा श्रोतुम् िच्छा चेच्छ्रूयतामियम् ॥ ४.८२
अस्त्यवन्तिषु विप्राणाम् धिवासः कपिष्ठलः 
अग्निकुण्डचितसीमा स्फीतगोधूमगोकुलः ॥ ४.८३
उवास ब्राह्मणस्तत्र सोमदत्तस्त्रयीधनः 
यस्यान्तेवासिभिर्व्याप्ता वसुधा वेदवेदिभिः ॥ ४.८४
पत्नी वसिष्ठकल्पस्य वासिष्ठी तस्य सुव्रता 
वसिष्ठपत्नीमपि या साधुवृत्तामलज्जयत् ॥ ४.८५
तस्य तस्यामपुत्रस्य काले महति गच्छति 
उत्पन्नोल्केव संध्यायाम् सुता लोचनदुर्भगा ॥ ४.८६
सोमदत्तस्तु तां दृष्ट्वा स्त्रीलक्षणविशारदः 
पतिपुत्रधनैर्हीनाम् ादिदेश भविष्यतीम् ॥ ४.८७
अनर्थानां बलीयस्त्वाद् चिरेणैव दुर्भगा 
धूमकेतुशिखेवोच्चैः परुषा सा व्यवर्धत ॥ ४.८८
भिक्षामाच्छिद्य शिष्येभ्यो बुभुक्षाक्षपितत्रपा 
अप्रक्षालितहस्तैव तत्समक्षमभक्षयत् ॥ ४.८९
दुर्भगत्वाद्विरूपत्वात् कलिकारितया च ताम् 
न कश्चिद्वरयामास वरः प्राप्तवरामपि ॥ ४.९०
न च तां सोमदत्तोऽपि कस्मैचिदशुभामदात् 
मा स्म युज्यत दुःखेन प्राप्यैनां निन्दितामिति ॥ ४.९१
ग्राम्याग्निनेव संकार कूटिका साप्यदह्यत 
सर्वंकषप्रभावेन प्रबलेनाङ्गजन्मना ॥ ४.९२
कदाचित्कश्चिदागत्य वाचाटो बटुरुच्चकैः 
मस्तकस्थो भयकरः सोमदत्तमभाषत ॥ ४.९३
उपाध्यायस्य दुहिता मामाक्रुध्य निरागसम् 
इष्टकालोष्टकैर्हन्ति तेनासौ वार्यतामिति ॥ ४.९४
सोमदत्तस्ततः क्रुद्धः सुतां चण्डमभर्त्सयत् 
उल्के पिशाचिके गच्छ शीघ्रं मम गृहदिति ॥ ४.९५
सा तु तत्परुषं श्रुत्वा मनस्विजनदुःश्रवम् 
स्मरपीडासहत्वाच्च मरणाय मनो दधे ॥ ४.९६
अरण्यानिं ततो गत्वा मरणोपायकाङ्क्षया 
अद्राक्षित्क्वचिदुद्देशे प्रासादं दैत्यघातिनः ॥ ४.९७
तस्यादूरे च सरसीम् कूजत्कुररसारसाम् 
गुञ्जन्मधुकरश्रेणीम् नुमातव्यरोधसम् ॥ ४.९८
आसीच्चास्या मया तावन् मर्तव्यमिति निश्चितम् 
उपायेषु तु संदेहस्तत्रोपायोऽयमुत्तमः ॥ ४.९९
देवं माधवमर्चन्ती कमलेन्दीवरादिभिः 
पङ्कजावयवाहारात् क्षीणा त्यक्ष्यामि जीवितम् ॥ ४.१००
कृतपुण्या मृता स्वर्गम् यास्यामि निरुपद्रवम् 
नरकं तु न यास्यामि स्त्रीमृत्युमृतसंकुलम् ॥ ४.१०१
साकरोदिति निश्चित्य यथासंकल्पमादृता 
रात्रौ च बद्धपर्यङ्का देवं माधवमस्मरत् ॥ ४.१०२
मासमात्रे गतेऽपश्यत् स्वप्नान्ते मधुसूदनम् 
वरं वरय पुत्रीति भाषमाणं मुदायुतम् ॥ ४.१०३
साथ व्यज्ञापयत्प्रह्वा देवं विरचिताञ्जलिः 
मरणं मे जगन्नाथ प्रसादः क्रियतामिति ॥ ४.१०४
देवस्तामवदन्नेदम् देवताराधनात्फलम् 
प्राणिहत्याविपाकोऽयम् ात्महत्या च निन्दिता ॥ ४.१०५
तस्मादन्यं वरं ब्रूहि पतिपुत्रधनाधिकम् 
येन हीनासि वैराग्यान् निर्याता स्वगृहादिति ॥ ४.१०६
साब्रवीत्कृतपुण्याभिः पत्यादिः स्त्रीभिराप्यते 
अहं त्वाचरितापुण्या दुःखैरेव विभाविता ॥ ४.१०७
तेनालं पतिपुत्रादि चिन्तया फलहीनया 
मृत्युना शान्तिमिच्छामि सा मे संपाद्यतामिति ॥ ४.१०८
सोऽब्रवीत्सत्यमेवेदम् किं तु जन्मान्तरे त्वया 
यवाढकः पितुर्गृहे ब्राह्मणायोपपादितः ॥ ४.१०९
स च जातश्चतुर्वेदः स्वपुण्यैरिह जन्मनि 
सुरूपः साधुवृत्तश्च स ते भर्ता भविष्यति ॥ ४.११०
स च त्वामुर्वशीरूपाम् ेको द्रक्ष्यति नापरः 
क्रीतो यवाढकेन त्वम् िति यावन्न वक्ष्यसि ॥ ४.१११
जन्मान्तरे च पूर्वस्मिन् भक्षयन्त्यास्तिलास्तव 
अष्टौ निपतिता वह्नाव् ञ्जलेर्विरलाङ्गुलेः ॥ ४.११२
ते ते पुत्रा भविष्यन्ति पुत्रि चन्द्रनिभाननाः 
मरणाद्दारुणात्तेन चित्तमावर्त्यतामिति ॥ ४.११३
इत्युक्त्वान्तर्हिते देवे प्रतिबुद्धा ददर्श सा 
सशिष्यवर्गं पितरम् तद्गवेषिणमागतम् ॥ ४.११४
तपःकृशां सकरुणः पिता कारितपारणाम् 
श्राम्यन्तीमनयद्गेहम् विश्राम्यन्तीं तरौ तरौ ॥ ४.११५
या सा पिङ्गलिका देव देवमाराध्य केशवम् 
वरं लब्धवती तस्मात् तां मामेव निबोध ताम् ॥ ४.११६
एकदा तु चतुर्वेदः सान्तेवासी यदृच्छया 
गृहमस्माकमायातः कृतातिथ्यो ददर्श माम् ॥ ४.११७
मम तातं तु सोऽपृच्छद् ब्रह्मन् कस्येयमात्मजा 
कान्तिनिन्दितचन्द्राभा युक्तं चेत्कथ्यतामिति ॥ ४.११८
ममेति कथिते पित्रा मां प्रार्थयत स द्विजः 
पित्रा दत्तं च विधिवन् मुदितः परिणीतवान् ॥ ४.११९
ततश्चारभ्य दिवसात् स सिद्ध इव किंकरः 
न कांचिन्न करोति स्म ममाज्ञां निन्दितामपि ॥ ४.१२०
अमी चाष्टौ सुतास्तस्माद् चिरेणैव दुर्लभाः 
लब्धा मया सुता येऽस्य प्रसादाल्लोकधारिणः ॥ ४.१२१
इति काले गते भर्ता मां कदाचिदभाषत 
पृष्ठं दुःखायमानं मे चण्डि संवाह्यतामिति ॥ ४.१२२
अनुक्तपूर्ववचनम् ुक्तवन्तमथाब्रुवम् 
किमहं भवता क्रीता पृष्ठसंवाहिकेति तम् ॥ ४.१२३
सोऽब्रविन्नीचकैस्त्रासाद् ङ्गुष्ठाग्रेण गां लिखन् 
अहं वा किं त्वया क्रीतो येन प्रेष्यत्वमागतः ॥ ४.१२४
ततो विस्मृत्य समयम् भर्तारं रोषदूषिता 
क्रीतो यवाढकेनासि मयेत्यप्रियमब्रुवम् ॥ ४.१२५
असावपि च मां दृष्ट्वा सहजाकारवञ्चिताम् 
संनिकर्षादपक्रम्य संभ्रान्त इदमब्रवीत् ॥ ४.१२६
अपि कासि कुतश्चासि केनासि विकृता कृता 
कच्चित्पिङ्गलिका नासि कश्च नाम यवाढकः ॥ ४.१२७
इति तेनानुयुक्ताहम् यथावृत्तमवर्णयम् 
सोऽपि संजातनिर्वेदो न जाते क्व पलायितः ॥ ४.१२८
तस्मिन् देशान्तरं याते ताते च त्रिदशालयम् 
पितृभर्तृविहीनाहम् ेनं देशमुपागता ॥ ४.१२९
स्वदेशप्रीतियोगाच्च देव्या वसवदत्तया 
सपुत्रानुगृहीता अस्मि भक्ताच्छादनरक्षणैः ॥ ४.१३०
तेन देवेन यत्पृष्टम् कुतस्ते बालका इति 
एवमेते मया लब्धास्तुष्टान्नारायणादिति ॥ ४.१३१
इति हृष्तमतिर्निशाम्य तस्याश् चरितं पुत्रसमूहलाभहेतुम् 
सचिवैः सहितश्चकार राजा सुतसंप्राप्तिफलं क्रियाविचारम् ॥ ४.१३२
अथ संप्रेषितास्थानः सचिवानब्रवीन्नृपः 
यद्ब्रवीमि निबोधन्तु भवन्तस्तत्सचेतसः ॥ ५.१
ऋणैः किल समाघ्रातः पुरुषो जायते त्रिभिः 
ब्रह्मचर्येष्टिसंतानैर् ृषिदेवस्वधाभुजाम् ॥ ५.२
तत्राधिगतवेदोऽहम् िष्टाशेषमहाक्रतुः 
अपुत्रत्वात्तु पितृभिर् गृहीतः पिण्डभोजिभिः ॥ ५.३
न च पुत्राङ्गसंस्पर्शात् सुखहेतुरनुत्तरः 
सुखिभिः स हि निर्दिष्टश् चन्दनादपि शीतलः ॥ ५.४
अलं चातिप्रसङ्गेन सर्वथा गृहमेधिनाम् 
दृष्टादृष्टसुखप्राप्तेः पुत्रादन्यन्न कारणम् ॥ ५.५
तदस्ति यदि वः काङ्क्षा निष्प्रजानां प्रजां प्रति 
आरभध्वं मया सार्धम् देवताराधनं ततः ॥ ५.६
ते तु सप्रमदाः श्रुत्वा राज्ञः पुत्रार्थिनः कथाम् 
सिद्धकल्पात्मसंकल्पाः प्रत्यूचुर्दर्शितस्मिताः ॥ ५.७
पुत्रजन्म वणिग्वध्वा यात्रायां चित्रदर्शनम् 
पिङ्गलीदर्शनं चेति प्रयोगोऽयमनुष्ठितः ॥ ५.८
अस्माभिः स च देवेन तथैव सफलीकृतः 
कृतः काले प्रयोगो हि नाफलो जातु जायते ॥ ५.९
तेन संकल्पसदृशीम् ारभध्वं क्रियामिति 
सचिवैरभ्यनुज्ञातस्तथेति प्रतिपन्नवान् ॥ ५.१०
स पुण्येऽहनि संपूज्य देवताग्निद्विजन्मनः 
ययौ नागवनोद्यानम् सदारः सह मन्त्रिभिः ॥ ५.११
मागधी तु कृतोत्साहा देव्या वासवदत्तया 
अलमालि तवानेन खेदेनेति निवारिता ॥ ५.१२
उक्ता च ननु बालासि मृणालीतन्तुकोमला 
अनुभूतसुखा चासि भ्रातुर्भर्तुश्च वेश्मनि ॥ ५.१३
दुःसहानि तु दुःखानि मया निन्दितभाग्यया 
अनुभूतानि तेनाहम् शक्ता दुःखमुपासितुम् ॥ ५.१४
यश्च मे भविता पुत्रः स भवत्या भविष्यति 
कृत्तिकागर्भसंभूतो भवान्या इव षण्मुखः ॥ ५.१५
इति तस्यां निवृत्तायाम् सह वासवदत्तया 
तपोभिरचिराद्राजा राजराजमतोषयत् ॥ ५.१६
एकदा प्रतिभुद्धौ तु दंपती जातसंभ्रमौ 
हा देवि हार्यपुत्रेति व्याहरन्तौ परस्परम् ॥ ५.१७
अथोपस्पृश्य नृपतिर् नमस्कृत्वा धनाधिपम् 
पुरः पुरोहितादीनाम् ाचख्यौ स्वप्नमादृतः ॥ ५.१८
अद्य पश्याम्यहं स्वप्ने व्योम्नि कामपि देवताम् 
प्रभाम्भःसंततिव्यस्त नभोमण्डलनीलताम् ॥ ५.१९
सा मामुक्तवती वाचा घम्भीरसुकुमारया 
त्वामाह्वयति वित्तेशस्तदाशां गम्यतामतः ॥ ५.२०
मयौमिति प्रतिज्ञाते संध्यारक्ततरं करम् 
आरोप्य प्रस्थिता व्योम्नि दिशं वित्तेशपालिताम् ॥ ५.२१
शर्वेणेह धृता गङ्गा परिणीतात्र पार्वती 
इत्यादीन् दर्शयन्ती नौ प्रदेशं पार्वतीपितुः ॥ ५.२२
नीयमानः क्रमेणेत्थम् थाहं दृष्टवान् पुरः 
चन्द्रपाषाणनिर्माण प्राकारामलकापुरीम् ॥ ५.२३
गणानां पार्वतीभर्तुर् गणैरगणितैर्युतम् 
यस्या बाह्यमदृष्टान्तम् कल्पपादपकाननम् ॥ ५.२४
नानामणिप्रभाजाल कल्माषशिखराण्यपि 
शुभ्रयत्येव हर्म्याणि यस्यां रुद्रेन्दुचन्द्रिका ॥ ५.२५
अवतार्य तु मां द्वारे गुह्यकेश्वरवेश्मनः 
वदति क्षणमत्रैव स्थीयतामिति देवता ॥ ५.२६
सा प्रविश्य प्रतीहार्या सह निर्गम्य भाषते 
अनुज्ञातप्रवेशोऽसि देवेनागम्यतामिति ॥ ५.२७
भवनानीव देवानाम् षडतिक्रम्य सप्तमे 
कक्षान्तरे प्रकृष्टर्द्धौ पश्यामि द्रविणेश्वरम् ॥ ५.२८
अथ तत्राप्सराः काचित् कांचिदाह निरीक्ष्य माम् 
सखि नूनमसावेष यस्यासौ भविता सुतः ॥ ५.२९
मया मन्त्रयमाणानाम् ृषीणामग्रतः श्रुतम् 
भरतानामयं वंशे विशुद्धे जायतामिति ॥ ५.३०
न चैष केवलं धन्यस्तेन पुत्रेण पार्थिवः 
सोऽपि साधूपमानस्य पुत्रः पात्रं भविष्यति ॥ ५.३१
तेन तत्तादृशं पुत्रम् लभतामेष भूपतिः 
असावपि शचीशक्र चरितौ पितरावपि ॥ ५.३२
कार्ये गुरुणि सक्तत्वात् तृणीकृतसुराङ्गनः 
सकिंकरगणं प्रह्वः प्रणमामि धनाधिपम् ॥ ५.३३
मनुष्यधर्मा तु भुजम् भुजगेश्वरपीवरम् 
उद्यम्याह मनुष्येन्द्र स्वागतं स्थीयतामिति ॥ ५.३४
आसन्ने रत्नचरणे दापिते कनकासने 
व्यवधाय तु मामास्ते देवी नीचैस्तरासना ॥ ५.३५
स्वनन्ति परिवादिन्यस्ताडिता नारदादिभिः 
अनेकाकारकरणः श्रूयते पुष्करध्वनिः ॥ ५.३६
उर्वशीमेनकारम्भा चित्रलेखाक्रतुस्थलाः 
गायन्त्यः कुट्टिततला नर्तयन्ते तिलोत्तमाम् ॥ ५.३७
एवंप्राये च वृत्तान्ते कुमारो नलकूबरः 
राजराजसुतः क्रीडन्न् ायातः सह बालकैः ॥ ५.३८
मेरुसारमहारत्न संघातकृतसंहतिम् 
क्रीडाशकटिकां कर्षन्न् ितश्चेतश्च गच्छति ॥ ५.३९
अथ स्खलितचक्रायास्तस्याः कुसुमसंचये 
उत्प्लुत्य पतितं रत्नम् वैडूर्यक्षोदकुट्टिमे ॥ ५.४०
अथ प्रसारितकरः कुवेरो नलकूबरम् 
मह्यमेतद्ददस्वेति तद्रत्नमुदयाचत ॥ ५.४१
न्यस्तं च राजपुत्रेण राजराजकरोदरे 
रत्नं पङ्कजगर्भस्थ बन्धूकमिव राजते ॥ ५.४२
दुष्टलक्षणमुक्तानाम् मुक्तानां परिवारितम् 
षड्विंशत्या पद्मरागम् ष्टाश्रि बहलप्रभम् ॥ ५.४३
वित्ताधिपतिना मह्यम् दत्तं देव्यै च तन्मया 
स्तनयोरन्तरे न्यस्तम् नयापि स्फुरन्मुदा ॥ ५.४४
सिंहशावस्ततो भूत्वा चञ्चद्वालधिकेशरः 
विदार्य दक्षिणं कुक्षिम् ेतस्याः प्रविशत्यसौ ॥ ५.४५
तदवस्थामिमां दृष्ट्वा हा देवीति वदन्नहम् 
प्रतिबुद्ध इति स्वप्नम् ाचष्टे स्म नराधिपः ॥ ५.४६
अथ नक्षत्रशास्त्रज्ञः सिद्धादेशः ससंमदः 
आदित्यशर्मा स्वप्नस्य द्विजः फलमवर्णयत् ॥ ५.४७
विजयस्व महाराज पुत्रेण द्विषतां गणम् 
समाधिनेव बलिना रागादीनां बलीयसाम् ॥ ५.४८
विमानघनसंघात स्थगितेन्दुदिवाकरः 
विद्याधरसमूहेन्द्रः पुत्रस्तव भविष्यति ॥ ५.४९
यास्ता मुक्तापरीवारास्तस्य षड्विंशति मणेः 
महाकुला भविष्यन्ति भार्यास्तव सुतस्य ताः ॥ ५.५०
ये चाष्टावश्रयो रत्नम् परितो लक्षितास्त्वया 
विद्यास्ता विद्धि पुत्रस्य भविष्यन्ती भविष्यतः ॥ ५.५१
एवं च स्थापिते स्वप्ने राजकीये द्विजन्मना 
स्वस्वप्नः कथितस्तत्र देव्या वासवदत्तया ॥ ५.५२
आर्यपुत्रेण यो दृष्टः स एव सकलो मया 
कुक्षौ विदार्यमाणे च हार्यपुत्रेति भाषितम् ॥ ५.५३
इति श्रुतवतः स्वप्नौ तुल्यावादित्यशर्मणः 
भविष्यद्विषये ज्ञाने दृढतां निश्चयो गतः ॥ ५.५४
अथ विज्ञापयामास रुमण्वान्मेदिनीपतिम् 
दृष्टः स्वप्नो मया यः स श्रवणेनानुगृह्यताम् ॥ ५.५५
देवे सनियमे जाते चेदिवत्सनिवेशिनः 
देवस्यापत्यलाभाय सर्वे सनियमाः स्थिताः ॥ ५.५६
तत्राहमद्य पश्यामि स्वप्ने गरुडवाहनम् 
मार्गितश्च मया देहि स्वामिने नः प्रजा इति ॥ ५.५७
स विहस्योक्तवान् पूर्णः स्वामिनस्ते मनोरथः 
तवापि पूरयामीति मह्यं बाणं वितीर्णवान् ॥ ५.५८
सप्रणामं तमादाय हृदये निदधामि च 
अकालकौमुदीं चेमाम् पश्यामि प्रतिबोधितः ॥ ५.५९
एषोऽपि स्थापितः स्वप्नः प्रीतेनादित्यशर्मणा 
यादृशोऽस्य सुतो भवी तादृशः श्रूयतामिति ॥ ५.६०
सायको हि गुणेनार्थी तस्मादस्य भविष्यति 
पुत्रः षाड्गुण्यतत्त्वज्ञो युक्तश्चायं गुणैर्गुणैः ॥ ५.६१
परतन्त्रगतिस्थानः खगामी च यतः शरः 
तेन राजसुतप्रैष्यः खेचरश्च भविष्यति ॥ ५.६२
अथाकथयदात्मीयम् स्वप्नं यौगन्धरायणः 
ममाद्यैकोनपञ्चाशन् मरुतो दर्शनं गताः ॥ ५.६३
तेषामेकः स्फुरद्द्योतः खद्योतनिकरद्युतिम् 
स्वं विमुच्य मुदा मह्यम् संनाहं दत्तवानिति ॥ ५.६४
भर्तुः संनाहसदृशः शूरोऽध्यवसितः सुतः 
भवतो भवितेत्येवम् स्वप्नमास्थापयद्द्विजः ॥ ५.६५
ऋषभेणेति कथितम् दृष्टवानस्मि गोगणम् 
ब्रवीति तत्र मामेका प्रविशेमां गुहामिति ॥ ५.६६
तत्र प्रविशता दृष्टाश् चतुःषष्टिर्मया कलाः 
चतस्रश्च महाविद्या विन्यस्ताश्चित्रकर्मणि ॥ ५.६७
तत्र चित्रीयमाणोऽहम् चित्रं चित्रं विलोकयन् 
बोधितो जृम्भणैर्मन्द्रैर् भेरीणां गर्जितैरिति ॥ ५.६८
स्थपितोऽयमिति स्वप्नः पुत्रस्तव भविष्यति 
अशेषचित्रविन्यस्त कलाकुशलधीरिति ॥ ५.६९
दृष्टं वसन्तकेनापि स्वप्नं कथितमित्यथ 
दत्तवान् पावको मह्यम् कुण्डलं रुचिरोज्ज्वलम् ॥ ५.७०
[थे एxप्लनतिओनोf वसन्तकश्द्रेअमिस्मिस्सिन्ग्] ॥ ५.७१
इति व्याक्रियमाणेषु स्वप्नेषु रविसारथेः 
भिन्नं भाभिस्तमो जातम् चकोरनयनारुणम् ॥ ५.७२
कोमलानिलविक्षिप्त नलिनस्पर्शबोधताः 
रेसुर्विवादरसिताः सरसीषु शकुन्तयः ॥ ५.७३
गम्भीरप्रतिनिर्घोष भीषितेन्द्रावरोधनः 
देवतागारभेरीणाम् ुच्चैर्ध्वनिरजृम्भत ॥ ५.७४
अवदन्त च वृन्दानि बन्दिनां मेदिनीपतिम् 
पूरितार्थिसमूहाश तवाशा पूर्यतामिति ॥ ५.७५
युवा धीरः सभे योग्यो यजमानस्य जायताम् 
इत्यादिभिर्द्विजाश्चैनम् मन्त्रवाद्यैरवर्धयन् ॥ ५.७६
निमित्तैरेवमाकारैः कार्यसंसिद्धिशंसिभिः 
आदित्यशर्मणो जातम् ङ्गं रोमाञ्चकर्कशम् ॥ ५.७७
पद्मावत्या ततो हर्षाद् विवाहए इव नृत्यति 
वसन्तके ध्वनत्ताले ननर्त गणिकागणः ॥ ५.७८
अलं चातिप्रसङ्गेन संक्षेपादवधार्यताम् 
वधूवृन्दपरीवाराः प्रनृत्ताः श्वशुरा अपि ॥ ५.७९
अतिहर्षपरीतत्वाद् वितन्त्रीपरिवादिनीः 
ताडयन्ति स्म गन्धर्वाः स्वराविस्मृतसारणाः ॥ ५.८०
एवमादौ तु वृत्तान्ते वर्तमाने महीपतिः 
कृताभिषेकादिविधिः सुरविप्रानपूजयत् ॥ ५.८१
प्रविश्य स्तूयमानश्च वृन्दैर्ब्राह्मणबन्दिनाम् 
पौरमन्तःपुरं चैव दानादिभिरमानयत् ॥ ५.८२
मासद्वयपरीमाणे ततः कालेऽतिगच्छति 
देव्यां सत्त्वसमावेश वार्त्तां प्रावर्तयत्क्षितौ ॥ ५.८३
येन येन श्रुता वार्त्ता शबरेण शुकेन वा 
गिरिष्ठः पञ्जरस्थो वा मुग्धस्तत्रैव तत्र सः ॥ ५.८४
स्त्रियः प्रसूतिकुशलाः कुमारादिचिकित्सकाः 
गर्भकर्मविदश्चान्ये नित्यं तां पर्यचारयन् ॥ ५.८५
म्लायन्मधूकविच्छाय कपोलं जिह्मलोचनम् 
श्वश्रूस्तस्या मुखं दृष्ट्वा बुबुधे दोहदव्यथाम् ॥ ५.८६
पृच्छति स्म च तां पुत्रि शीघ्रमाचक्ष्व दोहदम् 
अनाख्याते हि गर्भस्य वैफल्यमपि दृश्यते ॥ ५.८७
लज्जमाना यदा नासौ कथयामास दोहदम् 
तदा स्ववृत्तं सा वध्वै व्याहर्तुमुपचक्रमे ॥ ५.८८
अन्तर्वत्नीमपृच्छन्माम् ेकदा श्वशुरस्तव 
बाधते दोहदो यस्त्वाम् स क्षिप्रं कथ्यतामिति ॥ ५.८९
मया तु प्रणयिन्यापि प्रकृष्टतरलज्जया 
सखीमुखेन कथितम् बहुकृत्वोऽनुयुक्तया ॥ ५.९०
इयं मां बाधते श्रद्धा साशु संपाद्यतामिति 
सा च संपादितामात्यैः शतानीकस्य शासनात् ॥ ५.९१
बालभास्करबिम्बाभा दधानाः सानुलेपनाः 
व्यचरन्त पुरीं रक्ताम् म्बराभरणस्रजः ॥ ५.९२
रक्तातपत्रव्यजना रक्तकम्बलवाह्यकाः 
रक्ताशोकवनाकार परिवारकदम्बकाः ॥ ५.९३
सुयमुनमथारुह्य पद्मरागनगारुणम् 
दिग्दाहादिव रक्तानाम् पश्यं मण्डलं दिशाम् ॥ ५.९४
अथ पक्षानिलभ्रान्त संभान्तजनवीक्षितः 
ज्येष्ठपुत्र इवागच्छद् गरुडस्य विहंगमः ॥ ५.९५
सरसामिषगृद्धश्च मुग्धामादाय मामसौ 
अगमद्गगनं वेगाच् छतानीकस्य पश्यतः ॥ ५.९६
ततः प्रदेशे कस्मिंस्चिद् वतारितवान् स माम् 
भक्षयिष्यन्निषिद्धश्च केनाप्याकाशमाश्रयत् ॥ ५.९७
पश्यामि स्म च तत्र द्वौ कृशावृस्.इकुमारकौ 
प्रभामण्डलसंसर्ग पिङ्गलाङ्गौ ज्वलज्जटौ ॥ ५.९८
तौ मामवोचतां देवि मा भैषीरयमाश्रमः 
वसिष्ठस्याश्रितः पुण्याम् ुदयाद्रेरुपत्यकाम् ॥ ५.९९
आगच्छ ननु पावस्त्वाम् तत्रेत्युक्ते गता सती 
पश्यामि स्म जगज्ज्येष्ठम् श्रेष्ठतापसवेष्टितम् ॥ ५.१००
वन्दितश्च मया दूराद् ाशिषा मामवर्धयत् 
पुत्रि पुत्रं विजायस्व यशःपात्रमजर्जरम् ॥ ५.१०१
न चोत्कण्ठा त्वया कार्या स्वजने मत्सनाथया 
आदित्यवंशजानां हि संनिवेशः परायणः ॥ ५.१०२
इति विश्वास्य मां वाक्यैर् मधुरैरेवमादिभिः 
आवासः क्रियतां वध्वा िति शिष्यान् समादिशत् ॥ ५.१०३
क्षिप्रमावसथं कृत्वा ते शिलादारुवेणुभिः 
खातशालपरिक्षिप्तम् वसिष्ठाय न्यवेदयन् ॥ ५.१०४
तापसी कृतसानाथ्या तत्राहमवसं सुखम् 
ऋषिभिः क्रियमाणेषु गर्भसंस्कारकर्मसु ॥ ५.१०५
प्रसूता चास्मि दशमे मासे पुत्रं पतिं तव 
अनुकूलसवितृआदि ग्रहसूचितसंपदम् ॥ ५.१०६
जातकर्म ततः कृत्वा सूर्यवंशगुरुः स्वयम् 
दिवसे द्वादशे नाम पुत्रस्य कृतवान्मम ॥ ५.१०७
बालो जातः सुजातोऽयम् यस्मादुदयपर्वते 
तस्मादुदयनो नाम प्रसिद्धिमुपयात्विति ॥ ५.१०८
वेदे गन्धर्ववेदे च सकलासु कलासु च 
सास्त्रेषु चास्त्रशस्त्रेषु बुद्धिरस्य विनीयत ॥ ५.१०९
गच्छत्सु दिवसेष्वेवम् वसिष्ठेनैष वारितः 
मा कदाचिद्भवानस्माद् दूरं गा आश्रमादिति ॥ ५.११०
निसर्गकर्कशत्वात्तु क्षत्रजातेस्तपोवनात् 
निर्याय मृगयामेष समक्रीडत कानने ॥ ५.१११
एकदा भ्राजमानोऽयम् दिव्यैः स्रक्चन्दनादिभिः 
अभिवादितवान् भीतो वसिष्ठं दर्शितस्मितम् ॥ ५.११२
वसिष्ठः पृष्टवानेनम् पि दृष्टाः कुमारकाः 
नलिन्यां प्रस्तुतक्रीडा भवता भोगिनामिति ॥ ५.११३
आम दृष्टा इति प्रोक्ते सुतेन मम नीचकैः 
आचक्ष्व विस्तरेणेति वसिष्ठस्तमभाषत ॥ ५.११४
पृष्टेनोदयेनोक्तम् हमाज्ञापितस्त्वया 
न गन्तव्यं त्वया दूरम् ेतस्मादाश्रमादिति ॥ ५.११५
आरभ्य च ततः कालात् किं पुनः कारणं गुरुः 
मां निवारयतीत्यासम् हं कौतूहलाकुलः ॥ ५.११६
सोऽहं दोषमसंचिन्त्य गुर्वाज्ञाभङ्गसंभवम् 
दूरमद्याश्रमादस्माद् गच्छामि दिशमुत्तराम् ॥ ५.११७
तत्र पश्यामि नलिनीम् नानासरसिजाण्डजाम् 
वनवारणसंक्षोभ संघट्टितनदाम्भसम् ॥ ५.११८
तस्याममानुषाकारा मया दृष्टाः कुमारकाः 
उन्मज्जन्तो निमज्जन्तस्तरन्तश्चारुणेक्षणाः ॥ ५.११९
ते मां तटस्थमालोक्य पुञ्जीभूय ससंभ्रमाः 
दीर्घदीर्घभुजाक्षेपैर् गाधं जलमाश्रिताः ॥ ५.१२०
अहं तानुक्तवानस्मि मा पलायध्वमास्यताम् 
नन्वहं भवतो द्रष्टुम् ाश्रमादृषिरागतः ॥ ५.१२१
इति मद्वचनं श्रुत्वा तेषामेकेन भाषितम् 
किं तेऽस्माभिर्महासत्त्व भाषितैर्गम्यतामिति ॥ ५.१२२
सत्यसत्यं न यक्षोऽस्मि न पिशाचो न राक्षसः 
तेन मा भैष्ट ढौकध्वम् िति तानहमुक्तवान् ॥ ५.१२३
तैस्तु संजातविश्रम्भैः संहरन् वा मुहूर्तकम् 
आगच्छ प्रार्थितो मित्र गृहं नो गम्यतामिति ॥ ५.१२४
मया तदनुरोधेन गच्छामीति प्रतिश्रुते 
मामादाय निमग्नास्ते तस्यैव सरसोऽम्भसि ॥ ५.१२५
अथानुदितचन्द्रार्क ग्रहनक्षत्रतारकम् 
चन्द्रसूर्यमणिद्योत प्रध्वस्तध्वान्तसंचयम् ॥ ५.१२६
स्थविरातुरनिर्वृत्त विरूपजनवर्जितम् 
रम्यहर्म्यावलीगर्भ जृम्भितातोद्यनिस्वनम् ॥ ५.१२७
अशेषैर्वियुतं दोषैर् शेषैः संयुतं गुणैः 
प्रवेशितोऽस्मि मुदितैर् धिष्ठानं कुमारकैः ॥ ५.१२८
तेषामेकस्तु मामाह भोगिनां भोगिनामियम् 
पुरी भोगवती नाम वसतिः कल्पजीविनाम् ॥ ५.१२९
तनयः कम्बलस्याहम् यमश्वतरस्य तु 
अन्ये च सूनवोऽन्येषाम् नागसेनाभृतामिति ॥ ५.१३०
ततः कम्बलपुत्रेण नीत्वाहं स्वं गृहं महत् 
ग्राहितार्घादिसत्कारः कारितो वेषमीदृशम् ॥ ५.१३१
इतरे नेतुमैच्छन्त स्वगृहान्मां मयोदिताः 
अनुजानीत मामद्य सुहृदो मा स्म कुप्यत ॥ ५.१३२
गुरुणा प्रतिषिद्धोऽहम् ेतां भूमिमुपागतः 
भीतश्च कुपितात्तस्मात् तस्मान्नयत मामिति ॥ ५.१३३
ते तु मामाहुरुत्तिष्ठ गम्यतां स्वमिदं पुरम् 
पुनरागच्छता कार्यम् नुत्कण्ठभुजंगमम् ॥ ५.१३४
तस्यामेव च रम्यत्वात् क्रीडामः संततं वयम् 
सुहृदोऽपि यदीच्छा स्याद् गच्छेत्तां नलिनीमिति ॥ ५.१३५
इत्युक्त्वा मम तैर्वक्त्रे पटान्तेनावगुण्ठिते 
उत्तीर्णमहमात्मानम् पश्यामि सरसस्ततः ॥ ५.१३६
इति भोगवतीं दृष्ट्वा सोऽहमायामि संप्रति 
ममास्मिन्नपराधे च प्रमाणं भगवानिति ॥ ५.१३७
वसिष्ठस्तमथावोचद् ुपायोऽयं मया कृतः 
येन नागकुमारास्ते दृष्टिगोचरतां गताः ॥ ५.१३८
इदानीमपि तैः सार्धम् गत्वा भोगवतीं त्वया 
गान्धर्वं हस्तिविद्या च शिक्षितव्याः सविस्तराः ॥ ५.१३९
यदि च ग्राहयेत्किंचित् त्वां नागाधिपतिस्ततः 
सनागमूर्छना ग्राह्या वीणा घोषवती त्वया ॥ ५.१४०
अङ्कमारोपितायां च तन्त्र्यो यस्यामनाहताः 
मधुरं निस्वनेयुस्ताम् विद्यां घोषवतीमिति ॥ ५.१४१
गुरोरुदयनः श्रुत्वा नागलोकं गतस्ततः 
गते बहुतिथे काले वीणापाणिरुपागतः ॥ ५.१४२
कृताभिवादो गुरुणा परिष्वक्तश्च साश्रुणा 
तद्वियोगाग्नितप्ताङ्गीम् म्बामङ्गैरशीतयत् ॥ ५.१४३
एकदा तु सुखासीनो वसिष्ठस्तमभाषत 
तात घोषवतीघोष संगीतं श्राव्यतामिति ॥ ५.१४४
तन्निदेशाच्च पत्यौ ते प्रगीते सह वीणया 
जगत्प्रचलनाचार्यो नभस्वानपि नाचलत् ॥ ५.१४५
निश्चेष्टमाश्रमं दृष्ट्वा मूककेशरिवारणम् 
रक्तां घोषवतीं मुक्त्वा तुष्णीमासीत्पतिस्तव ॥ ५.१४६
उक्तश्चैष वसिष्ठेन न त्वयास्मिंस्तपोवने 
वादनीया पुनर्वीणा गेयं वा शनकैरपि ॥ ५.१४७
अन्येऽपि ध्वनयः प्रायश् चलयन्ति समाहितान् 
समाधेः किं पुनर्येन साक्षिणोऽपि विमोहिताः ॥ ५.१४८
तस्मादवीतरागाणाम् समाधिमविहिंसता 
दूरे तपोवनादस्माद् वीणेयं वाद्यतामिति ॥ ५.१४९
ततश्चारभ्य दिवसाद् ुदयाचलचारिणः 
नागानुदयनोऽगृह्णाद् रम्यैर्घोषवतीरुतैः ॥ ५.१५०
दान्तव्यालगजारूढः सिंहादिव्यालवेल्लितः 
क्वणद्घोषवतीपाणिर् ायाति स्म तपोवनम् ॥ ५.१५१
एवं याति क्वचित्काले भगवान्मामभाषत 
दारकस्तरुणो जातः कौशाम्बीं गम्यतामिति ॥ ५.१५२
मया तु निर्वचनया कथितेऽस्मिन्मनोरथे 
गुरुणा तीर्थसलिलैर् भिषिक्तः सुतो मम ॥ ५.१५३
तच्छिष्यास्तु तदादिष्टा मामादाय सपुत्रकाम् 
आकाशेन नयन्ति स्म क्षणेन नगरीमिमाम् ॥ ५.१५४
अथाहं नगरोद्याने रम्ये तैरवतारिता 
मुहूर्तं प्रेरितवती गगनागमनश्रमम् ॥ ५.१५५
अवतीर्य तु ते भर्ता क्रीडापुष्करिणीं पितुः 
पद्मभञ्जिकया क्रीडन् दृष्ट उद्यानपालकैः ॥ ५.१५६
तैर्गत्वा कथितं राज्ञे देव देवकुमारकः 
अधुनैवागतः स्वर्गाद् गाहते नलिनीमिति ॥ ५.१५७
राजा तु द्रुतमागत्य दृष्ट्वा देवसमं सुतम् 
देव एवायमित्युक्त्वा प्रणामं कर्तुमुद्यतः ॥ ५.१५८
ततस्तपस्विभिः खस्थैः संभ्रान्तैः स निवारितः 
राजन्नुदयनपुत्रम् न नमस्कर्तुमर्हसि ॥ ५.१५९
संदेहश्चेदिमां पृच्छ महिषी मृगयावतीम् 
प्रेमसंभ्रमसंत्रास लज्जाभिः खेदितामिति ॥ ५.१६०
राजा तु तानथो दृष्ट्वा मामपश्यत्सुतं ततः 
मुहूर्तं चिन्तयित्वा तु विहसन् प्रस्थितो गृहान् ॥ ५.१६१
अथायमृषिभिः प्रोक्तः पुरःस्थित्वा ससंभ्रमैः 
न गन्तव्यं न गन्तव्यम् नैष स्वप्नो निवर्त्यताम् ॥ ५.१६२
अथ वा भवतु स्वप्नः स्वप्नेऽपि न विरुध्यते 
दुर्लभेनापि हि स्वप्ने वल्लभेन समागमः ॥ ५.१६३
यच्च ब्रूमस्तदाकर्ण्य चेतःकर्णसुखावहम् 
ततो यस्यासि सापत्याम् ादाय दयितामिति ॥ ५.१६४
निवृत्ताय च ते तस्मै भारुण्डहरणादिकम् 
आचक्षते स्म वृत्तान्तम् ाश्रमानयनादिति ॥ ५.१६५
राजा तु पुत्रमालिङ्ग्य हर्षमूर्छाविचेतनः 
निपतन् धरणीपृष्टे पुत्रेण लम्भितः क्षणम् ॥ ५.१६६
मां च दृष्ट्वा चिरम् दृष्ट्वा देवदृष्टिविचेष्टया 
निश्वासैरक्षिपद्दीर्घैर् नेत्राम्बुकणिकागणम् ॥ ५.१६७
बद्धाञ्जलिर्नरपतिर् ब्रवीति स्म च तानृषीन् 
अवतारेण गुरुभिः प्रसादः क्रियतामिति ॥ ५.१६८
तैरुक्तं न समादिष्टा वसिष्ठेन वयं ततः 
गच्छामो नावतीर्यैव स्वस्ति तुभ्यं भवत्विति ॥ ५.१६९
तानयाचत भूपालो यत्किंचित्स्वाङ्गधारितम् 
अस्मत्पावनमुज्झित्वा यथेष्टं गम्यतामिति ॥ ५.१७०
मृगाजिनानि ते क्षिप्त्वा तडित्कान्तिजटागुणाः 
तत्रैवान्तर्दधुश्चण्ड मरुद्व्यस्ता इवाम्बुदाः ॥ ५.१७१
मृगाजिनानि तु नृपो दैवतानीव भक्तिमान् 
पूजयित्वा तदुद्यानम् नम्नावोचन्मृगाजिनम् ॥ ५.१७२
सा मृगाजिनयात्रेयम् ततः प्रभृति वासरात् 
प्रवर्तिता नृपतिना प्रसिद्धिमगमद्भुवि ॥ ५.१७३
ततः कृत्वा सुतं राजा युवराजं मृगाजिने 
प्रविष्टो हृष्टहृदयः प्रहृष्टां नगरीमिति ॥ ५.१७४
सोऽयं मयेदृशो लब्धः पुत्रः संपाद्य दोहदम् 
तवापि दोहदो यः स पुत्रि संपाद्यतामिति ॥ ५.१७५
यदा तु नैवाकथयल् लज्जया नृपतिस्तदा 
मागधीमुक्तवान् पृच्छ दोहदं भगिनीमिति ॥ ५.१७६
पद्मावती तु तां पृष्ट्वा तदाख्यातमवर्णयत् 
दुःसंपादा किल श्रद्धा ममेत्याह शनैरियम् ॥ ५.१७७
अथ तामब्रवीदुच्चैर् हसित्वा मृगयावती 
मुग्धे किं नाम दुःसाध्यम् ुपायचतुरैर्नृभिः ॥ ५.१७८
श्रूयतां वा पुरावृत्तम् मथुरायामभून्नृपः 
उग्रसेनो महासेनः शत्रुसेनाम्बुदानिलः ॥ ५.१७९
तस्य स्त्री गुणसंपन्ना शुच्याचारकुलोद्भवा 
आसीन्मनोरमाचारा या नाम्नापि मनोरमा ॥ ५.१८०
कदाचिदागते काले समृद्धकुटजार्जुने 
रसन्मयूरसारङ्ग मेघमण्डूकमण्डले ॥ ५.१८१
मनोरमं गृहोद्यानम् प्रविवेश मनोरमा 
कदम्बानिलमाघ्रातुम् ुद्भूतप्रथमार्तवा ॥ ५.१८२
तदा च द्रुमिलो नाम दानवो नभसा व्रजन् 
उद्यानशोभयाकृष्ट दृष्टिस्तां तत्र दृष्टवान् ॥ ५.१८३
कृतोग्रसेनरूपेण तेन सापायचेतसा 
समगच्छत सद्यश्च ससत्त्वा समपद्यत ॥ ५.१८४
स्त्रीभिश्च दोहदं पृष्टा कृच्छ्रादुक्तवती ह्रिया 
विष्णोः शोणितमांसान्त्रैर् गमयामि तृषामिति ॥ ५.१८५
श्रुत्वेदमुग्रसेनेन चिरं संमन्त्र्य मन्त्रिभिः 
सृष्टः पिष्टमयो विष्णुर् मेषामिषभृतोदरः ॥ ५.१८६
मन्दप्रदीपकिरणे तस्या वसतिमन्दिरे 
न्यस्तः पिष्टमयो विष्णुः क्षपायां क्षपितस्तया ॥ ५.१८७
दुःसंपादेऽपि संपन्ने दोहदेऽस्मिन्नुपायतः 
वध्यं यादवसिंहस्य कंसं सुतमसुत सा ॥ ५.१८८
तेन ब्रवीमि नास्त्येव दुःसंपादा क्रिया नृभिः 
तस्मात्तवापि या श्रद्धा सापि संपाद्यतामिति ॥ ५.१८९
कथितं च ततः श्रुत्वा पद्मावत्येयमिच्छति 
अम्बरस्थविमानस्था कृत्स्नां द्रष्टुं महीमिति ॥ ५.१९०
अथोवाच हसन्नुच्चैः क्रीडाशीलो वसन्तकः 
देवस्य दासभार्याणाम् यमेव मनोरथः ॥ ५.१९१
मया तु भणिताः सर्वा दीर्घस्थम्भावलम्बिनीम् 
दोलामारुह्य नभसा मुहुरायात यात च ॥ ५.१९२
उपायमन्यं पतयो भवतीनां न जानते 
तेनाकाशगतिश्रद्धा तथा च पूर्यतामिति ॥ ५.१९३
ततः प्रहसिता सर्वे रुमण्वानिदमब्रवीत् 
निवर्त्यतां परीहासः प्रस्तुतं वर्त्यतामिति ॥ ५.१९४
यौगन्धरायणेनोक्तम् किमत्र परिचिन्त्यते 
असाधारण एवायम् विषयः शिल्पिनामिति ॥ ५.१९५
रुमण्वता तु तक्षाणः संनिपात्य प्रचोदिताः 
यन्त्रमाकाशसंचारि त्वरितैः क्रियतामिति ॥ ५.१९६
अथोत्क्रम्य चिरं सर्वे मन्त्रयित्वा च शिल्पिनः 
रुमण्वन्तमभाषन्त संत्रासप्रस्खलद्गिरः ॥ ५.१९७
चतुर्विधानि जानीमो वयं यन्त्राणि तद्यथा 
जलाश्मपांशुयन्त्राणि काण्डराशिकृतानि च ॥ ५.१९८
आकाशयन्त्राणि पुनर् यवनाः किल जानते 
अस्माकं तु न यातानि गोचरं चक्षुषामिति ॥ ५.१९९
तत्र च ब्राह्मणः कश्चिद् ब्रवीदाग्रहारिकः 
भोः सभे श्रूयतां तावद् यन्मयाख्यानकं श्रुतम् ॥ ५.२००
अस्ति पुक्वसको नाम महासेनस्य वर्धकी 
स्कन्धावारेण सार्धं स सुराष्ट्रविषयं गतः ॥ ५.२०१
तेन तत्रापरो दृष्टः सुरूपः शिल्पिदारकः 
विश्विलो नाम यः शिल्पी सदृशो विश्वकर्मणा ॥ ५.२०२
अथ पुक्वसकस्तस्य पितरं मयमब्रवीत् 
तव पुत्राय दुहिता दत्ता रत्नावली मया ॥ ५.२०३
प्रष्टव्यश्च त्वया नाहम् कीदृशी सा गुणैरिति 
कुलरूपाभिजात्यादि गुणरत्नावली हि सा ॥ ५.२०४
संपद्यते च नः किंचिन् महासेनपरिग्रहात् 
तस्मात्संवर्धसिद्ध्यर्थम् पुत्रं प्रस्थापयेरिति ॥ ५.२०५
मयेन च प्रतिज्ञातो गत्वा पुक्वसको गृहान् 
जामात्रागमनाकाङ्क्षी महान्तं कालमक्षिपत् ॥ ५.२०६
कृत्वा राजकुले कर्म कदाचिद्गृहमागतम् 
भणति स्म न तं कश्चित् स्नाहि भुङ्क्ष्वेति चाकुलः ॥ ५.२०७
भार्यया कथितं तस्मै किमेतदिति पृष्टया 
आगन्तुकेन केनापि सर्वमाकुलितं गृहम् ॥ ५.२०८
आत्मीयास्तण्डुलास्तेन रन्धनाय समर्पिताः 
मन्दकोऽहममीभिर्मे मण्डः संपाद्यतामिति ॥ ५.२०९
काष्ठभारशतं दग्धम् न च स्विद्यन्ति तण्डुलाः 
तेनायमाकुलो लोकस्तत्किमेतद्भवेदिति ॥ ५.२१०
अथ पुक्वसकेनोक्तम् परिष्वज्य कुटुम्बिनीम् 
गृहस्थे वर्धसे दिष्ट्या प्राप्तस्ते दुहितुर्वरः ॥ ५.२११
क्वासौ क्वासौ विश्वभद्र िति पृच्छति भर्तरि 
शिरः प्रावृत्य भार्यास्मै कर्मशालामदर्शयत् ॥ ५.२१२
निष्क्रम्य कर्मशालातः सत्वरं विश्विलस्ततः 
अभिवादितवान् प्रह्वः प्रसारितभुजं गुरुम् ॥ ५.२१३
उत्क्षिप्य श्वशुरेणापि हर्षनेत्राम्बुवर्षिणा 
निरन्तरं परिष्वक्तश् चिरादृष्टः सुहृद्यथा ॥ ५.२१४
कृतार्घादिसपर्यश्च पृष्टः पुक्वसकेन सः 
किंमयास्तण्डुलास्तात कथ्यतामिति सोऽब्रवीत् ॥ ५.२१५
एते पाण्डरकाष्ठस्य काष्ठेन तण्डुला मया 
घटिता घटिकामात्रात् करघाटतरोरिति ॥ ५.२१६
अथ पुक्वसकेनोक्तम् कर्मेदं विश्वकर्मणः 
तवापि शिल्पिसिंहस्य तृतीयस्य न विद्यते ॥ ५.२१७
अद्यैव च दिनं भद्रम् तो रत्नाव्लईकरः 
गृह्यतामिति तेनोक्ते विश्विलेनोक्तमोमिति ॥ ५.२१८
रत्नावल्या स संगम्य स्फुरदुज्ज्वलशोभया 
संमीयते स्म नाङ्गेषु दरिद्र इव कामुकः ॥ ५.२१९
आलेख्यविद्याधरयोर् यथा संमुखयोस्तयोः 
महान् कालोऽतियाति स्म निमेषोज्झितचक्षुषोः ॥ ५.२२०
अथ रत्नावलीं दृष्ट्वा विचिन्तामिव विश्विलः 
किमेतदिति संदिह्य किमेतदिति पृष्टवान् ॥ ५.२२१
तस्यामभाषमाणायाम् ेकाभाषत दारिका 
भर्तृदारक यद्यस्ति श्रोतुमिच्छा ततः शृणु ॥ ५.२२२
स्यालकास्तव जल्पन्ति पूर्वमेकाकिनीं वयम् 
अधुना सह जामात्रा पुष्णीमो भगिनीमिति ॥ ५.२२३
इति श्रुत्वा वनं गत्वा चित्त्वा दारूणि कान्यपि 
यन्त्राणि घटयामास यावनान्यथ विश्विलः ॥ ५.२२४
वृक्षायुर्वेदनिर्दिष्टैः पादपाङ्गैश्चकार सः 
आयुरारोग्यकारीणि पाकोपकरणानि च ॥ ५.२२५
सहस्रगुणमूल्यानि तानि विक्रीय तद्धनम् 
श्वशुराय ददाति स्म स च प्रीतस्तदाददे ॥ ५.२२६
एवं दिनेषु गच्छत्सु विद्राण इव पुक्वसः 
विश्विलादीन् समाहूय सविषादमभाषत ॥ ५.२२७
अहमाज्ञापितो राज्ञा ब्रह्मदत्तः सुहृद्मम 
काशिदेशपतिस्तेन प्रणयादहमर्थितः ॥ ५.२२८
तव पुक्वसको नाम तक्षास्ति कुशलः किल 
धर्माधिकारकाराय स मे प्रस्थाप्यतामिति ॥ ५.२२९
तच्च देवकुलं कृत्वा स्वबुद्धिसमकर्मकम् 
वाराणस्यामविघ्नेन भवानावर्ततामिति ॥ ५.२३०
अवश्यं च मया तत्र गन्तव्यमनुजीविना 
मर्तव्यं चास्य चण्डस्य राज्ञो वाक्यमकुर्वता ॥ ५.२३१
दीर्घकालं च तत्कर्म दशा चेयमनुत्तरा 
तस्मात्पुक्वसकः सर्वैः सुदृष्टः क्रियतामिति ॥ ५.२३२
विश्विलेन ततः प्रोक्तम् लं त्रासमुपास्य वः 
भृत्यं वाराणसीं यान्तम् नुजानीत मामिति ॥ ५.२३३
श्वशुरेणाभ्यनुज्ञातः प्रीतेन च महीभुजा 
दूतैः स प्रतिदूतैश्च सह वाराणसीं गतः ॥ ५.२३४
बहुकालप्रयातेऽपि पत्यौ रत्नावली मुखम् 
संतताश्रुजलासार धौतं म्लानकपोलकम् ॥ ५.२३५
आयताशीतनिश्वासम् नासाग्राहितलोचनम् 
दन्तावरणसंस्कार शून्यमगलितालकम् ॥ ५.२३६
विस्रंसमानरशनम् जघनं मलिनांशुकम् 
न दधाति स्म शोकान्धा बाहू च स्खलदङ्गदौ ॥ ५.२३७
तस्यामित्थमवस्थायाम् मन्त्रयत पुक्वसः 
गृहिणीं चकितः पश्य निश्चिन्तां तनयामिति ॥ ५.२३८
साब्रवित्सुष्ठु पश्यामि लज्जमाना च ते मुखम् 
न दर्शयामि नन्वेवम् स्त्रैणं किमपि चापलम् ॥ ५.२३९
यस्यासमेन रूपेण गुणैश्चागणितैः पुरी 
वृता न लभते शान्तिम् पश्यन्ती तमुत्सुका ॥ ५.२४०
दर्शनस्पर्शनालापैश् चिरं या तेन लालिता 
सेयमेवमशोकेति मन्दभाग्या भणामि किम् ॥ ५.२४१
जायापत्योस्तयोरित्थम् मिथो मन्त्रयमाणयोः 
दिनस्तोकेषु यातेषु गर्भं रत्नावली दधौ ॥ ५.२४२
कृतक्रोधस्मितो भार्याम् थ पुक्वसकोऽब्रवीत् 
भो पश्य दयितापत्ये दुहितुः प्रक्रियामिति ॥ ५.२४३
भर्तृकोपनिमित्तेन तनयादोषजन्मना 
जातेन च नृपाच्चण्डात् प्राकम्पत भयेन सा ॥ ५.२४४
आसीदयं च वृत्तान्तो राज्ञाहृतश्च पुक्वसः 
सुतादोषविपाकं च पश्यन् राजकुलं गतः ॥ ५.२४५
स विहस्य नृपेणोक्तो मा भैषिर्दुहितुस्तव 
जामात्रैवाहितो गर्भस्तच्चेदमवधीयताम् ॥ ५.२४६
ये मया प्रेषिता दूता जामात्रा भवतः सह 
निवृत्तमत्रैस्तैरेव मह्यमावेदितं यथा ॥ ५.२४७
आरभ्य प्रथमादेव प्रयाणादेष विश्विलः 
यन्त्रकुक्कुटमास्थाय प्रदेशे क्वापि यातवान् ॥ ५.२४८
रात्रौ च यामशेषायाम् प्रावृत्यागत्य मस्तकम् 
अविज्ञातः किलास्माभिर् ध्यशेत स्वसंस्तरे ॥ ५.२४९
कदाचित्प्रतिबुद्धेषु दूतेषु स परागतः 
पादेषु पतितस्तेषाम् याचत विषण्णकः ॥ ५.२५०
नेदं कस्यचिदाख्येयम् शिल्पिकस्येतरस्य वा 
आकाशयन्त्रविज्ञानम् सुर्विज्ञानमयावनैः ॥ ५.२५१
खट्वाघटनविज्ञानम् िवेदं प्रचुरीभवेत् 
लोकेन परिभूयेत क्षणरागा हि मानुषाः ॥ ५.२५२
निन्दिते वन्दनीयेऽस्मिन्न् ास्तां तावच्च पातकम् 
दृष्ट एव महान् दोषो जीवनस्यापहारणम् ॥ ५.२५३
अहं हि भार्यया सार्धम् ुषित्वा रजनीं दिवा 
कुर्वन्नरपतेराज्ञाम् नेष्यामि दिवसानिति ॥ ५.२५४
तच्च देवकुलं तेन घटितं किल तादृशम् 
द्रष्टुमिच्छा समुत्पन्ना येन दुश्चक्षुषामपि ॥ ५.२५५
ब्रह्मदत्तेन दत्तं च धनराशिमनुत्तमम् 
न गृह्णाति स्म वक्ति स्म गुरुर्मे लभतामिति ॥ ५.२५६
एवमुक्त्वा महासेनो महता धनराशिना 
सर्वस्वहरणात्त्रस्तम् तोषयामास पुक्वसम् ॥ ५.२५७
विश्विलोऽपि मुहूर्तेन वाराणस्याः परागतः 
आकाशयन्त्रमास्थाय प्रविष्टश्च गृहान्निशि ॥ ५.२५८
अतीते मासमात्रे च विश्विलं पुक्वसोऽब्रवीत् 
अद्य मामाह नृपतिः शनैरुत्सार्य सस्मितम् ॥ ५.२५९
आकाशयन्त्रविज्ञानम् जामात्रे कथितं त्वया 
यन्मह्यमपि तत्सर्वम् र्थिने कथ्यतामिति ॥ ५.२६०
मया तु कथितं तस्मै न तस्मै कथितं मया 
तस्मै तु कथितं प्रीतैः शिल्पिभिर्यावनैरिति ॥ ५.२६१
राज्ञा तु कुपितेनोक्तम् नेदं लोकवचो मृषा 
शिल्पिनः सह शाठ्येन जायन्त इति घुष्यते ॥ ५.२६२
तमिदं शाठ्यमुज्झित्वा मन्निदेशं समाचर 
अन्यथा जीवलोकोऽयम् सुदृष्टः क्रियतामिति ॥ ५.२६३
तद्रक्षता मम प्राणान् सपुत्राननुजीविनः 
राज्ञे तद्यन्त्रविज्ञानम् र्थिने कथ्यतामिति ॥ ५.२६४
विश्विलस्तु प्रतिज्ञाय श्वशुराय तथास्त्विति 
रात्रौ रत्नावलीं सुप्ताम् प्रतिबोध्येदमब्रवीत् ॥ ५.२६५
आमन्त्रयेऽहं भवतीम् गच्छामि स्वगृहान् प्रति 
उपायैस्तव पित्राहम् स्मात्स्थानाद्विवासितः ॥ ५.२६६
आकाशयन्त्रविज्ञानम् प्राप्तुं मत्तः स वाञ्छति 
प्रच्छाद्यं च तदस्माभिर् निधानं कृपणैरिव ॥ ५.२६७
तदास्तां तावदात्मा मे तव वा दयितः पिता 
विज्ञानस्यास्य रक्षायै त्यजेयं भवतीमपि ॥ ५.२६८
इति रत्नावली श्रुत्वा भर्तारमिदमब्रवीत् 
किं चाहं दुर्भगा येन भक्तां त्यजसि मामिति ॥ ५.२६९
यानं कुक्कुटसंस्थानम् ास्थाय सह भार्यया 
रात्रावाकाशमुत्पत्य स्वस्थानं विश्विलो ययौ ॥ ५.२७०
ते चैवमौरसान् बन्धूञ् छिल्पगुप्त्यै त्यजन्ति ये 
ते शिल्पं दर्शयन्तीति कस्येयमसती मतिः ॥ ५.२७१
तस्मादमी शठा बद्धाः पीड्यन्तां ताडनादिभिः 
असाध्याः सामदानाभ्याम् नीचा हि वधसाधनाः ॥ ५.२७२
इति सेनापतिः श्रुत्वा सर्वान् संयम्य शिल्पिनः 
अताडयदवोचच्च यन्त्रमायोज्यतामिति ॥ ५.२७३
एतस्मिन्नेव वृत्तान्ते कश्चिदागन्तुकोऽब्रवीत् 
अहं करोमि वो यन्त्रम् मा स्म ताड्यन्त शिल्पिनः ॥ ५.२७४
यन्त्रोपकरणं चेदम् िदानीं दीयतामिति 
तच्च संपादितं सर्वम् चिरेण रुमण्वता ॥ ५.२७५
तेषु चान्यतमः शिल्पी तमागन्तुमभाषत 
आरोहकपरीमाणम् सेनानीरनुयुज्यताम् ॥ ५.२७६
अज्ञातवाह्यसंख्याभिर् बहवः शिल्पिनो नृपैः 
विपन्नयन्त्रैः श्रूयन्ते मथिताः कुपितैरिति ॥ ५.२७७
अथ तेनोक्तं मन्ये ते वराका ग्राम्यशिल्पिकाः 
किं वा वचोभिर्बहुभिः क्षणमास्थीयतामिति ॥ ५.२७८
इत्युक्त्वा गरुडाकारम् चिरेण चकार सः 
विमानमम्बरोपेतम् मन्दारकुसुमार्चितम् ॥ ५.२७९
स चाभाषत राजानम् राजन् राजजनार्दनः 
आक्रम्य गरुडं क्राम क्रान्तपूर्वां महीमिमाम् ॥ ५.२८०
अथ राजावदद्देवीम् देवि किं स्थीयतेऽधुना 
विमानमिदमारुह्य यथेष्टं गम्यतामिति ॥ ५.२८१
अवोचत्सा च राजानम् र्यपुत्र त्वया विना 
नोद्यानमपि गच्छामि कुतोऽनालम्बनां दिवम् ॥ ५.२८२
एवं देवी ब्रवीतीति राज्ञोक्ते शिल्पिनोदितम् 
ननु वोढुमिदं शक्तम् सकलां नगरीमिति ॥ ५.२८३
सान्तःपुरपरीवारः सदारसचिवस्ततः 
सपौरश्रेणिवर्गश्च यानमध्यास्त भूपतिः ॥ ५.२८४
तेन केतुपताकादि छायाविच्छुरिताम्बराम् 
पुण्यमाकाशमाविश्य प्राक्प्राचीमगमद्दिशम् ॥ ५.२८५
ददर्श दर्शकस्तत्र यानं यान्नगरोपरि 
देवो विद्याधरो वापि भोः कोऽयमिति चाब्रवीत् ॥ ५.२८६
पद्मावतीद्वितीयेन स च राज्ञाभिवादितः 
अनुज्ञातश्च संयातो नृपः पवनवर्त्मना ॥ ५.२८७
इति प्रदक्षिणीकृत्य स भुवं सागराम्बराम् 
अवन्तिनगरीं प्रायात् प्रवृत्तोदकदानकाम् ॥ ५.२८८
यात्रानुभवनोत्कण्ठम् ज्ञात्वा शिल्पी महीपतिम् 
स्तम्भयामास तद्यन्त्रम् थातुष्यन्नराधिपः ॥ ५.२८९
प्रद्योतस्य तदालोक्य रत्नप्रद्योतपिञ्जरम् 
किमेतदिति संदेह दोलादोलमभून्मनः ॥ ५.२९०
महांश्चेदयमुत्पातो रमणीयमतः कथम् 
इष्टसंप्राप्तिलम्भश्चेद् नास्माभिः श्रुतमीदृशम् ॥ ५.२९१
संदिहन्मानसस्येति प्रद्योतस्य पुरः शरम् 
पातयामास वत्सेशः शनकैर्लेखिताक्षरम् ॥ ५.२९२
महासेनस्तमादाय चित्रमेतदवाचयत् 
राजन्नुदयनश्चौरः सदारस्त्वां नमस्यति ॥ ५.२९३
इति श्रुत्वा महासेनो जामातरमभाषत 
चौराय दत्तमभयम् तस्मादवतरत्विति ॥ ५.२९४
आलोक्यावन्तिकौशाम्ब्याम् विमानोदकदानके 
द्रष्टव्येषु तनूभूतम् ुद्भूतेषु कुतूहलम् ॥ ५.२९५
कांचिद्वेलामुपास्यैवम् ामन्त्र्य श्वशुरौ ततः 
लोकालोकितयानश्च कौशाम्ब्यामवरूढवान् ॥ ५.२९६
पूजितामरविप्राग्नि गुरुपौरानुजीविना 
आज्ञापितं नृपतिना शिल्पी संमान्यतामिति ॥ ५.२९७
अथाभिभूय प्रभया सुप्रभामचिरप्रभाम् 
तिष्ठन्तीमम्बरेऽपश्यद् देवतामवनीश्वरः ॥ ५.२९८
ततश्चित्रीयमाणं सा तमभाषत पार्थिवम् 
पूजितैव त्वया यत्त्वाम् पूज्यं पूजितवत्यहम् ॥ ५.२९९
विज्ञाप्यं श्रूयतां चेदम् स्त्यहं गुह्यकाङ्गना 
गुह्यकाधिपतेराप्ता भद्रेति परिचारिका ॥ ५.३००
कदाचिन्नभसा यान्ती सती दृष्टवती सरः 
कन्दरायां नगेन्द्रस्य महेन्द्रस्य नभःप्रभम् ॥ ५.३०१
तत्र संक्रीडमानं च करेणुकरधारितैः 
वीज्यमानं सरसिजैः कान्तारकरियूथपम् ॥ ५.३०२
आसीच्च मम तं दृष्ट्वा करामृष्टवशामुखम् 
कर्तारो हस्तिशिक्षायाम् सत्यमाहुरिदं यथा ॥ ५.३०३
देवदानवगन्धर्व पिशचोरगराक्षसाम् 
कन्याः सुजाता दिङ्नागैर् नानासत्त्वास्ततो गताः ॥ ५.३०४
ततः सपदि निर्माय हस्तिनीरूपमात्मना 
मदामोदविभिन्नाम्भस्तदेवावतरं सरः ॥ ५.३०५
सामर्षकरिणीयूथ कटाक्षेक्षितरूपया 
प्रीतेन यूथपतिना चिरमाक्रीडितं मया ॥ ५.३०६
अथेन्दुकिरणाकार किरणेऽरुणसारथौ 
स गजः क्षालितकटः कटकं प्राविशद्गिरेः ॥ ५.३०७
अहं तु व्यसनसेवा फलमुत्प्रेक्ष्य दारुणम् 
सद्यः कृतनिजाकारा राजराजसभामगाम् ॥ ५.३०८
धनदस्योरुमालम्ब्य तस्य यूथपतेः करम् 
स्मरन्ती ताडयामि स्म चामरेण धनाधिपम् ॥ ५.३०९
स कटाक्षेण मां दृष्ट्वा क्रोधविस्फुरिताधरः 
त्रासोत्कम्पितदिक्चक्रः कृतवाञ्छापभाजनम् ॥ ५.३१०
ध्यायन्त्या हस्तिनं यस्माच् चामरेणाहमाहतः 
त्वमवन्तिपतेस्तस्माद् भव्ये हस्तिनी भव ॥ ५.३११
तत्रोक्तं पूर्णभद्रेण यक्षेणागसि तुच्छके 
प्रभुना देवदेवेन मुक्तः शापो महानिति ॥ ५.३१२
श्रुत्वेदं पूर्णभद्रोऽपि शप्तो यस्मात्त्वमेतया 
शप्तया पीडितस्तस्माद् भव हस्ती महानिति ॥ ५.३१३
शोकदीनमुखावावाम् दृष्ट्वा वित्तपतेरभूत् 
करणोत्खातकोपस्य नवनीतनिभं मनः ॥ ५.३१४
अब्रवीच्च यदाहं वाम् स्मरिष्यामि क्वचित्तदा 
शापादस्माद्विमोक्ष्येथे विभीतं मा स्म पुत्रकौ ॥ ५.३१५
साहं भद्रवती जाता महासेनस्य हस्तिनी 
पूर्णभद्रोऽपि तस्यैव नागो व्यालो नलागिरिः ॥ ५.३१६
महासेनस्य भवने परतन्त्रस्य तिष्ठतः 
आवयोश्चरितं यत्तत् सर्वं प्रत्यक्षमेव ते ॥ ५.३१७
तदा चापहरन्ती त्वाम् धनाधिपतिना स्मृता 
अहमप्रप्य कौशाम्बीम् विपन्ना गहने वने ॥ ५.३१८
न तथा व्यसनेनासि पीडितस्तेन तादृशा 
यथा मयि विपन्नायाम् प्रियदारः स्त्रियामिव ॥ ५.३१९
यक्षयोनिमवाप्याहम् तिर्यग्योनिमिवाप्सराः 
त्वामेव शोचितवती सेव शप्तं शतक्रतुम् ॥ ५.३२०
आसीच्च मे कदा नाम कथं नाम च भूपतेः 
कं नाम च करिष्येऽहम् ुपकारं मनागिति ॥ ५.३२१
नीतश्चासि मया स्वप्ने तदा धनपतेः सभाम् 
भ्रामितश्च विमानेन सुगर्भस्थसुतो महीम् ॥ ५.३२२
भविष्यन्तं च ते पुत्रम् मग्नं कस्यांचिदापदि 
विद्याधरेन्द्रमुद्धर्ता सुखमास्तां भवानिति ॥ ५.३२३
प्राकारस्य ततः खण्डम् पनीय जगाम सा 
यत्तद्भद्रवतीद्वारम् कौशाम्ब्यां प्रथितं भुवि ॥ ५.३२४
अथाश्रूयन्त पौराणाम् जल्पितानि गृहे गृहे 
सिद्धादेशवचः सत्यम् कृतं व्योमचरैरिति ॥ ५.३२५
सीमन्तोन्नयनान्तकर्मविरतावौत्सुक्यगर्भा पुरी प्रत्यासन्नकरगृहेव तरुणी कृच्छ्रान्निनाय क्षपाम् 
शुद्धान्ते च शुकादिपञ्जरवयःकोलाहलेऽपि श्रुते राजा दारकजन्मसंपदघनप्रह्लादमुत्प्रैक्षत ॥ ५.३२६
ततः स्मरसखे काले पुष्पयुक्ते निशाकरे 
दिवाकरे मृदुकरे देवी पुत्रं व्यजायत ॥ ६.१
पुत्रजन्म नरेन्द्रस्य जगतः सुखजन्म च 
शङ्काजन्म च शत्रूणाम् समं समभवत्त्रयम् ॥ ६.२
अथ संभूय गणकैर् ुक्तं गणितजातकैः 
चक्रवर्तिपिता लोकाव् ुभौ विजयतामिति ॥ ६.३
ततः सचिवभार्याणाम् तस्मिन्नेव दिने सुताः 
अल्पकालान्तरे जाताः कनीयांसो नृपात्मजात् ॥ ६.४
किमुत्सवः किं व्यसनम् किं प्राणाः प्राणयन्तु किम् 
आगतं चेदिवत्सानाम् िति नासीद्विनिश्चयः ॥ ६.५
जातकर्मणि निर्वृत्ते प्राप्ते च द्वादशेऽहनि 
अन्वर्थनाम्नस्तनयान् कुर्वन् राजमन्त्रिणः ॥ ६.६
वाहनेन नरेणैव कुवेरो नरवाहनः 
नरवाहनदत्तोऽस्तु दत्तस्तेन यतस्ततः ॥ ६.७
इति नाम कृतं राज्ञा पुत्रस्य सपुरोधसा 
भूमिहेमगजाश्वादि दानप्रीतद्विजन्मना ॥ ६.८
नम्ना हरिशिखं चक्रे रुमण्वानात्मजं यतः 
तस्मै वितीर्णवान् स्वप्ने देवदेवः शरं हरिः ॥ ६.९
यौगन्धरायणः पुत्रम् चकार मरुभूतिकम् 
संनाहछद्मना तस्मै यतस्तं मरुतो ददुः ॥ ६.१०
चकार गोमुखं पुत्रम् ृषभः संज्ञया यतः 
स्वयं गोभिः प्रसन्नाभिश् चित्रं तस्मै प्रदर्शितम् ॥ ६.११
पुत्रं तपन्तकं नम्ना करोति स्म वसन्तकः 
यस्मात्तं तपनस्तस्मै कुण्डलछद्मना ददौ ॥ ६.१२
एवं लब्धश्च जातश्च यः कृतं नाम यस्य च 
अहमेव स ते चैते सर्वे हरिशिखादयः ॥ ६.१३
ते वयं तु यथाकालम् कृतान्नप्राशनादयः 
अवर्धामहि लघ्वेव सनाथाः पादपा इव ॥ ६.१४
ततः कुमारवटकाम् ुपाध्यायैरधिष्ठिताम् 
सब्रह्मचर्यकैश्छात्त्रैर् धात्रीभिश्चाश्रयामहि ॥ ६.१५
अव्रतैरेव चास्माभिर् भ्यस्ताः सकलाः कलाः 
सव्रतैस्तु चतस्रोऽपि विद्याः सर्वं च वाङ्मयम् ॥ ६.१६
गच्छत्सु दिवसेष्वेवम् ेकदा मरुभूतिकः 
बालभावादनध्याये क्रीडति स्म सकन्दुकः ॥ ६.१७
तं तु बालस्वभावेन तस्मादाच्छिद्य कन्दुकम् 
अहं जवेन महता प्रयातः पितुरन्तिकम् ॥ ६.१८
अथानुबध्नन्मां वेगात् पटुश्वसितसंततिः 
बद्धमुष्टिकरः क्रोधाद् ागतो मरुभूतिकः ॥ ६.१९
किं किं तातेति तातेन स पृष्ट इदमुक्तवान् 
कन्दुको मे हृतोऽनेन तमयं दाप्यतामिति ॥ ६.२०
ततो राज्ञा परिष्वज्य दापितापरकन्दुकः 
तर्जनीतर्जितः पित्रा कुमारवटकां गतः ॥ ६.२१
अहमप्यङ्कमारोप्य तातेन परिभाषितः 
मा स्म तात पुनर्भ्रातॄन् कोपयेः कोपनानिति ॥ ६.२२
तथापि प्रतिषिद्धोऽहम् केलिशीलतया शिशोः 
यथैनान् कोपयामि स्म तथैते मामकोपयन् ॥ ६.२३
अभ्यासमेकदा कुर्वन् नाराचं मरुभूतिकः 
इच्छति स्म च विस्रष्टुम् मया च चलितं धनुः ॥ ६.२४
असावपि च नाराचश् चलिताच्चापतश्च्युतः 
मालतीमुकुलं लक्षम् तन्मात्रेणैव नास्पृशत् ॥ ६.२५
उत्सृज्य कुपितश्चापम् धावमानः स मामनु 
आस्थानस्थमहीपाल समीपमगमत्ततः ॥ ६.२६
यौगन्धरायणो दृष्ट्वा कुपितं मरुभूतिकम् 
कुपितो भर्त्सयित्वेदम् भाषत महीपतिम् ॥ ६.२७
वेदिता सर्वविद्यानाम् ासन्ननवयौवनः 
राजपुत्रो महाराज यौवराज्येऽभिषिच्यताम् ॥ ६.२८
यावद्यावद्धि शास्त्रज्ञाः शास्त्रार्थान्न प्रयुञ्जते 
तावत्तावद्भवन्त्येषाम् कुण्ठाः कार्येषु बुद्धयः ॥ ६.२९
अमी रुमण्वदादीनाम् पुत्रा हरिशिखादयः 
विजानन्तोऽपि शास्त्राणि सुतरामन्धबुद्धयः ॥ ६.३०
वस्तुन्यल्पेऽप्यनात्मज्ञाः संरब्धालोहिताननाः 
प्रभुमेव जिघांसन्ति मृगेन्द्रं मर्कटा इव ॥ ६.३१
तदेतेऽपि नियोज्यन्ताम् धिकारेषु केषुचित् 
विज्ञापना मदीयेयम् सफलीक्रियतामिति ॥ ६.३२
यौगन्धरायणवचः सुभगं निशम्य प्रीत्या नरेन्द्रसभमुच्छ्रयिताग्रहस्तम् 
भोः साधु साधुनरकुञ्जरसाधुमन्त्रिन् ित्युज्झितासनमभाषत निर्व्यवस्थम् ॥ ६.३३
ततस्तातः सभां दृष्ट्वा तथा संजातसंपदम् 
यथाप्रधानमाभाष्य विनीतवदभाषत ॥ ७.१
किमत्र पृच्छ्यते यत्र क्षिप्ताङ्गिरसबुद्धयः 
अपृष्टा एव भाषध्वे प्रीतिनिर्वासितत्रपाः ॥ ७.२
तेन यद्रोचते साधु पूज्येभ्यः पूजितं दिनम् 
तत्रायं स्वसुतः प्रीत्या बालः संस्क्रियतामिति ॥ ७.३
अथ प्रस्तावए एतस्मिन्न् नुज्ञातप्रवेशया 
कलिङ्गसेनया राजा दूरादेव नमस्कृतः ॥ ७.४
एहीति सा नृपेणोक्ता न अतिमन्थरविक्रमा 
उपगम्योपपर्यङ्कम् ध्यास्तादिष्टमासनम् ॥ ७.५
आयुक्तमौक्तिकस्तोक भूषणा विमलाम्बरा 
सरद्विमलहंसेव चकाशत्काशचामरा ॥ ७.६
कंधरामूलविस्रस्त श्लथबन्धशिरोरुहा 
पश्चिमाचलकूटस्थ तिमिरा द्यौरिवोषसि ॥ ७.७
यौवनान्तमनुप्राप्ता प्रावृडन्तमिवापगा 
चलच्चटुलताकारा भृतापि निभृताकृतिः ॥ ७.८
विनीतापि प्रगल्भेव स्थविरेव तरुण्यपि 
मितवागपि वाचाला व्याख्यातव्या हि तन्मतिः ॥ ७.९
उपविष्टा पुरस्तस्या दशवर्षेव बालिका 
तया मे दृष्टिराकृष्टा गुणैर्नौरिव मन्थरा ॥ ७.१०
अचिरस्थापितस्फीत भङ्गुरस्निग्धमूर्धजा 
निलीनकोकिलकुला तन्वी चूतलतेव सा ॥ ७.११
निमेषोन्मेषशून्येन सहजायामशोभिना 
चक्षुषा वीक्ष्यमाणा माम् सहस्राक्षमिवाकरोत् ॥ ७.१२
रूढा दाडिमगर्भाभ दशनोद्भासतिआनना 
द्राडिमीमुकुलाकार विभक्तदशनच्छदा ॥ ७.१३
सितसारसनोन्नध महारजनकञ्चुका 
रक्तेन्दीवरमालेव मृणालदलबन्धना ॥ ७.१४
उन्नीयन्ते स्म बालायाश् चिह्नैरङ्गानि कोमलैः 
लतायाः सहकारस्य फलानि मुकुलैरिव ॥ ७.१५
अथापृच्छन्महीपालः कस्येयं रूपिणीरिति 
दुहितृत्वमनुप्राप्ता नामास्याः कथ्यतामिति ॥ ७.१६
कलिङ्गसेनयाख्यातम् शोच्येयं तनया मम 
यामेव पृच्छति स्वामी भृत्यां मदनमञ्जुकाम् ॥ ७.१७
ततः सस्नेहमाहूय मातरेहीति भूपतिः 
ऊरूमारोपयद्बालाम् सा चेमां वामलोचनाम् ॥ ७.१८
द्रुतमादित्यशर्मा च गृहीत्वा लग्नमब्रवीत् 
अहो चित्रमिति स्मेरम् भूच्च नृपतेर्मुखम् ॥ ७.१९
युधमानरजन्मेष विषाणोन्मेषजन्मना 
ध्वनिनापि न तच्चक्षुर् ाक्षिप्तं निहितं मयि ॥ ७.२०
राजा तु वस्त्राभरणम् नल्पमपकल्मषम् 
साम्बायै दापयित्वास्यै तदास्थानं व्यसर्जयत् ॥ ७.२१
अन्तःपुरं महीपालः कुमारवटकामहम् 
दीर्घमुष्णं च विश्वस्य बाला स्वं भवनं ययौ ॥ ७.२२
अथ पुण्ये दिने राजा द्विजराजजनावृतः 
स्वयं भद्रासनस्थं माम् यौवराज्येऽभिषिक्तवान् ॥ ७.२३
तथा हरिशिखं राजा मुदाज्ञापितवानिति 
यत्र प्रस्थाप्यते भर्ता गन्तव्यं तव निर्व्यथम् ॥ ७.२४
सेनापतिश्च मन्त्री च भवान् भवतु सोद्यमः 
इत्याज्ञापितवान् राजा प्रह्वं हरिशिखं ततः ॥ ७.२५
खड्गचर्मधरो रक्षेद् प्रमत्तः प्रभुं भवान् 
इत्याज्ञया प्रमुदितम् कृतवान्मरुभूतिकम् ॥ ७.२६
आदिशद्गोमुखं भर्तू रमणीयं मनस्त्वया 
रमणीयैः क्रियालापैर् पवादोज्झितैरिति ॥ ७.२७
तपन्तकमथावोचत् कर्णकुण्डलवृत्तिना 
न त्याज्यो भवता स्वामी कदाचिदिति पार्थिवः ॥ ७.२८
तैरहं संवृतोऽन्यैश्च गृहीतछत्त्रचामरैः 
मङ्गलालंकृताङ्गश्च सुरविप्रानवन्दिषि ॥ ७.२९
पितुर्मातरमासीनाम् पितरं च समन्त्रिणम् 
अम्बाद्वयप्रधानं च स्फीतं राजावरोधनम् ॥ ७.३०
ततः पुष्परथारूढः प्रसर्पन्मङ्गलध्वनिम् 
पुष्पपल्लवलाजाद्याम् ाक्रामं परितः पुरीम् ॥ ७.३१
ततः प्राप्ताभिषेकोऽहम् सार्धं हरिशिखादिभिः 
स्वाधिकारपरैः क्रीडन् संवत्सरमयापयम् ॥ ७.३२
वर्षाभिषेके निर्वृत्ते पूर्वेण समडम्बरे 
आवृत्त्या सर्वविद्यानाम् स्थिरतामुदपादयम् ॥ ७.३३
एवं मे समतीतेषु केषुचिद्दिवसेष्वहम् 
प्रातर्भोजनवेलायाम् न पश्यामि स्म गोमुखम् ॥ ७.३४
न चानेन विना मह्यम् निर्वाणमपि रोचते 
तेनानेन विनास्मभिर् भुक्तैर्गमितं दिनम् ॥ ७.३५
ज्ञायतां गोमुखः क्वेति मयोक्ते मरुभूतिकः 
उन्मत्तकः स संवृत्त ित्यवोचद्गतागतः ॥ ७.३६
यदि चात्रार्यपुत्रस्य नास्ति संप्रत्ययस्ततः 
गत्वा तपन्तकस्तस्य विकारान् प्रेक्षतामिति ॥ ७.३७
ततस्तपन्तको गत्वा पुनरागत्य चोक्तवान् 
आर्यपुत्र न तन्मिथ्या यदाह मरुभूतिकः ॥ ७.३८
विमलादर्शसंक्रान्तम् मुखमालोक्य गोमुखः 
कम्पयित्वा शिरः क्रोधान् निर्दारयति लोचने ॥ ७.३९
कदाचिच्च स्मितं कृत्वा प्रसन्ने नेत्रतारके 
संचारयति कर्णान्तम् कदाचिन्नासिकान्तरम् ॥ ७.४०
मधूच्छिष्टनिगृष्टौ च ताम्बूलद्रवलोहितौ 
विवृत्य दूरमधरौ दन्तान्तेनापि निश्यति ॥ ७.४१
विकारानेवमाकारान् दृष्ट्वा तस्याहमागतः 
तेनार्यपुत्र त्वरितम् क्रियास्य क्रियतामिति ॥ ७.४२
अथानन्तरमागत्य संभोगमृदिताम्बरः 
प्रागल्भ्यान्मृदुवैलक्ष्यो मामवन्दत गोमुखः ॥ ७.४३
कच्चित्स्वस्थोऽसि भद्रेति मयोक्तः सन्नभाषत 
किमर्थं चाहं स्वस्थो न ह्यहं मरुभूतिकः ॥ ७.४४
यो हि नागरकं मन्यो मन्यते मामनामयम् 
उन्मत्तकं स उन्मत्तः प्रकृतिभ्रष्टमानसः ॥ ७.४५
अथ शास्त्रोपनिषदस्तात यौगन्धरायणात् 
अहं शिक्षितुमारब्धः स चापि व्यापृतः सदा ॥ ७.४६
व्याचष्टे च तदा मह्यम् न्तरं लभते यदा 
तेन मां मा प्रतीक्षध्वम् भोजनायोद्यता इति ॥ ७.४७
ततश्चारभ्य दिवसात् सायमायातवानयम् 
कदाचिद्दिवसेऽन्यस्मिन् द्वयोस्त्रिषु गतेषु च ॥ ७.४८
एकदा भोजनस्यान्ते कुतोऽप्यागत्य सादरः 
अहो शोभन्तए इत्युच्चैः प्राशंसत्खण्डमोदकान् ॥ ७.४९
मया तु दापितानन्यान् क्रुध्यन्निव विहाय सः 
बलादाकृष्य गतवान् स्वयमुच्छिष्टमोदकान् ॥ ७.५०
आर्यपुत्र स्फुटीभूतम् ुन्मत्तत्वं प्रियस्य वः 
अचिकित्स्यश्च संवृत्त ित्यवोचत्तपन्तकः ॥ ७.५१
एवमाभरणं वासस्ताम्बूलं चन्दनादि च 
लब्धलब्धं गच्छति स्म गृहीत्वा क्वापि गोमुखः ॥ ७.५२
एवंप्राये च वृत्तान्ते कुमारवटकं गतः 
निवेदिताभ्यागमनो रुमण्वान्मामवन्दत ॥ ७.५३
तं तातमिव दृष्ट्वाहम् ुपक्रान्तश्च वन्दितुम् 
तेन चोद्धतहस्तेन तात मा मेति वारितः ॥ ७.५४
उक्तं च न त्वया तात बालेन वास्मदादयः 
वन्द्यस्त्वमधुना प्राप्तो लोकेऽस्मिंल्लोकपालताम् ॥ ७.५५
अन्यच्च राजसंदेशम् ाख्यातुमहमागतः 
यत्त्वामाह महाराजः सभृत्यं तन्निबोध्यताम् ॥ ७.५६
पुर्यामत्र शरत्काले यात्रा चित्रा प्रवर्तिता 
या नागवनयात्रेति न क्वचिन्न विकथ्यते ॥ ७.५७
एतावन्तं च सा कालम् युष्मभ्यं न प्रकाशिता 
मा भूद्विद्याविघातो वस्तद्व्याक्षिप्तधियामिति ॥ ७.५८
चित्तापहारिणी यात्रा हार्यचित्ता च बालता 
चित्तविद्या च विद्येत दुर्घटस्त्रिकसंगमः ॥ ७.५९
उक्तं चाजागरूकस्य मन्दबुद्धेः सुखात्मनः 
ग्रन्थभीरोश्च सिध्यन्ति न शास्त्राणि तपांसि च ॥ ७.६०
अधुना बुद्धबोद्धव्याः प्राप्तकोमलयौवनाः 
भवन्तो निःसुखाः सन्तः संतपन्तीव मे मनः ॥ ७.६१
तदस्ति यदि वः काङ्क्षा तं यात्रोत्सवमीक्षितुम् 
ततो यात निराशङ्का नास्ति चेदास्यतामिति ॥ ७.६२
मयोक्तं सुहृदः पृष्ट्वा यद्नो निष्पद्यते हितम् 
तद्वो विज्ञापयिष्यामि तावत्पृच्छामि तानिति ॥ ७.६३
रुमण्वता ततः प्रोक्तम् कपोलागलिताश्रुणा 
हैहयानां कुलं तुङ्गम् चिरं विजयतां जगत् ॥ ७.६४
भवता साधुवृत्तेन गोत्रदासाः कृता वयम् 
यन्नः संभाविताः पुत्राः प्रश्नप्रतिवचःक्षमाः ॥ ७.६५
इत्युक्त्वा निर्गते तस्मिन् सुहृदः पृष्टवानहम् 
यस्य यद्वः स्थितं बुद्धौ तेन तत्कथ्यतामिति ॥ ७.६६
ततो हरिशिखेनोक्तम् न मे गमनमीप्सितम् 
यतः शून्यानि दुर्गाणि गृह्यन्तेऽनन्तरैर्नृपैः ॥ ७.६७
श्रुतमेवार्यपुत्रेण प्रोषिते जगतीपतौ 
विज्ञाय नगरीं शून्याम् यत्तदारुणिना कृतम् ॥ ७.६८
दुर्गस्य च कृता रक्षा राजा च परितोषितः 
ख्यापितं धीरचित्तत्वम् ात्मनश्च भवेदिति ॥ ७.६९
त्वं किमात्थेति पृष्टः सन्न् वोचन्मरुभूतिकः 
युक्तं हरिशिखेनोक्तम् ित्येतच्च तपन्तकः ॥ ७.७०
अथोक्तवान् स्मितमुखः सासूय इव गोमुखः 
किमत्र भण्यते कोऽन्यो मन्त्री हरिशिखाद्वरः ॥ ७.७१
इदं त्वाचक्ष्व केनायम् नियुक्तो दुर्गरक्षणे 
रक्षतश्चानियुक्तस्य दोषमन्ध न पश्यसि ॥ ७.७२
युवराजो युवा विद्वान् कृतास्त्रो मन्दकौतुकः 
भवदादिसहायश्च कथं यायादचित्तताम् ॥ ७.७३
यच्च राजोदितं वक्ष्ये नास्ति चेदास्यतामिति 
तदाशयपरीक्षार्थम् पि चेत्तन्न दुष्यति ॥ ७.७४
अतः पुस्तकविन्यस्त ग्रन्थबद्धार्थबुद्धयः 
प्रश्नानुग्रहमर्हन्ति नेदृशकूटमन्त्रिणः ॥ ७.७५
अहं पुनर्गुणोपाय प्रयोगकुशलो यतः 
चेतस्यैः सह संपर्कः प्रयोगकुशलैर्मम ॥ ७.७६
सुखं नः सेवितुं कालो न षाड्गुण्यकदर्थनाम् 
यच्चोक्तं धर्मशास्त्रेण तत्तावदवधीयताम् ॥ ७.७७
वयसः कर्मणोऽर्थस्य श्रुतस्याभिजनस्य च 
वेषवाग्बुद्धिसारूप्यम् ाचरन् विचरेदिह ॥ ७.७८
तेनोत्तिष्ठत गच्छामो यात्रामद्भुतदर्शनाम् 
क्रीडिष्यामश्च कान्तासु स्थलीषु मृगयामिति ॥ ७.७९
तच्च मे गोमुखेनोक्तम् प्रविष्टं हृदयं यतः 
युक्तसच्चानुकूलं च वचः कस्मै न रोचते ॥ ७.८०
पुनश्च गोमुखेनोक्तम् यात्रां लोकस्य गच्छतः 
प्रासादतलमारुह्य समृद्धिर्दृश्यतामिति ॥ ७.८१
अथाहमभ्रंलिहशङ्गचक्रम् ध्वजप्रभापीडितशक्रचापम् 
प्रासादमारोहमुदारशोभम् शशीव पूर्वाचलराजकूटम् ॥ ७.८२
तत्रापश्यं पुरद्वारान् निर्यान्तीं जनतामहम् 
चित्रालंकारसंस्काराम् वाचं कविमुखादिव ॥ ८.१
तुरंगरथमातङ्ग करेणुशिबिकादिभिः 
कुटुम्बिपरिवारोऽपि यत्रागच्छदमण्डनः ॥ ८.२
इति संपश्यमानोऽहम् पश्यं हस्तिनीगतम् 
निष्क्रामन्तं रुमण्वन्तम् ार्यवेषसहायकम् ॥ ८.३
अध्यासितवशायूथम् म्बाद्वयपुरःसरम् 
कञ्चुक्यादिपरीवारम् न्तःपुरमतः परम् ॥ ८.४
सार्धं मकरयष्ट्या च चञ्चद्रक्तपताकया 
गणिकागणमाकृष्ट प्रमत्तजनमानसम् ॥ ८.५
अथ मां गोमुखोऽवोचद् र्यपुत्र किमास्यते 
अयं वः समयो गन्तुम् ित्यथाहमवातरम् ॥ ८.६
संचारिमेरुकूटाभम् ारुह्य ससुहृद्रथम् 
नदन्नन्दिमृदङ्गादि तूर्यः प्रचलमध्वगम् ॥ ८.७
तुरंगहेषितैस्तारैर् मन्द्रैश्च गजगर्जितैः 
शिखण्डिघनसंघात निर्घोषए इव जृम्भितम् ॥ ८.८
जनसंघट्टनिष्पिष्ट तुलाकोटिकमेखलम् 
राजमार्गमतिक्रम्य राजद्वारमयासिषम् ॥ ८.९
सुयामुनस्थस्तत्रस्थम् नुज्ञाभिनयेन माम् 
गच्छ गच्छेति भूपलः क्षिप्तपाणिरचोदयत् ॥ ८.१०
अहं तु तं नमस्कृत्य हर्षमस्याभिवर्धयन् 
प्रातिष्ठे बन्दिसंघात प्रयुक्तजयघोषणः ॥ ८.११
प्राग्द्वारेण च निर्याय जनसंपद्दिदृक्षया 
राजमार्गमधिष्ठाय मन्दिरं गन्तुमारभे ॥ ८.१२
अथाष्टाभिः शशाङ्काभैः कुङ्कुमस्थासकाङ्कितैः 
हेमभाण्डैः प्रवहणम् युक्तमुक्षकुमारकैः ॥ ८.१३
धवलाम्बरसंवीतम् सज्योत्स्नमिव मन्दिरम् 
गृहीतमन्दसंचारम् पश्यामि स्म समीपगम् ॥ ८.१४
तत्र प्रवहणाच्छाद छन्नार्धमहमाननम् 
अपश्यं मेघरुद्धार्धम् िव प्रालेयदीपितम् ॥ ८.१५
ललाटतटविन्यस्त मृदुताम्राङ्गुलिद्वयम् 
निबद्धमञ्जलिं चारु सरोजमुकुलाकृतिम् ॥ ८.१६
कामोपचारविज्ञान शून्यो यस्मादहं ततः 
न जानामि स्म केनापि तं बद्धं वन्दनाञ्जलिम् ॥ ८.१७
अथ मां गोमुखोऽवोचत् स्रस्तेन मुकुटेन वः 
ललाटमावृतं तेन तत्समाधीयतामिति ॥ ८.१८
अथामृष्टे ललाटान्ते मया दक्षिणपाणिना 
याने कन्याभिरुन्मुक्तस्तस्मिन् कलकलः पटुः ॥ ८.१९
अन्यतश्च मुखं कृत्वा पार्श्वस्पन्दनसूचितम् 
गोमुखेन स्मितं सद्य ुपक्षिप्तं कथान्तरम् ॥ ८.२०
क्रीडास्थानानि पश्यन्तः कारितानि रुमण्वता 
समासीदाम कालिन्दीम् तरज्जननिरन्तराम् ॥ ८.२१
यत्तत्प्रवहणं पूर्वम् दृष्टं दृष्टं च तन्मया 
उत्तार्यमाणं यमुनाम् सादरेण रुमण्वता ॥ ८.२२
उत्साहितनिषादेन सिद्धयात्रेति वादिना 
नावः संचरता नावम् तेनैवोत्तारिता वयम् ॥ ८.२३
सुखं विहितसंभारे नदीतटनिवेशिते 
स्थित्वा क्रीडागृहे रात्रिम् ुत्थिताः प्रस्थितास्ततः ॥ ८.२४
नातिदूरमतिक्रम्य कृच्छ्राल्लब्धान्तराः पथि 
प्राप्ता नागवनोद्यानम् शोभानिन्दितनन्दनम् ॥ ८.२५
संततानन्तवृत्तान्ताम् नितान्तहितकौतुकः 
यात्रां पश्यन् प्रयामि स्म जनताङ्गुलिदर्शितः ॥ ८.२६
सेनापतिस्तु मां नीत्वा प्रांशु काञ्चनतोरणम् 
कॣप्तनानाविधाक्रीडम् यात्रागृहमवशयत् ॥ ८.२७
तत्राहं ससुहृद्वर्गः क्रीडास्नानाशनादिकः 
क्रियाः कुर्वन्नयामि स्म नेत्रोन्मेषसमं दिवम् ॥ ८.२८
अथ प्रदोषे सेनानीर् ागत्यास्मानभाषत 
श्वः संपादयिता क्रीडा या वः सा कथ्यतामिति ॥ ८.२९
मृगयेति मयाख्याते याते सेनापतौ वयम् 
अभिनीय निशां प्रातः प्रतिष्ठामहे काननम् ॥ ८.३०
अन्येऽपि मदनुज्ञाताः प्रीताः पौरकुमारकाः 
करेणुकरभाश्वादि वाहनाः संघशोऽव्रजन् ॥ ८.३१
अथ दुष्परिसंख्यानम् पश्यं वनरन्ध्रगम् 
प्लुष्टस्थाणुवनाकार पुलिन्दबलमग्रतः ॥ ८.३२
ततो निर्याय पीनाङ्गो निखर्वस्ताम्रलोचनः 
सेनापतिः सिंहशत्रुः सेनापतिमवन्दत ॥ ८.३३
तेनोक्तं भ्रातृजाया मे कीदृशी चिन्त्यमेखला 
तौ वा शाम्बरसारङ्गौ पुत्रौ कुशलिनाविति ॥ ८.३४
सिंहशत्रुरवोचत्तम् शिवं नः सकले कुले 
यदर्थं वयमाहूतास्तत्समाज्ञाप्यतामिति ॥ ८.३५
रुमण्वानब्रवीदेष कुमारः ससुहृत्तव 
न्यासस्तेन ससैन्येन प्रयत्नात्पाल्यतामिति ॥ ८.३६
नैलहारिद्रकौसुम्भ वासोराशिमदापयत् 
तैलकुम्भसहस्रं च रुमण्वान् सिंहशत्रवे ॥ ८.३७
सुसंविहितरक्षं माम् नुज्ञाप्य रुमण्वति 
निवृत्ते गोमुखेनोक्तम् हो तातेन शोभितम् ॥ ८.३८
विज्ञातास्मदभिप्रायो न निवर्तेत यद्वयम् 
कुमारवटकेवेयम् भवेद्दारुणयन्त्रणा ॥ ८.३९
ततो द्वारादिमृगया प्रकारैर्बहुभिर्मृगान् 
निघ्नन्तो घातयन्तश्च न तृप्तिमलभामहि ॥ ८.४०
अथ नाथमरण्यान्या द्विषन्तं वाजिकुञ्जरान् 
यमाय प्रहिणोति स्म महिषं मरुभूतिकः ॥ ८.४१
रत्नबुद्बुदचित्राङ्गास्ततोऽदृश्यन्त संघशः 
चरन्तः संचरन्तश्च तत्र वातमजा मृगाः ॥ ८.४२
तान् हन्तुं दर्शितोत्साहाश् चिरं हरिशिखादयः 
भग्नोत्साहा न्यवर्तन्त वीरेभ्य इव भीरवः ॥ ८.४३
तैस्तु सेनापतिः पृष्टो न दृष्टाः कैश्चिदीदृशाः 
मृगा यदि च जानासि ततो नः कथ्यतामिति ॥ ८.४४
तेनोक्तमहमप्येतान् न जानामि पिता तु मे 
प्रस्तावे क्वचिदाचष्ट यां वार्त्तां कथयामि ताम् ॥ ८.४५
उत्पद्यते यदा लोके चक्रवर्ती तदा किल 
एवंरूपजवाकारा दृश्यन्ते मृगजातयः ॥ ८.४६
न चेश्वरशरेणापि त्रिपुरेन्धनदाहिना 
समासादयितुं शक्याः कुत एवान्यसायकैः ॥ ८.४७
एतान् प्रदक्षिणीकृत्य येन क्षिप्तः शरः किल 
तूणमायाति तस्यैव वित्त तं चक्रवर्तिनम् ॥ ८.४८
तानहं बद्धसंरम्भः प्रस्थितश्च विहिंसितुम् 
ते च मां दूरमाकृष्य दिवं हंसा इवास्थिताः ॥ ८.४९
अथावतीर्य तुरंगाद् गृहीतप्रबलश्रमः 
रमणीयसरस्तीर तरुच्छायामुपाश्रयम् ॥ ८.५०
चिरान्मृगयमाणा माम् तुरंगपदवर्त्मना 
सेनानुबद्धवर्त्मानः प्राप्ता हरिशिखादयः ॥ ८.५१
ततः कुर्वन् परीहासम् मामभाषत गोमुखः 
कियन्तो वातहरिणा युष्माभिर्निहता इति ॥ ८.५२
मयोक्तं न मयैकोऽपि हतः क्षिप्तस्तु यः शरः 
प्रदक्षिणीकृत्य स तान् ेष तूणं ममागतः ॥ ८.५३
अथ तेनोक्तमेतस्य शरराजस्य पूजनम् 
यश्चक्रवर्तिचिह्नानाम् स्फुटानामग्रणीरिति ॥ ८.५४
सिंहशत्रुरथ तामिषुं मुदा गोमुखादिभिरपूजयत्सह 
सिद्धसार्थवधजातसंमदो दत्तकाङ्क्षितवरामिवाम्बिकाम् ॥ ८.५५
ततो मदान्धवनिता कपोलस्थलकौशलम् 
सरोजपत्त्रं करजैश् छेत्तुमारब्ध गोमुखः ॥ ९.१
पत्त्रच्छेद्यं ततस्तस्याः सरितस्तरदम्भसि 
सजीवमिव संपन्नम् चलत्वात्पटुरंहसः ॥ ९.२
अनुकूलं प्रसर्पन्तम् प्रशंसन्तश्च गोमुखम् 
पत्त्रच्छेद्यमपश्यामो मुक्तावयवसंकरम् ॥ ९.३
अस्त्माभिरनुयुक्तश्च कथयेति सविस्तरम् 
गोमुखो व्याकरोति स्म पत्त्रच्छेदस्य लक्षणम् ॥ ९.४
इहार्यपुत्र विज्ञेयम् पत्त्रच्छेद्यं समासतः 
त्र्यस्रं च चतुरस्रं च दीर्घं वृत्तं च भेदतः ॥ ९.५
त्र्यस्रैः चतुष्पदशैला निष्पद्यन्ते गृहादि च 
चतुरस्रैः सशालानि पुराणि पुरुषादि च ॥ ९.६
दीर्घे नदनदीमार्ग प्रतानभुजगादयः 
वृत्ते भूषणसंयोग शकुन्तमिथुनादयः ॥ ९.७
गोमुखे कथयत्येवम् ागत्य मरुभूतिकः 
अहो नु महदाश्चर्यम् ार्यपुत्रेत्यभाषत ॥ ९.८
असौ हरिशिखेनोक्तः सर्वमेव भवादृशाम् 
कूपकच्छपकल्पानाम् ाश्चर्यं स्थूलचक्षुषाम् ॥ ९.९
पश्य दुःश्रद्दधानेति तमुक्त्वा मरुभूतिकः 
इदमाश्चर्यमित्युच्चैः पुलिनं नो व्यदर्शयत् ॥ ९.१०
ततो हरिशिखेनोक्तम् कृत्वा हसितमुल्बणम् 
आश्चर्यं पुलिनं पश्य नमस्तस्मै सचक्षुषे ॥ ९.११
निम्नेन सलिलं याति पुलिनं सिकतास्थलम् 
आश्चर्यं यदि तन्मूढ द्वेषः कः सलिले तव ॥ ९.१२
सोऽब्रवीत्केन पुलिनम् ाश्चर्यमिति भाषितम् 
पुलिने यत्तदाश्चर्यम् थ वा दृश्यतामिति ॥ ९.१३
तेनोक्तं पुलिने सन्ति सिकताः किं तदद्भुतम् 
नेत्युक्ते तेन दृष्ट्वा तु पुलिनं गोमुखोऽब्रवीत् ॥ ९.१४
मा मा भद्रमुखं कश्चित् परिभून्मरुभूतिकम् 
मया हि पुलिने दृष्टम् संनिविष्टं पदद्वयम् ॥ ९.१५
उक्तं हरिशिखेनापि यद्याश्चर्यं पदद्वयम् 
अत्याश्चर्यमिदं पश्य पदकोटीश्चतुर्दश ॥ ९.१६
तेनोक्तं सानुबन्धासु नाश्चर्यं पदकोटिषु 
इदं विच्छिन्नसंतानम् तेनाश्चर्यं पदद्वयम् ॥ ९.१७
तेनोक्तं यदि शेषाणि परामृष्टानि पाणिना 
भवेयुरिति तेनोक्तम् ततः स्यादेव वालुका ॥ ९.१८
येयं तीरतरोः शाखा पुलिनं यावदागता 
तया गत्वावतीर्णः स्यात् कश्चिन्नागरको यदि ॥ ९.१९
एतामेव समालम्ब्य दूरमालम्बपल्लवाम् 
निवर्तेतेति तेनोक्ते पर्णाकीर्णा मही भवेत् ॥ ९.२०
कस्य तर्हीति तेनोक्ते दिव्यस्येत्यब्रवीत्स तम् 
दिव्यानां कतमस्येति स विद्याधरमादिशत् ॥ ९.२१
न स्पृशन्ति भुवं देवाः स्थूलत्वाद्यक्षरक्षसाम् 
दूरं पदानि मज्जन्ति पुलिनेषु विशेषतः ॥ ९.२२
तपःक्षामशरीरत्वात् सिद्धानामृषिभिः सह 
अव्यक्ताङ्गुलिपार्ष्ण्यादि निक्षेपं जायते पदम् ॥ ९.२३
अन्येषां च मनुष्याणाम् ुपपत्त्या नियुज्यते 
अवगाढं भवत्यग्रे विपरीतं तु योषितः ॥ ९.२४
भाराक्रान्तः स चेत्युक्ते भुयो हरिशिखोऽब्रवीत् 
शिलापादपशत्रूणाम् कोऽस्य भारो भवेदिति ॥ ९.२५
शिलायामवगाढं स्यात् पर्णकीर्णं च पादपे 
शत्रौ न शत्रुं पुलिने रमणीयेऽवतारयेत् ॥ ९.२६
तस्मादसिद्धविद्यास्य भारो विद्याधरी यतः 
न विद्यासिद्धिमाप्त्वापि जायन्ते पङ्गुवृत्तयः ॥ ९.२७
आरोपितं च तेनास्या जघनं दक्षिणं भुजम् 
निमग्नं येन तस्येदम् दक्षिणं कामिनः पदम् ॥ ९.२८
पतितैरुत्तमाङ्गाच्च केशधूपाधिवासितैः 
मालतीकुसुमैर्वासम् वकीर्णं न पश्यसि ॥ ९.२९
रमणीयतरां चैषाम् न त्यक्ष्यति स निमग्नाम् 
तेनान्यत्रापि दृश्यन्ताम् पदानि निपुणैरिति ॥ ९.३०
ततः पौरैर्मदीयैश्च विचिन्वद्भिरितस्ततः 
स्त्रीपुंसयोरदृश्यन्त पदानि सलिलान्तिके ॥ ९.३१
सहास्माभिस्तमुद्देशम् गत्वा दृष्ट्वा च गोमुखः 
तेन नागरकेनापि भाव्यमित्येतदुक्तवान् ॥ ९.३२
कथं वेत्थेति पृष्टश्च स विहस्येदमुक्तवान् 
ज्ञेयं किमत्र दुर्ज्ञानम् थ वा कथयामि वः ॥ ९.३३
परचित्तानुवृत्तिश्च स्वचित्तस्य च निग्रहः 
येयं नागरकैरुक्ता सा नागरकता मता ॥ ९.३४
मन्थरं परिसर्पन्तीम् कामिनीमनुगच्छति 
अयं नागरको यस्माद् तिक्रम्य न गच्छति ॥ ९.३५
इदानीमेव तौ यातौ पदवी दृश्यतामियम् 
तथा हि चरणाक्रान्ति नतमद्यापि शाद्वलम् ॥ ९.३६
इति तामनुगच्छन्तो नवां चरणपद्धतिम् 
सप्तपर्णमपश्याम प्रवृत्तभ्रमरोत्सवम् ॥ ९.३७
तन्मूले यानि वृत्तानि रहो विहरमाणयोः 
स्वयमाचरितानीव गोमुखस्तान्यवर्णयत् ॥ ९.३८
इह सा कुपिता तस्मै तेन चेह प्रसादिता 
अयं सकुसुमश्चात्र कॣप्तः पल्लवसंस्तरः ॥ ९.३९
श्रान्ता चात्रोपविष्टा सा तथा चेदं निरूप्यताम् 
आसनं जघनाक्रान्ति जातजर्जरपल्लवम् ॥ ९.४०
निधाय जघने हस्तौ विनमय्य गुरुत्रिकम् 
इयं विजृम्भमाणाया मग्नाग्रचरणा मही ॥ ९.४१
एवं निरूपयन्तश्च सप्तपर्णतलाद्वयम् 
निर्यान्तीमन्वगच्छाम तयोश्चरणपद्धतिम् ॥ ९.४२
अथागम्यमपश्याम चन्द्रसूर्यानलानिलैः 
माधवीगहनं वेश्म कामिनामनिवारितम् ॥ ९.४३
वारुणीपानसंजात मदभृङ्गविलुप्तया 
पुष्पवत्या परिष्वक्तम् श्यामया तन्निरन्तरम् ॥ ९.४४
दृष्ट्वा च गोमुखेनोक्तम् त्रैवास्ते स कामुकः 
प्रच्छन्नं रमणीयं च न हीदं त्यागमर्हति ॥ ९.४५
न चापि दर्शनं युक्तम् ासीनस्य यथासुखम् 
तस्मान्मुहूर्तमन्यत्र क्वचिद्विश्रम्यतामिति ॥ ९.४६
नीलशीतलमूलस्य दूर्वया वटशाखिनः 
छायया च पलाशानाम् तिष्ठाम तले ततः ॥ ९.४७
गोमुखस्तु तदालोक्य लतागृहकमुन्मुखः 
नास्त्यसावत्र कामीति सशिरःकम्पमुक्तवान् ॥ ९.४८
ततो हरिशिखेनोक्तम् पूर्वमस्तीति भाषसे 
इदानीमपि नास्तीति सर्वथोन्मत्तको भवान् ॥ ९.४९
तेनोक्तमिदमत्रस्तम् निष्क्रान्तं माधवीगृहात् 
शिखण्डिमिथुनं कस्मान् मूकमन्ध न पश्यसि ॥ ९.५०
यदि कश्चिद्भवेदत्र त्रस्तमेतत्ततस्ततः 
मुक्तार्तकेकमुड्डीय वृक्षदुर्गं विशेदिति ॥ ९.५१
ततः प्रस्थापयामि स्म विचेतुं परिवारकान् 
चलयन्तश्तु हस्तांस्ते शून्यमाख्यंल्लतागृहम् ॥ ९.५२
स्वयं तत्राप्यपश्याम रचितं प्रस्तरं महत् 
प्रकीर्णपल्लवन्यासम् किशोरलुठितैरिव ॥ ९.५३
तरुशाखावसक्तं च हारनूपुरमेखलम् 
अन्यत्रान्यत्र च क्षौमम् म्भोरुहदलारुणम् ॥ ९.५४
पतितार्कनिकाशं च विद्याधरधनं क्वचित् 
वर्मरत्नं स्फुरद्रत्न प्रभाकुञ्चितलोचनम् ॥ ९.५५
सर्वं तद्ग्राहयामि स्म पुरुषैर्भूषणादिकम् 
तस्मै निर्यातयिष्यामि दृष्टायेत्यथ गोमुखः ॥ ९.५६
अब्रवीद्वैरिणा नूनम् स नीतः सह कान्तया 
ताभ्यां हि परतन्त्राभ्याम् भूषणादीदमुज्झितम् ॥ ९.५७
दीर्घायुष्कं च तं वित्त स्निग्धास्तस्य शिरोरुहाः 
लग्नाः पादपशाखायाम् द्यापि हि सुगन्धयः ॥ ९.५८
एवं निरूपयन्तश्च समन्ताद्दत्तदृष्टयः 
नातिदूरमतिक्रम्य क्वचित्तुङ्गतरौ वने ॥ ९.५९
बद्धं स्कन्धे कदम्बस्य पञ्चभिर्लोहशङ्कुभिः 
विद्याधरमपश्याम लेपविद्याधराचलम् ॥ ९.६०
अथावतार्यतामेष स्कन्धादित्यभिधाय तान् 
अपसृत्य ततश्छायाम् ाश्रयामि स्म शाखिनः ॥ ९.६१
गोमुखस्त्वब्रवीन्नैते केनचिल्लोहशङ्कवः 
शक्याः क्रष्टुमुपयेन सर्वैरपि सुरैरिति ॥ ९.६२
अथाहमब्रुवं स्मृत्वा राजाजल्पन्मया श्रुतम् 
एता ओषधयः पञ्च सदास्थाः किल वर्मणि ॥ ९.६३
विशल्यकरणी काचित् काचिन्मांसविवर्धनी 
व्रणसंरोहिणी काचित् काचिद्वर्णप्रसादनी ॥ ९.६४
मृतसंजीवनी चासाम् पञ्चमी परमौषधिः 
यदि वर्मणि ताः सन्ति ताभिः संजीव्यतामिति ॥ ९.६५
मुहूर्तादिव चागत्य विस्मितो गोमुखोऽब्रवीत् 
प्रसादादर्यपुत्रस्य जीवितः स नभश्चरः ॥ ९.६६
ता महौषधयो दृष्टा निहितास्तस्य वर्मणि 
शल्यप्रोते च हरिणे प्रयुक्ताः क्रमशस्ततः ॥ ९.६७
तत्र दृष्टप्रभावाभिः स विद्याधरसुन्दरः 
अकृताङ्गः कृतः सद्यः समाश्वस्येति भाषते ॥ ९.६८
जीवितः केन बद्धोऽहम् ित्यथाहं तमुक्तवान् 
अस्माकमर्यपुत्रेण प्रकारैस्चतुरैरिति ॥ ९.६९
तेनोक्तं किं च युष्माकम् र्यपुत्रोऽपि विद्यते 
आमेति च मया प्रोक्ते तेनोक्तं न स मानुषः ॥ ९.७०
अस्माकमर्यपुत्रोऽपि देवो विद्याधरोऽपि वा 
प्रसीदन्तु तमाख्यात प्रसादं चक्षुषामिति ॥ ९.७१
मयोक्तमर्यपुत्रेण वयमाज्ञापिता यथा 
जीवयित्वाभ्यनुज्ञेयो मा स्म पश्यत्स मामिति ॥ ९.७२
कृतोपकारस्त्वां द्रष्टुम् नायमिच्छति लज्जया 
पुनःसंदर्शनायातस्तात प्रस्थीयतामिति ॥ ९.७३
अथ विस्रस्तहस्तेन दत्त्वा जानुनिपातनम् 
विनिश्वस्य च तेनोक्तम् दैन्यगद्गदया गिरा ॥ ९.७४
इदानीमस्मि सुमृतः प्राणदानोपकारिणम् 
स्वामिनं यन्न पश्यामि भविष्यचक्रवर्तिनम् ॥ ९.७५
प्रदाय यदि मे प्राणान् पश्चात्तापेन खेद्यते 
एवं मुञ्चामि भूयस्तान् न चेत्पश्यतु मामिति ॥ ९.७६
मया दत्तेऽभ्यनुज्ञाने पश्यत्वेवं करोत्विति 
गां स्पृशञ्जानुशिरसा स मामिदमभाषत ॥ ९.७७
विद्याधरोऽमृतगतिः कौशिकस्य मुनेः सुतः 
सर्वविद्याधरेशेन प्रणमन् दृश्यतामिति ॥ ९.७८
एहीह च मयाहूय स्पृष्टः पृष्ठे निरामयः 
सुहृद्दृष्ट्या च दृष्टः सन् प्रहृष्टः समुपाविशत् ॥ ९.७९
ततो हरिशिखेनोक्तम् ुक्तं वृषसुतेन यत् 
सत्यं तत्प्रियसंभाषो महानागरको ह्ययम् ॥ ९.८०
इदं श्रुत्वामितगतिर् िदमस्मानभाषत 
नेदं नागरकत्वं मे श्रूयतां च कथा यथा ॥ ९.८१
अस्ति प्रालेयशैलस्य मनोनयनहारिणि 
शिखरे कौशिको नाम मुनिस्तुल्याश्मकाञ्चनः ॥ ९.८२
तं च बिन्दुमती नाम त्यक्तनन्दनकानना 
आराधितवती यत्नात् सुदीर्घं कालमप्सराः ॥ ९.८३
एकदा कौशिकेनोक्ता वरं ब्रूहीति साब्रवीत् 
यदि मे भगवान् प्रीतः ततोऽपत्यं ददात्विति ॥ ९.८४
तेन चोत्पादितं तस्याम् पत्ययुगलं क्रमात् 
अहं च पुत्रः पुत्री च मत्स्वसा मत्सनामिका ॥ ९.८५
सोऽहं संवर्धितस्तेन नास्ति तद्यन्न शिक्षितम् 
धारयामि च तद्विद्यास्तेन विद्याधरोऽभवम् ॥ ९.८६
एकदा पितरं दृष्ट्वा रुदन्तमहमब्रुवम् 
मादृशं पुत्रमुत्पाद्य किं रोदिति भवानिति ॥ ९.८७
तेनोक्तं चक्रवर्तित्वम् न ते पश्यामि पुत्रक 
अङ्गादङ्गान्मदीयात्तु वृथा जातो भवानिति ॥ ९.८८
मयोक्तं मम यः स्वामी स मह्यं कथ्यतामिति 
तेनोक्तं चक्रचर्ती यः स चाप्यन्विष्यतामिति ॥ ९.८९
मयोक्तं चक्रवर्तित्वम् यैश्चिह्नैरवगम्यते 
दृष्ट्वा तानि धिया मह्यम् ाचष्टां भगवानिति ॥ ९.९०
तेनोक्तं शत्रुणा बद्धम् यस्त्वां शङ्कुभिरायसैः 
जीवयिष्यति जानीयात् स्वामिनं तं भवानिति ॥ ९.९१
मम त्वङ्गारको नाम व्यालकश्चाभवत्सुहृत् 
सौदर्यो गमयामि स्म ताभ्यां कालं सुखं सह ॥ ९.९२
अथ वायुपथो नाम राजा तेन सहागमम् 
काश्यपस्थलकं नाम पुरं मानसलोभनम् ॥ ९.९३
तत्रैकदा विचरता मयोपवनचरिणी 
दृष्टा कन्यापरिवारा कन्यका कुसुमालिका ॥ ९.९४
प्रशस्यवर्णसंस्थाना सा मे बुद्धौ स्थिरा स्थिता 
प्रशस्तिरिव विन्यस्ता भित्तौ विन्ध्यशिलाभृतः ॥ ९.९५
तामादाय तया सार्धम् सुहृद्भ्यां च मनोहराः 
रतये संचरामि स्म सरिद्गिरितरुस्थलीः ॥ ९.९६
अङ्गारकमथापश्यम् पश्यन्तं कुसुमालिकाम् 
रागादपत्रपात्रासम् वक्रग्रीवानिरीक्षितम् ॥ ९.९७
लक्षितोऽहमनेनेति लक्षयित्वा सहानुजः 
अनामन्त्र्यैव मां नीचो नीचैरुत्थाय यातवान् ॥ ९.९८
अहं तु जातवैलक्ष्यात् संरक्ताच्च ततस्त्रसन् 
न जानामि क्व यामीति चकितः सह कान्तया ॥ ९.९९
अद्य चेमां समासाद्य रमणीयां नगापगाम् 
अवतीर्णोऽस्मि पुलिने कोमलामलवालुके ॥ ९.१००
सुरतानुभवे योग्यम् दृष्ट्वा तच्च सुसंवृतम् 
लतागृहमहं प्राप्तः फुल्लश्यामालतावृतम् ॥ ९.१०१
यच्च शेषमशेषं तत् कथितं गोमुखेन वः 
तस्मादाप्तोपदेशोऽयम् न नागरकता मम ॥ ९.१०२
को हि विद्याधरैर्बद्धम् विद्याधरसैन्यपः 
मोचयेन्मादृशं तस्मात् तथेदमृषिभाषितम् ॥ ९.१०३
सेवन्ते सेवकाः सेव्यान् प्रज्ञाप्राणधनादिभिः 
येन तेनात्मरक्षार्थम् मद्विद्या गृह्यतामिति ॥ ९.१०४
सद्यः कृतोपकारेण मया मन्दादरेण च 
न गृहीताब्रुवं चैनम् नुगच्छ प्रियामिति ॥ ९.१०५
अब्रवीच्च दिनादस्मात् परेणाहमहर्निशम् 
अप्रमत्तो भविष्यामि भवतो देहरक्षणे ॥ ९.१०६
स्मर्तव्यः संकटे चाहम् ित्युक्त्वा नः प्रणम्य च 
वेगेनाकाशमुत्पत्य प्रागादङ्गारकं प्रति ॥ ९.१०७
आदित्यशर्मवचनं वचनं च यक्ष्या यानं प्रदक्षिणमिषोश्च मरुन्मृगाणाम् 
प्रह्लादिनामितगतेः कथितेन जातम् ुत्खातसंशयकलङ्कतया विशुद्धम् ॥ ९.१०८
अथ संपादितं तत्र यात्रास्थेन रुमण्वता 
अशित्वोदारमाहारम् यात्रायै गन्तुमारभे ॥ १०.१
उक्षवृन्दारकैर्युक्तम् ास्थाय स्यन्दनं सुखम् 
हंसैरिव शशाङ्काभैर् विमानं यादसां पतिः ॥ १०.२
अखण्डशशिबिम्बाभम् गोमुखश्छत्रमग्रहीत् 
मृष्टहाटकदण्डं च चामरं मरुभूतिकः ॥ १०.३
रथाग्रावस्थितो रश्मीन् ालम्बत तपन्तकः 
आततज्यधनुष्पाणिः पार्श्वं हरिशिखोऽभवत् ॥ १०.४
आशितं मृदुघासानाम् शेषं स्नापितपायितम् 
मन्दं मन्दं च नः सैन्यम् स्यन्दनं परितोऽगमत् ॥ १०.५
एवंप्राये च वृत्तान्ते चामरं चलयन्मनाक् 
दृष्ट्वा हरिशिखं वाक्यम् वोचन्मरुभूतिकः ॥ १०.६
चरता मृगयाक्रीडाम् र्यपुत्रेण पापिकाम् 
प्रदाय प्राणिनः प्राणान् धर्मः प्राप्तो महानिति ॥ १०.७
तेनोक्तं किमिहाश्चर्यम् नुपासितसाधुना 
श्रमव्यायामसारेण भाषितं यत्त्वयेदृशम् ॥ १०.८
भूमिमित्रहिरण्यानाम् मित्रमेवातिरिच्यते 
तन्मूलत्वादितरयोस्तस्मान्मित्रमुपार्जितम् ॥ १०.९
तयोः संजल्पतोरेवम् हं गोमुखमब्रुवम् 
धर्मादीनां प्रधानं यत् तदाचष्टां भवानिति ॥ १०.१०
तेनोक्तं धर्ममित्रार्था यतः कामप्रयोजनाः 
प्राधान्यं तेन कामस्य कामश्चेच्छासुखात्मकः ॥ १०.११
पुलिने हि पदं दृष्ट्वा पूर्वमिच्छा प्रभोरभूत् 
येनेदमिह विन्यस्तम् तं पश्येयं कथं न्विति ॥ १०.१२
तं च दृष्ट्वार्यपुत्रेण सुखमासादितं यतः 
तन्न मित्रं न धर्मार्थौ किं तु कामोऽयमर्जितः ॥ १०.१३
अन्योऽप्यस्ति महाकामः स युष्माकं न गोचरः 
यूयं हि सर्वकामिभ्यो बाह्या दारुमनुष्यकाः ॥ १०.१४
निर्दिष्टाः कामशास्त्रज्ञैः पुरुषास्तु चतुर्विधाः 
उत्तमा मध्यमा हीनाश् चतुर्थास्तु नकेचन ॥ १०.१५
उत्तमो गोमुखस्तेषाम् र्यपुत्रस्तु मध्यमः 
अधमान् कथयिष्यामि भवन्तस्तु नकेचन ॥ १०.१६
ततः क्रोधाद्विहस्येदम् वोचन्मरुभूतिकः 
अहो नागरकत्वं ते निष्पन्नमनुजीविनः ॥ १०.१७
अपि बालबलीवर्द सत्यमेवासि गोमुखः 
को नाम मानुषमुखः सन्नशुद्धमुदाहरेत् ॥ १०.१८
उत्तमो गोमुखस्तेषाम् र्यपुत्रस्तु मध्यमः 
प्रभोरधिकमात्मानम् ित्थं कः कथयेदिति ॥ १०.१९
तेनोक्तं दृढमूढोऽसि न किंचिदपि बुध्यसे 
न हि प्रभुत्वमात्रेण भवत्युत्तमकामुकः ॥ १०.२०
यः काम्यते च कामी च स प्रधानमहं यथा 
अकामी काम्यते यस्तु मध्योऽसावर्यपुत्रवत् ॥ १०.२१
यस्तु कामयते कांचिद् कामां सोऽधमः स्मृतः 
ते नकेचन भण्यन्ते ये न काम्या न कामिनः ॥ १०.२२
इतीदं लक्षणं येषाम् तान् विजानीत कामिनः 
नकेचन भवन्तस्तु येन निर्लक्षणा इति ॥ १०.२३
अथ चामरमुज्झित्वा स्फुटन्निव कुतूहलात् 
अपृच्छद्गर्जितमुखम् गोमुखं मरुभूतिकः ॥ १०.२४
योषिन्मधुकरी यासाव् ुपभोक्तुं व्यवस्यति 
स्वामिनो यौवनमधु क्वासौ कथय तामिति ॥ १०.२५
तेनोक्तमर्यपुत्राय ब्रवीमि यदि पृच्छति 
न तुभ्यं स्थलमण्डूक न हि भस्मनि हूयते ॥ १०.२६
अथ बद्धाञ्जलिः प्रह्वो मावोचन्मरुभूतिकः 
पृच्छ्यतां स्थिरगर्वोऽयम् प्रसादः क्रियतामिति ॥ १०.२७
इच्छतापि तमालापम् लज्जां भावयता मया 
अप्रत्याख्यातकथितम् कथयेत्यनुमोदितम् ॥ १०.२८
अथानन्दाश्रुतिमिरे नेत्रे संमृज्य गोमुखः 
संकास्य शुद्धकण्ठश्च रम्यामकथयत्कथाम् ॥ १०.२९
अथाहमर्यपुत्रेण यौवराज्ये विभूषिते 
अभिवादयितुं देव्यौ नरेन्द्रान्तःपुरं गतः ॥ १०.३०
तत्र चित्रं मया दृष्टम् दृष्टं दिव्यमानुषैः 
वर्णक्रमविशुद्ध्या यद् राज्यमस्येव भूपतेः ॥ १०.३१
पद्मावत्या च पृष्टोऽहम् किमस्मिन् पुत्र गोमुख 
पश्यसीति ततो देवि त्रयमित्यहमुक्तवान् ॥ १०.३२
किं पुनस्त्रयमित्युक्ते देव्यै कथितवानहम् 
ऋद्धिं वः शिल्पिनां शिल्पम् बहुरत्नां च गामिति ॥ १०.३३
अथ देव्या विहस्योक्तम् चेतस्यः खलु गोमुखः 
अचेतस्यो हि पुरुषः कथमेवं वदेदिति ॥ १०.३४
आसीच्च मम तच्छ्रुत्वा संदेहाध्यासितं मनः 
चेतस्यः किं नु गुणवान् ाहो स्विद्दोषवानिति ॥ १०.३५
न च पृष्टा मया देवी ससंदेहेऽपि चेतसि 
मा स्म बुध्यत सा बालम् चेतस्यं च मामिति ॥ १०.३६
अपृष्टः को नु कथयेच् चेतस्यमिति चिन्तयन् 
संचरन्मन्दिरमहम् निर्गतो राजवेश्मनः ॥ १०.३७
पश्यामि स्म रथं युक्तम् चित्रचामरमण्डनैः 
निरन्तरखुरन्यासैः पारसीकैस्तुरंगमैः ॥ १०.३८
रथस्य प्राजिता तस्य पुरुषो मां विनीतवत् 
प्रतोदगर्भमाधाय मूर्धन्यञ्जलिमब्रवीत् ॥ १०.३९
भर्तृदारक विज्ञाप्यम् स्मिन् राजकुले वयम् 
कुलक्रमागता भृत्या रथवाहनजीविनः ॥ १०.४०
सोऽहमाज्ञापितो राज्ञा यथैते पृष्ठवाह्निअः 
अचिराद्भवता रथ्याः क्रियन्तां तुरगा इति ॥ १०.४१
मया चैते यथाशक्ति स्कन्धदान्तास्त्वरावता 
न तु संभावयाम्येतान् कुशलैरपरीक्षितान् ॥ १०.४२
तदेवं रथमारुह्य परीक्ष्यन्ताममी त्वया 
पदवाक्यप्रमाणार्थ चतुरेण आगमा इव ॥ १०.४३
इदमादि ततः श्रुत्वा क्षणमानमिताननः 
उपचारो भवेदेष सत्यमेवेत्यचिन्तयम् ॥ १०.४४
लम्बकर्णमथापश्यम् विनीतं लम्बशाटकम् 
कायस्थं समषीपात्रम् लेखनीकर्णपूरकम् ॥ १०.४५
सोऽब्रवीन्महति क्लेशे पातिताः प्रभुणा वयम् 
सर्वथा धिगिमां क्षुद्राम् श्ववृत्तिमनुजीविनः ॥ १०.४६
पृथिव्यां सन्ति यावन्तश् चेतस्याः पुरुस्.ओत्तमाः 
अचेतस्याश्च कर्तव्यम् तेषां लेख्यं मया किल ॥ १०.४७
न चैकमपि पश्यामि युक्तं चेतस्यलक्षणैः 
अचेतस्यास्तु सकलाम् क्षोभयन्ति महीमिति ॥ १०.४८
पुस्तकद्वयहस्तेन तत्र चैकेन भाषितम् 
प्रसारिताङ्गुलीकेन मामुद्दिश्य सकौतुकम् ॥ १०.४९
आगत्यार्याकृतिममुम् निर्दाक्षिण्यं न पश्यसि 
आजीवार्थचिकित्साकम् चिकित्सकमिवाधनम् ॥ १०.५०
अयं तावदचेतस्य पुस्तकादौ निवेश्यताम् 
य एवमनुनीतोऽपि रथं नारोढुमिच्छति ॥ १०.५१
अप्रार्थितोऽपि यः कश्चिद् ारोहति स लिख्यताम् 
चेतस्यपुस्तकस्यादौ नमस्कारादनन्तरम् ॥ १०.५२
ततश्चेतस्यतालोभाद् दूरमुत्प्लुत्य सत्वरः 
मा स्मान्यः कश्चिदारोहद् ित्यारोहमहं रथम् ॥ १०.५३
तेन वेगवता गच्छन्न् पश्यं गजमग्रतः 
सुखायमानं मधुरैर् ालापैर्परिकर्मिणाम् ॥ १०.५४
हस्त्यारोहं रथारोहो विधार्य रथमुक्तवान् 
अन्यतो नय मातङ्गम् मा चेतस्यरथं रुधः ॥ १०.५५
तेनोक्तमन्यतो यातु चेतस्याध्यासितो रथः 
विहन्तुमहमेतस्य नेच्छामिच्छामि दन्तिनः ॥ १०.५६
अप्रवृत्तमदस्यास्य मदः सान्त्वैः प्रवर्तते 
इच्छायाश्चाविघातेन तेन नः क्षम्यतामिति ॥ १०.५७
अवोचमथ यन्तारम् न नाम यदि नेच्छति 
आधोरणः पथान्येन रथः प्रस्थाप्यतामिति ॥ १०.५८
एवं नामेति चोक्त्वा सः परिवर्तितवान् रथम् 
चेतस्यावासमध्येन त्वां नयामीति चोक्तवान् ॥ १०.५९
आसीच्च मम दीर्घायुर् यं भवतु कुञ्जरः 
रुन्धता येन मे मार्गम् चेतस्या दर्शिता इति ॥ १०.६०
पश्यामि स्म च विस्तीर्ण शिलातलधरातलम् 
माल्यभूषणधूपादि प्रायपण्यं वणिक्पथम् ॥ १०.६१
तमतिक्रम्य रम्याग्रा हर्म्यमालाः सनिष्कुटाः 
सशरीरा इव न्यस्ता वास्तुविद्याकृतां धियः ॥ १०.६२
उत्कटाकारचरिताः समदाः प्रमदाः क्वचित् 
तादृशानेव पुरुषान् सेवमानाः पराङ्मुखान् ॥ १०.६३
पृष्ठतोऽनुनयन्तं च युवानं युवतिं क्वचित् 
तया निर्भर्त्स्यमानं च वाक्यैर्मधुरदारुणैः ॥ १०.६४
अयि बल्लवकापेहि किं मा छुपसि दुर्भगाम् 
बहुबल्लवकच्छुप्ताम् छुप बल्लविकामिति ॥ १०.६५
चलयन्तीं क्वचित्कांचिद् विपञ्चीमञ्चिताङ्गुलिम् 
कांचित्कोणपरामर्श शिञ्जानपरिवादिनीम् ॥ १०.६६
इति संचरमाणोऽहम् रथेन मृदुगामिना 
पठन्तीः पट्टिका व्यग्राः पश्यामि स्म कुमारिकाः ॥ १०.६७
कः पुनः स्यादयं ग्रन्थ िति श्रोतुं मयेच्छता 
दूरात्प्रहितकर्णेन स्फुटमाकर्णितं यथा ॥ १०.६८
समेत्य पूर्वं न स्वप्यात् सुप्तं च न परित्यजेत् 
प्राणापानौ च यत्नेन समं संधारयेदिति ॥ १०.६९
आसीच्च मम का एता विटशास्त्रमधीयते 
मन्ये सारथिनोपायैर् हं वेशं प्रवेशितः ॥ १०.७०
कामदेवालयं चान्यः कुर्वन् कोऽपि प्रदक्षिणम् 
अभाषत कृतार्थोऽहम् निद्रां प्राप्स्यामि संप्रति ॥ १०.७१
योऽसौ विनयगर्वेण दुःखमास्ते स गोमुखः 
अवन्ध्यं यौवनं कर्तुम् ेष वेशं विगाहते ॥ १०.७२
अवोचमथ यन्तारम् शोभनमनुष्ठितम् 
अधुना तु रथः क्षिप्रम् प्रतीपं नीयतामिति ॥ १०.७३
तेनोक्तं मा त्रसीर्वेशान् नेदं मातङ्गपक्षणम् 
न च दर्शनमात्रेण कश्चिद्भवति दोषवान् ॥ १०.७४
अतीतश्च महानध्वा शिष्यते स्तोकमन्तरम् 
रथः किं पृष्ठतो यातु किं पुरः प्रेर्यतामिति ॥ १०.७५
मया तु पुर इत्युक्ते त्वरितः सारथी रथम् 
प्रैरयत्तत्र चापश्यम् मन्दिरं मन्दरोन्नतम् ॥ १०.७६
राजावरोधनाकारम् द्वास्थाध्यासिततोरणम् 
योषिद्वर्षवरप्रायम् विनीतजनसंकुलम् ॥ १०.७७
तस्मात्कन्या विनिर्याय हारिहारादिभूषणाः 
कान्तिबाधितपद्मिन्यः परिवार्य रथं स्थिताः ॥ १०.७८
तासामेकाब्रवित्प्रौढा शिरोविरचिताञ्जलिः 
भर्तृदारक विज्ञाप्यम् ागच्छत किलेति माम् ॥ १०.७९
मम त्वासीदहो शक्तिर् बत पुण्यस्य कर्मणः 
जगतः प्रभुरप्येषा येन प्रैष्येव भाषते ॥ १०.८०
अचेतनैरलं पुण्यैः किलशब्दः प्रलीयताम् 
यैः कृता परतन्त्रेयम् लक्ष्मीर्येन च सूचिता ॥ १०.८१
किं तु यानि न यानीति संशयाने क्षणं मयि 
दैन्यम्लानमुखाम्भोजास्ता निरैक्षन्त पृष्ठतः ॥ १०.८२
अनुयाता च तद्दृष्टिम् दृष्टमुद्घाटितं मया 
वातायनं कवाटस्थ मणिजालांशुभासुरम् ॥ १०.८३
तेन शृङ्गारसंचारम् तालवृन्तत्रयं चलत् 
विभ्रान्तग्राहिणीपाणि करप्रकरपिञ्जरम् ॥ १०.८४
तालवृत्तान्तरालीनम् मुखमुन्नतकण्ठकम् 
सरस्तरंगरन्ध्रस्थम् ुन्नालमिव पङ्कजम् ॥ १०.८५
चञ्चत्प्रदेशिनीकं च पाणिमुच्चैः प्रसारितम् 
सुकुमारमरुत्प्राप्तम् िव विद्रुमपल्लवम् ॥ १०.८६
केयमाहूयतीत्येतद् विचार्यैव यानतः 
भुवमागतमात्मानम् ाशु चेतितवानहम् ॥ १०.८७
उक्तः सारथिना चास्मि प्रणयं प्रणयीजनः 
करोतु सफलं तेन भर्तृपुत्र प्रविश्यताम् ॥ १०.८८
यावतीं च भवान् वेलाम् िहास्ते तावतीमहम् 
धुर्यान् विश्रमयन्नासे जाततीव्रश्रमानिति ॥ १०.८९
गणिकाभिस्त्वहं ताभिर् ारण्यक इव द्विपः 
वारीमिव दृढद्वाराम् ाद्यां कक्ष्यां प्रवेशितः ॥ १०.९०
प्रशस्तैरन्वितां तत्र प्रदेशैः पुष्करादिभिः 
अधीयमानविनयाम् पश्यं नागकन्यकाम् ॥ १०.९१
द्वितीयायां तु कक्ष्यायाम् शिल्पिकौशलशंसिनी 
कर्णीरथप्रवहणे शिबिकां च शिवाकृतिम् ॥ १०.९२
प्रशस्तलक्षणगणान् रणदाभरणस्रजः 
नानादेशांस्तृतीयाणाम् वाजिनः साधुवाहिनः ॥ १०.९३
चतुर्थ्यां विरुवत्केक चकोरशुकशारिकम् 
सरावकुक्कुटव्रातम् वयःपञ्जरमण्डलम् ॥ १०.९४
कलाविन्यासकुशलैर् नानाकाराणि शिल्पिभिः 
सुवर्णतारताम्राणि कल्पितानि ततः परम् ॥ १०.९५
षष्ठ्यां तु योज्यमानानि गन्धशास्त्रविशारदैः 
धूपानुलेपनम्लान वासनानि ततस्ततः ॥ १०.९६
सप्तम्यां रच्यमानानि रङ्गधूपनवासनैः 
वासांसि पट्टकौशेय दूकूलप्रभृतीनि तु ॥ १०.९७
अष्टम्यां मणिमुक्तस्य प्रकीर्णबहलत्विषः 
संस्कारान् दृष्टवानस्मि निशानव्यधनादिकान् ॥ १०.९८
अष्टस्वपि च कक्ष्यासु महामात्रादयश्चिरम् 
स्वकौशलानि शंसन्तो विघ्नन्ति स्म गतिं मम ॥ १०.९९
आगत्यागत्य ताः कन्याः कान्तरूपविभूषणाः 
अब्रुवन् कारणीमूल्याद् भवन्तो मूढबुद्धयः ॥ १०.१००
अयं केनापि कार्येण प्रविशन् भर्तृदारकः 
दुर्भगैर्धार्यते कस्मात् स्वशिल्पकथितैरिति ॥ १०.१०१
हेमकुण्डलधारिण्यः पाण्डराम्बरमूर्धजाः 
प्रयुक्तरत्नपुष्पार्घम् वोचन्मामथ स्त्रियः ॥ १०.१०२
दीर्घायुषा गृहमिदम् चिन्तामणिसधर्मणा 
अलंकृतं च गुप्तं च गमितं च पवित्रताम् ॥ १०.१०३
ततः संगत्य चेतस्यैश् चेतस्यग्रामणीर्भव 
गुणिसङ्गनिमित्ता हि गुणा गुणवतामिति ॥ १०.१०४
सूर्यकान्तशिलाकान्ति निरस्ततिमिरां ततः 
कन्यायूथपरीवारः प्राप्तः सोपानपद्धतिम् ॥ १०.१०५
तया प्रासादमारुह्य वाक्प्रस्पन्दितवर्जिते 
प्रसुप्तए इव संसारे चित्रे दृष्टिं न्यवेशयम् ॥ १०.१०६
कलाभिरथ चित्राभिर् बुद्धिं सर्वविदामिव 
अप्रमेयगुणाकाराम् कन्यां कन्याभिरावृताम् ॥ १०.१०७
अनुमानोपमाशब्दौ सुदूरे तावुपासताम् 
प्रत्यक्षेणापि तद्रूपम् दुर्निरूपं निरूपकैः ॥ १०.१०८
चक्षुर्निरीक्ष्य तस्यां हि मूर्छामुषितचेतनः 
पाषाणपुरुषाकारः प्रत्यक्षेण किमीक्षते ॥ १०.१०९
नेश्वरेण च धर्मेण न प्रधानेन नाणुभिः 
न च कालस्वभावाद्यैस्तादृशी सुकराकृतिः ॥ १०.११०
अलं तद्रूपकथया तद्गुणाख्यानदीर्घया 
करिष्यथ स्वयं तस्या गुणरूपविचारणाम् ॥ १०.१११
तदहं तां नमस्कर्तुम् ुत्तमाङ्गाहिताञ्जलिः 
तद्रूपं विस्मितः पश्यंस्तूष्णीमासं मुहूर्तकम् ॥ १०.११२
उन्नमय्य मुखं सापि विकसल्लोचनोत्पलम् 
चिरं गोमुख जीवेति मां पूर्वं समभाषत ॥ १०.११३
मम त्वासीदहो धूर्ता मुग्धाभा चापि खल्वियम् 
एवं निरभिमाना च ययाहं समयार्थितः ॥ १०.११४
निन्दिता च मयात्मीया बुद्धिर्वाक्च प्रमादिनी 
हस्तौ प्रशस्तौ ताभ्यां हि पूर्वमेव कृताञ्जलिः ॥ १०.११५
सर्वतो हस्तमात्रोऽहम् चेतनमुखादिकः 
अप्रमत्ता हि जीवन्ति मृता एव प्रमादिनः ॥ १०.११६
इति चिन्तयते मह्यम् तया दापितमानसम् 
निखर्वदन्तचरणम् तत्र चाहमुपाविशम् ॥ १०.११७
सा ह मां क्षणमासीनम् पृच्छद्गोमुखः कुतः 
आगच्छतीति कथितम् मया राजकुलादिति ॥ १०.११८
तयोक्तं कुशली राजा देव्यौ चान्तःपुराणि च 
रुमण्वदादयो वापि मन्त्रिणः सपरिग्रहाः ॥ १०.११९
कुमारिति ततः किंचिद् ुल्लाप्यास्फुटरेफकम् 
तूष्णींभूता क्षणं दृष्टिम् नासाग्रे निश्चलामधात् ॥ १०.१२०
पृष्टे हरिशिखादीनाम् क्रमेण कुशले तया 
मया कुशलमित्युक्तम् मामपृच्छदसौ पुनः ॥ १०.१२१
जानाम्येव यथा बुद्धिः सर्वैः सर्वा सुखेदिता 
प्रकर्षो यस्य यस्यां वो विद्यां कथय तामिति ॥ १०.१२२
मयोक्तमर्यपुत्रस्य प्रावीण्यं गजनीतिषु 
मानुषैरविगह्ये च गान्धर्वज्ञानसागरे ॥ १०.१२३
दण्डनीतौ हरिशिखः शास्त्रेषु मरुभूतिकः 
रथादियानविद्यासु निष्ठायातस्तपन्तकः ॥ १०.१२४
मया तु करभेणेव शमीनामग्रपल्लवाः 
गृहीताः सर्वविद्यानाम् ेकदेशा मनीषिताः ॥ १०.१२५
साब्रवीदथ विद्यानाम् ासामासेवनस्य कः 
भवतामुचितः कालः कतमद्वा विनोदनम् ॥ १०.१२६
मयोदितं त्रियामान्ते प्रबुद्धाः स्तुतदेवताः 
मङ्गलालंकृताः पश्चाद् ितिहासमधीमहे ॥ १०.१२७
अनुज्ञातास्ततो वैद्यैः सुगन्धिस्नेहधारिणः 
अभ्यस्यामः सयानानि नियुद्धान्यायुधानि च ॥ १०.१२८
ततः स्नात्वा च भुक्त्वा च मुहूर्तं यापितश्रमाः 
अर्थशास्त्राणि शंसन्तो महाकाव्यानि चास्महे ॥ १०.१२९
निशामुखे ततः सौधे सान्द्रचन्द्रप्रभाजिति 
रमामहे सुखं कान्तैर् वेणुतन्त्रीरुतैरिति ॥ १०.१३०
अथ सा नयनान्तेन श्रवणान्तविसारिणा 
बालिकामन्तिकासीनाम् दृष्ट्वापश्यन्मदन्तिकम् ॥ १०.१३१
ततः कृच्छ्रादिवोत्थाय नितम्बभरमन्थरम् 
मयासन्ने निविष्टा सा मनागपि न लक्षिता ॥ १०.१३२
एवमन्यापि गणिका तृणवद्गणिता मया 
यदापरा तदायाता रूपिणी रूपदेवता ॥ १०.१३३
साब्रवीत्कष्टमायातम् ितो गुरु गुरोर्वचः 
इतश्चातिथिसत्कारः किमत्र क्रियतामिति ॥ १०.१३४
मयोक्तं देवताभ्योऽपि गुरवो गुरवो यतः 
तस्माद्गुरुर्गुरोराज्ञा सैव संपाद्यतामिति ॥ १०.१३५
साब्रवीन्न त्वयोत्कण्ठा कार्या मित्राण्यपश्यता 
करिष्यति निरुत्कण्ठम् िवं त्वा पद्मदेविका ॥ १०.१३६
ममाभिप्रायमूहित्वा लज्जमानेव साब्रवीत् 
न युक्तमननुज्ञातैः प्रेष्यैरासन्नमासितुम् ॥ १०.१३७
इदं त्वास्तीर्णपर्यङ्कम् शरणं भर्तृदारकः 
प्रविश्य रथसंक्षोभ खेदं विनयतामिति ॥ १०.१३८
तत्प्रविश्य तदादेशाद् विकसद्रमणीयकम् 
शयनं हेमरत्नाङ्गम् सापाश्रयमपाश्रयम् ॥ १०.१३९
पादस्थाने ततः स्थित्वा साब्रवीत्कः करोतु वः 
मन्दपुण्यैरसंभाव्याम् पादसंवाहनामिति ॥ १०.१४०
पादसंवाहनं कार्यम् भद्रं स्याद्येन केनचित् 
संवाहकविशेषेण किमत्रेति मयोदितम् ॥ १०.१४१
तया त्वालम्बिते पादे पाणिभ्यामभवन्मम 
निर्दोषे मयि केनेयम् प्रयुक्ता विषकन्यका ॥ १०.१४२
करणान्यस्वतन्त्राणि न जाने कीदृशं मनः 
विचेष्टानि च मेऽङ्गानि धिगनार्यामिमामिति ॥ १०.१४३
सा तु संवाह्य चरणौ मुहूर्तमिदमब्रवीत् 
कथं दासजनो वक्षः श्रान्तं वः सेवतामिति ॥ १०.१४४
मम त्वासीत्प्रगल्भेयम् नाचारा च या मम 
स्पृष्टपादतलौ हस्ताव् ुरस्याधातुमिच्छति ॥ १०.१४५
ममाभिप्रायमूहित्वा साब्रवीद्दर्शितस्मिता 
उरः स्पृशति वः को वा कराभ्यां मूढधीरिति ॥ १०.१४६
आसीच्च मम काप्येषा देवता ब्रह्मवादिनी 
परचित्तज्ञता यस्मान् नास्ति रागवतामिति ॥ १०.१४७
तयोक्तं रथसंक्षोभ जातखेदस्य वक्षसः 
स्तनोत्पीडितकं नाम संवाहनमनिन्दितम् ॥ १०.१४८
यदि वाहमनुग्राह्या वक्षो वा प्रबलश्रमम् 
ततो मामनुजानीत भर्तृतन्त्रा हि योषितः ॥ १०.१४९
आसीच्च मम धीरेयम् निरस्तकरुणा च या 
अनुज्ञां लभते यावत् तावदास्ते निराकुला ॥ १०.१५०
अथैनामब्रुवं बाले परायत्तं निबोध माम् 
यः संवाहनशास्त्रज्ञः स स्वतन्त्रः प्रवर्तताम् ॥ १०.१५१
उरसा स्तनसारेण सा मदीयमुरस्ततः 
संवाहयितुमारब्धा सकम्पेन सवेपथु ॥ १०.१५२
सर्वथालं विसर्पन्त्या प्रसङ्गकथयानया 
संक्षिप्तवस्तु रम्येऽर्थे न कदाचिद्विरज्यते ॥ १०.१५३
ततः क्रीडागृहात्तस्माद् बाह्यां तामेव वीथिकाम् 
उपागच्छं मुहूर्ताच्च तामेवार्यसुतागता ॥ १०.१५४
वन्दित्वा प्रस्थितं सा माम् क्षणमालोक्य विस्मिता 
आलपन्मधुरालापा स्मितप्रच्छादितारतिः ॥ १०.१५५
इदं भवनमात्मीयम् प्रत्यवेक्ष्यं सदा त्वया 
दृश्यमानो भुजंगोऽपि कालेन परिचीयते ॥ १०.१५६
अथ वस्त्रान्तमालम्ब्य मदीयं पद्मदेविका 
विज्ञाप्यमस्ति मे किंचित् तच्च नाद्येत्यभाषत ॥ १०.१५७
ततो हृदयवासिन्या पद्मदेविकया सह 
तमेव रथमारुह्य कुमारागारमागमम् ॥ १०.१५८
तत्र युष्मानभुञ्जानान् पश्यामि स्म मया विना 
उपहासं च कुर्वन्तम् तं तथा मरुभूतिकम् ॥ १०.१५९
दिनेऽन्यत्र च सेवित्वा क्षणं युष्मानहं पुनः 
गत्वार्यदुहितुर्मूलम् ासेवे पद्मदेविकाम् ॥ १०.१६०
उक्तश्चार्यदुहित्राहम् धीराः सुहृदस्तव 
वृत्तान्तोऽयमतस्तेषाम् मा गमत्कर्णगोचरम् ॥ १०.१६१
ततः प्रतिष्ठमानं माम् वोचत्पद्मदेविका 
तद्वः किं विस्मृतं कार्यम् िति मेति मयोदितम् ॥ १०.१६२
तयोक्तं कथयिष्यामि पुनरप्यागताय ते 
धत्ते संध्रियमाणं हि रहस्यं रम्यतामिति ॥ १०.१६३
अथापरस्मिन् दिवसे गत्वार्यदुहितुर्गृहम् 
शोकमूकप्रवृद्धास्रम् पश्यमबलाजनम् ॥ १०.१६४
करद्वयावृतमुखी स्तम्भे लग्ना पराङ्मुखी 
मन्दशब्दं मया दृष्टा क्रन्दन्ती पद्मदेविका ॥ १०.१६५
तामपृच्छं महाराज्ये वत्सराजे सुराजनि 
जङ्गमस्य कुतः शोको युवराजे च राजति ॥ १०.१६६
न किंचिदपि सावोचन् मया पृष्टासकृद्यदा 
तदा किल विषण्णोऽहम् मुमोह च पपात च ॥ १०.१६७
तत्र चैका प्रमृज्यास्रम् मामवोचत्सचेतनम् 
त्वन्नाथाश्लाघनीयेयम् शोच्या पद्मदेविका ॥ १०.१६८
अस्यास्तु स्वामिनीं पश्य युवराजे विराजति 
यस्याः शोकोपतप्ताया यतो रक्षस्ततो भयम् ॥ १०.१६९
अथ वा पश्य तामेव पश्यतामेव पीड्यते 
त्वादृशां सुहृदां यस्याः समदुःखसजीवनम् ॥ १०.१७०
तदावेदितमार्गेण गत्वा प्रमदकाननम् 
दृष्टा कमलिनीकूले तत्रार्यदुहिता मया ॥ १०.१७१
मृणालशैवलाम्भोज नलिनीदलसंस्तरम् 
शोषयन्ती सनिश्वासैर् मुहुर्विपरिवर्तनैः ॥ १०.१७२
मुद्रिकालतिका नाम दारिका हारिका दृशः 
तदङ्कन्यस्तचरणा ध्यायन्ती पुरुषोत्तमम् ॥ १०.१७३
अथोपगम्य संभ्रान्तस्तां कृताञ्जलिरब्रवम् 
देवी दुःखाङ्गदानेन संभावयतु मामिति ॥ १०.१७४
साब्रवीदलमाकर्ण्य प्रवृद्धसुखभागिनः 
तथा ममाप्रतीकाराम् लज्जाशोककरीं कथाम् ॥ १०.१७५
को हि नन्दनसंचारि कामिनीजनकामुकः 
तरन्मकरगम्भीराम् विशेद्वैतरणीमिति ॥ १०.१७६
ततः प्रसादयन्ती ताम् मुद्रिकालतिकाब्रवीत् 
भर्तृदारिकया कश्चित् स्मर्यते न विमानितः ॥ १०.१७७
यदि च स्वयमाख्यातुम् शक्ता भर्तृदारिका 
ततो मामनुजानातु धृष्टो हि गणिकाजनः ॥ १०.१७८
एवमुक्ताब्रवीदेवम् ेवं नाम निगद्यताम् 
अकृत्वा साहसं कैर्वा महाल्लब्धो मनोरथः ॥ १०.१७९
न चेमं गोमुखादन्यः श्रोतुमालापमर्हति 
भेदसंधानदक्षो हि दूतः कार्ये नियुज्यते ॥ १०.१८०
अथोत्सार्य ततो देशान् मुद्रिकालतिका कथाम् 
मह्यमाख्यातुमारब्धा क्षणमधीयतां मनः ॥ १०.१८१
भरतो नाम राजासीत् त्रिवर्गान्तपरायणः 
स समाहृतवान् कान्ताः कुमारीरा महोदधेः ॥ १०.१८२
युगपत्परिनियाहम् ेताः सर्वा रहोगताः 
सुखान्यनुभविष्यामि संततानीत्यचिन्तयत् ॥ १०.१८३
यस्याश्च प्रथमं तेन गृहीतः कम्पनः करः 
तस्यामेव स संतुष्टः शुद्धपुण्यार्जिताकृतौ ॥ १०.१८४
परिशेषास्तु यास्तासाम् मनोनयनहारिणः 
मनोरुहकराकारान् ष्टौ प्राकल्पयद्गणान् ॥ १०.१८५
गणे गणे च प्रमुखाम् मुखराभरणावृताम् 
अनुज्ञातासनच्छत्र चामरामकरोन्नृपः ॥ १०.१८६
ता गणान्तर्गता यस्माद् न्यासां च महत्तमाः 
तं महागणिकाशब्दम् लभन्त नराधिपात् ॥ १०.१८७
महागुणास्ततश्चान्यास्ततोऽप्यन्यास्ततः पराः 
यावद्घटकसंघट्ट कठोरकटयः खलाः ॥ १०.१८८
य एष गणिकाभेद िदानीमपि दृश्यते 
ततः कालात्प्रभृत्येव भरतेन प्रवर्तितः ॥ १०.१८९
गणमुख्यास्तु यास्तासाम् ेकस्यां किल संततौ 
जाता कलिङ्गसेनेयम् सरस्यामिव पद्मिनी ॥ १०.१९०
सुरासुरोरगस्त्रीणाम् निन्दन्ती रूपसंपदम् 
अनया तनया लब्धा सेयं मदनमञ्जुका ॥ १०.१९१
एषा राजकुलं यान्तीम् दृष्ट्वा मातरमेकदा 
अहमप्याचि यामीति पुनः पुनरभाषत ॥ १०.१९२
ज्ञात्वा तु दृढनिर्बन्धाम् साची दुहितरं प्रियाम् 
गृहीतबालाभरणाम् नयन्नृपसंसदम् ॥ १०.१९३
अथ राजकुलादेषा निवृत्ता लक्षिता मया 
सविकासैः सतोषेव कपोलनयनाधरैः ॥ १०.१९४
स्थिता संप्रस्थितासीना निषीदन्ती च संतताः 
करोति स्म सखीमध्ये राजास्थानगताः कथाः ॥ १०.१९५
दिनशेषमतिप्रेर्य क्षणदां च सजागरा 
प्रातः सादरमादत्त चित्रं मण्डनमात्मनः ॥ १०.१९६
प्रस्थिता प्रस्थितां दृष्ट्वा राजास्थानाय मातरम् 
तया पृष्टा क्व यासीति यत्र त्वमिति चाब्रवीत् ॥ १०.१९७
तयोक्तमननुज्ञातैः पुत्रि गन्तुं न लभ्यते 
राजास्थानं तनुस्नेहाः परुषा हि नराधिपाः ॥ १०.१९८
तेन मातर्निवर्तस्व लब्धानुज्ञा गमिष्यसि 
धृष्टा हि द्वेष्यतां यान्ति प्रणयिन्योऽपि योषितः ॥ १०.१९९
मधुराश्चोपपन्नाश्च श्रुत्वा मातुरिमा गिरः 
कटुका दुर्घटाश्चेयम् मन्यमाना न्यवर्तत ॥ १०.२००
दृष्टनष्टनिधानेव दरिद्रवणिगङ्गना 
मुक्तनिद्राशनालापा शय्यैकशरणाभवत् ॥ १०.२०१
एकदा प्रस्तुतकथाः सखीरियमभाषत 
स्वप्तुमिच्छाम्यहं सख्यस्तावन्निर्गम्यतामिति ॥ १०.२०२
यातासु तासु मनसा यत्सत्यं मम शङ्कितम् 
एताः प्रस्थापिताः सख्यः किमकारणमेतया ॥ १०.२०३
या सखीभिर्विना निद्राम् नैव लब्धवती पुरा 
तस्यास्ता एव निघ्नन्ति निद्रामिति न बध्यते ॥ १०.२०४
चिन्तयित्वेति तिष्ठन्ती जालवातायनावृता 
मण्डनव्यापृतामेताम् पश्यामि स्म सदर्पणा ॥ १०.२०५
अभिराजकुलं स्थित्वा बद्धाञ्जलिरभाषत 
जन्मान्तरेऽपि भूयासम् हं तस्मिन् वधूरिति ॥ १०.२०६
दुकूलपाशमासज्य कंधरायामनन्तरम् 
उदलम्बयदात्मानम् सत्वरा नागदन्तके ॥ १०.२०७
वेगादिषुरिवागत्य प्राणापहरणोद्यतम् 
कण्ठपाशं तमेतस्याः कालपाशमिवाक्षिपम् ॥ १०.२०८
शयनीयमथानीय सजलैर्व्यजनानिलैः 
बलात्प्रत्यानयं संज्ञाम् प्रेतराजकुलादहम् ॥ १०.२०९
क्रमेणोन्मील्य नयने मन्थरा ताम्रतारके 
निनीय मयि मत्तश्च प्रत्याहृत्येदमब्रवीत् ॥ १०.२१०
तद्मित्रमतिकष्टाद्यद् व्यसनात्किल रक्षति 
व्यसने प्रहरन्त्या तु शत्रुत्वं दर्शितं त्वया ॥ १०.२११
अहं हि सर्वदुःकानाम् िदमुत्पन्नमालयम् 
त्वया जीवितमुज्झन्ती विधृता किमकारणम् ॥ १०.२१२
आनुकूल्येन निर्वाह्य कालमेकपदे त्वया 
विघ्नन्त्या मम संकल्पम् दर्शिता प्रतिकूलता ॥ १०.२१३
यदेतदुच्यते लोके सर्वथा न तदन्यथा 
अशेषोपायदुःसाध्यो मित्रं शत्रुर्महानिति ॥ १०.२१४
ब्रुवाणामित्यसंबद्धम् ित्येनामहमब्रुवम् 
स्वामिनि प्रभुरित्यस्मान् ुपालम्भेन तक्षसि ॥ १०.२१५
इदं कथय नस्तावद् व्यसनेऽभ्युदयेऽपि वा 
स्वामिन्या वयमायाते कस्मिन्नाभ्यन्तरीकृताः ॥ १०.२१६
जातासि कृपणेदानीम् दासवर्गमपास्य या 
तनुमेकाकिनी त्यक्त्वा सुखमासितुमिच्छसि ॥ १०.२१७
दुःखहेतुमतः शंस यदि साध्यं भविष्यति 
जीविष्यामस्ततः सर्वा मरिष्यामो विपर्यये ॥ १०.२१८
अथ स्थित्वा क्षणं तूष्णीम् शनकैरिदमब्रवीत् 
एकजीवशरीरायै किं तुभ्यमपि कथ्यते ॥ १०.२१९
अथ जानन्त्यपि त्वं माम् निर्लज्जयितुमिच्छसि 
इदमाख्याय ते को वा स्त्रीभ्यः साहसिकः परः ॥ १०.२२०
अहं राजकुलं याता देवेनाहूय सादरम् 
दक्षिणं परिघाकारम् ूरुमारोपिता तदा ॥ १०.२२१
उपविष्टस्तु नृपतेर् ूरौ वामे नृपात्मजः 
मया दृष्टः प्रविष्टश्च हृदयं मे अनिवारितः ॥ १०.२२२
दहनेऽपि वसन्नन्तर् न दहत्यरणीं स तु 
सौम्योऽपि पुण्यवानस्मान् निर्धूमं दग्धुमिच्छति ॥ १०.२२३
स हेतुरस्य दुःखस्य सकृद्दर्शनमागतः 
अधुना श्रूयमाणोऽपि किं वा विलपितैरिति ॥ १०.२२४
श्रुत्वेदमहमस्यास्तु जाता यत्सत्यमाकुला 
उपायमेतमाशङ्क्य समुद्रोत्सेकदुष्करम् ॥ १०.२२५
हा हेति हसितेनोच्चैर् गूहमाना विषण्णताम् 
एतामाश्वासयामि स्म निःसारैर्वचनैरिति ॥ १०.२२६
मुञ्च स्वामिनि संतापम् पि विद्याधरेश्वरम् 
वशयेयं तव प्रीत्यै किं पुनः पुरुषेश्वरम् ॥ १०.२२७
किं तु त्वारवता शक्यम् न लब्धं फलमीप्सितम् 
राजानोऽपि हि सामादीन् क्रमेणैव प्रयुञ्जते ॥ १०.२२८
तेन धैर्यप्रकर्षेण मनः स्.अम्धृत्य चञ्चलम् 
लोकेनालक्षिता कांश्चित् सहस्व दिवसानिति ॥ १०.२२९
तं चेयं सिद्धमेवार्थम् र्थिभावादबुध्यत 
अन्तश्चाकथयत्तोषम् विकसन्मुखपङ्कजा ॥ १०.२३०
दिवसे दिवसे चैताम् वचोभिर्मधुरानृतैः 
कार्यसंसिद्धसंबद्धैर् दर्शिताशामयापयम् ॥ १०.२३१
वन्ध्योत्तरैर्यदात्मानम् वञ्च्यमानाममन्यत 
मोक्तुकामा तदा प्राणान् पुनरुत्प्रेक्षिता मया ॥ १०.२३२
ततः संभ्रान्तया गत्वा मयास्या मातुरन्तिकम् 
संप्रधार्य तया सार्धम् ुपायोऽयमनुष्ठितः ॥ १०.२३३
शरीरं राजपुत्रस्य द्वितीयमिव गोमुखः 
स केनचिदुपायेन वेशमाशु प्रवेश्यताम् ॥ १०.२३४
स एव सहचारित्वाद् ानेष्यति नृपात्मजम् 
मनःश्रोत्रहरालापो वसन्तमिव कोकिलः ॥ १०.२३५
कलिङ्गसेनया चायम् वृत्तान्तः कथितस्तदा 
पद्मावत्यै तया चासि  चेतस्य इति भाषितः ॥ १०.२३६
ततः सारथिकायस्थ हस्त्यारोहादिभिस्तथा 
धूर्तैरस्मत्प्रयुक्तैस्त्वम् वेशमेतं प्रवेशितः ॥ १०.२३७
तिसृणां च प्रयुक्तानाम् भवद्भवतः प्रिया 
तन्त्रीणां वर्णतन्त्रीव मधुरा पद्मदेविका ॥ १०.२३८
सा तु निर्वर्तितस्वार्था सुहृदर्थपराङ्मुखी 
न निवेदयते तुभ्यम् स्वार्थभ्रंशविशङ्कया ॥ १०.२३९
नोपायमपरं दृष्ट्वा प्रयुक्तं भर्तृदारिका 
असाध्यायतनिश्वासा निराशा दृश्यतामिति ॥ १०.२४०
तदिदं दुःसहं दुःखम् यस्मादस्माकमागतम् 
त्वदायत्तः स शेषश्च संविधत्तां भवानिति ॥ १०.२४१
अथाहमब्रुवं कस्मान् नखच्छेद्यमुपेक्षया 
कुठारच्छेद्यतां नीतम् भवतीभिरिदं तृणम् ॥ १०.२४२
स्वयमेव ततो गत्वा देवी विज्ञापिता मया 
मुच्यतामेष संतापः सिद्धं विद्धि प्रयोजनम् ॥ १०.२४३
युवराजार्थिनी देवी स चर्तगुणवत्सलः 
संधाता गोमुखश्चेति धन्यस्त्रिकसमागमः ॥ १०.२४४
नास्त्येव च ममायासः शरत्कान्त्युन्मना यतः 
राजहंसो हि नलिनीम् स्वयमेवोपसर्पति ॥ १०.२४५
अलं चालापजालेन सर्वथाहं नृपात्मजम् 
स्वामिन्यै कारयिष्यामि प्रणाममचिरादिति ॥ १०.२४६
साब्रवीन्न नसंभाव्यम् िदं नागरके त्वयि 
किं तु प्रस्तावमासाद्य यतेथाः कार्यसिद्धये ॥ १०.२४७
अप्रस्तावप्रयुक्ता हि यान्ति निष्फलतां क्रियाः 
अनिष्टफलतां वापि कोपयित्वा प्रभूनिति ॥ १०.२४८
ततस्तस्यै नमस्कृत्य कुमारवटकामगाम् 
उच्छिष्टानागतश्चास्मि गृहीत्वा मोदकादिकान् ॥ १०.२४९
तां च विज्ञापयामि स्म राजपुत्रेण मोदकः 
स्वयमारभ्य हस्ताभ्याम् युष्मभ्यं प्रहिता इति ॥ १०.२५०
साब्रवीज्जालमप्येतद् ाश्वासयति मादृशम् 
आश्वासन्ति क्षणं दृष्ट्वा मृगा हि मृगतृष्णिकाम् ॥ १०.२५१
माल्यचन्दनताम्बूल वासोभूषणधूपनैः 
युष्माभिः प्रेषितानीति तामाश्वासितवानहम् ॥ १०.२५२
एष विज्ञापयाम्यद्य श्वो विज्ञापयितेति च 
अलब्धावसरः कालम् ेतावन्तमयापयम् ॥ १०.२५३
अथ मामब्रवीद्देव्याः पुरतो मुद्रिकालता 
अहो संभावना कार्या महानागरको भवान् ॥ १०.२५४
प्रणामं कारयामीति विस्फूर्ज्य भवता तथा 
किमियं वञ्च्यते मुग्धा पत्रपुष्पफलादिभिः ॥ १०.२५५
अथ वा तिष्ठ तावत्त्वम् हमेवानयामि तम् 
विरक्तमपि संधातुम् लं कौशलमस्ति नः ॥ १०.२५६
एवमुत्तेज्जितस्तस्या गुरुभिर्वचनैरहम् 
फलेन ज्ञास्यसीत्युक्त्वा प्रस्तावावहितोऽभवम् ॥ १०.२५७
यात्रायां तु प्रवृत्तायाम् भ्यासेऽत्र यदेव मे 
तन्मया कारिता यूयम् क्षिप्त्वा हरिशिखादिकान् ॥ १०.२५८
यत्तत्प्रवहणं गच्छत् पथि युष्माभिरीक्षितम् 
तदर्यदुहिताध्यास्त विद्युदभ्रमिव ध्वनत् ॥ १०.२५९
यत्र यत्तन्मुखस्यार्द्धम् ललाटनिहिताङ्गुलि 
युष्मभ्यं दर्शितं वन्द्यम् तत्तया वन्दमानया ॥ १०.२६०
यच्च विज्ञापिता यूयम् ानतं मुकुटं मनाक् 
उन्नम्यतामिति मया तत्रापीदं प्रयोजनम् ॥ १०.२६१
आसीदासां प्रणामोऽयम् र्यपुत्रेण नागरः 
कृतस्तोषयता कान्ताम् स्माकं स्वामिनीमिति ॥ १०.२६२
सेयं कामयते देवम् देवी मदनमञ्जुका 
प्रज्ञापराक्रमप्राणम् लक्ष्मीरिव नराधिपम् ॥ १०.२६३
अयत्नोपनता चेयम् न प्रत्याख्यातुमर्हति 
नवेव मालती माला लोभनीयगुणाकृतिः ॥ १०.२६४
दष्टानङ्गभुजंगेन लघु संभाव्यतामसौ 
न ह्याशीविषदग्ध न्त्राः क्षमन्ते दिवसानिति ॥ १०.२६५
इति गोमुखतः श्रुत्वा कथां नवदशप्रियाम् 
तत्कथापहृतव्रीडः प्रकाशमहमब्रवम् ॥ १०.२६६
तदैव हृदयेऽस्माकम् राजोत्सङ्गनिषण्णया 
अशीर्णं मन्मथतरोः प्रकीर्णं बीजमेतया ॥ १०.२६७
तद्गुणश्रवणाम्भोभिः सिच्यमानं तदा तदा 
बाधमानं मनो जातम् ुच्छ्वसत्कर्कशाङ्कुरम् ॥ १०.२६८
तद्दोहदमिवासाद्य प्रियां प्रवहणे स्थिताम् 
कम्पनिःश्वासजननान् मुञ्जत्पल्लवानिव ॥ १०.२६९
समाप्तावयवो यावन् मनोभवमहातरुः 
न समाक्रम्य मृद्नाति तावद्दर्शय तामिति ॥ १०.२७०
तेनोक्तं नर्तनाचार्याव् स्पर्धेतां परस्परम् 
त्वत्प्रवीणोऽहमित्युक्तौ तौ च भूपतिना किल ॥ १०.२७१
अलं वां कलहं कृत्वा कर्मशास्त्रविदौ युवाम् 
यस्य या कुशला शिष्या स नर्तयतु तामिति ॥ १०.२७२
श्वः सुयामुनदन्तां च तस्मादर्यसुतां च नः 
नृत्यन्तीं नृपतिर्द्रष्टा तत्र द्रष्टास्थ तामिति ॥ १०.२७३
या स्वाभाविकरूपखण्डितजगद्रूपाभिमाना प्रिया शृङ्गारादिरसप्रयोगसुभगा जायेत सा कीदृशी 
इत्यध्यासितचेतसा कथमपि प्रक्रान्तया चिन्तया पर्यङ्काङ्कविवर्तिनार्ततनुना नीता त्रियामा मया ॥ १०.२७४
अथ नागरकाकारस्तदाकारसुहृद्वृतः 
संप्रस्थाप्य मनः पूर्वम् नृपास्थानमगामहम् ॥ ११.१
तत्र पुष्पकसंस्थान मञ्चस्थानं महीपतिम् 
प्रणम्य तदनुज्ञातम् मञ्चान्तरमसेविषि ॥ ११.२
रङ्गाङ्गणमथालोक्य कुशलप्रेक्षकाकुलम् 
नृत्याचार्यौ नमस्कृत्य महीपालमवोचताम् ॥ ११.३
राजन्नुपान्तनेपथ्ये भृत्ये वः समुपागते 
द्रष्टुमिच्छथ यां पूर्वम् ाज्ञापयत तामिति ॥ ११.४
सोऽब्रवीन्नृत्यगीतादि कलाशास्त्रविशारदः 
गोमुखः स च यामाह सा पूर्वं नृत्यतामिति ॥ ११.५
ताभ्यामागत्य पृष्टश्च का पूर्वं नृत्यतामिति 
स सुयामुनदन्तेति तदुपाध्यायमादिशत् ॥ ११.६
ततस्तस्यां प्रनृत्तायाम् प्रनृत्ता नृत्यवेदिनः 
रङ्गशेषस्तु निश्चेष्टः सुषुप्तावस्थां गतः ॥ ११.७
प्रत्याहृत्य ततश्चेतो ह्रियमाणं बलात्तया 
मनोनेत्राङ्गसंचारैर् नाहार्यैरचिन्तयम् ॥ ११.८
नानुगन्तुमलं रम्भा नृत्तमस्याः समेनका 
कुत एव पराजेतुम् बला बालिका प्रिया ॥ ११.९
राजहंसः पिपासान्धः प्राप्तः पङ्कजिनीं यथा 
पङ्काविलजलां पश्येत् तथाध्यासमहं प्रियाम् ॥ ११.१०
अवोचं गोमुखं चेदम् जीयमानां प्रियामहम् 
अशक्तः प्रेक्षितुं तेन रङ्गान्निर्गम्यतामिति ॥ ११.११
तेनोक्तमिच्छया गन्तुम् ागन्तुं वा न लभ्यते 
वत्सराजकुलात्तेन मुहूर्तं स्थीयतामिति ॥ ११.१२
विरतायां ततस्तस्याम् पुराणार्करुचाविव 
जीवलोकमिव ज्योत्स्ना प्रिया रङ्गमरञ्जयत् ॥ ११.१३
अपृच्छं गोमुखं चासाम् कतमा पद्मदेविका 
मुद्रिकालतिका चेति स विहस्येदमब्रवीत् ॥ ११.१४
कीर्तिकान्त्योरियं मध्ये या लक्ष्मीरिव राजते 
एषा नः स्वामिनी देवी वामतो मुद्रिकालता ॥ ११.१५
न चेयं शक्यते जेतुम् लं वः शङ्कया यतः 
दृष्टा केन शरज्ज्योत्स्ना खद्योतप्रभया जिता ॥ ११.१६
मया विजयमानेयम् नेकं नर्तकीशतम् 
दृष्टा संभावयाम्यस्यास्तेन नृत्तगुणानिति ॥ ११.१७
गोमुखाभिमुखो यावत् सावधानं शृणोम्यहम् 
तावज्जय जयेत्युच्चैर् विमुक्तः प्रेक्षकैर्ध्वनिः ॥ ११.१८
रङ्गाद्दृष्टा च निर्यान्ती बाध्यमानेव सा मया 
दैन्यवेपथुवैवर्ण्य विषादैः सहजैरिव ॥ ११.१९
ततो विसर्जितास्थानम् नमस्कृत्य महीपतिम् 
स्वमावासं व्रजामि स्म कान्ताचिन्तापुरःसरः ॥ ११.२०
गोमुखं चाब्रवं कस्मान् मामिदानीमुपेक्षसे 
न ह्यादेशमुपेक्षन्ते त्वादृशा मादृशामिति ॥ ११.२१
तेनोक्तमपरः कश्चित् प्रत्ययार्थं विसर्ज्यताम् 
श्रद्धास्यति न मे वाक्यम् विप्रलब्धा हि सा मया ॥ ११.२२
एषामन्यतमं याहि गृहीत्वेति मयोदिते 
मरुभूतिक एवात्र योग्य इत्ययमुक्तवान् ॥ ११.२३
अयं हरिशिखस्तावन् नीत्या वक्रगतिः कृतः 
अपायशतमालोक्य कदाचिज्जालमालिखेत् ॥ ११.२४
कथं कष्टतमे बालो व्यसनानां चतुष्टये 
यत्प्रधानस्त्रियस्तत्र राजपुत्रः प्रवर्त्यते ॥ ११.२५
एवमङ्गुलिभङ्गेन विचार्यालीकपण्डितः 
विहन्यादपि नः कार्यम् तस्मादेष न युज्यते ॥ ११.२६
तपन्तकोऽपि बालत्वान् मूढः शून्यमुखो यतः 
तस्मादेवंविधे कार्ये नियोगं नायमर्हति ॥ ११.२७
विक्रमैकरसत्वाच्च समर्थो मरुभूतिकः 
अभ्यस्तसाहसस्तस्माद् ेष प्रस्थाप्यतामिति ॥ ११.२८
ततस्तौ सहितौ यातौ चिरात्तु मरुभूतिकम् 
प्राप्तं हरिशिखोऽपृच्छत् किं वृत्तं भवतोरिति ॥ ११.२९
तेनोक्तमावयोस्तावद् वेशमधेन गच्छतोः 
आयात्यभिमुखी यैव सैव याति पराङ्मुखी ॥ ११.३०
भञ्जन्ती चाङ्गुलीः क्रोधाद् वदत्यारक्तलोचना 
न स्प्रष्टव्यो न संभाष्यो गोमुखः पापवानिति ॥ ११.३१
क्रुद्धदौवारिकाक्रान्त हाटकस्तम्भतोरणैः 
कक्ष्याद्वारैः प्रविष्टौ स्वः स्थानमर्यसुतास्थितम् ॥ ११.३२
तत्रैका दारिकावोचद् दारिकाः पश्यताद्भुतम् 
धूर्तेनानेन चातुर्याद् गोमयं पायसीकृतम् ॥ ११.३३
अपराधोऽयमेतावत् सर्पः प्राणहरः कृतः 
तमेव पश्यतानेन वाचालेन गुणीकृतम् ॥ ११.३४
वन्दमानो यदा कोपात् स्वामिन्या नाभिनन्दितः 
संभ्रान्तश्च विलक्षश्च तदा तामाह गोमुखः ॥ ११.३५
मन्ये निष्कारणं कोपम् देव्याः को नाम मादृशः 
सेवकः परिचित्तज्ञः स्वामिनं कोपयेदिति ॥ ११.३६
तथान्यतमया कोपात् तालवृन्तभृतोदितम् 
कथं निष्कारणो नाम किमिदं लघु कारणम् ॥ ११.३७
उत्कण्ठादर्शमिच्छन्ती कस्यापि चिरकाङ्क्षितम् 
त्वया नर्तयता कान्ता किमियं सुखमासिता ॥ ११.३८
अथ वा तद्गतं नाम स्वामी किं करणं त्वया 
पश्यन्नभिमुखं प्रीत्या स तथा विमुखीकृतः ॥ ११.३९
भवान् पश्यतु वा मा वा त्वद्विधेयो युवा जनः 
त्वमिच्छसि जयं यस्याः किमसौ न पराजिता ॥ ११.४०
ततो भियावनमितम् मुखमुन्नम्य गोमुखः 
उक्तवान् पश्यतानर्थम् दोषो भूतो गुणोऽपि नः ॥ ११.४१
यदि प्राक्स्वामिनी नृत्येत् तया राजा सुतोषितः 
कदाचिदितरां नैव पश्येद्वृत्तकुतूहलः ॥ ११.४२
तदा च गुणविद्वेषी जनो वक्ता भवेद्यथा 
पक्षपातान्नरेन्द्रेण दृष्टा मदनमञ्जुका ॥ ११.४३
इतरा यदि नृत्यन्ती तेन दृष्टा भवेत्तदा 
नोर्वशीमपि पश्येत्सः कुतो मदनमञ्जुकाम् ॥ ११.४४
प्रीत्या यश्चोन्मुखः पश्यन् कृतः स्वामी पराङ्मुखः 
मयोपायः प्रयुक्तोऽसौ कथमित्यवधीयताम् ॥ ११.४५
न सुयामुनदन्तायाः शक्यः कर्तुं पराभवः 
कृतानुकरणैः साक्षाद् भरतेनापि नृत्यता ॥ ११.४६
अर्यपुत्रे तु विमुखे युष्माभिः सा पराजिता 
सहजैरिव वैवर्ण्य विवादस्वेदवेपनैः ॥ ११.४७
तेन ब्रवीमि सेवापि याति यद्यपराधताम् 
भक्त्याराधितभर्तारः सेवका हन्त दुःस्थिताः ॥ ११.४८
अथवा सापराधोऽपि दूतः संमानमर्हति 
संदेशश्रवणात्तेन संमानयत मामिति ॥ ११.४९
अथ सात्र परावृत्य प्रसादविशदानना 
ईषद्विहसितज्योत्स्ना सलिलस्नपिताधरा ॥ ११.५०
अयि चन्द्रमुखं मा स्म गोमुखं पुरुषं वद 
न हि वत्सेश्वरासन्नाः श्रूयन्ते स्त्रीसुहृद्द्रुहः ॥ ११.५१
अनालापेन यच्चासि क्षणमायासितो मया 
तत्क्षमस्व न हि स्वास्था बाधन्ते त्वादृशामिति ॥ ११.५२
ततः सा गोमुखेनोक्ता द्रष्टुमिच्छति वः प्रियः 
संदेहश्चेदियं मुद्रा तदीया दृश्यतामिति ॥ ११.५३
तयोक्तं कुम्भकाराणाम् कोटिर्वसति वः पुरे 
कोटिः किमिति नानीता न हि ते क्षीणमृत्तिकाः ॥ ११.५४
तेनोक्तं केन वानीता मुद्रा वा मृत्तिकामयी 
न ह्यारभ्यमहाकार्याः प्रमाद्यन्ति सचेतसः ॥ ११.५५
यौगन्धरायणसुतः प्रियं मित्रं प्रियस्य वः 
स्वामिना प्रेषितः प्रीत्या दृश्यतां मरुभूतिकः ॥ ११.५६
अथ देवी नमस्कृत्य प्रीता विज्ञापिता मया 
यत्संदिशति नः स्वामी युष्मभ्यं तन्निशाम्यताम् ॥ ११.५७
प्रेरितः त्वामहं द्रष्टुम् येन लक्ष्मीमिवालसः 
क्रीडतास्मद्विधैरेष विलक्षः क्रियतामिति ॥ ११.५८
प्रस्थितायां ततो देव्याम् ाह मां पद्मदेविका 
इयं प्रसाध्यते यावत् तावदास्तां भवानिति ॥ ११.५९
देव्या सह प्रविश्यान्तर् मुहूर्तादिव सा ततः 
आह प्रकृष्टप्रमुदा प्रफुल्लनयनोत्पला ॥ ११.६०
मया कलिङ्गसेनायै तया गत्वा रुमण्वते 
तेनापि भूमिपतये वृत्तान्तोऽयं निवेदितः ॥ ११.६१
तेनोक्तं किमिहाख्येयम् तरुणो ननु दारकः 
जीवलोकसुखान्येष तस्मादनुभवत्विति ॥ ११.६२
सेयं राज्ञाभ्यनुज्ञाता गुरुणा मन्मथेन च 
इयमायाति ते पश्चाद् यातु तावद्भवानिति ॥ ११.६३
अथ प्रविश्य संभ्रान्ता प्रतीहारी न्यवेदयत् 
सयानो गोमुखः प्राह लघु श्रावय मामिति ॥ ११.६४
मयोक्तं गोमुखस्तावद् ेकाकी प्रविशत्विति 
स प्रविश्योक्तवान् द्वारे देवी किं विधृतेति माम् ॥ ११.६५
अज्ञातप्रमदासङ्गम् ाकुलीभूतमानसम् 
कुरु नागरकं तावत् त्वं मामित्यहमुक्तवान् ॥ ११.६६
तेनोक्तं युद्धवेलायाम् दम्यन्ते तुरगा इति 
यदेतद्घुष्यते लोके तदेतत्तथ्यतां गतम् ॥ ११.६७
न नागरकतां प्राप्तुम् ुपदेशेन शक्यते 
इयं हि मोक्षविद्येव प्रयोगावृत्तिसाधना ॥ ११.६८
संक्षेपतस्तु वक्ष्यामि यद्यद्देवी करिष्यति 
तत्तदेवानुकुर्यास्त्वम् दक्षो हि लभते श्रियम् ॥ ११.६९
अनुशिष्य स मामेवम् निर्यायानीय च प्रियाम् 
सुखं सुप्यास्तमित्युक्त्वा यथास्वं ससुहृद्गतः ॥ ११.७०
ततः प्रविश्य दयिता मामर्धाक्ष्णा निरैक्षत 
कृतं तथैव च मया वन्दितेन च वन्दिता ॥ ११.७१
सर्वथा यद्यदेवाहम् नया कारितस्तदा 
तदेवानुकरोमि स्म नर्तनाचार्यशिष्यवत् ॥ ११.७२
अथ बुद्ध्वानुकूलं माम् ियमन्वर्थवेदिनम् 
स्मित्वा सोत्कम्परोमाञ्चम् गाढमङ्गमपीडयत् ॥ ११.७३
ततोऽहमनपेक्ष्यैव तत्कृतानुकृतक्रमम् 
अशरीरस्य कस्यापि गतो भूतस्य वश्यताम् ॥ ११.७४
स्त्रीपुंसतामागतयोर् नभिप्रेतनिद्रयोः 
प्रदोष एव क्षणदा क्षीणा क्षणवदावयोः ॥ ११.७५
प्रातः प्रवहणेनैव प्रियामादाय गोमुखः 
मातुरेवानयद्गेहम् मन्मानसपुरःसराम् ॥ ११.७६
वर्धमानरतेरेवम् तियातेषु केषुचित् 
दिनेषु मम संप्राप्तः सेनानीरिदमब्रवीत् ॥ ११.७७
अद्याष्टासु प्रयातेषु मुहूर्तेषु प्रवक्ष्यति 
मौहूर्तानुमतो राजा रात्रेः शान्तिपुरःसरम् ॥ ११.७८
तारयिष्यामि यमुनाम् हं यात्रागतं जनम् 
युष्माभिरपि कर्तव्यम् यत्तदाज्ञाप्यतामिति ॥ ११.७९
मयोक्तं गोमुखो गत्वा युष्मान् विज्ञापयिष्यति 
इति तस्मिन्नते मह्यम् गोमुखेन निवेदितम् ॥ ११.८०
अध सकामुकगणः श्वो गन्ता गणिकागणः 
तेनैव सहिता यूयम् गन्तारः शनकैरिति ॥ ११.८१
गोमुखेन तु वृत्तान्ते कथितेऽस्मिन् रुमण्वते 
प्रतिष्ठे ससुहृत्प्रातः पृष्ठतो जनसंहतेः ॥ ११.८२
तच्च क्रीडागृहं प्राप्य कल्पितं यमुनातटे 
दिवसं गमयामि स्म तं त्रियामामुखोत्सुकः ॥ ११.८३
गोमुखानीतया सार्धम् ासित्वा कान्तया सह 
निशायां यातकल्पायाम् पश्यं रुदतीमिमाम् ॥ ११.८४
किमेतदिति पृष्टा च मया संभ्रान्तचेतसा 
यदा नोक्तवती किंचित् तदान्या दारिकाब्रवीत् ॥ ११.८५
अपैति गुणवत्सङ्गाद् दोषो दोषवतां किल 
गणिकाशब्ददोषस्तु नैनामद्यापि मुञ्चति ॥ ११.८६
काशिराजस्य या कन्या वृता तुभ्यं पुरोधसा 
तस्याश्चामरधारिण्या भवितव्यं किलानया ॥ ११.८७
सेयमुत्प्रेक्ष्य तद्दुःखम् दारुणं मरणादपि 
विषपानकृतोत्साहा हातुमिच्छत्यसूनिति ॥ ११.८८
मयोक्तमहमप्यङ्गम् त्वद्वियोगरुजातुरम् 
नित्योत्क्षपितमक्षीबम् त्यक्त्वा स्थास्याम्यवेदनः ॥ ११.८९
इत्यस्मिन्नेव समये प्राप्ता हरिशिखादयः 
वृत्तान्तमेवमाकर्ण्य भीषणं सभियोऽभवन् ॥ ११.९०
ततः संभाष्य सुहृदाव् वोचन्मरुभूतिकः 
वयमेव व्.इसं पूर्वम् पिबामः कल्प्यतामिति ॥ ११.९१
ततो हरिशिखेनोक्तम् क्वासौ संप्रति गोमुखः 
यो हि मूलमनर्थस्य स तावत्पाय्यतामिति ॥ ११.९२
तेन गोमुखमाह्वातुम् प्रहितागत्य दारिका 
अब्रवीद्गोमुखो वक्ति किं मयातः प्रयोजनम् ॥ ११.९३
दीर्घजीवितनामानम् ध्यायं चिरविस्मृतम् 
अहमध्येतुमारभ्दो वैद्याद्प्राणप्रदादिति ॥ ११.९४
ततो हरिशिखेनोक्तः क्रुद्धेन मरुभूतिकः 
प्रेर्यमाणं गलाष्ट्राभिः शीघ्रमानय तं शठम् ॥ ११.९५
[थे अर्रिवलोf गोमुख अन्द्थे बेगिन्निन्गोf हरिशिखश्स्पेएछिस्मिस्सिन्ग्] ॥ ११.९६
यस्त्वया घटितोऽनर्थः स्वामिनो जीवितः सुखम् 
स्वामिन्या सह संयोगः सोऽयमेवं विजृम्भते ॥ ११.९७
सोऽब्रवीत्सोऽयमायातो वादः संप्रति सत्यताम् 
ज्वरिष्यामीति संचिन्त्य मण्डं पिबति मुण्डितः ॥ ११.९८
स कालस्तावदायातु स्वामिनी यद्विशङ्किता 
तत्रैव विद्याम न्यञ्चो पास्यामस्त्यज्यतां त्वरा ॥ ११.९९
अथ वालं प्रलापेन महीपालं तपन्तकः 
विज्ञापयतु तेनास्य दत्तः पूर्वमयं वरः ॥ ११.१००
अप्रसङ्गेऽपि भवता कार्या विज्ञापिना मयि 
सिद्धिं यास्यति चावश्यम् मा स्म शङ्कां करोदिति ॥ ११.१०१
इतीमामनुकूलाभिर् वाग्भिराश्यास्य गोमुखः 
मातुरेवानयन्मूलम् प्राविशाम ततः पुरीम् ॥ ११.१०२
कुमारवटकास्थेन मयानूक्तस्तपन्तकः 
गोमुखेन यदाख्यातम् तत्कार्यं साध्यतामिति ॥ ११.१०३
तपन्तकस्तु सास्फोटम् िदं सिद्धिमिति ब्रुवन् 
गत्वा राजकुलं तस्माद् ागत्येदमभाषत ॥ ११.१०४
राजपादैरहं पृष्टस्तात किं क्रियतामिति 
शालीनेन मयाप्युक्तम् मोदको दीयतामिति ॥ ११.१०५
एवं मालाफलादीनि निःसाराणि तपन्तकः 
याचते स्म प्रहीणत्वाद् गत्वा गत्वा महीपतिम् ॥ ११.१०६
इति सशरीरया क्षणमिव क्षणदाः क्षपयन् सह विशरीरया दयितया विरसान् दिवसान् 
दिनरजनीविहारविपरीतमहं चरितै रथचरणाह्वयस्य चरितानि विडम्बितवान् ॥ ११.१०७
अथ मां कृतकर्तव्यम् सुखासीनमहर्मुखे 
वादी जित इवाच्छायस्त्रपया गोमुखोऽब्रवीत् ॥ १२.१
अहमर्यसुतां नीत्वा गृहं स्वगृहमागतः 
ततोऽपि वन्दितुं देव्यौ नरेन्द्रान्तःपुरं गतः ॥ १२.२
वन्दिता च विहस्याह देवी पद्मावती यथा 
किंकारणं वधूरद्य नास्मानायाति वन्दितुम् ॥ १२.३
भ्रात्रा ते किं न मुक्तैव न वाद्यापि विबुध्यते 
कोपिता वा भवेद्भर्त्रा शिष्टा दुश्चरितैरिति ॥ १२.४
अथागथतोरस्का क्रन्दन्ती पद्मदेविका 
नास्ति नः स्वामिनीत्युक्त्वा देव्योर्निपतिता पुरः ॥ १२.५
ततो देव्यौ ततः शेषम् शेषमवरोधनम् 
राजा च श्रुतवृत्तान्तः सास्थानो धैर्यमत्यजत् ॥ १२.६
ततः प्राप्याचिरात्संज्ञाम् मागध्या पद्मदेविका 
कथं जानासि नास्तीति पृष्टाचष्ट निशाम्यताम् ॥ १२.७
यथैव गोमुखेनासौ स्वमावासं प्रवेशिता 
तथैव कगिति घ्रातो गन्धोऽस्माभिरमानुषः ॥ १२.८
अकस्माच्च क्षणं निद्राम् गच्छामः प्रतिबुध्य च 
शून्यामीक्षामहे शय्याम् श्रीकां नलिनीमिव ॥ १२.९
ततो हा हेति विक्रुष्य समूर्छाः क्षणमास्महे 
न क्वचिच्च विचिन्वत्यः पश्यामः स्वामिनीमिति ॥ १२.१०
कलिङ्गसेनया त्वत्र शोकगद्गदयोदितम् 
इदं तदागतं मन्य दुर्विद्याधरचेष्टितम् ॥ १२.११
बालिकामहमादाय पूर्वं मदनमञ्चुकाम् 
हर्म्याग्रे क्रीडयामि स्म चन्द्रिकासङ्गशीतले ॥ १२.१२
एहि विद्याधरा३ एहि गृहाणेमां सुरूपिकाम् 
एकामेव मया लब्धाम् सुतां दुर्लभिकामिति ॥ १२.१३
ततश्चर्मासिकेयूर हारादिकरभासुरः 
अवातरद्दिवः कोऽपि दिव्यगन्धस्रगम्बरः ॥ १२.१४
दूरादेव च मां भीताम् मा भैषीरिति सान्त्वयन् 
गम्भीरध्वनिवित्रस्त तनयामिदमब्रवीत् ॥ १२.१५
यदि मह्यमियं दत्ता सत्येन तनया त्वया 
ततो मुञ्च नयाम्येनाम् न्यासभूता हि कन्यका ॥ १२.१६
नाम्ना मानसवेगोऽहम् विद्याधरगणाधिपः 
सर्वविज्ञेयविज्ञान मनोज्वलितधीरिति ॥ १२.१७
अनिच्छन्ती ततस्तस्य संनिधौ चिरमासितुम् 
प्रयत्नाद्धैर्यमाधाय प्रगल्भेव तमब्रवम् ॥ १२.१८
अर्हत्यवश्यमेवेयम् ीदृशी त्वादृशं पतिम् 
न पुनर्दीयते तावद् बालिका शैशवादिति ॥ १२.१९
अथ मामभिवाद्यासाव् ुल्कासंघातभासुरः 
दृश्यमानो महावेगः क्षणेनान्तर्हितोऽभवत् ॥ १२.२०
तेन ब्रवीमि तेनाद्य तत्स्मृत्वा क्षुद्रबुद्धिना 
विद्याधराधमेनासौ नीता यदि भवेदिति ॥ १२.२१
सर्वथा दृश्यते नेह देवी मदनमञ्जुका 
यदत्रानन्तरं न्याय्यम् तदनुष्ठीयतामिति ॥ १२.२२
ततः समुत्पतन्नेव शोकः क्रोधेन मामकः 
प्रेरितः पवनेनेव प्रबलेन बलाहकः ॥ १२.२३
स्त्रीतस्कर दुराचार मूढ मानसवेगक 
तिष्ठ तिष्ठ क्व यासीति प्रालपं गगनोन्मुखः ॥ १२.२४
युगपत्क्रोधशोकाभ्याम् शोषितोऽहं क्रमेण च 
यथानिलतुषाराभ्याम् शिशिरे कमलाकरः ॥ १२.२५
गोमुखस्तु नृपाहुतः प्रत्यागत्येदमब्रवीत् 
किमेतदिति पृष्टेन वृत्तान्तोऽयं मयोदितः ॥ १२.२६
ततः संभ्रमविस्रस्तम् ाकर्षन्नुत्तराम्बरम् 
विषादाकुलितो राजा प्रस्थितो युष्मदन्तिकम् ॥ १२.२७
अन्तरे च रुमण्वन्तम् ाह केयं प्रमादिता 
सर्वथा ख्यापितं लोकैर् भवतां नीतिकौशलम् ॥ १२.२८
युक्तं तदा यदालोच्य महत्सीदत्प्रयोजनम् 
विप्रलब्धोऽस्मि युष्माभिर् देव्या वासवदत्तया ॥ १२.२९
अधुना ध्रियमाणेऽपि समर्थसचिवे मयि 
अपनीता वधूः कस्माद् बालान्मम सुतादिति ॥ १२.३०
स तमाह निवर्तध्वम् लं तत्र गतेन वः 
युष्मान् दृष्ट्वा हि स शिशुः प्राणानपि परित्यजेत् ॥ १२.३१
आज्ञापयथ मां यच्च यच्च विज्ञापयामि वः 
आसीनानासने तेन निवृत्य स्थीयतामिति ॥ १२.३२
उपविष्टाय चाचष्ट स्फुटं दिव्येन सा हृता 
अनाथापि न वः काचित् केनचित्परिभूयते ॥ १२.३३
यावदन्तःपुराटव्यौ यावच्च गृहपक्षिणः 
नास्त्यसौ यो न चास्माभिर् ीक्षितश्चारचक्षुषा ॥ १२.३४
आकाशे तु न मे प्रज्ञा क्रमते दिव्यगोचरे 
तेन विद्याधरेणासौ हृतेति हृदये मम ॥ १२.३५
अथ वा भवतूद्याने युवराजः परीक्षताम् 
कदाचित्कुपिता भर्त्रे तत्रासीत वधूरिति ॥ १२.३६
कुपितानां हि भर्तृभ्यः श्रूयन्ते कुलयोषिताम् 
साधुभिः कथ्यमानानि पञ्च स्थानानि तद्यथा ॥ १२.३७
श्वश्रूभ्रातृननान्दृणाम् भर्तृमित्रस्य वा गृहम् 
दुष्टसंचारशून्यानि मन्दिरोपवनानि वा ॥ १२.३८
अत्रान्तरे कथितवान् ाख्यानं मरुभूतिकः 
प्रस्तावे यन्मया पूर्वम् श्रुतं तदवधीयताम् ॥ १२.३९
अष्टावक्रस्य दुहिता सावित्री नाम कन्यका 
आसीद्या चरिताकारैः सावित्रीमतिरिच्यते ॥ १२.४०
अष्टावक्रमयाचिष्ट कदाचिदृषिरङ्गिराः 
ब्रह्मन्नकृतदारोऽस्मि सुता मे दीयतामिति ॥ १२.४१
सोऽब्रवीद्भवतः कोऽन्यस्त्रैलोक्येऽपि वरो वरः 
किं तु दत्तेयमन्यस्मै क्षमतां भगवानिति ॥ १२.४२
तस्य भ्राता वृषो नाम स चाङ्गिरसमब्रवीत् 
अमृता नाम दुहिता मम सा गृह्यतामिति ॥ १२.४३
परिणीय तु तां कन्याम् मृताममृतोपमाम् 
आत्मानमङ्गिरा मेने पीतामृतमिवामृतम् ॥ १२.४४
सा कदाचित्कथंचित्तम् कारणेऽल्पेऽपि पीडिता 
उपालब्धवती नाथम् ृषिपुत्रस्य वल्लभा ॥ १२.४५
चक्षूरक्तेन भवता सावित्री स्वयमर्थिता 
अहं त्वनिच्छते तुभ्यम् पित्रा दत्ता बलादिति ॥ १२.४६
नानाविधैः स शपथैर् मृतां परिसन्त्वयन् 
कंचिदभ्यनयत्कालम् ेकदास्तंगते रवौ ॥ १२.४७
पश्चात्सन्ध्यामुपासीनम् ासीनं मौनधारिणम् 
अपृच्छदमृतागत्य किं ध्यायति भवानिति ॥ १२.४८
तेन वन्दितसंध्येन चिरादुक्तं ननु प्रिये 
देवीं विहाय सावित्रीम् किमन्यच्चिन्तयाम्यहम् ॥ १२.४९
अथ सा श्रुतमित्युक्त्वा स्वस्मिन्नाश्रमपादपे 
देवताभ्यो नमस्कृत्य शरीरमुदलम्बयत् ॥ १२.५०
आकृष्टकण्ठपाशा च पुरः प्रैक्षत देवताम् 
विद्युत्पिङ्गजटाभाराम् साक्षमालाकमण्डलुम् ॥ १२.५१
ततो दन्तप्रभाजाल प्रभासिततपोवना 
देवतावोचदमृताम् मृतेनेव सिञ्चती ॥ १२.५२
पुत्रि मा स्म त्यज प्राणान् दुस्त्यजान् धर्मसाधनान् 
स्त्रैणमज्ञानमाश्रित्य संतुष्टो हि पतिस्त्वया ॥ १२.५३
नाष्टावक्रस्य दुहिता सावित्री तेन चिन्तिता 
किं त्वहं ब्रह्मरुद्र ादिसप्तलोकनमस्कृता ॥ १२.५४
सर्वथा मत्प्रसादात्ते पुत्रि पुत्रो भविष्यति 
बलेन तपसा यस्य न समानो भविष्यति ॥ १२.५५
इति दत्त्वा वरं तस्यै सावित्री दिवमाश्रयत् 
अमृतापि गताशङ्का भर्त्रा सह समेयुषी ॥ १२.५६
तेन ब्रवीमि कुपिता कदाचिदमृतेव सा 
उद्यानं प्रविशेत्त्तत्र स्वयमन्विष्यतामिति ॥ १२.५७
अथाहं शिबिकारूढः प्रस्थितो वेशमस्मृतिः 
चक्षुश्चेतोहराकाराः पश्यन् वेश्याः समूहशः ॥ १२.५८
आसीच्च मम देवीभ्याम् प्रयोगोऽयमनुष्ठितः 
अपि नामास्य कस्यांचित् स्त्रियां भावो भवेदिति ॥ १२.५९
तदायं मोहसंकल्पो न हि संकल्पजन्मनः 
रतेरन्यासु संकल्पः प्रमदासु प्रवर्तते ॥ १२.६०
ततः संकल्पयन्नेवम् चन्द्रिकमिवाम्बरम् 
कान्तामातुर्गृहं कान्तम् कान्ताशून्यमुपागमम् ॥ १२.६१
प्रकाशानप्रकाशांश्च प्रदेशान् बहुशो बहून् 
अन्विष्यन्तो भ्रमाम स्म न चापश्याम तत्र ताम् ॥ १२.६२
गोमुखोद्दिष्टमार्गश्च प्रविश्य गृहकाननम् 
पृच्छामि स्म प्रियावार्त्ताम् साक्षिशाखामृगाण्डजान् ॥ १२.६३
केभ्यश्चित्कुपितः शापान् केभ्यश्चिद्वितरन् करान् 
विडम्बयन्नशास्त्रज्ञम् ित्युत्कटरसं नटम् ॥ १२.६४
अथोपगम्य त्वरितः प्रहृष्टो मरुभूतिकः 
अर्यपुत्रार्यदुहिता मया दृष्टेत्यभाषत ॥ १२.६५
ततस्तस्य परामृज्य पाणिना विकसन्मुखम् 
अपि सत्यमिदं सौम्य स्यात्क्रीडेत्यहमब्रवम् ॥ १२.६६
सोऽब्रवीत्सत्यमप्येतत् क्रीडा यैषातिहर्षजा 
असत्ये ह्यत्र या क्रीडा तदुन्मत्तविजृम्भितम् ॥ १२.६७
अथ वालं विमर्शेन महाभ्युदयवैरिणा 
त्वरितं गम्यतां यस्मान् नार्तः कालमुदीक्षते ॥ १२.६८
पश्यामि स्म ततो गच्छन्न् शोकशिशुमग्रतः 
रक्तं कुसुमसंघातम् यमाभूमिपल्लवम् ॥ १२.६९
अकाले किमशोकस्य कुसुमानीति चिन्तयन् 
तस्य स्कन्धे ह्रियालीनम् पश्यं प्राणदायिनीम् ॥ १२.७०
आसीच्च मम किं चित्रम् यत्पादस्पर्शदोहदः 
सद्यः कुसुमितोऽशोकः प्राप्य सर्वाङ्गसंगतिम् ॥ १२.७१
इदमत्र महत्चित्रम् यदालोकितमेतया 
वनदेवतयोद्यानम् सकलं न विजृम्भितम् ॥ १२.७२
सर्वथाचेतना वृक्षाः कान्ताया दर्शने सति 
सुभगे निर्विकारत्वाद् ङ्गारतुषभस्मवत् ॥ १२.७३
अथालिङ्गितुमारब्धः सानुरागमहं च ताम् 
तया चाङ्गानि संहृत्य मा तावदिति वारितः ॥ १२.७४
ततः प्रसरभङ्गेन विलक्षमुपलक्ष्य माम् 
साब्रवीदपरोधोऽयम् र्यपुत्रेण मृष्यताम् ॥ १२.७५
आराधितवती यक्षम् हं कन्या सती यथा 
अर्यपुत्रस्य भूयासम् दयिता परिचारिका ॥ १२.७६
तुभ्यं कार्ये च संसिद्धे शमीलाजसुगन्धिना 
पानं हस्तेन दास्यामि प्रसीदतु भवानिति ॥ १२.७७
स च तस्य प्रसादान्मे यातः सिद्धिं मनोरथः 
आयाचितं तु यक्षाय न मया प्रतियाचितम् ॥ १२.७८
तेनाहं पानशौण्डेन नीता धनपतेः सभाम् 
वृत्तान्तः कथितश्चायम् थोक्तो धनदेन सः ॥ १२.७९
आयाचितमियं तुभ्यम् चिरेणैव दास्यति 
नीत्वा समर्पय क्षिप्रम् दारकाय वधूमिति ॥ १२.८०
तेन चाहमिहानीता गगनागमनाच्च मे 
शरीरं परुषीभूतम् वारिता स्थ ततो मया ॥ १२.८१
[थे fइर्स्थल्f ओf थे वेर्से इस्मिस्सिन्ग्] 
तस्मै यक्षाय युष्माभिः स मे संपाद्यतामिति ॥ १२.८२
अथास्यै गनिकाध्यक्षो राजादेशं न्यवेदयत् 
अद्यारभ्य कुलस्त्रीत्वम् भवतीनां भवत्विति ॥ १२.८३
तं चाकर्ण्य महामनोरथमिदं पूर्णं चिरात्काङ्क्षितम् नैव प्रीतिविकासिहारिहसितं धत्ते स्म कान्तामुखम् 
याच्ञावृत्तिकदर्थितैर्बहुभिरप्याप्तैर्न हि प्रार्थकाः प्रीतिं यान्ति तथा यथा तनुभिरप्यर्थैः सुखाभ्यागतैः ॥ १२.८४
ततो दिवसमासित्वा कान्तामातुरहं गृहे 
प्रियां नववधूवेषाम् प्रदोषे परिणीतवान् ॥ १३.१
प्रसादादर्यपादानाम् कुलस्त्रीत्वमुपागताम् 
तामादाय स्वमावासम् प्रवृत्तोत्सवमागमम् ॥ १३.२
तत्र सा सधनाध्यक्षम् तं यक्षं कुसुमादिभिः 
अभ्यर्च्य पानदानेन सुदुष्तोषमतोषयत् ॥ १३.३
पद्मरागमयीं शुक्तिम् पद्मरागद्रवत्विषः 
आदाय मधुनः पूर्णाम् ततो मामब्रवीत्प्रिया ॥ १३.४
मङ्गलानां प्रधानत्वात् कार्यसंसिद्धिदायिनी 
एषा धनपतेः शेषा स्वादुरास्वाद्यतामिति ॥ १३.५
मयोक्तमननुज्ञातस्तातपादैर्गुणानपि 
नाहं सेवितुमिच्छामि किं पुनर्व्यसनं महत् ॥ १३.६
ततः सा दृढसंरम्भा शपथैरव्यतिक्रमैः 
चिरान्निरुत्तरीकृत्य मामनिच्छुमपाययत् ॥ १३.७
पीतैकमधुशुक्तिं च मां सापृच्छत्कृतस्मिता 
किमास्वादमिदं पानम् िति प्रत्यब्रवं ततः ॥ १३.८
आपाने मधुरास्वादम् नुस्वादे तु तिक्तकम् 
क्षये कषायकटुकम् वच्छेदे मनागिति ॥ १३.९
साब्रवीद्व्यक्तमद्यापि न जानीथ रसं पुनः 
पीयतामिति पीतं च पुनस्तद्वचनाद्मया ॥ १३.१०
इदं कीदृशमित्यस्यै पृच्छत्यै कथितं मया 
किमर्थमपि मे चित्तम् गतमस्वस्थतामिति ॥ १३.११
तयोक्तमपराप्येका शुक्तिरास्वाद्यतां ततः 
गमिष्यत्यचिरादेव चित्तं ते स्वस्थतामिति ॥ १३.१२
तस्यामपि च पीतायाम् पश्यं वेगवद्भ्रमान् 
तरुप्रासादशैलादीन् स्थावरानपि जङ्गमान् ॥ १३.१३
यथा चाहं तयोपायैर् ग्राम्यैः शपथादिभिः 
अनिच्छन् पायितः पानम् तथा तामप्यपाययम् ॥ १३.१४
बलवद्भ्यामथाक्रम्य मदेन मदनेन च 
यदेव रुचितं ताभ्याम् तत्तैवास्मि प्रवर्तितः ॥ १३.१५
यः संतोषयितुं यक्षम् विवाहः कृत्रिमः कृतः 
तेन कृत्रिममेवासौ कन्यात्वं प्रतिपादिता ॥ १३.१६
ततः प्रातरुपागम्य मधुगन्धाधिवासितम् 
घ्रात्वा हरिशिखो वेश्म संभ्रान्तमतिरुक्तवान् ॥ १३.१७
अपूर्व इव गन्धोऽयम् र्यपुत्र विभाव्यते 
मन्येऽर्यपुत्रया यूयम् निच्छाः पायिता इति ॥ १३.१८
स मयोक्तः सखे सख्या तवाहं पायितो बलात् 
भवतापि रुचौ सत्याम् स्थीयतां पीयतामिति ॥ १३.१९
सोऽब्रवीद्व्यसनग्राम ग्रामण्यं भवतामपि 
पानं साधु न पश्यामि किं पुनर्मन्त्रिणामिति ॥ १३.२०
मयोक्तमर्यपादेषु समित्रेषु समाशतम् 
पालयत्सु किमस्माकम् ात्मभिर्वञ्चितैरिति ॥ १३.२१
तेनोक्तं मन्त्रिसचिवैर् विज्ञाप्यं कार्यमागतम् 
अनुष्ठाने पुनस्तस्य स्वातन्त्र्यं स्वामिनामिति ॥ १३.२२
तं पिबन्तं सहावाभ्याम् ालोक्य मरुभूतिकः 
निःशङ्कः पातुमारब्धस्तं च दृष्ट्वा तपन्तकः ॥ १३.२३
राजमानस्ततो रक्तैर् ङ्गरागस्रगम्बरैः 
पुनरुक्तप्रियालापो मामवन्दत गोमुखः ॥ १३.२४
तमत्यासन्नमासीनम् तिमात्रप्रियंवदम् 
पादौ संवाहयन्तं मे क्रुद्धो हरिशिखोऽब्रवीत् ॥ १३.२५
उन्मत्त किमसंबद्धम् भाषमाणः पुरः प्रभोः 
उद्वेजयसि भर्तारम् पसृत्यास्यतामिति ॥ १३.२६
तेनोक्तं मूर्ख नैवेदम् मदसामर्थ्यजृम्भितम् 
स्वामिनो निःसपत्नौ तु पादाविच्छामि सेवितुम् ॥ १३.२७
यदा तूभयवैतर्द्ध भर्तृमूर्धभिरर्चितौ 
भविष्यतस्तदास्माकम् ससपत्नौ भविष्यतः ॥ १३.२८
वैतर्द्धनामग्रहणात् ततो मदनमञ्जुका 
स्मितसंदर्शितप्रीतिर् ब्रवीत्साश्रुलोचना ॥ १३.२९
अहो चातुर्यमाधुर्य प्रधानगुणभूषणाः 
आलापा निर्गताः सौम्याद् गोमुखस्य मुखादिति ॥ १३.३०
मयोक्तं भण पश्यामस्त्वया कस्माच्चिरं स्थितम् 
को वा तवेदमाकारम् ुज्ज्वलं कृतवानिति ॥ १३.३१
तेनोक्तं वयमाहूय मागध्या राजसंनिधौ 
आज्ञापितास्तव भ्रात्रा पानमासेवितं निशि ॥ १३.३२
तेन पानगृहात्पानम् स्वाद्यमानं स्वदेत यत् 
स्वयमास्वाद्य तद्भ्रात्रे त्वया प्रस्थाप्यतामिति ॥ १३.३३
सोऽहं देवीद्वयेनापि मण्डयित्वा स्वपाणिभिः 
पानागाराय गमितः पानाध्यक्षपुरःसरः ॥ १३.३४
तत्र चास्वादयन्नेव तत्तत्पानं मनाङ्मनाक् 
मत्तोऽहं प्रेषयामि स्म युष्मभ्यमपि संततम् ॥ १३.३५
तस्मात्पिबत निःशङ्काः कापिशायनमासवम् 
अनुज्नाताः सहामात्यैर् गुरुभिर्मुदितैरिति ॥ १३.३६
सेवमानस्ततः पानम् सकान्तामित्रमण्डलः 
दिवसान् गमयामि स्म प्रहृष्टपरिचारकः ॥ १३.३७
कदाचिदेकपर्यङ्क स्थिता मदनमञ्जुका 
युष्माभिः सुखसुप्ताहम् न द्रष्टव्येत्यभाषत ॥ १३.३८
मम त्वासीत्किमित्येषा निवारयति मामिति 
यत्सत्यं सुतरां चेतः कुतूहलतरङ्गितम् ॥ १३.३९
कदाचिदर्धरात्रेऽहम् स्थावराकारजङ्गमे 
पाने परिणतिं याति प्रतिबुद्धः पिपासितः ॥ १३.४०
ततः परिजनं दृष्ट्वा प्रसुप्तमभवन्मम 
न युक्तं सुखसुप्तस्य शत्रोरपि निबोधनम् ॥ १३.४१
भार्या पुनः शरीरार्धम् तो मदनमञ्जुकाम् 
प्रतिबोध्य जलं याचे तद्धि मे न विरूप्यते ॥ १३.४२
इति निर्धार्य तस्यां च मया दृष्टिर्निपातिता 
यावदन्यैव सा कापि नारीरूपैव चन्द्रिका ॥ १३.४३
आसीच्च मम किं यक्षी किं गन्धर्वी किमप्सराः 
मानुषी स्यात्कुलस्त्री स्याद् गणिका स्यादियं न हि ॥ १३.४४
यस्मादन्यतमाप्यासाम् लक्षणैर्नोपपद्यते 
तस्माद्विद्याधरी प्राप्ता कापि केनापि हेतुना ॥ १३.४५
इति निर्णीय निपुणम् करिणीतालुकोमलौ 
गाढं संवाहयामि स्म तस्याश्चरणपल्लवौ ॥ १३.४६
सा तु संत्यीजता निद्राम् सद्यश्चरणपीडया 
मामालोक्य तथाभूतम् भीता भूमावुपाविशत् ॥ १३.४७
अब्रवीच्च न कर्तव्यम् र्यपुत्रेण साहसम् 
त्वादृशामनुकम्प्यो हि बलिनां प्रमदाजनः ॥ १३.४८
ततः श्रूत्वेति यत्सत्यम् ात्मन्येवास्मि लज्जितः 
एवं कारिणमप्येषा संभावयति मामिति ॥ १३.४९
सा मां लज्जितमालोक्य जानुसंनिहिताननम् 
लज्जामपहरन्तीव त्वरितेदमभाषत ॥ १३.५०
श्रूयतां चाप्रियं सा ते प्रिया मदनमञ्जुका 
त्वद्गुणस्मरणव्यग्रा नयते दिवसानिति ॥ १३.५१
आसीन्मे मनसि हृता न सा मृता सा या दृष्टेर्व्रजति न गोचरं प्रिया मे 
ज्योत्स्ना हि स्फुटधवलापि कौमुदीन्दोर् न्धानां बहलतमोमलीमसैव ॥ १३.५२
ततस्तामब्रवं भीरु त्वमेव हि मम प्रिया 
तथापि तु विनोदेन तिष्ठामः कथ्यतामिति ॥ १४.१
ग्रहीतव्यानि नामानि गुरुदेवद्विजन्मनाम् 
यस्मात्तेन विशुद्ध्यर्थम् स्वानमाचरितं तया ॥ १४.२
अस्ति मेरुगिरिप्रांशुर् ाषाढो नाम पर्वतः 
शूरपण्डितवित्ताढ्य विद्याधरकुलालयः ॥ १४.३
तत्र विद्याधरस्वामी वेदवान् वेगवानिति 
यः कुबेराधिकस्वोऽपि निःस्व एव दिनात्यये ॥ १४.४
तस्यापि पृथिवी नाम महिषी प्रांशुवंशजा 
तृणाय मन्यते स्थैर्याद् या देवीं पृथिवीमपि ॥ १४.५
तौ च पुत्रमविन्दन्तौ चिरं दुःखमतिष्ठताम् 
प्रौढाया इव कन्यायाः पितरौ सदृशं वरम् ॥ १४.६
तौ मनःपुत्रिका नाम कुलविद्यां सुतार्थिनौ 
आराधयितुमारब्धौ तया चोक्तं प्रसन्नया ॥ १४.७
सर्वविद्याधरोत्कृष्ट विद्याधरपराक्रमः 
भविता भवतोः पुत्रः पुत्रकौ दुःखमुज्झतम् ॥ १४.८
एका च दुहिता यस्याः कलाशाली भविष्यति 
शूरः साङ्ग इवानङ्गो विद्याधरपतिः पतिः ॥ १४.९
काले क्वचिदतीते च प्रसूता पृथिवी सुतम् 
त्रिवर्गमक्षतं देवी पृथिवीव सुरक्षिता ॥ १४.१०
मनःपुत्रिकया दत्तः स यस्मात्कुलविद्यया 
तस्मान्मानसवेगाख्यः पुत्रः पित्रा प्रसाधितः ॥ १४.११
संवत्सरत्रयेऽतीते  जाताया दुहितुः कृतम् 
नाम वेगवतात्मीयम् सौ वेगवती ततः ॥ १४.१२
लब्धेष्टतनयौ तौ च मोदमानावहर्निशम् 
नीतवन्तौ चिरं कालम् ेकाहर्निशसंमितम् ॥ १४.१३
वेगवानेकदा स्नातः प्रीणिताग्निसुरद्विजः 
भद्रासनस्थमात्मानम् ददर्श आदर्शमण्डले ॥ १४.१४
अथ हंसमिवासीनम् ञ्जनाचलमूर्धनि 
मृणालधवलं केशम् दृष्टवानात्ममूर्धनि ॥ १४.१५
ततो भद्रासनं त्यक्त्वा वसुधास्थण्डिले स्थितः 
पृष्टो मानसवेगेन किमेतदिति वेगवान् ॥ १४.१६
तेनोक्तं पलितं दृष्ट्वा मनःपुत्रिकवंशजाः 
तपांसि वा निषेवन्ते वेदान्तविहितानि वा ॥ १४.१७
तत्प्रजाः पालयेः पुत्र प्रजास्त्वां पालयन्तु च 
पालितैर्हि मृगेन्द्रोऽपि काननैरेव पाल्यते ॥ १४.१८
अथ मानसवेगेन क्रोशन्तीषु प्रजासु च 
राजा मन्दसुखोत्कण्ठः प्रतियातस्तपोवनम् ॥ १४.१९
भर्त्रा निवर्त्यमानापि वचोभिः सोपपत्तिभिः 
न निवृत्ता यदा देवी तदोपायं प्रयुक्तवान् ॥ १४.२०
अद्यैवाहं च्युतो राज्याद् द्यैवेयं पतिव्रता 
न मे संपादयत्याज्ञाम् हो धर्मः सतामिति ॥ १४.२१
ततो ह्रीता च भीता च साश्रुश्रेणिः सवेपथुः 
पादयोः पतिता पत्युर् व्यज्ञापयदसौ शनैः ॥ १४.२२
यदा तर्हि मया यूयम् पावयन्तस्तपोवनम् 
उपास्याः पावनतमम् स कालः कथ्यतामिति ॥ १४.२३
सोऽब्रवीद्दुर्लभं पुत्रम् स्थिरसिंहासनास्थितम् 
भर्तारं वेगवत्याश्च दृष्ट्वा द्रष्टासि मामिति ॥ १४.२४
एवं चैव च कल्याणि पिता विज्ञाप्यतामिति 
उक्ता वेगवती मात्रा पितरं प्रणताब्रवीत् ॥ १४.२५
तात त्वयि वनं याते को मे दास्यति मोदकान् 
कल्पवृक्षप्रसूतानि फलानि कुसुमानि वा ॥ १४.२६
तेनोक्तं येन येनार्थो दुर्लभेनापि केनचित् 
तत्तन्मानसवेगस्ते भ्राता दातास्यतामिति ॥ १४.२७
इति राज्यकलत्रमित्रपुत्रान् गृहधामं च तृणाय मन्यमानः 
गुरुसत्त्वरजस्तमःकलङ्काम् प्रकृतिं हातुमगाद्वनं नरेन्द्रः ॥ १४.२८
श्रियं मानसवेगोऽपि कदलीदलचञ्चलाम् 
शक्तित्रयप्रयोगज्ञः कृतवानचलाचलाम् ॥ १४.२९
अथ याते क्वचित्काले मातङ्गाधिपतेः सुता 
आषाढं वायुमुक्तेति सखीपरिवृतागमत् ॥ १४.३०
सा स्म वेगवतीमाह राजपुत्रि किमास्यते 
उत्तिष्ठाकाशमार्गेण गच्छामो मलयाचलम् ॥ १४.३१
शृङ्गकुञ्जनितम्बेषु तस्य रम्येषु रम्यताम् 
नेत्रापिधानिकाख्यान पुत्रिकाकन्दुकैरिति ॥ १४.३२
तयोक्तं नास्ति मे शक्तिर् गन्तुमाकाशवर्त्मना 
अलब्धकुलविद्यायाः सखि तन्मृष्यतामिति ॥ १४.३३
उपहस्य ततस्तास्ताम् ुच्चैस्ताडितपाणयः 
आधताम्बरपक्षाः खम् हंसकन्या इवास्थिताः ॥ १४.३४
भ्रातुरन्तिकमायाता सावेगा वेगवत्यपि 
तेन चोक्ताङ्कमारोप्य मातः किं दीयतामिति ॥ १४.३५
तयोक्तं देहि मे विद्याम् महाराज ससाधनाम् 
सिद्धविद्याभिरद्याहम् सखीभिर्हासिता यतः ॥ १४.३६
अचिरेणैव दास्यामि मातरित्यभिधाय सा 
भ्राता विसर्जितासार बालालङ्कारवञ्चिता ॥ १४.३७
एकदा गौरिमुण्डस्य भगिनी गौरिमद्यशाः 
गता वेगवतीं द्रष्टुम् ाषाढं ससखी सखीम् ॥ १४.३८
उपहस्य च तां सापि विपक्षामिव सारसीम् 
सपक्षा राजहंसीव गता प्रति हिमाचलम् ॥ १४.३९
वेगवत्यपि सास्थानम् गत्वा भ्रातरमब्रवीत् 
किमयं क्षिप्यते कालो विद्या मे दीयतामिति ॥ १४.४०
तेनोक्तमपि दास्यामि त्वरसे किमकारणम् 
गुरुकार्यक्रियाव्यग्रम् किं न पश्यसि मामिति ॥ १४.४१
सा गत्वा मन्युभारेण स्फुरन्तीव त्वरावती 
अपतन्मातुरुत्सङ्गे संतप्तेव वशा ह्रदे ॥ १४.४२
पृथिवी तु समाहूय सचिवौ भर्तुरब्रवीत् 
अचिरेण पितुर्मूलम् दारिकां नयतं युवाम् ॥ १४.४३
अन्तरङ्गो हि संबन्धः पुत्रैः पित्रोरकृत्रिमः 
भ्रातरस्तु द्विषन्त्येव भ्रातॄनेकोदरानपि ॥ १४.४४
तौ तामाकाशमार्गेण नीतवन्तौ तपोवनम् 
मार्गायतनमार्गेषु साम्भःसु गमितश्रमाम् ॥ १४.४५
अथास्थिमयकायानाम् तडिद्बभ्रुजटाबृताम् 
तेऽपश्यंस्तत्र वृन्दानि तापसानां तपस्यताम् ॥ १४.४६
पृच्छन्ति स्म च तत्रैकम् भिवाद्य तपस्विनम् 
ब्रह्मन् ब्रूहि तमुद्देशम् यत्रास्ते वेगवानिति ॥ १४.४७
सोऽब्रवीत्पर्वताग्रेऽसाव् ङ्गुष्ठाग्रेण तिष्ठति 
अनुगच्छति गच्छन्तम् ंशुमन्तं च चक्षुषा ॥ १४.४८
पर्णशाला च तस्येयम् यस्याः सिंहमतङ्गजौ 
अङ्गणे क्रीडतः प्रीताव् िमौ च शिखिपन्नगौ ॥ १४.४९
आसन्नागमनश्चासौ दग्धं हि कठिनैः करैः 
तस्याह्लादयितुं चक्षुर् ेष मन्दायते रविः ॥ १४.५०
तपस्तान्तं ततः कायम् सकायमिव वेगवान् 
कायक्लेशं वहन्नागाद् वैखानसमृगावृतः ॥ १४.५१
अथ वेगवती दृष्ट्वा वेगवन्तं तथाविधम् 
अब्रवीन्मन्त्रिणौ नायम् मम तातः स वेगवान् ॥ १४.५२
तस्य चन्द्रप्रभच्छत्त्र प्रभाः समुकुटप्रभाः 
प्रभासयन्ति धावन्तीम् पुरः सामन्तसन्ततिम् ॥ १४.५३
अयं तु सिंहमातङ्ग शार्दूलमृगतापसैः 
त्यक्तवैरैः सहायाति नूनं कोऽपीन्द्रजालिकः ॥ १४.५४
ताभ्यामुक्तं स एवायम् तथा चेत्थं च दृश्यते 
तादृशा एव दृश्यन्ते तथा चेत्थं च साधवः ॥ १४.५५
वन्द्यतां च पितेत्युक्ता वन्दमानार्द्रचक्षुषा 
अङ्कमारोपिता पित्रा रूढदर्भाङ्कुरव्रणम् ॥ १४.५६
मन्त्रिणावपि भर्तारम् ुचितान्तरवर्तिनौ 
शिरोवाग्भिरवन्देताम् थ वेगवतोदितौ ॥ १४.५७
आगच्छ तं ममाभ्याशम् लं स्थित्वातिदूरतः 
जनरञ्जनमात्रं हि गतं तद्राज्यनाटकम् ॥ १४.५८
आसन्नस्थण्डिलस्थौ तौ पृष्टवानथ वेगवान् 
राज्ञो मानसवेगस्य राज्यं नो वर्ण्यतामिति ॥ १४.५९
ताभ्यामुक्तमशक्यं तद् गुणाढ्येनापि शंसितुम् 
तमपेक्ष्य तु राजानः शेषाश्छत्त्रविडम्बकाः ॥ १४.६०
इयं माणविका कस्माद् ानीतेति च पृच्छते 
विद्यालाभार्थमित्युक्तम् तस्मै ताभ्यां सविस्तरम् ॥ १४.६१
तेनोक्तमचिरादेषा लब्धविद्या गमिष्यति 
युवाभ्यां नीतिपन्नाभ्याम् स बालः पाल्यतामिति ॥ १४.६२
वगवत्यपि सोत्साहा करोति स्म महत्तपः 
कल्पिताहारकर्तव्या फलमूलजलानिलैः ॥ १४.६३
जलाहरणसंमार्ग कुसुमप्रचयादिभिः 
आराधयद्दुराराधान् सौ वैखानसानपि ॥ १४.६४
उच्चिन्वन्ती कदाचित्सा फुल्लां काननमल्लिकाम् 
हा सर्पेणास्मि दष्टेति साक्रन्दागमदाश्रमम् ॥ १४.६५
यथासंनिहितैस्तत्र वैखानसकुमारकैः 
मा राजदारिके भैषीर् ित्युक्त्वा परिवारिता ॥ १४.६६
क्वासौ क्वासौ खलः सर्प िति पृष्टा कुमारकैः 
अमुष्मिन्मल्लिकागुल्मए िति तेभ्यो न्यवेदयत् ॥ १४.६७
ते त्वालोक्य तमुद्देशम् वोचन्नुच्चकैस्तराम् 
राजपुत्रि न सर्पोऽयम् यं सर्पान्तकः शिखी ॥ १४.६८
दृष्ट्वा प्रसारितां ग्रीवाम् ुत्फणाशीविषोपमाम् 
त्वया सर्प इति ज्ञातम् तस्मादाश्वस्यतामिति ॥ १४.६९
उटजाङ्गणमानीतः स मयूरः कुमारकैः 
विचित्रैर्नर्तितो मार्गैस्तया कुट्टिततालया ॥ १४.७०
प्रेक्षणीयं च तद्द्रष्टुम् दृष्टं वनवासिभिः 
मिलिताः सर्वए एवास्थुस्तपोवननिवासिनः ॥ १४.७१
एतस्मिन्नेव वृत्तान्ते वेगवन्तमुपागतम् 
विश्रान्तमुपगम्येदम् वोचंस्तं तपस्विनः ॥ १४.७२
राजदारिकया राजंस्तपस्तप्तं सुदुस्तपम् 
वयमाराधिताः प्रीतास्तद्विद्यां लभतामिति ॥ १४.७३
तेनोक्तं यदि च प्रीता नो भवन्तोऽनुजानते 
ततो गृह्णात्वियं विद्याः पञ्चाङ्गपरिवारिताः ॥ १४.७४
अनया यत्तपस्तप्तम् स्माभिश्चेदमीदृशम् 
तदस्याः कुलविद्यानाम् लं भवतु सिद्धये ॥ १४.७५
यच्च मानसवेगस्य विद्यासिद्धिप्रभावितम् 
बलं चतुर्गुणं तस्माद् बालेयं प्रतिपद्यताम् ॥ १४.७६
यश्चास्याः कोऽपि दीर्घायुर् ग्रहीष्यति वरः करम् 
राज्यस्य दशमं भागम् स मदीयस्य भोक्ष्यति ॥ १४.७७
एवमुक्त्वा ततस्तस्यास्तत्सर्वं कृतवान् पिता 
सापि लब्धाभ्यनुज्ञाना वेगेनोदपतन्नभः ॥ १४.७८
ततः कनकलेखेव भासा कषशिलामसौ 
पिशङ्गभवती यान्ती श्यामलामम्बरस्थलीम् ॥ १४.७९
दृष्टा मानसवेगेन संभ्रमभ्रान्तचक्षुषा 
अवातरत्तदास्थाने हंसीवाम्भोजकानने ॥ १४.८०
कथंचित्प्रत्यभिज्ञाय लज्जितेनेव तेन सा 
आलिङ्ग्योत्सङ्गमारोप्य गमिता मातुरन्तिकम् ॥ १४.८१
मातापि दुहितृस्नेहम् नादृत्यैव सत्वरा 
अपृच्छदपि कल्याणि कुशली वेगवानिति ॥ १४.८२
किं वाफलप्रलापेन सारमेवावधीयताम् 
यासौ वेगवती साहम् तस्य वेगवतः सुता ॥ १४.८३
अतीते तु क्वचित्काले सशरीरेव चारुता 
नीता मानसवेगेन कापि भूमौ वराङ्गना ॥ १४.८४
सा च तद्गुणभूयिष्ठाम् दृढं द्वेष्टि कथामपि 
क्षीणदोषगुणा साध्वी कामस्तुतिकथामिव ॥ १४.८५
स कदाचित्क्वचित्काचिद् दृष्ट्वा तापसकन्यकाम् 
बलाद्भोक्तुमुपक्रान्तस्तया चोक्तं स्फुरद्रुषा ॥ १४.८६
युक्तं शापाग्निना दग्धुम् त्वादृशं पापचेतसम् 
किं तु वेगवतः साधोः पुत्रत्वं तेन मुच्यसे ॥ १४.८७
सर्वथा शापनामानम् प्रतीच्छतु वरं भवान् 
अधीरहृदयाः प्रायस्त्रासगम्या भवादृशाः ॥ १४.८८
बलात्कामयमानस्य निःकामां काञ्चिदङ्गनाम् 
भवतः शतधा मूर्धा दग्धबुद्धेः स्फुटेदिति ॥ १४.८९
ततस्त्रस्तस्ततः शापाद् कामां कामिनीमसौ 
अपि नोत्सहते द्रष्टुम् कुत एव निषेवितुम् ॥ १४.९०
स तु मामब्रवीन्मातस्तथा मदनमञ्जुका 
प्रोत्साह्यतां यथा क्षिप्रम् ुपसर्पति मामिति ॥ १४.९१
अथ बालस्वभावेन सकुतूहलया मया 
अशोकवनिकामध्ये दृष्टा मदनमञ्जुका ॥ १४.९२
संक्षिप्तमधितिष्ठन्ती रूढपर्णलतोटजम् 
म्लानचम्पकमालेव पुराणकदलीपुटम् ॥ १४.९३
पर्णशय्याशिरोभागे निहितः संपिधानकः 
उटजाभ्यन्तरे न्यस्तः सजलः कलशस्तया ॥ १४.९४
अथ लम्भितविश्रम्भाम् मञ्जुकामहमब्रवम् 
कस्ते मानुषकेणार्थः कुरु विद्याधरं पतिम् ॥ १४.९५
मुग्धे मानुषकास्तावद् बहुरोगाद्युपद्रवाः 
विद्याधरास्तु विद्यानाम् प्रभावान्निरुपद्रवाः ॥ १४.९६
राजा मानसवेगस्तु भर्ता ते वर्ण्यतां कथम् 
यो विद्याधरराजानाम् राजा स्फीतश्रियामिति ॥ १४.९७
दोषानपि मनुष्याणाम् गृह्णामि स्म यथा यथा 
तथा तथाभवत्तस्याः प्रीतिस्फीताक्षमाननम् ॥ १४.९८
गुणान् विद्याधराणां तु गृह्णामि स्म यथा यथा 
तथा तथाभवत्तस्याः क्रोधजिह्माक्षमाननम् ॥ १४.९९
आगन्तुकौ यदा चैनाम् प्रीतिक्रोधावमुञ्चताम् 
गृह्णाति स्म तदा शोकः सनिश्वासास्रवेपथुः ॥ १४.१००
अथास्याः परिमृज्यास्रम् शीतस्पर्शमब्रवम् 
अलं भगिनि संतप्य जीवितं रक्ष्यतामिति ॥ १४.१०१
तया तूक्तं मया नेदम् ात्मदुःखेन रुद्यते 
अशक्यं तु भयं भीमम् ाहृतं मन्दया मया ॥ १४.१०२
सर्वविद्याकलाभिज्ञः सर्वरूपवतां तुला 
कुलविद्याधनैर्यश्च तुङ्गैरपि न माद्यति ॥ १४.१०३
स मद्वृत्तान्तमज्ञात्वा दशां यास्यति कामपि 
ततः सान्तःपुरामात्य राष्ट्रः सोमान्वयो नृपः ॥ १४.१०४
किं तु प्रत्याशया प्राणान् ेकया धारयाम्यहम् 
यदादिष्टः स्फुटादेशैर् सौ विद्याधरादिभिः ॥ १४.१०५
विद्यालवविषाध्मातान् विद्याधरभुजङ्गकान् 
विद्याधरनरेन्द्रोऽयम् कर्ता वान्तविषानिति ॥ १४.१०६
ततः श्रुत्वेति यत्सत्यम् जाताहं जातसंशया 
विद्याधरनरेन्द्रः स्याद् ुत न स्यादसाविति ॥ १४.१०७
किं काचिद्दूतिका यातु साप्यसक्ता परीक्षितुम् 
दूतिका मत्समा नास्ति स्वयमेव व्रजाम्यतः ॥ १४.१०८
ततः स्वार्थाहितोत्साहा पृच्छामि स्म तव प्रियाम् 
तव प्रियाय किं वार्ता त्वदीया दीयतामिति ॥ १४.१०९
अथ क्षणमिव ध्यात्वा तयोक्तं स्मयमानया 
तुल्यमेवावयोः कार्यम् शक्तौ सत्यां किमास्यते ॥ १४.११०
इदं हि गुरु कर्तव्यम् क्षिप्तकालं च सीदति 
ईदृशं त्वादृशी कर्म कार्यते कथमन्यथा ॥ १४.१११
इयं मण्डलिता वेणी मया सखि तवाग्रतः 
दष्टुकामेव चपला भीषणाशीविषाङ्गना ॥ १४.११२
दाह्या वा दहनेनेयम् मोच्या वा गृध्रजम्बुकैः 
अर्यपुत्रेण वा दग्ध दारुणा गतिदारुणा ॥ १४.११३
गत्वा चागच्छ दोलेव न स्थातव्यं क्वचिच्चिरम् 
असङ्गा हि गतिः सख्याः कान्तं यान्त्याः स्मृतेरिव ॥ १४.११४
इत्युक्ताज्जुकया क्षिप्रम् नभसाहमिहागता 
अपश्यमर्यपुत्रं च हा क्वासीति प्रवादिनम् ॥ १४.११५
अनिन्दितमुपायं च विचिन्त्यात्मसमर्पणे 
अज्जुकारूपया तुभ्यम् ात्मा संदर्शितो मया ॥ १४.११६
निवारिताश्च यद्यूयम् तदालिङ्गनलालसाः 
स दोषः कन्यकात्वस्य विशुद्धकुलजन्मनः ॥ १४.११७
यच्चायाचितदानाय विवाहः कारितो मया 
स च संस्कर्तुमात्मानम् क्वात्र यक्षः क्व चाज्जुका ॥ १४.११८
यच्च पातुमनिच्छन्तः पायिताः स्थ बलान्मधु 
तत्र यत्कारणं तच्च प्रायः प्रत्यक्षमेव च ॥ १४.११९
न द्रष्टव्यास्मि सुप्तेति प्रतिषिद्धाः स्थ यन्मया 
तत्कुतूहलवृद्ध्यर्थम् वामशीला हि बालता ॥ १४.१२०
सर्वथा विस्तरेणालम् ज्जुका मदमञ्जुका 
नीता मानसवेगेन लक्ष्मीरिव दुरात्मना ॥ १४.१२१
तदाज्ञापय मां क्षिप्रम् िमां मदनमञ्जुकाम् 
आनयामि परैर्नीताम् शुद्धा नीतिरिव श्रियम् ॥ १४.१२२
आसीच्च मम न न्याय्यम् प्रैषणीयजनोचितम् 
भर्तुः कारयितुं कर्म भार्यां तुङ्गकुलोद्भवाम् ॥ १४.१२३
अथैनामब्रुवं चण्डि श्रुतमेहि शयावहै 
न हि ताम्रशिखण्डानाम् द्यापि स्फुरति ध्वनिः ॥ १४.१२४
अहमपि धवलेन्दुवंशजन्मा कुलिशकठोरकनिष्ठिकाप्रकोष्ठः 
प्रियसमरपरावरोधरुद्धान् हतरिपुः कथमाहरेय दारान् ॥ १४.१२५
परिपाट्या ततः प्राप्तास्त्रयो हरिशिखादयः 
प्रभाते मामवन्दन्त न तु वेगवतः सुताम् ॥ १५.१
गोमुखस्त्वचिरात्प्राप्तः प्रथमं मामवन्दत 
अस्मदासन्नमासीनाम् भक्त्या वेगवतीं ततः ॥ १५.२
असौ हरिशिखेनोक्तः सुष्ठु खल्वसि पण्डितः 
वन्द्यावन्द्यविचारे हि पण्डिताः समदर्शिनः ॥ १५.३
अथोक्तं तेन मत्तोऽस्ति भवानेवातिपण्डितः 
वन्द्यलक्षणयुक्तां यो वन्द्यामपि न वन्दते ॥ १५.४
भण केन न पूज्येयम् या नः पूज्येन पूजिता 
ननु मन्दमते लोकः पूज्यपूजितपूजकः ॥ १५.५
स्वामिनी स्वामिसंबन्धात् स्वामीवार्हति वन्दनाम् 
चन्द्रासन्नैर्हि नक्षत्रैर् लोकः कार्याणि कार्यते ॥ १५.६
इत्यादि वदतस्तस्य पक्षमुत्कर्षयन्निव 
अहं वेगवतीवृत्तम् तद्वर्णितमवर्णयम् ॥ १५.७
विद्याधरकुमारीणाम् प्रवृत्तावर्तनीति ते 
वन्दतो मुदिता गत्वा सेनाभर्त्रे न्यवेदयन् ॥ १५.८
तेनापि तातपादेभ्यस्तैरम्बाभ्यां निवेदितम् 
हर्षदुन्दुभिवृन्दैस्तु नदद्भिर्वृत्रशत्रवे ॥ १५.९
गम्भीरोत्पातजीमूत संपातह्रादभीषणे 
प्रमोदध्वनिते यातम् तन्यमाने दिवानिशम् ॥ १५.१०
अथ सेनापतिः प्राप्तः प्रातर्मामिदमब्रवीत् 
इदानीमेव देवीभ्याम् देवो विज्ञापितो यथा ॥ १५.११
द्वितीयया वधुकया गृहीतो दारकः स्वयम् 
कस्याश्चिदपि नास्मभिर् दृष्टः परिणयोत्सवे ॥ १५.१२
तेन प्रसादो यद्यस्ति वेगवत्या ततः सह 
नरवाहनदत्तस्य विवाहः कार्यतामिति ॥ १५.१३
देवेन तु विहस्योक्तम् ेवमस्तु किमास्यते 
ममापि हि मनस्यासीद् यमेव मनोरथः ॥ १५.१४
किं तु माता वरस्यात्र देवी भवतु मागधी 
पिताहं वरपक्षेऽस्य समस्तमवरोधनम् ॥ १५.१५
अस्तु वासवदत्तायाः सुता वेगवतः सुता 
रुमण्वदादयः पक्षे तस्या एवं भवन्त्विति ॥ १५.१६
अथान्तःपुरमम्बायाः पद्मावत्याः सुहृद्वृतः 
नीतोऽहं चित्रविन्यास रत्नमङ्गलमण्डलम् ॥ १५.१७
सभर्तृबहुपुत्राभिर् नारीभिर्वेगवत्यपि 
ज्येष्ठाम्बाभवनं नीता केलिकोलाहलाकुलम् ॥ १५.१८
तपन्तकस्तु मागध्या प्रेषितः प्रेक्षितुं वधूम् 
मषीकालमुखोरस्कः कारितो ज्येष्ठयाम्बया ॥ १५.१९
कम्पमानश्च कोपेन ततः प्रत्यागतोऽब्रवीत् 
अर्यपुत्र खलीकारम् पश्यतेमं ममेदृशम् ॥ १५.२०
श्वश्रूस्ते मां खलीकृत्य सान्तर्हासमवोचत 
क्व यासि जाल्म लब्धोऽसि प्रेषितस्त्वं चरः किल ॥ १५.२१
एकैव मम बालेयम् ायाचितशतार्जिता 
अस्याः सौभाग्यमुत्पाद्यम् वश्यं कार्मणैर्मया ॥ १५.२२
माता जामातृकस्यैव महाकार्मणकारिका 
यया हस्ततले भर्ता गुरुधैर्योऽपि नर्तितः ॥ १५.२३
वर्धयन्त्याश्चिरं पुत्रम् तस्याः कार्मणमालया 
किं मया प्रेषितः कश्चिद् भवानिव चरस्तया ॥ १५.२४
इत्युक्त्वालम्भितो भीमाम् र्धचन्द्रपरंपराम् 
देव्याः निष्क्रमितः स्वस्माद् हमन्तःपुरादिति ॥ १५.२५
तपन्तकेन या प्राप्ता तत्र गत्वा विडम्बना 
तामनेकगुणां प्रापञ् ज्येष्ठाम्बाप्रेषिताश्चराः ॥ १५.२६
इति प्रवृत्तवृत्तान्ते मत्तेऽन्तःपुरसागरे 
मया वेगवतीपाणिर् गृहीतो मन्त्रसंस्कृतः ॥ १५.२७
अथ गत्वा स्वमावासम् वासावासं प्रविश्य च 
अन्यादृशप्रपञ्चेव दृष्टा वेगवती मया ॥ १५.२८
व्याहृता वचनं नादाद् गादालम्बितांशुका 
शयनं च नवोढेव सेवते स्म पराङ्मुखी ॥ १५.२९
उपसृत्य शनैश्चैनाम् ब्रवीमि स्म विलक्षकः 
व्रीडाक्रीडाकृता पीडा दुर्भगा त्यज्यतामिति ॥ १५.३०
तया तु कथमप्युक्तम् स्फुटितस्मितचन्द्रिकम् 
अर्यपुत्र कुतः क्रीडा गुर्वाज्ञेयं गरीयसी ॥ १५.३१
मया हि श्वशुरादेशाद् स्मिन् विवाहनाटके 
दुष्करा क्षिप्तवेलापि वधूकाभूमिका कृता ॥ १५.३२
तथा नाटयितव्येयम् ुज्ज्वला जायते यथा 
तस्माद्गुरुनियोगोऽयम् लङ्घ्यः क्षम्यतामिति ॥ १५.३३
तया सह विसर्पन्त्या विवाहकथयानया 
अनयं क्षणसंक्षिप्ताम् ायातामपि यामिनीम् ॥ १५.३४
गते तु नातिसंक्षिप्ते काले चटुलसम्भ्रमः 
त्वरावान् स्खलदालापो मामवोचत्तपन्तकः ॥ १५.३५
अर्यपुत्र मया दृष्टाश् चतस्रः पुरदेवताः 
भ्राम्यता नगरोद्याने दैन्यम्लानाननेन्दवः ॥ १५.३६
नृपस्यानिष्टमाशङ्क्य मन्ये किमपि दारुणम् 
अन्यदुच्चलिताः स्थानम् विहायेमां पुरीमिति ॥ १५.३७
मया वेगवती पृष्टा कास्ता इति तयोदितम् 
क्रोधान्मानसवेगेन मम सख्यो विवासिताः ॥ १५.३८
मम प्रसादः क्रियताम् स्वयमादाय ताः सखीः 
नयनोन्मेषमात्रेण पश्य मामागतामिति ॥ १५.३९
उत्पतन्ती मया दृष्टा वेगाद्वेगवती नभः 
आसीना चासने स्वस्मिन् सखीभिः परिवारिता ॥ १५.४०
तदागमनवार्त्ता च व्यापज्झगिति मेदिनीम् 
सद्यः स्वर्भानुमुक्तस्य ताराभर्तुरिव प्रभा ॥ १५.४१
सेनापतिरथागत्य प्रवीणैर्ब्राह्मणैः सह 
प्रीतिस्निग्धविशालाक्षः सप्रणाममभाषत ॥ १५.४२
राजा वेगवतीमाह प्रत्यासन्नकरग्रहाः 
चतस्रः किल तिष्ठन्ति भगिन्यः कन्यकास्तव ॥ १५.४३
ममाप्यकृतवीवाहा युवानो रम्यदर्शनाः 
पुत्रास्तिष्ठन्ति चत्वारः शस्त्रशास्त्रकलाविदः ॥ १५.४४
यदि संबन्धयोग्यान्नो मन्यते राजदारिका 
ततस्ता दारिकास्तेभ्यः पुत्रेभ्यो मे ददात्विति ॥ १५.४५
तयोक्तं धीरगणिका वक्त्रसंक्रान्तवाक्यया 
देवेनानुगृहीतास्मि प्रसादैः फलितैरिति ॥ १५.४६
अभूच्च दारिकापक्षे तदा देवी कनीयसी 
अहं च वरपक्षे तु तातः सान्तःपुरोऽभवत् ॥ १५.४७
या समृद्धिस्तदा दृष्टा वत्सराजकुले मया 
तामद्यापि न पश्यामि प्राप्यापि श्रियमीदृशम् ॥ १५.४८
विद्याधरकुमारीणाम् ततो हरिशिखादयः 
अग्रहीषत सस्वेदान् म्भोरुहरुचः करान् ॥ १५.४९
निवर्तितविवाहास्तु राजराजसुता इव 
राजराजगृहाणीव गताः पितृगृहाणि ते ॥ १५.५०
प्रभाते तानहं प्राप्तान् सव्रीडानिव पृष्टवान् 
याता यस्य यथा रात्रिः स तथा वर्णयत्विति ॥ १५.५१
गोमुखेन ततः प्रोक्तम् ुच्चैस्ताडितपाणिना 
तथैतेषां गता रात्रिर् मा स्म गच्छद्यथा पुनः ॥ १५.५२
अयं हरिशिखस्तावत् कन्याराधनकोविदः 
अवेहि मन्त्रिपुत्रेति भार्यया भर्त्सितः स्पृशन् ॥ १५.५३
ततः शय्यां समालिङ्ग्य कूर्मसंकोचपिण्डितः 
दारुणामनयद्रात्रिम् निद्रयापि निराकृतः ॥ १५.५४
अयं तु घट्ट्यमानोऽपि भार्ययां मरुभूतिकः 
शूरोऽहमिति भार्यायाः पादस्थानं न मुक्तवान् ॥ १५.५५
तपन्तकः पुनः शय्याम् त्यक्त्वा सुप्तो महीतले 
प्रक्षालनाद्धि पङ्कस्य दूरादस्पर्शनं वरम् ॥ १५.५६
तदेवं दुर्भगानेतान् कान्तासङ्गमकातरान् 
प्रगल्भा रमयिष्यन्ति कथं विद्याधराङ्गनाः ॥ १५.५७
ततो हरिशिखेनोक्तम् हो नागरको भवान् 
भार्यया योऽतिसौभाग्याद् गृहादपि निराकृतः ॥ १५.५८
यो हि वासगृहे सुप्तः प्रीतया सह कान्तया 
स कथं परवृत्तान्तैः क्षपां क्षपितवानिति ॥ १५.५९
तथोपहसतामेषाम् ालापैरपयन्त्रणैः 
रममाणः क्षणं स्थित्वा ससुहृत्पानमाचरम् ॥ १५.६०
अथापरस्मिन् दिवसे वेगवत्या निमन्त्रिताः 
सभार्याः सुहृदस्तेऽपि ताभिरेव सहागताः ॥ १५.६१
मयोक्तं यस्य यस्याश्च पानं सह न दुष्यति 
स तया सा च तेनैव पानमासेवतामिति ॥ १५.६२
भार्यां हरिशिखस्यापि पाणावाकृष्य गोमुखः 
शोभाजितमृणालिन्याम् पानभूमावुपाविशत् ॥ १५.६३
भार्यया गोमुखस्योक्तम् यदि लभ्यः स्वयंग्रहः 
गृहीतस्तर्हि निःशङ्कम् मया हरिशिखः स्वयम् ॥ १५.६४
आसीनायां ततस्तस्याम् तेन सार्धमनन्तरम् 
तपन्तकस्य गृहिणीम् गृह्णान्मरुभूतिकः ॥ १५.६५
मरुभूतिकभार्या तु समुपेत्य तपन्तकम् 
अब्रवीत्परिशेषोऽयम् किमन्यत्क्रियतामिति ॥ १५.६६
एवं सह सुहृद्दारैः सुहृदः शुद्धबुद्धयः 
वयं च सहिता दारैः क्रीडन्तः सुखमास्महि ॥ १५.६७
कदाचित्कुपिता मह्यम् येन केनापि हेतुना 
मयानुनीयमानापि सुप्ता वेगवती पृथक् ॥ १५.६८
जागरित्वा चिरं सुप्तस्ततोऽहं गाढनिद्रया 
सहसा प्रतिबुद्धश्च स्फुरल्लोचनतारकः ॥ १५.६९
उन्मील्य च चिरान्नेत्रे बालनिद्राकषायिते 
केनाप्यपश्यमात्मानम् नीयमानं विहायसा ॥ १५.७०
अमरासुरगन्धर्व पिशाचप्रेतराक्षसाम् 
को नु मा नयतीत्यासम् संदेहाधीनमानसः ॥ १५.७१
देवादीनामयं स्पर्शो लक्षणैर्न हि विद्यते 
तस्माद्विद्याधरेणाहम् गृहीतो दुष्टबुद्धिना ॥ १५.७२
शत्रुहस्ते गतस्यापि क्षत्रियस्य न शोभते 
हस्तपादास्त्रमित्रस्य पङ्गोरिव मुधा वधः ॥ १५.७३
तस्मादहं यथाशक्ति व्यायम्य द्विषता सह 
मरिष्यामीति निर्धार्य तं ताडयितुमुद्यतः ॥ १५.७४
अथ तेन विहस्योक्तम् साधु क्षत्रियकुञ्जर 
स्वस्याः सुसदृशं जातेः कर्म व्यवसितं त्वया ॥ १५.७५
वन्ध्यस्तु तव संकल्पः फूत्कारो वासुकेरिव 
मन्त्रयन्त्रितवीर्यस्य तस्माच्चिन्तय देवताम् ॥ १५.७६
प्रीतश्चास्मि तवानेन शौर्यशौण्डेन चेतसा 
तस्माद्ददामि तेऽभीष्टम् द्वयोरन्यतरं वरम् ॥ १५.७७
ब्रूहि किं म्रियसे दृष्ट्वा प्रियां मदनमञ्जुकाम् 
किं महासागराधारैः पाट्यसे मकरैरिति ॥ १५.७८
मम त्वासीन्मृणालीव चिक्खलात्कलुषादियम् 
अरातेरपि निर्याता भारती स्वच्छकोमला ॥ १५.७९
यदि नाम प्रियां दृष्ट्वा न्यसेयं कायशृङ्खलाम् 
ततो मे शत्रुमित्रेण भवेदुपकृतं महत् ॥ १५.८०
यं यमेव स्मरन् भावम् त्यजत्यन्ते कडेवरम् 
तं तमेव किलाप्नोति तदा तद्भावभावितः ॥ १५.८१
यस्तु पश्यन् पुरः प्रीत्या प्रियां प्राणैर्वियुज्यते 
तयानन्तरमेवासौ सुकृती संप्रयुज्यते ॥ १५.८२
इति संकल्पयन्नेव रणन्तीं किङ्किणीमधः 
शृणोमि स्म प्रभातेन्दोः पश्यामि स्म तनुप्रभाम् ॥ १५.८३
तां दिशं प्रहिताक्षेण दृष्टा वेगवती मया 
निवारबाणनिस्त्रिंस प्रभादलितचन्द्रिका ॥ १५.८४
पीवरक्रोधसंजात प्रज्वलज्ज्वलनद्युतिः 
लोकानिव दिधक्षन्ती प्रलयानलसंततिः ॥ १५.८५
सान्द्रं मद्दर्शनादेव प्रीतिनिश्वसितानिलैः 
क्रोधानलमविच्छिन्नैः स्थूलैश्च निरवापयत् ॥ १५.८६
अथांसयोः समासज्य नतयोरसिचर्मणी 
मूर्ध्नि चाञ्जलिमाधाय लज्जादीनमभाषत ॥ १५.८७
वत्सराजसुतं दान्तम् ाकारेण तमीदृशम् 
युवराजं महाराज मा वधीर्भगिनीपतिम् ॥ १५.८८
यथाहं तव मातुश्च तथायं मम वल्लभः 
स्वदारसहितस्तस्माद् क्षतो मुच्यतामिति ॥ १५.८९
ततः सप्रबलाक्षेपो दष्टदन्तच्छेदः स्फुरन् 
स्वसारमब्रवीद्वाचा सिंहफूत्कारघोरया ॥ १५.९०
स्वयंगृहीतनिर्वार्य धरागोचरभर्तृकाम् 
धिक्त्वां शारदचन्द्राभ मनःपुत्रिकपांसनीम् ॥ १५.९१
तस्याः पुरो निहत्यैनम् यासौ मामवमन्यते 
तां च त्वां च ततस्तस्य गमयिष्यामि पृष्ठतः ॥ १५.९२
इदानीं निहतोऽसीति सा भ्रातरमभाषत 
तेनापि त्वरितेनाहम् भ्रमध्ये निपातितः ॥ १५.९३
अथ वेगवती ध्यात्वा कुलविद्यामभाषत 
भगवत्यार्यपुत्रोऽयम् स्वपुत्र इव रक्ष्यताम् ॥ १५.९४
वातमण्डलिकोत्क्षिप्तम् यथा पत्त्रं भ्रमद्भ्रमत् 
शनैः शनैर्महीं यायात् तथायं नीयतामिति ॥ १५.९५
अथ निस्त्रिंशमुद्गूर्य निर्धर्माकरुणः खलः 
हन्तुं वेगवतीमेव प्रवृत्तः प्रार्थितस्तया ॥ १५.९६
स्त्रीषु स्वसृषु बालासु लालितास्वङ्कवक्षसि 
निपतन्ति न निस्त्रिंशाः शूराणां त्वादृशामिति ॥ १५.९७
स तु वेगवतीमध्ये दुकूलस्पर्शभीलुके 
वज्रस्थम्भच्छिदादक्षाम् सिधारां न्यपातयत् ॥ १५.९८
अथ वेगवतीरष्टौ प्रचण्डायुधमण्डलाः 
अपश्यं युद्धसंनद्धाश् चण्डिकागणिका इव ॥ १५.९९
एकमानसवेगस्य मध्यं कुलिशकर्कशम् 
रम्भास्थम्भमिवासारम् लुनादसिधारया ॥ १५.१००
ततो मानसवेगौ द्वौ विकरालासिभासुरौ 
उत्पन्नौ सकलावेव शरीरशकलद्वयात् ॥ १५.१०१
एका वेगवती कृत्ता भवन्त्यष्टौ तथाविधाः 
तथा मानसवेगौ द्वौ प्रागल्भेतामितस्ततः ॥ १५.१०२
एवं मानसवेगानाम् वृन्दैरम्बरमावृतम् 
क्षणाद्वेगवतीनां च युध्यमानैश्चतुर्गुणैः ॥ १५.१०३
अहं तु तन्महायुद्धम् पश्यन्नेव शनैः शनैः 
प्रोषिताम्भसि गम्भीरे पतितः कूपसागरे ॥ १५.१०४
ततस्तीव्रविषादोऽपि विहस्य स्मृतवानिदम् 
संजयस्य वचः कष्टे वर्तमानस्य संकटे ॥ १५.१०५
धृष्टद्युम्नादहं मुक्तः कथंचित्क्रान्तवाहनः 
पतितः सात्यकानीके दुष्कृती नरके यथा ॥ १५.१०६
कथं दुरुत्तरादस्मान् ममोत्तारो भवेदिति 
उपायं चिन्तयन्नेव स्मरामि स्म कथामिमाम् ॥ १५.१०७
बभूवुर्भ्रातरः केचित् त्रयो ब्राह्मणदारकाः 
एकतः पूर्वजस्तेषाम् मध्यमान्त्यौ द्वितत्रितौ ॥ १५.१०८
तैश्चाधीतत्रयीविद्यैर् गुरुर्विज्ञापितः किल 
गुरवे दातुमिच्छामः काङ्क्षितां दक्षिणामिति ॥ १५.१०९
तेनोक्तं स्वगृहान् गत्वा कृत्वा दारपरिग्रहम् 
उत्पाद्यतामपत्यं च क्रतुभिश्चेज्यतामिति ॥ १५.११०
तैरुक्तमपरा काचिद् दक्षिणा मृग्यतामिति 
तेनोक्तमलमेतेन ग्रहेण भवतामिति ॥ १५.१११
तस्मान्नैवातिनिर्बन्धान् निवर्तन्ते स्म ते यदा 
तदा क्रुद्धेन गुरुणा याचिता दक्षिणामिमाम् ॥ १५.११२
एकतः श्वेतकर्णानाम् गवां कोकिलवर्चसाम् 
कुम्भोध्नीनां सहस्रं मे दत्त स्थात च मा चिरम् ॥ १५.११३
ते तु भ्रांत्वा महीं कृत्स्नाम् ारूढास्तुहिनाचलम् 
ज्ञाताः किल कुवेरेण कौवेरीं प्रस्थिता दिशम् ॥ १५.११४
कुवेरस्यापि किं नास्ति तेन ते गुरुदक्षिणाम् 
दत्त्वा प्रस्थापिताः प्रीतास्तुहिनाद्रेरवातरन् ॥ १५.११५
संचरन्तो बहून् देशांश् चारयन्तश्च गाः शनैः 
प्राप्ताश्चण्डेश्वरासन्नाश् चण्डार्ककिरणाः स्थलीः ॥ १५.११६
कदाचिदेकतेनोक्तौ गाः संप्रेक्ष्य द्वितत्रितौ 
लोभनीयमिदं द्रव्यम् न परित्यागमर्हति ॥ १५.११७
साधुकारश्रुतेर्लुब्धः कश्चिदुन्मत्तको यथा 
अग्निप्रवेशं कुर्वीत तथेदं नश्चिकीर्षितम् ॥ १५.११८
तेनेदमुपपन्नं च गुरुणा च मयोदितम् 
रमणीयविपाकं च वाक्यं नः क्रियतामिति ॥ १५.११९
अथोवाच द्वितः प्रीतो युक्तमार्येण चिन्तितम् 
न हि स्वार्थेषु मुह्यन्ति बुद्धयस्त्वादृशामिति ॥ १५.१२०
एकतस्तु त्रितं दृष्ट्वा तूष्णीमासीनमुक्तवान् 
यदत्र युक्तं तद्ब्रूताम् किमुदास्ते भवानिति ॥ १५.१२१
तेनोक्तं निन्दितं कुर्वन् न कश्चिन्न निवार्यते 
पितापि हि विषं खादन् नैव पुत्रैरुपेक्ष्यते ॥ १५.१२२
तेन विज्ञापयामि त्वाम् क्रियतां च वचो मम 
बुद्धिवृद्धेन हि ग्राह्यम् बालादपि सुभाषितम् ॥ १५.१२३
अनार्यप्रियमार्येण न कार्यं कार्यमीदृशम् 
कार्यं चेन्मह्यमात्मीयम् ंशमार्यः प्रयच्छतु ॥ १५.१२४
तमहं गुरवे दत्त्वा दक्षिणायोपकारिणे 
प्रतिज्ञाभारविक्षेपाद् यास्यामि लघुतामिति ॥ १५.१२५
ततः क्रुद्धौ च लुब्धौ च कनिष्ठं ज्येष्ठमध्यमौ 
दुग्धगर्धान्धबुद्धित्वात् प्रमापयितुमिच्छतः ॥ १५.१२६
तैः कदाचित्पिपासान्धैः पान्थसंहातसंकुलम् 
अदृश्यमानपानीयम् दृष्टं कूपरसातलम् ॥ १५.१२७
जलमत्रास्ति नास्तीति संदेहविनिवृत्तये 
तेषामन्यतमः पान्थः कूपे लोष्टुमपातयत् ॥ १५.१२८
ततः ष्वादिति कृत्वा तज् जर्जरं घटकर्परम् 
बभञ्ज स च संदेहः पथिकानां न्यवर्तत ॥ १५.१२९
अवतीर्य ततः कूपम् त्रितः करुणयावृतः 
पान्थैरुत्तारयामास रज्जुभिर्भाण्डमण्डलम् ॥ १५.१३०
तेन गावश्च पान्थाश्च भ्रातरौ च महात्मना 
उत्तार्योत्तार्य पानीयम् कृताः स्नापितपायिताः ॥ १५.१३१
पथिकेषु तु यातेषु कृतार्थावेकतद्वितौ 
कूपए एव त्रितं त्यक्त्वा सगोयुथौ पलायितौ ॥ १५.१३२
त्रितस्तु घटमालोक्य रज्ज्वैव सह पातितम् 
निराशिश्चिन्तयामास क्षणमुत्तारकारणम् ॥ १५.१३३
आं स्मृतं लब्धमित्युक्त्वा वेदवृत्तान्तपेशलः 
माहेन्द्रीमकरोदिष्टिम् मनसैव महामनाः ॥ १५.१३४
अथानन्तरमुन्नम्य निशीथध्वान्तकर्बुराः 
धनुष्मन्तस्तडित्वन्तो घना जलमपातयन् ॥ १५.१३५
शनकैः शनकैः कूपात् पूर्यमाणान्नवाम्बुभिः 
प्रतरन् प्रतरन् धीरम् गोलेह्यादुत्थितस्त्रितः ॥ १५.१३६
गत्वा च स्तोकमध्वानम् गोखुरालीं निरूपयन् 
अपवर्गमिवाद्राक्षीन् मूर्तिमन्तं त्रिदण्डिनम् ॥ १५.१३७
अभिवाद्य तमप्राक्षीन् मार्गे भगवता क्वचित् 
न दृष्टावेवमाकारौ सगोयूथौ द्विजाविति ॥ १५.१३८
तेनोक्तं न मया दृष्टौ तौ महापापकारिणौ 
यौ त्वां पातालगम्भिरे कूपे भ्रातरमौज्झताम् ॥ १५.१३९
प्रष्टव्यावपि न क्षुद्रौ द्रष्टव्यावपि न त्वया 
यावेवं निन्दिताचारौ प्रष्टव्यौ कुत एव तौ ॥ १५.१४०
तमुवाच त्रितः क्रोधाद् धूर्तं कलुषमानसम् 
दुष्टमस्करिणं धिक्त्वाम् साधुनिन्दाविशारदम् ॥ १५.१४१
ज्ञानेन्दुकिरणव्यस्त संमोहध्वान्तसंचयाः 
तादृशा एव जानन्ति साधवं न भवादृशाः ॥ १५.१४२
ततस्तस्य परिव्राजः शुचिताम्रघटारुणम् 
जातं विकसितज्योतिः किरीटाभरणं शिरः ॥ १५.१४३
शरीरं च सहस्राक्षम् करं च कुलिशाकुलम् 
कृतैवमादिकाकारः स जातः सर्वथा हरिः ॥ १५.१४४
वरं ब्रूहीति तेनोक्तस्त्रितस्तुष्टस्तमब्रवीत् 
भ्रातरौ मे सपापौ चेद् पापौ भवतामिति ॥ १५.१४५
पुनर्ब्रूहीति तेनोक्तः पुनरप्यब्रवीत्त्रितः 
गुरू मे गुरवे गास्ताः प्रीतौ वितरतामिति ॥ १५.१४६
पुनः प्रीततमेनोक्तम् हरिणा याच्यतामिति 
पर्याप्तमिति तेनोक्ते प्रीतः शक्रो दिवं ययौ ॥ १५.१४७
एवं महेन्द्रदैवत्याम् िष्टिं निर्वर्त्य मानसीम् 
तस्मात्पातालगम्भीराद् वटादुत्तिथस्त्रितः ॥ १५.१४८
तथाहमपि तामिष्टिम् किं न कुर्यां मनोमयीम् 
याजकैस्तु विना यज्ञम् क्षत्रियस्य विरुध्यते ॥ १५.१४९
तस्मादस्मादुपायेन केनोत्तिष्ठेयमित्यहम् 
इति चेति च निर्धार्य स्मृत्यामितगतिं गतः ॥ १५.१५०
शङ्कुबन्धनमुक्तेन तेनाहं याचितस्तदा 
कष्टामापदमापन्नो विधये मां स्मरेरिति ॥ १५.१५१
असोढप्रार्थनादुःखम् वरं त्यक्तं शरीरकम् 
न तु प्रत्युपकाराशा रुजाजर्जरितं धृतम् ॥ १५.१५२
एवं च चिन्तयन्नेव कूपे कूपतरोस्तले 
अपश्यमहमात्मानम् तं चामितगतिं पुरः ॥ १५.१५३
मां चावोचत्स वन्दित्वा हर्षघर्घरया गिरा 
युष्मत्स्मरणपूतोऽयम् जनः किं कुरुतामिति ॥ १५.१५४
खे संग्रामयमाणायाः सह भ्रात्रा बलीयसा 
वेगवत्याः सहायत्वम् ाचरेति तमादिशम् ॥ १५.१५५
तेनोक्तमर्यदुहितुर् वेगवत्याः सहायताम् 
कर्तुमिच्छति यो मोहान् महागौरिं स रक्षति ॥ १५.१५६
आज्ञा तु प्रथमं दत्ता कर्तव्यैवानुजीविना 
आज्ञासंपत्तिमात्रेण भृत्याद्भर्ता हि भिद्यते ॥ १५.१५७
तावत्सरोजजलजध्वजवज्रलक्ष्म्या त्वत्पादपङ्कजयुगं न नमामि यावत् 
शत्रोर्गलद्गलसिरारुधिरेण मूर्ध्ना नाभ्यर्चितं मदसिलूनशिरोधरेण ॥ १५.१५८
अथासौ मामवन्दित्वा निस्त्रिंशकरकङ्कटः 
आरोहदम्बरं काले मन्देन्दुग्रहचन्द्रिके ॥ १६.१
तं चोत्पतन्तमाकाशम् शरं वालम्बितत्वरम् 
न पृच्छामि स्म पन्थानम् देशं नगरमेव वा ॥ १६.२
गाहमानश्च वल्मीक स्थाणुकण्टकसंकटाम् 
अटवीं सिंहमातङ्ग पुण्डरीकाकुलामगाम् ॥ १६.३
अथामितगतिक्रोध वह्निभासेव भासिताम् 
अपश्यं लोहितायन्तीम् प्राचीमरुणशोचिषा ॥ १६.४
कंचिच्चाध्वानमाक्रम्य देशे नातिघनद्रुमे 
विवादिध्वनिघण्टानाम् पश्यं मण्डलं गवाम् ॥ १६.५
अनुमाय ततस्तेन वसन्तं देशमन्तिके 
जाताश्वासमतिर्गच्छन् क्षणेनारण्यमत्यजम् ॥ १६.६
तुषारसमयारम्भ भीयेव कमलाकरान् 
अपश्यं धूसरच्छायान् गच्छन् दिनकरोदये ॥ १६.७
अथालिकुलनीलाग्र विलसत्कुन्दकाननम् 
आलवालपरिक्षिप्त मूलमुद्यानमासदम् ॥ १६.८
तत्र संमार्जनव्यग्रम् ुद्यानपरिचारकम् 
पृष्टवानस्मि कस्येदम् ुद्यानमिति सोऽब्रवीत् ॥ १६.९
किं च देवकुमारोऽपि दिव्यज्ञानामलाशयः 
अस्मदादीनबोधान्धान् संदिहन्निव पृच्छति ॥ १६.१०
अथ वा किं न एतेन महात्मनो हि मादृशैः 
क्रीडन्ति तेन देवेन स्वयं विज्ञायतामिति ॥ १६.११
अथ द्वितीयमुद्यानम् रमणीयतरं ततः 
प्रविश्यापश्यमुद्यान मन्दिरं तुङ्गतोरणम् ॥ १६.१२
प्रविशामि स्म तत्राहम् ेको दौवारिकश्च माम् 
अन्तरे वेत्रमाधाय तिष्ठेति द्वार्यधारयत् ॥ १६.१३
अथावोचद्द्वितीयस्तम् धिक्त्वां निर्बुद्धचक्षुषम् 
निवारयसि यो मोहाद् ेनमम्बरचारिणम् ॥ १६.१४
किं कदाचित्त्वया दृष्टः श्रुतो वा कश्चिदीदृशः 
एवं वा प्रविशन् धीरम् धरणीधीरधीरिति ॥ १६.१५
तेनोक्तमननुज्ञातम् भर्त्रा नारदमप्यहम् 
विशन्तं नानुजानामि किं पुनः सौम्यमीदृशम् ॥ १६.१६
अयं तु ध्रियमाणोऽपि दिग्दन्तिगतिधीरतः 
प्रविशत्येव पारुष्य मात्रसारा हि मादृशाः ॥ १६.१७
अथ निष्कारणोत्कण्ठा करमुद्यानमन्दिरम् 
प्राविशं निस्वनद्वीनम् विनीताण्डजवानरम् ॥ १६.१८
तत्रासीनं शिलापट्टे चित्रपट्टोपधानके 
अपश्यममराकारम् नरं नागरकेश्वरम् ॥ १६.१९
उपसृत्य तमाभाष्य भोः साधो सुखमास्यते 
कच्चिद्वा प्रत्यवेक्ष्यन्ते बहुकृत्वः कला इति ॥ १६.२०
वीणाव्यासक्तचित्तत्वात् पश्यति स्म न मामसौ 
अवक्षिप्तं हि दृश्यानि मनः पश्यति नेक्षणे ॥ १६.२१
मया तु चलिता वीणा गृहीत्वाग्रे यदा तदा 
वीणातश्चक्षुराक्षिप्य मयि निक्षिप्तवानसौ ॥ १६.२२
ततः संभ्रान्तमुत्थाय स्रंसमानोत्तराम्बरः 
मामुपावेशयत्प्रीतस्तस्मिन्नेव शिलासने ॥ १६.२३
पादचारपरिश्रान्तम् ङ्गं संवाह्य मामकम् 
प्रक्षाल्य च स्वयं पादौ दत्तार्घः समुपाविशत् ॥ १६.२४
अनुयुक्तश्च स मया कोऽयं जनपदस्त्वया 
भूषितः कतमच्चेदम् पुरं सच्चरितैरिति ॥ १६.२५
अथ तेन विहस्योक्तम् संभाव्या नभसा गतिः 
त्वादृशां देवपुत्राणाम् ज्ञानं तु न युज्यते ॥ १६.२६
यो हि देशान्तरं याति मुग्धोऽपि धरणीचरः 
अग्रतो भावितं देशम् नाबुद्ध्वा संप्रपद्यते ॥ १६.२७
देशश्चन्द्रप्रकाशोऽयम् चन्द्रिकाप्रकटा पुरी 
न ज्ञाता पथिकेनेति दुःश्लिष्टमिव दृश्यते ॥ १६.२८
तेनामरकुमारस्त्वम् वतीर्णो विहायसः 
अज्ञानच्छद्मना छन्नः क्रीडितुं मद्विधैरिति ॥ १६.२९
अथाहं चिन्तयित्वेदम् ुत्तराभासमुक्तवान् 
द्विजोऽहं वत्सविषये वसतः पितरौ मम ॥ १६.३०
सोऽहं कर्णसुखाचारः कदाचिन्मन्त्रवादिनाम् 
श्रुत्वा दारैरसंतुष्टो यक्षीं कांचिदसाधयम् ॥ १६.३१
सा चाहं च ततः प्रीतौ शैले शैले वने वने 
यद्वा यद्रुचितं तस्यै तत्र तत्रारमावहि ॥ १६.३२
चिन्तितं च मया रात्रौ न मे यक्ष्या प्रयोजनम् 
पातालमन्त्रमाराध्य रमयाम्यसुरीमिति ॥ १६.३३
अथेर्ष्यादूषितधिया तयाहं यक्षकन्यया 
आनीय नभसा न्यस्तः पुरेऽस्मिन् भवतामिति ॥ १६.३४
तेनोक्तं न न संभाव्या यक्षरक्षःसु चण्डता 
पश्चात्तापगृहीता तु न सा युस्ंान् विमोक्ष्यति ॥ १६.३५
कोऽयं जनपदः स्यात्का पुरीति च यदुच्यते 
अङ्गा जनपदः स्फीतश् चम्पा चेयं महापुरी ॥ १६.३६
अहं च दत्तको नाम वणिक्पौरपुरस्कृतः 
प्रसिद्धः प्रियवीणत्वाद् वीणादत्तकनामकः ॥ १६.३७
अथाहूयाब्रवीदेकम् स कर्णे परिचारकम् 
गाढं परिकरं बध्नन् धावमानः स चागमत् ॥ १६.३८
क्षणेन च परावृत्य श्वसितस्पन्दितोदरः 
स्वामिप्रवहणं प्राप्तम् िति दत्तकमब्रवीत् ॥ १६.३९
अथावतार्य मुदितः स्वाङ्गुलेरङ्गुलीयकम् 
दत्तवान् दत्तकस्तस्मै शीघ्रप्रेषणकारिणे ॥ १६.४०
कृताञ्जलिरथोवाच यक्षीकामुक धाव्यताम् 
पावनैर्दासभवनम् पादनिक्षेपणैरिति ॥ १६.४१
अथारुह्य प्रवहणम् वीणादत्तकवाहकम् 
गृहीतचारुसंचारम् चम्पामभिमुखोऽगमम् ॥ १६.४२
शृणोमि स्म च पौराणाम् जल्पतामितरेतरम् 
चिरंजीवद्भिराश्चर्यम् पृथिव्यां किं न दृश्यते ॥ १६.४३
क्व नागरकसेनानीर् दत्तकस्तुङ्गमस्तकः 
क्व च कस्यापि पान्थस्य रज्जुभागे व्यवस्थितः ॥ १६.४४
अथापरेण तत्रोक्तम् त एवायुमत्तमः 
येन लोकोत्तमस्यास्य रज्जुभागे व्यवस्थितः ॥ १६.४५
आकारानुमितं चैतद् गुणसंभारभारिणः 
ननु चास्य वसन्तोऽपि सारथ्येन विकथ्यते ॥ १६.४६
दृष्टवान् परितश्चाहम् क्वचिदुत्सृष्टलाङ्गलान् 
हालिकान् हलमूलेषु वीणावादनतत्परान् ॥ १६.४७
क्वचिदुद्दामगोवर्गम् वटे गोपालमण्डलम् 
वितन्त्रीस्ताडयद्वीणाः कर्णशूलप्रदायिनीः ॥ १६.४८
आसन्नश्च पुरद्वारम् विक्रयाय प्रसारिताम् 
वीणावयवसंपूर्णाम् पश्यं शकटावलीम् ॥ १६.४९
विजर्जरितकर्णश्च वितन्त्रीध्वनिमुद्गरैः 
व्यस्तपद्मनिधानाभम् प्राप्नोमि स्म वणिक्पथम् ॥ १६.५०
कुङ्कुमं क्रेतुमायातः कश्चिद्वाणिजमब्रवीत् 
वीणाविक्षिप्तचेतस्को वीणा मे दीयतामिति ॥ १६.५१
चिरादाकर्ण्य तद्वाक्यम् कुपितः स तमब्रवीत् 
वणिजोऽन्ये किमुत्सन्ना येन खादसि मामिति ॥ १६.५२
एवं वर्धकिकर्मार कुलालवरुडादयः 
निकृष्टजन्मकर्माणः सक्ता वीणामवादयन् ॥ १६.५३
अथ प्रायं चिरं द्वारम् वीणादत्तकवेश्मनः 
शातकुम्भमयैः कुम्भैर् म्भोगर्भैः समङ्गलम् ॥ १६.५४
तत्र यानादवप्रुत्य प्राविशं गृहमृद्धिमत् 
उत्थास्नुरिव मेधावी विशालं हृदयं श्रियः ॥ १६.५५
दत्तकस्तु पुरोऽस्माकम् दासीदासमभाषत 
अद्यारभ्यास्य युष्माभिर् ाज्ञा संपाद्यतामिति ॥ १६.५६
अथ व्यज्ञापयन् प्रह्वाः सूपकाराः समेत्य माम् 
आज्ञापयत युष्मकाम् कः पाकः साध्यतामिति ॥ १६.५७
मम त्वासीन्मया तावद् ब्राह्मणत्वं प्रकाशितम् 
ब्राह्मणाश्च घृतक्षीर गुडादिमधुरप्रियाः ॥ १६.५८
तदिदं युक्तमित्येतच् चिन्तयित्वेदमुक्तवान् 
ननु हस्तपुटग्राह्यम् पायसं साध्यतामिति ॥ १६.५९
अथ हस्तं विधूयोक्तम् सूपकारेण गच्छता 
अन्नसंस्कारशास्त्रज्ञाः कां दिशं यान्तु संप्रति ॥ १६.६०
भीमसेनादिभिर्यानि सूदशास्त्राणि चक्रिरे 
कर्मकर्योऽपि तान्यस्मिन् गृहे प्रायेण जानते ॥ १६.६१
यक्षीकामुकमासाद्य प्रभुं भोजनकोविदम् 
अनर्थकानि जातानि चरितार्थानि पायसे ॥ १६.६२
अहो नागरकः स्वामी स्वयं प्रवहणेन यः 
आलेख्ययक्षमादाय यक्षीकामुकमागतः ॥ १६.६३
सर्वथा धिगकार्यज्ञम् ैश्वर्यजनितं मदम् 
गमितः प्रेष्यतां येन मादृशोऽपीदृशामिति ॥ १६.६४
अथ मर्दनशास्त्रज्ञस्तरुणः परिचारकः 
ममाङ्गं गन्धतैलेन मृद्नाति स्म यथासुखम् ॥ १६.६५
पश्चादुद्वर्तनं स्नानम् हताम्बरधारणम् 
कृत्वा देवप्रणामं च प्रायं भोजनमण्डपम् ॥ १६.६६
तत्र भोजनभूमिष्ठम् मां नमस्कृत्य दत्तकः 
सभ्रातृभागिनेयादि पङ्क्तिमध्यए उपाविशत् ॥ १६.६७
कुलालचक्रपात्री च पात्री मम हिरण्मयी 
पायसेनेन्दुवर्णेन सूपकारेण पूरिता ॥ १६.६८
पार्श्वे पायसपात्र्याश्च तेजस्विमणिभाजने 
महासारमुसारस्थे स्थापिते मधुसर्पिषी ॥ १६.६९
चिन्तितं च मया जातो महानयमुपद्रवः 
मधुमांसोचितः क्वाहम् क्व चेदं घृतपायसम् ॥ १६.७०
केन नाम प्रकारेण त्यजेयमिदमित्यहम् 
विचार्य पायसग्रासम् दग्धोऽस्मीति निरस्तवान् ॥ १६.७१
तेषां संप्रत्ययार्थं च हरन् दाहरुजं किल 
शीतपानीयगण्डूषैर् मुखं मुहुरशीतयम् ॥ १६.७२
बल्लवस्तु पुरः स्थित्वा वीणादत्तकमुक्तवान् 
नायं विप्रः कथं विप्रः प्रद्विष्याद्घृतपायसम् ॥ १६.७३
आचष्ट मर्दकश्चेदम् ासवामोदवासितः 
निश्वासोऽस्य मया घ्रातः शनकैर्निश्चरन्निति ॥ १६.७४
दत्तकोऽपि कराग्रेण पिधाय मुखमात्मनः 
कम्पयित्वोत्तमाङ्गं च तं ब्रुवन्तं न्यवारयत् ॥ १६.७५
अब्रवीच्च पयःपानम् यूयं पिबत पानकम् 
पानकस्यापि पानेन गोष्ठी संमान्यतामिति ॥ १६.७६
मया तु जाततर्षेण पाने परिणतिं गते 
तत्पीतं पानसादृश्यात् पानबुद्ध्यैव पानकम् ॥ १६.७७
खण्डमांसप्रकाराद्यम् नानाधिष्ठानसंकुलम् 
सेवित्वाहारमग्राम्यम् ुदतिष्ठं सदत्तकः ॥ १६.७८
संमृष्टभोजनस्थाने पुष्पच्छुरितकुट्टिमे 
कान्तमध्यासि पर्यङ्कम् न्यस्तं तत्रैव मण्डपे ॥ १६.७९
कर्पूरत्रिफलानाभि लवङ्गैलासुगन्धिना 
मुखस्य गन्धरागौ च ताम्बुलेनोदपादयम् ॥ १६.८०
एवं च सुखमासीनो वीणादत्तकमब्रवम् 
वीनोन्मत्तिरियं कस्माच् चम्पायां कथ्यतामिति ॥ १६.८१
तेनोक्तमिह चम्पायाम् सानुदासो वणिक्पतिः 
तस्य गन्धर्वदत्तेति सुता त्रैलोक्यसुन्दरी ॥ १६.८२
स च तां ध्रियमाणोऽपि वरैर्वरगुणाकरैः 
अभिप्रायेण केनापि न कस्मैचित्प्रयच्छति ॥ १६.८३
प्रत्याख्यातुमशक्तेन याचितेन क्षणे क्षणे 
तेन शुल्कमुपन्यस्तम् दुःसंपादं सुरैरपि ॥ १६.८४
अपूर्वं किल गायन्त्यास्तस्याः किमपि गीतकम् 
योऽनुवादयिता वीणाम् परिणेता स तामिति ॥ १६.८५
मयेयं परिणेतव्या मयेयमिति निस्त्रपः 
न कश्चिद्यो न चम्पायाम् वीणयोन्मत्तकः किल ॥ १६.८६
पुरो नागरकाणां च चतुःषष्टेस्तदर्थिनाम् 
षष्ठे षष्ठे गते मासे सा तद्गायति गीतकम् ॥ १६.८७
अनेन च प्रकारेण यातः कालो महानयम् 
न चापि वीणया कश्चिद् नुगच्छति तामिति ॥ १६.८८
एतत्कथावसाने च पुरुषौ श्रोत्रियाकृती 
वीणादत्तकमब्रूताम् स्थविरौ वेत्रधारिणौ ॥ १६.८९
श्रेष्ठिना प्रेषितावावाम् संदेशेन त्वदन्तिकम् 
यदि सज्जा सुहृद्गोष्ठी समस्या क्रियतामिति ॥ १६.९०
तेनोक्तं सुहृदः सज्जा यदि वः सुस्थिता गृहाः 
कल्या गन्धर्वदत्ता वा स्व एव क्रियतामिति ॥ १६.९१
ततस्तं पृष्टवानस्मि महोत्साहेन चेतसा 
रूपं गन्धर्वदत्ताया कीदृगित्यथ सोऽब्रवीत् ॥ १६.९२
तस्याः स्वकान्तिपरिवेषपटापिधानम् नेत्रप्रभाप्रकरसारितहर्म्यगर्भम् 
उत्कृष्टविस्मयविमोहितमानसेन रूपं निरूपयितुमेव मया न शक्यम् ॥ १६.९३
अथ गन्धर्वदत्तायास्तां गुणाकारसंपदम् 
समाकर्ण्यैव कर्णाभ्याम् मनो नीतं विधेयताम् ॥ १७.१
पृच्छामि स्म च भूयस्तम् पि शक्या भवेन्मया 
द्रष्टुं गन्धर्वदत्तेति तेन चोक्तं न शक्यते ॥ १७.२
अगान्धर्वेण सा द्रष्टुम् देवेनापि न शक्यते 
यदि चेच्छथ तां द्रष्टुम् गान्धर्वं शिक्ष्यतामिति ॥ १७.३
मयोक्तं नारदीयेऽपि निवृत्ते किल लभ्यते 
गान्धर्वशब्दस्तत्तस्माद् स्माकं कार्यतामिति ॥ १७.४
ततो व्याहरितस्तेन वीणाचार्यः खरस्वरः 
नष्टश्रुतिस्वरज्ञानो भूतिको नाम दुर्भगः ॥ १७.५
आसीच्च मम तं दृष्ट्वा विकृतं नरवानरम् 
अलं मे नारदीयेन कृतं गन्धर्वदत्तया ॥ १७.६
ईदृशः शिष्यतां गत्वा राज्यलाभोऽपि गर्हति 
अन्यायागतमैश्वर्यम् निन्दन्त्येव हि साधवः ॥ १७.७
अभ्युत्थानाभिवादाभ्याम् तं वीणादत्तकादयः 
अपूजयन्मया चासौ न द्रष्टुमपि पारितः ॥ १७.८
अथ रुष्टकटाक्षेण लोहिताक्षः स वीक्ष्य माम् 
वीणादत्तकदत्तायाम् पीठिकायामुपाविशत् ॥ १७.९
अब्रवीद्दत्तकस्तं च यक्षीभर्तुर्द्विजन्मनः 
भवानस्योपपन्नस्य नारदीयं करोत्विति ॥ १७.१०
तेनोक्तं साभिमानत्वाद् यं मामवमन्यते 
न च पारयते दातुम् दारिद्र्यात्काकणीमपि ॥ १७.११
गुरुशुश्रूषया विद्या पुष्कलेन धनेन वा 
न चास्मिन्नेकमप्यस्ति यद्यस्ति प्रतिपद्यताम् ॥ १७.१२
दत्तकेनोक्तमाचार्य विरूपं मन्त्रितं त्वया 
को यक्षीकामुकं शक्तो दरिद्रमिति जल्पितुम् ॥ १७.१३
यस्य दासः सदासोऽहम् त्वं जानास्येव मादृशः 
स यक्षीकामुकः कस्माद् दरिद्र इति भण्यते ॥ १७.१४
सुवर्णानां शतं वापि गृह्यतां त्वाद्.शोचितम् 
पतिते द्रोणमेघोऽपि न तिष्ठति जलं स्थले ॥ १७.१५
नारदादिपरीवाराम् स चाभ्यर्च्य सरस्वतीम् 
दुर्व्यवस्थिततन्त्रीकाम् वीणां मह्यमुपानयत् ॥ १७.१६
मया तु सा विपर्यक्स्था स्थापिताङ्के यदा तदा 
भूतिको मां धिगित्युक्त्वा वीणादत्तकमुक्तवान् ॥ १७.१७
न यक्षीकामुको मन्दः शक्यः शिक्षयितुं मया 
वीणाग्रहणमप्येष न जानाति सुखैदितः ॥ १७.१८
न नाम स्वयमेतेन यदि वीणा न वादिता 
आलेख्यवादकाः केऽपि न दृष्टा नष्टदृष्टिना ॥ १७.१९
इति संतक्ष्य मां वाग्भिर् ातोद्यं परिवर्त्य च 
स निषादो निषादं मे षड्ज इत्युपदिष्टवान् ॥ १७.२०
अथामर्षपरीतेन दृढं ताडयता मया 
चतस्रः पञ्च वा तन्त्र्यश् छिन्नाश्चडिति विस्वराः ॥ १७.२१
अथोक्तो दत्तकस्तेन तन्त्रीवर्तकसंग्रहम् 
अकृत्वा किं करोत्यस्य नारदीयं भवानिति ॥ १७.२२
अहं तु विस्मृतच्छद्मा छिन्नतन्त्रीमपि क्षणम् 
श्रुतिवासितकर्णत्वान् मृदु वीणामवादयम् ॥ १७.२३
अथ विस्फारितैर्नेत्रैर् ुत्कर्णा दत्तकादयः 
किमेतदिति जल्पन्तो मामैक्षन्त सविस्मयाः ॥ १७.२४
भूतिकस्तु भयक्रोध लज्जाविस्मयनिष्प्रभः 
काकतालीयमित्युक्त्वा गत एव सदक्षिणः ॥ १७.२५
एवं च दिवसं नित्वा कृतप्रादोषिकाशनः 
आवसं शयनावासम् मालाघूपाधिवासितम् ॥ १७.२६
हंसपक्षांशुकप्राय कोमलास्तरणास्तृतम् 
भास्वद्वज्रशिलापादम् ासेवे शयनं ततः ॥ १७.२७
रूपाकृष्टजगन्नेत्रे युवती सारभूषणे 
रूपाजीवे शनैः पादौ समवाहयतां मम ॥ १७.२८
सहजाहार्यमाधुर्य रमणीयतराक्षरैः 
वचोभिः किल ते चित्तम् मदीयं हर्तुमैच्छताम् ॥ १७.२९
वेगवत्या विमुक्तं च प्रतिभान्ति स्म तानि माम् 
रासभीरसितानीव विरसानि स्वकर्णयोः ॥ १७.३०
तानि चाश्रोतुकामेन निद्राव्याजः कृतो मया 
अथ प्रसुप्त एवास्मि निराशे ते च जग्मतुः ॥ १७.३१
अर्धे याते च यामिन्याः श्वासानुमितचेतने 
दृष्टतत्त्व इवाविद्याम् निद्रामत्यजमुत्कटाम् ॥ १७.३२
चित्रपट्टपिधानायाम् तिष्ठन्त्यां नागदन्तके 
वीणादत्तकवीणायाम् ततो दृष्टिं न्यपातयम् ॥ १७.३३
मम त्वसीदवश्यं माम् नेता श्वस्तत्र दत्तकः 
वीणा च वादनीया स्याच् चिरोत्सृष्टा च सा मया ॥ १७.३४
विद्या चाराध्यमानापि दुःखेन परिचीयते 
भक्त्या मातुः सपत्नीव निसर्गकुटिला हि सा ॥ १७.३५
वीणा संनिहिता चेयम् वेला चेयं निराकुला 
जिज्ञासे तावदित्येनाम् विचार्याहं गृहीतवान् ॥ १७.३६
उत्कर्षन्नपकर्षंश्च काश्चित्काश्चिन्मनाङ्मनाक् 
व्यवस्थापयितुं तन्त्रीः करशाखभिरस्पृशम् ॥ १७.३७
अथाशृणवमालापान् स्वस्माद्वासगृहाद्बहिः 
समुद्रसेन गोदत्त धाव धाव सखे द्रुतम् ॥ १७.३८
वीणादत्तकभद्रस्य गृहेषु कृतकर्मणः 
सरस्वती भगवती वीणां सारयति स्वयम् ॥ १७.३९
वीणायाः सार्यमाणायाः स्वनस्योदय ईदृशः 
समाप्तसारणायास्तु कीदृङ्नाम भविष्यति ॥ १७.४०
तस्मात्सरस्वतीवीणे दृष्ट्वा श्रुत्वा च संहते 
नेत्रश्रोत्राणि नो यान्ति पवित्रकरतामिति ॥ १७.४१
अथावलम्ब्यत्तां वीणाम् त्वरया नागदन्तके 
प्रावृत्य सशिरःपादम् कायं निद्रां किलागमम् ॥ १७.४२
नागरास्तु न्यवर्तन्त जल्पन्तो दीनचेतसः 
कथं सरस्वती क्षुद्रैर् दृश्यतेऽस्मद्विधैरिति ॥ १७.४३
यापितायां तु यामिन्याम् कृतपूर्वाह्णिकक्रमम् 
मामनुल्बणवेषं च वन्दित्वा दत्तकोऽब्रवीत् ॥ १७.४४
अमी नागरकाः प्राप्ताश् चित्रयानप्रसाधनाः 
तद्गन्धर्वसमस्यायै युष्माभिरपि गम्यताम् ॥ १७.४५
आज्ञापयत यानं च करेणुतुरगादिकम् 
येन वो रोचते गन्तुम् तेन प्रस्थीयतामिति ॥ १७.४६
मयोक्तं गच्छतु भवान् वाहनेन यथासुखम् 
अहं तु पादचारेण गच्छामि शनकैरिति ॥ १७.४७
अथास्मदनुरोधेन मां पुरोधाय दत्तकः 
प्रस्थितः पादचारेण सनागरकमण्डलः ॥ १७.४८
अमन्त्रयन्त यान्तश्च क्रुद्धा नागरका मिथः 
यक्षीकामुकरूपोऽयम् नर्थोऽस्मानुपागतः ॥ १७.४९
वयमस्य प्रसादेन त्यक्तमण्डितवाहनाः 
आशादीर्घासु रथ्यासु चरणैः संचरामहे ॥ १७.५०
मेरोर्द्रोणीरिवाक्रमन् विशिखा विस्तृतायताः 
अपश्यं वेश्मनां मालास्तस्यैव सिरसामिव ॥ १७.५१
प्रासादेषु च जल्पन्तीर् गवाक्षप्रेरितेक्षणाः 
कोकिलासुभगालापाः शृणोमि स्म कुलाङ्गनाः ॥ १७.५२
अयि मागधि वैदेहि मलयावति यावनि 
यक्षीकामुकमायातुम् सख्यः पश्यत धावत ॥ १७.५३
खलया किल यक्ष्यायम् ीर्ष्यामुषितचेतसा 
आकाशात्पातितः प्राप्तो दत्तकेन सुजन्मना ॥ १७.५४
ध्रुवं सा राक्षसी यक्षी यदि वा मृत्तिकामयी 
क्रुद्धया मुग्धया वापि यया स्वार्थो न चेतितः ॥ १७.५५
अथ वा सर्वमेवेदम् लीकं प्रतिभाति माम् 
क्व यक्षीकामिकः क्वायम् कामः कामी रतेरिव ॥ १७.५६
इति निर्दिश्यमानोऽहम् ङ्गुलीभिरितस्ततः 
नयनोत्पलमालाभिर् र्च्यमानश्च यातवान् ॥ १७.५७
अथ नागरकाः प्रापन् सुधां गृहपतेर्गृहम् 
अङ्गं गन्धर्वदत्तायास्तेषामिव मनोरथाः ॥ १७.५८
मणिहाटकदन्ताद्यैर् ङ्गैस्तैरेव कल्पितम् 
स्फुरद्दिव्यप्रभावात्तु न विद्म किंमयैरिति ॥ १७.५९
ततः प्रथमकक्षायाम् पश्यं संनिधापिताम् 
आसनानां चतुःषष्टिम् महापट्टोर्णवेष्टितम् ॥ १७.६०
तेषु नागरकः कश्चित् कांश्चिदाह स्म सस्मितम् 
अहो महाखलीकारो यक्षीकामुकमागतः ॥ १७.६१
सानुदासाभ्यनुज्ञाताः सुहृदो दत्तकादयः 
समायाताश्चतुःषष्टिस्तावन्त्येवासनान्यपि ॥ १७.६२
यक्षीकामुकमालोक्य पञ्चषष्टमनासनम् 
यत्सत्यं लज्जितोऽस्मीति ततश्चोक्तमृजुर्भवान् ॥ १७.६३
आयत्तो दत्तको यस्य सपुत्रपशुबान्धवः 
तेन गन्धर्वदत्तापि सुलभा किमुतासनम् ॥ १७.६४
पञ्चषष्टमदृष्ट्वा तु निक्षिप्तं तत्र दत्तकः 
दत्तवान् स्वयमाकृष्य मह्यमात्मीयमासनम् ॥ १७.६५
तेऽपि नागरकाः शेषाः स्थिते तिष्ठति दत्तके 
तिष्ठन्ति स्म स्थिता एव भृतका इव भर्तरि ॥ १७.६६
अथान्यदासनं दत्तम् दत्तकायोज्ज्वलप्रभम् 
स तदध्यास्त शेषाश्च यथासनमुपाविशन् ॥ १७.६७
ततस्त्रिंशच्छतं तस्माद् गणिकानां विनिर्गतम् 
गृहादसुरकन्यानाम् महासुरपुरादिव ॥ १७.६८
आत्तशृङ्गारभृङ्गारा काचिदावर्जयज्जलम् 
तासां प्रत्येकमेकैका तेषां पादानधावत ॥ १७.६९
मदीयस्तु यया पादः पाणिभ्यामवलम्बितः 
तया स्वेदजलेनैव धौतः श्लथशरीरया ॥ १७.७०
आवर्जितवती या च जलं लुलितलोचना 
विस्रस्तहस्तया हस्ताद् भृङ्गारः पातितस्तया ॥ १७.७१
प्रविशन् धौतपादश्च शृणोमि स्म प्रजल्पिताः 
प्रांशुप्राकारगर्भस्थाः श्रुतिहारिगिरः स्त्रियः ॥ १७.७२
अनर्थोऽयमुपन्यस्तः सानुदासेन दारुणः 
शुल्कं गन्धर्वदत्ताया वीणावादननामकम् ॥ १७.७३
यदि रूपमुपन्यस्येच् छुल्कं गृहपतिस्ततः 
न यक्षीकामुकादन्यम् प्राप्नुयाद्भर्तृदारिका ॥ १७.७४
वीनायां तु प्रयुक्तायाम् भग्नोऽयं नो मनोरथः 
ह्यो यस्माद्भूतिकेनास्य नारदीयं कृतं किल ॥ १७.७५
इदं तावन्महद्दुःखम् यद्यक्षीकामुकोऽनया 
अयं नासुलभीभूतः शुल्कदोषान्न लभ्यते ॥ १७.७६
इदं तु दुःसहतरम् यदिमां बकुलावलीम् 
अनात्मज्ञो बलात्कोऽपि गले तां लम्बयिष्यति ॥ १७.७७
वीणावादनशुल्केयम् साभियोगाश्च नागराः 
प्रजापतिश्च दुर्लग्नः सर्वथा शिवमस्त्विति ॥ १७.७८
अथ निष्कम्पकालिन्दी सलिलस्वच्छकुट्टिमाम् 
ज्वलन्मणिशिलास्तम्भाम् विशालां प्राविशं सभाम् ॥ १७.७९
सभा नागरकैः साभाद् भिन्नप्रभविभूषणैः 
उपत्यकास्थली मेरोः फुल्लैः कल्पद्रुमैरिव ॥ १७.८०
अथ हंस इवोत्सार्य नलिनीदलमण्डलम् 
निर्गतः कञ्चुकी प्रेर्य तिरस्करिणिकाम्बरम् ॥ १७.८१
स नागरकसंघातम् वोचद्विनयानतः 
विज्ञापयति वः श्रेष्ठी स्वागतं गुणरागिणाम् ॥ १७.८२
भवद्भिर्वर्णसंपन्नैर् न्तःसारैरिदं गृहम् 
शातकुम्भमयैः पूतम् गङ्गाम्भःकलशैरिव ॥ १७.८३
यदि सर्वे समायाता यातो वागमनश्रमः 
ततो गन्धर्वदत्तायै निर्देशो दीयतामिति ॥ १७.८४
ते परस्परमालोक्य विद्राणवदनप्रभाः 
ह्रीताः सदिशमाकाशम् पश्यन् प्रोषितोत्तराः ॥ १७.८५
ततः कन्?चुकिना वक्त्रम् क्षणाद्दीनतया कृतम् 
समरे कातरस्येव सन्नचक्षुःकपोलकम् ॥ १७.८६
प्रत्येकं च मुखान्येषाम् वलोक्य चिरं चिरम् 
स यदा यातुमारब्धस्तदाहूय मयोदितः ॥ १७.८७
समाप्तप्रतिकर्मा वा कल्या वा यदि सा ततः 
आगच्छतु किमद्यापि दृष्टैर्नागरकैरिति ॥ १७.८८
एतावतैव दत्तस्य तत्तादृग्म्लानमाननम् 
जातमुच्छ्वसितं स्विन्न कपोलस्थलपीवरम् ॥ १७.८९
अलपत्सानुदासस्य प्रीतः परिजनस्ततः 
यक्षीकामुक वन्द्योऽसि सर्वथा शोभितं त्वया ॥ १७.९०
वाङ्मात्रेणापि भवतश् चिरादुच्छ्वसिता वयम् 
अवग्रहे हि जीमूतो विस्फूर्जन्नपि शोभते ॥ १७.९१
तदेवं यादृशं रूपम् यादृशी चातिधीरता 
तादृशं यदि विज्ञानम् भवेत्किं न भवेदिति ॥ १७.९२
एको नागरकश्चैकम् वोचद्दर्शितस्मितः 
उद्दामितमुखा लोके सुखं जीवन्ति निस्त्रपाः ॥ १७.९३
को हि वेदजडं मुक्त्वा छान्दसं छात्त्रमत्रपम् 
मध्ये महामनुष्याणाम् ेवमुद्दामयेन्मुखम् ॥ १७.९४
यक्षीकामुकशब्दोऽपि शब्द एवास्य केवलम् 
क्व च प्रियगुणा यक्षी गुण ऋद्धिः क्व चेदृशः ॥ १७.९५
यत्किंचिदपि बालानाम् चेतस्तोषाय कल्पते 
उत्कटेन हि नाम्नापि प्रायस्तुष्यन्ति डिण्डिकाः ॥ १७.९६
श्रुत्वेदमितरेणोक्तम् मा स्म निन्दद्भवानिमम् 
को जानाति मनुष्याणाम् चरितं गूढचारिणाम् ॥ १७.९७
यक्षीकान्तः प्रकृष्टेन धार्ष्ट्येनाज्ञापयन्नपि 
यथा परिचितश्रीकस्तथा मां प्रति शोभते ॥ १७.९८
ततो जवनिकां प्रेर्य कन्या कञ्चुकिभिर्वृता 
देवी गन्धर्वदत्तागाद् भिभूतसभाप्रभा ॥ १७.९९
कथयामि कथं रूपम् तस्याः संक्षिप्तमुच्यते 
प्रव्रज्यामास्थिता नूनम् िदानीमप्सरोगणाः ॥ १७.१००
कल्पितं च सभामध्ये पद्मरागशिलामयम् 
चन्द्रलेखेव संध्याभ्रम् ध्यास्त चतुरन्तकम् ॥ १७.१०१
तेजसोऽभिभवात्तस्याः संकुचन्ति स्म नागराः 
बालायाः शशिलेखायाः पुण्डरीकाकरा इव ॥ १७.१०२
साथ प्रज्ञावचःशून्याम् रूपमात्रकशालिनीम् 
परिभूतवती गोष्ठीम् सभास्तम्भावलीमिव ॥ १७.१०३
अथ दक्षिणमुत्क्षिप्य करं कञ्चुकिनोदितम् 
श्रूयतां श्रेष्ठिनो वाक्यम् भो नागरककुञ्जराः ॥ १७.१०४
आस्ते गन्धर्वदत्तेयम् ियं वीणा च सारिता 
यो वो वादयितुं शक्तः स किं तिष्ठति ढौकताम् ॥ १७.१०५
अशेषैर्न च कर्तव्या परिपाटिरपार्थिका 
सा हि युष्माकमस्याश्च लज्जाखेदप्रयोजना ॥ १७.१०६
ततः स्वयं भवद्भिश्च यस्मिन् वो भावनाहिता 
युष्मानात्मानमेतां च स क्लेशान्मोचयत्विति ॥ १७.१०७
अथ नागरकाः सर्वे वीणादत्तकमब्रुवन् 
त्वं नः पूज्यः प्रवीणश्च तस्मादुत्थीयतामिति ॥ १७.१०८
स यदा कम्पितशिरा नेच्छति स्म तदापरः 
संभाविततमस्तेषाम् गत्वा वीणामवादयत् ॥ १७.१०९
तस्मिन् दोषैरसंकीर्णान् गुणान्मधुरतोत्तरान् 
संपादयति शब्दोऽभूद् ुच्चकैः साधु साध्विति ॥ १७.११०
ततो गन्धर्वदत्तायाम् प्रगीतायामभून्मम 
अरे ज्ञातं मयेदानीम् तेनैवामी वृथाश्रमाः ॥ १७.१११
पुरा वामनरूपेण बलिं छलयता किल 
त्रिपिष्टपं त्रिभिः क्रान्तम् विक्रमैश्चक्रपाणिना ॥ १७.११२
तं च विश्वावसुर्नाम गन्धर्वगणसेवितः 
क्रामन्तं गगनं वेगात् त्रिश्चकार प्रदक्षिणम् ॥ १७.११३
तेन च स्वयमुत्पाद्य स्तुवता गरुडध्वजम् 
नारायणस्तुतिं नाम गीतं गीतकमद्भुतम् ॥ १७.११४
नारदेन ततः प्राप्तम् नारदाद्वृत्रशत्रुणा 
अर्जुनेन ततस्तस्माद् विराटसुतया किल ॥ १७.११५
परीक्षित्प्राप्नुयान्मातुस्ततोऽपि जनमेजयः 
इति क्रमागतं तातस्तातादागमितं मया ॥ १७.११६
गान्धारग्रामसंबद्धम् क्व गान्धारः क्व मानुषाः 
स्वर्गान्नान्यत्र गान्धार ित्याहुर्नारदादयः ॥ १७.११७
तेन योऽयं न जानाति न चेदभ्युपगच्छति 
तदसंपादयन्नेव जायते दोषवानसौ ॥ १७.११८
अहं पुनरिदं जानन् सद्यः परिणमत्फलम् 
पुरो नागरकाणां च यथासामर्थ्यमुत्सहे ॥ १७.११९
मयि संकल्पयत्येवम् सौ नागरकर्षभः 
स्मयमानो विलक्ष्यत्वात् स्वमेवाभजतासनम् ॥ १७.१२०
ततः प्रतिहते तस्मिन् सुहृद्मण्डलमण्डने 
रङ्गो भङ्गमगृह्णात्स निगृह्यज्येष्ठमल्लवत् ॥ १७.१२१
अथ मां जनितोत्साहम् ुत्तिष्ठासन्तमासनात् 
दृष्ट्वा संभाविताज्ञानम् लज्जयाग्राहि दत्तकः ॥ १७.१२२
अन्येन च निमित्तेन चलितोऽहं किलासनात् 
तेनोक्तं संकटास्थानाद् न्यत्र स्थीयतामिति ॥ १७.१२३
ततस्तमुक्तवानस्मि किमिदं न त्वया श्रुतम् 
पथा सकृत्प्रवृत्तायाः किं करोत्यवगुण्ठनम् ॥ १७.१२४
प्रविष्टोऽहं सुहृद्गोष्ठीम् यथैव बटुचापलात् 
तथा गन्धर्वदत्तापि धृष्तमाज्ञापिता मया ॥ १७.१२५
तदस्या बटुविद्यायाः प्रान्तमप्राप्य मादृशः 
हा कष्टं वञ्चितोऽस्मीति पश्चात्तापेन खेद्यते ॥ १७.१२६
यत्र चामी न लज्जन्ते सलज्जाः सुहृदस्तव 
तत्र निर्लज्जताश्लाघी लज्जयैव हि लज्जते ॥ १७.१२७
समर्थयति मय्येवम् दत्तकोऽपि निरुत्तरः 
अहो साहसमित्युक्त्वा तूष्णींभावमुपेयिवान् ॥ १७.१२८
अहमप्यासनं त्यक्त्वा तिर्यक्पश्यति दत्तके 
पार्श्वे गन्धर्वदत्ताया दत्तमासनमास्थितः ॥ १७.१२९
अथ कञ्चुकिनानीताम् वीणां दृष्ट्वाहमुक्तवान् 
अपरानीयतामार्य नैतां स्पृशति मादृशः ॥ १७.१३०
उदरं दृष्टमेतस्या लूतातन्तुनिरन्तरम् 
जडतां गमिता येन पटुतन्त्रीपरंपरा ॥ १७.१३१
स्मितदर्शितदन्ताग्रैर् न्यतः क्षिप्तदृष्टिभिः 
मामालोक्य तथाभूतम् ुक्तं नागरकैरिति ॥ १७.१३२
ब्राह्मणः पूज्यतामेष निर्लज्जाग्रपताकया 
येन साहसमारब्धम् स्वगुणाख्यापनोपमम् ॥ १७.१३३
तन्त्रीकिणकठोराग्रा विशीर्णकरजातताः 
करशाखाश्च नो जाता न च संभावनेदृशी ॥ १७.१३४
अयं तु कोमलाग्रभिस्तन्त्रीरङ्गुलिभिः स्पृशन् 
कदा वादयिता वीणाम् वेदवेदाङ्गपारगः ॥ १७.१३५
सर्वथायमभिप्रायो मयैतस्योपलक्षितः 
प्रीतिमुत्पादयिष्यामि तावल्लोचनयोरिति ॥ १७.१३६
यावदुत्सार्यते वीणा यावच्चानीयतेऽपरा 
तावद्गन्धर्वदत्ताया रूपं पश्याम्यवारितः ॥ १७.१३७
रथ्याचत्वरयात्रासु वक्ष्यामि जनसंनिधौ 
ईदृशी तादृसी दृष्टा रूपिणी युवतिर्मया ॥ १७.१३८
लूतातन्तुततं चायम् वीणाकर्परमाह यत् 
किं तत्सत्यं मृषेत्येतद् देवैर्विज्ञायतामिति ॥ १७.१३९
उद्वेष्टिते च तत्तस्मिन् दृष्टं वेष्टनचर्मणि 
तन्तुचक्रं भयोद्भ्रान्त लूतामण्डलसंकुलम् ॥ १७.१४०
अथ गन्धर्वदत्ताया जातमङ्गं निरीक्ष्य माम् 
वेपथुस्वेदरोमाञ्च लज्जाविधुरमाकुलम् ॥ १७.१४१
अपरापि मया वीणा समास्फाल्य पटुक्वणा 
केशदूषिततन्त्रीका प्रथमेव विवर्जिता ॥ १७.१४२
सानुदासस्ततो वीणाम् सुगन्धिकुसुमार्चिताम् 
कच्छपाकारफलकाम् ादाय स्वयमागतः ॥ १७.१४३
मां च प्रदक्षिणीकृत्य सविकारतनूरुहः 
गन्धर्वदत्तामिव ताम् ददात्सुभगस्वनाम् ॥ १७.१४४
मया तु धौतपादेन वीणां कृत्वा प्रदक्षिणाम् 
अभुक्ताम्बरसंवीतम् पीठपृष्ठमधिष्ठितम् ॥ १७.१४५
मनाक्संस्पृष्टमात्राश्च करशाखामुखैः स्वयम् 
तन्त्रीबन्धा यथास्थानम् सरन् धैवतादिकम् ॥ १७.१४६
ततस्तन्त्रीषु गान्धारे जृम्भमानासु मन्थरम् 
गन्धर्वदत्तामवदम् भीरु संगीयतामिति ॥ १७.१४७
सा प्रगल्भापि गान्धारम् ाकर्ण्यामरगोचरम् 
तथा च धृष्टमादिष्टा बालाशालीनतां गता ॥ १७.१४८
तां च प्रवर्तयन् भीताम् त्रपाजनितमूकताम् 
तदेव गीतकं दिव्यम् हं मन्दमवादयम् ॥ १७.१४९
हृते तस्यास्त्रपासेनौ संदर्शितपथा यथा 
लोकं पावयितुं पुण्या प्रावर्तत सरस्वती ॥ १७.१५०
वृत्तिभिर्दक्षिणाद्याभिस्तद्गीतं गीतकं तया 
उपर्युपरि पाण्यन्तैः पाणिभिर्योजितं मया ॥ १७.१५१
आसीदिदं तमोभूतम् प्रज्ञातमलक्षणम् 
तद्गीतमात्रविषय श्रोत्रमात्रजगद्तदा ॥ १७.१५२
सभायां गाढमूर्च्छायाम् मृदु तद्गीतवादिनम् 
पटुभिर्दुन्दुभिध्वानैर् भिभूतं विमानिनाम् ॥ १७.१५३
पतितासु सरत्नासु दिवः कुसुमवृष्टिषु 
कञ्चुकी चेतनाप्राप्तान् भाषत सभासदः ॥ १७.१५४
भो भो निर्मत्सराः सन्तः सत्यमाख्यात साधवः 
गीतं यदनयानेन किं तत्संवादितं न हि ॥ १७.१५५
अथोद्यमितहस्तैस्तैः समस्तैरुक्तमुच्चकैः 
धर्म्यशुल्कार्जितामेष कन्यकां लभतामिति ॥ १७.१५६
तिरस्करिणिकां नीत्वा ततः कञ्चुकिनान्तरा 
बहिष्कृता नागरका नास्तिकास्त्रिदिवादिव ॥ १७.१५७
निर्गच्छन्ति हतच्छायास्ते खण्डितमनोरथाः 
स्वभ्यस्तगुणवैफल्यम् गुणिनः कान्न तापयेत् ॥ १७.१५८
सवीणादत्तकोऽहं तु श्रेष्ठिनाभ्यन्तरीकृतः 
परीक्ष्य बहुशो राज्ञा सचिवो गुणवानिव ॥ १७.१५९
अभाषत च निर्गच्छंस्तेषु नागरकर्षभः 
यक्षीकामुक देवस्त्वम् मानुषपराक्रमः ॥ १७.१६०
वयं गन्धर्वदत्ता च सानुदासश्च सानुगः 
कृच्छ्रामापदमापन्ना लीलयैव त्वयोद्धृताः ॥ १७.१६१
काश्मर्यः खदिराः शाकाश् चम्पकाश्च सवेणवः 
आतोद्याङ्गार्थमुत्खाताः प्ररोहन्तु यथा पुरा ॥ १७.१६२
अग्निहोत्राणि हूयन्ताम् द्विजाः संध्यामुपासताम् 
कुमार्यः परिणीयन्ताम् प्रसूयन्तां कुलस्त्रियः ॥ १७.१६३
परिव्राजकनिर्ग्रन्थ भिक्षुपाशुपतादयः 
गुरुवक्त्राभिसंक्रान्तान् स्वसिद्धान्तानधीयताम् ॥ १७.१६४
शान्तवीनोपसर्गत्वात् सकीरनगराः सुखम् 
सचम्पामगधाश्चाङ्गाः स्वस्थाङ्गाः शेरतामिति ॥ १७.१६५
ततो गृहपतिर्दीनः प्रार्थनाभङ्गशङ्कया 
वीणादत्तकमालोक्य प्रावोचन्नीचकैस्तराम् ॥ १७.१६६
प्रशस्तं दिनमद्यैवम् तेनायं पौरुषार्जितः 
श्लाघ्यो गन्धर्वदत्तायाः करः संस्क्रीयतामिति ॥ १७.१६७
अहं तु साभिलाषोऽपि दर्शितालीकधीरतः 
अवोचं स्मितसंकीर्णाम् नास्थामन्थरां गिरम् ॥ १७.१६८
द्विजोऽहं मेरुकैलास तुल्यामलकुलोद्भवः 
परिणेतुं न मे युक्तम् सवर्णामिमामिति ॥ १७.१६९
अथोक्तं सानुदासेन विश्रब्धं परिणीयताम् 
युष्माकं हि सवर्णेयम् ुत्कृष्टा वा भवेदिति ॥ १७.१७०
आसीच्च मम किं मत्तः किमुन्मत्तः किमार्जवः 
अयं यस्मादसंबद्धम् बुद्धिरिव भाषते ॥ १७.१७१
अहं चेयं च यद्यस्य ब्राह्मणाविति निश्चयः 
ततो मत्कथमुत्कृष्टा ब्राह्मणी ब्राह्मणादियम् ॥ १७.१७२
अथ इमां ब्राह्मणीमेष मन्यते क्षत्रियं तु माम् 
तथा सति कथाप्येषा क्रियमाणा विरुध्यते ॥ १७.१७३
किं तु संभाव्यते नायम् संबद्धं प्रभाषितुम् 
येन धर्मार्थशास्त्रार्थ क्षुण्णधीरिव भाषते ॥ १७.१७४
अग्रजोऽवरजां भार्याम् स्वीकुर्वन्न प्रदुष्यति 
ते च स्वा चैव नृपतेर् ित्युक्तं मनुना यतः ॥ १७.१७५
प्रत्याख्यानं च नितराम् ियं नार्हति निन्दितम् 
यस्मादखण्डिताज्ञेन दापिता गुरुणैव मे ॥ १७.१७६
यदहं ग्राहितस्तेन विज्ञानमतिमानुषम् 
दापिता येन तेनैव तेन तेनैव दापिता ॥ १७.१७७
न चावश्यपरिग्राह्या कुमारी चिरमर्हति 
साभिलाषा विशेषेण प्रत्याख्यानकदर्थनाम् ॥ १७.१७८
तस्मादलं ममानेन निर्बन्धेनेति निश्चितम् 
अर्थितां सानुदासस्य तथेति सममानयम् ॥ १७.१७९
अथ वैश्रवणस्येव सूनोराखण्डलात्मजः 
करं गन्धर्वदत्तायाः ससंस्कारमुपाददे ॥ १७.१८०
मन्दं पादतलेन तालमनया यत्कुट्टयन्त्याचिरम् गीतं मामभि विस्फुरत्कुहरितं तारैः सुभुग्नभ्रुवा 
तेनैव प्रतनूकृतामपहरन्नस्याः क्रमेण त्रपाम् निर्वाणान्महतान्तरेण सुभगं संसारमज्ञासिषम् ॥ १७.१८१
गन्धर्वदत्तया सार्धम् दिवसान् दत्तकेन च 
यथा रतिवसन्ताभ्याम् स्मरः सुखमयापयम् ॥ १८.१
अथ गन्धर्वदत्तायाम् गतायां वन्दितुं गुरून् 
सानुदासो नमस्कृत्य वदति स्म कृतासनः ॥ १८.२
युष्माकं हि सवर्णेयम् ुत्कृष्ता वेति यन्मया 
यूयं विज्ञापिताः पूर्वम् तदेतदवधीयताम् ॥ १८.३
आसीदिहैव चम्पायाम् मित्रवर्मेति वाणिजः 
नामित्रो नापि मध्यस्थः साधोर्यस्याभवद्भुवि ॥ १८.४
तस्य मित्रवती नाम नाम्ना सुसदृशी प्रिया 
भार्या मैत्रीव साधोर्या शत्रोरपि हितैषिणी ॥ १८.५
तयोर्गुणवतोः पुत्रम् गुणवन्तमविन्दतोः 
अपुत्रानात्मनः पौराः सपुत्रानपि मेनिरे ॥ १८.६
एकदा पिण्डपाताय सानुर्नाम दिगम्बरः 
त्रिरात्रक्षपणक्षमो वर्धमान इवागतः ॥ १८.७
दंपतिभ्यामसौ ताभ्याम् क्रीताभ्यां प्रीणितस्तथा 
अपृष्टोऽपि यथाचष्ट धर्मानृषभभाषितान् ॥ १८.८
प्रश्नादिग्रन्थसारज्ञश् चित्तं बुद्ध्वा तयोरसौ 
आदिदेश स्फुटदेशो भाविनं गुणिनं सुतम् ॥ १८.९
यश्च पुत्रस्तयोर्जातस्तस्य नामाकरोत्पिता 
आदिष्टः सानुना यत्तत् सानुदासो भवत्विति ॥ १८.१०
एकपुत्रोऽप्यसौ पित्रा दुर्लभत्वाच्च वल्लभः 
विद्याः शिक्षयता नीतो बाललीलानभिज्ञाताम् ॥ १८.११
उपाध्यायै.श्च सोत्साहैर् विनीतः स तथा यथा 
स्वदारानेव सव्रीडः परदारानमन्यत ॥ १८.१२
तेनातिविनयेनास्य लोकबाह्येन पार्थिवः 
पितरौ सुहृदो दारा न कश्चिन्नाकुलीकृतः ॥ १८.१३
आदिष्टः सानुना योऽसौ तयोः पुत्रः सुवृत्तयोः 
अहमेव स वो दासः सानुदासस्तथागुणः ॥ १८.१४
मम तु ध्रुवको नाम ध्रुवमैत्रीसुखः सखा 
स च मामब्रवीन्मित्र क्रियतां तद्ब्रवीमि यत् ॥ १८.१५
उद्याननलिनीकूले सदाराः सुहृदस्तव 
अनुभूतजलक्रीडाः खादन्ति च पिबन्ति च ॥ १८.१६
भवतापि सदारेण तत्र गत्वा मया सह 
साफल्यं क्रियतामद्य रूपयौवनजन्मनाम् ॥ १८.१७
धर्मार्थयोः फलं येन सुखमेव निराकृतम् 
विफलीकृतधर्मार्थात् पापकर्मा कुतस्ततः ॥ १८.१८
जन्मान्तरसुखप्राप्त्यै यश्च धर्मं निषेवते 
त्यक्तदृष्टसुखः सोऽपि वद को नाम पण्डितः ॥ १८.१९
न चापि स्वार्थसिद्ध्यर्थम् मया त्वं विप्रलभ्यसे 
तथा हि भीमसेनस्य वाक्यमाकर्ण्यतां यथा ॥ १८.२०
प्रत्युपस्थितकालस्य सुखस्य परिवर्जनम् 
अनागतसुखाशा च नैष बुद्धिमतां नयः ॥ १८.२१
मया तु स विहस्योक्तस्तुच्छए एव प्रयोजने 
इदं संरम्भगाम्भीर्यम् शङ्कामिव करोति सः ॥ १८.२२
यदि पीतं न वा पीतम् स्वदारसहितैर्मधु 
लाभः कस्तत्र हानिर्वा रागोऽयमभिवासितः ॥ १८.२३
रागाग्निः प्राणिनां प्रायः प्रकृत्यैव प्रदीप्यते 
तमिन्धयति यन्मित्र तत्र किं नाम पौरुषम् ॥ १८.२४
यस्तं विषयसंकल्प सर्पिरिन्धनमुद्धतम् 
वैराग्यवचनाम्भोभिर् निर्वापयति स क्षमः ॥ १८.२५
फलं यदि च धर्मस्य सुखमीदृशमिष्यते 
धर्मस्याभवनिर्भूयात् तत्फलस्य सुखस्य च ॥ १८.२६
यां यथासुखमासीनाम् श्नन्तीं च स्त्रियं प्रति 
नेक्ष्यते प्रतिषेधात्सा कथमेवं विडम्ब्यते ॥ १८.२७
गोष्ठीमण्डलमध्यस्था मदोपहतचेतना 
विषमूर्च्छापरीतेव भर्तुर्भार्या विडम्बना ॥ १८.२८
अथ वा गच्छतु भवान् यथासुखमहं पुनः 
न यास्यामि न धास्यामि दारैः सह सभामिति ॥ १८.२९
स ततः स्थिरसंकल्पम् मां दृष्ट्वा प्रत्यवस्थितम् 
हस्ते सस्मितमालम्ब्य सविषाद इवावदत् ॥ १८.३०
सुहृदामग्रतः कृत्वा प्रतिज्ञामहमागतः 
सानुदासोऽयमानीतः सदारो दृश्यतामिति ॥ १८.३१
तेनोपहसितस्योच्चैः सुहृद्भिर्वदनं मम 
प्रतिज्ञाखण्डनम्लानम् कथं शक्ष्यसि वीक्षितुम् ॥ १८.३२
तत्प्रसीदासतां नाम दारा यदि विरुध्यते 
त्वयैकेन प्रतिज्ञायाः साफल्यमुपपाद्यताम् ॥ १८.३३
सदोषं यदि पानं च स्वयं मा स्म पिबस्ततः 
सुहृदः पिबतः पश्य सदारतनयानिति ॥ १८.३४
ततस्तत्सहितो गत्वा पुरोपवनपद्मिनीम् 
तां तदा दृष्टवानस्मि सकलत्रां सुहृत्सभाम् ॥ १८.३५
निन्दितेन्द्रायुधच्छायैः कुसुमाभरणाम्बरैः 
क्षिप्ताम्भःपद्मिनीच्छायाम् स्थलीकमलिनीमिव ॥ १८.३६
ततः समञ्जरीजालैर् माधवीचूतपल्लवैः 
कल्पितं ध्रुवको मह्यम् ुच्चमाहरदासनम् ॥ १८.३७
अपश्यं तत्र चासीनः सुहृदः पायितप्रियान् 
पिबतश्च मधु प्रीत प्रियाकरतलार्पितम् ॥ १८.३८
क्वचिद्वसन्तरागं च वेणुतन्त्रीरुतान्वितम् 
गीयमानं शृणोमि स्म रुदन्ताश्चालिकोकिलाः ॥ १८.३९
हित्वा कुरबकाग्राणि वर्णसंस्थानचारुषु 
पतिताः कर्णिकारेषु लूननासा इवालिनः ॥ १८.४०
आमूलशिखरं फुल्लास्तिलकाशोककिंशुकाः 
असारस्य हि जायन्ते नटस्यात्युत्कटा रसाः ॥ १८.४१
अथ कर्दमदिग्धाङ्गः शैवलाविलशाटकः 
उत्थितः पुरुषः कोऽपि सरसः सरसस्ततः ॥ १८.४२
आदाय नलिनीपत्र पुटं केनापि पूरितम् 
भोः पुष्करमधु प्राप्तम् मयेति च मुदावदत् ॥ १८.४३
प्रतिषिद्धः स चैकेन मूर्ख मा चण्डमारटीः 
न पुष्करमधु प्राप्तम् त्वयानर्थोऽयमर्जितः ॥ १८.४४
यदि तावदिदं सर्वे पिबन्ति सुहृदस्ततः 
परमाणुप्रमाणोऽपि बिन्दुरंशो न जायते ॥ १८.४५
दीयते यदि वा राज्ञे दुर्लभं पार्थिवैरपि 
अपरं सोऽपि याचेत रत्नगृद्धा हि पार्थिवाः ॥ १८.४६
तं च कर्णेजपाः केचिद् वक्ष्यन्ति प्रियवादिनः 
राजन्नपरमप्यस्ति तत्र प्राप्तमिदं यतः ॥ १८.४७
एतावदेव तत्रासीन् नातिरिक्तमिति ब्रुवन् 
अभावमतिरिक्तस्य केनोपायेन साधयेत् ॥ १८.४८
इति प्रोत्साहितः पापैर् लब्धास्वादश्च पार्थिवः 
हरेत्सर्वस्वमस्माकम् तस्मात्तस्मै न दीयते ॥ १८.४९
किं तु रस्यतरास्वादम् न च मद्यं यतस्ततः 
इदं पुष्करमध्वेष सानुदासः पिबत्विति ॥ १८.५०
दुर्लभत्वात्ततस्तस्य सुहृदभ्यर्थनेन च 
न च मद्यमिति श्रुत्वा पीतवानस्मि तन्मधु ॥ १८.५१
आसीच्च मम को नाम षण्णामेष रसो भवेत् 
लक्ष्यते न हि सादृश्यम् ेतस्य मधुरादिभिः ॥ १८.५२
न चाहं षड्भिरारब्धः संहत्य मधुरादिभिः 
सर्वज्ञैरपि दुर्ज्ञाना येनास्मिन्नेकशो रसाः ॥ १८.५३
तेन मन्यतए एवायम् सप्तमः सुरसो रसः 
रसितेऽमृतमप्यस्मिन् गच्छेद्विरसतामिति ॥ १८.५४
ततस्तद्रसगन्धेन तृषा च गमितत्रपः 
बाधते मां पिपासेति शनैर्ध्रुवकमब्रुवम् ॥ १८.५५
तेन दत्तं तु तत्पीत्वा स्वभावापोढमानसः 
तत्पुरोपवनं वेगाच् चक्रवद्भ्रमदभ्रमम् ॥ १८.५६
ततश्च तारमधुरम् दीर्घवेणोरिवोषसि 
दीनमन्थरमश्रौषम् प्रमदाक्रन्दितध्वनिम् ॥ १८.५७
अथ गत्वा तमुद्देशम् पश्यं माधवीगृहे 
स्त्रियं साक्षादिवासीनाम् माधवीवनदेवताम् ॥ १८.५८
आख्यायिकाकथाकाव्य नाटकेष्वपि तादृशी 
वर्ण्यमानापि नास्माभिः कदाचित्प्रमदा श्रुता ॥ १८.५९
ततस्तामब्रवं साम्ना भद्रे यदि न दुष्यति 
दुःखस्यास्य ततो हेतुर् मह्यमाख्यायतामिति ॥ १८.६०
ततो रुदितसंभिन्नम् नीचकैरुदितं तया 
दुःसहस्यास्य दुःखस्य ननु हेतुर्भवानिति ॥ १८.६१
लज्जाप्रह्वशिरस्केन ततो नीचैर्मयोदितम् 
यदीदं मत्कृतं दुःखम् भीरु मा त्वं रुदस्ततः ॥ १८.६२
यदनन्तमनन्तार्घम् तन्मन्ये द्रविणं तृणम् 
शरीरकमपीदं मे क्वचिद्व्यापार्यतामिति ॥ १८.६३
अथावोचदसौ स्मित्वा हर्षाश्रुकलुषेक्षणा 
अनेनैव त्वदीयेन शरीरेणाहमर्थिनी ॥ १८.६४
अहं हि गङ्गदत्तेति यक्षकन्या नभश्चरी 
संकल्पजन्मनानल्पम् संकल्पं कारिता त्वयि ॥ १८.६५
तदेहि गृहमस्माकम् सत्यं मन्त्रयसे यदि 
शरीरस्यास्य ते तत्र विनियोगो भवत्विति ॥ १८.६६
कृष्यमाणस्तया चाहम् पाणावादाय मन्थरम् 
असुरान्तःपुराकारम् प्राविशं भवनेश्वरम् ॥ १८.६७
तत्रापश्यं स्त्रियं गौरीम् सितासितशिरोरुहाम् 
स्थूलोदरवलीलेखाम् शुद्धसूक्ष्माम्बरावृताम् ॥ १८.६८
सा मामर्घ्येण संभाव्य मूर्द्ध्नि चाघ्राय सादरम् 
अब्रवीदध्वखिन्नोऽसि पुत्र विश्रम्यतामिति ॥ १८.६९
आदृता चादिशत्प्रेष्याः सानुदासः पिपासितः 
तत्पुष्करमधु स्वादु शीघ्रमानीयतामिति ॥ १८.७०
मम त्वासीद्ध्रुवं यक्षी गङ्गदत्तान्यथा कुतः 
गृहे पुष्करमध्वस्या दुष्प्रापं मानुषैरिति ॥ १८.७१
गन्धेन पुष्करमधु प्रभवेणाधिवासितम् 
वसन्तकुसुमाकीर्णम् प्राविशं वासमन्दिरम् ॥ १८.७२
पीत्वा च पुष्करमधु प्रीतया सहितस्तया 
अस्यै पूर्वप्रतिज्ञातम् स्वशरीरमुपाहरम् ॥ १८.७३
स्वशरीरप्रदानेन मह्यं पूर्वोपकारिणे 
सापि प्रत्युपकाराय स्वशरीरं न्यवेदयत् ॥ १८.७४
आसीन्मे यन्मया दत्त्वा शरीरं पुण्यमर्जितम् 
तस्य कन्याशरीराप्त्या सद्यः परिणतं फलम् ॥ १८.७५
इति तत्र चिरं स्थित्वा पृच्छामि स्म प्रियां प्रिये 
किमिदानीं सुहृद्गोष्ठी करीतीत्यथ साब्रवीत् ॥ १८.७६
यदि ते द्रष्टुमिच्छास्ति मयैव सहितस्ततः 
गत्वा पश्य सुहृद्गोष्ठीम् मदातिशयविह्वलाम् ॥ १८.७७
मयालम्बितहस्तं त्वाम् न कश्चिदपि पश्यति 
तेनादृष्टः सुहृद्गोष्ठ्या विश्रब्धः पश्यतामिति ॥ १८.७८
गत्वा ततस्तदुद्यानम् गङ्गदत्तावलम्बितः 
पश्यामि स्म सुहृद्गोष्ठीम् स्मितव्यावर्तिताननाम् ॥ १८.७९
अथ स्वाभाविकमुखः सुहृत्कश्चिदभाषत 
न दृश्यते सानुदासः क्व नु यातो भवेदिति ॥ १८.८०
अपरेणोक्तमाश्चर्यम् दृष्टं किं न पश्यसि 
सानुदासेन दुःसाध्या साधिता यक्षकन्यका ॥ १८.८१
यक्ष्यावलम्बितः पाणाव् दृश्यो दृश्यतामयम् 
सानुदासः सुहृन्मध्ये विचरन् पुण्यवानिति ॥ १८.८२
गङ्गदत्तामथावोचम् दृश्यो यद्यहं ततः 
भद्रे कथमनेनोक्तम् दृश्यो दृश्यतामिति ॥ १८.८३
ततः संरुध्यमानोऽपि यत्नेन जनसंसदा 
प्रवृत्तः सहसा हासः सलिलौघ इवोल्बणः ॥ १८.८४
तेषामन्यतमो नृत्यन् सतालहसितध्वनिः 
मामवोचददृश्याय यक्षीभर्त्रे नमोऽस्तु ते ॥ १८.८५
क्व पुष्करमधु क्वात्र दुर्लभा यक्षकन्यका 
द्राक्षामधु त्वया पीतम् साधिता च विलासिनी ॥ १८.८६
सर्वथा दुश्चिकित्सोऽयम् भवतो विनयामयः 
सुहृद्वैद्यगणेनाद्य कुशलेन चिकित्सितः ॥ १८.८७
स भवान् गङ्गदत्ताया गृहं यातु निरामयः 
सुहृदोऽपि कृतस्वार्थाः सर्वे यान्तु यथायथम् ॥ १८.८८
अहं तु पुष्करमधु च्छद्मना छलितोऽपि तैः 
ज्ञातकान्तासवस्वादो न तेभ्यः कुपितोऽभवम् ॥ १८.८९
आसीच्च मम ते धीरा ये स्वभ्यस्तमधुप्रियाः 
विदूषितमधुस्पर्शाः प्रव्रजन्ति मुमुक्षवः ॥ १८.९०
अहं तु सकृदास्वाद्य प्रमदामदिरारसम् 
न प्राणिमि विना तस्माद् धिङ्निकृष्टं च मामिति ॥ १८.९१
अथ गच्छति स्म रविरस्तभूधरम् वसितद्रुमानधि शकुन्तपङ्क्तयः 
मदमन्दमात्मभवनानि नागराः प्रियया सहाहमपि तन्निवेशनम् ॥ १८.९२
तत्र प्रसन्नया कालम् प्रियया च प्रसन्नया 
प्रसन्नो ध्रुवकादीनाम् सुहृदामत्यवाहयम् ॥ १८.९३
दशभिर्दशभिर्याति सहस्रैर्दिवसव्यये 
धनराशिः परिक्षीणः कालेन महता महान् ॥ १८.९४
कदाचिच्चाहमाहूय नीतो दारिकया गृहम् 
दुःश्रवं श्रावितो मात्रा पितुः स्वर्गाधिरोहणम् ॥ १८.९५
गुरुणा गुरुशोकेन पीड्यमानं च मां नृपः 
समाह्वाय्यावदत्पुत्र मित्रवर्माहमेव ते ॥ १८.९६
कुलपुत्रकवृत्तेन स्थातव्यमधुना त्वया 
स हीह परलोके च सुखाय प्राणिनामिति ॥ १८.९७
अलंकृताय स च मे भूषणाम्बरचन्दनैः 
पित्र्यं श्रेष्ठिपदं कृत्वा गृहं याहीत्यभाषत ॥ १८.९८
कालस्तोके प्रयाते च सदैन्यो ध्रुवकोऽब्रवीत् 
सशोका गङ्गदत्तापि सा समाश्वस्यतामिति ॥ १८.९९
मया तूक्तमिदानीं मे बालकालश्चलो गतः 
अन्य एवायमायातः कुटुम्बभरदारुणम् ॥ १८.१००
क्व वेशवनितासक्तिः क्व कुटुम्बपरिग्रहः 
न हि वानरशावस्य युक्ता स्यन्दनधुर्यता ॥ १८.१०१
अधुना गङ्गदत्ताया बालता लोलतां गता 
मार्गमासेवतां सापि मातृमातामहीगतम् ॥ १८.१०२
दुराचारैव सा वेश्या चिरं यस्याः सतीव्रतम् 
न हि वेदमधीयानः शूद्रः सद्भिः प्रशस्यते ॥ १८.१०३
सदोषमपि न त्याज्यम् सहजं कर्म साधुभिः 
इतीदं वचनं विष्णोः सापि संमानयत्विति ॥ १८.१०४
तेनोक्तं गणिकासक्तिः प्रतिषिद्धा कुटुम्बिनाम् 
न तु शोकोपतप्ताया गणिकायाः सभाजनम् ॥ १८.१०५
तद्ब्रवीमि समाश्वस्य गङ्गदत्तां समातृकाम् 
अयमागत एवासि त्यज निष्ठुरतामिति ॥ १८.१०६
तस्यामुद्भूतरागत्वाद् ध्रुवकाभ्यर्थितेन च 
दोषमुत्प्रेक्षमाणोऽपि गत एवास्मि तद्गृहम् ॥ १८.१०७
अथ सा मद्वियोगेन मद्दुःखेन च कर्शिता 
क्रन्दत्परिजना कृच्छ्रात् परिसंस्थापिता मया ॥ १८.१०८
मयैव च सह स्नाता निरुप्तसलिलाञ्जलिः 
शरावं मदिरापूर्णम् न्यस्यति स्म गृहाङ्गणे ॥ १८.१०९
माता तु गङ्गदत्ताया गृहीतचषकावदत् 
पुत्र दुःखविनोदार्थम् तर्पणं क्रियतामिति ॥ १८.११०
मम त्वासीत्प्रपञ्चोऽयम् विषमः प्रस्तुतोऽनया 
नूनमस्मानियं वृद्धा मुग्धानाकृष्टुमिच्छति ॥ १८.१११
ईदृशी च वचोदक्षा सदाक्षिण्यश्च मादृशः 
निर्दाक्षिण्या च देवी श्रीर् िति जातोऽस्मि शङ्कितः ॥ १८.११२
अवश्यं च मदीया श्रीर् गङ्गदत्तां गमिष्यति 
प्रायः समानशीलेषु सख्यं बध्नन्ति जन्तवः ॥ १८.११३
अथ वा गङ्गदत्तैव क्षेत्रं दानस्य पूजितम् 
दानं हि तत्र दातव्यम् यत्र चित्तं प्रसीदति ॥ १८.११४
इति चेति च निश्चित्य त्रासास्वादितचेतसा 
त्रिफलाविरसास्वादम् पानमासेवितं मया ॥ १८.११५
न वर्तते सकृत्पातुम् तस्त्रिः पीयतामिति 
गणिकामातुरादेशम् ोमिति प्रत्यपूजयम् ॥ १८.११६
यथा यथा च मां मन्दम् ारोहन्मदिरामदः 
पितृशोकोऽपि बलवान् वारोहत्तथा तथा ॥ १८.११७
अतः परं मदादेशान् मदीयाः परिचारिकाः 
मदिरामन्दिरान्मद्यम् ाहरन्ति स्म संततम् ॥ १८.११८
तदीयाश्च मदीयाश्च गतशोकमवेक्ष्य माम् 
गायन्ति स्म हसन्ति स्म केचित्तत्रारुदन्नपि ॥ १८.११९
इति विस्मारितस्ताभिः पितृशोकमहं तदा 
दिवसान् गमयामि स्म सुरास्मरपरायणः ॥ १८.१२०
एकदा गणिकामात्रा प्रेषिता गणिकावदत् 
श्वश्रूस्त्वामाह रूक्षोऽसि गात्रमभ्यज्यतां तव ॥ १८.१२१
गङ्गदत्तापि परुषा जाता स्नेहविवर्जनात् 
तस्मादियमपि स्नेहम् ङ्गेषु निदधात्विति ॥ १८.१२२
शाटकं चाहरन्मह्यम् स्थूलं तैलमलीमसम् 
स्कन्धः कटुकतैलेन म्रक्षितश्च तया मम ॥ १८.१२३
उक्तश्चास्मि पुनर्यावद् दारिकाया मुहूर्तकम् 
अभ्यङ्गः क्रियते तावद् भवानवतरत्विति ॥ १८.१२४
अथोपरिपुरात्षष्ठम् नन्तरमवातरम् 
शिल्पिनस्तत्र चापश्यम् रत्नसंस्कारकारकान् ॥ १८.१२५
ससंभ्रमैश्च तैरुक्तः कृताञ्जलिपुतैरहम् 
श्रेष्ठिपुत्र प्रवीणोऽसि त्वत्तो लज्जामहे वयम् ॥ १८.१२६
सर्वविद्याकलाशिल्प कोविदस्य पुरस्तव 
सर्वज्ञानामपि त्रासात् प्रसरन्ति न पाणयः ॥ १८.१२७
तस्मादवतरत्वस्माद् दीर्घायुः पञ्चमं पुरम् 
अलंकरणकर्मेदम् ाशु निष्ठां व्रजत्विति ॥ १८.१२८
एवं च परिशेषेभ्यः क्रमाच्चित्रकरादिभिः 
पञ्चेभ्योऽपि पुरेभ्योऽहम् ुपायैरवतारितः ॥ १८.१२९
सान्तःकर्मारिकाभिश्च घटदासीभिरङ्गणात् 
सिच्यसे गोमयाम्भोभिर् िति निर्धारितो बहिः ॥ १८.१३०
श्रूयते स्म च तस्यैव प्रासादस्योपरि ध्वनिः 
बन्दिनः पठतः श्लोकम् ुच्चकैरुच्चरन्निति ॥ १८.१३१
जय राजसिंह परदन्तिमण्डलम् विजितैव वादिमृगसंहतिस्त्वया 
परिमण्डलग्रहपतिप्रभाप्रभैर् गुणकेसरांशुविसरश्च राजसे ॥ १८.१३२
चिन्तितं च मया मन्ये प्रविष्टः कोऽप्ययं विटः 
रण्डापुत्रस्य यस्यैते श्रूयन्ते बन्दिभिर्गुणाः ॥ १८.१३३
कुतोऽस्य गुणगन्धोऽपि येन लज्जैव खादिता 
वेशनारीग्रहस्थेन स्वयं ख्यापयता गुणान् ॥ १८.१३४
इत्यसूयन्नहं तस्मै लज्जावर्जितकंधरः 
स्वगृहाभिमुखं प्रायाम् पौरधिक्कारकारितः ॥ १८.१३५
य एव मां सुहृत्कश्चिद् पश्यत्संमुखागतम् 
स एवामीलयद्दृष्टिम् हा किं दृष्टमिति ब्रुवन् ॥ १८.१३६
येनाङ्गणेन यामि स्म संस्तुतस्यैतरस्य वा 
तत्र गोमयपानीयम् पातयन्ति स्म नागराः ॥ १८.१३७
एवंप्रायप्रपञ्चाभिर् जनताभिर्जुगुप्सितः 
अपूर्वपुरुषाक्रान्तम् स्वगृहद्वारमागमम् ॥ १८.१३८
तेन च प्रविशन्नेव पूर्वाभ्यासादशङ्कितः 
तिष्ठ तिष्ठेति रुष्टेन द्वारपालेन वारितः ॥ १८.१३९
ततस्तं पृष्टवानस्मि शङ्कामन्दीकृतत्रपः 
भद्र सर्वं न जानामि तत्त्वमाख्यायतामिति ॥ १८.१४०
तेनोक्तमीदृशं तत्त्वम् न त्वं परगृहं पुनः 
तिष्ठद्दौवारिकद्वारम् शङ्कः प्रविशेरिति ॥ १८.१४१
मयोक्तमथ सासूयम् किं च मित्रवती मृता 
तेनोक्तं कच्चिदायुष्मान् सानुदासो भवानिति ॥ १८.१४२
अहं तु कटुकालापस्तस्मान्मधुरभाषिणः 
लज्जमानः स्थितस्तूष्णीम् थ तेनोदितं पुनः ॥ १८.१४३
जीवत्येव मृता तात माता मित्रवती तव 
स्पृहयत्यनपत्याभ्यो या स्त्रीभ्यः पुत्रवत्यपि ॥ १८.१४४
एकेनैव प्रवृद्धेन कामेनागन्तुना तव 
संहतावपि धर्मार्थाव् ुच्छिन्नौ स्वकुलोचितौ ॥ १८.१४५
गृहं विक्रीय निःसारम् नाथा जननी तव 
सह पौत्रेण वध्वा च कुत्राप्यन्यत्र तिष्ठति ॥ १८.१४६
योऽयं प्रथमकक्षायाम् कुरुते कर्म वर्धकिः 
आस्ते मित्रवती यत्र तदयं पृच्छ्यतामिति ॥ १८.१४७
स च गत्वा मया दृष्टः प्रत्यभिज्ञाय मां चिरात् 
हा कष्टमिति कृत्वोच्चैर् दुःखस्खलितमब्रवीत् ॥ १८.१४८
हृतार्थजनदारिद्र्यात् त्वत्प्रसादात्सह स्नुषा 
दरिद्रवाटके तात जननी तव तिष्ठति ॥ १८.१४९
दरिद्रवाटकं पृष्टः कुत्रेति स मया पुनः 
चण्डालवाटकादूरम् दक्षिणेनेत्यभाषत ॥ १८.१५०
शनैः संचरमाणश्च दरिद्रग्रामरथ्यया 
दरिद्रान् दृष्टवानस्मि क्षयक्षीणान्मृताकृतीन् ॥ १८.१५१
अथ निम्बतरोर्मूले दत्तकं नाम पुत्रकम् 
दृष्टवानस्मि बहुभिर् बालकैः परिवारितम् ॥ १८.१५२
बालकानामयं राजा तेऽन्ये मन्त्र्यादयः किल 
ददाति स्म ततस्तेभ्यः स्वाः स कुल्माषपिण्डिकाः ॥ १८.१५३
यस्तु तेषां प्रतीहारः स राजांशं प्रकल्पिताम् 
कुल्माषपिण्डिकां हृत्वा क्षुधितत्वादभक्षयत् ॥ १८.१५४
दत्तकोऽपि हृतस्वांशस्तारं मातरमाह्वयन् 
अगच्छत्कुटिकामेकाम् संकारस्थगिताजिराम् ॥ १८.१५५
कटैः कृतपरिक्षेपाम् जरद्विरलवीरणैः 
अनन्तपटलच्छिद्र प्रविष्टातपचन्द्रिकाम् ॥ १८.१५६
पृष्टतो दत्तकस्याहम् गतस्तत्कुटिकाङ्गणम् 
दास्या च प्रत्यभिज्ञाय मित्रवत्यै निवेदितम् ॥ १८.१५७
सा तु निष्क्रम्य संभ्रान्ता मामालिङ्ग्य तथाविधम् 
गाढनिद्राप्रसुप्तेव नाकम्पत न चाश्वसीत् ॥ १८.१५८
सद्यः पुत्रेण संयुक्ता स्वामिना च विनाकृता 
अनुष्णाशीतसंस्पर्शैर् मामस्नापयदश्रुभिः ॥ १८.१५९
निलीनां च कुटीकोणे पश्यामि स्म कुटुम्बिनीम् 
अलं वा विस्तरं कृत्वा मूर्तामिव दरिद्रताम् ॥ १८.१६०
सतुषैः कोद्रवकणैर् पनीतं ममाङ्गतः 
तद्दुष्टचेटिकादत्तम् ादरात्स्वयमम्बया ॥ १८.१६१
लाक्षावृतबहुच्छिद्रा खण्डौष्ठी शीर्णतालुका 
आनीतोष्णोदकं दातुम् ालुका परगेहतः ॥ १८.१६२
स्नपयन्त्या च मां भग्ना कर्मकर्या प्रमत्तया 
अथास्याः स्वामिनी चण्डम् ाक्रन्दत्तडितोदरी ॥ १८.१६३
अयि त्वयि विपन्नायाम् ालुकादेवि गोमिनि 
शून्यमद्य जगज्जातम् द्य माता मृता मम ॥ १८.१६४
मम मातुर्विवाहे त्वम् लब्धा ज्ञातिकुलात्किल 
तेन त्वामनुशोचामि द्वितीयां जननीमिव ॥ १८.१६५
विलपत्यै तथा दीनम् करुणार्द्रीकृताशयः 
शाटकं पाटयित्वाहम् र्धं तस्यै वितीर्णवान् ॥ १८.१६६
पुष्करिण्यां ततः स्नात्वा पिबन्तीव विषाणकाः 
काञ्जिकव्यञ्जनं कृच्छ्राद् भुञ्जे कोद्रवौदनम् ॥ १८.१६७
अथ वालमिदं श्रुत्वा दरिद्रचरितं चिरम् 
श्रूयमाणमपि ह्येतद् दुःखायैव भवादृशाम् ॥ १८.१६८
सोऽहं कथमपि क्षिप्त्वा वर्षलक्षायतां क्षपाम् 
जातदुर्वारवैराग्यः प्रातर्मातरमब्रवम् ॥ १८.१६९
ततः प्रक्षपिताद्द्रव्याद् ुपादाय चतुर्गुणम् 
गृहं मया प्रवेष्टव्यम् न प्रवेष्टव्यमन्यथा ॥ १८.१७०
तस्मादजातपुत्रेव मातर्मृतसुतेव वा 
दुःखकर्मविनोदेन गमयेर्दिवसानिति ॥ १८.१७१
तयोक्तं मा गमः पुत्र त्वां सदारं सदारकम् 
जीवयामि सुखासीनम् कर्मभिर्गर्हितैरिति ॥ १८.१७२
मयोक्तं वृद्धया मात्रा जीव्यते दुःखकर्मभिः 
यः शक्तः पुरुषस्तस्य श्लाघ्यमेकस्य जीवितम् ॥ १८.१७३
तेनालमवलम्ब्येमाम् म्ब कातरतां तव 
ननु तातस्य दाराः स्थ सुमेरुगुरुचेतसः ॥ १८.१७४
इत्यवस्थितनिर्बन्धः प्रणम्य जननीमहम् 
दरिद्रवाटकाद्घोरान् निरयां निरयादिव ॥ १८.१७५
अम्बा दूरमनुव्रज्य हितं मह्यमुपादिशत् 
ताम्रलिप्तीं व्रजे पुत्र यत्रास्ते मातुलस्तव ॥ १८.१७६
नराणां हि विपन्नानाम् शरणं मातृबान्धवाः 
त्याज्यास्तु निजशत्रुत्वात् प्राज्ञेन पितृबान्धवाः ॥ १८.१७७
एवमादि समादिश्य दत्त्वा चौदनमल्लकम् 
सा निवृत्ता प्रवृत्तोऽहम् पथा प्राग्देशगामिना ॥ १८.१७८
पश्यामि स्म च वैदेशाञ् जर्जरच्छत्त्रपादुकान् 
स्कन्धासक्तजरच्चर्म स्थगिकापचनालिकान् ॥ १८.१७९
एवमादिप्रकारास्ते तत्प्रकारं निरीक्ष्य माम् 
करुणागोचरीभूतम् भाषन्त परस्परम् ॥ १८.१८०
अहो कष्टमिदं दृष्टम् स्माभिश्चेष्टितं विधेः 
क्व साधुः सानुदासोऽयम् क्वेयमेतादृशी दशा ॥ १८.१८१
अथ वा नैव शोच्योऽयम् विपन्नमहाधनः 
अविपन्नगुणानां हि किं विपन्नं महात्मनाम् ॥ १८.१८२
मां चावोचन् वयं सर्वे भवतः परिचारकाः 
एतस्मादसहायत्वान् मा स्म शङ्कां करोरिति ॥ १८.१८३
अथ मां रमयन्तस्ते रमणीयकथाः पथि 
अगच्छन् कंचिदध्वानम् चेतितपथक्लमम् ॥ १८.१८४
संकोचितजगच्छाये प्रतापेन विसारिणा 
सर्वोपरि स्थिते भानौ संप्रापं सुमहत्सरः ॥ १८.१८५
वञ्चयित्वा तु तद्दृष्टिम् दूरे स्नात्वामृतोपमम् 
तत्कोद्रवान्नमस्नेह लवणं भुक्तवानहम् ॥ १८.१८६
तेऽपि प्लुतैरुदात्तैश्च व्याहारैः परितो दिशम् 
सानुदासा क्व यासीति व्याहरन्मां ससंभ्रमाः ॥ १८.१८७
उक्तवन्तश्च मां दृष्ट्वा निवृत्तस्नानभोजनम् 
धिक्प्रमादहतानस्मान् भवता छलिता वयम् ॥ १८.१८८
अस्माभिः कारितं कन्दौ खादितव्यमनेकधा 
भवता च न संभुक्तम् ेतदस्मादनर्थकम् ॥ १८.१८९
इदानीमपि यत्किंचित् त्वया तत्रोपयुज्यताम् 
अन्यथास्माभिरप्यद्य स्थातव्यं क्षुधितैरिति ॥ १८.१९०
ततस्तदर्थितः किंचिद् भक्षयित्वा सहैव तैः 
सायाह्ने प्रस्थितो ग्रामम् गच्छं सिद्धकच्छपम् ॥ १८.१९१
तत्र मां रथ्ययायान्तम् कश्चिद्दृष्ट्वा कुटुम्बिकः 
प्रणिपत्याब्रवीदेहि स्वगृहं गम्यतामिति ॥ १८.१९२
अनुज्ञातस्य पथिकैः प्रविष्टस्य गृहं मम 
स्वयं प्रक्षालयत्पादौ वारितोऽपि कुटुम्बिकः ॥ १८.१९३
अभ्यङ्गोच्छादनस्नान गमिताङ्गश्रमाय मे 
धातुरक्तमदात्स्थूलम् प्रक्षालं पटशाटकम् ॥ १८.१९४
ततः क्षीरौदनप्रायम् भुक्त्वा नवतकाज्झके 
शयनीये निषण्णं माम् वोचत्स कुटुम्बिकः ॥ १८.१९५
त्वदीयस्तात वृत्तान्तः सर्वः संविदितो मम 
भानोः स्वर्भानुना ग्रासः कस्य नेक्षणगोचरः ॥ १८.१९६
मेरुसागरसारस्य प्रसादान्मित्रवर्मनः 
सहस्राणि समृद्धानि मादृशामनुजीविनाम् ॥ १८.१९७
अहं सिद्धार्थको नाम वणिग्भृत्यः पितुस्तव 
तेन त्वदीयमेवेदम् यत्किंचिद्द्रविणं मम ॥ १८.१९८
मूलमेतदुपादाय वर्धन्तां ते विभूतयः 
बहुसत्त्वोपकारिण्यः शाखा इव वनस्पतेः ॥ १८.१९९
दिनस्तोकेषु यातेषु सार्थेन सहितो मया 
ताम्रलिप्तीं प्रयातासि तावद्विश्रम्यतामिति ॥ १८.२००
अथोपपन्नमाहेति विचार्य सह चेतसा 
प्रातिष्ठे सह सार्थेन तेन सिद्धर्थकेन च ॥ १८.२०१
ततो विचित्रशस्त्राणाम् हर्षेण स्फुटतामिव 
शृणोमि स्म प्रचण्डानाम् डिण्डिकानां विकत्थिताम् ॥ १८.२०२
श्रूयतां धातकीभङ्ग प्रतिज्ञापर्वतस्थिराः 
खण्डचर्मेति मे नाम मुण्डाः पाशुपता वयम् ॥ १८.२०३
सहस्रमपि चौराणाम् शूराणां युद्धमूर्धनि 
न नयेयं यदि स्वर्गम् गच्छेयं निरयं ततः ॥ १८.२०४
तस्करान् यदि पश्यामस्ततस्त्वां देवि चण्डिके 
प्रत्यग्रैस्तर्पयिष्यामो महिषच्छागशोणितैः ॥ १८.२०५
इति गत्वाटवीमध्ये नदीं गम्भीरकन्दराम् 
आवसाम कृतापुण्याश् चण्डां वैतरणीमिव ॥ १८.२०६
कृष्णपक्षक्षपाकाली प्रणादपरिहारिणी 
कालरात्रिरिवासह्या पुलिन्दपृतनापतत् ॥ १८.२०७
तथा कथितवन्तस्ते तामालोक्यैव डिण्डिकाः 
अपाक्रामन् परित्यक्त शस्त्रलज्जायशोधनाः ॥ १८.२०८
लुण्ठ्यमानात्त्वहं सार्थात् प्राणत्राणपरायणः 
संभ्रमभ्रान्तदिग्भागः कान्दिशीकः पलायितः ॥ १८.२०९
तस्करोऽयमिति भ्रष्टः सार्थिकादपि धावतः 
गहनान्तं दिनान्तेन वनान्तग्राममासदम् ॥ १८.२१०
तस्य मधेन गच्छन्तम् मां परिष्वज्य वृद्धिका 
इति रोदितुमारब्धा वृद्धताघर्घरध्वनिः ॥ १८.२११
पुत्र निष्ठुरचित्तोऽसि यो मामुत्सन्नबान्धवाम् 
वृद्धां दुःखितकामस्वाम् त्यक्त्वा देशान्तरं गतः ॥ १८.२१२
मादृशीं मातरं दीनाम् त्यक्त्वा यदुपचीयते 
तत्प्रयागगतेनापि न पापमपचीयते ॥ १८.२१३
तीर्थयात्राकृतं पापम् तः क्षपयता त्वया 
मामाराधयमानेन स्वगृहे स्थीयतामिति ॥ १८.२१४
मम त्वासीदहो कष्टम् परोऽयमुपद्रवः 
मन्ये मूर्तिमती कापि विपत्तिरियमागता ॥ १८.२१५
मादृशां हि प्रमत्तानाम् प्रमत्ता विपत्तयः 
संतताः संनिधीयन्ते प्राज्ञानामिव संपदः ॥ १८.२१६
अथ मां चिरमीक्षित्वा तयोक्तं लज्जमानया 
पुत्र स्वपुत्रसादृश्यात् त्वं मयेत्थं कदर्थितः ॥ १८.२१७
अथ वा पुत्र एवासि ममेत्युक्त्वानयद्गृहम् 
तत्राकरोदखेदं माम् ङ्गाभ्यङ्गाशनादिभिः ॥ १८.२१८
प्रभाते प्रस्थितश्चैनाम् भिवाद्याहमब्रवम् 
चम्पायां सानुदासस्य गृहमम्ब व्रजेरिति ॥ १८.२१९
श्रान्तश्रान्तश्च विश्रान्तः पृष्ट्वा पन्थानमन्तरे 
ताम्रलिप्तीं व्रजामि स्म परिभूतामरावतीम् ॥ १८.२२०
भोः साधो गङ्गसत्तस्य गृहमाख्यायतामिति 
यं यमेव स्म पृच्छामि स स एवैवमब्रवीत् ॥ १८.२२१
ताम्रलिप्त्यां पुरे भ्रान्तस्त्वत्तो धूर्ततरो जनः 
दुर्विदग्धजनालापो ग्राम्यनागरको भवान् ॥ १८.२२२
इति संपृच्छमानाय यदा मह्यं न कश्च न 
आचष्टे स्म तदा खिन्नः सन्नुपाविशमापणे ॥ १८.२२३
तत्र मां पृष्टवानेको वणिक्पाण्डरमस्तकः 
उद्विग्न इव विच्छायः किं निमित्तं भवानिति ॥ १८.२२४
मयापि कथितं तस्मै सानुकम्पाय पृच्छते 
उद्वेगस्य निमित्तं तत् तेनापि हसितोदितम् ॥ १८.२२५
त्वाममी कुटिलालापम् मन्यन्ते ताम्रलिप्तिकाः 
गृहं हि गङ्गदत्तस्य न पृच्छन्ति यथास्थिताः ॥ १८.२२६
पौर्णमासीशशाङ्कस्य यो न जानाति मण्डलम् 
न स जानाति धूर्तो वा गङ्गदत्तस्य मन्दिरम् ॥ १८.२२७
अथ वा धर्मकामार्थान् कूटस्थानत्र पश्यसि 
प्रवृद्धांश्च विशुद्धाम्शु गङ्गदत्तस्य तद्गृहम् ॥ १८.२२८
अथ वा गच्छ मुग्धेति मामुक्त्वा स्वयमेव सः 
गङ्गदत्तगृहद्वारम् नयत्प्रीतयाचकम् ॥ १८.२२९
तस्मान्मामागतं श्रुत्वा दौवारिकपरंपरा 
अन्तःकक्षान्तरस्थाय मातुलाय न्यवेदयत् ॥ १८.२३०
गङ्गौघस्येव पततस्तुषारगिरिगह्वरे 
अथान्तस्तारगम्भीरः प्रवृत्तः क्रन्दितध्वनिः ॥ १८.२३१
ततः सदारभृत्येन तस्मान्निर्याय मन्दिरात् 
गङ्गायां गङ्गदत्तेन पित्रे दत्तं जलं मम ॥ १८.२३२
तत्राहमुपभुञ्जानः सान्तर्दुःखं महत्सुखम् 
कालस्तोकं नयामि स्म विषभिन्नमिवामृतम् ॥ १८.२३३
एकदा लब्धविश्रमम् मामभाषत मातुलः 
भागिनेयार्थये यत्त्वाम् तदनुष्ठातुमर्हसि ॥ १८.२३४
यदनन्तमकुप्यं च द्रविणं मम पश्यसि 
गुणद्रविणराशेस्तद् ुत्पन्नं मित्रवर्मणः ॥ १८.२३५
स्वस्मात्स्वस्मात्तदादाय प्रतिज्ञाताच्चतुर्गुणम् 
द्रष्टुं त्वद्विरहम्लानाम् मातरं परिगम्यताम् ॥ १८.२३६
तस्मिंश्च क्षीणए एवान्या गन्त्री ते द्रव्यसंहतिः 
अक्षयप्रभवो ह्यस्या गङ्गाया हिमवानिव ॥ १८.२३७
स्वे स्वस्मिन् सति चानन्ते लिप्सान्यस्मिन् विगर्हिता 
विज्ञातसाङ्गवेदार्थः कः पठेन्मातृकामिति ॥ १८.२३८
अनुशासतमित्यादि गङ्गदत्तमथावदम् 
सारेऽर्थे दृढनिर्बन्धम् मा मां व्याहत मातुल ॥ १८.२३९
प्रवर्त्यो गुरुभिः कार्ये यत्र बालो बलादपि 
स्वयमेव प्रवृत्तस्तैर् निवर्त्येत कथं ततः ॥ १८.२४०
यच्चोक्तं मामकैरर्थैः कुटुम्बं जीव्यतामिति 
एतत्सहस्तपादाय मादृशे नोपदिश्यते ॥ १८.२४१
मातुलाद्धनमादाय यो जीवति समातृकः 
ननु मातुलमात्रैव क्लीबसत्त्वः स जीव्यते ॥ १८.२४२
स्थिरसत्त्वं स बुद्ध्वा माम् ालापैरेवमादिभिः 
आप्तैरकारयद्भृत्यैश् चक्षूरक्षितमादृतैः ॥ १८.२४३
पलायमानं कः शक्तो म्रियमाणं च रक्षितुम् 
इति लोकादिदं श्रुत्वा पलाय्नपरोऽभवम् ॥ १८.२४४
अथ सांयात्रिकं कंचिद् गमिष्यन्तं महोदधिम् 
अदृष्टः केनचिद्गत्वा विनयेनाभ्यवादयम् ॥ १८.२४५
तस्मै च कथयामि स्म प्रकृष्टानात्मनो गुणान् 
तृष्णादासीविधेया हि किं न कुर्वन्ति पातकम् ॥ १८.२४६
अहं चम्पानिवेशस्य तनयो मित्रवर्मणः 
सर्वरत्नपरीक्षादि कलाकुलविशारदः ॥ १८.२४७
युष्माभिश्च सनाथत्वम् हमिच्छामि साधुभिः 
त्वादृङ्नाथो ह्यनथोऽपि मुख्यो नाथवतामिति ॥ १८.२४८
स मित्रवर्मणो नाम श्रुत्वैवानन्दविह्वलः 
श्रद्दधाति स्म दुःसाध्याम् मयि सर्वज्ञतामपि ॥ १८.२४९
अवोचच्च पुराभूम सनाथा मित्रवर्मणा 
अधुना भवता तात ततः प्रस्थीयतामिति ॥ १८.२५०
अथ देवद्विजगुरून् र्चित्वा मङ्गलोज्ज्वले 
प्रशस्ते तिथिनक्षत्रे बोहित्थममुचद्वणिक् ॥ १८.२५१
तरङ्गजलदालयं मकरनक्रचक्रग्रहम् पिनाकधरकंधरप्रभमनन्तमप्रक्षयम् 
महार्णवनभस्तलं लवणसिन्धुनौछद्मना वियत्पथरथेन तेन वणिजस्ततः प्रस्थिताः ॥ १८.२५२
कथं वा न विमानं तद् येन मानसरंहसा 
लोचनोन्मेषमात्रेन योजनानां शतं गतम् ॥ १८.२५३
ततो जलगजेन्द्रेण जलादुन्मज्जताहतः 
विशीर्णबन्धनः पोतः पट्टशः स्फुतति स्म सः ॥ १८.२५४
यस्य केशेषु जीमूता िति गीतामनुस्मरन् 
दैवात्फलकमालम्ब्य प्रापं तोयनिधेस्तटम् ॥ १८.२५५
क्षणं विश्रम्य तत्राहम् हा किं वृत्तमिति ब्रुवन् 
उद्भ्रान्तोद्भ्रान्तदिक्कत्वाद् भ्रान्तवान् सिन्धुरोधसि ॥ १८.२५६
चन्दनागरुकर्पूर लवङ्गलवलीवनैः 
यत्राक्रान्ताः सरित्वन्तः शैलोपान्ताः समन्ततः ॥ १८.२५७
कदलीनारिकेरादि फलिनद्रुमसंकटाः 
आरण्यकैररण्यान्यो भज्यन्ते यत्र कुञ्जरैः ॥ १८.२५८
शिलापिहितपूर्वार्धे दरीद्वारे ततः क्वचित् 
शिलापिहितपूर्वाङ्गीम् ङ्गनामस्मि दृष्टवान् ॥ १८.२५९
ततो यथाप्रमाणेन निर्निमेष्.एण चक्षुषा 
ऋजुतानिर्विकारत्वान् मामसौ त्रस्तमैक्षत ॥ १८.२६०
आसीच्च मम काप्येषा दानवी देवतापि वा 
न हि रूपं मया दृष्टम् नार्याः कस्याश्चिदीदृशम् ॥ १८.२६१
अथ वा क्षुधिता कापि देवतारूपकञ्चुका 
मामिहैकाकिनं दृष्ट्वा प्राप्ता नक्तंचराङ्गना ॥ १८.२६२
राक्षस्यो ह्यप्सरोरूपा मादृशेषु प्रमादिषु 
रन्ध्रेषु प्रहरन्तीति यत्तन्मामिदमागतम् ॥ १८.२६३
तस्मादस्मादहं देशात् पलाये सभयादिति 
प्रस्थितश्चिन्तयित्वा च सा च मामित्यभाषत ॥ १८.२६४
भोः साधो मा भवत्ते भीर् नाहं नक्तंचराङ्गना 
बोहित्थव्यसनभ्रष्टाम् विद्धि मां मानुषीमिति ॥ १८.२६५
अथ श्रुत्वेदमुत्कृष्टात् साध्वासादूर्ध्वमूर्धजः 
त्रातारौ जगतो वन्दे पार्वतीपरमेश्वरौ ॥ १८.२६६
आसीच्च मम दिव्येयम् िति संप्रति निश्चितम् 
निर्निमेषा यतो यच्च परिचित्तज्ञमानसा ॥ १८.२६७
यद्येषा राक्षसी तस्मात् क्व गतः स्यां पलायितः 
निश्चित्येति परावृत्य बिभ्यन्तीमिदमब्रवम् ॥ १८.२६८
यदि त्वं मानुषी सत्यम् दरीद्वारादितस्ततः 
निर्गत्यात्मानमाचक्ष्व दिव्या चेत्पाहि मामिति ॥ १८.२६९
अथ ह्रीतेव सा किंचिन् नेत्रे संमील्य्साश्रुणी 
शिलानुष्ठितवस्त्रार्धे पूर्वकाये न्यपातयत् ॥ १८.२७०
ततः संमीलिते दृष्ट्वा तया नेत्रे ममाभवत् 
ननु मानुषयोषैव वराक्येषा निरम्बरा ॥ १८.२७१
ततः पराङ्मुखीभूय स्वशातकमपाटयम् 
इदं वस्स्वेति तामुक्त्वा तस्यै तस्यार्धमक्षिपम् ॥ १८.२७२
छादितच्छादनीयाङ्गी बाहुवस्त्रार्धमूर्धजैः 
ततः स्वजघनस्फीताम् ध्यशेत शिलामसौ ॥ १८.२७३
अथ नातिसमीपस्थः परित्रस्तः परस्त्रियाः 
भद्रे कस्यासि का वेति तामपृच्छमवाङ्मुखः ॥ १८.२७४
मानुषी मानुषं दृष्ट्वा देशे दुर्लभमानुषे 
लब्धबन्धुरिवारण्ये विश्रब्धारब्ध भाषितुम् ॥ १८.२७५
साधुधर्मार्थसर्वार्थः सार्थवाहोऽस्ति सागरः 
राजराजगृहाकार गृहे राजगृहे पुरे ॥ १८.२७६
यावनीनामिका यस्य जाया यवनदेशजा 
या प्रकृष्टेऽपि सौभाग्ये पतिं देवमिवार्चति ॥ १८.२७७
तयोः सागरदिन्नाख्यः पुत्रः पित्रोर्गुणैः समः 
ज्येष्ठः समुद्रदिन्नश्च तत्सनामा च कन्यका ॥ १८.२७८
चम्पाभूषणभूतस्य सत्पतेर्मित्रवर्मणः 
सुताय सानुदासाय सा च पित्रा प्रतिश्रुता ॥ १८.२७९
सानुदासश्च रूपेण स्मरेण सदृशः किल 
सकलं च कलाजालम् वेदेति जगति श्रुतिः ॥ १८.२८०
अथ वा न कलाजालम् जालं वेद स केवलम् 
को हि नाम कलाशाली कर्म तादृशमाचरेत् ॥ १८.२८१
स हि वेश्याहृताशेष गुणद्रविणसंचयः 
समब्राह्मणचण्डालैश् चौरैः सार्थवधे हतः ॥ १८.२८२
तच्च वैशसमाकर्ण्य सानुदासस्य दुःश्रवम् 
सागरस्य कुटुम्बं तत् प्रस्थितं यवनीं प्रति ॥ १८.२८३
यानपात्रविपत्तौ च विपन्नं लवणाम्भसि 
मेदिनीमण्डलध्वंसे जन्तूनामिव मण्डलम् ॥ १८.२८४
यासौ समुद्रदिन्नेति कन्या निन्दितलक्षणा 
न तस्यै निर्दयेनापि सिन्धुना दत्तमन्तरम् ॥ १८.२८५
सागरेण च या कन्या सानुदासाय कल्पिता 
सागरेण निरस्ता च मन्दभाग्याहमेव सा ॥ १८.२८६
किं कर्तव्यं क्व गन्तव्यम् किं वृत्तं किं नु वर्तते 
इति चिन्ताविनोदाहम् िहासे प्रियजीविता ॥ १८.२८७
शुक्तीनां तटभिन्नानाम् मांसैर्दावाग्निसाधितैः 
प्रज्ञातैः फलमूलैश्च पुष्णामि विफलां तनुम् ॥ १८.२८८
लुब्धत्वाच्च वणिग्जातेर् ाहृत्याहृत्य सैकतात् 
मौक्तिकस्य गुहाकोणे राशिः प्रांशुर्मया कृतः ॥ १८.२८९
मम तावदियं वार्त्ता त्वदीयाख्यायतामिति 
इति पृष्टस्य मे चित्तम् िति चित्तमभूत्तया ॥ १८.२९०
सादुदासोऽहमेवेति यद्यस्यै कथयाम्यहम् 
अन्यदेव किमप्येषा मयि संभावयिष्यति ॥ १८.२९१
संभावयतु नामेयम् हं पुनरिमां कथम् 
विपन्मग्नामुपेक्षेयम् पुरुषः सन् स्त्रियं सतीम् ॥ १८.२९२
अपि चेदं स्मराम्येव तातपादैर्यथा वृता 
पित्रा चेयं प्रतिज्ञाता तेन व्यर्था विचारणा ॥ १८.२९३
अथेत्थं कथयामि स्म चम्पायामभवद्वणिक् 
मित्रवर्मेति यः स्वस्थो यशसाद्यापि तिष्ठति ॥ १८.२९४
यस्य मित्रवती जाया सानुदासः सुतस्तयोः 
स ताभ्यामेकपुत्रत्वाज् ज्ञापितः सकलाः कलाः ॥ १८.२९५
असौ चालीकपाण्डित्याल् लोकवृत्तपराङ्मुखः 
सुहृद्भिर्धूर्तचित्तज्ञैर् दास्या संगमितः सह ॥ १८.२९६
सानुदासः स एवाहम् सर्वस्वं मे तया हृतम् 
साथ मानर्थकं ज्ञात्वा निर्वासयितुमैहत ॥ १८.२९७
अथास्मिन्नन्तरे सा माम् भाषमाणमभाषत 
किंचित्पृच्छामि यत्तन्मे यूयमाख्यातुमर्हथ ॥ १८.२९८
स्नानशाटकमानीय स्थूलं तैलमलीमसम् 
प्रासादाग्रे यदुक्ताः स्थ दास्या तत्कथ्यतामिति ॥ १८.२९९
मया तूक्तं तयोक्तोऽहम् दारिकाया मुहूर्तकम् 
अभ्यङ्गः क्रियते तस्माद् भवानवतरत्विति ॥ १८.३००
साथापृच्छत्पुरे षष्ठे रत्नसंस्कारकारकैः 
किमुक्ताः शिल्पिभिर्यूयम् िति प्रत्यब्रुवं ततः ॥ १८.३०१
तैरुक्तोऽहं प्रवीनोऽसि त्वत्तो लज्जामहे वयम् 
तस्मादस्मात्पुरात्षष्ठत् पञ्चमं गम्यतामिति ॥ १८.३०२
इत्यादि यत्तया पृष्टम् वृत्तं वृत्तं मयाखिलम् 
सार्थध्वंसावसानान्तम् प्रत्युक्तं सकलं मया ॥ १८.३०३
अथ कूर्माङ्गनेवाङ्गैर् ङ्गेऽलीनापि लज्जया 
मामालिङ्गदपाङ्गेन सानङ्गाभ्यङ्गचारुणा ॥ १८.३०४
ततस्तां पृष्टवानस्मि भीरु किं क्रियतामिति 
साथ प्रसारयत्स्विन्नम् स्फुरन्तं दक्षिणं करम् ॥ १८.३०५
गम्भीरं ध्वनति ततः समुद्रतूर्ये गायत्सु श्रुतिमधुरं शिलीमुखेषु 
नृत्यत्सु स्फुटरटितेषु नीलकण्ठेष्व् ालम्बे करमिभतालुताम्रमस्याः ॥ १८.३०६
ततस्तत्तादृशं दुःखम् पोतभङ्गादिहेतुकम् 
सर्वमेकपदे नष्टम् साधावपकृतं यथा ॥ १८.३०७
पाषण्डिनो गृहस्थांश्च मोक्षस्वर्गाभिकाङ्क्षिणः 
चिन्तितांस्तान् हसामि स्म प्रत्युत्पन्नमहासुखः ॥ १८.३०८
मीनकूर्मकुलीरादि वृष्यवारिचरामिषैः 
नारिकेलादिभिश्चाङ्गम् पुषावोपबृम्हिभिः ॥ १८.३०९
पुलिनैः सिन्धुराजस्य मुक्ताविद्रुमसंकटैः 
राजहंसाविवोत्कण्ठौ प्रीतौ समचरावहि ॥ १८.३१०
कदाचित्कुञ्जशिखरैर् चलानां सनिर्झरैः 
सफलद्रुमसंनाहैः करेणुकलभाविव ॥ १८.३११
लवङ्गपूगकर्पूर ताम्बूलाद्यैरदुर्लभैः 
नित्यमङ्गमनङ्गाङ्गैः समस्कुर्व सचन्दनैः ॥ १८.३१२
गुहालतागृहावासौ वसितद्रुमवल्कलौ 
देवमात्मभुवं ध्यान्तौ जातौ स्वः कामयोगिनौ ॥ १८.३१३
ततः समुद्रदिन्ना माम् ित्यवोचत्कदाचन 
भिन्नपोतवणिग्वृत्तम् र्यपुत्र समाचर ॥ १८.३१४
दिवा प्रांशोस्तरोरग्रे प्रांशुरुच्छ्रीयतां ध्वजः 
ज्वलनो ज्याल्यतां रात्रौ तुङ्गे सागररोधसि ॥ १८.३१५
कदाचिन्नाविकः कश्चिद् ालोक्यावान्तरं द्वयोः 
स्वदेशमानयेदावाम् धर्मोऽयं वणिजामिति ॥ १८.३१६
युक्तमाहेति निर्धार्य तथैव कृतवानहम् 
आप्तानामुपदेशो हि प्रमाणं योषितामपि ॥ १८.३१७
ततस्तुङ्गेषु रंहन्ती भङ्गशृङ्ग्षु भङ्गिषु 
मद्गुपङ्क्तिरिवागच्छद् ुपनौकारुणोदये ॥ १८.३१८
तां द्विनिर्यामकारूढाम् ारूढः पटुरंहसम् 
प्राग्वातालीमिवाम्भोदः प्रातिष्ठं दूरमन्तरम् ॥ १८.३१९
पश्यामि स्म ततः सिन्धौ बोहित्थं स्थिरमस्थिरे 
कातराणामिव व्राते स्थिरसत्त्वमवस्थितम् ॥ १८.३२०
तत्र वाणिजमद्राक्षम् महाद्रविणभाजनम् 
कैलासए इव शुभाग्रम् महापद्ममहानिधिम् ॥ १८.३२१
अभिवादयमानं च मां दृष्ट्वा तेन सस्पृहम् 
बाष्पवद्दृष्टिकण्ठेन भाषितं प्रस्खलद्गिरा ॥ १८.३२२
किं जातिः कस्य पुत्रोऽसि किं वा मातेति सर्वथा 
किं त्वया तात पृष्टेन मित्रवर्मसुतो भवान् ॥ १८.३२३
कथं पुनरमुं देशम् ागतोऽसीति पृच्छते 
विस्तरेण मया तस्मै सर्वपूर्वं निवेदितम् ॥ १८.३२४
तेनोक्तमसि दीर्घायुर् जामाता तनयश्च मे 
आत्मा सागरदत्तश्च मित्रवर्मा च मे यतः ॥ १८.३२५
गच्छ सागरदत्तस्य तनयां तच्च मौक्तिकम् 
बहुनाविकया नावा तटादानीयतामिह ॥ १८.३२६
अन्यच्चासिद्धरात्रोऽहम् किं च पोतं न पश्यसि 
अवग्रहहृताम्भस्कम् तडागमिव रिक्तकम् ॥ १८.३२७
ममेदं वहनं रिक्तम् वोढव्यं सारवत्तव 
नष्टाश्वदग्धरथवद् योगः श्लाघ्योऽयमावयोः ॥ १८.३२८
मूल्यं तस्य च यत्तन्नौ समभागं भविष्यति 
पूर्वं संमन्त्रितार्घस्त्वम् धर्मोऽयं वणिजामिति ॥ १८.३२९
तच्च मौक्तिकमानीय पोतस्तेन प्रपूरितः 
समुद्रदिन्नया पादौ वाणिजस्य च वन्दितौ ॥ १८.३३०
तस्यै दशसहस्राणि वस्त्राण्याभरणानि च 
तेन दत्तानि वदता वधूस्त्वं मे सुतेति च ॥ १८.३३१
कृतं चातिप्रसङ्गेन संक्षेपः श्रूयतामयम् 
प्रेरितं यानपात्रं च तद्विपन्नं च पूर्ववत् ॥ १८.३३२
जीवितेऽपि निराशेन यानपात्रे निमज्जति 
निगृहीताः शिखामध्ये मुक्ताः कतिपया मया ॥ १८.३३३
ताश्च विज्ञापयामि स्म परस्मिन्मम जन्मनि 
भगवत्यः सदा भक्तम् ुपतिष्ठत मामिति ॥ १८.३३४
एवंप्राये च वृत्तान्ते तरंगान्तरतारणी 
पट्टश्लिष्टा मया दृष्टा संनिकृष्टागता प्रिया ॥ १८.३३५
मामुपाहूयमानैव सा प्रसारितपाणिका 
चपलेन तरंगेण बलादपहृताबला ॥ १८.३३६
तस्मै क्रुद्धस्तरंगाय महामोहमहं गतः 
चेतये यावदात्मानम् लोटन्तमुदधेस्तटे ॥ १८.३३७
कान्तां मुक्त्वा विमुक्तत्वात् प्रिवाविश्लेषविक्लवः 
प्रक्रामन् विलपामि स्म निर्जने निरवग्रहः ॥ १८.३३८
नमस्ते भगवन्मोह निर्वाणप्रीतिदायिने 
कालाकालविदाशून्यम् चेतनां धिगचेतनाम् ॥ १८.३३९
मौक्तिकं गृह्यतां नाम तत्ते स्वं स्वं महोदधे 
साधो साध्वी विपद्बन्धुः प्रिया मे मुच्यतामिति ॥ १८.३४०
याश्च ताः शिरसि न्यस्ता मुक्ताः पोते निमज्जति 
सिरः कण्डूयमानेन ताः स्पृष्टाः पाणिना मया ॥ १८.३४१
ताः परीक्षितवानस्मि तन्मात्रद्रविणस्तदा 
तत्किं परीक्षितं तासाम् या न दृष्टाः परीक्षकैः ॥ १८.३४२
स शोकस्तासु दृष्टासु यत्सत्यमभवत्तनुः 
यदेतद्द्रविणं नाम प्राणा ह्येते बहिश्चराः ॥ १८.३४३
शाटकान्ते च ता बुद्ध्वा दृढया ग्रन्थिमालया 
वेलाकुलेन यामि स्म धीरधीर्द्रविणोष्मणा ॥ १८.३४४
कदलीफलचिक्खल्ल प्रस्खलच्चरणः क्वचित् 
नारिकेलजलोच्छिन्न पिपासावेदनः क्वचित् ॥ १८.३४५
एलामरिचताम्बूल वल्लीवेल्लितपल्लवैः 
पनसक्रमूकारामैर् नीतदृक्फलबन्धुरैः ॥ १८.३४६
गोलाङ्गूलादिविक्रान्त विशीर्णकुसुस्मेषु च 
क्वचिच्चम्पकषण्डेषु गमयन् गमनश्रमम् ॥ १८.३४७
दिनान्तकपिशाङ्गे च दिवसान्तदिवाकरे 
धावद्धेनुधनोद्धूत धूलीकं ग्राममासदम् ॥ १८.३४८
ततस्तत्र वसत्यर्थम् यं यं याचे स्म कंचन 
धन्निनुं चोल्लिदिति च ब्रवीति स्म हसन् स सः ॥ १८.३४९
अथैकेन द्विभाषेण गृहं नीत्वा कुटुम्बिना 
जामातेव चिरात्प्राप्तः प्रियः प्रीत्यास्मि सत्कृतः ॥ १८.३५०
तं च स्वशयनासन्नम् पृच्छं रजनीमुखे 
देशोऽयं कतमः साधो कतमद्वात्र पत्तनम् ॥ १८.३५१
तेनोक्तं पाण्ड्यदेशोऽयम् नुदक्षिणसागरम् 
महापद्मनिधिप्राप्ति रम्यं यत्रार्थिदर्शनम् ॥ १८.३५२
इतश्च पाण्ड्यमथुरा ग्रामान्मृदुनि योजने 
विश्रम्य रजनीमत्र प्रातर्गन्तासि तामिति ॥ १८.३५३
सुप्तेन प्रियया सार्धम् सुप्तेनार्थचिन्तया 
संक्षिप्ता च निरस्ता च यापिता यामिनी मया ॥ १८.३५४
प्रातः क्रोशद्वयातीतः कदलीषण्डसंवृतम् 
पान्थसंहातसंबाधम् पश्यं सत्त्रमण्डपम् ॥ १८.३५५
पश्यामि स्म च वैदेशान् क्रियमाणक्षुरक्रियान् 
अभ्यङ्गोच्छादनाच्छाद भोजनाद्यैश्च सत्कृतान् ॥ १८.३५६
कृतक्षौरादिकर्मा तु लब्धवस्त्रोत्तमाशनः 
पृष्टोऽस्मि सत्त्रपतिना शय्यास्थः शर्वरीमुखे ॥ १८.३५७
क्वचित्कश्चित्त्वया दृष्टः प्राज्ञो वाणिजदारकः 
सानुदास इति प्रांशुः श्यामस्ताम्रान्तलोचनः ॥ १८.३५८
ततस्तं पृष्टवानस्मि सानुदासेन किं तव 
कस्य वा सानुदासोऽसाव् िति तेनोदितं ततः ॥ १८.३५९
गङ्गदत्ताभिधानस्य ताम्रलिप्तीविभूषणः 
गुणवान् भागिनेयोऽसौ गतः पोतेन सागरम् ॥ १८.३६०
स च पोतः किलाम्भोधौ प्रभञ्जनपराहतः 
प्रविशीर्णः पयःपूर्णः पयोधर इवाम्बरे ॥ १८.३६१
वार्त्ता चेयं प्रसर्पन्ती मूर्छातिशयदायिनी 
क्रूराशीविषयोषेव गङ्गद्दत्तममूर्छयत् ॥ १८.३६२
तेनापि सर्वदेशेषु कान्तारेषु तरेषु च 
प्रवर्तितानि सत्त्राणि वेलातटपुरेषु च ॥ १८.३६३
कदाचित्सानुदासस्य पोतापेतस्य जीवतः 
पान्थः कश्चित्क्वचित् सत्रे प्रवृत्तिं कथयेदिति ॥ १८.३६४
तत्ते यदि स दीर्घायुर् ायुष्मन्दर्शनं गतः 
आचक्ष्व नस्ततो दीना जनता जीव्यतामिति ॥ १८.३६५
मम त्वासीत्प्रतिज्ञायाः कियत्संपादितं मया 
अस्मै यदहमात्मानम् ाचक्षेऽपहतत्रपः ॥ १८.३६६
तस्मादिति ब्रवीमीति विनिश्चित्येदमब्रवम् 
सानुदासः पुनः पोतम् ारुह्य गतवानिति ॥ १८.३६७
प्रातश्च पाण्ड्यमथुराम् ाश्चर्यशतशालिनीम् 
प्रायं पूरितसर्वेच्छाम् चिन्तामणिशिलामिव ॥ १८.३६८
तस्यामध्यासि भिन्नाभ रत्नपञ्जरसंकुलम् 
अगस्त्यपीतपानीय सागराकारमापणम् ॥ १८.३६९
तत्रालंकारमादाय द्वावुपागमतां नरौ 
तस्य चैक्तरः क्रेता विक्रेतान्यतरस्तयोः ॥ १८.३७०
तौ तं वाणिजमब्रूताम् रत्नतत्त्वविदा त्वया 
उचितं भूषणस्यास्य मूल्यमाख्यायतामिति ॥ १८.३७१
तेनापि तच्चिरं दृष्ट्वा न जानामीति भाषिते 
तौ मां निश्चलया दृष्ट्या दृष्टवन्तमपृच्छताम् ॥ १८.३७२
निश्चलस्निग्धया दृष्ट्या सुष्ठु दृष्टमिदं त्वया 
मन्यावहे विजानाति मूल्यमस्य भवानिति ॥ १८.३७३
अनास्थोत्तानहस्तेन ततः स्मित्वा मयोदितम् 
नैवेदमतिदुर्ज्ञानम् किं मुधेवाकुलौ युवाम् ॥ १८.३७४
कोटिरस्य समं मूल्यम् रत्नतत्त्वविदो विदुः 
तस्मादधिकमूनं वा क्रेतृविक्रायकेच्छया ॥ १८.३७५
अथ विक्रायकस्तोषान् मुक्ताश्रुर्मामवोचत 
यदीयं मूल्यमेतस्य धनं धन्यास्ततो वयम् ॥ १८.३७६
अपि भूषणमेतन्मे कोटिमूल्यं भवेदिति 
सदैव मे मनस्यासीद् यमेव मनोरथः ॥ १८.३७७
अथेति क्रायकेणोक्तम् ममाप्यासीन्मनोरथः 
अपि नाम लभेयाहम् िदं कोट्येति चेतसि ॥ १८.३७८
ततस्तावस्तुवातां माम् नमस्ते विश्वकर्मणे 
को हि मानुषदुर्बोधम् िदं बुध्यते मानुषः ॥ १८.३७९
क्रयविक्रयकामाभ्याम् ावाभ्यां बहुशः पुरी 
द्रव्यस्यास्य परीक्षार्थम् परिक्रान्ता समन्ततः ॥ १८.३८०
पृथिवी मूल्यमस्येति कश्चिदाह परीक्षकः 
अजानन् काकिनीत्यन्यो न किंचिदिति चापरः ॥ १८.३८१
त्वत्कृतेन तु मूल्येन जनितं नौ महत्सुखम् 
एतदेकार्थयोरासीद् भीष्टमुभयोरपि ॥ १८.३८२
इत्यादि तौ प्रशस्ताय प्रादिषातां ससंमदौ 
अयुतं मे सुवर्णानाम् ससाराभरणाम्बरम् ॥ १८.३८३
अथ वार्त्तामिमां श्रुत्वा नृपेणाहूय सादरम् 
परीक्षितोऽस्मि रत्नानि वर्जितानि परीक्षकैः ॥ १८.३८४
बहुभृत्यं बहुधनम् बहुवृत्तान्तनिष्कुटम् 
विशालं बहुशालं च प्रीतः प्रादात्स मे गृहम् ॥ १८.३८५
अतः परमहं तस्याम् ासं पुरि परीक्षकः 
धर्मेणैव च मां कश्चिन् न परीक्षामकारयत् ॥ १८.३८६
एवं च वसतस्तत्र ममेयमभवन्मतिः 
केन नामाल्पमूल्येन महालाभो भवेदिति ॥ १८.३८७
उपलभ्यस्ततो लोकात् कर्पासो गुणवानिति 
तस्य कैलासकूटाभान् सप्त कूटानकारयम् ॥ १८.३८८
धिक्कर्पासकथं तुच्छाम् सर्वथा मूषकेण ते 
प्रदीपशिखया कूटा गमिता भस्मकूटताम् ॥ १८.३८९
मथुरायां च मर्यादा गृहं यस्य प्रदीप्यते 
प्रक्षिप्यते स तत्रैव सकुटुम्बो रटन्निति ॥ १८.३९०
अथ हस्तद्वितीयोऽहम् ियं दिगिति संभ्रमन् 
उदीचीं दिशमुद्दिश्य कान्दिशीकः पलायितः ॥ १८.३९१
धावित्वा च त्रियामार्धम् हरर्धं च रंहसा 
दुर्गादुत्क्रम्य सुप्तोऽहम् वटमुले महाश्रमः ॥ १८.३९२
अथांशुमति शीतांशौ प्रशान्तप्रबलश्रमः 
जनताध्वनिमश्रौषम् भितो वटमुत्कटम् ॥ १८.३९३
आसीच्च मम हा कष्टम् हन्त नष्टोऽस्मि संप्रति 
ज्वलति ज्वलने क्षिप्तो निर्घृनैर्द्रविडैरिति ॥ १८.३९४
अथ कन्थाजरच्छत्त्र पादुकादिपरिच्छदान् 
अद्राक्षं पथिकाकल्पाञ् जल्पतो गौडभाषया ॥ १८.३९५
हा मातर्जीवितोऽस्मीति तानालोक्याश्वसं ततः 
रक्षोमुक्तो हि नाश्वस्यात् को वा दृष्ट्वा नरान्नरः ॥ १८.३९६
आस्तीर्णपर्णशय्यास्ते ततो न्यस्तपरिच्छदाः 
परितो मामुपासीनाः समपृच्छन्त विश्रमाः ॥ १८.३९७
आगच्छति कुतो देशान् नगराद्वा भवानिति 
मयापि कथितं तेभ्यः पाण्ड्यदेशपुरादिति ॥ १८.३९८
अथ तैः सस्पृहैः पृष्टम् मथुरायां त्वया यदि 
सानुदासो वणिग्दृष्टस्ततो नः कथ्यतामिति ॥ १८.३९९
मयोक्तं सानुदासाख्यो वणिक्तत्र न विद्यते 
भवन्तः कतमत्तत्र पृच्छन्तीत्युच्यतामिति ॥ १८.४००
ततस्ते कथयन्ति स्म ताम्रलिप्त्यां वणिक्पतिः 
गङ्गदत्तो गुणान् यस्य न न वेद भवानपि ॥ १८.४०१
ये गुणान्न विदुस्तस्य सद्वीपात्प्राङ्महोदधेः 
व्यापिन्या कीर्तितान् कीर्त्या न जातास्तेऽथ वा मृताः ॥ १८.४०२
स्वस्रीयः सानुदासोऽस्य पोतभङ्गात्किल च्युतः 
अध्यास्ते पाण्ड्यमथुराम् कृतकर्पाससंग्रहः ॥ १८.४०३
गङ्गदत्तस्तु पान्थेभ्यः प्रवृत्तिमुपलभ्य ताम् 
आहूयाह स्म सुहृदः प्रीतांश्च परिचारकान् ॥ १८.४०४
ये मे शोणितमायान्ति गृहीत्वा दक्षिणापथात् 
तानहं सुहृदः स्फीतैस्तोषयामि धनैरिति ॥ १८.४०५
तद्वयं गङ्गदत्तेन तमानेतुं विसर्जिताः 
यदि चासौ त्वया दृष्टस्तदाचष्टां भवानिति ॥ १८.४०६
मम त्वासीद्वरं क्षिप्तस्तत्रैवाहं विभावसौ 
न त्वपूर्णप्रतिज्ञेन मातुराननमीक्षितुम् ॥ १८.४०७
अथेत्थं कथयामि स्म सानुदासस्तपस्विकः 
कर्पासे ज्वलति क्षिप्तः पाण्ड्यैर्निष्करुणैरिति ॥ १८.४०८
ततस्ताडितवक्षस्कास्तारमारट्य ते चिरम् 
इति संमन्त्रयन्ते स्म विषादक्षामवाचकाः ॥ १८.४०९
गङ्गदत्तार्थिता यूयम् सानुदासार्थमागताः 
तस्मै तन्मृत्युवृत्तान्तम् कथं शक्ष्यथ शंसितुम् ॥ १८.४१०
वार्त्तां चेमामुपश्रुत्य वैवस्वतहसाशिवाम् 
चम्पायां ताम्रलिप्त्यां च जीवितव्यं न केनचित् ॥ १८.४११
तदात्मानं परित्यज्य स्वामिनो भवतानृणाः 
गङ्गदत्तोऽपि तद्वार्त्ताम् न्यतो लभतामिति ॥ १८.४१२
ते काष्ठस्कन्धमादीप्य प्रवेष्टुमनसस्ततः 
स्तुवन्तो देवताः स्वाः स्वाः पर्यक्रामन् प्रदक्षिणम् ॥ १८.४१३
मम त्वासीदहो कष्टम् बद्धोऽहं नरशम्बरः 
सोत्साहैरपि दुर्लङ्घ्यम् जालं जाल्मैः प्रसारितम् ॥ १८.४१४
अथोच्चैरारटामि स्म भो भो त्यजत साहसम् 
सानुदासः स एवाहम् विधेयो भवतामिति ॥ १८.४१५
विषादेन ततस्तेषाम् सवो निर्यियासवः 
अस्मत्संप्राप्तिहर्षेण जाताः कण्ठोपकण्ठगाः ॥ १८.४१६
शेषत्वादायुषस्तेऽपि विनिवृत्तप्रियासवः 
हर्षार्द्राः समकूर्दन्त तालक्षोभितकाननाः ॥ १८.४१७
ते स्तुवन्तस्ततो हृष्टाः सुगतं सौगता इव 
बहुकृत्वः परिक्रम्य मामवन्दत मूर्धिभिः ॥ १८.४१८
तेऽथ मां शिबिकारूढम् नातिदीर्घैः प्रयानकैः 
निधिलाभादिव प्रीतास्ताम्रलिप्तीमनेषत ॥ १८.४१९
अथ क्षितिपतेः पुत्रम् परिणेतुमिवागतम् 
हृष्टः प्रत्युदगच्छन्माम् मातुलः स्फीतडम्बरः ॥ १८.४२०
व्यासेनापि न शक्योऽसौ व्यासेनाख्यातुमुत्सवः 
समासेन तवाख्यामि वाक्कुण्ठानामयं विधिः ॥ १८.४२१
तिष्ठन्तु तावदकलङ्ककुटुम्बिदाराः शीतांशुभास्वदनिलैरपि ये न दृष्टाः 
सिन्दूरपाटलितखण्डनटैर्नटद्भिर् नग्नाटकैरपि नरेन्द्रपथेषु गीतम् ॥ १८.४२२
विद्यावृत्तैस्ततो विप्रैर् गङ्गदत्तः स्वयं च माम् 
मधुरैरुपपन्नैश्च वचनैरित्यबोधयत् ॥ १८.४२३
पिता मे ध्रियते भर्ता भृत्यानात्तेन किं मम 
आत्मनायासितेनेति प्रागभूस्त्वमुपेक्षकः ॥ १८.४२४
अधुना जननीजाया प्रजागुरुजनादिभिः 
अवश्यभरणीयैश्च रक्ष्यैश्च परवान् भवान् ॥ १८.४२५
तद्भवद्भर्तृके तत्र वर्गे प्रोषितभर्तृके 
असारथाविव रथे ध्रुवं यन्न ब्रवीमि तत् ॥ १८.४२६
तस्मादुत्कण्ठयोत्कण्ठम् त्वयि तात दिदृक्षया 
स्वकुटुम्बमनुकण्ठम् कुरु याहि गृहानिति ॥ १८.४२७
एकदा क्.अम्चिदद्राक्षम् ाचेरं नाम वाणिजम् 
सुवर्णभूमये यान्तम् नन्तैः सह वाणिजैः ॥ १८.४२८
तैर्गत्वा सह पोतेन कंचिदध्वानमम्बुधेः 
तटे बोहित्थमुज्झित्वा प्रातिष्ठामहि रोधसा ॥ १८.४२९
अथाभ्रंलिहशृङ्गस्य पादं पादपसंकटम् 
आवसाम नगेन्द्रस्य लोहितायति भास्वति ॥ १८.४३०
ततस्तत्राहृताहारान् निषण्णान् पर्णसंस्तरे 
इत्यस्माननुशास्ति स्म सार्थवाहः क्षपाक्षये ॥ १८.४३१
त्रिधा पृष्ठेषु बध्नीत पाथेयस्थगिका दृढम् 
ग्रीवासु तैलकुतुपान् समासजत वाणिजाः ॥ १८.४३२
एताश्च कोमलाः स्थूलाः शोषदोषादिवर्जिताः 
हस्तैर्वेत्रलता गाढम् ालम्ब्यारोहताचलम् ॥ १८.४३३
लतामनीदृशीं मोहाद् यः कश्चिदवलम्बते 
प्रमीतो हिमवत्यस्मिन् स प्रयाति परां गतिम् ॥ १८.४३४
एष वेत्रपथो नाम सर्वोत्साहविघातकृत् 
सुवर्णाशाप्रवृत्तानाम् महानिव विनायकः ॥ १८.४३५
एवमादि ततः श्रुत्वा विषण्णैरस्मदादिभिः 
हेमगर्धग्रहग्रस्तैस्तथैव तदनुष्ठितम् ॥ १८.४३६
अथैको दूरमारूढश् छिन्नवेत्रलताशिखः 
क्षुरप्रक्षुरितज्याकः क्षोणीं शूर इवागमत् ॥ १८.४३७
वयमेवाचलाग्रं तद् ारुह्य परिदेव्य च 
निरुप्य च जलं तस्मै तत्रैवानेष्महि क्षपाम् ॥ १८.४३८
प्रातर्महान्तमध्वानम् गत्वापश्याम निम्नगाम् 
गवाश्वाजैडकाकार पाषाणकुलसंकुलाम् ॥ १८.४३९
अथाचेरः पुरःस्थित्वा पान्थानुच्चैरवारयत् 
मा मा स्पृक्षत वार्येतद् भो भो तिष्ठत तिष्ठत ॥ १८.४४०
मूढैः स्पृष्टमिदं यैर्यैस्ते ते पाषाणतां गताः 
अथ वा स्वयमेवैनाम् सुहृदः किं न पश्यथ ॥ १८.४४१
वंशान् पश्यथ यानस्याः परस्मिन् सरितस्तटे 
अर्वाक्कूलं नुदत्येनान् पटुः परतटानिलः ॥ १८.४४२
कार्श्यकौमलसंकोथ शोषदोषाविदूषितम् 
एषामन्यतमं गाढम् गृह्णीध्वं मस्करं करैः ॥ १८.४४३
वाते मन्थरतां याते मस्करात्तुङ्गतां गतात् 
परस्मिन्नापगपारे शनकैरवरोहत ॥ १८.४४४
कोथशोषादिदोषं तु योऽवलम्बेत मस्करम् 
स ततः पतितो गच्छेच् छैलस्थिरशरीरताम् ॥ १८.४४५
एष वेणुपथो नाम महापथविभीषणः 
कुशलैः कुशलेनाशु निर्विषादैश्च लङ्घ्यते ॥ १८.४४६
यथासुरबिलं बालः शासनान्मन्त्रवादिनः 
प्रविवेशाविचार्यैव तथास्मभिस्तदीहितम् ॥ १८.४४७
तेषामेकं कृशाद्वंशाद् विशीर्णादपतत्ततः 
शिलाभूतां तनुं त्यक्त्वा गतिं माहेश्वरीमगात् ॥ १८.४४८
अवतीर्य तु वंशेभ्यस्तक्त्वा दूरेण तां नदीम् 
तस्मै सलिलमन्यस्य मदाम न्यवसाम च ॥ १८.४४९
वाहयित्वा च पन्थानम् योजनद्वयसं प्रगे 
भुजंगस्यातिसंक्षिप्ताम् द्राक्षं पदवीं ततः ॥ १८.४५०
तस्याश्चोभयतो भीमम् दृष्टान्तं रसातलम् 
अन्धान्धकारसंघात वित्रासिततमोनुदम् ॥ १८.४५१
अथाचेरोऽवदत्पान्थान् दारुपर्णतृणादिभिः 
आर्द्रशुष्कैररण्यानी सधूमा क्रियतामियम् ॥ १८.४५२
एतां दृष्ट्वा सपर्याणाञ् छार्दूलाजिनकङ्कटान् 
छागान् विक्रेतुमायान्ति किराताः परितो दिशः ॥ १८.४५३
तान् क्रीणीयात कौसुम्भ नैलशाकलिकाम्बरैः 
खण्डतण्डुलसिन्दूर लवणस्नेहनैरपि ॥ १८.४५४
छागपृष्ठानि चारुह्य गृहीतायतवेणवः 
अतिगाहत चाध्वानम् कालभ्रूदण्डभङ्गुरम् ॥ १८.४५५
आदाय यदि चान्येऽपि काञ्चनं काञ्चनाकरात् 
अनेनैव निवर्तेरन् पथा पान्थाः कदाचन ॥ १८.४५६
ततस्तैरस्मदीयैश्च संमुखीनैरिहान्तरे 
रसातलं प्रवेष्टव्यम् ससुवर्णमनोरथैः ॥ १८.४५७
न महासंकटादस्मान् मार्गादुत्क्रम्य विद्यते 
छागपङ्क्तेरवस्थानम् न निवर्तितुमन्तरम् ॥ १८.४५८
तस्मादभ्यस्तकुन्तेन वीरेण प्रतिभावता 
अनुभूतसमीकेन पङ्क्तेः प्रस्थीयतां पुरः ॥ १८.४५९
समर्थस्तादृगेकोऽपि हन्तुं परपरंपराम् 
न पराभाव्यते यावद् परेण परेण सः ॥ १८.४६०
अयं चाजपथो नाम श्रूयमाणो विभीषणः 
दृश्यमानो विशेषेण भृगुः पातार्थिनामिव ॥ १८.४६१
इत्याचेरे ब्रुवत्येवम् प्रांशुकोदण्डमण्डला 
आगच्छन्म्लेच्छपृतना छागपूगपुरःसरा ॥ १८.४६२
तेषु तु प्रतियातेषु निष्कार्य क्रयविक्रयौ 
स्नात्वावन्दन्त क्रदन्तः पान्थाः शंकरकेशवौ ॥ १८.४६३
अथ पान्थास्थिता दीर्घा प्रस्थिता छागसंततिः 
रंहसिन्यपि निष्कम्पा निवाते नौरिवाम्भसि ॥ १८.४६४
तस्याश्च पथिकश्रेण्याः सप्तमः पश्चिमादहम् 
आचेरश्चाभवत्षष्ठः पृष्ठतोऽनन्तरो मम ॥ १८.४६५
एवंप्राये च वृत्तान्ते दूरादाश्रूयतोच्चकैः 
वंशानां ताड्यमानानाम् पुरः ष्ठा ष्ठोदितस्वनः ॥ १८.४६६
छागानां पुरुषाणां च धीराणामपि सादकः 
मज्जतां ध्वान्तजम्बाले मे मे हा हेति च ध्वनिः ॥ १८.४६७
सर्वथा क्षणमात्रेण प्रक्षीणा परवाहिनी 
एकशेषास्मदीया या सप्तमप्रमुखा स्थिता ॥ १८.४६८
अथ मामवशास्ति स्म ग्रामणीः किमुदास्यते 
एककः पुरुषश्चायम् परः स्वर्नीयतामिति ॥ १८.४६९
परस्तु वंशमुज्झित्वा बद्ध्वा मूर्धनि चाञ्जलिम् 
हतस्वपान्थसार्थत्वाद् नाथो मामनाथत ॥ १८.४७०
एकशाखावशेषस्य मद्वंशस्यावसीदतः 
शाखाच्छेदेन नोच्छेदम् त्यन्तं कर्तुमर्हसि ॥ १८.४७१
एक एव प्रियः पुत्रः पित्रोरहमचक्षुषोः 
अन्धयष्ठिस्तयोस्तस्माद् भ्रातर्मां मा वधीरिति ॥ १८.४७२
आसीच्च मम धिक्प्राणान् पापपांसुविधूसरान् 
धिग्धिगेव सुवर्णं तत् प्राप्यं प्राणिवधेन यत् ॥ १८.४७३
तस्मान्निहन्तु मामेष वराकः प्रियजीवितः 
प्राणा यस्योपयुज्यन्ते पित्रोर्दुश्चक्षुषोरिति ॥ १८.४७४
अथ रोषविस्.आदाभ्याम् ाचेरस्ताम्रनिष्प्रभः 
अम्बूकृतमचोवन्माम् वाचा निष्ठुरमन्दया ॥ १८.४७५
अरे बालबलीवर्द कालाकालाविचक्षणः 
क्व कृपाणोचितः कालः क्व कृपा कृपणोचिता ॥ १८.४७६
अहो कारुणिकत्वं ते सिद्धं सिद्धान्तवेदिनः 
एकस्य क्षुद्रकस्यार्थे यः षोडश जिघांसति ॥ १८.४७७
सच्छागे निहते ह्यस्मिञ् जीविताः स्युश्चतुर्दश 
अहते तु सहानेन भवता च हता वयम् ॥ १८.४७८
न चापि रक्षितुं क्षुद्रम् ात्मानं दुस्त्यजं त्यजेत् 
आत्मा तु सततं रक्ष्यो दारैरपि धनैरपि ॥ १८.४७९
इत्यादि भगवद्गीता मात्रं दण्डकमीरयन् 
स पार्थमिव मां विष्णुः कर्म क्रूरमकारयत् ॥ १८.४८०
अथाहं प्रबलव्रीडो गर्हमाणश्च कर्मवत् 
चरणेषु परच्छागम् सुकुमारमताडयम् ॥ १८.४८१
छागपोते ततस्तस्मिन् ध्वान्तसिन्धौ निमज्जति 
पान्थसांयात्रिको मग्नः सहैव धनतृष्णया ॥ १८.४८२
वयं तु दुर्गमान्मार्गात् प्रक्षीणस्वल्पसैनिकाः 
भारतादिव संग्रामात् सप्तशेषा हतोद्यमाः ॥ १८.४८३
तं च देशं परिक्रम्य प्राप्य विष्णुपदीतटम् 
अश्रुमिश्रां प्रमीतेभ्यः प्रादाम सलिलाञ्जलिम् ॥ १८.४८४
ततस्तत्तादृशं दुःखम् बाधितं नो बुभुक्षया 
शरीरवेदना नास्ति देहिनां हि क्षुधासमा ॥ १८.४८५
अथासंपादिताहारान् पर्णशय्याधिशायिनः 
मन्दनिद्राकुलाक्षान्नः प्रबोध्याह स्म नायकः ॥ १८.४८६
अमी छागाः प्रमाप्यन्ताम् ततस्तन्मांसमद्यताम् 
सीव्यन्तामजिनैर्भस्त्रास्तेषां विपरिवर्तितैः ॥ १८.४८७
तथा च परिधीयन्ताम् मुक्त्वा विघ्नकृतं घृणाम् 
यथा तासामसृक्क्लिन्नम् यदन्तस्तद्बहिर्भवेत् ॥ १८.४८८
पक्षवन्त इवाहार्या दरीदारितचञ्चवः 
हेमभूमेरिमां भूमिम् ागच्छन्ति विहंगमाः ॥ १८.४८९
मांसपिण्डधिया तेऽस्मान् नभसादाय चञ्चुभिः 
सुवर्णभूमये यान्ति तत्तत्संपाद्यतामिति ॥ १८.४९०
अथाहमब्रवं ब्रूते जनता यत्तथैव तत् 
त्यज्यतां तत्सुवर्णं यच् छिनत्ति श्रवणे इति ॥ १८.४९१
येनाहं दुर्गमान्मार्गाद् धर्मेणैव तु दुर्गतेः 
तारितश्छागनागेन हन्यां तं निर्घृणः कथम् ॥ १८.४९२
तस्मादलं सुवर्णेन प्राणैरेवाथ वा कृतम् 
येन तेनैव दत्तेभ्यस्तेभ्यो हन्यां सुहृत्तमम् ॥ १८.४९३
अथाचेरोऽवदत्पान्थान् जः स्वः स्वः प्रमाप्यताम् 
अयं तु सानुदासीयः सुदूरे मुच्यतामिति ॥ १८.४९४
तेषामेकतमः पान्थस्तमजं क्वापि नीतवान् 
दण्डालम्बितकृत्तिश्च प्रतागत्येदमुक्तवान् ॥ १८.४९५
छागेन सानुदासस्य मयान्यः परिवर्तितः 
तदीयं चेदमानीतम् जिनं दृश्यतामिति ॥ १८.४९६
मया तु प्रत्यभिज्ञाय तस्यैवाजस्य चर्म तत् 
उक्तं नासौ त्वया मुक्तः प्राणैर्मुक्तः प्रियैरिति ॥ १८.४९७
अथाप्तवचनाद्भीमम् समुद्रतरणादपि 
युक्तिहीनं तदस्माभिर् नभोगमनमिङ्गितम् ॥ १८.४९८
ततो दुर्भगनिह्रादैः पाण्डुच्छविभिरण्डजैः 
शारदैरिव जीमूतैः साशमाकाशमावृतम् ॥ १८.४९९
तत्पक्षतिमरुत्पिष्ट गुरुस्कन्धनगो नगः 
शक्रशस्त्रशिखाकृत्त पत्त्रचक्र इवाभवत् ॥ १८.५००
अथ कण्ठगतप्राणान् स्मानादाय खं खगाः 
आक्रामन् सप्त सप्तापि गरुत्मन्त इवोरगान् ॥ १८.५०१
परिशिष्टोऽपरस्तेषाम् स च मद्ग्राहिणो बलात् 
निरंशत्वान्निरांशसो मामेवाच्छेतुमैहत ॥ १८.५०२
अथ रौद्रमभूद्युद्धम् गृध्रयोः स्वार्थगृद्धयोः 
यथाम्बरचरत्रासि दशकण्ठजटायुषोः ॥ १८.५०३
पर्यायेणाहमाकृष्टश् चञ्चोश्चञ्चौ पतत्रिणोः 
कच्चिच्च स्खलितस्तस्याः खस्तः शंकरमस्मरम् ॥ १८.५०४
वज्रकोटिकठोराभिश् चञ्चूचरणकोटिभिः 
कुट्टितं तत्तयोश्चर्म जातं तितौजर्जरम् ॥ १८.५०५
ततो निष्कुषितश्चाहम् कुट्टिताच्चर्मकञ्चुकात् 
पतितः सरसि क्वापि शोभाविस्मितमानसे ॥ १८.५०६
तत्र शोणितशोणानि घृष्ट्वा गात्राणि पङ्कजैः 
स्नातस्तर्पितदेवश्च पश्चादमृतमाहरम् ॥ १८.५०७
तत्तटे क्षणमासित्वा निषद्य च गतश्रमः 
अपूर्वबहुवृत्तान्तम् दृष्टवानस्मि तद्वनम् ॥ १८.५०८
यत्र विस्मृतवानस्मि दुःखं भारुण्डयुद्धजम् 
असिपत्त्रवनापेतः संचरन्निव नन्दने ॥ १८.५०९
शीर्णदुर्वणपर्णो वा विद्युद्दाहहतोऽपि वा 
अपुष्पः फलहीनो वा यत्रैकोऽपि न पादपः ॥ १८.५१०
कदम्बमालतीकुन्द माधवीमल्लिकादयः 
भृङ्गानीकैः सदा यत्र कृष्णकल्माषपल्लवाः ॥ १८.५११
चतुरङ्गुलतुङ्गैश्च नीलकण्ठगलासितैः 
शशोर्णसुकुमारैश्च तृणैर्भूषितभूतलम् ॥ १८.५१२
यत्र केसरिशार्दूल शिखण्डिभुजगादयः 
व्रतयन्ति दयावन्तः पर्णपुष्पजलानिलान् ॥ १८.५१३
अनिवृत्तदिदृक्षश्च काननं परितो भ्रमन् 
कस्यापि चरणैः क्षुण्णाम् द्राक्षं पदवीमिव ॥ १८.५१४
तया संचरमाणश्च मन्थरं दूरमन्तरम् 
वामनोभयरोधस्काम् गम्भीराम्भसं नदीम् ॥ १८.५१५
तां च काञ्चनगाहादि रत्नकाञ्चनवालुकाम् 
उत्तीर्याचर्य च स्नानम् ार्चिषं देवतागुरून् ॥ १८.५१६
सरित्तटोपकण्ठे च कदलीकाननावृतम् 
तपःकाननमद्राक्षम् बद्धपर्यङ्कवानरम् ॥ १८.५१७
तत्राचिरद्युतिपिशङ्गजटं मुनीन्द्रम् ैक्षे निखर्वकुशविष्टरपृष्ठभाजम् 
आज्याहुतिस्तिमितनीरसदारुयोनि कुण्डोदराहितमिवाहवनीयमग्निम् ॥ १८.५१८
तं वन्दितुमुपासर्पम् ुत्सर्पत्सौम्यचन्द्रिकम् 
सान्तसंतापकस्पर्शम् ुष्णांशुमिव हैमनम् ॥ १८.५१९
अथासौ संमदास्रार्द्र कपोलो मामभाषत 
कुशलं सानुदासाय श्रेष्ठिने भवतामिति ॥ १८.५२०
मम त्वासीत्ततो नाम दिव्यं चक्षुस्तपस्विनाम् 
सर्वं पश्यति येनार्थम् मांसचक्षुरगोचरम् ॥ १८.५२१
यन्मे यादृच्छिकं नाम यच्च व्यापारहेतुकम् 
तत्कीर्तितमनेनाद्य न कदाचिदपि श्रुतम् ॥ १८.५२२
इति विचिन्तितवन्तं माम् ास्थितादिष्टविष्टरम् 
व्रीडामन्थरमाह स्म स्मित्वेति मुनिपुंगवः ॥ १८.५२३
त्वया यच्चिन्तितं तात ततः प्रति तथैव तत् 
नाममात्रकथा नाति चित्रं हि तपसः फलम् ॥ १८.५२४
ध्रुवकाद्यैर्यथा मद्यम् ुपायैः पायितो भवान् 
यथा वधुकयोद्याने संगतो गङ्गदत्तया ॥ १८.५२५
यावद्भारुण्डसंग्रामाद् यमद्रंष्ट्रान्तरादिव 
विमुक्तस्त्वमिह प्राप्तः सर्वं तद्विदितं मम ॥ १८.५२६
अनुभूता त्वया तात यानपात्रविपत्तयः 
लङ्घिताश्च सुदुर्लङ्घ्याः शैलकान्तारनिम्नगाः ॥ १८.५२७
यदर्थं चायमायासः प्राप्तः कृच्छ्रतमस्त्वया 
मित्रवत्येव तत्सर्वम् माता ते कथयिष्यति ॥ १८.५२८
सकलश्चायमारम्भः सुवर्णप्राप्तये तव 
तच्च संप्राप्तदेशीयम् तो मा विषदद्भवान् ॥ १८.५२९
त्वादृशः स्थिरसत्त्वस्य मादृशादेशकारिणः 
सुप्रापं प्राज्ञसोत्साहैः सुवर्णं क्व गमिष्यति ॥ १८.५३०
पर्णशालाशयेनातः पादपावयवाशिना 
अहःकतिपयान्यस्मिन्न् ाश्रमे स्थीयतामिति ॥ १८.५३१
अथाभिलषितास्वादम् मृजौजःपुष्टिवर्धनम् 
वानेयमाहरन्नन्नम् कृष्टपच्यमहं द्विषन् ॥ १८.५३२
पर्णशालान्तरास्तीर्णे शयानः पर्णसंस्तरे 
तुङ्गपर्यङ्कमद्वेषम् गङ्गदत्तानिवेशनम् ॥ १८.५३३
इति विस्मृतदुःखोऽपि सुखास्वादैरमानुषैः 
दरिद्रवाटकस्थायाः सततं मातुरध्यगाम् ॥ १८.५३४
आकाशपथयानान्ताः प्रशंसामि स्म चापदः 
सुवर्णप्राप्तये प्राप्ता या विपत्संपदेव सा ॥ १८.५३५
एकदा तं महात्मानम् भितः प्राप्तमम्बरात् 
मूर्तं पुण्यमिवाद्राक्षम् विमानं मेरुभास्वरम् ॥ १८.५३६
कन्यास्तस्मान्निरक्रामन् द्युतिद्योतितकाननाः 
सेन्द्रचापादिवाम्भोदात् क्रान्तात्सौदामनीलता ॥ १८.५३७
ततस्ताः संपरिक्रम्य प्रणम्य च यतिप्रभुम् 
विहायस्तलमाक्रामन्न् िन्दोरिव मरीचयः ॥ १८.५३८
एका तु न गता तासाम् ङ्कमारोप्य तां मुनिः 
प्रमोदगद्गदालापः प्रमृष्टाक्षीमभाषत ॥ १८.५३९
पुत्रि गन्धर्वदत्तेऽयम् सानुदासः पिता त्वया 
अस्मानपि तिरस्कृत्य श्रद्धयाराध्यतामिति ॥ १८.५४०
तं चाहमतिसत्कारम् मन्येऽतिविडम्बनाम् 
वन्द्यमानो महागौर्या क्रीडया प्रमथो यथा ॥ १८.५४१
सा कदाचिन्मया पृष्टा कोऽयं का वा त्वमित्यथ 
श्रूयतामिति भाषित्वा तयोर्वृत्तमवर्तयत् ॥ १८.५४२
भरद्वाजसगोत्रोऽयम् ुपधानं तपस्विनाम् 
विद्याधरभरद्वाजो यद्विद्यासाधनोद्यतः ॥ १८.५४३
महतस्तपसश्चास्य व्यथमानः पुरंदरः 
आसनेनाचलाभेन चलता चलितः किल ॥ १८.५४४
शच्यालिङ्गनकालेऽपि ध्यात्वा कंचित्तपस्विनम् 
विषादाकुलचेतस्को दुःखं जीवति वासवः ॥ १८.५४५
नारदात्तु भरद्वाजम् ुपलभ्य तपस्विनम् 
हरिणा सुप्रभादिष्टा गन्धर्वाधिपतेः सुता ॥ १८.५४६
रूपयौवनसौभाग्यैर् गर्वितामुर्वशीमपि 
अतिशेषे त्वमित्येषा प्रतीतिः पिष्टपत्रये ॥ १८.५४७
भरद्वाजमतो गत्वा त्वमाराधय सुन्दरि 
तथा ते रूपसौभाग्ये सफलीभवतामिति ॥ १८.५४८
सुप्रभाथ मुनेरस्य वचःप्रेक्षितचेष्टितैः 
शृङ्गारैरैच्छदाक्रष्टुम् सतत्त्वालमबनं मनः ॥ १८.५४९
यदा नाशकदाक्रष्टुम् ब्दैर्बहुतिथैरपि 
तदा कर्मकरीकर्म निर्वेदादकरोदसौ ॥ १८.५५०
पुष्पोच्चयजलाहार कुटीसंमार्जनादिभिः 
तोषितोऽयमवोचत्ताम् वरः कस्ते भवत्विति ॥ १८.५५१
तयोक्तं स्पृहयन्ति स्म यस्मै त्रिदशयोषितः 
तन्मे भगवता धैर्यात् सौभाग्यं दुर्भगीकृतम् ॥ १८.५५२
निष्प्रयोजनचारुत्व भूषणस्रग्विलेपनम् 
सौभाग्यमात्रकं स्त्रैणम् कामकामेषु भर्तृषु ॥ १८.५५३
तेन विज्ञापयाम्येतत् प्रीतश्चेद्दयसे वरम् 
जगतोऽपि वरस्तस्माद् भवानेवास्तु नो वरः ॥ १८.५५४
तरुणीनां हि कन्यानाम् चेतोजक्षुण्णचेतसाम् 
चेतश्चक्षुप्रियात्पुंसः कीदृशोऽन्यो वराद्वरः ॥ १८.५५५
तस्मादप्रियरागोऽपि भगवाननुकम्पया 
वशित्वाद्रागमालम्ब्य सौभाग्यं मे ददात्विति ॥ १८.५५६
अनुरोधाच्च तेनास्याम् ेकैव जनिता सुता 
चिरमाराधितो भक्त्या विरक्तोऽपि हि रज्यते ॥ १८.५५७
सा तु सुप्रभया नीत्वा पित्र्यं विश्वावसोः पुरम् 
वर्धिता च विनीता च विद्यासु च कलासु च ॥ १८.५५८
अथ गन्धर्वराजस्ताम् ानीय दुहितुः सुताम् 
अभाषत भरद्वाजम् नामास्याः क्रियतामिति ॥ १८.५५९
अस्तु गधर्वदत्तेयम् मह्यं दत्ता यतस्त्वया 
इति तस्याः कृतं नाम भरद्वाजेन सार्थकम् ॥ १८.५६०
सुप्रभायां तु या कन्या भरद्वाजादजायत 
नाम्ना गन्धर्वदत्तेति वित्त मामेव तामिति ॥ १८.५६१
एकदा कृष्णशर्वर्याम् पश्यामि स्म शिलोच्चयम् 
जातरूपशिलाजाल ज्योतिरुज्ज्वलितद्रुमम् ॥ १८.५६२
मम त्वासीदयं शैलो हिरण्मयशिलः स्फुटम् 
कल्याणं काञ्चनं चास्मिन्न् स्मत्कल्याणकारणम् ॥ १८.५६३
निर्धार्येति सुवर्णाशा पाशयन्त्रितचेतसा 
विशाला पर्णशालासौ शिलाभिः पूरिता मया ॥ १८.५६४
तास्तु प्रातः शिला दृष्ट्वा पृष्टो गन्धर्वदत्तया 
किमेतदिति तस्यै च यथावृत्तं न्यवेदयम् ॥ १८.५६५
तया तु कथितं पित्रे मामाहूय स चावदत् 
आयुष्मन्न हिरण्मय्यः शिला एव हि ताः शिलाः ॥ १८.५६६
ओषधीनामिदं ज्योतिर् ध्वान्ते हाटकसप्रभम् 
भास्वद्भासाभिभाविन्या मुक्तं रात्रौ विजृम्भते ॥ १८.५६७
दृष्टवानसि सौवर्णास्तत्संपर्कादिमाः शिलाः 
पश्यन्ते च दिशः पीतास्तृष्णातिमिरमीलिताः ॥ १८.५६८
अहमेव सुवर्णं च चम्पां प्रतिगमं च ते 
अचिरात्संविधास्यामि तत्त्यजाकुलतामिति ॥ १८.५६९
याश्च तास्तुष्टतुष्टेन मुहूर्तेनाहृताः शिलाः 
ता मया दुःखदुःखेन सर्वाह्णेन निराकृताः ॥ १८.५७०
एकदा कच्छपीं वीणाम् मह्यं दत्त्वावदत्मुनिः 
यद्ब्रवीमि तदाकर्ण्य त्वमनुष्ठातुमर्हसि ॥ १८.५७१
गन्धर्वदत्तया यस्ते मद्वृत्तान्तो निवेदितः 
स तथैव यतस्तस्माद् स्माकमियमात्मजा ॥ १८.५७२
विद्याधरपतेश्चेयम् भाविनो भागिनी प्रिया 
न हि सागरजन्मा श्रीः श्रीपतेरन्यमर्हति ॥ १८.५७३
तेन चम्पामियं नीत्वा देया ते चक्रवर्तिने 
चिह्नैर्यैश्च स विज्ञेयः क्रियन्तां तानि चेतसि ॥ १८.५७४
षष्ठे षष्ठे भवान्मासे गन्धर्वान् संनिपातयेत् 
पुरस्तेषामियं गायाद् गेयं नारायणस्तुतिम् ॥ १८.५७५
यस्तु संवादयेत्कश्चिद् गन्धर्वस्तेषु वीणया 
वादयेत्तच्च यस्तस्मै दद्याः स्वतनयामिति ॥ १८.५७६
सर्वथा भवतां यद्यद् वृत्तं गन्धर्वसंसदि 
वीणावादनपर्यन्तम् तत्तत्तेन निवेदितम् ॥ १८.५७७
अथावां मुनिराह स्म खिन्नौ स्थः पुत्रकौ चिरम् 
खेदोच्छेदाय तच्चम्पाम् प्रतिष्ठेथां युवामिति ॥ १८.५७८
ततस्तं प्रणिपत्याहम् चलितः प्रचलो मुदा 
यामत्रयं त्रियामाया यापयित्वा प्रसुप्तवान् ॥ १८.५७९
अथामानुषमश्रौषम् दारवीमात्रवीणयोः 
सवेणुनिस्वनं स्वानम् मनःश्रवणवल्लभम् ॥ १८.५८०
सताम्रशिखरासानि तारं मङ्गलवादिनाम् 
निद्रात्याजनदक्षाणि बन्दिनां वन्दितानि च ॥ १८.५८१
आत्मानमथ निर्निद्रो जातरूपाङ्गपञ्जरम् 
पर्यङ्कमधितिष्ठन्तम् द्राक्षं रत्नपिञ्जरम् ॥ १८.५८२
चित्रचीनांशुकास्तीर्णम् म्बरं स्वच्छकुट्टिमे 
मृष्टहाटकदण्डाली तटिते पटमण्डपे ॥ १८.५८३
नीलरत्नशिलोत्सङ्गे वितानावृतभास्करे 
वीणापरिचयव्यग्राम् ासीनां सुप्रभासुताम् ॥ १८.५८४
विचित्रोज्ज्वलवर्णं च सुवेषाकारभर्तृकम् 
गोणीभिर्हेमपूर्णाभिः पूर्णं पटकुटीकुलम् ॥ १८.५८५
क्रीणतो मणिहेमादि विक्रीणानांश्च वाणिजान् 
समाहितैश्च सीमान्तान् संकटानौष्ट्रकौक्षकैः ॥ १८.५८६
सर्वथा दुष्करं मन्दैर् लं कृत्वातिविस्तरम् 
स्वप्नेऽपि न नरैर्दृष्टा समृद्धिः कैश्चिदप्यसौ ॥ १८.५८७
भारद्वाजीमथापृच्छम् मातः किमिदमद्भुतम् 
गन्धर्वनगरं माया स्वप्नो वायं भवेदिति ॥ १८.५८८
भरद्वाजार्जितस्येदम् तपःकल्पतरोः फलम् 
अप्रमेयप्रभावं हि सद्भिः सुचरितं तपः ॥ १८.५८९
तस्मादिदमनन्तत्वाद् धनमिच्छाव्ययक्षमम् 
भूमेरन्यत्र सर्वत्र सत्पात्रादौ निधीयताम् ॥ १८.५९०
आयचिन्तां परित्यज्य व्ययचिन्तापरो भव 
आयस्थानं हि तेऽस्त्येव मुनिकाञ्चनपर्वतः ॥ १८.५९१
कदा पश्यामि जननीम् िति चाकुलतां त्यज 
सार्थस्थानादितश्चम्पा ननु क्रोशेषु पञ्चसु ॥ १८.५९२
स च मे स्वप्नमायादि विषयः संशयस्तया 
निश्चयात्मिकया सद्यः प्रज्ञयेव निवर्तितः ॥ १८.५९३
अथ ध्रुवकमद्राक्षम् वैलक्ष्यान्नमिताननम् 
धूर्तं तादृग्विधैरेव सुहृद्भिः परिवारितम् ॥ १८.५९४
तमुत्थायाथ पर्यङ्कात् परिरभ्य च सादरम् 
अध्यस्थापयमात्मीयाम् शय्यां गतविलक्षतम् ॥ १८.५९५
संभाषणपरिष्वङ्ग शातकुम्भासनादिभिः 
सुहृद्गणमनुज्येष्ठम् ुदारैः पर्यतोषयम् ॥ १८.५९६
अतः परमशेषैव नटन्नटपुरःसरा 
प्रवृद्धप्रमदोन्मादा चम्पा तं सार्थमावृणोत् ॥ १८.५९७
प्रहर्षोत्कर्षविच्छिन्न निश्वासानिलसंततिः 
अमृतैव जनः कश्चिच् चिरात्कश्चिदुदश्वसत् ॥ १८.५९८
सुस्वादेनान्नपातेन रत्नवासःस्रगादिभिः 
स्फीतैर्हेमातिसर्गैश्च पौरश्रेणिमवर्धयम् ॥ १८.५९९
यैश्च गोमयपानीयम् क्षिप्तं मम पुरःसराः 
उद्धृतास्ते विशेषेण दारिद्र्यनिरयान्मया ॥ १८.६००
अथ ध्रुवकमाभाषे भद्र रौद्रतराकृतेः 
दरिद्रवाटकादम्बा स्वमेवानीयतां गृहम् ॥ १८.६०१
यावन्मात्रेण विक्रीतम् द्रविणेन तदम्बया 
ततः शतगुणेनापि क्रेतुर्निष्क्रेतुमर्हसि ॥ १८.६०२
तादृशीमीश्वरामम्बाम् दरिद्रकुटिकागताम् 
द्रष्टुं शक्नोति यस्तस्य क्षुद्रकान् धिगसूनिति ॥ १८.६०३
ततस्तेन विहस्योक्तम् क्व देवी क्व दरिद्रता 
केन भागीरथी दृष्टा विच्छिन्नजलसंहतिः ॥ १८.६०४
तदेव भवनं देव्याः समृद्धिः सैव चाचला 
उज्ज्वला तु त्वयेदानीम् कुमुद्वत्या इवेन्दुना ॥ १८.६०५
इति तत्क्षणसंक्षिप्तम् क्षिप्त्वा सक्षणदं दिनम् 
सुप्रातः प्राविशं चम्पाम् धनाधिप इवालकाम् ॥ १८.६०६
रथ्याभिर्विशिखाभिश्च श्रेणिश्रेणिपुरःसरः 
गत्वा नरेन्द्रमद्राक्षम् सुरेन्द्रमिव भास्वरम् ॥ १८.६०७
वन्दनाय ततो दूराद् धरणीमहमाश्लिषम् 
असावपि मुदाहूय मामाश्लिषदकैतवम् ॥ १८.६०८
सारवद्भिरनन्तैश्च मामसौ भूषणाम्बरैः 
सत्कृत्याज्ञापयत्पुत्र जननी दृश्यतामिति ॥ १८.६०९
ततः सुमेरुसारेण रत्नकाञ्चनराशिना 
दुष्पूरं पूरयामि स्म राज्ञस्तृष्णारसातलम् ॥ १८.६१०
नरेन्द्रपरिवारेण प्रतीतेनावृतस्ततः 
पठद्भिश्च ततो विप्रैर् ात्मीयमगमं गृहम् ॥ १८.६११
मन्दध्वनिमृदङ्गादौ  तस्मिन्नुद्दामताण्डवे 
पौरैर्हर्षकृतोत्साहैर् न क्षुण्णः कथमप्यहम् ॥ १८.६१२
अम्बामथार्घजलपात्रभृतं निरीक्ष्य दूरादपासरदसौ जनता विहस्ता 
पूर्णादिवान्धतमसानि तुषारकान्तेर् ार्यात्पृथग्जनशतानि हि संभ्रमन्ति ॥ १८.६१३
लब्धान्तरस्ततः पादौ शिरसा मातुरस्पृशम् 
सापि सार्धपयःपात्रा पतति स्म ममोपरि ॥ १८.६१४
चिराच्च लब्धनिश्वासा मामुदस्थापयत्ततः 
अनयत्पाणिनाकृष्य गृहाभ्यन्तरमण्डपम् ॥ १८.६१५
देवद्विजगुरूंस्तत्र सदुर्गतवनीपकान् 
स्फीतैः परिजनं च स्वम् विभवैः समयोजयम् ॥ १८.६१६
ततो निवर्तिताहार पर्यन्तकरणस्थितिः 
प्राविशं मातुरादेशाद् ावासं गुरुचारुतम् ॥ १८.६१७
तत्रासीनश्च पर्यङ्के महीतलसमासनाम् 
अपश्यं प्रथमां जायाम् करशाखावृताननाम् ॥ १८.६१८
तस्याः करुणया नेत्रे मार्जता संतताश्रुणी 
गङ्गदत्ता मया दृष्टा श्लिष्टभित्तिः पराङ्मुखी ॥ १८.६१९
वाङ्मात्रेणापि यत्सत्यम् न सा संमानिता मया 
स्मरन्ति हि तिरस्कारान् मुनयोऽपि गरीयसः ॥ १८.६२०
तच्चावासगृहं दृष्ट्वा कुसुमस्थगितक्षिति 
सिन्धुरोधः स्मरामि स्म फुल्लनानालतागृहम् ॥ १८.६२१
समुद्रदिन्नया सार्धम् नुभूतं च तत्र यत् 
स्थितप्रस्थितगीतादि विश्रब्धाचरितं मया ॥ १८.६२२
मम त्वासीद्वरं दुःखम् नुभूतं महन्मया 
हृदयाद्व्यावृताद्येन क्वापि प्रियतमा गता ॥ १८.६२३
दुःखशून्यं तु तद्दृष्ट्वा रन्ध्रान् वेषणतत्परा 
अधुना निरनुक्रोशा सा प्रविष्टानिवारिता ॥ १८.६२४
प्रविष्टा हृदयं सा मे यथावासगृहं तथा 
प्रविशेदपि नामेयम् दुर्घटोऽयं मनोरथः ॥ १८.६२५
सा हि हि मामाह्वयत्येव परित्रायस्व मामिति 
तरंगपाणिनाकृष्य हृता पापेन सिन्धुना ॥ १८.६२६
इति चिन्तातुरं सा माम् हर्षत्याजितधीरता 
प्रविश्य त्वरयालिङ्गद् ङ्गैस्तुङ्गतनूरुहम् ॥ १८.६२७
अत्यन्तानुपपन्नं तु दृष्ट्वा तस्याः समागमम् 
तामेव ध्यातवानस्मि सिन्धुभङ्गाग्रतारणीम् ॥ १८.६२८
विस्मृतापरवृत्तान्तस्तदासक्तमनस्तया 
तामेवाश्वासयामि स्म मा स्म भीरुर्भवेरिति ॥ १८.६२९
अथ भीतेव सावोचत् स्वगृहे वर्तते भवान् 
विपन्नवहनः कष्टे न तु क्षाराम्भुधाविति ॥ १८.६३०
ततः क्षाराम्बुधेर्भीमात् प्रत्याहृतमनास्तया 
गृहं तत्परितः पश्यन्न् पश्यं वनिताद्वयम् ॥ १८.६३१
स्मरता च सदाचारम् सपत्नीजनसंनिधौ 
वक्षःस्थापि सती नासौ दोर्भ्यामालिङ्गिता मया ॥ १८.६३२
अथावस्थान्तरे तस्मिन् दारसंनिधिसंकटे 
अस्राविता ममागच्छद् म्बात्रासाकुलेक्षणा ॥ १८.६३३
समुद्रदिन्नया सार्धम् ुच्छ्रिते संभ्रमान्मयि 
अम्बा शयनमध्यास्ते शेषास्त्वासत भूतले ॥ १८.६३४
ततः किंचिदिवाम्बायै यत्सत्यं कुपितोऽभवम् 
अकालज्ञा हि मातापि पुत्रेण परिभूयते ॥ १८.६३५
अथाम्बया विहस्योक्तम् कालज्ञेति मा ग्रहीः 
ननु सर्वज्ञकल्पस्य भार्याहं मित्रवर्मणः ॥ १८.६३६
त्वद्भार्यासंनिधावस्मिन्न् ागमिष्यमहं यदि 
व्यनशिष्यन्महत्कार्यम् तच्चेदमवधीयताम् ॥ १८.६३७
आयाचितशतैर्जातः पुत्रः पुत्रत्वमावयोः 
वर्धितः शिक्षितश्चासि पित्रा विद्याचतुष्टयम् ॥ १८.६३८
परिव्राच्छक्यनिर्ग्रन्थ ग्रन्थाभ्यासाच्च सर्वदा 
कुटुम्बपालनालापस्तव जातोऽतिदुर्भगः ॥ १८.६३९
ततः समन्त्रिना राज्ञा संमन्त्र्य गुरुभिश्च ते 
सुहृद्भिर्ध्रुवकाद्यैस्त्वम् ुद्याने मधु पायितः ॥ १८.६४०
गङ्गदत्ता च तैरेव योजिता भवता सह 
तया तथा कृतश्चासि यथा वेत्थ त्वमेव तत् ॥ १८.६४१
प्रकारेण च येन त्वम् गृहं निवासितस्तया 
जनन्यै गङ्गदत्तायाः कथितो भूभृतैव सः ॥ १८.६४२
दरिद्रवाटके यच्च रात्रिंदिवमसि स्थितः 
तदेवैकमसौ राज्ञा कल्पितश्चारणादिभिः ॥ १८.६४३
जानात्येव च दीर्घायुः क्व चम्पा क्व दरिद्रता 
पौर्णमासी क्षपा केन दृष्टा ध्वान्तमलीमसा ॥ १८.६४४
सर्वदैव हि चम्पायाम् स्मिन् बलिनि पालके 
बलाविव महीपाले बलिराज्यं न दुर्लभम् ॥ १८.६४५
यां च रात्रिं भवान् सुप्तस्तस्मिन् दुर्गतवाटके 
मम खट्वातले तस्मिञ् छयितं गङ्गदत्तया ॥ १८.६४६
तस्याः प्रभृति भीमाया यावदद्यतनीं निशाम् 
अत्रान्तरे निषण्णेयम् मत्खट्वातलभूतले ॥ १८.६४७
यच्च तद्धनमेतस्यै त्वया दत्तं तदेतया 
भाण्डागारे तव न्यस्तम् शेषं कृतलेखकम् ॥ १८.६४८
तदियं सानुरागत्वाद् भवद्दर्शनकाङ्क्षिणी 
स्मृत्वा मिथ्यातिरस्कारम् न तिरस्कारमर्हति ॥ १८.६४९
भवता परिभूता च सपत्नीजनसंनिधौ 
कातरा प्रमदाभावात् प्राणानपि परित्यजेत् ॥ १८.६५०
एतन्मनसि कृत्वार्थम् कालेऽप्यहमागता 
सीदद्गुरुतरार्थानाम् कः कालो नाम कार्यिणाम् ॥ १८.६५१
एष ते गङ्गदत्ताया वृत्तान्तः कथितोऽधुना 
वधूः समुद्रदिन्नापि यथायाता तथा शृणु ॥ १८.६५२
दरिद्रवाटकाद्यैस्त्वम् पथिकैः सह निर्गतः 
प्रयुक्तास्ते नृपेणैव स च सिद्धार्थको वणिक् ॥ १८.६५३
अन्तरे यच्च ते वृत्तम् सार्थध्वंसादि भीषणम् 
ताम्रलिप्तीप्रवेशान्तम् शिष्टं सिद्धार्थकेन तत् ॥ १८.६५४
भ्रष्टेन वहनभ्रंशाद् भ्राम्यता जलधेस्तटे 
यथा समुद्रदिन्नायाः पाणिरालम्बितस्त्वया ॥ १८.६५५
पुनश्च भिन्नपोतश्च पाण्ड्यपुर्यां च यत्तव 
वृत्तं कर्पासदाहान्तम् ताम्रलिप्त्यागमश्च यः ॥ १८.६५६
गङ्गदत्तेन तन्मह्यम् संततैर्लेखहारिभिः 
ख्यापितं यावदाचेरो भवन्तं क्वापि नीतवान् ॥ १८.६५७
अतः परं भवद्वार्त्ताम् विच्छिन्नत्वादविन्दती 
नैराश्यकृतनिर्वेदात् परलोकोत्सुकाभवम् ॥ १८.६५८
एवंप्राये च वृत्तान्ते दौवारिकनिवेदितौ 
समुद्रदिन्नया सार्धम् स्यालौ प्राविशतां ततः ॥ १८.६५९
प्रयुक्तार्घ्यादिसत्कारौ क्षणं तौ गमितश्रमौ 
विलक्ष्यावीक्षमाणौ माम् ाभाष्येसमवोचताम् ॥ १८.६६०
तव पुत्राय पित्रा नस्तनयेयं प्रतिश्रुता 
स च यौवनमूढत्वात् स्वीकृतो गङ्गदत्तया ॥ १८.६६१
तया च स्वीकृतस्वस्य गच्छतो मातुलालयम् 
न शक्यते यदाख्यातुम् पुलिन्दैः किल तत्कृतम् ॥ १८.६६२
वैशसं दुःश्रवं श्रुत्वा तत्सूनोर्मित्रवर्मणः 
निष्प्रत्याशं कुटुम्बं नः प्रस्थितं यवनान् प्रति ॥ १८.६६३
अथ बोहित्थमास्थाय पूजितद्विजदेवताः 
संभाव्यव्यसनध्वंसम् समगाहाम सागरम् ॥ १८.६६४
ततः प्रजविनं पोतम् तं प्रचण्डः प्रभञ्जनः 
मृगेन्द्र इव नागेन्द्रम् प्रस्फुरन्तं प्रभिन्नवान् ॥ १८.६६५
वयं तु कर्मसामर्थ्यात् तरंगैः शरगत्वरैः 
आरूढाः पट्टपृष्ठानि प्रापिता जलधेस्तटम् ॥ १८.६६६
वधूस्त्वेकार्णवाम्भोधौ लोलकल्लोलसंकुले 
भ्रान्तमेघ इवोद्भ्रान्ता व्योम्नि सारसकन्यका ॥ १८.६६७
मुक्त्वा समुद्रदिन्नाशाम् र्थाशां च महाश्रुभिः 
यवनस्थमगच्छाम मातामहगृहं ततः ॥ १८.६६८
तत्रास्माकं कुटुम्बं तद् दूरादुत्सुकमागतम् 
समृद्धे सरसीवासीत् तृप्तं हंसकदम्बकम् ॥ १८.६६९
एथ याते क्वचित्काले पिता वामित्थमादिशत् 
आसाते किमुदासीनौ भवन्तौ स्थविराविव ॥ १८.६७०
तरुणौ सकलौ स्वस्थौ वार्त्ताविद्याविशारदौ 
स्वजनान्नेन जीवन्तौ कुमुच्येथे जनैर्युवाम् ॥ १८.६७१
तस्मान्मुक्ताप्रवालादि सारं सागरसंभवम् 
गृहीत्वा यानपात्रेण सिन्धुरुत्तार्यतामिति ॥ १८.६७२
तथेति च प्रतिज्ञाय तथैवावामकुर्वहि 
श्लिष्टपट्टामथाद्राक्ष्व तरन्तीं रुदतीं स्त्रियम् ॥ १८.६७३
अस्पृशन्तः करैरेनाम् परस्त्रीमुपनौकया 
आरोपयत बोहित्थम् ित्यवोचाव वाहकान् ॥ १८.६७४
तां चारूढामपृच्छाम परस्त्रीति पराङ्मुखौ 
मातः कस्यासि का वेति सा च नीचैरवोचत ॥ १८.६७५
वाचा प्रत्यभिजानामि चिरमभ्यस्तया युवाम् 
कच्चित्सागरदत्तस्य भवन्तौ तनयाविति ॥ १८.६७६
ततस्तस्याश्चिराभ्यस्तम् प्रत्यभिज्ञाय तद्वचः 
कच्चित्समुद्रदिन्नासि सुन्दरीत्यवदाव ताम् ॥ १८.६७७
आक्रन्दन्ती ततस्तारम् ावयोर्वामदक्षिणे 
सापराङ्मुखयोर्जङ्घे बाहुभ्यां गाढमाश्लिषत् ॥ १८.६७८
अभाषत च हा तात हा ममाम्बा प्रियात्मजा 
धिक्कारः सागरं पापम् येन तौ क्वापि यापितौ ॥ १८.६७९
हार्यपुत्र क्व यातोऽसि हतस्नेह विहाय माम् 
आपन्नप्रियदाराणाम् नैष धर्मः सतामिति ॥ १८.६८०
अथार्यपुत्रशब्देन भयसंशयहेतुना 
निःस्नेहीकृतचेतस्काव् भाषावहि तामिति ॥ १८.६८१
अलं सुन्दरि क्रन्दित्वा जीवतः पितरौ तव 
आर्यपुत्रः पुनर्यस्ते स नौ निश्चीयतामिति ॥ १८.६८२
ततः श्रुतपितृक्षेमा सा शोकोज्झितमानसा 
आवां मा भैष्टमित्युक्त्वा स्वं वृत्तं वृत्तमब्रवीत् ॥ १८.६८३
अस्त्यहं वहनाद्भ्रष्टा भ्राम्यन्ती जलधेस्तटे 
यस्मै दत्तास्मि युष्माभिस्तमद्राक्षं विपद्गतम् ॥ १८.६८४
संवादितस्ववृत्तेन गृहीतस्तेन मे करः 
जायन्ते हि सुपुण्यानाम् ुत्सवा व्यसनेष्वपि ॥ १८.६८५
स मामलालयद्बाल नारीलालनपेशलः 
तथा यथा प्रियतमौ नास्मरं पितरावपि ॥ १८.६८६
अथाद्य पोतमारुह्य समायतं यदृच्छया 
प्रस्थितौ स्वः स्वदेशाय विपन्नः स च पूर्ववत् ॥ १८.६८७
स च वां भागिनीभर्ता साक्रन्दायाः पुरो मम 
संप्रत्येव तरंगेण गमितः क्वापि वैरिणा ॥ १८.६८८
नभस्वज्जवनैर्भङ्गैर् भङ्गुरैरावृतः स च 
अकस्माज्जातशत्रुभ्याम् भवद्भ्यां चाहमुद्धृता ॥ १८.६८९
सत्वथा तद्वियोगाग्नि तप्तान्यङ्गानि सागरे 
शीते शीतलयिष्यामि मुञ्चतं मां युवामिति ॥ १८.६९०
उपपन्नैरथालापैर् जनितप्रत्ययौ तया 
उत्पन्नपरमानन्दाव् ालिङ्गाम परस्परम् ॥ १८.६९१
विपन्नपोतयोरासीद् युवयोः संगमो यथा 
भविष्यति तथा भूयश् चित्रं हि चरितं विधेः ॥ १८.६९२
एवमादिभिरालापैश् चेतोविक्षेपहेतुभिः 
परिसंस्थापयन्तौ ताम् तराव महोदधिम् ॥ १८.६९३
तच्च मुक्ताप्रवालादि गुरुमूल्यं यदाहृतम् 
सहस्रगुणलाभं तद् ावाभ्यां परिवर्तितम् ॥ १८.६९४
वधूः समुद्रदिन्ना ते गुरुसारं च तद्धनम् 
सर्वमर्पितमावाभ्याम् तुभ्यं तत्परिगृह्यताम् ॥ १८.६९५
वहनध्वंसमुक्तानाम् समेतानां च बन्धुभिः 
एवं समुद्रदिन्ना च त्वत्पुत्रस्य निदर्शनम् ॥ १८.६९६
पूर्ववत्सानुदसोऽपि मुक्तः पोतविपत्तितः 
आगमिष्यति तद्देवि मुञ्च कातरतामिति ॥ १८.६९७
इत्युक्त्वा सधनस्कन्धाम् निक्षिप्य भागिनीं मयि 
सुसत्कारप्रयुक्तौ तौ यथागतमगच्छताम् ॥ १८.६९८
एवं समुद्रदिन्नेयम् ागता भवतो गृहम् 
दैवपौरुषयुक्तस्य श्रीरिव श्लाघ्यजन्मनः ॥ १८.६९९
तदेतान् भवतो दारान् धर्मचारित्ररक्षितान् 
रक्षन्त्या गुरुमानिन्या चरिते चरितं मया ॥ १८.७००
व्रीडितद्रविणेशस्य समृद्ध्या दिव्ययानया 
पित्रा तुल्यो भवत्वेष शापो नाशंसितस्तव ॥ १८.७०१
तस्माद्धनमिदं भुञ्जन् भुञ्जानश्च यथागमम् 
देवतानां पितॄणां च यात्वानृण्यं भवानिति ॥ १८.७०२
[थे fइनल्वेर्से सेएम्स्तो बे मिस्सिन्ग्] ॥ १८.७०३
स्निधैर्दारैः सुहृद्भिश्च मैत्रीमात्रनिबन्धनैः 
चम्पायां रममाणस्य कालः कश्चिदगाद्मम ॥ १९.१
एकदा प्रासकैः क्रीडन् सह गन्धर्वदत्तया 
सहसा प्रमदावेषम् पश्यं पुरुषं पुरः ॥ १९.२
कपालशिखिपिञ्छाभ्याम् विराजितकरद्वयम् 
अयुक्तेन्द्रधनुश्छाय शृङ्गारगलकण्ठिकम् ॥ १९.३
गन्धर्वदत्तया चासौ दत्तस्वासनया स्वयम् 
प्रक्षाल्य चरणौ भक्त्या स्वालंकारैरलंकृतः ॥ १९.४
तच्च मे गुरुगाम्भीर्यम् क्वापि नीतमसूयया 
यथा केसरिशावस्य गन्धहस्तिजिघांसया ॥ १९.५
ममासीदियमेवात्र सदोषा कुलमानिनी 
एष स्त्रीपुरुषः शोच्यो यो न स्त्री न पुमानिति ॥ १९.६
मामुद्दिश्य ततस्तेन क्रोधारुणितचक्षुषा 
वदता निहतोऽसीति विमुक्तः शिखिपिच्छकः ॥ १९.७
स मे केशकलापाग्रम् ीषदामृश्य यातवान् 
नागेषुरिव कर्णास्त्रः किरीटाग्रं किरीटिनः ॥ १९.८
स्वयमेव च तत्तस्य कपालमपतत्करात् 
निःस्थाम्नः कुञ्जरस्येव विधानं विनशिष्यतः ॥ १९.९
सोऽथ ग्रामेयकेनेव धिया धूर्तोऽतिसंधितः 
धूम्रछायः शनैर्जल्पन् धिग्धिङ्मामिति निर्गतः ॥ १९.१०
अथ गन्धर्वदत्ता माम् दीप्तामर्षमशङ्किता 
सवाडवमुपासर्पन् निम्नगेव महार्णवम् ॥ १९.११
मम त्वासीदहो स्त्रीणाम् त्रासमत्रपं मनः 
यत्पुरेव प्रगल्भेयम् ुपसर्पति मामिति ॥ १९.१२
सा मामवोचद्भीतेव शीतलीभवत क्षणम् 
किंचिद्विज्ञापयाम्येष यातु वः क्रोधपावकः ॥ १९.१३
अयं विकचिको नाम गौरीशिखरवासिनः 
विद्याधरपतेर्भ्राता गौरिमुण्डस्य साधकः ॥ १९.१४
भूतव्रतं च नामेदम् बहुविध्नं चरत्ययम् 
समाप्तेऽस्मिन्नविघ्नेन वन्ध्याः स्युर्नो मनोरथः ॥ १९.१५
या च पूजयते तं स्त्री गौरीव्रतविचारिणम् 
तस्यै वरं महागौरी दयते शापमन्यथा ॥ १९.१६
विज्ञापयामि संक्षिप्तम् क्रोधादन्यो महाबलः 
विहन्ता सर्वसिद्धीनाम् नास्ति विघ्नविनायकः ॥ १९.१७
सिद्धकल्पं च तस्येदम् खण्डयत्या महाव्रतम् 
तुष्टया तोषिता गौरी मया यूयं च रोषिताः ॥ १९.१८
तदेतस्यास्य युष्मभ्यम् क्रुद्धेभ्यः क्रुध्यतस्तथा 
गौरीभ्रष्टा महाविद्या विद्येव तनुमेधसः ॥ १९.१९
तेन युष्माकमेवेदम् कार्यं कुर्वाणया गुरु 
यन्मया रोषिता यूयम् ेतन्मे मृष्यतामिति ॥ १९.२०
स च क्रोधग्रहश्चण्डः शनकैः शनकैर्मम 
दयितामन्त्रवादिन्या हृदयादपसर्पितः ॥ १९.२१
इति संजनितोत्साहस्तयाहं मन्त्रसाधनैः 
आसीनः सानुदासेन कदाचिदिति भाषितः ॥ १९.२२
आसीदिहैव चम्पायाम् िष्टभार्यो महीपतिः 
तेन दोहदकं पृष्टा भार्यावोचत्त्रपावती ॥ १९.२३
क्रीडन्मकरकुम्भीर कुलीरझषकच्छपे 
क्रीडेयं सह युष्माभिर् जले जलनिधेरिति ॥ १९.२४
राज्ञापि मगधैर्साङ्गैर् बन्धयित्वाशु निम्नगाम् 
सरः सागरविस्तारम् वन्ध्याज्ञेन खानितम् ॥ १९.२५
तत्र नक्रादिसंस्थान दारुयन्त्रनिरन्तरे 
विमानाकारपोतस्थौ तौ राजानौ विचेरतुः ॥ १९.२६
आरभ्य च ततः कालात् तत्र यात्रा प्रवर्तिता 
आहृष्टपरपुष्टेषु दिवसेषु महीभुजा ॥ १९.२७
ते चैते दिवसाः प्राप्ताः पटुकोकिलकूजिताः 
सा च यात्रेयमायाता रम्यामृतभुजामपि ॥ १९.२८
इष्यते यदि च द्रष्टुम् सह गन्धर्वदत्तया 
अस्मदादिपरीवारैस्ततः सा दृश्यतामिति ॥ १९.२९
अभिनीय ततो रात्रिम् प्रातः प्रवहणाश्रितः 
निर्गच्छामि स्म चम्पायाः पौरनेत्रोत्पलार्चितः ॥ १९.३०
चक्षुर्मनोहराराम च्छायामध्यासितं ततः 
पक्कणं दृष्टवानस्मि राजराजपुरोज्ज्वलम् ॥ १९.३१
तस्य मध्ये च मातङ्गम् गन्धमातङ्गधीरतम् 
कालमप्युज्ज्वलायामम् घनाघनमिवाम्बुदम् ॥ १९.३२
कालिन्दीनीलकालीं च वृद्धां पिङ्गशिरोरुहाम् 
दीप्तसौदामनीचक्राम् प्रावृषेण्यामिव क्षपाम् ॥ १९.३३
दोलालिलाविलोला च तत्रादृश्यत कन्यका 
नीलनीरजमालेव कोमलानिललासिता ॥ १९.३४
चिन्तितं च मया कान्ता यदि मे कालिका भवेत् 
इयमेव ततस्तन्वी क्षिप्तकुङ्कुमगौरता ॥ १९.३५
स्थानाच्चाचलितैवासौ दृष्ट्या मां दूरमन्वगात् 
मालयेव पलाशानाम् ंशुमन्तं सुवर्चला ॥ १९.३६
तां चालिङ्गितवानस्मि दृष्ट्या दूरीभवन्नपि 
नितान्तस्निग्धया प्राचीम् प्रभयेव दिवाकरः ॥ १९.३७
स्निग्धे दृष्टी विसर्ज्येति दूतिकाप्रतिदूतिके 
तया मम मया तस्या नीताः प्राणा विधेयताम् ॥ १९.३८
अथारामानभिक्रुध्यन्न् ावयोर्व्यवधायकान् 
मातङ्गीं मनसागच्छम् शरीरेण महासरः ॥ १९.३९
स च यात्रोत्सवश्चित्रो मयान्याहितचेतसा 
तत्रस्थेनैव नो दृष्टः संसार इव योगिना ॥ १९.४०
अथ यात्रोत्सवे तत्र पीत्वेव मधु भास्करः 
मन्दमन्दपरिस्पन्दस्ताम्रमण्डलतामयात् ॥ १९.४१
मम त्वासीद्यथा देवः प्राचीं कमलिनीप्रियः 
अप्रसाद्यैव तां भानुः प्रतीचिमुपसर्पति ॥ १९.४२
तथा गन्धर्वदत्तायाः पुर एवानुवर्ण्य ताम् 
मातङ्गीमनुसर्पामि यथा राजा तथा प्रजाः ॥ १९.४३
अथ वा मानुषैरेव यः पन्थाः कामिभिर्गतः 
तमेवानुगमिष्यामि न देवचरितं चरेत् ॥ १९.४४
सानुदासमथावोचम् भरद्वाजात्मजा त्वया 
पूर्वमेव सयानेन नगरीमभिनीयताम् ॥ १९.४५
पश्चाज्जनसमूहस्य गच्छन्त्याः पथि पांसवः 
पराधूसरयन्त्यस्याः सोत्पलामलकावलीम् ॥ १९.४६
शोभां यात्रिकलोकस्य पश्यन् प्रविशतः पुरम् 
पुरस्तादहमायामि सह नागरकैरिति ॥ १९.४७
अथ गन्धर्वदत्तायाम् प्रवृत्तायां पुरं प्रति 
दारिके द्वे परावृत्य वन्दित्वा मामवोचताम् ॥ १९.४८
आवामाज्ञापिते देव्या स्वामिनं निर्विनोदनम् 
विनोदयतमालापैर् युवामपरुषैरिति ॥ १९.४९
ततस्ते मदयित्वाहम् तोषयित्वा च भूषणैः 
पटुवेगेन यानेन पक्कणान्तिकमागमम् ॥ १९.५०
सापि तत्रैव दोलायाम् स्थिता मातङ्गसुन्दरी 
गच्छन्तमिव निर्व्याजम् ागच्छन्तं समैक्षत ॥ १९.५१
विश्रब्धमथ तां द्रष्टुम् शनैर्यानमचोदयम् 
ततस्तदपि संप्राप्तम् जवेन कुलटाद्वयम् ॥ १९.५२
आसीच्च मम यल्लोके प्रसिद्धमभिधीयते 
श्रेयांसि बहुविघ्नानि भवन्तीति तथैव तत् ॥ १९.५३
दुःखेन च गृहं गत्वा शून्यः संमान्य च प्रियाम् 
निद्रामभिलषामि स्म मातङ्गीसंगमाशया ॥ १९.५४
अर्धरात्रे तु सहसा प्रतिबुद्धा मुनेः सुता 
प्रयुक्ते मयि ये दास्यौ ते पानीयमयाचत ॥ १९.५५
धौतप्रमृष्टवदना स्वादिताननभूषणा 
उपवेश्य पुरोऽक्लेशैर् पृच्छद्बन्धकीद्वयम् ॥ १९.५६
अर्यपुत्रेण मातङ्गी तया वा लोलनेत्रया 
दृष्टोऽयं तरलेनेति ततस्ताभ्यां निवेदितम् ॥ १९.५७
न तथा सार्यपुत्रेण प्रेक्षिता जीर्णकन्यका 
नेत्राभ्यामनिमेषाभ्याम् र्यपुत्रस्तया यथा ॥ १९.५८
ततः प्राक्प्रतिबुद्धं माम् पृच्छत्सुप्रभासुता 
जाग्रथ स्वपिथेत्युच्चैर् जाग्रमीति मयोदितम् ॥ १९.५९
तयोक्तमयमारम्भो युष्माकं दृश्यते यथा 
तथा नलिनिकां नूनम् कर्तुमिच्छसि मामिति ॥ १९.६०
क्वासौ नलिनिका का वा कस्य वेति मयोदिते 
भरद्वाजसुताख्यातुम् ुपाक्रामत वृत्तकम् ॥ १९.६१
अस्ति पश्चात्समुद्रान्ते स्वाचारधनवत्प्रजम् 
नगरं काननद्वीपम् महेन्द्रनगरोपमम् ॥ १९.६२
अमहेन्द्रगुणस्तत्र मनुजेन्द्रः प्रजाप्रियः 
पुत्रो मनोहरस्तस्य संज्ञायापि मनोहरः ॥ १९.६३
विदिताशेषवेद्योऽपि गन्धशास्त्रप्रियोऽधिकम् 
नानारुचिषु सत्त्वेषु कस्यचित्किंचिदीप्सितम् ॥ १९.६४
सुहृदौ बकुलाशोकौ वसन्तस्येव तस्य यौ 
वसन्तमिव तं प्रेम्णा न कदाचिदमुञ्चताम् ॥ १९.६५
कदाचिद्द्वारपालेन वन्दित्वा राजसूनवे 
कुमारावसथस्थाय समित्राय निवेदितम् ॥ १९.६६
युष्मान् सुमङ्गलो नाम बुद्धगन्धानुशासनः 
अग्राम्यो धीरवचनः कस्मादपि दिदृक्षते ॥ १९.६७
गच्छ प्रवेशयेत्युक्त्वा द्वारपालं मनोहरः 
विलेपनमुपादत्त धूपं च त्वरितोऽदहत् ॥ १९.६८
सुमङ्गलोऽप्यनुज्ञातः प्रविश्य द्वारदेशतः 
शिरो निपीड्य पाणिभ्याम् संकोच्याङ्गमपासरत् ॥ १९.६९
अनेन मम धूपेन गन्धमाल्यविवादिना 
आघ्रातेन शिरःशूलम् ुत्पन्नमिति चावदत् ॥ १९.७०
आकृष्टे स्थगिकायाश्च स्वस्याः फलकसंपुटे 
मनोहरं मुहुः पश्यन् स्वयं धूपमयोजयत् ॥ १९.७१
ततः कृतनमस्कारः स मनोहरमब्रवीत् 
सुमनोगन्धसंवादी धूपोऽयं दाह्यतामिति ॥ १९.७२
ततः सबकुलाशोकस्तस्मिन् गन्धे मनोहरः 
प्रतीतो गन्धशास्त्रज्ञम् सुमङ्गलमपूजयत् ॥ १९.७३
एवं च कृतसत्कारो राजपुत्रं सुमङ्गलः 
दिनैस्त्रिचतुरैरेव चतुरः पर्यतोषयत् ॥ १९.७४
एकदा बकुलाशोक सुमङ्गलपुरःसरः 
मनोहरामगाद्द्रष्टुम् यक्षसत्त्रां मनोहरः ॥ १९.७५
तत्र तत्र ततस्तेन पश्यता तत्तदद्भुतम् 
यक्षीप्रतिकृतिर्दृष्टा विन्यस्ता चित्रकर्मणि ॥ १९.७६
निर्जीवापि स्फुरन्तीव मूकापि मृदुवागिव 
चित्रे न्यस्तापि सा तेन चित्ते न्यस्तातिरागिणा ॥ १९.७७
द्रष्टव्यं चान्यदुज्झित्वा रमणं चित्तचक्षुषाम् 
सुमनोगन्धधूपाद्यैस्तामेवैकामसेवत ॥ १९.७८
बलवन्मन्मथापास्त भोग्याभोग्यविचारणः 
नितम्बादम्बरं तस्याः स किलाक्रष्टुमैहत ॥ १९.७९
चित्रभित्तिमथ त्यक्त्वा सापि पद्मेव पद्मिनीम् 
विष्णोर्वक्ष इव श्यामम् सेवत नभस्तलम् ॥ १९.८०
उवाच राजपुत्रं च नाम्नाहं सुकुमारिका 
यक्षी यक्षपतेः शापात् प्राप्तालेख्यशरीरताम् ॥ १९.८१
तेन क्षणिकरोषेण नारीषु च दयालुना 
शापान्तमर्थितेनाहम् िति निध्याय धीरिता ॥ १९.८२
चित्रन्यस्ततनुं यस्त्वाम् मनुष्योऽभिभविष्यति 
स एव कृतशापान्तस्तव भर्ता भविष्यति ॥ १९.८३
इति त्वं राजराजेन भर्ता मे प्रतिपादितः 
सदृशो वरदानेन शापोऽपि हि महात्मनाम् ॥ १९.८४
यदि तेऽस्ति मयि प्रीतिस्ततः क्रीडत्सुरासुरम् 
शैलं श्रीकुञ्जनामानम् यक्षावासं व्रजेरिति ॥ १९.८५
अथान्तर्धिं गता यक्षी महामोहं मनोहरः 
तं चालोक्य तथावस्थम् विषादं बकुलादयः ॥ १९.८६
लब्धसंज्ञश्च तैरुक्तः श्रुत्वा यक्षीकथामसौ 
अलमाकुलतां गत्वा सुलभा सुकुमारिका ॥ १९.८७
यद्यसौ दुर्गमः शैलस्ततस्तं सुकुमारिका 
युष्मत्संभोगमिच्छन्ती न तथा कथयेदिति ॥ १९.८८
एकदा पितरं द्रष्टुम् स गतः ससुहृद्गणः 
सिद्धयात्रं परावृत्तम् पश्यत्पोतवाणिजम् ॥ १९.८९
राज्ञो दत्तमहारत्नः स राज्ञा कृतसत्क्रियः 
पृष्टस्तेन भवान् किं किम् ाश्चर्यं दृष्टवानिति ॥ १९.९०
तेनोक्तमम्बुधेस्तीरे देवेन वसता सता 
दृष्टं किं नाम नाश्चर्यम् ाश्चर्यनिधिरम्बुधिः ॥ १९.९१
किं त्वेकदाहमद्राक्षम् हृतपोतो नभस्वता 
सान्द्रहेमप्रभापिङ्गम् तुङ्गशृङ्गस्रजं नगम् ॥ १९.९२
किमेतदिति पृष्टश्च मया निर्यामकोऽवदत् 
वृद्धैरेष समाख्यातः श्रीकुञ्जः शृङ्गवानिति ॥ १९.९३
एवमादि निवेद्यासौ वाणिजः स्वगृहानगात् 
राजपुत्रोऽपि राजानम् नत्वा वाणिजमन्वगात् ॥ १९.९४
प्रददावथ सर्वस्वम् तस्मै त्रासेन वाणिजः 
राजपुत्राद्गृहप्राप्ताद् ाढ्यः को नाम न त्रसेत् ॥ १९.९५
तेनापि सुमनोमाला मात्रमालभ्य भाषितम् 
न सत्कारखलीकारम् र्हन्ति शिशवो गुरोः ॥ १९.९६
किं तु यस्तातपादेभ्यः श्रीकुञ्जः कथितस्त्वया 
स कुतूहलिने मह्यम् स्पष्टमाख्यायतामिति ॥ १९.९७
प्रत्याश्वस्तस्ततस्तस्य वचोभिर्मधुरैरसौ 
श्रीकुञ्जं सहितं चिह्नैर् ित्याख्यातुं प्रचक्रमे ॥ १९.९८
अथैकदा मदेनेव महाव्यालो मतङ्गजः 
मरुता त्याजितस्थैर्यो यातः पोतः स्वतन्त्रताम् ॥ १९.९९
प्रशान्तोत्पातवातत्वात् सागरे चाम्बरस्थिरे 
चित्राकारानपश्याम प्राणिनो जलचारिणः ॥ १९.१००
क्वचित्केसरिशार्दूल द्वीपिखड्गर्क्षशम्बरान् 
यूथशः प्रस्तुतक्रीडान् ुन्मज्जननिमज्जनैः ॥ १९.१०१
अन्यत्राविद्धकर्णानाम् स्त्रीपुंसानामवाससाम् 
ध्वनिमात्रकभाषाणाम् द्वंद्वानि पशुधर्मणाम् ॥ १९.१०२
क्वचिदुत्पततस्तुङ्गान् नागानायतपक्षतीन् 
पक्षच्छेदभयालीनान् नगानिव महार्णवात् ॥ १९.१०३
अवाच्च सहसा मोदः कौवेर्याः पवनाहृतः 
यस्याघ्राणाय संपन्नम् मन्ये घ्राणमयं जगत् ॥ १९.१०४
द्रक्ष्यन्तः संभवं तस्य सकुतूहलदृष्टयः 
दूराद्गिरिमपश्याम रत्नकूटस्थकिंनरम् ॥ १९.१०५
किमेतदिति प्र्ष्टश्च मया निर्यामकोऽब्रवीत् 
वृद्धैरेष समाख्यातः श्रीकुञ्जः शृङ्गवानिति ॥ १९.१०६
इत्यादि कथितं तेन यद्यत्तत्तन्मनोहरः 
सहसागरदिग्देशम् स्पष्टं संपुटकेऽलिखत् ॥ १९.१०७
आगमय्य ततः पोतम् ाप्तनिर्यामकास्थितम् 
बकुलादिसहायोऽसाव् गाहत महार्णवम् ॥ १९.१०८
अनुकूलमहावेग समीरप्रेरितेन सः 
आसीददचिरेणैव पोतेन दिशमीप्सिताम् ॥ १९.१०९
सदृशैः स्फलकस्थानाम् चिह्नैर्जनितनिश्चयः 
मनश्चक्षुःशरीरैः सः श्रीकुञ्जं युगपद्गतः ॥ १९.११०
अम्भोधिजलकल्लोल धौतनीलोपलं ततः 
आकाशाशविशालोच्चम् पोतः सोपानमासदत् ॥ १९.१११
तत्रैव सुहृदस्त्यक्त्वा यदुत्कण्ठो मनोहरः 
तेन शैलाग्रमारोहद् धर्मेनेव त्रिपिष्टपम् ॥ १९.११२
यक्षस्त्रीपुंसवृन्दैश्च प्रेक्ष्यमाणः ससंमदैः 
संकल्पचक्षुषा पश्यन्न् गच्छत्सुकुमारिकाम् ॥ १९.११३
तत्र काश्चिदभाषन्त कृतार्था सुकुमारिका 
ययास्मिन्नाहितं प्रेम नरामरकुमारके ॥ १९.११४
सुरासुरनराणां हि कस्यायं न मनोहरः 
यो वृतः सहजाहार्यैः शरीरादिगुणैरिति ॥ १९.११५
प्रक्रीडन्तीमथापश्यद् विशाले मन्दिराजिरे 
स्वे संकल्पमये यक्षीम् वक्षसीव मनोहरः ॥ १९.११६
प्रत्युद्गम्य तया चासौ रूपाजीवाप्रगल्भया 
स्विन्नकण्टकिते पाणौ गृहीत्वान्तः प्रवेशितः ॥ १९.११७
तस्याः पितरमद्राक्षीत् तत्रारब्धदुरोदरम् 
रक्ताक्षं शातकौम्भाभम् समदं मेदुरोदरम् ॥ १९.११८
उपवेश्य च तेनाङ्के घ्रात्वा मूर्ध्नि महोहरः 
श्वश्रूः पश्येत्यनुज्ञातः प्रविवेशावरोधनम् ॥ १९.११९
यत्र संपूर्णतारुण्याः कर्णिकारस्रगुज्ज्वलाः 
श्वश्रूश्वशुरयोस्तस्य पितामह्योऽपि योषितः ॥ १९.१२०
अभिवाद्य च तास्तत्र स ताभिरभिनन्दितः 
अनुज्ञातश्च सस्नेहम् प्राविशत्कन्यकागृहम् ॥ १९.१२१
दिव्यस्य मधुनः पानम् दिव्यतन्त्रीरुतिश्रुतिः 
दिव्यस्त्रीसंप्रयोगाश्च मनोहरमनोऽहरन् ॥ १९.१२२
इत्यसौ क्षणमासीनः सुकुमारिकयोदितः 
अतीता दिवसाः पञ्च कुमार प्रतिगम्यताम् ॥ १९.१२३
देवलोकैकदेशोऽयम् यत्ततोऽस्मिन्न लभ्यते 
स्थातुं मानुषमात्रेण पञ्चमाद्दिवसात्परम् ॥ १९.१२४
भवन्तं च परित्यज्य गच्छेयुः पोतवाहकाः 
वहनस्वामिनं पञ्च प्रतीक्षन्ते दिनानि ते ॥ १९.१२५
श्रुत्वेदं राजपुत्रस्य देवपुत्रस्य यादृशी 
स्वर्गतश्च्यवमानस्य ध्यामध्यामाभवत्प्रभा ॥ १९.१२६
तं दृष्ट्वा तादृशाकारम् वोचत्सुकुमारिका 
अद्यारभ्य गमिष्यामि तवैवाहं गृहानिति ॥ १९.१२७
स तया धीरितो गत्वा पोतमुद्विग्नवाहकम् 
तत्रैव सुहृदोऽपश्यद् दिव्यरत्नाम्बरस्रजः ॥ १९.१२८
स्थिताः स्थ दिवसानेतान् क्व कथं वेति चोदिताः 
तेन ते कथयन्ति स्म यथा यूयं तथा वयम् ॥ १९.१२९
सुकुमारिकयादिष्टाः प्रहृष्टा गुह्यकाङ्गनाः 
अस्मानुपचरन्ति स्म सुरानिव सुराङ्गनाः ॥ १९.१३०
महादेवमुपासीना मृता गच्छन्ति मानुषाः 
सेवमाना वयं देवम् देवताममृता गताः ॥ १९.१३१
इति यक्षीकथारक्ता महाध्वानं महाभयम् 
तासामेवानुभावेन संतेरुस्ते महोदधिम् ॥ १९.१३२
व्यापारैरुज्झितं सर्वैस्त्रिवर्गप्राप्तिहेतुभिः 
प्राविशंस्तद्वियोगार्तम् शून्यराजपथं पुरम् ॥ १९.१३३
अथैका ब्राह्मणी वृद्धा किमर्थमपि निर्गता 
अवगुष्ठितमूर्धानम् पश्यति स्म मनोहरम् ॥ १९.१३४
तमसौ प्रत्यभिज्ञाय परितोषस्खलद्गतिः 
गत्वा ध्यानपरास्थानम् महीपालमतोषयत् ॥ १९.१३५
मन्त्रिप्रभृतयस्तेन वारिताः पुरवासिनः 
मा वोचद्दारकं कश्चित् क्व गतोऽभूद्भवानिति ॥ १९.१३६
राजपुत्रोऽपि राजानम् वन्दत विलक्षकः 
सोऽपि तस्याङ्कमारोप्य हरति स्म विलक्षताम् ॥ १९.१३७
स्वं च मन्दिरमागत्य स सुमङ्गलमुक्तवान् 
गन्धशास्त्रफलं सारम् धूपमायोज्यतामिति ॥ १९.१३८
अद्यागच्छति युष्माकम् सखीभिः सहिता सखी 
सुगन्धिताप्रधानं च रतमाहुरनिन्दितम् ॥ १९.१३९
गन्धराजश्च योऽस्माकम् घुष्यते यक्षकर्दमः 
स कर्दमसमस्तासाम् तोऽसौ यक्षकर्दमः ॥ १९.१४०
तस्मादादरमास्थाय शास्त्रमद्य प्रकाश्यताम् 
धनुर्वेदस्य कृत्स्नस्य विद्धसारं हि सौष्ठवम् ॥ १९.१४१
इति प्रोत्साहितस्तेन स्वार्थेन च सुमङ्गलः 
धूपस्नानीयगन्धादि यथादेशमयोजयत् ॥ १९.१४२
मनोहरस्तु ससुहृत् कृतकामुकडम्बरः 
आसन्नदयिताशून्याम् दुःखशय्यामसेवत ॥ १९.१४३
ततः स तादृशो गन्धस्तथायत्नेन साधितः 
प्रेरितः पटुनान्येन समीरेणेव तोयदः ॥ १९.१४४
भासा विच्छाययन्तीव चन्द्रकान्तादिचन्द्रिकाम् 
प्रविश्य सहसाछ्यास्त पर्यङ्कं सुकुमारिका ॥ १९.१४५
ततः सस्मितमालोक्य बकुलादीनुवाच सा 
ससहायाहमायाता यात विश्रम्यतामिति ॥ १९.१४६
प्रणम्य तेषु यातेषु कुमारसुकुमारिके 
यथा तथाविधोत्कण्ठे तथागमयतां निशाम् ॥ १९.१४७
संभोगरमणीयैश्च शरीरैर्बकुलादयः 
प्रभाते राजपुत्राय रात्रिवृत्तं न्यवेदयन् ॥ १९.१४८
रात्रौ रात्रौ समेतानाम् वियुक्तानां दिवा दिवा 
इति संवत्सरो यातस्ताभिस्तेषामचेतितत्ः ॥ १९.१४९
एकदा स्यन्दमानाश्रुः साक्रन्दा सा तमब्रवीत् 
स्वाधीनानां पराधीनैः सह संगतिरीदृशी ॥ १९.१५०
अद्यारभ्य मया देवः सेवितव्यो धनेश्वरः 
सखीसहितया वर्षम् गृहीतब्रह्मचर्यया ॥ १९.१५१
पितरौ वन्दितुं चाहम् ष्टम्यादिषु पर्वसु 
स्वगृहाय गमिष्यामि तत्र गच्छेद्भवानिति ॥ १९.१५२
त्वत्सङ्गसुभगा या दिक् तामपि प्रेक्ष्य जीव्यते 
निन्दितामृतपानेन किं पुनर्दर्शनेन ते ॥ १९.१५३
तस्यामुक्त्वेति यातायाम् ायाता बकुलादयः 
खं पश्यन्तमपश्यंस्तम् ियं यातीति वादिनम् ॥ १९.१५४
ततः सबकुलाशोके सशोके पार्थिवात्मजे 
तोषगद्गदवागुच्चैर् भाषत सुमङ्गलः ॥ १९.१५५
किमस्ताने विषादेन पोतमारुह्य मामकम् 
दृष्टमार्गा मुहूर्तेन यामस्तं गुह्यकाचलम् ॥ १९.१५६
ध्यायन्तस्तत्र ताः कान्ताः पश्यन्तश्चान्तरान्तरा 
संगमाशाधनप्राणा यापयाम समामिति ॥ १९.१५७
ततः स तेन पोतेन प्रस्थितश्च महार्णवम् 
स च पोतः समीरेण दूरं हृत्वा विपादितः ॥ १९.१५८
राजपुत्रस्तु दयिताम् सिद्धां विद्यामिव स्मरन् 
तां न चेतितवानेव विपत्तिं मारदारुणाम् ॥ १९.१५९
उत्तीर्णस्यैव जलधेर् वेलारोधासि सर्पतः 
चौरसैन्येन संयम्य तस्यालंकरणं हृतम् ॥ १९.१६०
ततस्तस्करसैन्यं तद् वाजिसैन्येन सर्वतः 
वेष्टितं कुट्टितं बद्धम् ुद्बद्धं पादपेषु च ॥ १९.१६१
एकश्चारुतराकारः पुरुषः प्रणिपत्य तम् 
करिणीपृष्ठमारोप्य ससैन्यः प्रस्थितः पुरः ॥ १९.१६२
अदूरं चान्तरं गत्वा बन्दिस्तुतिगुणान्वयः 
मनोहरः पुरं प्रापत् कुङ्कुमालिप्तचत्वरम् ॥ १९.१६३
रत्नवन्दनमालानाम् स शृण्वन् पटुशिञ्जितम् 
आगच्छत्कलरासानाम् नानापत्त्रिस्रजामिव ॥ १९.१६४
पुरानुरूपशोभं च प्राविशत्स नृपालयम् 
विशालमण्डपासीनम् शक्राकारं नराधिपम् ॥ १९.१६५
अवतीर्य च हस्तिन्याः स राजानमवन्दत 
गाढमालिङ्ग्य तेनापि चिरं प्रीत्या निरूपितः ॥ १९.१६६
शरीरावयवान् दृष्ट्वा मुहुस्तस्यावदत्ततः 
कुतः सुमङ्गलादन्यश् चक्षुष्मानिति भूपतिः ॥ १९.१६७
आसीच्च राजपुत्रस्य स एवायं सुमङ्गलः 
भवेदहमिव भ्रष्टः पोतभङ्गभयादिति ॥ १९.१६८
गच्छ विश्रम्य तातेति राज्ञोक्तः प्राविशत्पुरम् 
अपश्यन्नतमूर्धानम् स तमेव सुमङ्गलम् ॥ १९.१६९
पृच्छति स्म च तं भद्र मित्रे प्राणसमे तव 
भुजौ मे बकुलाशोकौ कच्चित्कुशलिनाविति ॥ १९.१७०
तेनोक्तं बकुलाशोकौ गृहान् कुशलिनौ गतौ 
यथा चाहमिहायातस्तथाश्रोतुं प्रसीदत ॥ १९.१७१
पुनरुक्तगुणाख्यानम् ेतत्नागपुरं पुरम् 
दृष्टमेव हि युष्माभिर् नृपश्चैष पुरंदरः ॥ १९.१७२
जयन्त इति पुत्रोऽस्य शूरः चारुः कविः पटुः 
स येन यूयमानीताः सागरोपान्तकाननात् ॥ १९.१७३
सुता नलिनिका नाम नृपतेस्तस्य तादृशी 
यस्या न प्रमदालोके न चास्ति सदृशो वरः ॥ १९.१७४
वरं वरयता तस्याः पित्रा द्वीपान्तराण्यपि 
गुणरूपान्तरज्ञान शालिनः प्रहिता हताः ॥ १९.१७५
अनेन च प्रपञ्चेन यदा कालो बहुर्गतः 
तदा मामयमाहूय सदैन्यस्मितमुक्तवान् ॥ १९.१७६
त्वं न केवलमस्माकम् सर्वाध्यक्षगणाग्रणीः 
नाथोऽपि भव नस्तात संकटादुद्धरन्नितः ॥ १९.१७७
कुलशीलवयोरूपैर् यः स्यादस्याः समो वरः 
आदरेण तमन्विष्येस्त्यज श्रीमदिरारुजम् ॥ १९.१७८
भूरिसारधनाढ्योऽपि गुणद्रविणदुर्गतः 
दुर्गतेभ्यः सुदूरेण शोचनीयः सतामिति ॥ १९.१७९
ततो नलिनिकारूपम् ालिख्य फलके मया 
मही साष्टादशद्वीपा परिक्रान्ता वरार्थिना ॥ १९.१८०
यदा तु पटुयत्नोऽपि नालभे वरमीप्सितम् 
तदा त्यक्तुमनः प्राणान् प्राविविक्षं महोदधिम् ॥ १९.१८१
गतश्च काननद्वीपम् दृष्टवानस्मि संचरन् 
युष्मद्गुणकथासक्ताः संतताः साधुसंपदः ॥ १९.१८२
ततः स मे स्थिराधैर्यस्तादृङ्मरणनिश्चयः 
ज्योत्स्नयेव तमोराशिर् युष्मत्कीर्त्या निराकृतः ॥ १९.१८३
गन्धशास्त्रव्यसनिनो युष्मान् बुद्ध्वा च लोकतः 
आत्मापि गन्धशास्त्रज्ञस्तदा वः श्रावितो मया ॥ १९.१८४
तुल्यज्ञानस्वभावा हि भर्तॄणामनुजीविनः 
रञ्जयन्ति मनः क्षिप्रम् गुणैरपि निराकृताः ॥ १९.१८५
गन्धमाल्यविसंवादी धूपो यच्चापि दाहितः 
सुहृद्भिः सह युष्माभिर् हं जिज्ञासितस्तदा ॥ १९.१८६
यच्च योजितवानस्मि गन्धमाल्यानुवादिनम् 
धूपं तत्फलके न्यस्ताम् पश्यं भर्तृदारिकाम् ॥ १९.१८७
तामालोक्य ततो युष्मान् मन्येऽहं धन्यजन्मनाम् 
आत्मनो राजपुत्र्याश्च विधातुश्च कृतार्थताम् ॥ १९.१८८
सोऽहं स्वार्थपरो युष्मान् पहर्तुमितो गतः 
यावद्युष्मद्गुणैरेव हृतः साधुमनोहरैः ॥ १९.१८९
तथापि सत्कृतो युष्मान् हर्तुमेवाहमुद्यतः 
पापमध्याचरन्त्येव भृत्या भर्तृप्रियेप्सवः ॥ १९.१९०
पुण्यैर्नलिनिकायाश्च युष्मत्संगमहेतुभिः 
सेवाचारापदेशेन गतैव सुकुमारिका ॥ १९.१९१
इदं चान्तरमासाद्य मया यूयं त्वरावता 
संनिधापितपोतेन समुद्रमवतारिताः ॥ १९.१९२
प्रदेशे यत्र चाम्भोधिर् विपन्नं वहनं वहेत् 
विपन्नवहनस्तत्र न च कश्चन विद्यते ॥ १९.१९३
तेन तौ बकुलाशोकाव् विपन्नौ गृहान् गतौ 
इदं च पुरमायाता यथा यूयं तथा वयम् ॥ १९.१९४
तस्मान्नलिनिकाद्यैव युष्माभिरनुगम्यताम् 
न हि श्रीः स्वयमायान्ती कालातिक्रममर्हति ॥ १९.१९५
मनोहरस्तु तां प्राप्य सर्वाकारमनोहराम् 
यथाकाममुपाभुङ्क्त करी कमालिनीमिव ॥ १९.१९६
सुमङ्गलेन सा चोक्ता मा स्म शेथाः पृथङ्निशि 
पत्युस्ते दयिता यक्षी मैवं नैषीदसाविति ॥ १९.१९७
कुपिता राजपुत्राय राजपुत्री कदाचन 
उन्निद्रैव सनिद्रेव सुप्ता किल पृथक्क्षणम् ॥ १९.१९८
अथ सेवावधौ पूर्णे वर्षान्ते सुकुमारिका 
शयितं पृथगासाद्य मनोहरमपाहरत् ॥ १९.१९९
यथा नलिनिकाभर्ता सुकुमारिकया हृतः 
युष्मानपि हरेदेषा तथा मातङ्गकन्यका ॥ १९.२००
मन्यध्वे यादृशीमेनाम् कन्यका नेयमीदृशी 
न हि चण्डालकन्यासु रज्यन्ते देवसूनवः ॥ १९.२०१
इदं नलिनिकावृत्तम् स्मृत्वा यूयं मयोदिताः 
न मे नलिनिकावार्त्ता विरसान्ता भवेदिति ॥ १९.२०२
अनन्यगतसंकल्पम् ेवं मां मा स्म कल्पयः 
इति जिह्मं पुरस्तस्याः कामुकाचारमाचरम् ॥ १९.२०३
गन्धर्वदत्तावचनात्प्रियत्वम् मातङ्गकन्या सुतरामगान्मे 
मदं विधत्ते मदिरा प्रकृत्या किमङ्ग कान्ताननसङ्गरम्या ॥ १९.२०४
इति शेषं वसन्तस्य तनुपाटलकुङ्मलम् 
दिवसांश्च नयामि स्म सुभगानिलचन्दनान् ॥ २०.१
एकदा दत्तकेनाहम् ागत्य हसतोदितः 
अर्यपुत्र विचित्रं वः क्रीडास्थानमुपागतम् ॥ २०.२
राजमार्गे मया दृष्टा वृद्धा स्त्री भास्वरप्रभा 
नागरैर्देवि देवीति वन्द्यमाना वरार्थिभिः ॥ २०.३
सा चाह प्रभवन्तीव दारक प्रतिगृह्यताम् 
तव भर्त्रे मया दत्ता कन्याजिनवतीति माम् ॥ २०.४
उक्ता सा च मया देवि भृत्यत्वात्परवानहम् 
दृष्ट्वा स्वामिनमायामि तत्क्षणं क्षम्यतामिति ॥ २०.५
स मयोक्तस्तया साकम् हसन्तः सुखमास्महे 
तेनागच्छतु सात्रैव मद्वचश्चेदमुच्यताम् ॥ २०.६
बहून् संपृच्छ्य कन्यायाः कार्यौ दानप्रतिग्रहौ 
प्रष्टव्याः सन्ति चास्माकम् तावत्पृच्छामि तानहम् ॥ २०.७
अन्यच्चागम्यतामेतद् गृहं यदि न दुष्यति 
त्वादृशातिथिसत्कारः कारणं श्रेयसामिति ॥ २०.८
ततः प्रस्थापितो गत्वा प्रत्यागत्य च दत्तकः 
मामभाषत भारत्या गम्भीरभयगर्भया ॥ २०.९
युष्मत्संदेशमाकर्ण्य तयोक्तं भीमहासया 
अहो महाकुलीनानाम् ाचारः साधुसेविनाम् ॥ २०.१०
किमत्रोदयनो राजा प्रष्टव्यः सुहृदा तव 
देवी वासवदत्ता वा किं वा मगधवंशजा ॥ २०.११
रुमण्वदादयः किं वा किं वा हरिशिखादयः 
आह यत्सन्ति मे केचित् तावत्पृच्छामि तानिति ॥ २०.१२
आज्ञापयति यच्चैष मामिहागम्यतामिति 
किमेवमपमान्यन्ते गुरवो गुरुसेविभिः ॥ २०.१३
अथ वा किमहं तस्य समीपं किमसौ मम 
अचिराद्यास्यतीत्येतत् स एवानुभविष्यति ॥ २०.१४
इत्युक्त्वा निश्चरन्तीभिर् ज्वालामालाभिराननात् 
दग्ध्वा चम्पैकदेशं सा महोल्केव तिरोहिता ॥ २०.१५
मम त्वासीद्विदग्धेयम् वृद्धा विप्रश्निका ध्रुवम् 
इन्द्रजालाभियुक्ता वा मायाकारी भवेदिति ॥ २०.१६
भरद्वाजसुतायास्तु तीव्रः संत्रासकारणः 
अस्मद्धृदयसंतापी परितापज्वरोऽभवत् ॥ २०.१७
मृणालानिलमुक्ताली जलार्द्रपटचन्दनैः 
अस्मदङ्गपरिश्वङ्गैर् नास्यास्तापो न्यवर्तत ॥ २०.१८
ततः शक्रधनुःसम्पा बलाकाचक्रलाञ्छनैः 
निरम्बुदाम्बरच्छायैश् छन्नमम्बरमम्बुदैः ॥ २०.१९
संतापमपनेतुं च सासारैः पश्चिमानिलैः 
समारोहाम हर्म्यस्य सान्द्रशुभ्रसुधं शिरः ॥ २०.२०
तत्रारुद्धप्रणालादि दासीदसोत्तराम्बरैः 
पाश्चात्यमरुदाद्योति जडं जलमधारयम् ॥ २०.२१
तत्रान्येषामुरोमात्रे मज्जन्तः कुब्जवामनाः 
शनकैः शान्तसंतापाम् भारद्वाजीमहासयत् ॥ २०.२२
इति नः क्रीडतो दृष्ट्वा प्रासादाग्रमहाह्रदे 
जले रन्तुमिवोष्णांशुः प्राविशत्पश्चिमार्णवम् ॥ २०.२३
भरद्वाजतनूजा तु निषेव्य शिशिरं चिरम् 
प्रशान्तागन्तुसंतापा शीतपीडातुराभवत् ॥ २०.२४
तामुरोबाहुवासोभिः समाच्छाद्य निरन्तरम् 
विशीतां कृतवानस्मि तापशीतापहारिभिः ॥ २०.२५
अपनीतपिधानैश्च प्रणालैर्मकराननैः 
प्रासादात्प्रास्रवत्तोयम् सुमेरोरिव निर्झरैः ॥ २०.२६
प्रकीर्णसलिलक्रीडा पीडनच्छिन्नभूषणम् 
मुनिपीताम्बुधिच्छायम् हर्म्याग्रं तददृश्यत ॥ २०.२७
तस्मिन्नभिनवाम्भोद कुम्भाम्भःक्षालनामले 
दानैः परिचरामि स्म समानैः परिचारकान् ॥ २०.२८
इति कान्ते त्रियामादौ गमिते मानितप्रियः 
उपायि प्रबलां निद्राम् सुखदुःखाभिभाविनीम् ॥ २०.२९
याते च क्षणदापादे कठोरस्पर्शबोधितः 
गम्भीरेक्षणमद्राक्षम् नरं व्यात्तास्यकन्दरम् ॥ २०.३०
अनुमाय च तं प्रेतम् मन्त्रगर्भमुपागतम् 
क्वापि मां नेतुमिच्छन्तम् नेतुमैच्छं यमालयम् ॥ २०.३१
भरद्वाजात्मजा त्रस्ता मा स्म निद्रां जहादिति 
न तं तत्र निहन्मि स्म भीषणारटिशङ्कितः ॥ २०.३२
तुषारजडमारोप्य स्वपृष्टं काष्ठनिष्ठुरम् 
स मां सोपानमार्गेण प्रासादाग्रादवातरत् ॥ २०.३३
तत्प्रभावाच्च निद्रान्धाः सुप्ता जागरिकाः क्षितौ 
कक्षारक्षास्तमद्राक्षुर् न निर्यान्तमचेतनाः ॥ २०.३४
निष्क्रान्तश्च परावृत्य कक्षाद्वारं यदैक्षत 
कवाटसंपुटस्तत्र शनैरघटयत्स्वयम् ॥ २०.३५
गृहाद्दूरमतीतश्च जानुभ्यां तमताडयम् 
प्रहारः स तु मे जातो जानुपीडाप्रयोजनः ॥ २०.३६
यच्च किंचिदहं द्रष्टुम् ैच्छं पटुकुतूहलः 
कुलपुत्रः स तत्र स्म किंचित्कालं न गच्छति ॥ २०.३७
आशाकाशविशालासु विशिखासु प्रसारिताः 
अपश्यं द्वीपिनां कृत्तीस्तथेदमभवन्मम ॥ २०.३८
एतावन्ति कुतः सन्ति द्वीपिचर्माणि कानने 
आस्तीर्णानि किमर्थं वा केनापि विशिखास्विति ॥ २०.३९
यावत्प्रासादमालाभ्यो जालवातायनच्युतैः 
संततैर्वितता रथ्या प्रदीपार्चिःकदम्बकैः ॥ २०.४०
अपनीतवितर्कश्च तैर्गतः स्तोकमन्तरम् 
प्रासादे क्वचिदश्रौषम् वचः कस्यापि कामिनः ॥ २०.४१
अयि चन्द्रक किं शेषे ननु भ्रातर्विबुध्यताम् 
नाकर्णयसि कूजन्तम् ुलूकं सुभगध्वनिम् ॥ २०.४२
अस्मै दशसहस्राणि दीयन्तां भूषणानि च 
अयं नः सुखहेतूनाम् ग्रणीः सुहृदामिति ॥ २०.४३
अनन्तरं च सारङ्ग दर्दूराम्भोदबन्धुना 
उत्कण्ठागर्भकण्ठेन नीलकण्ठेन कूजितम् ॥ २०.४४
ततः कामी ज्वलत्क्रोधश् चन्द्रकं चण्डमब्रवीत् 
दुष्टस्य चटकस्यास्य मस्तकश्छिद्यतामिति ॥ २०.४५
मया तर्कयता चेदम् विरुद्धमिति निश्चितम् 
आज्ञातमनयोर्न्याय्ये संमाननविमानने ॥ २०.४६
भार्या नागरकस्यास्य परसंक्रान्तमानसा 
एकपर्यङ्कसुप्तापि सुप्ता भर्तुः पराङ्मुखी ॥ २०.४७
तयोलूकध्वनिं श्रुत्वा भीरुनारीविभीषणम् 
त्रस्तयातः परावृत्य गाढमालिङ्गितः पतिः ॥ २०.४८
ततो विरक्तभार्येण भार्यारक्तेन चामुना 
उलूकभयपूर्वोऽपि कान्ताश्लेषोऽभिनन्दितः ॥ २०.४९
तेन पूजामुलूकस्य सुहृदः कृतवानयम् 
येनास्य विमुखी कान्ता त्रासादभिमुखी कृता ॥ २०.५०
श्रुत्वा च शिखिनः केकाः कान्तोत्कण्ठाविधायिनीः 
पत्युः कण्ठं परित्यज्य स्थिता भूयः पराङ्मुखी ॥ २०.५१
तेनानेन मयूरस्य मस्तकश्छेदितो रुषा 
येनास्याभिमुखी कान्ता कूजता विमुखी कृता ॥ २०.५२
अथातीत्य तमुद्देशम् श्रौषं मदविद्धयोः 
कृतनिग्रहयोर्वाचम् कुलटाविटयोर्यथा ॥ २०.५३
मनोघ्राणहरा गन्धा यया प्रतनुतुङ्गया 
आघ्राता मम सा नासा त्वत्कृते विकृता कृता ॥ २०.५४
कर्तरीपाशसंकाशौ पुरा मण्डितकुण्डलौ 
कर्णौ मम तथा भूतौ भवतां भवतो यथा ॥ २०.५५
साहमेवंविधा जाता विप्रलब्धा खलु त्वया 
कृतघ्न त्वमपीदानीम् वजानासि मामिति ॥ २०.५६
अथावोचत्पतिस्तस्याः किं मामिन्दसि नन्दिनि 
मयापि ननु यत्प्राप्तम् त्वदर्थं तन्न दृश्यते ॥ २०.५७
देवाः कुसुमधूपाद्यैः पितरः पिण्डवारिभिः 
समस्तास्तर्पिता येन दक्षिणाभिर्द्विजातयः ॥ २०.५८
शूराधिष्ठितपृष्ठानाम् चूर्णितप्रतिदन्तिनाम् 
येन चासिसनाथेन निकृत्ताः करिणां कराः ॥ २०.५९
पृथुलाः कोमलास्तुङ्गाः पीनाः सत्कृतचन्दनाः 
आत्मशेषपरस्त्रीणाम् येन भुक्ताः पयोधराः ॥ २०.६०
स मे वामेतरः पाणिः फुल्लतामरसारुणः 
कृत्तः शस्त्रेण संधानाद् बन्धनादिव पल्लवः ॥ २०.६१
अधुना वामपादस्य शृणु चण्डि पराक्रमम् 
येन क्रान्ता समुद्रान्ता तीर्थस्नानाय मेदिनी ॥ २०.६२
येन चान्तःपुरारक्ष परिक्षिप्तेन लीलया 
वप्रप्राकारपरिखाः शतकृत्वो विलङ्घिताः ॥ २०.६३
सोऽयं मारुतसंचारस्ताम्रस्तुङ्गनखाङ्गुलिः 
पादो मे यादृशो जातस्तादृशः कस्य कथ्यताम् ॥ २०.६४
अथ वा यः समुद्रस्य तुलया तुलयेज्जलम् 
स गुणान् पाणिपादस्य गणयेन्मन्दधीर्गिरा ॥ २०.६५
सर्वथा धिगधीरं माम् यस्त्वादृश्याः स्त्रियः पुरः 
आत्मनः पाणिपादस्य प्रशंसामि गुणानिति ॥ २०.६६
अथान्यत्र शृणोमि स्म पादः श्लोकस्य शोभनः 
आगतस्तं लिखाम्याशु दत्त मे वर्तिकामिति ॥ २०.६७
एवं चानन्तवृत्तान्तम् चम्पां पश्यन् कुतूहली 
आगच्छं नगरीद्वारम् ुत्तरं प्रेतवाहनः ॥ २०.६८
मम त्वासीन्न मामेष गतप्राणो जिघांसति 
उत्तरेण हि नीयन्ते न द्वारेण जिघांसितुम् ॥ २०.६९
चिन्तयन्निति निर्यातः प्राकारं समया व्रजन् 
क्षीणमांसकमद्राक्षम् बालकं गतजीवकम् ॥ २०.७०
अथाचिन्तयमालोक्य क्षणं बालचिकित्सितम् 
शोषितः शुष्करैवत्या वराकोऽयं मृतः शिशुः ॥ २०.७१
यदि जीवन्तमद्रक्ष्यम् लिखित्वा मण्डलं ततः 
अत्रास्ये मरणादेनम् िष्ट्वा क्रूरग्रहानिति ॥ २०.७२
दृष्टवानस्मि चान्यत्र चित्रवस्त्रविभूषणम् 
पुरुषं प्रोषितप्राणम् थेदमभवन्मम ॥ २०.७३
रज्जुशस्त्राग्निपानीय जराज्वरगरक्षुधाम् 
नायमन्यतमेनापि केन नाम मृतो भवेत् ॥ २०.७४
अये नूनमयं कामी कामयित्वान्यकामिनीम् 
निद्रासुखमुपासीनः प्रतिबुद्धः पिपासितः ॥ २०.७५
सुखसुप्तेति चानेन न सा स्त्री प्रतिबोधिता 
गवाक्षस्थोदपात्रस्थम् ुदकं पीतमात्मना ॥ २०.७६
अपनीतपिधानं च दृष्ट्वा तज्जलभाजनम् 
स्वविषानलदाहान्धः प्रविष्टः प्राग्भुजंगमः ॥ २०.७७
तेन तद्विषमुद्गीर्णम् तेन तद्दूषितं जलम् 
तेन पीतेन मूढोऽयम् सद्यः प्राणैर्वियोजितः ॥ २०.७८
तस्याश्च परकामिन्या दारिकाभिः ससंभ्रमम् 
प्राकारशृङ्गरन्ध्रेण निक्षिप्तः परिखातटे ॥ २०.७९
अमृतो यदि दृष्टः स्याज् जीवितः स्यादयं मया 
मन्त्रमण्डलमुद्राणाम् ुपांशुस्मरणादिति ॥ २०.८०
अथान्यत्राहमद्राक्षम् निन्दितासुरकन्यकाम् 
अशोकशाखिशाखायाम् ुद्बद्धां कामपि स्त्रियम् ॥ २०.८१
अङ्गैः कुसुमसिन्दूर कुङ्कुमालक्तकोज्ज्वलैः 
नीलार्धोरुकसंवीत विशालजघनस्थलाम् ॥ २०.८२
निक्षिप्तं च तयादूरम् करच्छुरितचन्द्रिकम् 
चीनपट्टांशुकन्यस्तम् नर्घ्यं रत्नमण्डनम् ॥ २०.८३
किमर्थमनया स्त्रैणम् कृतं साहसमित्यहम् 
परामृश्य बहून् पक्षान् िदं निश्चितवान् धिया ॥ २०.८४
इयं पतिव्रता योषिन् नूनं भर्तुश्च वल्लभा 
न विमानितवानेताम् पतिः परिहसन्नपि ॥ २०.८५
तेन सुप्तेन मत्तेन जिज्ञासाकुपितेन वा 
गृहीतं नाम कस्याश्चित् प्रमदायाः प्रमादिना ॥ २०.८६
तेन चाश्रुतपूर्वेण वज्रपातप्रमाथिना 
गाढं ताडितया क्रूरम् कृतं कर्मेदमेतया ॥ २०.८७
सर्वथा पुत्रदाराणाम् पिताभर्तृसमो रिपुः 
नास्ति यस्तानितस्नेहाल् लालयत्येव केवलम् ॥ २०.८८
वरं चातितिरस्कारो बालानां नातिलालना 
दृश्यन्ते ह्यवसीदन्तो धीमन्तोऽप्यतिलालिताः ॥ २०.८९
वसनाभरणं यच्च भूतले स्वयमुज्झितम् 
तत्तस्करकरस्पर्श परिहारार्थमेतया ॥ २०.९०
निश्चौरा चेदृशी चम्पा यन्मेरुगुरुरप्ययम् 
अलंकारोऽप्यसत्कारः संकार इव दृश्यते ॥ २०.९१
एतानि चान्यानि च नागराणाम् पश्यन् विचित्राणि विचेष्टितानि 
चितानलालोकहृतान्धकारम् गच्छमुज्जीवजनाधिवासम् ॥ २०.९२
अथापश्यं शिवास्तत्र त्रासिताः पिशिताशिनीः 
दीनभीषणफेत्काराः कुक्कुरैः खरबुक्कितैः ॥ २०.९३
उज्झिताम्बरमुद्बाहु प्रकीर्णकचसंचयम् 
परितः कुणपं नृत्यड् डाकिनीमण्डलं क्वचित् ॥ २०.९४
क्वचित्पुरुषमुत्खड्गम् ुपात्तघटकर्परम् 
महामांसं महासत्त्वाः क्रीयतामिति वादिनम् ॥ २०.९५
सशस्त्रपुरुषव्रात रक्षिताशाचतुष्टयम् 
साधकं सिद्धिनिस्त्रिंशम् ुत्पतन्तं नभः क्वचित् ॥ २०.९६
इत्यादिबहुवृत्तान्तम् पश्यता प्रेतकेतकम् 
यात्रां या गच्छता दृष्टा सा दृष्टा स्थविरा मया ॥ २०.९७
वटमूले चितावह्नौ वामहस्तार्पितस्रुवा 
हंकारान्तेन मन्त्रेण जुह्वती नरशोणितम् ॥ २०.९८
तं च प्रेतमसौ दृष्ट्वा साधितादेशमागतम् 
गुरुहर्षविालाक्षी कर्मशेषं समापयत् ॥ २०.९९
तं च दत्तार्घसत्कारम् वोचत्कृतकर्मणे 
स्वागतं चन्द्रवक्त्राय कुमारो मुच्यतामिति ॥ २०.१००
मम त्वासीदहो कष्टा चन्द्रमस्यापदागता 
येन काकमुखस्यास्य मुखमेतेन तुल्यते ॥ २०.१०१
स तु मां शनकैर्मुक्त्वा बाहुजङ्घं प्रसार्य च 
दक्षिणाभिमुखस्तारम् ारट्यापतितः क्षितौ ॥ २०.१०२
अथ मातङ्गवृद्धा माम् वोचद्दत्तविष्टरा 
श्मशानमागतोऽस्मीति खेदं मा मनसो गमः ॥ २०.१०३
श्मशाने भगवान् रुद्रः सरुद्राणीविनायकः 
समातृप्रमथानीकस्त्रिसंध्यं संनिधीयते ॥ २०.१०४
यत्र रुद्रः सुरास्तत्र सर्वे हरिपुरःसराः 
न ह्यन्यत्र तुषारांशुर् न्यत्रास्य मरीचयः ॥ २०.१०५
मोक्षस्वर्गार्थकामाश्च श्रूयन्ते बहवो द्विजाः 
प्राप्ताः प्रेतवने सिद्धिम् तस्मान्नेदममङ्गलम् ॥ २०.१०६
यदर्थं त्वं ममानीतस्तदेतत्संनिशाम्यताम् 
न हि निष्कारणः खेदस्त्वादृशामुपपद्यते ॥ २०.१०७
आसीन्मातङ्गनाथेन्द्रः क्षुण्णशत्रुर्मतङ्गजः 
शरीरीव महद्बाहोर् महासिंहः पतिर्मम ॥ २०.१०८
अहं धनमती नाम मन्त्रशक्तिश्च या मम 
सा दिनेषु गमिष्यत्सु विज्ञाता भवता स्वयम् ॥ २०.१०९
चण्डसिंहं महासिंहः पुत्रमुत्पाद्य निष्ठितः 
फलभारमिवानन्तम् धनः कुसुमसंचयः ॥ २०.११०
सुताजिनवती नाम चण्डसिंहस्य कन्यका 
रात्रिं दिवमसूयन्ति यस्यै त्रिदशकन्यकाः ॥ २०.१११
तया महासरोयात्राम् स्माभिः सह यातया 
भारद्वाजीद्वितीयस्त्वम् दृष्टः प्रवहणाश्रितः ॥ २०.११२
अथावस्थाभवत्तस्याः कापि दुर्ज्ञानकारणा 
दुर्लभे भवति स्त्रीणाम् दृष्टे त्वादृशि यादृशी ॥ २०.११३
सखीभिरनुयुक्तासौ बहुशः क्लेशकारणम् 
यदा नाकथयज्ज्ञाता मन्त्रशक्त्या मया तदा ॥ २०.११४
प्रार्थनाभङ्गजं दुःखम् संचिन्त्य स्वयं मया 
पौत्र्याः प्राणपरित्राणम् करिष्यन्त्या भवान् वृतः ॥ २०.११५
दीर्घायुषा यदा चाहम् परिभूता तथा त्वया 
साधयित्वा तथा प्रेतम् त्वमिहानायितो मया ॥ २०.११६
तेनाजिनवतीं तुभ्यम् प्रयच्छामि बलादपि 
मालामधारयन्तोऽपि लभन्ते हि दिवौकसः ॥ २०.११७
साथ पश्चान्मुखी स्थित्वा पौत्रीमेहीत्यभाषत 
अथादृश्यत तत्रैव साप्यनागत्मागता ॥ २०.११८
चेदिवत्सेशदायादम् मया मन्त्रैर्वशीकृतम् 
वरं पाणौ गृहाणेति तामवोचत्पितामही ॥ २०.११९
मदीयं च तदीयेन स्विन्नं स्विन्नेन पाणिना 
स्फुरन्तं स्फुरतागृह्णाद् दक्षिणं दक्षिणेन सा ॥ २०.१२०
तस्याः कररुचा ताम्रे दृष्टपातैः सितासितैः 
अपश्यं कुङ्कुमाभेऽपि स्वकरे वर्णसंकरम् ॥ २०.१२१
अथ मामवदद्वृद्धा श्वशुरो दृश्यतामिति 
ततस्तामवदं देवि जनोऽयं परवानिति ॥ २०.१२२
ततः पुरुषमद्राक्षम् र्कमण्डलभासुरम् 
आवर्तयन्तमुत्कान्तिम् चन्द्रकान्ताक्षमण्डलम् ॥ २०.१२३
धनमत्या ममाख्यातम् यं विद्याधरेश्वरः 
गौरिमुण्डो महागौरीम् ाराधयितुमिच्छति ॥ २०.१२४
व्यालकाङ्गारकौ  चास्य भ्रातारौ परिचारकौ 
यावेतौ पार्श्वयोरस्य भुजाविव महाबलौ ॥ २०.१२५
येनामितगतिर्बद्धः कदम्बे मोचितस्त्वया 
सोऽयमङ्गारको योऽसौ जहार कुसुमालिकाम् ॥ २०.१२६
आरभ्य च ततः कालाद् गौरिमुण्डः सहानुजः 
द्विषन्तमन्तरं प्राप्य भवन्तं हन्तुमिच्छति ॥ २०.१२७
तेन मानसवेगश्च गौरिमुण्डादयश्च ते 
अनन्ताश्च महान्तश्च भविष्यन्तश्च शत्रवः ॥ २०.१२८
प्रमत्तमसहायं च दिव्यसामर्थ्यदुर्गतम् 
त्वामेतद्विपरीतारिम् पान्तु देवगुरुद्विजाः ॥ २०.१२९
तन्नायं तव संबन्धः कन्यामात्रप्रयोजनः 
चण्डसिंहसहायोऽपि महदस्य प्रयोजनम् ॥ २०.१३०
मम त्वभूदभून्मित्रम् ेकोऽमितगतिर्मम 
इदानीं चण्डसिंहोऽपि सुमहाबलमातृकः ॥ २०.१३१
इति संकल्पयन्नेव छायाच्छुरितचन्द्रिकम् 
विमानमहमद्राक्षम् वरूढं विहायसः ॥ २०.१३२
गच्छतापि स्थिरेणेव तेन मानसरंहसा 
खमगच्छन्निवागच्छम् वहनेनेव सागरम् ॥ २०.१३३
अथापश्यं विमानस्य दूरादवनिमण्डलम् 
लोकालोकादिपर्यन्तम् ादर्शपरिमण्डलम् ॥ २०.१३४
इदमीदृशमाकाशम् नावरणमीक्ष्यते 
स तु नास्ति प्रदेशोऽस्य यो विमानैरनावृतः ॥ २०.१३५
अप्सरःशतसंबाधम् सक्रीडागिरिनिष्कुटम् 
निकृष्टस्यापि देवस्य विमानं योजनायतम् ॥ २०.१३६
सोऽहमेवमनन्तानि कान्तिमन्ति महान्ति च 
गच्छामि स्म विमानानि पश्यन्नायान्ति यान्ति च ॥ २०.१३७
कस्मिन्नपि ततो देशे कस्यापि शिखरे गिरेः 
कस्यामपि दिशि स्फीतम् दृश्यत पुरः पुरम् ॥ २०.१३८
तस्माच्चोदपतद्भास्वद् विमानं व्याप्नुवन्नभः 
शृङ्गात्प्रागचलस्येव सहस्रकरमण्डलम् ॥ २०.१३९
मामकेन विमानेन सह तत्समगच्छत 
शरीरमिव मातङ्ग्याः शरीरेण निरन्तरम् ॥ २०.१४०
कृष्णाङ्गश्यामतुङ्गाङ्गस्ताम्रापाङ्गायतेक्षणः 
आगमत्पुरुषस्तस्मात् प्रभाव इव देहवान् ॥ २०.१४१
ततस्तं प्रत्यभिज्ञाय दृष्टं यात्रामहोत्सवे 
कथितं धनमत्याहम् चण्डसिंहमवन्दिषि ॥ २०.१४२
असौ चानन्दजस्वेद स्तिमितैरुत्तनूरुहैः 
अङ्गैरङ्गं समालिङ्ग्य स्नेहाद्रैः कर्कशैरपि ॥ २०.१४३
अपसृत्य ततो दूरम् नमयित्वोन्नतं शिरः 
ज्योग्भर्तर्जय देवेति स मामुक्त्वेदमब्रवीत् ॥ २०.१४४
अस्माभिः सेवकैः कार्यम् िदं युष्मासु भर्तृषु 
आलिङ्गनं तु भर्तॄणाम् भृत्यैः परिभवो महान् ॥ २०.१४५
बालोऽपि नावमन्तव्यो जामातेति भवादृशः 
महती देवता ह्येषा त्वादृग्रूपेण तिष्ठति ॥ २०.१४६
इत्यादि बहु तत्तन्माम् यावदेव वदत्यसौ 
चण्डसिंहपुरं तावत् तुमुलोत्सवमासदम् ॥ २०.१४७
तस्य किं वर्ण्यते यत्र विशालं विशिखातलम् 
चित्रं चित्रैर्महारत्नैर् िन्द्राणीजघनोचितैः ॥ २०.१४८
एतेन परिखाशाल प्रासादसुरसद्मनाम् 
अवश्याधेयशोभानाम् ाख्यातं रामणीयकम् ॥ २०.१४९
तस्य किं वर्ण्यते यस्य माणवाः स्मितिमानसाः 
न स्तन्यमपि यावन्ते जननीरपि बालकाः ॥ २०.१५०
तस्य किं वर्ण्यते यत्र पशुपालसुतैरपि 
सकलाः सकला विद्या मातृकेवानुशीलिताः ॥ २०.१५१
तस्य किं वर्ण्यते यत्र योगिनामेव केवलम् 
प्रक्षयो न च जायन्ते रथ्याः प्रासादसंकटाः ॥ २०.१५२
येन दोषेण संसारात् परित्रस्यन्ति मोक्षवः 
स तस्मिन्मोक्षशास्त्रेषु श्रूयते कपिलादिभिः ॥ २०.१५३
यच्च दूषितसंसारैर् वस्तुदोषैरदूषितम् 
अकल्मषगुणात्तस्माद् रमणीयतमं कुतः ॥ २०.१५४
न चेदं चण्डसिंहस्य पुरमेकं प्रशस्यते 
अन्येषामपि सिद्धानाम् ीदृशान्यधिकान्यपि ॥ २०.१५५
अवरुह्य च भूमिष्ठात् तस्मादम्बरमन्दिरात् 
प्राविशं कन्यकागारम् हसिताम्बरमन्दिरम् ॥ २०.१५६
तस्मिन् परिजनो दिव्यैः प्रकारैर्मामुपाचरत् 
किमर्थमपि चाहुता मात्राजिनवती गता ॥ २०.१५७
सा यदा तन्निशाशेषम् ुत्तरं च दिवानिशम् 
नागतैव तदासीन्मे त्वरातुरमतेर्मतिः ॥ २०.१५८
दर्शनस्मितसंभाषा स्पर्शनालिङ्गनादिभिः 
समस्तैरसमस्तैश्च रमयन्ति प्रियाः प्रियान् ॥ २०.१५९
किरणैरिन्दुलेखेव गतैव सह तैरसौ 
अहमप्येष तिष्ठामि दुःखसंतप्तमानसः ॥ २०.१६०
तत्किमेतत्कथं न्वेतद् ित्यादि बहु चिन्तयन् 
विवाहविघ्नसंभ्रान्तम् ैक्षे सान्तःपुरं पुरम् ॥ २०.१६१
आसीच्च मम चम्पायाः प्रेतो मामनयन्निशि 
ज्येष्ठकृष्णचतुर्दश्याम् ार्द्रस्थे तारकापतौ ॥ २०.१६२
नूनमाषाढशुक्लादौ पञ्चम्यामुत्तरासु च 
फल्गुणीषु विवाहोऽयम् राज्ञा कारयितावयोः ॥ २०.१६३
अयं महाकुलो राजा श्रुतिस्मृतिविशारदः 
तद्ब्राह्मेण विवाहेन सूनोः संस्कारमिच्छति ॥ २०.१६४
उपास्य चतुरः कष्टान् पावकानिव वासरान् 
तां प्रापं कन्यकामन्ते तपःसिद्धिमिवेप्सिताम् ॥ २०.१६५
घनाघनाम्भोधरजालकालीम् दृष्टतारागणराजबिम्बाम् 
तया सह प्रावृषमासि रम्याम् शुक्लपक्षान्तनिशामिवैकाम् ॥ २०.१६६
सैकदा सपरीवारा निभृतक्रन्दितध्वनिः 
अनुयुक्ता मया कच्चिन् नृपः कुशलवानिति ॥ २०.१६७
तया तु प्रतिषिद्धापि दारिका मेघराजिका 
निवेदयितुमारब्धा श्रूयतां भर्तृदारक ॥ २०.१६८
पूर्वं विकचिको नाम स्वच्छन्दः खेचराधमः 
स्वैस्त्यक्तः सापराधत्वात् किंचित्कालमिहास्थितः ॥ २०.१६९
कन्या सर्वस्य दृश्येति तेनासौ भर्तृदारिकाम् 
आसीनां पितुरुत्सङ्गे दृष्ट्वा राजानमुक्तवान् ॥ २०.१७०
दुहिता तव यद्येषा ततो मह्यं प्रदीयताम् 
मदीयगुणसंख्या च बुद्धैव भवतामिति ॥ २०.१७१
तेनोक्तं केन न ज्ञाताः प्रसिद्धा हि गुणास्तव 
किं तु कोमलजन्मेयम् प्रौढा तावद्भवत्विति ॥ २०.१७२
तेनाप्यामन्त्र्य राजानम् स्वदेशाय गमिष्यता 
आयोषिद्बालगोपालम् ालापः श्रावितः पुरे ॥ २०.१७३
राज्ञा मह्यं ससत्कारम् दत्ताजिनवती सुता 
दिष्ट्या वृद्धिर्भवत्यद्य ममेव भवतामिति ॥ २०.१७४
स भर्तृदारिकां श्रुत्वा भर्तृदारकभर्तृकाम् 
विस्मृतोपकृतः क्रोधाद् ाह राजानमत्रपः ॥ २०.१७५
भवतः कोऽयमाचारः सदाचाराभिमानिनः 
यद्दत्त्वा तनयां मह्यम् न्यस्मै दत्तवानिति ॥ २०.१७६
अथ वालमुपालभ्य भवन्तमभयत्रपम् 
सुता वा व्यवहारो वा युद्धं वा दीयतामिति ॥ २०.१७७
अथाह विहसन् राजा न युद्धं न ममात्मजाम् 
लब्धुमर्हति दीर्घायुर् व्यवहारस्तु दीयते ॥ २०.१७८
इत्युक्त्वा तं महीपालः समन्त्रिगणमातृकः 
वायुमुक्तमहाध्यक्षम् सप्तपर्णपुरं गतः ॥ २०.१७९
युवामपि रुचौ सत्याम् शोभिताशाविहायसौ 
तत्रैव सहितौ यातम् रोहिणीशशिनाविव ॥ २०.१८०
मयोक्तं भीरु मा भैषीः किंनरीकण्ठि मा रुदः 
मेघराज्या यथाख्यातम् जितः स चपलस्तथा ॥ २०.१८१
इति तस्याः परित्रास तुषारम्लापितं मया 
सान्त्वबालातपस्पर्शान् मुखाम्भोजं विकाशितम् ॥ २०.१८२
मामादाय ततः पाणौ सा गत्वाम्बरवर्त्मना 
सप्तपर्णपुरोद्याने सप्तपर्णपुरे स्थिता ॥ २०.१८३
अब्रवीच्च निरुत्कण्ठैः क्षणमेकमिहास्यताम् 
यावदेमि सखीं दृष्ट्वा वन्दित्वा च गुरूनिति ॥ २०.१८४
तस्यामुत्पत्य यातायाम् ुद्याने संचरन्नहम् 
स्थूलमौक्तिकवर्णानि सप्तपर्णानि दृष्टवान् ॥ २०.१८५
तैश्च ग्रथितवानस्मि कदलीपटुतन्तुभिः 
बन्धूकतरलं हारम् ुत्पलैश्छुरितोदरम् ॥ २०.१८६
पद्मरागेन्द्रनीलादि नानारत्नोपलप्रभैः 
कुसुमैः कल्पयामि स्म कम्बूनूपुरमेखलाः ॥ २०.१८७
अवतीर्य ततो व्योम्नः सा प्रिया प्रियवादिनी 
निर्जितः स दुरात्मेति हृष्टा मामप्यहर्षयत् ॥ २०.१८८
कथमित्यनुयुक्ता च मया सादरमब्रवीत् 
अनुयोगमुपेक्षन्ते विवक्षन्तोऽपि वाचकाः ॥ २०.१८९
वायुमूलान्मया गत्वा वन्दितान्तःपुरस्त्रिया 
वायुमुक्ता सखी दृष्टा कन्यान्तःपुरवर्तिनी ॥ २०.१९०
तत्राहं क्षणमासीना जितजीमूतगर्जिताम् 
प्रध्वनन्तीं शृणोमि स्म भेरीं भैरवगर्जिताम् ॥ २०.१९१
किमेतदिति पृष्टा सा संभ्रमोत्कर्णया मया 
सखी स्वां दारिकामाह याहि विज्ञायतामिति ॥ २०.१९२
सा मुहूर्तादिवागत्य श्वसितोत्कम्पितस्तनी 
वर्धसे देवि दिष्ट्येति मामुक्त्वोक्तवती पुनः ॥ २०.१९३
भेरीं ताडितवानेष गत्वा विकचिकः सभाम् 
वायुमुक्ताक्षदर्शनाश् च समायाताः सभासदः ॥ २०.१९४
ते तमाहुर्भवान् कस्माद् भेरीं ताडितवानिति 
आर्यवेषः स तानाह पुरः स्थित्वा निरासनः ॥ २०.१९५
चण्डसिंहः सुतां दत्त्वा मह्यं नगरसंनिधौ 
अन्यस्मिन् दत्तवान् यत्र नागरं पृच्छ्यतामिति ॥ २०.१९६
उच्यतामिति चोक्तेन तातेन किल संसदा 
मेघराज्या यदाख्यातम् तदेवाख्यातमाह च ॥ २०.१९७
मदीयपुरवास्तव्यान् साक्षिणश्चायमाह यान् 
पृच्छ्यन्तां तेऽपि तेषां चेद् विरुद्धा प्रमाणता ॥ २०.१९८
अथोक्तं वायुमुक्तेन संभाषितसभासदा 
नृपतेर्मनुकल्पस्य किमेतस्य परीक्षया ॥ २०.१९९
न हि प्रामाण्यराजस्य जिज्ञासासंशयच्छिदः 
प्रत्यक्षस्यानुमानेन प्रमाणत्वं प्रमीयते ॥ २०.२००
तस्मात्प्रत्यर्थिना राज्ञा व्यवहारे पराजितः 
अर्थी विकचिकः कन्याम् न्यां मृगयतामिति ॥ २०.२०१
ततो विकचिकः क्रुद्धः झटित्युत्थाय संसदः 
उत्पत्य नभसा गच्छन्न् ुच्चैराह सभासदः ॥ २०.२०२
धिक्खलान् खलु चण्डालान् पक्षपातहताञ्जडान् 
अहमेव हि कर्तव्ये कर्तव्ये बुद्धिवानिति ॥ २०.२०३
आसीच्च मम यत्सत्यम् ाशङ्काकलुषं मनः 
कस्मिन् पुनरसौ कार्ये कर्तव्ये बुद्धिमानिति ॥ २०.२०४
ततस्तैस्तामलंकृत्य शरत्कुसुमभूषणैः 
शरीरशरदाकार तस्करामिदमब्रवम् ॥ २०.२०५
प्रियाख्यानप्रहृष्टेन विभ्रमाभरणं मया 
तवारोपितमङ्गेषु सुभगाङ्गि विराजते ॥ २०.२०६
सा ततस्तानलंकारान् द्विषती कण्टकानिव 
मामवोचद्विधूयाङ्गम् सूयामन्थरस्मिता ॥ २०.२०७
अपरास्वपि भार्यासु युष्माभिरिदमाहितम् 
न हि दृष्टं विनाभ्यासात् क्रियाकौशलमीदृशम् ॥ २०.२०८
तस्मान्निर्माल्यतुल्येन न कार्यममुना मम 
का हि दुर्लभमात्मानम् कितवैः परिभावयेत् ॥ २०.२०९
मम त्वासीदपूर्वेयम् स्या विषमशीलता 
उपायैर्दुर्निवर्त्यैव प्राणामशपथादिभिः ॥ २०.२१०
नारी च लघुसारत्वात् तरंगश्रेणिचञ्चला 
नौकेव प्रतिकूलाशु कुशलैः परिवर्त्यते ॥ २०.२११
भार्याज्ञातिगृहे वासश् चिरं दौर्भाग्यकारणम् 
यदि विप्रत्ययः कश्चिद् भर्तारं किं न पश्यसि ॥ २०.२१२
भर्त्रा ते चाटुकारेण भार्यां तोषयता किल 
तत्कृतं दुर्विदग्धेन येन भार्यैव रोषिता ॥ २०.२१३
सुभगं करणं यद्यत् समाचरति दुर्भगः 
सुतरां तेन तेनास्य दौर्भाग्यमुपचीयते ॥ २०.२१४
सर्वथा वारयिष्यामि पुत्रानपि भविष्यतः 
मा चिरं पुत्रकाः स्थात भार्याज्ञातिगृहेष्विति ॥ २०.२१५
तया तु मन्मुखं दृष्ट्वा ह्रीतत्रस्तविलक्षया 
अस्निग्धस्मितया हा हा किमेतदिति भाषितम् ॥ २०.२१६
अतः परमयुक्तोऽयम् प्रपञ्च इति तामहम् 
अनयं वेपमानाङ्गीम् ालिङ्ग्योत्सङ्गमङ्गनाम् ॥ २०.२१७
सा तु लब्धसमाश्वासा दीर्घिकातीर्थवर्तिनी 
अर्यपुत्र प्रसीदेति व्याहरत्तारमातुरा ॥ २०.२१८
पश्यामि स्म ततः खस्थम् तं विद्याधरपांसनम् 
परितः स्फुरितस्फीत मण्डलाग्रांशुमण्डलम् ॥ २०.२१९
रोषभीषणघोषेण तेनोक्तं धरणीचर 
ते पश्यत इयं कान्ता ह्रियते ध्रियतामिति ॥ २०.२२०
क्रोधापहतधैर्यत्वाद् वाच्यावाच्याविवेचिना 
संभावितस्वसारेण मयासाविति भर्त्सितः ॥ २०.२२१
आकाशगोचरोऽस्मीति किं त्वं नीच विकत्थसे 
काकोऽपि हि नभश्चारी न च मुञ्चति नीचताम् ॥ २०.२२२
यः सिंहशिरसि न्यस्य काकश्चरणमुत्पतेत् 
न तेन परिभूतः स्यात् केसरी धरणीचरः ॥ २०.२२३
एवमुत्तेज्यमानोऽपि नावतीर्णः स भूतलम् 
परितश्चकितः पश्यन् सावज्ञानमिवाब्रवीत् ॥ २०.२२४
स्थलकच्छपकल्पाय वैनतेयपराक्रमः 
त्वादृशे मादृशः क्रुध्यन् केन पापान्न शोच्यताम् ॥ २०.२२५
इत्युक्त्वा करुणाक्रन्दाम् तामसौ खेचराधमः 
भुवः श्येन इव श्यामाम् ादायोदपतद्दिवम् ॥ २०.२२६
अथापश्यं महाज्वाला ज्वालसंकुचिताम्बराम् 
आपतन्तीं दिवं देवीम् ुत्पातोल्कामिवाशिवाम् ॥ २०.२२७
चण्डविद्याधरानीक परिवारं च भूपतिम् 
महाकालमिव क्रुद्धम् गणामरगणानुगम् ॥ २०.२२८
उत्तानवदनश्चाहम् चण्डसिंहमनुव्रजन् 
अन्यत्रैव गतः क्वापि दिङ्मोहमुषितस्मृतिः ॥ २०.२२९
भ्राम्यता श्राम्यता रूक्ष वृक्षेषूपवने घने 
चिरादाकर्णितो धीराद् ुच्चकैरुच्चरन् ध्वनिः ॥ २०.२३०
हे हे कालाक्षि कालाक्षि गङ्गे गङ्गे महीति च 
वत्सलानां विवत्सानाम् रम्भश्च सुभगो गवाम् ॥ २०.२३१
गत्वा च त्वरयापश्यम् याष्टीकं पालमग्रतः 
कुलत्थस्थूलपुलकम् ुरुजङ्घोरुविस्तृतम् ॥ २०.२३२
प्रतिमल्लभुजानाम बन्धुरस्कन्धकंधरम् 
वेगवच्चर्पटाताड किणकर्कशकर्णकम् ॥ २०.२३३
ततस्तमब्रवं साम्ना सततं महितं गवाम् 
भ्रष्टः पन्था ममाटव्याम् तमाख्यातु भवानिति ॥ २०.२३४
तेनोक्तं गोकुले रात्रिम् गमयित्वा गतश्रमः 
प्रगे द्रष्टा स्वपन्थानम् तदेत स्वगृहानिति ॥ २०.२३५
गत्वा तेन सहापश्यम् घोषमासन्नगोकुलम् 
मन्द्रमन्थध्वनिक्षिप्त मन्दरास्फालितार्णवम् ॥ २०.२३६
अकुट्टिमसमा यत्र साङ्गणोटजभूमयः 
हरिद्गोमयसंमार्ग संप्रसारितमानसाः ॥ २०.२३७
बन्धूकचूतकास्तम्बैः परिक्षिप्तोटजाङ्गणैः 
यत्र नाभीरनारीणाम् परिभूतं कराधरम् ॥ २०.२३८
यत्र तुम्बीलताजालैः कुटीपटलरोधिभिः 
लज्जिताः पङ्कजिन्योऽपि कलिकाङ्गुलितार्जिताः ॥ २०.२३९
यस्मिन्नदृष्टदुर्दर्श पांसुसंकारसंकटाः 
निरवाच्यतला रथ्याः कूर्ददुद्दामतर्णकाः ॥ २०.२४०
कर्णिकारामलैरङ्गैः पृथुलैर्जघनस्थलैः 
स तादृङ्मलिनः स्त्रीणाम् यत्र वेषो विभूषितः ॥ २०.२४१
वनगोकुलवृद्धत्वाद् यत्र गोपा गवार्जवाः 
गोप्यस्तु चतुराचारा नटीरप्यतिशेरते ॥ २०.२४२
एवमादिप्रकारेण घोषेण हृतमानसम् 
मां गोपः स्वगृहं नीत्वा गृहिणीमाह्वयन्मुदा ॥ २०.२४३
सुदेवदुहितः क्वासि ननु गोपालदारिके 
देवस्ते गृहमायातः स भक्त्याराध्यतामिति ॥ २०.२४४
ततः पयोदशकलात् सा कलेव कलावतः 
गृहान्निरगमद्गौरी प्रकीर्णतनुचन्द्रिका ॥ २०.२४५
दारुदन्तशिलामय्यः प्रतिमास्तावदासताम् 
न तां वेधाः क्षमः स्रष्टुम् मधूच्छिष्टमयीमपि ॥ २०.२४६
भावभिर्वर्तमानैश्च कविभिः किमुदाहृतैः 
न तां वर्णयितुं शक्तौ व्यासवाल्मीकिनावपि ॥ २०.२४७
सा मां गोमयपीठस्थम् स्वसेव स्वच्छमानसा 
आशिरःपादमश्रान्ता संवाहितवती चिरम् ॥ २०.२४८
यं यमेवोपसारं सा तुच्छमप्याचरेन्मयि 
सर्वमन्वसहे तं तम् दाक्षिण्यक्षयशङ्कया ॥ २०.२४९
सलिलैः कांस्यपात्रस्थैर् धावच्चरणौ मम 
सोत्तमाङ्गेषु चाङ्गेषु नवनीतमदान्मुदा ॥ २०.२५०
उच्छाद्य कणकल्केन तत्र स्तीमितमस्तकः 
लोध्रकर्बूरमुस्ताभिर् घृष्टोऽहं स्नपितस्तया ॥ २०.२५१
अशित्वा चाशनं मेध्यम् ल्पान्नं बहुगोरसम् 
विपाप्मानमिवात्मानम् मन्ये मद्यपायिनम् ॥ २०.२५२
कल्पयित्वा तु मे गोपः शय्यां वल्कलपल्लवैः 
एतत्ते गृहमित्युक्त्वा ंसभारो व्रजमव्रजत् ॥ २०.२५३
मम त्वासीदयं मन्ये वीतरागादिबन्धनः 
सक्लेशः को नु विश्वस्याद् दारेषु च परेषु च ॥ २०.२५४
साधारणकलत्राणाम् ीर्श्याक्षोभितचेतसाम् 
तिरश्चामपि दृश्यन्ते प्रकाशमरणा रणाः ॥ २०.२५५
अयं तु दयितान् दारान् मुनिमानसहारिणः 
मयि निक्षिप्य यातीति व्यक्त एष स पुंगवः ॥ २०.२५६
अथ वा निष्प्रवीणेषु बहिर्वृत्तिकुटुम्बिषु 
नारीतन्त्रेषु तन्त्रेषु किमाचारपरीक्षया ॥ २०.२५७
रजकध्वजगोपाल मालाकारनटस्त्रियः 
दृश्यन्ते याः सदाचाराः सा तासां बालशीलता ॥ २०.२५८
एषा तु गोपयोषापि रूपिण्यपि तरुण्यपि 
एवं गम्भीरधैर्येति दुर्बोधाः परबुद्धयः ॥ २०.२५९
चिन्तामेतां कुर्वतः कार्यवन्ध्याम् ासीत्सा मे सोपकारैव रात्रीः 
सद्यः कान्ताकण्ठविश्लेषदुःखम् ारात्सह्यं चेतसा यन्न सोढम् ॥ २०.२६०
ततः प्रातः स मां गोपः कृपालुरिव तत्त्ववित् 
घोरात्कान्तारसंसाराद् चिरदुदतारयत् ॥ २०.२६१
एष ते संभवग्रामः प्रांशुप्राग्वंशकाननः 
दृश्यन्ते यस्य सीमान्ताः सीरमन्तः ससंकटाः ॥ २०.२६२
देशान्तरमभिप्रेतम् त्र विश्रम्य गम्यताम् 
इति मामिदमुक्त्वासौ निवृत्तः कृतबन्धनः ॥ २०.२६३
अथेक्षुगहनछायाः क्षिप्तशारदिकातपाः 
सेवमानः प्रयामि स्म संतप्तो भानुभानुभिः ॥ २०.२६४
विकाशिकुमुदारामाः प्रशंसन् सरसीः क्वचित् 
स्थलीरिव निदाघान्ते फुल्लाविरलकन्दराः ॥ २०.२६५
क्वचिद्गर्भितशालीनि शालेयानि कुतूहली 
सगुन्द्रागहनानीव पल्वलानि विलोकयन् ॥ २०.२६६
क्वचिदुत्कूलकालिन्दी सराम्भःपूरितैरिव 
कृतहंसद्विजातीर्यैः सरोभिः प्रीणितेक्षणः ॥ २०.२६७
सत्त्वाकारसतीकार कोमलापाण्डुपांसुभिः 
कृष्टैराकृष्टदृष्टिश्च जाह्नवीपुलिनैरिव ॥ २०.२६८
एवमादिशरत्काल कान्तिविस्मारितप्रियः 
गच्छन् पुरुषमद्राक्षम् ग्रामादायान्तमन्तिके ॥ २०.२६९
स तु मां चिरमीक्षित्वा ब्रवीति स्म सविस्मयः 
चित्रमार्यकनिष्ठस्य यूयं सुसदृशा इति ॥ २०.२७०
मम त्वासीदसंदिग्धम् दृष्टवानेष गोमुखम् 
न हि तस्मादृते कश्चिद् स्ति मत्सदृशः क्षितौ ॥ २०.२७१
पृच्छामि स्म च तं भद्र स कनिष्ठः क्व तिष्ठति 
कीदृशा वा विनोदेन गमयेद्दिवसानिति ॥ २०.२७२
ततस्तेनोक्तमत्रैव ग्रामे गृहपतिर्द्विजः 
अस्ति साधारणार्थार्थः प्रियवादी प्रसन्नकः ॥ २०.२७३
एकदा ब्राह्मणः पृष्टस्तेन ब्रह्मसभां गतः 
आगतः कतमाद्देशात् किमर्थं वा भवानिति ॥ २०.२७४
तेनोक्तमागतावावाम् वन्तिविषयाद्द्विजौ 
भ्रातरौ स च मे ज्येष्ठो यात्रायामन्यतो गतः ॥ २०.२७५
तद्गवेषयमाणोऽहम् ेतं ग्राममुपागतः 
छात्त्राणामत्र सर्वेषाम् ुपपन्नः समागमः ॥ २०.२७६
इत्युक्ते तेन तेनोक्तम् िदं वः सधनं गृहम् 
येन येनात्र वः कार्यम् तत्तदादीयतामिति ॥ २०.२७७
गृहे गृहपतेस्तस्य क्षमावानपि शीलतः 
त्रस्तभृत्यकृताराधो दुर्वासोवद्वसत्यसौ ॥ २०.२७८
हालिकत्वान्न जानामि ज्ञाता किं किमसाविति 
यन्मात्रं तु विजानामि तन्मात्रं कथयामि वः ॥ २०.२७९
छात्त्रैस्तावत्किमुद्दिष्टैर् प्राप्तसकलागमैः 
आचार्या अपि विद्यासु तस्यैव छात्त्रतां गताः ॥ २०.२८०
इति चाहुः किमस्माभिर् वृथैवात्मावसादिभिः 
विश्वकर्माथ वा ब्रह्मा कस्मान्नायमुपासितः ॥ २०.२८१
एवमादिविनोदोऽसाव् ार्यज्येष्ठं प्रतीक्षते 
उत्कण्ठः सर्वतः पश्यञ् जीमूतमिव चातकः ॥ २०.२८२
आर्यज्येष्ठो भवानेव यदि तल्लघु कथ्यताम् 
अकालकौमुदी ग्रामे सहसा जृम्भतामिति ॥ २०.२८३
आम सौम्य स एवाहम् िति संवादितो मया 
ऊर्ध्वचूडः स वेगेन प्रति ग्राममधावत ॥ २०.२८४
सहसा तेन चोत्क्षिप्तो ग्रामे त्रासितकातरः 
उत्थितस्तोषनिर्घोषस्तालसंपातसंकुलः ॥ २०.२८५
विनिःसृत्य ततो ग्रामाद् गोमुखो विकसन्मुखः 
दूरादेव यथादीर्घम् पतन्मम पादयोः ॥ २०.२८६
बालैरालिङ्गितैः पुत्रैर् दारैश्च न तथा प्रियैः 
जन्यते जनिता प्रीतिस्तेन मे सुहृदा यथा ॥ २०.२८७
प्रसन्नवदनं चारात् तदाख्यातं प्रसन्नकम् 
आलिङ्ग्य सहितस्तेन संभवग्राममासदम् ॥ २०.२८८
उभेटीकूटपटल प्रासादादिगता च माम् 
ग्रामीणा जनता यान्तम् ङ्गुलीभिरदर्शयत् ॥ २०.२८९
प्रीतानुचरवर्गेण प्रसन्नकनिवेशने 
कृतासुकरसत्कारः प्रेरयं दिवसं क्षणम् ॥ २०.२९०
शयनीयगृहस्थं च मामभाषत गोमुखः 
नीतवन्तः कथं यूयम् ियतो दिवसानिति ॥ २०.२९१
घोषवासावसाने च स्ववृत्ते कथिते मया 
पृष्टः स्ववृत्त आचष्ट गोमुखः प्रियविस्तरः ॥ २०.२९२
अस्त्यहं स्वगृहात्प्रातर् युष्मान् सेवितुमागतः 
प्रतिबुद्धान्न चापश्यम् पाण्डावपि दिवाकरे ॥ २०.२९३
संभ्रान्तमत्प्रयुक्ता च प्रविश्य परिचारिका 
हा शून्यमिति साक्रन्दा निर्गता वासमन्दिरात् ॥ २०.२९४
ततः सवत्सकौशाम्बी क्रन्दितह्रादपूरिताः 
विन्ध्याकाशदिशश्चण्डम् ारटन्निव पीडिताः ॥ २०.२९५
अथ ताडितहस्तेन मा मा भैष्टेति वादिना 
आदित्यशर्मणा लोकः सिद्धादेशेन वारितः ॥ २०.२९६
स चावोचन्महीपालम् लं गत्वा विषण्णताम् 
न ह्यदर्शनमात्रेण भानोः संभाव्यते च्युतिः ॥ २०.२९७
यस्य वेगवती रक्षा क्षमासंरक्षणक्षमा 
ब्रह्मजातिरिवावध्या स कस्माद्दुःस्थतामियात् ॥ २०.२९८
अथ वोत्तिष्ठत स्नात जुहताश्नीत गायत 
पश्चाद्वार्त्तोपलम्भाय वियदालोच्यतामिति ॥ २०.२९९
इदं श्रुत्वापि नैवासीत् कस्मैचिदशने रुचिः 
उत्कण्ठाविषयादन्यत् किं सोत्कण्ठाय रोचते ॥ २०.३००
अथोत्तानमुखाः पौराः खं पश्यन्तः समन्ततः 
विच्छिन्नाभ्रलवाकारम् किमप्यैक्षन्त पूर्वतः ॥ २०.३०१
किमेतदिति पौराणाम् यावद्वाक्यं समाप्यते 
तावदासन्नमद्राक्षम् पुरोऽमितगतिं दिवः ॥ २०.३०२
शरपातान्तरे चास्य वधूवेषविभूषणाम् 
वेगवत्तनयां देवीम् यान्तीमन्तःपुरं प्रति ॥ २०.३०३
अथ व्यज्ञापयं देवम् देव प्राज्ञप्तिकौशिकिः 
दिष्ट्यामितगतिः प्राप्तः प्रीत्या संभाव्यतामिति ॥ २०.३०४
स तु मामब्रवीत्कर्णे कथं कथमयं मया 
विद्याधरो मनुष्येण सता संमान्यतामिति ॥ २०.३०५
ततस्तमुक्तवानस्मि यया हरिशिखादयः 
तयामितगतिर्दृष्ट्या विश्रब्धं दृश्यतामिति ॥ २०.३०६
आगच्छागच्छ तातेति स तमाहूतमागतम् 
प्रसारितभुजः प्रह्वम् ामृशत्पृष्ठमूर्धनि ॥ २०.३०७
सोऽपि न्युब्जिकया दूरम् पसृत्य प्रणम्य च 
आहूतः पुनरादिष्टम् ध्यास्तानुच्चमासनम् ॥ २०.३०८
तं राजा क्षणमासीनम् खेदमिदमुक्तवान् 
भ्रातुः कथय वृत्तान्तम् िति तेनोदितं ततः ॥ २०.३०९
राज्ञा मानसवेगेन चक्रवर्ती नभस्तलात् 
पातितोऽन्धतमे कूपे स्ववीर्याच्चोत्थितस्ततः ॥ २०.३१०
वेगवत्यपि सक्रोधा जित्वा भ्रातरमम्बरे 
इयं मत्सहितागत्य गता राजावरोधनम् ॥ २०.३११
युवराजोऽपि चम्पायाम् वीणादत्तकवेश्मनि 
सुखं तिष्ठति मा भूत्तद् विशङ्का भवतामिति ॥ २०.३१२
मातरौ पुत्र पश्येति समादिष्टो महीभुजा 
स मया सहितो गत्वा देव्यौ दूरादवन्दत ॥ २०.३१३
क्षणं चान्तःपुरे स्थित्वा निर्यातः स मयोदितः 
विस्तरेण सखे मह्यम् भर्तुर्वृत्तं निवेद्यताम् ॥ २०.३१४
भिद्यन्ते न रहस्यानि गुरूणां संनिधौ तथा 
यथाभिन्नरहस्यानाम् शङ्कैः सुहृदामिति ॥ २०.३१५
अथोक्तं तेन यद्येवम् विविक्ते क्वचिदास्यताम् 
न हीदं शक्यमाख्यातुम् न श्रोतुं प्रस्थितैरिति ॥ २०.३१६
अथान्तःपुरनिर्यूहे निराकृतमहाजने 
आसीनाय स मे वृत्तम् युष्मद्वृत्तमवर्तयत् ॥ २०.३१७
अस्त्यहं युवराजेन मोचितः शङ्कुबन्धनात् 
तेनैव च कृतानुज्ञः प्रायामङ्गारकं प्रति ॥ २०.३१८
चक्रवर्तिभयाच्चासौ त्यक्तवान् कुसुमालिकाम् 
बलवत्संश्रयात्केन दुर्बलेन न भीयते ॥ २०.३१९
सोऽहमादाय विश्रब्धम् त्वत्सखीमाश्रमे पितुः 
अवसं दिवसानेतान् कदाचित्काश्यपस्थले ॥ २०.३२०
अद्य चानुगृहीतोऽस्मि स्मरता चक्रवर्तिना 
स च गत्वा मया दृष्टस्तिष्ठन्नवटसंकटे ॥ २०.३२१
स चावटतटस्थो माम् ाज्ञयानुगृहीतवान् 
युध्यामानां सह भ्रात्रा रक्ष वेगवतीमिति ॥ २०.३२२
उत्पत्य च मया दृष्टा निर्जिता भ्रातृशात्रवा 
उत्खातनिजरागेव योगिनीचक्रवर्तिनी ॥ २०.३२३
सा तु मां प्रणतं दूराद् ाज्ञापितवती लघु 
भ्रातः प्रज्ञप्तिमावर्त्य स्वामी विज्ञायतामिति ॥ २०.३२४
तां विज्ञापितवानस्मि देवि चम्पानिवासिनः 
भवने दत्तकस्यास्ते तत्र संभाव्यतामिति ॥ २०.३२५
अथ दूरेण मां जित्वा वेगाद्वेगवती गता 
प्रावृड्जडमिवाम्भोदम् समीरणपरंपरा ॥ २०.३२६
प्राप्य चातिचिराच्चम्पाम् हं दत्तकवेश्मनि 
दृष्टवान्मानुषादृश्याम् देवीं देवस्य संनिधौ ॥ २०.३२७
नागभोगाङ्कपर्यङ्के निषण्णं च नभःपतिम् 
जगत्पतिमिवानन्त भुजङ्गोत्सङ्गशायिनम् ॥ २०.३२८
पृष्टश्च युवराजेन सादरेणैव दत्तकः 
रूपं गन्धर्वदत्तायाः कीदृगित्युच्यतामिति ॥ २०.३२९
वेगवत्या ततः क्रोध दैन्यवैलक्ष्यधूम्रया 
पश्यामितगते भर्तुर् ाचारमिति भाषितम् ॥ २०.३३०
वर्णितं दत्तकेनापि रूपं तस्यास्तथा यथा 
सद्यो विकसितं भर्तुर् देव्यास्तु म्लानमाननम् ॥ २०.३३१
अथोक्तं शनकैर्भर्त्रा दत्तकः कूपकच्छपः 
येन गन्धर्वदत्ताया रूपमेष प्रशंसति ॥ २०.३३२
यदि पश्येदयं मुग्धः प्रियां मदनमञ्जुकाम् 
दूरे गन्धर्वदत्तास्ताम् रम्भामपि न वर्णयेत् ॥ २०.३३३
उक्तश्चार्यदुहित्राहम् कम्पयित्वा शनैः शिरः 
बहु श्रोतव्यमत्रास्ति निपुणं श्रूयतामिति ॥ २०.३३४
पुनरप्युक्तवान् स्वामी सा तथापि प्रिया प्रिया 
प्रियां वेगवतीं प्राप्य यत्सत्यं विस्मृतैव मे ॥ २०.३३५
ततः सद्यस्तदङ्गानि लज्जामुकुलितान्यपि 
अद्राक्षं विकसन्तीव तुङ्गीभूतैस्तनूरुहैः ॥ २०.३३६
उक्तश्चास्मि तया स्मित्वा भ्रातर्गच्छाव संप्रति 
यावन्नापरमेतेन किंचिद्दुर्वच उच्यते ॥ २०.३३७
एकेन पटुनानेकम् दूष्यते मधुरं वचः 
विषतोयलवेनेव दुग्धकुण्डमुरूदरम् ॥ २०.३३८
यावत्या वेलया देव्या वाक्यमित्यादि कल्पितम् 
देवः संचिन्त्य तावत्या पश्चादूहितवानिदम् ॥ २०.३३९
यथा प्राप्य द्वितीयां मे विस्मृता प्रथमा प्रिया 
तृतीयायास्तथ प्राप्त्या द्वितीया विस्मरिष्यते ॥ २०.३४०
काव्यस्त्रीवस्त्रचन्द्रेषु प्रायेण विगुणेष्वपि 
अपुराणेषु रज्यन्ते स्वभावादेव जन्तवः ॥ २०.३४१
तेन गन्धर्वदत्तायाः शुल्कं संपाद्यतामहम् 
प्रसह्य स्वीकरिष्यामि कृष्णामिव धनंजयः ॥ २०.३४२
इति दारुणया पत्युर् ियं वाचा विमोहिता 
दृष्ट्या दृष्टिविषस्येव निश्चेष्टा वसुधामगात् ॥ २०.३४३
ततः किंकार्यमूढेन मया कथमपि प्रभुः 
प्रतीकारशतावध्यम् वृत्तान्तं तं न बोधितः ॥ २०.३४४
उत्थाय च ससंज्ञेयम् दिवमुत्पत्य भाषते 
वन्दमाना गुरोः पादान् क्षपयामि शरीरकम् ॥ २०.३४५
अथवा कुरु बन्धुत्वम् भ्रातः काष्ठानि संहर 
राजद्वारे श्मशाने वा यस्तिष्ठति स बान्धवः ॥ २०.३४६
दुःखानि ह्यनुभूयन्ते सशरीरैः शरीरिभिः 
दुःखाधिकरणं तन्मे शरीरं दह्यतामिति ॥ २०.३४७
मयोक्तेयं क्व देवस्य देवी वेगवतः सुता 
क्व चासदृशमेतत्ते वदनान्निर्गतं वचः ॥ २०.३४८
यदि त्यक्तशरीराणाम् शरीरं न पुनर्भवेत् 
ततो नैव विरुध्येरन् नात्मानैरात्म्यवादिभिः ॥ २०.३४९
चित्तवृत्तिनिरोधेन यत्खिन्नैर्मोक्षुभिश्चिरम् 
मुस्ताग्रन्थिप्रमाणेन तद्विषेणैव लभ्यते ॥ २०.३५०
तस्मान्नास्तिक्यमुज्झित्वा सर्वसर्वज्ञनिन्दितम् 
धर्माधिकरणं देवि शरीरं पाल्यतामिति ॥ २०.३५१
तया तु सर्वमेवेदम् श्रुत्वा शून्यचेतसा 
ननु संहर दारूणि किं चिरेणेति भाषितम् ॥ २०.३५२
मयोक्तं यदि युष्माकम् यं चेतसि निश्चयः 
अहमेव ततः पूर्वम् प्रविशामि चितामिति ॥ २०.३५३
अथाहं परुषालापम् ुक्तः कुपितया तया 
मामनुम्रियमाणस्त्वम् ुच्यसे किं जनैरिति ॥ २०.३५४
अथैनामुक्तवानस्मि सत्यमेतद्विरुध्यते 
जीवितं तु महादोषम् तथा च श्रूयतां कथा ॥ २०.३५५
अस्यास्त्वाकाशए आसानो दुःश्लिष्टालापकर्पटाम् 
चित्तमाक्षिप्तवानस्मि कथाकन्थां प्रसारयन् ॥ २०.३५६
अस्ति भागीरथीकच्छः प्रांशुकाशशराकारः 
बदरीखदिरप्राय कान्तारतरुदुर्गमः ॥ २०.३५७
स्फीतसीमान्तलुण्ठाकाः खड्गिशम्बरतस्कराः 
दुर्गराजं यमाश्रित्य राजभ्योऽपि न बिभ्यति ॥ २०.३५८
प्रभावाद्यस्य शार्दूलैर् विरलीकृतगोकुलैः 
गोष्ठश्वा इव गायन्ते मत्ता मृगयुदन्तिनः ॥ २०.३५९
यच्च घर्मान्तवादाग्नि ज्वालाजनितवेदनम् 
पयःश्वेतपयःपूरैर् निर्वापयति जाह्नवी ॥ २०.३६०
तत्रान्यत्र शरस्तम्बे बदरीझाटवेष्टिते 
बिलं कृत्वा शतद्वारम् ुवास किल मूषिक ॥ २०.३६१
वानेयैः पावनैरन्नैर् जाह्नवीयैश्च वारिभिः 
स भृत्यान् बिभरामास वैखानस इवाश्रमे ॥ २०.३६२
कदाचित्प्रोषिते तस्मिन्न् ाहाराहारकाङ्क्षिणि 
गृहमस्यागमन्मित्रम् ाखुर्नगरगोचरः ॥ २०.३६३
आसीनश्चार्घ्यपाद्याभ्याम् सौ मूषिकयार्चितः 
तामपृच्छत्क्व यातो नः सखा सखि भवेदिति ॥ २०.३६४
तयाहारार्ह्तमित्युक्ते प्रस्थितं तमुवाच सा 
अयमायाति ते भ्राता सुमुहूर्तमुदीक्ष्यताम् ॥ २०.३६५
असत्कारे गृहाद्याते कृतघ्नेऽपि स ते सखा 
निद्राहाराभिलाषाभ्याम् सप्तरात्रं वियुज्यते ॥ २०.३६६
त्वं पुनस्तस्य मित्रं च चिराच्च गृहमागतः 
निरातिथ्यश्च यामीति वृषस्त्वमविषाणकः ॥ २०.३६७
यावच्चेयं कथा तावन् निर्ग्रन्थाङ्गमलीमसैः 
धूमैर्धूसरितो भानुः स्वर्भानुतिमिरैरिव ॥ २०.३६८
अनन्तरं च साङ्गार भस्मसंतानहारिणः 
अपवन्त नभस्वन्तो गङ्गाताण्डवहेतवः ॥ २०.३६९
ततः पृषतगोकर्ण परंपरपरंपराः 
लङ्घितोद्भ्रान्तशार्दूलाः प्राधावन्नभि जाह्नवीम् ॥ २०.३७०
अथासौ मूषिकः पापस्तामामन्त्र्य ससंभ्रमः 
अपगन्तुमुपक्रान्तस्तया संभ्रान्तयोदितः ॥ २०.३७१
अहो नगरवासित्वम् देवरेण प्रकाशितम् 
महासाहसमारब्धम् ात्मानं येन रक्षता ॥ २०.३७२
नागराः किल भाषन्ते धर्मार्थग्रन्थकोविदाः 
आत्मार्थे सकलां जह्यात् पण्डितः पृथिवीमिति ॥ २०.३७३
त्वदीयेन तु मित्रेण मित्रामित्रा विपद्गताः 
शरीरनिरपेक्षेण स्वगुणा इव रक्षिताः ॥ २०.३७४
अथ वा कृतमालापैर् कालोऽयमुदासितुम् 
दावदाहभयाद्बालान् परित्रायस्व पुत्रकान् ॥ २०.३७५
बहूनेतानहं मुग्धान् नुन्मीलितलोचनान् 
पञ्चरात्रप्रसूतत्वात् संचारयितुमक्षमा ॥ २०.३७६
त्वं पुनः पुरुषः शक्तः प्रियापत्यश्च यत्नतः 
तुङ्गगङ्गातटीं येन संचारय सुतानिति ॥ २०.३७७
स तु पापाखुरालम्ब्य संभ्रान्तव्याघ्रवालधिम् 
मुषिकामवकर्ण्यैव गङ्गारोधः परागमत् ॥ २०.३७८
ततः पाषाणवर्षस्य पततः कुट्टिमेष्विव 
उत्थितः परितः कच्छम् पटुः पटपटाध्वनिः ॥ २०.३७९
अथालोच्य बुभुक्षोस्तम् कक्षं कक्षं विभावसोः 
सर्वं ज्वालाच्छलेनाङ्गम् जिह्वामयमिवाभवत् ॥ २०.३८०
दावकालानलः स्तम्ब कक्षसंसारमायतम् 
दग्ध्वा निरिन्धनः शान्तः प्राप्य गङ्गातटाम्बरम् ॥ २०.३८१
ततः पटुमरुद्व्यस्त भम्सस्कन्धवसुंधरः 
क्षणेन ददृशे कच्छः प्रांशुवल्मीकसंकुलः ॥ २०.३८२
एतस्मिन्नीदृशे काले शङ्काग्रस्तः स मूषिकः 
अनुमाय चिराच्चिह्नैर् ाजगाम स्वमालयम् ॥ २०.३८३
तत्रापश्यत्ततः  कान्ताम् न्तर्गृहमचेतनाम् 
ज्वालाव्यतिकरोष्णाभिर् ुत्स्विन्नां धूमवर्तिभिः ॥ २०.३८४
सर्वानालिङ्ग्य सर्वाङ्गैः शावकान् गतजीवकान् 
दीर्घनिद्रामुपासीनाम् संमीलितलोचनान् ॥ २०.३८५
अथ मूढश्चिरं स्थित्वा प्रबुद्धो विललाप सः 
विलापैकविनोदा हि बन्धुव्यसनपीडिताः ॥ २०.३८६
महाभूतानि भूतानि भूतानां भूतये किल 
महाभूतेन भूताङ्गे भवता किमिदं कृतम् ॥ २०.३८७
वरं ब्रह्मवधादीनि पातकानि महान्त्यपि 
न पुनर्यत्त्वया पाप दुष्करं दुष्कृतं कृतम् ॥ २०.३८८
ननु ब्रह्मवधादीनि यान्ति निष्कृतिभिः क्षयम् 
शरणागतबालस्त्री कृतहत्यास्तु दुःक्षयाः ॥ २०.३८९
यस्मान्निष्करुणेनेदम् दग्धमाखुकुलं त्वया 
दशजन्मसहस्राणि तस्मादाखुर्भविष्यसि ॥ २०.३९०
अथ वा निर्दहत्वेष दीप्तशापहुताशनः 
तमेव चपलं येन सर्वभक्षः कृतो भवान् ॥ २०.३९१
इत्यादि विलपन्तं तम् समेत्य स सुहृद्ध्रुवः 
मूषिकैरपरैः सार्धम् लीकमवदद्वचः ॥ २०.३९२
स्वयमेव सखे सख्या स्त्रीत्वाद्वामस्वभावया 
मयि प्रार्थयमानेऽपि कुटुम्बमवसादितम् ॥ २०.३९३
दशकृत्वो मयोक्तेयम् भवती सहिता मया 
गङ्गाकूलं त्रिभिर्वारैः शावकान्नयतामिति ॥ २०.३९४
असंभ्रान्ता च मामाह कातराणां भवादृशाम् 
अपायशतदर्शिन्यः स्वच्छवृत्तेऽपि बुद्धयः ॥ २०.३९५
वेतस्वन्नड्वलोपान्तम् न्तरे पल्वलं महत् 
नीलाविरलपर्णाश्च जम्बूवञ्जुलराजयः ॥ २०.३९६
न चाग्नेरस्ति सामर्थ्यम् दाह्यं दग्धुमीदृशम् 
सोऽतिदूरेण विच्छिन्नः कथमस्मान् दहेदिति ॥ २०.३९७
स तु मित्रीयमाणस्तम् चिरमालोक्य पृष्टवान् 
एवमुक्तः प्रजावत्या भवान् किं कृतवानिति ॥ २०.३९८
तेनोक्तं वामशीलत्वाद् यदेयं प्रत्यवस्थिता 
निष्प्रत्याशस्तदा प्राणान् हं रक्षितवानिति ॥ २०.३९९
लज्जमाने नते तस्मिन् स्थितेऽसाधावधोमुखे 
आखुरन्यतमस्तेषाम् तमसाधुमभाषत ॥ २०.४००
तुषान् गोपयता त्यक्ताः प्राज्ञेन कलमास्त्वया 
रक्षता सुत्यजान् प्राणांस्त्यक्ता यद्दुस्त्यजा गुणाः ॥ २०.४०१
प्राणानां च गुणानां च विशेषः स्यात्कियानिति 
मीमांसित्वा चिरं देवाः साम्यमेषामकल्पयन् ॥ २०.४०२
तान् प्रजापतिराहैत्य मा कृध्वं विषमं समम् 
तरंगतरलाः प्राणा गुणा मेरुस्थिरा इति ॥ २०.४०३
अथ वा मृत एव त्वम् ुत्क्रान्तं पश्य ते यशः 
अयशोमरणात्त्रस्ता यशोजीवा हि साधवः ॥ २०.४०४
सखे सावाग्निना दग्धम् त्वत्कुटुम्बं ममाग्रतः 
अहं जीवित इत्येतत् को ब्रूयान्मूषिकादृते ॥ २०.४०५
इति ते तमुपालभ्य परिसंस्थाप्य चेतरम् 
कुटुम्बं चास्य संस्कृत्य प्रतिजग्मुर्यथागतम् ॥ २०.४०६
स चाखुर्मूषिकश्रेण्या तस्मादारभ्य वासरात् 
आसनस्थानसंभाषा संभोगैर्वर्जितः कृतः ॥ २०.४०७
अहं तु स्वामिनीं दृष्ट्वा पवित्रितचितानलाम् 
अक्षताङ्गः स्वयं मन्दः किं वक्ष्यामि पुरः प्रभोः ॥ २०.४०८
चतुर्वर्गस्य धर्मादेर् हेतुः साधुसमागमः 
साधुभिर्वर्ज्यमानस्य नष्टमेतच्चतुष्टयम् ॥ २०.४०९
तद्गरिष्ठादतो दोषाल् लघिष्ठं मरणं मया 
अङ्गीकृतमलं प्राणैर् कीर्तिमलिनैरिति ॥ २०.४१०
यावच्च समयं बद्ध्वा कथा परिसमाप्यते 
तावदावामनुप्राप्ताव् ास्थानं भवतामिति ॥ २०.४११
ततः स सत्कृतो राज्ञा वसनाभरणादिभिः 
प्रीतः प्रीतं महीपालम् प्रणिपत्य तिरोऽभवत् ॥ २०.४१२
तत्राचिरगते देवम् सेनापतिरभाषत 
तन्त्रेण सह गच्छन्तु चम्पां हरिशिखादयः ॥ २०.४१३
राजपुत्रस्य नागन्तुम् न स्थातुं तत्र युज्यते 
पान्थस्येवासहायस्य पुराधिष्ठानवासिनः ॥ २०.४१४
शतानि पञ्च नागानाम् भ्यस्तास्त्रनिषादिनाम् 
तावन्त्येव सहस्राणि तादृशामेव वाजिनाम् ॥ २०.४१५
पत्तयश्च प्रतिष्ठन्ताम् वाजिसंख्याचतुर्गुणाः 
पत्तिरक्ष्या हि मातङ्गाः कर्मण्याः समरेष्विति ॥ २०.४१६
प्राप्तकालमिदं स्तुत्वा राजा सेनापतेर्वचः 
तन्त्रेण साहितानस्मान् प्राहिणोद्युष्मदन्तिकम् ॥ २०.४१७
अथ विन्ध्याचलच्छायाम् गुञ्जद्वानरकुञ्जराम् 
आक्रामन्तः प्रयामः स्म स्वच्छशैलसरिज्जलाम् ॥ २०.४१८
संनिविष्टं च तत्तन्त्रम् न्यस्मिन् विन्ध्यसानुषु 
ध्वनत्पटहशृङ्गं च चौरचक्रमुपागतम् ॥ २०.४१९
अदृष्टतरुपाषाण शकुन्तमृगचारणः 
दृष्टः पुलीन्द्रभावेन विन्ध्यः परिणमन्निव ॥ २०.४२०
ततः पुलिन्द्रकोदण्ड षण्डमुक्तैः शिलीमुखैः 
संततैर्वयमाक्रान्ताः शलभैरिव शालयः ॥ २०.४२१
अथ नागाधिरूढेन सैनापत्येन तत्कृतम् 
प्रत्यक्षमपि यद्दृष्टम् न कश्चित्समभावयत् ॥ २०.४२२
तत्करभ्रमितप्रास चक्रप्रान्तपरागताः 
परावृत्य परानेव पराघ्नन्परमार्गणाः ॥ २०.४२३
भ्रान्तकुन्तपरिक्षिप्तम् न शरीरमदृश्यत 
तस्य बाहुसहस्रं तु फलेन समभाव्यत ॥ २०.४२४
आक्रान्तचतुराशेषु विन्ध्यकान्तारवासिषु 
तद्विसृष्टानपश्याम युगपत्पततः शरान् ॥ २०.४२५
स्फुरत्किरणनिस्त्रिंश पाणिर्यौगन्धरायणिः 
दृष्टः सर्वेण सर्वेषाम् पुलीन्द्राणां पुरः स्थितः ॥ २०.४२६
सर्वथानेन संदृष्टम् परचक्रमुदायुधम् 
तदासन्नविमानस्थैर् दृष्टमप्सरसां गणैः ॥ २०.४२७
प्रतिपक्षक्षयं घोरम् करोत्तं तपन्तकः 
कृतब्रह्मास्त्रमोक्षेण द्रोणेनापि न यः कृतः ॥ २०.४२८
मयापि सतुरंगेण तत्र तत्राभिधावता 
निष्प्रयोजनयत्नेन स्वे परे चोपहासिताः ॥ २०.४२९
ततस्तस्करचक्रेण व्यतिभिन्नं भवद्बलम् 
नीहारनिकरेणेव भास्वत्करकदम्बकम् ॥ २०.४३०
एतस्मिन्नाकुले काले शालस्कन्धावृतः परः 
दृढं मर्मणि बाणेन मत्तुरंगमताडयत् ॥ २०.४३१
तुरंगस्तु तथा पाद ताडनान्यविचिन्तयन् 
स्थाणुपाषाणगर्तांश्च यथावेगमधावत ॥ २०.४३२
दिनान्तेन च निर्गत्य गहनाद्विन्ध्यकाननात् 
स्थित एवामुचत्प्राणान् पश्चात्कायमपातयत् ॥ २०.४३३
ततः संहृत्य दारूणि गुरूणि च बहूनि च 
तस्यानुष्थितवानस्मि संस्कारं सोदकक्रियम् ॥ २०.४३४
दिङ्मोहभ्रान्तचेताश्च प्रांशुमारुह्य शाखिनम् 
एतं ग्रामकमद्राक्षम् ारादाकुलगोकुलम् ॥ २०.४३५
आगतश्चाहमेतेन साधुनाराधितस्तथा 
यथा गुरुर्यथा देवो यथा राजा यथाव्वरः ॥ २०.४३६
तं च तस्करसेनान्यम् घ्नन् हरिशिखादयः 
इति मह्यमियं वार्त्ता कथिता पथिकैरिति ॥ २०.४३७
कान्तासुहृद्गुणकथाश्रवणोत्सुकस्य रम्या विनिद्रनयनस्य गता ममासौ 
सर्वेन्द्रियार्थजनितानि हि सेव्यमाना दीर्घास्ववृत्तिरिव हन्ति सुखानि निद्रा ॥ २०.४३८
तत्र मित्रप्रकाण्डेन गोमुखेन विनोदितः 
मासमासिषि विप्रैश्च प्रसन्नैः सप्रसन्नकैः ॥ २१.१
एकदा गोमुखेनोक्तम् योजने ग्रामकादितः 
अविमुक्ताविमुक्तत्वात् पुण्या वाराणसी पुरी ॥ २१.२
आप्राग्ज्योतिषकश्मीर द्वारकाताम्रपर्णि यत् 
तत्सर्वं सुलभं तस्याम् मनोहारिविनोदनम् ॥ २१.३
कदाचिच्चोपलभ्येत तत्र पान्थात्कुतश्चन 
वार्त्ता हरिशिखादीनाम् तः सागम्यतामिति ॥ २१.४
तमुक्त्वा युक्तमात्थेति तं चामन्त्र्य प्रसन्नकम् 
साक्रन्दात्संभवग्रामात् प्रति वाराणसीमगाम् ॥ २१.५
अथ स्तोकान्तरातीतम् मामभाषत गोमुखः 
वहानि किमहं युष्मान् यूयं वहत मामिति ॥ २१.६
चिन्तितं च मया हन्त विनष्टः खलु गोमुखः 
यूयं मां वहतेत्येष नो ब्रूयात्कथमन्यथा ॥ २१.७
आसनस्यापि यश्छायाम् मदीयस्य नमस्यति 
अरिष्टाविष्टतां मुक्त्वा कथमित्थं स वक्ष्यति ॥ २१.८
स मयोक्तः सदैन्येन भवान् गुरुपदश्रमः 
तन्मदीयमशङ्केन पृष्ठमारुह्यतामिति ॥ २१.९
तेन चोक्तं विलक्षेण मा ग्रहीत यथा श्रुतम् 
नेयं संभाव्यते चिन्ता जातारिष्टेऽपि मादृशि ॥ २१.१०
किं तु यः किंचिदाचष्टे पान्थस्य पथिकः पथि 
वोढा भवति तस्यासौ खेदविस्मरणादिति ॥ २१.११
स मयोक्तो भवानेव सर्ववृत्तान्तपेशलः 
आख्यातुं च विजानाति यत्ततः कथयत्विति ॥ २१.१२
तेनोक्तं पञ्च कथ्यन्ते कथावस्तूनि कोविदैः 
धर्मार्थसुखनिर्वाण चिकित्साः सहविस्तराः ॥ २१.१३
तत्र सत्त्वोपकारार्था कायवाङ्मानसक्रिया 
प्रभवः सर्वधर्माणाम् जगती जगतामिव ॥ २१.१४
येनोपायेन मित्रत्वम् यान्ति मध्यस्थशत्रवः 
सर्वार्थानामसौ हेतुर् गुणानामिव सज्जनः ॥ २१.१५
परस्त्रीगणिकात्यागः संतोषो मन्दरोषता 
नातिसक्तिश्च दारेषु सुखं दुःखं विपर्ययः ॥ २१.१६
साङ्गस्य सुखरागादेर् नङ्गस्य च देहिनः 
संबन्धाभावमत्यन्तम् निर्वाणं विदुरीश्वराः ॥ २१.१७
अर्धरात्रेऽपि भुञ्जानः परमार्थबुभुक्षितः 
कूटवैद्यपरित्यागी रोगैर्दूरेण वर्ज्यते ॥ २१.१८
दृष्टसंसारसाराणाम् ृषीणां को हि मादृशः 
असारो गुरुसाराणि दर्शनानि विडम्बयेत् ॥ २१.१९
तेन यत्किंचिदुच्छास्त्रम् बालभावादुदाहृतम् 
शुकवाशितनिःसारम् िदं मे मृष्यतामिति ॥ २१.२०
इदमादीः कथाः शृण्वन् निरन्तरसुरालयाम् 
गङ्गाभरणमाख्याताम् प्रापं वाराणसीं ततः ॥ २१.२१
तत्र बाह्यनिविष्टस्य शून्यस्य पुरसद्मनः 
जरद्दारुसुधाचित्रम् ध्यतिष्ठाम मण्डपम् ॥ २१.२२
गोमुखस्तु क्षणं स्थित्वा मामवोचद्गतश्रमम् 
मुहूर्तकमनुत्कण्ठैर् िह युष्माभिरास्यताम् ॥ २१.२३
यत्र स्थातव्यमस्माभिर् ुपलभ्य तमाश्रयम् 
आगच्छामीति मामुक्त्वा चलैरुच्चलितः पदैः ॥ २१.२४
गत्वा षोडशविंशानि पदानि सहसा स्थितः 
ततः किमपि निश्चित्य निवृत्तो मामभाषत ॥ २१.२५
यदिदं युष्मदङ्गेषु दिव्यं भूषणमाहितम् 
इदमादाय गच्छामि स्थातुं नास्येह युज्यते ॥ २१.२६
त्रिदण्डिपाण्डराङ्गादि पाषण्डैश्छद्मकङ्कटैः 
वाराणसी महाचौरैस्तीर्थध्वाङ्क्षैरधिष्ठिता ॥ २१.२७
युष्मानेकाकिनो दृष्ट्वा सालङ्कारान्निरायुधान् 
तेषां साहसिकः कश्चिद् नर्थं चिन्तयेदिति ॥ २१.२८
एवं भवतु नामेति मयासावनुमोदितः 
तदाभरणमादाय प्राविशत्त्वरितः पुरम् ॥ २१.२९
अथाचिरगते तस्मिन् परिव्राड्ब्रह्मचारिणौ 
परिचङ्क्रमणश्रान्तौ तस्मिन्नेव न्यसीदताम् ॥ २१.३०
आसीच्च मम तावेतौ नूनं पाषण्डितस्करौ 
निरायुधासहायं माम् मुषितुं किल वाञ्छतः ॥ २१.३१
तदेतेषां सहस्रेषु सकृपाणकरेष्वपि 
गवामिवोद्विषाणानाम् मतिर्मे मन्थरादरा ॥ २१.३२
ऊरुमूलस्थशस्त्रेषु प्रव्रज्याकङ्कटेषु यः 
प्रयुङ्क्ते निर्घृणः शस्त्रम् कोऽन्यः क्लीबतमस्ततः ॥ २१.३३
एवमादिविकल्पं माम् सावालोक्य मस्करी 
निराश इव विद्राणो ब्रह्मचारिणमुक्तवान् ॥ २१.३४
जल्पाकग्रथितैर्ग्रन्थैः सांख्ययोगादिभिर्वयम् 
विप्रलब्धाः सुखं त्यक्त्वा मोक्षमार्गे किल स्थिताः ॥ २१.३५
यथा तृणमुपादातुम् म्बराम्भोजमेव वा 
कश्चिन्महत्तपः कुर्यान् मोक्षार्थो नस्तथा श्रमः ॥ २१.३६
तृणवत्सुलभो मोक्षो यदि खेदोऽफलस्ततः 
अथ खाम्बोजदुष्प्रापस्ततो नष्टा मुमुक्षवः ॥ २१.३७
परलोकस्य सद्भावे हेतुः सर्वज्ञभाषितः 
सर्वज्ञस्यापि सद्भावः पञ्चदिव्यप्रमाणकः ॥ २१.३८
योऽप्युपादीयते हेतुः सर्वज्ञास्तित्वसिद्धये 
सोऽप्यसिद्धविरुद्धादि दोषाशीविषदूषितः ॥ २१.३९
तदलं विटवाचाट घटितैः काव्यकर्पटैः 
सेवमाना यथाच्छन्दम् ास्महे विषयानिति ॥ २१.४०
ब्रह्मचारी तु सावेगः परिव्राजकमुक्तवान् 
प्रसारितस्त्वया कस्माद् सारो मल्लदण्डकः ॥ २१.४१
प्रतिज्ञाहेतुदृष्टान्ताः साधवस्तावदासताम् 
सर्वतन्त्राविरुद्धेन सिद्धान्तेनैव बाध्यसे ॥ २१.४२
असत्तां परलोकस्य शुष्कतर्केण साधयन् 
वितण्डावादवार्त्तार्तः साधु शोच्यो भविष्यसि ॥ २१.४३
अथ वास्तामिदं तावद् िदं तावन्निगद्यताम् 
स्मृतीनां विटकाव्यत्वम् कथं वेद भवानिति ॥ २१.४४
तेनोक्तं मानुषाणां च प्रायः सर्वशरीरिणाम् 
नन्दीशप्रमुखैरुक्तम् हं जानामि लक्षणम् ॥ २१.४५
यश्चैष पुरुषः कोऽपि पान्थः पांसुलपादकः 
एष विद्याधरेन्द्राणाम् िन्द्रः किल भविष्यति ॥ २१.४६
एनं दृष्ट्वाधितिष्ठन्तम् ेतं जर्जरमण्डपम् 
मल्लदण्डकनिःसारान् ुत्प्रेक्षे सकलागमान् ॥ २१.४७
अदृष्टार्थाः किल ग्रन्था दृष्टार्थैर्गारुडादिभिः 
अर्थवन्तोऽनुमीयन्ते याचकैरिव दायकाः ॥ २१.४८
यथा च विटकाव्यत्वान् मृषा पुरुषलक्षणम् 
श्रुतिस्मृतिपुराणादि तथा संभाव्यतामिति ॥ २१.४९
इतरस्तमथावोचद् तीतभवसंचितम् 
इष्टानिष्टफलं कर्म दैवमाहुर्विचक्षणाः ॥ २१.५०
यच्चेदं लक्षणं नाम शरीरेषु शरीरिणाम् 
एतद्दैवाभिधानस्य लक्षणं पूर्वकर्मणः ॥ २१.५१
न चापुरुषकारस्य दैवं फलति कस्यचित् 
कालकारणसामग्रीम् ीश्वरोऽपि ह्यपेक्षते ॥ २१.५२
अयं तु तरुणः कल्यः कान्तिक्षिप्तसुरासुरः 
कुण्ठया गण्डमण्डानाम् मन्दचेष्टतया समः ॥ २१.५३
यथा धनुरधानुष्कम् यथा बीजमवापकम् 
सत्तामात्रफलं पुंसस्तथा दैवमपौरुषम् ॥ २१.५४
परिव्राडब्रवीद्दैवम् पौरुषाद्बलवत्तरम् 
ज्ञापकं चास्य पक्षस्य श्रूयतां यन्मया श्रुतम् ॥ २१.५५
अस्ति सिन्धुतटे ग्रामो ब्रह्मस्थलकनामकः 
तत्रासीद्वेदशर्मेति चतुर्वेदो द्विजोत्तमः ॥ २१.५६
तस्य योऽन्यतमः शिष्यः पाठं प्रति दृढोद्यमः 
तस्मादेव च स छात्रैर् ाहूयत दृढोद्यमः ॥ २१.५७
तमोभेदकनाम्नश्च गृहस्थस्य गृहे सदा 
दापितं भोजनं तस्य ाच्छादनं वेदशर्मणा ॥ २१.५८
तत्र भिन्नतमा नाम परिव्राट्पाञ्चरात्रिकः 
वासमावसथे तस्य करोति स्म दृढोद्यमः ॥ २१.५९
अनेन च प्रकारेण पटुश्रद्धानमेधसा 
अधीतं दशभिर्वर्षैस्तेन वेदचतुष्टयम् ॥ २१.६०
अथ भिन्नतमाः कृत्वा वर्णाश्रमकथां चिरम् 
प्रशान्तजनसंपाते प्रदोषे तमभाषत ॥ २१.६१
बहुगोमहिषीभूमि दासीदासमिदं मया 
तन्त्रस्थानमुपान्तं च चाटादिभ्यश्च रक्षितम् ॥ २१.६२
ध्यानाध्यायप्रधानं च विहितं भिक्षुकर्म यत् 
वैश्यकर्माभियुक्तस्य तस्य नामापि नास्ति मे ॥ २१.६३
अधुना तु वचःकाय परिस्पन्दापहारिणी 
परलोकसमासन्ना जरातन्द्रीरिवागता ॥ २१.६४
गृहमेधिव्रतस्थानाम् लसानां स्वकर्मसु 
धर्मसाधनमुद्दिष्टम् ृषिभिस्तीर्थसेवनम् ॥ २१.६५
आह वेदान्तवादश्च तारकं ब्रह्म तन्त्रयेत् 
एतस्मान्न विमुञ्चेयुर् विमुक्तं मुमुक्षवः ॥ २१.६६
श्वः प्रस्थातास्महे तस्मात् प्रातर्वाराणसीं प्रति 
बुद्धधर्मे प्रशस्ता हि धर्मस्य त्वरिता गतिः ॥ २१.६७
भवतापि श्रुतिस्मृत्योः प्रामाण्यमनुजानता 
नियोगेनैव कर्तव्यः पत्नीपुत्रपरिग्रहः ॥ २१.६८
गृहस्थाश्रमधर्मश्च गवादिधनसाधनः 
न च प्रतिग्रहादन्यद् विप्रस्य धनसाधनम् ॥ २१.६९
तत्सुखोपनतं चैतद् निन्द्यमतिभूरि च 
सदासीदासमस्माकम् धनमादीयतामिति ॥ २१.७०
तेनोक्तं युष्मदादिष्टम् कार्यमपि मादृशः 
न विकल्पयितुं शक्तः किं पुनर्न्याय्यमीदृशम् ॥ २१.७१
किं त्वामन्त्र्य पितृस्थानौ विद्याजीवितदायिनौ 
कर्तास्मि भवदादेशम् तिवाह्य निशामिति ॥ २१.७२
यातायां तु त्रियामायाम् तमामन्त्रयितुं गतम् 
संप्रतिष्ठासमानोऽपि चिरं भिक्षुरुदैक्षत ॥ २१.७३
यदा तु दिवसार्धेऽपि गते छात्त्रः स नागतः 
तं गवेषयितुं भिक्षुः स्वयमेव तदा गतः ॥ २१.७४
स तु तेनाङ्गणे दृष्टस्तमोभेदकवेशमनः 
शनैश्चङ्क्रमणं कुर्वन् नीचैश्चाम्नायमानसम् ॥ २१.७५
उक्तं च भवता कस्माद् ियच्चिरमिह स्थितम् 
अथार्थेनैव तेनार्थस्तथा नः कथ्यतामिति ॥ २१.७६
ततस्तेनोक्तमेतस्मिन् गृहे केनापि हेतुना 
व्यग्रः परिजनः सर्वस्तत्र तत्राभिधावति ॥ २१.७७
यां यामेव च पृच्छामि किमेतदिति दारिकाम् 
सा सा मामाह संरब्धा शिवं ध्यातु भवानिति ॥ २१.७८
तं चाद्यापि न पृच्छामि तमोभेदकमाकुलम् 
तेनाहं नागतः क्षिप्रम् सकाशं भवतामिति ॥ २१.७९
अथ भिन्नतमाः स्मित्वा दृढोद्यममभाषत 
येनायमाकुलो लोकस्तदहं कथयामि ते ॥ २१.८०
तमोभेदकभार्यायाः प्रसूतिः प्रत्युपस्थिता 
अयं परिजनस्तत्र तत्रतत्राकुलाकुलः ॥ २१.८१
दारिका जायते चास्य तां च त्वं परिणेष्यसि 
सा च रागग्रहाविष्टा दुष्टचेष्टा भविष्यति ॥ २१.८२
इति तस्मिन् कृतादेशे गते स्वविवधं प्रति 
इतरश्चिन्तयामास शङ्काकम्पितमानसः ॥ २१.८३
ब्राह्मणी ब्राह्मणस्यास्य यदि कन्यां विजायते 
ततो भिन्नतमोवाक्यम् भूतार्थं न जायते ॥ २१.८४
स्तोभावेशविषाच्छेद क्रियासु व्यक्तशक्तिभिः 
शेषाणामपि मन्त्राणाम् सामर्थ्यमनुमीयते ॥ २१.८५
इति चिन्तयतस्तस्य दीनो गृहपतिर्गृहात् 
हा दैवं खलमित्यादि लपन्नीचैर्विनिर्गतः ॥ २१.८६
क्षणाच्च श्वगृहीतस्य मार्जारस्येव कूजतः 
अन्तर्भवनमुद्भूतः श्वागारपरुषश्रुतिः ॥ २१.८७
ततः प्रसाधिता नार्यो लज्जाप्रावृतमस्तकाः 
पक्षद्वारेण निर्जग्मुर् नैराश्योत्तानपाणयः ॥ २१.८८
परिचारकवर्गश्च शोचद्बन्धुकदम्बकम् 
अमन्त्रयत वामस्य विधेः किं क्रियतामिति ॥ २१.८९
एवंप्रायप्रपञ्चे तु गृहे तस्मिन् दृढोद्यमः 
सिद्धप्रव्रजितादेश जातभीतिरचिन्तयत् ॥ २१.९०
परिव्राजकवाक्येन तथाभूतेन साधितम् 
दैवं पुरुषकारेण जनाः पश्यन्तु बाधितम् ॥ २१.९१
सिन्धुदेशं परित्यज्य दाद्देशं परिव्रजन् 
अयं परिहराम्येनाम् दूरतः कर्दमामिति ॥ २१.९२
एवमादि विमृश्यासाव् संमन्त्र्यैव संस्कृतान् 
दशयोजनमध्वानम् ेकाहेन पलायितः ॥ २१.९३
सद्वीपां च परिक्रम्य वर्षैर्द्वादशभिर्महीम् 
गङ्गातटमुपागच्छत् तीर्थोपासनकाम्यया ॥ २१.९४
अथातपपिपासार्तश् छायासलिलवाञ्छया 
कस्मिंश्चिद्ब्राह्मणग्रामे कंचन प्राविशद्गृहम् ॥ २१.९५
तत्र चालिन्दकासीनाम् र्कतूलाभमूर्धजाम् 
ययाचे ब्राह्मणीमम्ब पानीयं दाप्यतामिति ॥ २१.९६
सा त्वभाषत संभ्रान्ता हले पुत्रि तमालिके 
आसनोदकमादाय लघु निर्गम्यतामिति ॥ २१.९७
ततः पीठालुकाहस्ता वसितासितकञ्चुका 
आपिङ्गापान्तकेशान्ता कन्यका निरगाद्गृहात् ॥ २१.९८
दिशस्तरलया दृष्ट्या पश्यन्ती संततस्मिता 
पङ्गुभङ्गुरसंचारा चिरात्प्रापद्दृढोद्यमम् ॥ २१.९९
आस्यतामत्र मित्रेति वदन्त्या शून्यया तया 
पीठबुद्ध्या पुरस्तस्य निक्षिप्तं जलभाजनम् ॥ २१.१००
अथ तामब्रवीद्वृद्धा मुक्त्वैतामविनीतताम् 
अपरेणोदपात्रेण जलमावर्ज्यतामिति ॥ २१.१०१
सा तु कृत्रिमसंत्रास जनितोत्कटवेपथुः 
अन्तर्हसितभुग्नौष्ठी वृद्धाज्ञां समपादयत् ॥ २१.१०२
ततो गतश्रमं वृद्धा पृच्छति स्म दृढोद्यमम् 
आगच्छति कुतो देशात् कं वा याति भवानिति ॥ २१.१०३
तेनोक्तं न स देशोऽस्ति नागच्छामि यतः क्षितौ 
यच्च ब्रूथ क्व यासीति तत्र विञापयामि वः ॥ २१.१०४
कस्मिंश्चिद्ब्राह्मणग्रामे कुर्वन् बटुकपाठनाम् 
संतुष्टो ग्रामवासोभिर् निनीषे दिवसानिति ॥ २१.१०५
ततस्तमब्रवीद्वृद्धा नीतिज्ञैः सत्यमुच्यते 
न ह्यतप्तेन लोहेन तप्तं संधीयते क्वचित् ॥ २१.१०६
मम द्वौ पुत्रनप्ताराव् धुनैवोपनीतकौ 
तौ च संयोजितौ पुण्यैर् र्थिनावर्थिना त्वया ॥ २१.१०७
भवानध्यापनेनार्थी तौ चाध्ययनकाङ्क्षिणौ 
नष्टाश्वदग्धरथवद् योगोऽस्तु भवतामिति ॥ २१.१०८
ततस्तस्यै प्रतिज्ञाय तौ बटू पाठयन्नसौ 
अन्तेवासिगणं चान्यम् स्थात्संवत्सरद्वयम् ॥ २१.१०९
एकदा तामभाषन्त वृद्धामागत्य बान्धवाः 
कस्माद्दृढोद्यमायेयम् दीयते न तमालिका ॥ २१.११०
ये जामातृगुणास्तेषाम् कश्चिदस्ति क्वचिद्वरे 
दृढोद्यमे पुनः पश्य यदि कंचिन्न पश्यसि ॥ २१.१११
दुर्लभः सुलभीभूतस्तस्मात्स्वीक्रियतामयम् 
केन वन्यः करी वारीम् ागतः स्वयमुज्झितः ॥ २१.११२
इति तैर्बोधिता वृद्धा प्रतीता तानयाचत 
यद्येवं स्वयमेवायम् पूज्यैरभ्यर्थ्यतामिति ॥ २१.११३
ते ततस्तमभाषन्त भौतिक ब्रह्मचारिणा 
आम्नाताश्चावबुद्धाश्च वेदाः सस्मृतयस्त्वया ॥ २१.११४
अवश्यं चाधुना कार्यः शुद्धपत्नीपरिग्रहः 
उरःकण्ठौष्ठशोषस्य मा भूद्वैफल्यमन्यथा ॥ २१.११५
अतः प्रतीष्यतामेषा सर्वशुद्धा तमालिका 
ज्येष्ठं ज्येष्ठाश्रमस्याङ्गम् त्रयी विद्येव देहिनी ॥ २१.११६
एवमादि स तैरुक्तः क्षणमेतदचिन्तयत् 
युक्तं यद्ब्राह्मणैरुक्तम् त्र तावत्किमुच्यते ॥ २१.११७
यश्चासौ सिन्धुविषये दूषितः कृत्यया तया 
पारे सागरवत्सोऽपि दूरत्वात्सुदुरागमः ॥ २१.११८
अथ दैवेन सैवेयम् ानीता सिन्धुदेशतः 
सूचीसूत्रगते दैवात् ततः कः कुत्र मोक्ष्यते ॥ २१.११९
एवमादि स निश्चित्य प्रतिश्रुत्य तथेति च 
परिणीय च तां कन्याम् संवत्सरमयापयत् ॥ २१.१२०
अथ यातत्रियामायाम् त्रियामायां दृढोद्यमः 
जृम्भावेदितनिद्रान्ताम् पृच्छति स्म तमालिकाम् ॥ २१.१२१
ब्रूहि सुन्दरि पश्याम कुटुम्बस्यास्य कः प्रभुः 
केयं भवति ते वृद्धा कावेतौ बटुकाविति ॥ २१.१२२
तया त्वायतनिश्वास कथितायतदुःखया 
स्रुताश्रुकणिकाश्रेण्या कथितं स्खलदक्षरम् ॥ २१.१२३
अस्या ब्राह्मणवृद्धायाः प्रियः साधुरभूत्पतिः 
यस्य विद्याधनैस्तृप्ताः शिष्ययाजकयाचकाः ॥ २१.१२४
तेन चाशेषवेदाय क्षमादिगुणशालिने 
दुहिता गृहजामात्रे छात्त्राय प्रतिपादिता ॥ २१.१२५
ताडितश्चरणेनापि यः क्षमावानभूत्पुरा 
स जामातृतया क्रोधाद् गमितः कृष्णसर्पताम् ॥ २१.१२६
महान्तमपि संमानम् मन्यमानो विमानताम् 
श्वश्रूश्वशुरयोः खेदम् ात्मनश्चाकरोद्वृथा ॥ २१.१२७
एकदा परिहासेन स्यालकस्तमभाषत 
दुर्वासःसदृशस्तात दुराराधो भवानिति ॥ २१.१२८
यद्येवं दुर्दुरूढेन किं मयाराधितेन वः 
इत्युक्त्वा मन्थरालापः सदारो गत एव सः ॥ २१.१२९
श्वश्रूश्वशुरमित्राणाम् वकर्ण्य कदर्थनाम् 
निरपेक्षं स्वदेशाय सिन्धुदेशाय यातवान् ॥ २१.१३०
तत्र च ग्राममध्यास्य ब्रह्मस्थलकनामकम् 
अचिरान्नित्यकाम्यानि कर्माणि निरवर्तयत् ॥ २१.१३१
तस्य तस्यां च भार्यायाम् कालरात्रिसमा सुता 
यमौ च तनयौ जातौ यमकालौ कुलस्य यौ ॥ २१.१३२
अहमेव च सा कन्या तौ चैतौ काकतालुकौ 
यैर्मातापितरावेव बालैरेव समाहितौ ॥ २१.१३३
सिन्धुदेशैकदेशश्च सिन्धुना चण्डरंहसा 
दुर्वारगुरुपूरेण सहसाकृष्य नीयते ॥ २१.१३४
अथ मातापितृभ्यां नस्तद्भयादवधारितम् 
मातामहगृहं यान्तु बाला मे निविशन्त्विति ॥ २१.१३५
ततः शङ्केषुभिन्नस्ताम् भाषत दृढोद्यमः 
शेषं सुज्ञानमेवास्याः कथायाः स्थीयतामिति ॥ २१.१३६
आसीच्चास्य स सर्वज्ञः परिव्राजकभास्करः 
स्फुटं भिन्नतमा एव भिन्नाज्ञानतमा यतः ॥ २१.१३७
अनुभूतौ तथाभूतौ तदादेशौ मयाधुना 
तृतीयपरिहाराय त्यजामि पृथिवीमिति ॥ २१.१३८
अथ द्वादशवर्षानि भ्रांत्वा द्वीपान्तराणि सः 
निर्विण्णश्चिन्तयामास किंचिद्धवलमूर्धजः ॥ २१.१३९
आदिष्टं यत्परिव्राजा तत्तयोन्मादमत्तया 
कालेनैतावता नूनम् कृत्यं कृत्यया कृतम् ॥ २१.१४०
अस्माभिश्च न वेदोक्तम् न वेदान्तोक्तमोहितम् 
व्रणैरिव विसर्पद्भिः क्वापीतं पुरुषायुषम् ॥ २१.१४१
तेन वाराणसीं गत्वा तीर्थोपासनहेतुकम् 
पुण्यं स्वर्गफलं कुर्वन्न् यामि दिवसानिति ॥ २१.१४२
ततः सागरमुत्तीर्य गङ्गासागरमागमत् 
ततो वाराणसीं प्रापद् मुञ्चन्नेव जाह्नवीम् ॥ २१.१४३
पाविशन्नेव चापश्यन् नरधातुपरिच्छदम् 
स्खलदालापसंचारम् महापाशुपतं पुरः ॥ २१.१४४
तं चानु स्फटिकप्राय कर्णकण्ठविभूषणाम् 
मदिराताम्रजिह्माक्षाम् विचित्रगलकण्ठिकाम् ॥ २१.१४५
द्विगुणीकुर्वतीं मार्गम् वङ्कैर्गतिनिवर्तनैः 
अमुक्तनिजनिर्मोकाम् भुजंगीमिव योषितम् ॥ २१.१४६
सा तु कापालिकेनोक्ता द्रुतमेहि कपालिनि 
न यावदविमुक्तस्य धूपवेलातिवर्तते ॥ २१.१४७
हुंहुंकारादिभिः स्तुत्वा संस्थात्रयपरं ध्रुवम् 
ततः शुण्डिकशालेषु मार्गयामि सुरामिति ॥ २१.१४८
एवंप्राये च वृत्तान्ते चिरं दृष्ट्वा दृढोद्यमम् 
पपात पादयोस्तस्य ताराक्रन्दा कपालिनी ॥ २१.१४९
पुनः कापालिक्नोक्तम् मुञ्च ब्राह्मणमध्वगम् 
परिहासश्चिरं चण्डि विरुद्धस्त्यज्यतामिति ॥ २१.१५०
साब्रवीदेष मे भर्ता दैवतैः प्रतिपादितः 
त्वं तु धृष्टविटो भूत्वा किं व्याहरसि मामिति ॥ २१.१५१
तं च प्रपञ्चमालोक्य स प्रदेशः सकौतुकैः 
जनैरगणितैर्व्याप्तः श्रमणब्राह्मणादिभिः ॥ २१.१५२
सा चावोचच्चतुर्वेद रिक्तवेदोऽसि सर्वथा 
सवेदः को हि निर्वेदम् वेदोक्तैः कर्मभिर्व्रजेत् ॥ २१.१५३
न त्वयोत्पादिताः पुत्रा नाग्निहोत्रमुपासितम् 
नार्चिताः पितरः पिण्डैर् वायुभूतेन हिण्डितम् ॥ २१.१५४
त्वया दृढोद्यम त्यक्ता साहं मन्दा तमालिका 
कुलात्कुलमटन्तीदम् चरामि कुलटाव्रतम् ॥ २१.१५५
अवृद्धकुलवासिन्यस्तरुण्यः पतिवर्जिताः 
यैरदुष्टाः स्त्रियो दृष्टास्ते दृष्टाः केनचित्क्वचित् ॥ २१.१५६
तेन त्यक्तवता दारान् यत्त्वया पापमर्जितम् 
तानेव भरमाणेन तत्समुच्छिद्यतामिति ॥ २१.१५७
अथ लज्जाविषादान्धम् ूचुर्विप्रा दृढोद्यमम् 
भगवत्या यदुक्तं तत् तत्त्वतः कथ्यतामिति ॥ २१.१५८
तेनात्मनश्च तस्याश्च द्विजादिजनसंनिधौ 
ब्रह्मस्थलकवासादि यद्वृत्तं तन्निवेदितम् ॥ २१.१५९
अथोक्तं ब्राह्मणैर्ब्रह्मन् ब्राह्मणी परिगृह्यताम् 
रक्तदारपरित्यागम् ाचरन्ति न साधवः ॥ २१.१६०
यच्च किंचिदकर्तव्यम् नाथ्यादनया कृतम् 
तस्य कृच्छ्रतमैः कृच्छ्रैर् विशुद्धिः क्रियतामिति ॥ २१.१६१
तेनोक्तं यादृशं पापम् प्रायश्चित्तैरपोह्यते 
पूज्यानामेव तद्बुद्धम् िदं बुध्यत यादृशम् ॥ २१.१६२
हीनवर्णाभिगामिन्यः पातकिन्यः किल स्त्रियः 
इयं त्वशुभसावर्णम् यमुपास्ते स दृश्यताम् ॥ २१.१६३
तदुपास्तामियं भद्रा यमुपासच्छिवं ध्रुवम् 
सुखानां चोपहर्तारम् महापाशुपतं पतिम् ॥ २१.१६४
इत्युक्तवति सा तस्मिन्न् ुवाचोपचितत्रपा 
आ मृत्योस्त्वत्समीपस्था नयामि दिवसानिति ॥ २१.१६५
अथैको ब्राह्मणस्तेषु दृढोद्यममभाषत 
मदीया दुहिता ब्रह्मन् रूपिणी परिणीयताम् ॥ २१.१६६
धनं मे धनदस्येव सैव चैका सुता यतः 
ततस्तस्य च तस्याश्च भवेद्भर्ता भवानिति ॥ २१.१६७
आसीच्चास्य किमद्यापि स्यान्न स्यादिति चिन्तया 
परिव्राजकवाक्यं हि कृतार्थीकृतमेतया ॥ २१.१६८
प्रतिज्ञाय च तां कन्याम् ददानाद्ब्राह्मणात्स्वयम् 
समहाद्रविणस्कन्धाम् ुपयेमे दृढोद्यमः ॥ २१.१६९
तमालिकापि संहार्य केशान् काषायचीवरा 
दृढोद्यमगृहासन्ना वसती कालमक्षिपत् ॥ २१.१७०
दृढोयमोऽपि संततम् द्विजातिकर्म साधयन् 
हरोत्तमाङ्गलालिताम् ुपास्त जह्नुकन्यकाम् ॥ २१.१७१
तत्तेन येन कृतदुष्करपौरुषेण वाक्यं न भिन्नतमसः कृतमप्रमाणम् 
शूरेण दैवहरिणा प्रभुणा प्रसह्य तस्माज्जितः पुरुषकारगजाधिराजः ॥ २१.१७२
ततः किंचिद्विहस्योक्तः परिव्राड्ब्रह्मचारिणा 
यथा पुरुषकारस्य प्राधान्यं तन्निशाम्यताम् ॥ २२.१
आसीदुज्जयनीवासी सार्थकार्थपरिग्रहः 
वणिक्सागरदत्ताख्यः सागरागाधमानसः ॥ २२.२
सागरं तेन यातेन मुक्तपोतेन गच्छता 
अपरः प्रेक्षितः पोतस्तरलध्वजलक्षणः ॥ २२.३
अङ्गापोतममुं येन पोतं प्रेरयतेति सः 
यावन्निर्यामकानाह तावत्पोतौ समीयतुः ॥ २२.४
ततः सागरदत्तस्तम् पोतस्वामिनमुक्तवान् 
यूयं ये वा यतस्त्या वा तन्नः प्रत्युच्यतामिति ॥ २२.५
तेनोक्तं बुद्धवर्माहम् वणिग्राजगृहालयः 
भवन्तः के कुतो वेति ततः सोऽपि न्यवेदयत् ॥ २२.६
अथ काव्यकथापान तन्त्रीगीतदुरोदरैः 
सविनोदौ जगाहाते तौ दुर्गाधं महोदधिम् ॥ २२.७
गत्वा च काञ्चनद्वीपम् ुपान्तानन्तकाञ्चनौ 
प्राप्तवन्तौ परावृत्य समुद्रतटपत्तनम् ॥ २२.८
अथ सागरदत्तेन बुद्धवर्मेति भाषितः 
प्रीतिर्नः स्थिरतां यायाद् यथा संपाद्यतां तथा ॥ २२.९
भार्यायां गुरुगर्भायाम् निरगच्छमहं गृहात् 
तस्याश्च दिवसिरेभिर् जातमन्यतरद्द्वयोः ॥ २२.१०
दुहिता चेत्ततो दत्ता भवत्पुत्राय सा मया 
पुत्रश्चेत्त्वं ततस्तस्मै दद्याः स्वतनयामिति ॥ २२.११
तेनोक्तं महदाश्चर्यम् ियमेव हि नो मतिः 
अथ वा किमिहाश्चर्यम् ेकमेवावयोर्वपुः ॥ २२.१२
इति तौ कृतसंबन्धौ परिष्वज्य परस्परम् 
महामहिषसार्थाभ्याम् यथास्थानमगच्छताम् ॥ २२.१३
प्रणिपत्य च राजानाव् वन्तिमगधाधिपौ 
तत्प्रयुक्तातिसत्कारौ ययतुः स्वगृहान् प्रति ॥ २२.१४
तत्र सत्क्रियमाणौ च सत्कुर्वाणौ च संततम् 
बन्धुभिर्ब्राह्मणादींश्च गमयामासतुर्दिनम् ॥ २२.१५
ततः सागरदत्तस्य पर्यङ्कमधितिष्ठतः 
उत्सङ्गे दारिका न्यस्ता विराजत्कुन्दमालिका ॥ २२.१६
कस्येयं कुन्दमालेति स भार्यामनुयुक्तवान् 
सापि कस्यापरस्येति शनैराचष्ट लज्जिता ॥ २२.१७
तेन चोक्तमिदं यादृग् बालिका कुन्दमालिका 
ययोः स्यादीदृशः पुत्रः पितरौ तौ सपुत्रकौ ॥ २२.१८
तस्माद्दुहितृमातेति मा गास्त्वं भीरु भीरुताम् 
न कीर्तिजननी विद्या निन्द्या भवितुमर्हति ॥ २२.१९
तामित्यादि समाश्यस्य पयोनिधिसमागमम् 
बुद्धवर्मसखित्वं च तस्यै कथितवानसौ ॥ २२.२०
कस्येयं कुन्दमालेति तामपृच्छद्यतः पिता 
प्रसिद्धा तस्य नाम्नापि सा ततः कुन्दमालिका ॥ २२.२१
बुद्धवर्मापि पप्रच्छ निरालापां कुटुम्बिनीम् 
तस्मिन् गर्भे तवोत्पन्नम् यत्तन्नः कथ्यतामिति ॥ २२.२२
अथ वामनमेकाक्षम् रूक्षं तुन्दिलदन्तुरम् 
लम्बौष्ठं भुग्नपृष्ठं च सा तं पुत्रं समर्पयत् ॥ २२.२३
सोऽब्रवीत्किं वृथैवायम् धृतः कुरुभकस्त्वया 
कस्मादीक्षणिकां पृष्ट्वा गर्भ एव न पातितः ॥ २२.२४
यः स सागरदत्तेन सह संबन्धकः कृतः 
विकृताकृतिनानेन स प्रेतेन निराकृतः ॥ २२.२५
संदिशेद्यदि नामासाव् हं दुहितृवानिति 
तदा किं प्रतिसंदेश्यम् मयाहं पुत्रवानिति ॥ २२.२६
भार्यां चावोचदागच्छेद् दूतो मालवकाद्यदि 
एनं कुरुभकं तस्मै न कश्चित्कथयेदिति ॥ २२.२७
अयं कुरुभकः कस्माद् िति यत्तं पिताब्रवीत् 
व्याहरन्ति स्म तं पौरास्ततः कुरुभकाख्यया ॥ २२.२८
अथातीते क्वचित्काले बुद्धिवर्मा रहः स्थितः 
लेखं सागरदत्तेन प्रस्थापितमवाचयत् ॥ २२.२९
स्वस्ति राजगृहे पूज्यम् बुद्धवर्माणमूर्जितम् 
उज्जयन्याः परिष्वज्य विज्ञापयति सागरः ॥ २२.३०
सख्यास्ते दुहिता जाता श्रेयोलक्षणभूषणा 
रूपेण सदृशी यस्याः प्रमदा न भविष्यति ॥ २२.३१
तवापि यदि भार्यायाः पुत्रो जातः शिवं ततः 
कन्या चेद्वामशीलेन देवेन मुषिता वयम् ॥ २२.३२
निर्निमित्तापि हि प्रीतिर् या न संबन्धबृंहिता 
श्रीरुत्साहसनाथेव प्रयाति स्थिरतामिति ॥ २२.३३
ततः सत्कृत्य तं दूतम् पृच्छद्गृहिणीं वणिक् 
तस्मिन्नेवं गते कार्ये ब्रूहि किं क्रियतामिति ॥ २२.३४
तयोक्तं द्व्यङ्गुलप्रज्ञा जानीयुर्वा स्त्रियः कियत् 
किं तु पृष्टेति वक्ष्यामि पृष्टधृष्टा हि मादृशी ॥ २२.३५
सत्यानृतं वणिक्वृत्तम् परित्याज्यं न वाणिजैः 
सहजं हि त्यजन् वृत्तम् दुर्वृत्त इति निन्द्यते ॥ २२.३६
पुत्रस्तावत्तवोत्पन्नस्तत्र कानृतवादिता 
ये पुनस्तस्य दोषास्तान् मिथ्या भण गुणा इति ॥ २२.३७
आख्यायन्ते हि सर्वार्थाः कृत्रिमैरेव नामभिः 
आहुर्मधुरकं केचित् तं तादृङ्मारकं विषम् ॥ २२.३८
कार्ये हि गुरुणि प्राप्ते मिथ्या सत्यमपीष्यते 
अश्वत्थामा हतो द्रौणिर् ित्यूचे किं न पाण्डवः ॥ २२.३९
धनगर्धपराधीनाः कालहुंकारदारुणे 
क्रीडाकमलिनीं यान्ति त्वद्विधाः क्षारसागरे ॥ २२.४०
सांयात्रिकपतेस्तस्य दुहिता भवतो गृहे 
न विनाम्भोधिसारेण प्रवेष्टा धनराशिना ॥ २२.४१
तस्मान्मा स्मावमन्यध्वम् धन्यैर्दुर्लभां श्रियम् 
कृच्छ्रायासशतप्राप्याम् न कृच्छ्राधिगतामिति ॥ २२.४२
इत्यादिवचनं तस्याः सूक्तमित्यभिनन्द्य सः 
ददौ सागरदत्ताय संदेशं दूतसंनिधौ ॥ २२.४३
वक्तव्यः सुहृदस्माकम् स्माकमपि दारकः 
उत्पन्नस्तादृशो यस्य कथिता कथमाकृतिः ॥ २२.४४
अथ वा ये गुणाः केऽपि तस्य शारीरमानसाः 
स्वयमेवासि तान् दृष्टा किं नस्तैः कथितैरिति ॥ २२.४५
इत्यादि बहु संकीर्णम् सौ संदिश्य सादरम् 
दूतं प्रस्थापयामास सपाथेयप्रदेशनम् ॥ २२.४६
एवमष्टावतिक्रान्ताः समा दूतसमागमैः 
अथ दूतः स्फुटालापो बुद्धवर्माणमुक्तवान् ॥ २२.४७
अहं सागरदत्तेन सकलत्रेण भाषितः 
जामातरमनालोक्य मा स्मागच्छद्भवानिति ॥ २२.४८
तन्मामुज्जयनीं यूयम् यदि गच्छन्तमिच्छथ 
तं मे दारकमाख्यात तदीयांश्च गुणानिति ॥ २२.४९
तेन तु क्षणमुत्प्रेक्ष्य समग्रस्मृतिनोदितम् 
आस्ते मातुलशालेऽसौ ताम्रलिप्त्यां पठन्निति ॥ २२.५०
अनेनापि प्रपञ्चेन चतुष्पञ्च समा ययुः 
अथ त्रिचतुराः प्रापुर् दूताश्चतुरभाषिणः ॥ २२.५१
ते चादृतमनादृत्य बुद्धवर्माणमब्रुवन् 
आह संबन्धिनी यत्त्वाम् सदारं तन्निशाम्यताम् ॥ २२.५२
अमी संवत्सरा यातास्त्रयोदशचतुर्दशाः 
अद्यापि च न पश्यामो वयं जामातुराकृतिम् ॥ २२.५३
दृष्टस्य किल पण्यस्य भवतः क्रयविक्रयौ 
इति लोकप्रवादोऽयम् भवतापि न किं श्रुतः ॥ २२.५४
त्वं यच्चात्थ पठन्नास्ते ताम्रलिप्त्यामसाविति 
इदमप्यतिदुर्बद्धम् सव्याजमिव वाचकम् ॥ २२.५५
येषां कर्म च वृत्तिश्च विहिते पाठपाठने 
तेषामपि परिच्छिन्नः पाठकालः कियानपि ॥ २२.५६
त्वदीयेन तु पुत्रेण त्यक्तसर्वान्यकर्मणा 
पठता सकलं जन्म नेयमित्यसमञ्जसम् ॥ २२.५७
तस्मात्क्रीडामिमां त्यक्त्वा यमहासविभीषणाम् 
अत्र वा ताम्रलिप्त्यां वा दारको दर्श्यतामिति ॥ २२.५८
इति यावदसौ तावत् पूज्यैर्विश्रम्यतामिति 
तानुक्त्वा गृहिणीमूचे बुद्धवर्मा ससंभ्रमः ॥ २२.५९
अनुत्प्रेक्ष्यैव मन्देन दोषमागामिनं मया 
दूराशाग्रस्तचित्तेन प्रमदावचनं कृतम् ॥ २२.६०
त्वत्पुत्रस्य हि ये दोषाः काणदन्तुरतादयः 
कालेनैतावता तेषाम् कतमः प्रक्षयं गतः ॥ २२.६१
वर्धमाणे शरीरे हि निजा दोषाः शरीरिणाम् 
सुतरामुपचीयन्ते शरीरावयवा इव ॥ २२.६२
तस्माद्दर्शय दूतेभ्यः पुत्रं हरगणाकृतिम् 
अथ वा पण्डितेनैवम् ुपायश्चिन्त्यतामिति ॥ २२.६३
तया चोक्तं मयोपायः कीदृशोऽप्यत्र चिन्तितः 
यद्यसौ रोचते तुभ्यम् ततः प्रस्तूयतामिति ॥ २२.६४
उच्यतामिति तेनोक्ता कर्णे किमपि साब्रवीत् 
सोऽपि शोभनमित्युक्त्वा तमुपायं प्रयुक्तवान् ॥ २२.६५
विविक्ते ब्राह्मणं मित्रम् तत्प्रतिग्रहजीविनम् 
प्रियालापशतप्रीतम् याचत सदीनतः ॥ २२.६६
श्वेतकाकप्रसिद्धस्य मम पुत्रस्य ये गुणाः 
आकारश्च प्रकारश्च यादृक्किं तस्य कथ्यते ॥ २२.६७
यच्च सागरदत्तेन मया च परिभाषितम् 
बुद्धं तद्भवतः सर्वम् सहदूतसमागमम् ॥ २२.६८
तेन नस्तेन सौहार्दम् सुहृदा स्थिरतां नय 
अथ वा स्वार्थ एवायम् तव धिङ्मां मुधाकुलम् ॥ २२.६९
य एष भवतः पुत्रो यज्ञगुप्तः सुरूपवान् 
श्रुतिस्मृत्यादितत्त्वज्ञः कलासु च विशारदः ॥ २२.७०
एष सागरदत्तस्य तनयामुपयच्छताम् 
तादृशीमेव चानीय मत्पुत्राय प्रयच्छतु ॥ २२.७१
यच्च रत्नसुवर्णादि लप्स्यते द्रविणं ततः 
तस्यांशस्तव भावीति लज्जते कथयानया ॥ २२.७२
एवमादि स तेनोक्तः सोत्साहं स्वार्थतृष्णया 
अब्रवीत्त्वद्विधेयैः किम् मद्विधैः प्रार्थितैरिति ॥ २२.७३
यज्ञगुप्तमथाहूय संनिधौ बुद्धवर्मणः 
पिता श्रावितवानेतम् वृत्तान्तं पूर्वमन्त्रितम् ॥ २२.७४
तेनोक्तं गुरुवाक्यानि युक्तिमन्तीतराणि वा 
शिशुभिर्न विचार्याणि तस्मादेवं भवत्विति ॥ २२.७५
ततः कतिचिदासित्वा दिवसान् बुद्धवर्मणा 
यज्ञगुप्तः स्वलंकारः संबन्धिभ्यः प्रदर्शितः ॥ २२.७६
अब्रवीच्चायमायातस्ताम्रलिप्त्याः स दारकः 
आकारश्च गुणाश्चास्य दृश्यन्तां यादृशा इति ॥ २२.७७
ततस्तैर्विस्मितैरुक्तम् निन्द्या कुन्दमालिका 
सह बालवसन्तेन यदनेन समेष्यति ॥ २२.७८
गुणानां त्वेतदीयानाम् न्वेषणमनर्थकम् 
दृश्यते निर्गुणानां हि नेदृशाकारधीरता ॥ २२.७९
किं तु नामास्य दुःश्लिष्टम् यं कुरुभकः किल 
न हि कुब्जपलाशाख्या पारिजातस्य युज्यते ॥ २२.८०
अथ वा दुःश्रवं नाम श्रूयते महतामपि 
क्लेदुरित्युच्यते चन्द्रो मातरिश्वेति मारुतः ॥ २२.८१
न चापि गुणवद्वाच्य वाचकं परिभूयते 
आश्रयस्य हि दौर्बल्याद् ाश्रितः परिभूयते ॥ २२.८२
सर्वथा सार्थवाहस्य प्रसूताद्य कुटुम्बिनी 
युवयोरद्य सौहार्दम् गतं कूटस्थनित्यताम् ॥ २२.८३
तस्मादाशुतरं गत्वा त्यक्तनिद्राशनादिकाम् 
वर्धयामो वयं दिष्ट्या सार्थवाहकुटुम्बिनीम् ॥ २२.८४
भवद्भिरपि पुण्याहे वरयात्रा प्रवर्त्यताम् 
न हीदानीं विवाहस्य कश्चिदस्ति विघातकः ॥ २२.८५
इत्युक्त्वा तेषु यातेषु सारवत्प्राभृतेषु सः 
यज्ञगुप्तं वरीकृत्य वरयात्रां व्यसर्जयत् ॥ २२.८६
योऽसौ कुरुभकस्तं च यज्ञगुप्तं चकार सः 
संज्ञया यज्ञगुप्तं तु वरं कुरुभकं वणिक् ॥ २२.८७
कल्पितब्राह्मणाकल्पस्तुलहेमाङ्गुलीयकः 
श्रेष्ठिपुत्रोऽपि जामातुर् ासीत्तत्र वयस्यकः ॥ २२.८८
वरयात्रा चिरात्प्रापद् वन्तिनगरीं ततः 
उत्कान्तिकान्तवृत्तान्ताम् यक्षसेनालकामिव ॥ २२.८९
सिप्रातटे निविष्टं च जन्यावासकमावसत् 
वसन्तोपहृतश्रीक पुरोद्यानमनोहरम् ॥ २२.९०
तृणीकृतमहाकालास्तदहः सकुतूहलाः 
अतृप्तदृष्टयोऽपश्यन् वरं पौरपरंपराः ॥ २२.९१
स चोज्जयनकैर्धूर्तैर् वङ्कवाचकपण्डितैः 
वेणुवीणाप्रवीणैश्च कांचिद्वेलामयापयत् ॥ २२.९२
अथासौ स्यालकेनोक्तः कल्पिताहारभूषिणा 
सज्जं वः पानमन्नं च किमाध्वे भुज्यतामिति ॥ २२.९३
स चानेकासनामेकाम् ालोक्य मनुभूमिकाम् 
केन केनात्र भोक्तव्यम् िति स्यालकमुक्तवान् ॥ २२.९४
तेनोक्तं जातरूपाङ्गम् तुङ्गविद्रुमपादकम् 
यूयं मध्यममध्याध्वम् ासनं पटुवासनम् ॥ २२.९५
ये चैते दत्तवेत्राङ्गे युष्मानुभयतः समे 
एते ज्येष्ठकनिष्ठौ ते स्यालकावधितिष्ठतः ॥ २२.९६
पार्श्वयोरुभयोर्दीर्घा या चासनपरंपरा 
तवास्यामुपवेष्टव्यम् शेषया स्यालमालया ॥ २२.९७
वरस्तु क्षणमव्यूह स्यालमेतदभाषत 
अस्माभिः सह युष्माभिर् न कार्यं पानभोजनम् ॥ २२.९८
गोत्राचारोऽयमस्माकम् तावत्पानं न सेव्यते 
भुज्यते वापरैः सार्धम् यावन्न परिणीयते ॥ २२.९९
परिणीय निवृत्तेन लब्धाज्ञेन सता पितुः 
कार्यमेतन्न वा कार्यम् विनादेशाद्गुरोरिति ॥ २२.१००
एवं नामेत्यनुज्ञातः श्वशुरेण वरः पृथक् 
दुर्मनायितसंबन्धी पूतमाहारमाहरत् ॥ २२.१०१
याते यामे च यामिन्या गर्जद्वादित्रमण्डलः 
गृहं सागरदत्तस्य परिणेतुमगादसौ ॥ २२.१०२
तत्रालम्बितवान् वध्वाः स्फुरच्चामीकरं करम् 
स्मरन् गुरुवचो धीर्यान् निर्विकारकरो वरः ॥ २२.१०३
स चात्राग्निं परिक्रम्य चण्डशूलाकुलः किल 
पाणिभ्यामुदरं धृत्वा मुमोह च पपात च ॥ २२.१०४
प्रशान्तोच्छ्वासनिःश्वासे तस्मिन् संमीलितेक्षणे 
मूकितोद्दामधूर्येण क्रन्दितेन विजृम्भितम् ॥ २२.१०५
श्वश्रूर्जामातरं दृष्ट्वा ताडितोरःशिरास्ततः 
उच्चैर्भर्तृसमावस्थाम् ाक्रोशत्कुन्दमालिकाम् ॥ २२.१०६
हा हतासि विनष्टासि धिक्त्वां प्रच्छन्नराक्षसीम् 
जितप्रद्युम्नरूपोऽयम् पतिरुत्सादितो यया ॥ २२.१०७
त्वमेव न मृता कस्माद् हं वा दुःखभागिनी 
यया त्वं सकलं जन्म द्रष्टव्यामृतया मृता ॥ २२.१०८
कथं जीवति सा या स्त्री बालैव मृतभर्तृका 
दूरान्तरगरिष्ठो हि नारीणां जीवितात्पतिः ॥ २२.१०९
या च माता सुतामिष्टाम् चारुताशीलशालिनीम् 
शक्ता विधविकां द्रष्टुम् ज्येष्ठा कालस्य सा स्वसा ॥ २२.११०
इत्यादि विलपन्त्येव सा च निश्चेष्टनाभवत् 
हृदयोदरसंधिश्च जामातुः स्पन्दितः शनैः ॥ २२.१११
ततः पौरसमूहस्य जामातरि तथाविधे 
हर्षहासाट्टहासानाम् ासीन्नान्तरमम्बरे ॥ २२.११२
शनकैश्च स निःश्वस्य जिह्मस्फुरितपक्ष्मणी 
उदमीलयदाताम्रे लोचने गुरुतारके ॥ २२.११३
ततः सागरदत्तेन कृतस्तादृङ्महोत्सवः 
वृद्धतालब्धपुत्रेण यो नृपेणापि दुष्करः ॥ २२.११४
किमेतदिति पृष्टश्च स वैद्यैः प्रत्युवाच तान् 
आमाशयगतं शूलम् बाधते गुरु मामिति ॥ २२.११५
अथ वासगृहस्थस्य वैद्या जामातुरादृताः 
शूलस्यामनिदानस्य कृतवन्तश्चिकित्सितम् ॥ २२.११६
शूलैरायास्यमानस्य लब्धनिद्रस्य चान्तरे 
तस्य जाग्रद्वधूकस्य कथमप्यगमन्निशा ॥ २२.११७
नागरातिविषामुस्ता क्वथपानावतर्पितः 
अस्नेहाल्पतराहारः सोऽभवत्प्रत्यहः कृशः ॥ २२.११८
स्वयं भेषजपेषादि व्यापृता कुन्दमालिका 
विस्मृतेव वधूलज्जाम् भर्तृमान्द्यभयातुरा ॥ २२.११९
ततः पतिमुपासीनाम् स कुब्जः कुन्दमालिकाम् 
अङ्गेषु भयसन्नाङ्गीम् कुर्वन् केलीं किलास्पृशत् ॥ २२.१२०
अब्रवीच्च विमुञ्चैनम् किराटमपटुं विटम् 
देवतागुरुभिर्दत्तम् कान्तं तोषय मामिति ॥ २२.१२१
अथोत्थाय ततः स्थानाद् भर्तृशय्यातिरस्कृता 
केयं केलिरनार्येति वधूर्भर्तारमब्रवीत् ॥ २२.१२२
स तां सस्मितमाह स्म मा स्म ग्रामेयिका भव 
का हि नागरिकंमन्या हास्यात्नटबटोस्त्रसेत् ॥ २२.१२३
धनिनामीदृशाः क्षुद्राः प्रायो वाचालताफलाः 
न हि मूकं शुकं कश्चिच् चिरं धरति पञ्जरे ॥ २२.१२४
तस्मात्क्रीडनकादस्माद् बद्धभाषमाणकात् 
हसतः स्पृशतश्चाङ्गम् भीरु मा वित्रसीरिति ॥ २२.१२५
तेन सा बोधिताप्येवम् सदाचारकुलोद्भवा 
चण्डाभिर्घटदासीभिस्तं भुक्तं निरभर्त्सयत् ॥ २२.१२६
आसीच्च यज्ञगुप्तस्य यावदेवैष मूढकः 
रहस्यं न भिनत्त्येतत् तावन्न्याय्यमितो गतम् ॥ २२.१२७
तं कदाचिदभाषन्त भिषजो निष्फलक्रियाः 
पानाहारविहारेषु किमिच्छति भवानिति ॥ २२.१२८
ततः क्षामतरालापस्तानवोचच्चिरादसौ 
पितरौ द्रष्टुमिच्छामि प्रियपुत्रौ प्रियाविति ॥ २२.१२९
अथ सागरदत्ताय वैद्यैरेवं निवेदितम् 
एवं वदति जामाता तच्च प्रतिविधीयताम् ॥ २२.१३०
यद्यद्वैद्येन कर्तव्यम् ामाशयचिकित्सितम् 
कृतमप्यकृतं तत्तद् ेतस्मिञ्जातमातुरे ॥ २२.१३१
स्वदेशाय तु यातोऽयम् भवेदपि निरामयः 
जगत्प्रसिद्धिसिद्धं हि सुहृद्दर्शनमौषधम् ॥ २२.१३२
धात्रीप्रधानपरिवारचमूसनाथाम् म्भोधिसारधनहारमहोष्ट्रयूथाम् 
श्यामां निशामिव कृशेन तुषारभासा प्रास्थापयत्सह वरेण वणिक्तनूजाम् ॥ २२.१३३
प्रयाणकैश्च यावद्भिर् गाद्राजगृहं वरः 
श्रेष्ठी च द्विगुणान् प्रीतान् प्राहिणोत्परिचारकान् ॥ २२.१३४
अन्यजामातृवार्त्ताभ्याम् द्वाभ्यां द्वाभ्यां प्रयाणकात् 
निवर्तितव्यं युष्माभिर् िति चासावुवाच तान् ॥ २२.१३५
प्रथमाद्वासकाद्यौ च निवृत्तौ परिचारकौ 
श्रेष्ठिने कथितं ताभ्याम् वरः स्वस्थो मनागिति ॥ २२.१३६
यथा यथा च याति स्म वासकानुत्तरोत्तरान् 
शनकैः शनकैर्मान्द्यम् त्यजत्स तथा तथा ॥ २२.१३७
अन्यात्तु वासकादन्यौ निवृत्तपरिचारकौ 
वरं सागरदत्ताय हृष्टपुष्टाङ्गमाख्यताम् ॥ २२.१३८
अथासाविति हर्षान्धस्त्यक्तपात्रपरीक्षणः 
आचतुर्वेदचण्डालम् विततार निधीनपि ॥ २२.१३९
कृत्रिमस्तु वरः प्रातस्त्यक्तजामातृडम्बरः 
गृहीतब्राह्मणाकल्पः प्रस्थितः पदगः पथि ॥ २२.१४०
वैषेणागन्तुना मुक्तः स रेजे निजया श्रिया 
सेन्द्रचापतडिद्दाम्ना घनेनेव निशाकरः ॥ २२.१४१
वरप्रवहणं तच्च कुन्दमालिकयास्थितम् 
आरुरोह वराकारः प्रीतः कुरुभकः खलः ॥ २२.१४२
तं दृष्ट्वा विकृताकारम् जितशंकरकिंकरम् 
प्रविधूय वधूरङ्गम् लोचने सममीलयत् ॥ २२.१४३
वधूवरमथ द्रष्टुम् सकला सकुतूहला 
निरगात्त्यक्तकर्तव्या जवना जनता पुरात् ॥ २२.१४४
तौ च दुर्बद्धसम्बन्धौ मुक्तालोहगुडाविव 
दृष्ट्वा धुतकरैः पौरैर् धिक्षिप्तः प्रजापतिः ॥ २२.१४५
कामचारेण कामोऽपि तावन्नैव प्रशस्यते 
किं पुनर्यः सदाचारः सर्गहेतुर्भवादृशः ॥ २२.१४६
सर्वथा वामशीलानाम् त्वमेव परमेश्वरः 
येनैतावप्सरःप्रेतौ दुर्योज्यौ योजिताविति ॥ २२.१४७
बुद्धवर्मापि निर्याय सर्वश्रेणिपुरःसरः 
वधूमभ्यनयत्कान्त्या जितराजगृहं गृहम् ॥ २२.१४८
अङ्कस्थवधुकस्तत्र स चावोचत्कुटुम्बिनीम् 
इयमेवास्तु ते पुत्रस्तनया च वधूरिति ॥ २२.१४९
मन्यमानेषु मानेषु वन्दमानेषु बन्दिषु 
नटादिषु च नृत्यत्सु सार्कं तदगमद्दिनम् ॥ २२.१५०
अथ चक्षुर्मनःकान्तम् ावासं कुन्दमालिका 
यज्ञगुप्तवयस्येन कुब्जकेन सहाविशत् ॥ २२.१५१
तत्र शय्यासमीपस्थम् ास्थिता चित्रमासनम् 
वधूर्वरवयस्योऽपि तदनन्तरमुन्नतम् ॥ २२.१५२
चिन्तयन्तस्ततः तत्र सर्वे मोहान्धमानसाः 
अमूलाग्राणि पत्त्राणि लिलिखुर्नमिताननाः ॥ २२.१५३
अस्मिन्नचिन्तयत्कष्टे वृत्तान्ते कुन्दमालिका 
अपि नामैष मां मुक्त्वा ब्राह्मणो न व्रजेदिति ॥ २२.१५४
आसीत्कुरुभकस्यापि विविक्ते रन्तुमिच्छतः 
अपि नामैष निर्यायाद् बहिर्वासगृहादिति ॥ २२.१५५
यज्ञगुप्तस्तयोर्बुद्ध्वा तत्कालोचितमिङ्गितम् 
गमनं चात्मनः श्रेयस्ततो निर्गन्तुमैहत ॥ २२.१५६
सा तमुच्छलितं दृष्ट्वा सविषादमभाषत 
दारानापद्गतान्मुक्त्वा प्रस्थितः क्व भवानिति ॥ २२.१५७
तेनोक्तं यस्य दारास्त्वम् विधात्रा परिकल्पिता 
आपन्नास्मीति मा वोचस्तिष्ठन्ती तस्य संनिधौ ॥ २२.१५८
तत्समालभतामेष त्वदालिङ्गनचुम्बनम् 
वयं तु खरधर्माणो भारमात्रस्य भागिनः ॥ २२.१५९
इत्थमुक्त्वा स चान्याभिः प्रेष्याभिः सह निर्ययौ 
अनिच्छामैच्छदाक्रष्टुम् ग्राम्यः कुरुभकश्च ताम् ॥ २२.१६०
ततस्तारतरारावैः श्रोणीचरणभूषणैः 
व्याहरन्तीव तं विप्रम् निर्जगाम जवेन सा ॥ २२.१६१
मत्तप्रमत्तपौरे च नृत्यद्भृत्यनिरन्तरे 
यज्ञगुप्तस्तया नैव दृष्टस्तत्र गृहाङ्गणे ॥ २२.१६२
एष यात्येष यातीति सादृश्यभ्रान्तिवञ्चिता 
यं कंचिदपि सा यान्तम् न्वयासीत्तदाशया ॥ २२.१६३
रभसेन च निर्याय रथ्यापथमवातरत् 
हिण्डीवादित्रभीता च कुम्भकारकुटीगमात् ॥ २२.१६४
तत्र कापालिकं दृष्ट्वा सुषुप्तं मदमूर्छया 
सुश्लिष्टा हन्त रक्षेयम् ित्यध्यवसितं तया ॥ २२.१६५
अथाभरणमुन्मुच्य महासारं शरीरतः 
अभ्यस्तवणिगाचारा बबन्ध दृढमम्बरे ॥ २२.१६६
खट्वाङ्गादिकमादाय कापालिकपरिच्छदम् 
घूर्णमाना मदाद्ग्रामम् बाह्यं निरगमत्पुरात् ॥ २२.१६७
तत्र च ब्राह्मणी काचित् तया श्वेतशिरोरुहा 
स्वगृहालिन्दकासीना दृष्टा कर्पासकर्त्त्रिका ॥ २२.१६८
एकाकिन्येव सा दैवम् निन्दित्वा करुणस्वना 
धिक्क्षुद्रं बुद्धवर्माणम् िति सक्रोधमब्रवीत् ॥ २२.१६९
तामपृच्छदसावार्ये निर्व्याजगुणशालिनः 
साधोः किं दुष्कृतं तस्य निन्द्यते यदसाविति ॥ २२.१७०
तयोक्तमतिमुग्धो वा धूर्तो वा भगवन्नसि 
तदीयं दुष्कृतं येन प्रकाशमपि न श्रुतम् ॥ २२.१७१
अथ वा श्रोष्यति भवान् न्यतस्तत्सुदुःश्रवम् 
मादृशी तु न शक्तैव वक्तुं प्रकृतिकातरा ॥ २२.१७२
यावच्चेदमसावाह तावदुच्चैस्तरां पुरे 
डिण्डिमध्वनिसंभिन्ना परिबभ्राम घोषणा ॥ २२.१७३
अहो राजसमादेशो यो वधूं बुद्धवर्मणः 
नागरः कश्चिदाचष्टे स दारिद्र्येण मुच्यते ॥ २२.१७४
यः पुनः स्वगृहे मोहात् प्रच्छादयति तं नृपः 
पाटयत्यधनं कृत्वा दारुणैः क्रकचैरिति ॥ २२.१७५
अथेदं ब्राह्मणी श्रुत्वा नेत्राम्बुप्लावितानना 
परितोषपराधीना जहास च रुरोद च ॥ २२.१७६
अब्रवीच्च किमाश्चर्यम् यदुज्जयनिको जनः 
नातिसंधीयते धूर्तैर् मूलदेवसमैरिति ॥ २२.१७७
साधु साधु महाप्राज्ञे सुजाते कुन्दमालिके 
यया सकुब्जकः पापो बुद्धवर्मातिसंधितः ॥ २२.१७८
यथा राजगृहं पुत्रि त्वयेदं सुखमासितम् 
यज्ञगुप्तेन संगम्य त्वयापि स्थीयतां तथा ॥ २२.१७९
इत्यादि ब्रुवतीं श्रुत्वा चिन्तयामास तामसौ 
निष्कारणजनन्येषा गोपायिष्यति मामिति ॥ २२.१८०
शनैश्चाकथयत्तस्यै वृत्तं वृत्तान्तमात्मनः 
गाढमालिङ्ग्य सा चैनाम् प्रीता प्रावेशयद्गृहम् ॥ २२.१८१
अवतार्य च तत्रास्यास्तां कापालिकतण्डिकाम् 
तद्भारपरिखिन्नानि गात्राणि पर्यवाहयत् ॥ २२.१८२
अभ्यज्य स्नपयित्वा च सुखोष्णैः सलिलैरसौ 
स्थूलचेलदलास्तीर्णे शयने समवेशयत् ॥ २२.१८३
परिधाय च तामेव बीभत्सामस्थिशृङ्खलाम् 
भ्राम्यत्संभ्रान्तपौरं तत् सा प्रातः प्राविशत्पुरम् ॥ २२.१८४
किंनिमित्तमयं लोकः संचरत्याकुलाकुलः 
इति पृष्टवती कंचिद् सौ पुरनिवासिनम् ॥ २२.१८५
तेनोक्तमिह च स्थाने श्रेष्ठिनो बुद्धवर्मणः 
पुत्रः कुरुभको नाम स्वनामविकृताकृतिः ॥ २२.१८६
तस्मै चान्येन षण्ढेन परिणीय द्विजन्मना 
शैलूषेणेव लुब्धेन स्वभार्या प्रतिपादिता ॥ २२.१८७
सा तं कुरुभकं त्यक्त्वा मार्गयन्ती च तं द्विजम् 
प्रदोषे क्वाप्यपक्रान्ता लोकस्तेनायमाकुलः ॥ २२.१८८
ततस्ततस्तया श्रुत्वा सान्तःस्मितमुदाहृतम् 
भद्र षण्ढस्य तस्याशु गृहं नयत मामिति ॥ २२.१८९
ततस्तन्मधुरालाप रक्तपौरपुरःसरा 
यज्ञगुप्तगृहं प्रापद् ब्रह्मनिर्घोषभूषणम् ॥ २२.१९०
तत्र चाग्निगृहद्वारि व्याख्यानकरणाकुलम् 
सान्तेवासिनमासीनम् यज्ञगुप्तं ददर्श सा ॥ २२.१९१
ततो निधाय खट्वाङ्गम् रचितस्वस्तिकासना 
कोऽयं व्याख्यायते ग्रन्थ ित्यपृच्छत्समत्सरा ॥ २२.१९२
सोऽब्रवीद्भगवन्नेषा मानवी धर्मसंहिता 
एतस्यां चातुराश्रम्यम् चातुर्वर्ण्यं च वर्ण्यते ॥ २२.१९३
तयोक्तं किमलीकेन न हीयं धर्मसंहिता 
लोकायतमिदं मन्ये निर्मर्यादजनप्रियम् ॥ २२.१९४
क्व धर्मसंहिता क्वेदम् धर्मचरितं तव 
न हि वैद्यः स्वशास्त्रज्ञः कुष्ठी मांसं निषेवते ॥ २२.१९५
व्याचख्यानेन विप्रेण मानवीं धर्मसंहिताम् 
व्यतिक्रान्तसवर्णेन परिणीता वरा त्वया ॥ २२.१९६
सा चाखण्डशरीरेण सुरूपेण कलाविदा 
यूना च काणकुण्ठाय मत्कुणाय किलार्पिता ॥ २२.१९७
तन्माहेश्वर पृच्छामि किमर्थमिदमीदृशम् 
त्वया कृतमकर्तव्यम् युक्तं चेत्कथ्यतामिति ॥ २२.१९८
सोऽब्रवीद्भगवन् युक्तम् युक्तं वा भवत्विदम् 
विधेयैरविकार्यार्थाद् गुरुवाक्यादनुष्ठितम् ॥ २२.१९९
तथा हि जामदग्न्येन दुर्लङ्घ्याद्वचनात्पितुः 
मातुः कृत्तं शिरस्तत्र किमाह भगवानिति ॥ २२.२००
तयोक्तं दिव्यवृत्तान्ता नादिव्यस्य निदर्शनम् 
न हि रुद्रेण पीतेति पिबन्ति ब्राह्मणाः सुराम् ॥ २२.२०१
न च प्राज्ञेन कर्तव्यम् सर्वमेव गुरोर्वचः 
गुरुः किं नाम न ब्रूयाद् दुःखक्रोधादिबाधितः ॥ २२.२०२
तीव्रशूलातुरशिराः पुत्रं ब्रूयात्पिता यदि 
शिरो मे छिन्द्धि पुत्रेति किं कार्यं तेन तत्तथा ॥ २२.२०३
यच्च मातुः शिरः कृत्तम् रामेण वचनात्पितुः 
तत्तस्यैव प्रभावेन सद्यः संघटितं पुनः ॥ २२.२०४
त्वया तु गुरुवाक्येन कृताकर्तव्यकर्मणा 
दिव्यप्रभावहीनेन तत्कथं कार्यमन्यथा ॥ २२.२०५
इदानीमपि तामेव भवान् विनेष्यति प्रियाम् 
गुरुवाक्यं कृतं पूर्वम् यद्गतं गतमेव तत् ॥ २२.२०६
तस्यामित्युक्तवाक्यायाम् सावासीन्निरुत्तरः 
वादिवाच्ये हि निर्दोषे किं वाच्यं प्रतिवादिनः ॥ २२.२०७
एवं च चिरमासित्वा नभोमध्यगते रवौ 
भिक्षावेलापदेशेन तमामन्त्योच्चचाल सा ॥ २२.२०८
तेन चोक्ता स्वमेवेदम् ृद्धिमच्च गृहं तव 
तेनात्रैव सदाहारम् करोतु भगवानिति ॥ २२.२०९
ततस्तया विहस्योक्तम् नास्तिकस्य भवादृशः 
असंभोज्यमभोज्यत्वाद् न्नं कापालिकैरपि ॥ २२.२१०
कृत्वापि तु महत्पापम् पश्चात्तापं करोति यः 
पुनःसंवरणं चासौ याति भोज्यान्नतामिति ॥ २२.२११
एवमादि तमुक्त्वासौ गत्वा च ब्राह्मणीगृहम् 
अपनीय च तं वेषम् ाचरन्मज्जनादिकम् ॥ २२.२१२
तं च कापालिकं कल्पम् सायमादाय सा पुनः 
यज्ञगुप्तगृहं गत्वा दिनशे.अमयापयत् ॥ २२.२१३
अन्नकालं च रात्रिं च नयन्ती ब्राह्मणीगृहे 
शेषं च यज्ञगुप्तस्य सानयद्दिवसान् बहून् ॥ २२.२१४
कदाचिच्चाभवत्तस्यास्तृष्णावशगचेतसा 
अकार्यमिदमेतेन कृतं कर्म द्विजन्मना ॥ २२.२१५
तेन शक्यो मयानेतुम् यं दर्शिततृष्णया 
कार्ये हि सुलभोपाये न मुह्यन्ति सुमेधसः ॥ २२.२१६
अथ मुक्तालतामेकाम् रुणां तरलांशुभिः 
असौ विक्रापयामास तया ब्राह्मणवृद्धया ॥ २२.२१७
हेमरूप्यं च तन्मूल्यम् ाहतानाहतं शुचि 
ताम्रकुम्भयुगन्यस्तम् सीमान्ते निहितं तया ॥ २२.२१८
अथ धातुक्रियावाद निधिवादाश्रयैरसौ 
आलापैश्चिरमासित्वा यज्ञगुप्तमभाषत ॥ २२.२१९
एकरात्रं वसेद्ग्रामे पञ्चरात्रं मुनिः पुरे 
इति प्रव्रजिताचारम् ेतं वेद भवानिति ॥ २२.२२०
एतावन्तमहं कालम् वत्स राजगृहे स्थितः 
त्यक्तप्रव्रजिताचारस्तदभवत्प्रीतिवञ्चितः ॥ २२.२२१
गृहिणोऽपि हि सीदन्ति स्नेहशृङ्खलयन्त्रिताः 
विरक्ताः स्वशरीरेऽपि निःसङ्गाः किं मुमुक्षवः ॥ २२.२२२
तेन वाराणसीं गन्तुम् हमिच्छामि संप्रति 
तीर्थदर्शनतन्त्रा हि सोमसिद्धान्तवादिनः ॥ २२.२२३
अन्यच्चाहं विजानामि दारिद्र्यव्याधिवैद्यकम् 
महाकालमतं नाम निधानोत्पाटनागमम् ॥ २२.२२४
मया च ध्यानखिन्नेन वनान्ते परिसर्पता 
उज्ज्वलैर्लक्षितश्चिह्नैः केनापि निहितो निधिः ॥ २२.२२५
यदि चास्ति मयि प्रीतिस्ततः स्वीक्रियतामसौ 
सफलाः खलु संपर्काः साधुभिस्त्वादृशैरिति ॥ २२.२२६
यज्ञगुप्तस्तमुत्खाय निधिं तत्सहितस्ततः 
सधीराप्ततरच्छात्त्रः प्रच्छन्नं गृहमानयत् ॥ २२.२२७
तत्र पित्रे निधानं तत् प्रीतः कथितवानसौ 
महाकालमतज्ञात्वम् तस्य कापालिकस्य च ॥ २२.२२८
तमुवाच पिता पुत्रम् त्यक्त्वा वेदाननर्थकान् 
महाभिक्स्.ओर्महाज्ञानम् महाकालमतं पठ ॥ २२.२२९
दिव्यं चक्षुरिदं तात महाकालमतं मतम् 
निधिगर्भां नरो येन छिद्रां पश्यति मेदिनीम् ॥ २२.२३०
महापाशुपतस्तस्मान् महाकाल इव त्वया 
महाकालमतस्यार्थे यत्नादाराध्यतामिति ॥ २२.२३१
इति प्रोत्साहितस्तेन महाकालमतार्थिना 
यज्ञगुप्तो ब्रवीति स्म प्रस्थितां कुन्दमालिकाम् ॥ २२.२३२
अहमप्यनुगच्छामि भवन्तं तीर्थमस्थिरम् 
दृष्टादृष्टमहाश्रेयः कारणं मादृशामिति ॥ २२.२३३
तया तु वार्यमाणोऽपि वाचा मन्दप्रयत्नया 
महाकालमतप्रेप्सुर् सौ नैव निवृत्तवान् ॥ २२.२३४
अथ वाराणसीं गत्वा यज्ञगुप्ताय सा ददौ 
रत्नं नातिमहामूल्यम् िति चैनमभाषत ॥ २२.२३५
अस्य रत्नस्य मूल्येन यथासुखमिहास्यताम् 
न तु तारुण्यमूढेन संभाष्या गणिका त्वया ॥ २२.२३६
त्वादृङ्नवदशप्रायः श्रोत्रियः सकुतूहलः 
वेश्यावश्यः स्वदाराणाम् यात्यवश्यमवश्यताम् ॥ २२.२३७
गणिकाडाकिनीभिश्च पीतसर्वाङ्गलोहितः 
यज्जीवति तदाश्चर्यम् क्व धर्मः क्व यशःसुखे ॥ २२.२३८
इत्यादिमादेशमसौ तदीयम् तथेत्यनुज्ञाय तथा चकार 
आराध्यवाक्यानि हि भूतिकामाः सेवाविधिज्ञा न विकल्पयन्ति ॥ २२.२३९
चतुरः पञ्च वा मासान् वाराणस्यां विहृत्य तौ 
नैमिषं जग्मतुस्तस्माद् गङ्गाद्वारं ततः कुरून् ॥ २२.२४०
कुरुभ्यः पुष्करं तत्र गमयित्वा घनागमम् 
कार्त्तिकान्ते महापुण्यम् दृष्टवन्तौ महालयम् ॥ २२.२४१
यज्ञगुप्तमथावोचद् ेकदा कुन्दमालिका 
बहुद्रविणमुत्पाद्य ददामि भवते निधिम् ॥ २२.२४२
तमादाय गृहान् गच्छ दृष्टादृष्टार्थसाधनम् 
त्रिवर्गेण हि युज्यन्ते गृहस्था गृहमेधिनः ॥ २२.२४३
अश्रुतश्रुतयो मूढा रण्डा निर्वसवोऽपि वा 
भवन्ति खलु धर्मार्थम् तीर्थयात्रापरायणाः ॥ २२.२४४
अहमप्यधुना गच्छाम्य् वन्तिनगरीं प्रति 
सा हि कापालिकालीना गणिकानामिवाकरः ॥ २२.२४५
महापाशुपतास्तत्र निशातशितपट्टिशाः 
यात्रायां किल युध्यन्ते युद्धमात्रप्रयोजनाः ॥ २२.२४६
तत्र कापालिकः कश्चिन् निहन्यादपि मां बली 
काकतालीयमोक्षा हि शस्त्रपञ्जरचारिणः ॥ २२.२४७
उज्जयन्यां च यत्पापम् दुष्कृतं कृतवानसि 
स्वर्गवद्ब्रह्मघातेन तेन सा दुर्गमा त्वया ॥ २२.२४८
तेनायासफलं तत्र विशङ्के गमनं तव 
प्रावृत्य च ततः पश्य सनिधिः पितराविति ॥ २२.२४९
आसीच्चास्य प्रसन्नौ मे पादावस्य महात्मनः 
हन्त संप्रति संप्राप्तम् महाकालमतं मया ॥ २२.२५०
लोको हि प्राणसंदेहे प्राणधारणकारणम् 
सर्वमप्युज्झति स्फीतम् किमु ग्रन्थमनर्थकम् ॥ २२.२५१
चिरमाराधितश्चायम् निरपेक्षः स्वजीविते 
महाकालमतं तन्मे कथं नाम न दास्यति ॥ २२.२५२
यं च दोषमहं तत्र कृतवान् गुरुशासनात् 
तस्य प्रच्छादनोपायो यत्किंचिदिव तुच्छकः ॥ २२.२५३
मां देवकुलकोणेषु लीनं कालपटच्चरम् 
परुषाकुलकेशं च न कश्चिल्लक्षयैष्यति ॥ २२.२५४
युक्तमित्यादि निर्धार्य सोऽब्रवीत्कुन्दमालिकाम् 
किं चान्तेवासिनां युक्तम् मोक्तुमाचार्यमापदि ॥ २२.२५५
या गतिर्भवतः सैव ममापि सहचारिणः 
न हि गच्छति पूर्णेन्दौ कलङ्कोऽस्य न गच्छति ॥ २२.२५६
इत्यादि वदतो वल्गु जातसंमदमानसा 
अनुज्ञातवती तस्य गमनं कुन्दमालिका ॥ २२.२५७
अथावन्तिपुरीं गत्वा यज्ञगुप्तमुवाच सा 
इह भद्रवटे भद्र विनयस्व पथिश्रमम् ॥ २२.२५८
आगच्छामि निधिं दृष्ट्वा निहितं केनचित्क्वचित् 
यावत्तावत्त्वयोत्कण्ठा न कार्या मामपश्यता ॥ २२.२५९
उज्जयन्यां निधानानि दुर्लभानि यतस्ततः 
आशङ्के चिरमात्मानम् परिभ्रान्तमितस्ततः ॥ २२.२६०
आयुष्मन्तः प्रजावन्तो पितृवन्तोऽपि वा समाः 
न ह्यौज्जयनकाः पौराः स्थिरान्निदधते निधीन् ॥ २२.२६१
एवमादि तमुक्त्वासौ गत्वा सिप्रासरित्तटम् 
मुक्त्वा कापालिकाकल्पम् मलामकरोत्तनुम् ॥ २२.२६२
कुन्दशुभ्रपरीधाना शङ्खस्फटिकमण्डना 
शरद्द्यौरिव साभासीज् ज्योत्स्नाताराकुलाकुला ॥ २२.२६३
भिन्नवर्णां च भिन्दन्ती स्तनाभ्यां कण्ठकण्ठिकाम् 
जालशिक्यस्थितालाबूः सा प्रतस्थे सपिण्डिका ॥ २२.२६४
ततः कापालिका मत्ताः पिबन्तो बद्धमण्डलाः 
व्याहरन्ति स्म तामुच्चैः कुञ्चिताङ्गुलिपाणयः ॥ २२.२६५
एह्येहि तरलापाङ्गि यस्ते कापालिकः प्रियः 
तेन सार्धं यथाश्रद्धम् पानमासेव्यतामिति ॥ २२.२६६
ततस्तत्रापि सा तेभ्यः प्रकृत्या प्रतिभावती 
तानतिद्रुतया गत्या जगाम च जगाद च ॥ २२.२६७
पश्यन्तीं च रमणीयाम् स्पृश्यमानां च भीषणाम् 
अलं भगवतां दृष्ट्वा मां दृष्टिविषकन्यकाम् ॥ २२.२६८
पतिर्मम हि गन्धर्वः क्रूरताजितराक्षसः 
ईर्ष्यावानप्रमत्तश्च सदा रक्षति मामसौ ॥ २२.२६९
तेन मामभियुञ्जाना कन्दर्पशरताडिता 
यमेनेव क्षयं नीता कोटिर्युष्मादृशामिति ॥ २२.२७०
ततः कापालिकैरुक्तम् ुक्तं यदनया श्रिया 
तन्न केवलमेतस्याम् धिकं चोपपद्यते ॥ २२.२७१
त्रैलोक्येऽनिद्रताहेतोर् स्याः कान्ताकृतेः कृते 
आश्चर्यं यन्न युध्यन्ते ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः ॥ २२.२७२
तस्माद्गन्धर्वमन्यं वा कंचित्त्रैलोक्यसुन्दरम् 
अनुगृह्णातु सस्नेहैर् ियमालोकितैरिति ॥ २२.२७३
ततः सा परिकर्षन्ती सपाषण्डिगणा पुरीम् 
आशीःकलकलोन्नीतम् गच्छद्भवनं पितुः ॥ २२.२७४
हृष्टार्थे वर्गसंबाधम् सप्तकक्षं प्रविश्य तत् 
मातुर्वासगृहद्वारि भिक्षां देहीति चाब्रवीत् ॥ २२.२७५
गृहाद्गृहीतभिक्षा च निर्याय परिचारिका 
आशिरश्चरणाङ्गुष्ठम् पश्यत्कुन्दमालिकाम् ॥ २२.२७६
चिराच्च प्रत्यभिज्ञाय घ्नती सहृदयं शिरः 
प्रविश्य कथयामास स्वामिन्यै शनकैरसौ ॥ २२.२७७
उत्सन्नासि विनष्टासि यस्यास्ते धरणीधृता 
शिरीषामालिकालोला दुहिता कुन्दमालिका ॥ २२.२७८
सा हि कापालिकाकल्प कलङ्कां दधती तनुम् 
इयं तिष्ठति ते द्वारि स्वयं वा दृश्यतामिति ॥ २२.२७९
इदमाकर्ण्य निष्क्रान्ता सा तां दृष्ट्वा तथाविधाम् 
वाच्यतामनपेक्ष्यैव स्नेहादेतच्चचार सा ॥ २२.२८०
बिभेद लवशः पिच्छम् कपालं च कपालशः 
चिच्छेद गुडिकां शश्वत् शङ्खस्फतिकमण्डनम् ॥ २२.२८१
पाटयित्वा च तां तस्यास्तन्तुशः कण्ठकण्ठिकाम् 
मङ्गलस्नानशुद्धान्ताम् शुद्धान्तमनयत्ततः ॥ २२.२८२
तत्रैनामब्रवीन्माता मातर्विश्रब्धमुच्यताम् 
किमेतदेवमेवेति सा ततस्तामभाषत ॥ २२.२८३
अकस्माद्भ्रान्तिरम्बायाः कथं तव सुता सती 
असतीभिरपि क्षिप्तम् चरेत्कापालिकव्रतम् ॥ २२.२८४
आस्तां तावत्कथा चेयम् तातपादानिहाह्वय 
अस्ति मे गुरु कर्तव्यम् साध्यते तच्च तैरिति ॥ २२.२८५
अथ सागरदत्तस्ताम् ालोक्य व्याहृतागतः 
किं किमेतत्कथं चेति शशङ्के विषसाद च ॥ २२.२८६
तं च दृष्ट्वा तथाभूतम् त्रस्ता कुन्दमालिका 
आश्वासयितुमालिङ्ग्य ववन्दे विजहास च ॥ २२.२८७
अब्रवीच्चैनमाश्वस्तम् ास्ते भद्रवटाश्रमे 
जामाता तव स स्यालैस्तस्मादानाय्यतामिति ॥ २२.२८८
तदादिष्टैश्च संरब्धैर् गृहीतः स्यालकैरसौ 
लब्धोऽसि पुत्रचौरेति मृषा परुषभाषिभिः ॥ २२.२८९
किं तिष्ठसि शठोत्तिष्ठ प्रतिष्ठ स्वपुरं प्रति 
त्वामाहूयति राजेति सस्मिताश्चैनमब्रुवन् ॥ २२.२९०
ततस्तान् प्रत्यभिज्ञाय संभाव्य वधबन्धने 
मानस्तोकमृचं जप्त्वा शिखाबन्धं चकार सः ॥ २२.२९१
ससान्त्वं चाब्रवीदङ्ग क्षणमेतदुदीक्ष्यताम् 
मम कापालिको मित्रम् यावदायात्यसाविति ॥ २२.२९२
स तैस्तारं विहस्योक्तस्त्वं यन्मित्रमुदीक्षसे 
स गतः प्रथमं तत्र तेनैव ग्राहितो भवान् ॥ २२.२९३
निष्प्रयोजनसौहार्दा वचःसदृचेतसः 
सुहृदोऽपि विरज्यन्ते खलानां त्वादृशामिति ॥ २२.२९४
तं विषण्णं प्रहृष्टास्ते मूकं बहुपटुस्वनाः 
गृहीत्वा गृहमाजग्मुः प्रीतबन्धुजनावृतम् ॥ २२.२९५
तत्र सागरदत्तेन प्रीतिकण्टकितत्वचा 
परिष्वक्तस्य जामातुः सप्राणमभवद्वपुः ॥ २२.२९६
कृतार्घादिसपर्यश्च स निवर्तितभोजनः 
अध्यशेत महाशय्याम् रम्यमण्डपसंस्तृताम् ॥ २२.२९७
तत्रास्य श्वशुरौ स्यालाः स्यालभार्याश्च सात्मजाः 
आप्ताश्च श्रेष्ठिनः पौराः परितः समुपाविशन् ॥ २२.२९८
साथागच्छद्वणिक्कन्या मधुराभरणक्वणा 
वाचालकलहंसेव निष्कलङ्काम्बरा शरत् ॥ २२.२९९
गुरवः सत्कृता मूर्ध्ना वाचा सवयसस्तया 
यज्ञगुप्तः पुनर्दृष्ट्या सरागाञ्जनगर्भया ॥ २२.३००
अध्यास्य च पुरः पित्रोर् सौ वामनमासनम् 
विवाहादियथावृत्तम् ात्मवृत्तं न्यवेदयत् ॥ २२.३०१
आसीच्च यज्ञगुप्तस्य धिग्धिङ्मे विफलाः कलाः 
द्व्यङ्गुलप्रज्ञया यो हं वञ्चितः कुलकन्यया ॥ २२.३०२
अथ वा द्व्यङ्गुलप्रज्ञाः पुरुषा एव मादृशाः 
कुशाग्रीयधियो योषा यासां कर्मेसमीदृशम् ॥ २२.३०३
किमतः परमाश्चर्यम् यन्नागरिकयानया 
तिष्ठतां गतिसंस्थाने स्वरोऽपि परिवर्तितः ॥ २२.३०४
विराटनगरे पार्थैः कथं मूढात्मभिः स्थितम् 
इति ये विचिकित्सेयुस्तेषामेषा निदर्शनम् ॥ २२.३०५
सर्वथा गुरुवाक्येन यन्मया चरितं महत् 
तस्मादस्म्यनयैवाद्य मोचितः पातकादिति ॥ २२.३०६
वृत्तान्तं चैतदाकर्ण्य प्रहृष्टेन महीभृता 
सहजामातृकानीता स्वगृहं कुन्दमालिका ॥ २२.३०७
तस्मिन् बहुमहाग्रामम् दानं बहुसुवर्णकम् 
स दत्त्वा यज्ञगुप्ताय सस्मितस्तामभाषत ॥ २२.३०८
यथा द्विजातिकर्मभ्यो न हीयते पतिस्तव 
त्वया धीरतया पुत्रि तथा संपाद्यतामिति ॥ २२.३०९
तयातिधैर्याङ्कुशवारितेर्ष्यया द्विजातिकन्यां परिणायितः पतिः 
न हि क्षितीशानविलङ्घ्यशासनान् विलङ्घयन्ति प्रियजीवितश्रियः ॥ २२.३१०
द्विजातिकन्यां रतिपुत्रकाम्यया सुखाय शुद्धाय च कुन्दमालिकाम् 
निषेवमानः सुकृतं च संततम् निनाय विप्रः सफलं समाशतम् ॥ २२.३११
पौगण्डाय वितीर्णयापि विधिना यस्माद्वणिक्कन्यया चित्रोपायपरंपराचतुरया प्राप्तः पतिर्वाञ्छितः 
संतोषक्षतसत्त्वसत्त्वदयितः संसेवितः कातरैस्तस्मात्पौरुषमारुतेन बलिना दैवाद्रिरुन्मूलितः ॥ २२.३१२
इत्याख्याय कथितौ च मिथः प्रव्रजितौ गतौ 
द्रुतप्रवहणारूढो गोमुखश्च परागतः ॥ २३.१
मामवोचत्स वन्दित्वा प्रीतिदासः पुनर्वसुः 
सर्वनागरकश्रेणि ग्रामणीर्दृश्यतामिति ॥ २३.२
अथ प्रणतमद्राक्षम् नुल्बणविभूषणम् 
युवानमपि वैनीत्याल् लज्जितस्थविरं नरम् ॥ २३.३
गोमुखाख्यातमाहात्म्यम् तं चालिङ्गितवानहम् 
संभावितगुणाः सद्भिर् र्हन्त्येव च सत्क्रियाम् ॥ २३.४
अथ यानं समारुह्य तत्पुनर्वसुवाहकम् 
सांयात्रिक इवाम्भोधिम् तदावासमवातरम् ॥ २३.५
सेविताहारपर्यन्त शरीरस्थितिसाधनः 
दिनशेषं नयामि स्म गीतिश्रुतिविनोदनः ॥ २३.६
ततः सुप्तजने काले पृष्टवानस्मि गोमुखम् 
कथमेष त्वया प्राप्तः सुहृदित्यथ सोऽब्रवीत् ॥ २३.७
श्रूयतामस्त्यहं युष्मान् वन्दित्वा पुनरागतः 
न च कंचन पश्यामि योग्यमाश्रयदायिनम् ॥ २३.८
ततश्चिन्तितवानस्मि धनविद्यादिदायिनाम् 
संभवः सर्वसाधूनाम् नास्ति राजकुलादृते ॥ २३.९
योगक्षेमप्रयुक्ता हि प्रायः सज्जनसंसदः 
राजद्वारं विगाहन्ते समुद्रमिव सिन्धवः ॥ २३.१०
राजद्वारं ततो गत्वा याचिष्ये कंचिदाश्रयम् 
राजद्वारं हि कार्याणाम् द्वारमुक्तं बुधैरिति ॥ २३.११
निग्रहानुग्रहप्राप्त लोककोलाहलाकुलम् 
तद्गत्वा स्मृतवानस्मि प्रेताधिपधनाधिपौ ॥ २३.१२
महामनुष्यचरितः पुरुषोऽयं विभाव्यते 
आश्रयप्रार्थना तस्मान् नास्मिन् संपद्यते मृषा ॥ २३.१३
अयमन्यः सुवेषोऽपि कीनाशविरसाकृतिः 
तेन संभाव्यते नास्मात् प्रार्थनाफलमण्वपि ॥ २३.१४
पुरुषं पुरुषं तत्र चिरमित्थं विचारयन् 
अभ्यन्तरात्प्रतीहारम् दृष्टवानस्मि निर्गतम् ॥ २३.१५
स्वस्तिकारनमस्कार ज्योत्कारान् स च कार्यिणाम् 
प्रतिमानितवान् सर्वान् सकृन्नमितमस्तकः ॥ २३.१६
अथ विज्ञापनामात्रम् पश्यद्भिः कार्यसाधनम् 
कार्यिभिर्युगपत्तत्र कार्यविज्ञापना कृता ॥ २३.१७
तेभ्यस्तेनापि सामान्यम् ेकमेवोत्तरं कृतम् 
भवतः सुमुखो राजा मा त्वरिष्ट भवानिति ॥ २३.१८
स प्रतीहारवेषं च वारबाणादिमङ्गतः 
अवतार्य समीपस्थे न्यस्तवान् परिचारके ॥ २३.१९
तं च दृष्ट्वा समाप्तैव समाश्रयगवेषणा 
न हि दृष्टसुवर्णाद्रिः ताम्रं धमति वातिकः ॥ २३.२०
स्वस्तिकृत्वा ततस्तस्मै स्वगृहान् प्रतिगच्छते 
मां मुहुः पश्यता प्रीत्या तेनैव सहितोऽगमम् ॥ २३.२१
गृहे च कृतसत्कारम् सौ मामनुयुक्तवान् 
आगच्छति कुतः किं वा मदिच्छति भवानिति ॥ २३.२२
मयोक्तं भ्रातरावावाम् द्विजौ द्वावागमार्थिनौ 
विद्यास्थानमिदं श्रुत्वा वन्तिदेशात्समागतौ ॥ २३.२३
इह वासितुमिच्छावो युष्मत्कृतपरिग्रहौ 
बलवत्तरगुप्तो हि कृशोऽपि बलवानिति ॥ २३.२४
तेनोक्तं त्वादृशामेतद् गुणग्रहणकाङ्क्षिणाम् 
अग्राम्यालापरूपाणाम् स्वगृहं भवतामिति ॥ २३.२५
मुहूर्तं तत्र चासीनः श्रुतवानहमुत्थितम् 
क्षुभिताम्भोधिकल्लोल कोलाहलमिव क्षणम् ॥ २३.२६
मां तदाकर्णनोत्कर्णम् सौ सस्मितमुक्तवान् 
किं त्वमेतन्न वेत्थेति न वेदेति मयोदितम् ॥ २३.२७
अयं पुनर्वसुर्नाम दाता वाणिजदारकः 
वृतः कितवसंघेन दीव्यति द्यूतमण्डपे ॥ २३.२८
यदा विजयते द्यूते स सर्वं द्रविणं तदा 
वितरत्यर्थिवर्गाय तस्यैष तुमुलो ध्वनिः ॥ २३.२९
जीयमाने पुनस्तस्मिञ् जानुमूर्धस्थमस्तकाः 
विषादमुषितालापा ध्यायन्ति शिवमर्थिनः ॥ २३.३०
यदि कौतूहलं तत्र ततोऽसौ दृश्यतामिति 
प्रतीहारेण कथिते ततश्चिन्तितवानहम् ॥ २३.३१
नीतिविद्यावयोवृद्धैर् मात्यैः किं प्रयोजनम् 
येषां यन्त्रितवाक्कायैर् ग्रतो दुःखमास्यते ॥ २३.३२
यः समानवयःशीलो मुक्तहस्तः सकिंचन 
व्यसनी च स्वतन्त्रश्च सोऽस्माकमधुना सुहृत् ॥ २३.३३
तस्माद्द्यूतसभामेव यामि द्रष्टुं पुनर्वसुम् 
निर्धार्येति तमामन्त्र्य द्यूतकारसभामगाम् ॥ २३.३४
साकीर्णा देवनव्यग्रैः सभा कितवचन्द्रकैः 
सरसीवामिषास्वाद गृद्धैर्बककदम्बकैः ॥ २३.३५
तत्रान्यतमयोरक्षान् दीव्यतोरक्षधूर्तयोः 
अक्षः कोणेन पतितः संदिग्धपदपञ्चकः ॥ २३.३६
पञ्चकोऽयं पदं नेदम् पदमेतन्न पञ्चकः 
इति जाता तयोः स्पर्धा परस्परजयैषिणोः ॥ २३.३७
तयोरेकतरेणोक्तम् मध्यस्थः पृच्छ्यतामिति 
प्रत्युक्तमितरेणापि यथेच्छसि तथास्त्विति ॥ २३.३८
अथैकः पुरुषः प्रांशुः पृष्टस्ताभ्यामनागरः 
कतरत्पश्यसि स्पष्टम् पदपञ्चकयोरिति ॥ २३.३९
तत्र चान्यतमेनोच्चैर् ुक्तमुत्क्षिप्तपाणिना 
दीर्घत्वादेष निर्बुद्धिर् तोऽन्यः पृच्छ्यतामिति ॥ २३.४०
ततः पृष्टोऽपरो ह्रस्वः सोऽपि तेन निवारितः 
नेदृशाः प्रश्नमर्हन्ति बहुदोषा हि खट्वकाः ॥ २३.४१
अथ मां दृष्टवन्तौ तौ पृष्टवन्तौ च सादरम् 
साधो यदि न दोषोऽस्ति ततो नौ छिन्द्धि संशयम् ॥ २३.४२
त्वं न दीर्घो न च ह्रस्वस्तस्मात्प्राज्ञो न दुष्टधीः 
तेन मध्यप्रमाणत्वाद्गच्छ मध्यस्थतामिति ॥ २३.४३
चिन्तितं च मया कष्टः खलसंदिग्धनिर्णयः 
पारद्रविणगृद्धेषु कितवेषु विशेषतः ॥ २३.४४
अवश्यं तु कलाज्ञानम् ख्यापनीयं कलाविदा 
अप्रकाशं हि विज्ञानम् कृपणार्थनिरर्थकम् ॥ २३.४५
न च द्यूतकलान्यत्र कितवेभ्यः प्रकाश्यते 
न हि प्रयुञ्जते प्राज्ञाः वेशादन्यत्र वैशिकम् ॥ २३.४६
द्यूते जेष्यति यश्चात्र स मे मित्रं भविष्यति 
धनवन्मित्रलाभं हि निधिलाभादिकं विदुः ॥ २३.४७
इत्यादि बहु निश्चित्य पुरस्तेषां सविस्तरम् 
अक्षाष्टापदशारीणाम् ाख्यं भूमेश्च लक्षणम् ॥ २३.४८
ततः संदिग्धपातस्य तस्याहं कोणपातिनः 
सुपिष्टमिष्टकाक्षोदम् क्षस्योपरि दत्तवान् ॥ २३.४९
अथासाविष्टकाक्षोदः पदस्योपरि योऽपतत् 
सोऽपतत्सकलो भूमौ पञ्चकस्योपरि स्थितः ॥ २३.५०
ततस्तानुक्तवानस्मि यो भागः पञ्चकाङ्कितः 
तस्योत्तानत्वमुत्कृष्टम् क्षोदस्तत्र यतः स्थितः ॥ २३.५१
एतावन्मम विज्ञानम् ित्युक्त्वावस्थिते मयि 
अहो साध्विति निर्घोषः समन्तात्सहसोत्थितः ॥ २३.५२
ततस्तत्रोदितं कैश्चिद् यमक्षविशारदौ 
ध्रुवं विजयते दूरान् नलकुन्तीसुताविति ॥ २३.५३
तेऽपरैः कुपितैरुक्ता जितौ नलयुधिष्ठिरौ 
अयं जयति जेताराव् पि पुषकरसौबलौ ॥ २३.५४
इति प्रशस्यमानं माम् तिर्यग्दृष्ट्वा समत्सरः 
पदवादी जितो योऽसाव् सौ मन्थरमुक्तवान् ॥ २३.५५
येषां द्यूतपणाभावस्ते किमर्थमिहासते 
द्यूतस्थाने हि किं कृत्यम् प्रवीणैः प्राश्निकैरिति ॥ २३.५६
आसीच्च मम कस्मान्माम् कौलटेयः क्षिपत्ययम् 
योऽहं त्रैलोक्यसारेण पणेन पणवानिति ॥ २३.५७
अथ निक्षिप्य सक्रोधम् यौष्माकं भूषणं भुवि 
एहि दीव्याव मित्रेति तमहं धूर्तमुक्तवान् ॥ २३.५८
स च धूर्तैरलंकारः प्रसर्पद्बहलप्रभः 
दृष्टस्तृष्णाविशालाक्षैः पतंगैरिव पावकः ॥ २३.५९
अथासौ क्रोधलोभाभ्याम् क्षधूर्तः प्रतारितः 
मया सह ससंरम्भम् क्षानारब्ध देवितुम् ॥ २३.६०
तेन चाहं त्रिभिः पातैर् नक्षकुशलः किल 
प्रबुद्धैर्गर्धगृद्धेन सहस्रत्रितयं जितः ॥ २३.६१
ततस्तत्सकृदुन्मोच्य सहस्रत्रितयं मया 
लक्षमेकेन पातेन जितः स कितवाधमः ॥ २३.६२
विजयाज्जृम्भितोत्साहः शङ्कितश्च पराजयात् 
न विरन्तुं न वा रन्तुम् सावशकदाकुलः ॥ २३.६३
दीव्य वा देहि वा लक्षम् सौम्येति च मयोदितः 
वैलक्ष्याद्घट्टयन्नक्षान् न किंचित्प्रतिपन्नवान् ॥ २३.६४
एतस्मिन्नन्तरे भृत्यम् स्वमवोचत्पुनर्वसुः 
कितवोऽयमिदं लक्षम् चलं दाप्यतामिति ॥ २३.६५
मां चायं स्वं गृहं नीत्वा हर्षादृजुतनूरुहः 
तथा पूजितवान् देवम् हरं दत्तवरं यथा ॥ २३.६६
मां चावोचद्धनं यत्तद् भवद्भिः कितवार्जितम् 
तदुद्ग्राह्येदमानीतम् लक्षं ते गृह्यतामिति ॥ २३.६७
मयाप्युक्तमुपान्ते यद् द्रविणं त्वत्परिग्रहात् 
साधितं भवता यच्च तस्य स्वामी भवानिति ॥ २३.६८
उक्तं चानेन यन्नाम युष्माभिः स्वयमर्जितम् 
स्वामिनो यूयमेवास्य धनस्येत्यत्र का कथा ॥ २३.६९
यदपीदं मयावाप्तम् युष्मत्स्वामिकमेव तत् 
अधिगच्छति यद्दासो भर्तुरेव हि तद्धनम् ॥ २३.७०
यच्च पृच्छामि तन्मह्यम् प्रसादे सति कथ्यताम् 
भूतलं यूयमायाताः किं निमित्तं त्रिपिष्टपात् ॥ २३.७१
मन्ये सत्यपि देवत्वे भवद्भिः क्रीडयाहृतैः 
आकारान्तरनिर्माणम् नात्यन्तमनुशीलितम् ॥ २३.७२
तथा च वर्णसंस्थान कलाविज्ञानसंपदः 
दृष्टाः केन मनुष्येषु यादृशो भवतामिति ॥ २३.७३
तेन यत्सत्यमित्युक्ते दुःखमाशितवानहम् 
दूरेण ह्यतिनिन्दाया दुःखहेतुरतिस्तुतिः ॥ २३.७४
वाराणसीप्रवेशेषु प्रतीहाराय पृच्छते 
यन्मया कार्यमाख्यातम् तदेवास्मै निवेदितम् ॥ २३.७५
अथानेनोक्तमाश्चर्यम् ज्येष्ठस्य जगतां गुणैः 
त्वादृशस्यापि यो ज्येष्ठः कीदृशः स भविष्यति ॥ २३.७६
किं वानेन विमर्देन ज्येष्ठस्तिष्ठति यत्र सः 
सर्वतीर्थाधिके देशे तं प्रापयत मामिति ॥ २३.७७
अथैनमहमादाय गतवान् भवदन्तिकम् 
यच्चोत्तरमतस्तत्र प्रत्यक्षं भवतामपि ॥ २३.७८
इति क्षिप्रमयं लब्धो मया वः परिचारकः 
न हिंसन्ति न सर्वत्र श्रियः पुण्यवतामिति ॥ २३.७९
ततस्तमुक्तवानस्मि विपदस्तेन दुर्लभाः 
फलं सुचरितस्यैव हृदयं यस्य गोमुखः ॥ २३.८०
किं तु संश्रयमात्रेण पीडनीयः पुनर्वसुः 
परान्नं हि वृथाभुक्तम् दुःखायैव सतामिति ॥ २३.८१
एवमादिभिरालापैर् र्धमर्धं च निद्रया 
नीतवानस्मि यामिन्याः प्रातश्चागात्पुनर्वसुः ॥ २३.८२
तं च वन्दितमत्पादम् वोचदिति गोमुखः 
बल्लवः कुशलः कश्चित् कुतश्चन गवेष्यताम् ॥ २३.८३
त्वदन्यस्य गृहे नान्नम् र्यज्येष्ठेन सेवितम् 
परपाकनिवृत्ता हि साधुवृत्ता द्विजातयः ॥ २३.८४
आदराराधितश्चायम् त्वदीयं परिभुक्तवान् 
आराधनानुरोधो हि चरितं महतामिति ॥ २३.८५
प्रत्याख्यानविचित्तस्तु तमाह स्म पुनर्वसुः 
यद्येवं जगदीशानाम् किं नास्ति भवतामिति ॥ २३.८६
अचिराच्च तदानीतौ संभाव्यगुणसंपदौ 
आकारक्षिप्तनासत्याव् पश्यं पुरुषौ पुरः ॥ २३.८७
तौ च मां चिरमालोक्य वदनं च परस्परम् 
प्रसार्य सभुजान् पादाञ् जयेत्युक्त्वा भुवं गतौ ॥ २३.८८
तौ चाहूय मयायातौ स्पृष्टपृष्ठौ सभाजितौ 
वन्दित्वा पुनरब्रूताम् ब्रूत किं क्रियतामिति ॥ २३.८९
ततस्तौ गोमुखेनोक्तौ भवन्तौ किल बल्लवौ 
सत्यं चेदिदमार्यस्य पाकः संसाध्यतामिति ॥ २३.९०
तौ च प्रीतौ प्रतिज्ञाय निकर्त्य नखमूर्धजान् 
स्नातौ सोष्णीषमूर्धानौ महानसमगच्छताम् ॥ २३.९१
अथ वा तिष्ठति व्यासः समासः श्रूयतामयम् 
सर्वा ताभ्यामपूर्वेव प्रक्रिया संप्रसारिता ॥ २३.९२
यावत्या चापरः स्थालीम् धिश्रयति बल्लवः 
तावत्या वेलया ताभ्याम् पाक एव समापितः ॥ २३.९३
ततो निर्वर्तितस्नान देवतानलतर्पणः 
आहारस्थानमध्यासि विप्रपङ्क्तिनिरन्तरम् ॥ २३.९४
पञ्च तित्तिरयः पक्वाश् चत्वारः कुक्कुटा इति 
आहारो यैः प्रशस्तस्तैर् शितं प्राकृताशनम् ॥ २३.९५
आहारं यदि सेवेरन् सकृत्तममृताशनम् 
समुत्सृष्टामृताहारा भवेयुर्नामरास्तदा ॥ २३.९६
ततः समापिताहारः कर्णे गोमुखमब्रवम् 
सूदाभ्यां भुक्तभक्ताभ्याम् युतं दीयतामिति ॥ २३.९७
स गत्वा सहितस्ताभ्याम् चिराच्चागत्य केवलः 
स्मितसंसूचितप्रीतिर् ुपाक्रमत भाषितुम् ॥ २३.९८
मया यावुदितावेतौ न यूवामेतदर्हथ 
अवस्थासादृशं किं तु यत्किंचिद्गृह्यतामिति ॥ २३.९९
तयोरेकतरेणाथ भर्तुर्दौःस्थित्यवर्तिनः 
न युक्तं धनमादातुम् ावाभ्यामिति भाषितम् ॥ २३.१००
स क्रुद्धेनेतरेणोक्तो धिक्त्वां दीनतराशयम् 
जितत्रैलोक्यवित्तेशम् वित्तेशं योऽनुकम्पसे ॥ २३.१०१
महापद्मसहस्राणि यत्प्रसादाद्विमानिनाम् 
सुस्थितानि भविष्यन्ति दौःस्थित्यं तस्य कीदृशम् ॥ २३.१०२
प्रयच्छत्ययुतं यश्च पाकस्यैकस्य निष्क्रयम् 
दुःस्थितस्तादृशो यस्य सुस्थितस्तस्य कीदृशः ॥ २३.१०३
एवमादि ब्रुवन्नेव स माल्यमिव तद्धनम् 
धारयित्वा क्षणं मूर्ध्ना प्रस्थाय प्राप्तवान् गृहम् ॥ २३.१०४
अथैनं पृष्टवानस्मि पटुकौतूहलाकुलः 
दिव्यमैश्वर्यमागामि कथं वेद भवानिति ॥ २३.१०५
ततस्तेनोक्तमस्यैव ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः 
शतयज्ञाधिकश्रीकः पञ्चयज्ञः पिताभवत् ॥ २३.१०६
चिकित्सासूदशास्त्रज्ञः शिल्पित्वेऽप्यशठोऽभवत् 
द्वितीय इव तस्यात्मा देववानिति बल्लवः ॥ २३.१०७
शरीरमेतदायत्तम् ममेति कृतबुद्धिना 
राज्ञा तस्मै स्वराज्यस्य दशमोऽंशः प्रकल्पितः ॥ २३.१०८
नन्दोपनन्दनामानौ तस्य सूदपतेः सुतौ 
ईदृशाकारविज्ञानाव् ावामेव च विद्धि तौ ॥ २३.१०९
बालाभ्यामेव चावाभ्याम् सूदशास्त्रचिकित्सिते 
सहज्ञानप्रयोगाभ्याम् कुलविद्येति शिक्षिते ॥ २३.११०
एकदा नौ पितावोचत् पुत्रकौ शृणुतं हितम् 
श्रोतारं गुरुवाक्यानाम् न स्पृशन्ति विपत्तयः ॥ २३.१११
पदवाक्यप्रमाणानि काव्यानि विविधानि च 
भवद्भ्यां शिक्षितव्यानि चित्रादिश्च कलागणः ॥ २३.११२
कदाचिदजितं जेतुम् यातो यातव्यमण्डलम् 
शास्त्रकाव्यकथालापैर् विनोदं प्रभुरिच्छति ॥ २३.११३
विज्ञाय तु तदास्थानम् संनिहितपण्डितम् 
विनोदं तस्य कुर्यातम् शास्त्रालापादिभिर्युवाम् ॥ २३.११४
प्रगल्भाः प्रतिभावन्तो बहुवृत्तान्तपण्डिताः 
प्रकाशितमनोवृत्तैर् भृत्याः क्रीडन्ति भर्तृभिः ॥ २३.११५
एकविद्यः पुनस्तत्र प्रगल्भोऽपि तपस्विकः 
स्वविद्यालापपर्याय खिन्नश्चिरमुदीक्षते ॥ २३.११६
अभ्यस्तबहुविद्यश्च निर्विपर्यायमानसः 
गतसंशयदुःखत्वात् सुखिनां परमेश्वरः ॥ २३.११७
उत्साहेन च शिक्षेथाम् ायुरैश्वर्यलक्षणम् 
दीर्घायुर्वित्तवन्तो हि संसेव्याः सेवकैरिति ॥ २३.११८
तच्च पित्राज्ञयाशेषम् ावाभ्यामनुशीलितम् 
रम्यास्वादं च पथ्यं च कोऽवमन्येत भेषजम् ॥ २३.११९
तद्विद्याधरचक्रस्य चक्रवर्ती भविष्यति 
ज्यैष्ठचन्द्रसहस्रांशु दीर्घायुश्चेति नौ मतिः ॥ २३.१२०
तेन प्रसारिताङ्गाभ्याम् ावाभ्यामेष वन्दितः 
न हि वन्दनसामान्यम् र्हन्ति बहुवन्दिताः ॥ २३.१२१
बहवो हीह तिष्ठन्ति ब्राह्मणास्तीर्थकुक्कुटाः 
शिरःस्पन्दनमात्रेण तानावां पूजयावहे ॥ २३.१२२
तस्माद्यस्मादसङ्गेन सर्वत्रागमचक्षुषा 
ज्येष्ठस्य दृष्टमैश्वर्यम् तः श्रद्धीयतामिति ॥ २३.१२३
प्रज्ञप्तिकौशिकसुतप्रमुखैरुक्तम् नन्दस्य निश्चिततरं वचनात्तदासीत् 
भावं हि संशयतमः पटलापिनद्धम् ुद्भावयन्त्यवितथा वचनप्रदीपाः ॥ २३.१२४
अथ नन्दोपनन्दाभ्याम् सेव्यमानः स्वकर्मणा 
पुनर्वसुगृहे स्तोकान् दिवसानवसं सुखी ॥ २४.१
कदाचिन्मन्दिराग्रस्थः कुर्वन्नाशावलोकनम् 
श्रमणां दृष्टवानस्मि शिष्यासंघपुरःसरीम् ॥ २४.२
कविभिस्तैरनात्मज्ञैर् बुद्धिरायास्यते वृथा 
ये तस्या वर्णसंस्थाने वर्णयन्ति हतत्रपाः ॥ २४.३
सर्वथा तं विधातारम् धिग्यत्किंचनकारिणम् 
येनाकारविरुद्धोऽस्याम् ाचारो दुर्भगः कृतः ॥ २४.४
सर्वो हि विनियोगार्थम् र्थः सर्वेण सृज्यते 
घटयित्वा घटः केन लोष्टेन शकलीकृतः ॥ २४.५
धात्रा पुनरियं सृष्टा कोमलेव मृणालिनी 
शोषिता तुहिनेनेति धिक्तस्य खलतामिति ॥ २४.६
ततस्तां चिरमालोक्य निर्निमिषेण चक्षुषा 
गोमुखः स्फुरितोत्साहः पृच्छति स्म पुनर्वसुम् ॥ २४.७
अलंकृतपुरीमार्गैर् ूरुगौरवमन्थरैः 
एषा प्रव्रजिता भद्र क्व गच्छति गतैरिति ॥ २४.८
तेनोक्तमृषिदत्तेयम् ार्हतं धर्ममास्थिता 
वीतरागतया सिद्धान् तिशेते जिनानपि ॥ २४.९
एषा बालसखीं दृष्ट्वा सततं राजदारिकाम् 
कन्यकान्तःपुरादेति याति स्वशयनासनम् ॥ २४.१०
इत्यादि कथयित्वासाव् ृषिदत्तामवन्दत 
अम्बिके सहशिष्यायास्ते नमोऽस्तु नमोऽस्त्विति ॥ २४.११
तं च प्रव्रजितावोचद् संभाष्यो भवानिति 
किमर्थमिति तेनोक्ते तयोक्तमवधीयताम् ॥ २४.१२
ज्ञानाधिक्षिप्तसर्वज्ञौ रूपविस्मारितस्मरौ 
द्विजौ ज्येष्ठकनिष्ठाख्यौ त्वद्गृहे किल तिष्ठतः ॥ २४.१३
तत्संदर्शनसंभाषा जनितं च सुखं त्वया 
द्रविणं कृपणेनेव प्रच्छन्नमुपभुज्यते ॥ २४.१४
सुहृत्साधारणं यस्य सुखं स परमं सुखी 
सुखसंवरणायासाद् विपरीतस्तु दुःखितः ॥ २४.१५
सुहृद्भिः कुपितैस्तस्माद् संभाष्यः कृतो भवान् 
तेषामत्रानयोपायः समर्थश्चिन्त्यतामिति ॥ २४.१६
अथोच्चैर्गोमुखेनोक्तम् चिरेण पुनर्वसुः 
[थे सेचोन्धल्f ओf थे वेर्से इस्मिस्सिन्ग्] ॥ २४.१७
[थे fइर्स्थल्f ओf थे वेर्से इस्मिस्सिन्ग्] 
सहनन्दोपनन्दश्च जिनायतनमण्डपम् ॥ २४.१८
अर्हतस्तत्र वन्दित्वा संघं चीवरवाससम् 
ऋषिदत्तां च तद्दत्ते विष्टरे समुपाविशम् ॥ २४.१९
अवलम्बितबाहुस्तु मुक्तकक्षश्च गोमुखः 
स्थित्वा देवकुलद्वारे जिनस्तोत्रमुदाहरत् ॥ २४.२०
नमोऽस्तु सर्वसिद्धेभ्यः साधुभ्यश्च नमोऽस्तु वः 
ऋषभप्रमुखेभ्यश्च सर्वज्ञेभ्यो नमोऽस्त्विति ॥ २४.२१
साधु श्रावक धन्योऽसि यः सर्वज्ञं नमस्यसि 
इत्यादि बहु निर्ग्रन्थाः प्रीत्यास्तुवत गोमुखम् ॥ २४.२२
अथायमृषिदत्तायाः पादौ गाढं निपीडयन् 
अब्रवीत्सुप्रसन्नौ मे भवन्तौ भवतामिति ॥ २४.२३
तया त्वस्य प्रयुक्ताशीर् स्माकं लघुशासने 
श्रावकस्यापि संवाद्या प्रतिपत्तिर्भवत्विति ॥ २४.२४
अथोक्तमुपनन्देन वीणागोष्ठी प्रवर्त्यताम् 
एष संनिहितः संघः सकलः सुहृदामिति ॥ २४.२५
अन्येनोक्तमनायाते प्रवीणे गङ्गरक्षिते 
असंनिहितहंसेव नलिनी नीरवा सभा ॥ २४.२६
तस्मान्महाप्रतीहारम् भवन्तो गङ्गरक्षितम् 
उदीक्षन्तामिति ततः संप्राप्तो गङ्गरक्षितः ॥ २४.२७
तं दृष्ट्वा नागरैरुक्तम् ार्यज्येष्ठस्य वास्य वा 
आख्यात निपुणं दृष्ट्वा कतरो रूपवानिति ॥ २४.२८
आसीच्च मम यत्सत्यम् सत्यमेवास्मि रूपवान् 
गङ्गरक्षितरूपेण रूपं मे सदृशं यतः ॥ २४.२९
यदीयमेतदीयेन रूपेणाप्युपचर्यते 
उपमानमुपादेयः सोऽपि रूपवतामिति ॥ २४.३०
वन्दित्वा जिनमग्रन्थान् ृषिदत्तां च मां च सः 
उपाविशत्पुनश्चोक्तम् ुपनन्देन पूर्ववत् ॥ २४.३१
ततः प्रव्रजिताह स्म श्रेष्ठिनि प्रियदर्शने 
अनायाते सदः सर्वम् िदमप्रियदर्शनम् ॥ २४.३२
अतः प्रतीक्ष्यतां श्रेष्ठी क्षणमित्युदितेक्षया 
अयमायात इत्याख्यन् नागराः प्रियदर्शनम् ॥ २४.३३
आसीच्च मम तं दृष्ट्वा नैवायं प्रियदर्शनः 
एषा पुरुषवेषेण भूषिता प्रियदर्शना ॥ २४.३४
स्त्रैणीभिर्गतिसंस्थान वाणीभिर्व्यक्तमेतया 
क्षिप्तत्रैलोक्यसौन्दर्यम् ाख्यातं स्त्रैणमात्मनः ॥ २४.३५
सा तु वन्दितदेवादिः सादरं मामवन्दत 
चिरं सुन्दरि जीवेति मयापि प्रतिवन्दिता ॥ २४.३६
ततः क्रोधारुणाक्षेण गोमुखेनाहमीक्षतः 
चित्रं नागरकैः कैश्चिल् लज्जितैः कैश्चिदम्बरम् ॥ २४.३७
ऋषिदत्ता पुनः सास्रम् सविकासचलेक्षणा 
सगोमुखमपश्यन्माम् ाशिरश्चरणं चिरम् ॥ २४.३८
अथ प्रपञ्चमाक्षेप्तुम् ेतं सपदि गोमुखः 
अभाषत सुहृद्वर्गम् गोष्ठी प्रस्तूयतामिति ॥ २४.३९
उपनन्दस्ततः पूर्वम् तथा वीणामवादयत् 
यथा विगतरागाद्यैर् निर्ग्रन्थैरपि मूर्छितम् ॥ २४.४०
उपनन्दात्ततो नन्दम् नन्दादपि पुनर्वसुम् 
पुनर्वसोरगाद्वीणा क्रमात्तं गङ्गरक्षितम् ॥ २४.४१
उपनन्दादिकानां च जितनारदपर्वतम् 
पराजयत दूरेण पूर्वं पूर्वं परः परः ॥ २४.४२
क्रमप्राप्ता ततो वीणा गोमुखं गङ्गरक्षितात् 
सरस्वतीव वित्ताढ्याद् ीश्वराद्दुर्गतं गता ॥ २४.४३
गोमुखस्तु ततो वीणाम् वादयत लीलया 
यथा नागरिकैर्दीनैर् ीक्षितो गङ्गरक्षितः ॥ २४.४४
गोमुखाङ्कात्ततो वीणा याति स्म प्रियदर्शनम् 
कुलटेव प्रियोत्सङ्गात् कामिनं प्रियदर्शनम् ॥ २४.४५
ततः प्रवादिते तस्मिन् प्रगीते चातिमानुषम् 
वैलक्ष्याद्गोमुखस्यासीद् भिप्रायः पलायितुम् ॥ २४.४६
किं तु नारदशिष्योऽयम् सुतो वा तुम्बरोरिति 
यत्सत्यमहमप्यासम् द्भुतश्रुतिविस्मितः ॥ २४.४७
मुक्तवीणे ततस्तत्र शनैर्मां गोमुखोऽब्रवीत् 
अधुना प्राप्तपर्यायम् वादनं भवतामिति ॥ २४.४८
हसित्वा तमथावोचम् द्यापि हि शिशुर्भवान् 
यो मां यत्र क्वचित्तुच्छे प्रवर्तयति वस्तुनि ॥ २४.४९
नग्नश्रमणकानां च किराटानां च संनिधौ 
वीणां वादयमानस्य मादृशः कीदृशं फलम् ॥ २४.५०
इति श्रुत्वेदमुक्तोऽहम् नेन कृतमन्युना 
चम्पायां कीदृशं कार्यम् भवद्भवतामिति ॥ २४.५१
ततस्तमुक्तवानस्मि श्रूयतां यदि न श्रुतम् 
प्राप्तिर्गन्धर्वदत्तायास्तत्र कार्यमभूदिति ॥ २४.५२
अथायमवदत्तत्र देवीप्राप्तिः फलं यदि 
इहापि गोमुखप्राप्तिः फलमुत्तममिष्यताम् ॥ २४.५३
युष्मदन्यो न मां कश्चिद् वीणया जितवानिति 
इदं मे श्रेष्ठमागम्य श्रेष्ठिनापहृतं यशः ॥ २४.५४
सोऽयमस्मद्यशश्चौरो यदि नाशु निगृह्यते 
त्यजाम्येष ततः प्राणान् दुःखभारातुरानिति ॥ २४.५५
मम त्वासीदसंदिग्धम् सर्वमत्रोपपद्यते 
मरणाभ्यधिकक्लेशो मानभङ्गो हि मानिनाम् ॥ २४.५६
शास्त्रार्थज्ञानमत्तस्य निगृहीतस्य वादिनः 
कान्तया च विमुक्तस्य दुःखं केनोपमीयते ॥ २४.५७
तस्मादेतदिह न्याय्यम् िति निश्चित्य सादरम् 
व्यवस्थापयितुं तन्त्रीर् ारभे दुर्व्यवस्थिताः ॥ २४.५८
ततः पृथुलितैर्नेत्रैः पुलकालिङ्गितत्वचः 
अन्योन्यस्य निरैक्षन्त वदनानि सदःसदः ॥ २४.५९
तन्त्रीषु करशाखाग्रैः परामृष्टासु ते ततः 
हा हा किमिदमित्युक्त्वा पुस्तन्यस्ता इवाभवन् ॥ २४.६०
अथैतस्यामवस्थायाम् मया वीणा च संहृता 
तैश्च मुक्तायतोच्छ्वासैर् जीवलोकोऽवलोकितः ॥ २४.६१
हर्षारुणपरामृष्टम् विकसद्विशदप्रभम् 
अभ्राजत ततः सद्यो गोमुखाननपङ्कजम् ॥ २४.६२
जितगोमुखदर्पस्तु जितोऽपि प्रियदर्शनः 
जितदुर्जयवादीव प्रीतिमान्मामभाषत ॥ २४.६३
श्रेष्ठी ज्येष्ठेन वीणायाम् जगद्विजयिना जितः 
इति मे प्रस्थिता कीर्तिर् ापयोधि वसुंधराम् ॥ २४.६४
पूर्णा हि वसुधा शूद्रैर् न च तान् वेद कश्चन 
राघवोत्कृत्तमूर्ध्नस्तु शम्बूकस्यामलं यशः ॥ २४.६५
किं चाद्यारभ्य युष्मभ्यम् मयात्मैव निवेदितः 
वीणावादार्थिनं शिष्यम् परिगृह्णीत मामिति ॥ २४.६६
अस्यामेव तु वेलायाम् वोचद्गङ्गरक्षितः 
अयमेव ममाप्यर्थः सफलीक्रियतामिति ॥ २४.६७
ततस्तौ गोमुखेनोक्तौ भवन्तावागमार्थिनौ 
अनायासोपदेशौ च यत्तदेवं भवत्विति ॥ २४.६८
स मया शनकैरुक्तः क्षिप्रमेव त्वयानयोः 
प्रार्थना प्रतिपन्नेति गोमुखेनोदितं ततः ॥ २४.६९
शरीरं काशिराजस्य राज्यमन्तःपुरं पुरम् 
यच्चान्यदपि तत्सर्वम् गङ्गरक्षितरक्षितम् ॥ २४.७०
यस्य च स्वयमेवायम् दास्यामभ्यनुगच्छति 
तस्यापद्भिरसंकीर्णा हस्तस्थाः सर्वसंपदः ॥ २४.७१
अशेषश्रेणिभर्ता च श्रेष्ठित्वात्प्रियदर्शनः 
स यस्य किंकरस्तस्य किंकरा सकला पुरी ॥ २४.७२
एतत्फलमभिप्रेत्य मयैताभ्यां प्रतिश्रुतम् 
न ह्यनालोच्यकर्तारः किंकरा भवतामिति ॥ २४.७३
प्रशंस्य तस्येति मतिप्रहर्षम् नन्दोपनन्दादिसुहृत्समग्रः 
नमस्कृतार्हद्व्रतचारिसंघः पुनर्वसोर्वेश्म गतस्ततोऽहम् ॥ २४.७४
तत्र नन्दादिभिर्मित्रैर् ाराधनविशारदैः 
अकृत्रिमसुहृद्भावैः स.गतः सुखमासिषि ॥ २५.१
एकदाहारवेलायाम् दृश्यते स्म न गोमुखः 
अथ नीतमनाहारैर् स्माभिरपि तद्दिनम् ॥ २५.२
असौ तु सायमागत्य नातिस्वाभाविकाकृतिः 
तदनाथमतोद्विग्नम् मां विनीतवदुक्तवान् ॥ २५.३
राजमार्गे मया दृष्टः पौरसंघातसंकटे 
भृत्यो हरिशिखस्यैव लोकेनान्तरितः स च ॥ २५.४
तद्गवेषयमाणेन मयाद्य गमितं दिनम् 
कार्ये हि गुरुणि व्यग्रम् जिघत्सापि न बाधते ॥ २५.५
स चावश्यं मयान्वेष्यः सुहृद्वार्त्तोपलब्धये 
तस्मान्मा मामपश्यन्तः कृध्वं दुःखासिकामिति ॥ २५.६
मया चायमनुज्ञातः क्षिप्तसप्ताष्टवासरः 
मदमन्थरसंचारो बहुजल्पन्नुपागमत् ॥ २५.७
अथैनमहमालोक्य क्रोधक्षोभितमानसः 
स्थित्वा क्षणमनालापः परुषालापमब्रवम् ॥ २५.८
ईदृशस्तादृशः प्राज्ञः प्रेक्षाकारी च गोमुखः 
इति पङ्गोस्तुरंगस्य कृता गरुडवेगता ॥ २५.९
पूर्वं ब्राह्मणमाख्याय समस्तायाः पुरः पुरः 
अधुना मधुना मत्तः कथं पश्यसि मामिति ॥ २५.१०
अथ मामयमाह स्म न मदः पारमार्थिकः 
सदोषं तु वचो वक्तुम् मयायं कृत्रिमः कृतः ॥ २५.११
मत्तस्य किल वाग्दोषाः पारुष्यानृततादयः 
दूषयन्ति न वक्तारम् तोऽयं कृत्रिमो मदः ॥ २५.१२
ततस्तमुक्तवानस्मि संभावितगुणस्य ते 
मदप्रच्छादनोपायः किं न्वदोषोऽपि विद्यते ॥ २५.१३
अथानेनोक्तमस्तीति कथमित्युदिते मया 
अयमारभताख्यातुम् लज्जामन्थरिताक्षरम् ॥ २५.१४
श्रूयतामृषिदत्ता मे यत्र नेत्रपथं गता 
आरभ्य दिवसात्तस्माच् चेतोविषयतामिति ॥ २५.१५
निरवग्रहतां बुद्ध्वा चित्तस्याथ ममाभवत् 
कस्मादविषये चक्षुश् चेतसा मे प्रसारितम् ॥ २५.१६
ज्ञातधर्मार्थशास्त्रत्वात् स्थानात्साधुसभासु च 
रागाधीनं न मे चक्षुः प्रवृत्तं गणिकास्वपि ॥ २५.१७
नूनमेषा परिग्राह्या मम प्रव्रजिता यतः 
संकल्पेन ममैतस्याम् दुर्दान्ततुरगोऽयतः ॥ २५.१८
तस्मादस्यामनिष्टस्य संकल्पस्य निबन्धनम् 
जिज्ञास्ये तावदित्येनाम् गच्छं द्रष्टुमन्वहम् ॥ २५.१९
नानाकारैर्विनोदैश्च देशान्तरकथादिभिः 
द्वित्रैरेव दिनैस्तस्या विश्वासमुदपादयम् ॥ २५.२०
एकदा प्रस्तुतालापः पृष्टोऽहमृषिदत्तया 
के के देशास्त्वया दृष्टाः क्रामता पृथिवीमिति ॥ २५.२१
समृद्धिः सशरीरेव कौशाम्बी यत्र पत्तनम् 
वत्सदेशः स दृष्टः प्राङ् ममेति कथिते मया ॥ २५.२२
तयोक्तमलमालापैर् परैस्तव दुर्भगैः 
क्रियतां वत्सकौशाम्बी संबन्धैव पुनः कथा ॥ २५.२३
अथ जानासि कौशाम्ब्याय्म् ाकारजितमन्मथम् 
गोमुखं नाम निष्णातम् सविद्यासु कलास्विति ॥ २५.२४
अथाचिन्तयमात्मानम् ेतस्यै कथयामि किम् 
अथ वा धिगधीरं माम् ेवं तावद्भवत्विति ॥ २५.२५
ततोऽहमुक्तवानार्ये जानासीति किमुच्यते 
आत्मानं को न जानाति स हि मे परमः सुहृत् ॥ २५.२६
अथ वा न विशेषोऽस्ति सूक्ष्मोऽपि मम गोमुखात् 
तेन मां पश्यता व्यक्तम् दृष्टो भवति गोमुखः ॥ २५.२७
अथासौ लोचनान्तेन बाष्पस्तिमितपक्ष्मणा 
सानुरागेव दृष्ट्वा माम् चिरं मन्थरमब्रवीत् ॥ २५.२८
गोमुखः किल रूपेण कलाकौशलचारिणा 
वत्सराजसुतं मुक्त्वा नान्येन सदृशः क्षितौ ॥ २५.२९
यदि चासौ त्वदाकारस्त्वत्कलाजालपेशलः 
विद्याधरकुमारेण गोमुखः सदृशस्ततः ॥ २५.३०
यस्त्वदाकारविज्ञानः सर्वथा पुण्यवानसौ 
गन्धशैलोऽपि हि श्लाघ्यस्तुल्यमानः सुमेरुणा ॥ २५.३१
इत्युक्त्वा चीवरान्तेन मुखमावृत्य नीचकैः 
असौ रोदितुमारब्धा सोत्कमस्तनमण्डला ॥ २५.३२
ऋषिदत्तामथावोचम् ार्ये किं कारणं त्वया 
रुद्यते मृतपत्येव गोमुखश्रवणादिति ॥ २५.३३
तयोक्तं श्रूयतामस्ति विद्वान् राजगृहे वणिक् 
पद्मो नाम धनं यस्य पद्मस्येव महानिधेः ॥ २५.३४
कुटुम्बाचारचतुरे प्रिये पत्युः पतिव्रते 
सुमना महदिन्ना च तस्य भार्ये बभूवतुः ॥ २५.३५
तयोरभवतां पुत्रौ मातृनामसनामकौ 
पुत्राभ्यां दयिते पित्रोस्तथा दुहितरावपि ॥ २५.३६
तत्र या सुमना नाम तस्याः सुमनसः सुता 
नगर्यां परिणीतात्र श्रेष्ठिना कालियेन सा ॥ २५.३७
दुहिता महदिन्नाया या च मातुः सनामिका 
चेदिवत्सेशमित्रेण परिणीतर्षभेण सा ॥ २५.३८
ऋषभान्महदिन्नायाम् ुत्पन्नः किल गोमुखः 
न कुतश्चिन्न कस्यांचित् कश्चिज्जगति यादृशः ॥ २५.३९
अहं तु महदिन्नस्य तनया गुणशालिनः 
हिमाद्रेरपि नियान्ति सरितः क्षारवारयः ॥ २५.४०
साहं बालैव गुरुभिर् गोमुखाय प्रतिश्रुता 
कं हि नाम न गच्छन्ति कन्यापित्रोर्मनोरथाः ॥ २५.४१
काले क्वचिदतीते तु तं गुणैर्जनवल्लभम् 
हिमकाल इवासाधुः कालः पद्ममनाशयत् ॥ २५.४२
तत्कुटुम्बं ततस्तेन धारकेन विना कृतम् 
उन्मूलितदृढस्तम्भ मन्दिरावस्थां गतम् ॥ २५.४३
वाराणस्यां ततः पित्रा स्वसुः सुमनसो गृहे 
स्थापिताहं पितृष्वस्रा दुहितेव च लालिता ॥ २५.४४
संतताद्यैः क्रमेणाथ ज्वरैः पञ्चभिरप्यहम् 
पीड्यमाना बभूवान्धा प्रत्याख्याता चिकित्सकैः ॥ २५.४५
अत्र चागाधजैनेन्द्र शास्त्रसागरपारगा 
असीच्छ्रुतधरा नाम श्रमणा करुणावती ॥ २५.४६
एतं वाचा समानीय मन्त्रागदविशारदा 
मामसावचिरेणैव तस्माद्व्याधेरमोचयत् ॥ २५.४७
स्वस्थावस्थां च मां दृष्ट्वा सुमना गृहमानयत् 
अथ क्रोधादिवागृह्णात् सैव ज्वरपरंपरा ॥ २५.४८
ततः श्रुतधारायै माम् र्पयत्सुमनाः पुनः 
स च यातः पुनर्व्याधिर् मन्त्रागदभयादिव ॥ २५.४९
श्रवणामवदद्दैन्याद् दुर्मनाः सुमनास्ततः 
प्रव्रज्याग्राहणेनेयम् बालिका जीव्यतामिति ॥ २५.५०
तथा चाग्राहयत्सा माम् र्हत्प्रवचनं यथा 
सकलः श्रमनासंघः सिष्यतामगमन्मम ॥ २५.५१
केवलज्ञानदीपेन दृष्ट्वा संसारफल्गुताम् 
निर्वाणस्य च सारत्वम् निष्ठां श्रुतधरागमत् ॥ २५.५२
निर्वृत्तायां ततस्तस्याम् संहत्य श्रमणागणः 
गणनीमकरोदस्मिन् विहारे मामनिच्छतीम् ॥ २५.५३
ध्यानं यद्यत्समापद्य देवतालम्बनं निशि 
बलादालम्बनं तत्र गोमुखः संनिधीयते ॥ २५.५४
यदा यदा च गोशब्दम् धीयाना वदाम्यहम् 
मुखोत्तरपदस्तत्र जायते स तदा तदा ॥ २५.५५
जल्पन्ती मुखशब्दं च प्रयुञ्जे यदि केवलम् 
गोशब्दपूर्वपदताम् बलात्तत्रोपगच्छति ॥ २५.५६
गोमुखेन परामृष्टम् श्लाघनीयं तृणाद्यपि 
इति चिन्तापराधीना महान्तं कालमक्षिपम् ॥ २५.५७
तावच्च न मया त्यक्ता प्रत्याशा गोमुखाश्रया 
आगता यावदन्यैव वार्त्ता दत्तनिराशता ॥ २५.५८
चम्पास्थस्य प्रभोर्मूलम् प्रस्थितः सबलः किल 
गोमुखः ससुहृद्वर्गः पुलिन्दैरन्तरे हतः ॥ २५.५९
यच्चास्मि न मृता सद्यः श्रुत्वा गोमुखवैशसम् 
विचारणसमर्थायाः प्रज्ञायाः सा समर्थता ॥ २५.६०
आसीच्च मम जीवन्ती जीवितस्य महत्फलम् 
रम्यामाकर्णयिष्यामि गोमुखस्य कथामिति ॥ २५.६१
अपि चापरमप्यस्ति जीवितालम्बनं मम 
हतः प्रवादमात्रेण गोमुखः शबरैरिति ॥ २५.६२
तेन गोमुखसंबन्धाम् ाकर्ण्य रुदितं मया 
अमृताभ्यधिकत्वेऽपि दुःखहेतुं कथामिति ॥ २५.६३
मम त्वासीद्यथाहेयम् सर्वं तदुपपद्यते 
युष्मद्दासाः कथं कुर्युः पापसंकल्पमन्यथा ॥ २५.६४
स्वैरियं गुरुभिर्दत्ता मदीयैरपि यार्थिता 
कुमारी सानुरागा च तस्मान्न त्यागमर्हति ॥ २५.६५
इत्यादि बहु निर्धार्य तत्स्वीकरणकारणम् 
अदुष्टं ग्रहणोपायम् हमेतं प्रयुक्तवान् ॥ २५.६६
स्वादुना पिण्डपातेन वन्दनेन चिकित्सया 
मर्दनाभ्यञ्जनाद्यैश्च लघु संघमतोषयम् ॥ २५.६७
व्यग्रेण चात्र वृत्तान्ते दत्तं वः कृतकोत्तरम् 
मित्रवार्ताविदाव्यग्रम् प्रतीक्षध्वं न मामिति ॥ २५.६८
ऋषिदत्तामथावोचम् स्वशिल्पे लब्धकौशलाः 
श्रावकैः संनिधार्यन्ताम् न्नसंस्कारकारकाः ॥ २५.६९
अर्हतामर्हणं कृत्वा गन्धवासस्रगादिभिः 
ऋषिभ्यः श्रमणाभ्यश्च दातुमिच्छामि भोजनम् ॥ २५.७०
मिथ्यादृष्टिसहस्राणि भोजयित्वा यदर्ज्यते 
तदेकमर्हतं भक्त्या सद्यः पापं प्रमार्ज्यते ॥ २५.७१
तेन सन्तीह यावन्तः प्रियसर्वज्ञशासनाः 
सश्रावकगणानार्यांस्तांस्तदामन्त्र्यतामिति ॥ २५.७२
सर्वथा साधितः सूदैर् ाहारः स तथा यथा 
जितजिह्वैरपि प्रीतम् जिनशासनपारगैः ॥ २५.७३
अथाहमृषिदत्तायाः पुरः सकृतकज्वरः 
पतितस्तुङ्गरोमाञ्चः सवेपथुविजृम्भकः ॥ २५.७४
तादृशी च मया व्यक्ता ज्वरितानुकृतिः कृता 
दुष्करः परितापोऽपि यथा संभावितस्तया ॥ २५.७५
किमेतदिति चापृच्छत् सा मामुज्ज्वलसंभ्रमा 
दन्तकूजितसंभिन्नम् मयाप्येतन्निवेदितम् ॥ २५.७६
षड्रात्राभक्षणक्षामो गृहीतो वातहेतुना 
ज्वरेणानुभवाम्येताम् वस्थामीदृशीमिति ॥ २५.७७
ततः स्वस्वपनावासे श्रमणागणसंकुले 
मामसौ करुणाविष्टा संवाहितवती चिरम् ॥ २५.७८
अथ संघट्टयन् दन्तान् ुक्तवानस्मि तां शनैः 
महाजनविविक्तोऽयम् ावासः क्रियतामिति ॥ २५.७९
ऋषिदत्ताकृतानुज्ञास्ताश्च प्रव्रजिता गताः 
तदभिप्रायजिज्ञासुर् थ तामिदमब्रवम् ॥ २५.८०
आर्ये विरुध्यते स्त्रीणाम् पितृभ्रातृसुतैरपि 
व्रतस्थानां विशेषेण स्थातुं सह रहश्चिरम् ॥ २५.८१
अहं च कितवः पान्थः संभाव्याविनयाक्र्टिः 
पृथग्जना जनाश्चैते तेन निर्गम्यतामिति ॥ २५.८२
तयोक्तं क्षणमप्येकम् शक्ता स्वस्थमप्यहम् 
मुक्त्वा त्वां स्थातुमन्यत्र किं पुनः संततज्वरम् ॥ २५.८३
संभावनापि रम्यैव मादृश्यास्त्वादृशा सह 
श्लाघ्या किंशुकशाखापि वसन्तसहचारिणी ॥ २५.८४
धन्यो ज्वरोऽपि येनेदम् त्वदङ्गमुपयुज्यते 
कालकूटमपि श्लाघ्यम् लीढशंकरकंधरम् ॥ २५.८५
एवमादि ब्रुवाणैव प्रखलीकृतसाधुना 
सा महाग्रहचण्डेन गृहीता भावजन्मना ॥ २५.८६
मम त्वासीदियं चिन्ता सत्यमाहुश्चिकित्सकाः 
सर्वे संक्रामिणो रोगाः स्पृशतां प्राणिनामिति ॥ २५.८७
मदीयः कृत्रिमोऽप्येनम् यत्र संक्रामति ज्वरः 
कथं नाम न संक्रमेत् तत्र यः परमार्थिकः ॥ २५.८८
तथा हि स्वेदरोमान्च बाष्पकम्पविजृम्भिका 
ज्वरस्य परिवारोऽयम् ङ्गमस्याः प्रबाधते ॥ २५.८९
सर्वथा स्मरशास्त्रेषु यदिङ्गितमुदाहृतम् 
लावण्यमिव गात्रेषु तदस्याः प्रास्फुरत्स्फुटम् ॥ २५.९०
ततस्तामुक्तवानस्मि धिक्त्वां निष्करुणाशयाम् 
शीतज्वरार्तमङ्गैर्या न पीडयसि मामिति ॥ २५.९१
अथाश्लिष्यं तथा सा माम् नादृश्यत यथा पृथक् 
विरलेवारुणालोकम् निशान्तशशिचन्द्रिका ॥ २५.९२
ततस्तावावयोश्चण्डौ तथाश्लेषचिकित्सया 
अपायातां मुहूर्तेन कृत्रिमाकृत्रिमौ ज्वरौ ॥ २५.९३
यातायामथ यामिन्याम् बुद्ध्वा वृत्तान्तमीदृशम् 
संघः संहत्य तां स्वस्मान् निवासान्निरवासयत् ॥ २५.९४
अथ प्रवहणारूढाम् ृषिदत्तां मया सह 
अनयन्मुदितः श्रेष्ठी गृहं मङ्गलसंकुलम् ॥ २५.९५
तत्रावयोः ससुमनाः सुमनाः प्रियदर्शनः 
प्रीतनागरकानीकम् करग्रहमकारयत् ॥ २५.९६
तदेवमृषिदत्ता वः संवृत्ता परिचारिका 
अथ वा किं विकल्पेन स्वयमालोक्यतामिति ॥ २५.९७
तथापि कथितं तेन नैव संशयमत्यजम् 
दुःश्रद्धानं हि सहसा काकतालीयमीदृशम् ॥ २५.९८
मालालंकारवस्त्रादि गृहोपकरणानि च 
प्रस्थाप्य प्राक्तदार्हाणि तां दिदृक्षुस्ततोऽगमम् ॥ २५.९९
तत्र चासौ मया दृष्टा चित्रांशुकविभूषणा 
नानापुष्पां हसन्तीव वसन्तोपवनश्रियम् ॥ २५.१००
प्रतिमाः काष्ठमय्योऽपि शोभन्ते भूषितास्तथा 
लज्जितासुरकन्यासु तादृशीषु तु का कथा ॥ २५.१०१
प्रव्रज्यायां पुनर्यस्याः कान्तिर्यासीदकृत्रिमा 
दुर्लभाणि क्वचित्तस्या वाचकान्यक्षराण्यपि ॥ २५.१०२
आसीच्च मम दुःश्लिष्टम् कान्तरूपविरूपयोः 
अलंकारकलापस्य गुरुसारस्य धारणम् ॥ २५.१०३
अलंकारावृता तावत् कान्तरूपस्य चारुता 
न शक्या सर्वथा द्रष्टुम् जनैर्लोलेक्षणैरपि ॥ २५.१०४
विरूपस्य तु वैरूप्यम् यत्प्रच्छादनमर्हति 
प्रकाशयति तल्लोके पटुमण्डनडिण्डिमः ॥ २५.१०५
अथाधिष्ठितपर्यङ्कम् ृषिदत्तोपगम्य माम् 
अवन्दत प्रहृष्टापि प्रव्रज्यात्यागलज्जिता ॥ २५.१०६
ततस्तामुक्तवानस्मि सख्याः किं कार्यमाशिषा 
सरागैव सती या त्वम् वीतरागगतिं गता ॥ २५.१०७
मोक्षः कारुणिकैरुक्तः सिद्धैर्दुःखक्षयः किल 
क्षीणदुःसहदुःखत्वान् मोक्षं प्राप्तासि सर्वथा ॥ २५.१०८
सर्वथा सुभगतामहोद्धतः किंकरो भवतु गोमुखस्तव 
यो,सितो हि जितदृष्टभर्तृकास्तोषयन्ति जननीसखीजनम् ॥ २५.१०९
इत्यादिकुटिलालाप कलापगमितत्रपाम् 
तामामन्त्र्य स्वमावासम् गच्छं सहगोमुखः ॥ २६.१
एकदा पुनरायातस्तयानुष्ठितस्सत्क्रियः 
विपणेर्गृहमायातम् पश्यं प्रियदर्शनम् ॥ २६.२
कञ्चुकं मुञ्चतस्तस्य मया दृष्टः पयोधरः 
पयोधरान्तरालक्ष्यः शशीव परिमण्डलः ॥ २६.३
आसीच्च मम योषैषा यतस्तुङ्गपयोधरा 
स्तनकेशिवतीत्वं हि प्रथमं स्त्रीत्वलक्षणम् ॥ २६.४
लोकस्तु यदिमां सर्वः प्रतिपन्नः पुमानिति 
भ्रान्तिज्ञानमिदं तस्य किंचित्सादृश्यकारितम् ॥ २६.५
अथ वा किं विकल्पेन ममातिमिरचक्षुषः 
न हि दृष्टेन दृष्टार्थे द्रष्टुर्भवति संशयः ॥ २६.६
इत्यादि बहुसंकल्पम् निमेषविलोचनम् 
अपश्यदृषिदत्ता माम् पश्यन्तं प्रियदर्शनम् ॥ २६.७
अथासौ गद्गदालापा प्रीतिबाष्पावृतेक्षणा 
आत्मानं चेतयस्वेति प्रियदर्शनमब्रवीत् ॥ २६.८
असावपि तमुद्देशम् प्रकाश्य झगिति त्विषा 
तडिद्गुण इवाम्भोदम् प्राविशन्मन्दिरोदरम् ॥ २६.९
ऋषिदत्तामथापश्यम् क्रोधविस्फारितेक्षणः 
ययापक्रमितः श्रेष्ठी मम लोचनगोचरात् ॥ २६.१०
उत्थाय च ततः स्थानात् सकामक्रोधगोमुखः 
पुनर्वसुगृहं प्राप्य पर्यङ्कशरणोऽभवम् ॥ २६.११
ततः क्रमं परित्यज्य कामावस्थापरंपरा 
तुमुलायुधिसेनेव युगपद्मामबाधत ॥ २६.१२
अथाचिरागतश्रीको यथा बालः पृथग्जनः 
तथाज्ञापितवानस्मि गोमुखं रूक्षया गिरा ॥ २६.१३
अपि प्रव्रजिताभर्तः प्रिया मे प्रियदर्शना 
अकृतप्रतिकर्मैव क्षिप्रमानीयतामिति ॥ २६.१४
स तु मामब्रवीत्त्रस्तः का नाम प्रियदर्शना 
त्याजिताः स्थ यया सद्यश् चेतसः स्थिरतामिति ॥ २६.१५
मयोक्तं तव यः स्यालः पुरुषः प्रियदर्शनः 
अयमेव जगत्सारः प्रमदा प्रियदर्शना ॥ २६.१६
यच्च वक्ष्यसि सर्वस्याम् वाराणस्यामयं पुमान् 
भवतः कथमेकस्य प्रमदेति तदुच्यते ॥ २६.१७
ऋषिदत्ता विरक्तेति परिच्छिन्ना पुरा तया 
अधुना भवतः कान्ता जातेत्यत्र किमुच्यते ॥ २६.१८
गतानुगतिको लोकः प्रवृत्तो हि यथा तथा 
परमार्थं पुनर्वेद सहस्रैकः पुमानिति ॥ २६.१९
तेनोक्तं जनतासिद्धम् विरुद्धमपि न त्यजेत् 
क्रियते छगलः श्वापि संहत्य बहुभिर्बलात् ॥ २६.२०
तेन युष्मद्विधैः प्राज्ञैर् न वाच्यं सदपीदृशम् 
अश्रद्धेयं न वक्तव्यम् प्रत्यक्षमपि यद्भवेत् ॥ २६.२१
श्रूयतां च कथा तावद् र्थस्यास्य प्रकाशिका 
प्रमाणं हि प्रमाणज्ञैः पुराकल्पेऽपि वर्तितम् ॥ २६.२२
बभूव कौशिको नाम वेदवेदाङ्गविद्द्विजः 
सत्यव्रततया लोके प्रसिद्धः सत्यकौशिकः ॥ २६.२३
कदाचिदभिषेकाय तेन यातेन जाह्नवीम् 
सशिष्यपरिवारेण तरन्ती प्रेक्षिता शिला ॥ २६.२४
महतासौ प्रयत्नेन शिष्यानन्वशिषत्ततः 
नायमर्थो महानर्थः प्रकाश्यः पुत्रकैरिति ॥ २६.२५
अथैकश्चपलस्तेषाम् बटुः पिङ्गलनामकः 
विपणौ मन्त्रयां चक्रे कस्यचिद्वणिजः पुरः ॥ २६.२६
श्रेष्ठि किं न शृणोष्येकम् ाश्चर्यं कथयामि ते 
तरन्तीं दृष्टवानस्मि सोपाध्यायः शिलामिति ॥ २६.२७
अथान्तःपुरिका दासी किमपि क्रेतुमागता 
एतदालापमाकर्ण्य राजपत्न्यै न्यवेदयत् ॥ २६.२८
तयापि कथितं रज्ञे स तां पृष्ट्वा परंपराम् 
बटुनाख्यातमाह्वाय्य पृष्टवान् सत्यकौशिकम् ॥ २६.२९
सत्यं बूहीति नो वाच्यः सत्यवादिव्रतो भवान् 
मिथ्या ब्रूहीति नो वाच्यः कामी मिथ्याव्रतो हि सः ॥ २६.३०
किं तु यत्पिङ्गलेनोक्तम् ेतद्युक्तं परीक्षितुम् 
प्रमदात्सत्यमप्येते वदन्ति बटवो यतः ॥ २६.३१
सशिष्यैः किल युष्माभिस्तरन्ती प्रेक्षिता शिला 
किमेतत्सत्यमाहो स्विन् मृषेत्याख्यायतामिति ॥ २६.३२
आसीच्चास्य धिगेतां मे निन्दितां सत्यवादिताम् 
दुःश्रद्धानमनिष्टं च यन्मया वाच्यमीदृशम् ॥ २६.३३
न सत्यमपि तद्वाच्यम् यदुक्तमसुखावहम् 
इति सत्यप्रवादोऽयम् न त्याज्यः सत्यवादिभिः ॥ २६.३४
तस्मात्सत्यमिदं त्यक्त्वा मृषावादशताधिकम् 
असत्यमभिधास्यामि सत्यवादशताधिकम् ॥ २६.३५
अथावोचत्स राजानम् राजन्मिथ्या बटोर्वचः 
अग्निं पश्यति यः शीतम् प्लवमानां शिलामसौ ॥ २६.३६
कः श्रद्दध्याद्बटोर्वाचम् निसर्गाधीरचेतसः 
चपलस्योपमानं हि प्रथमं बटुमर्कटाः ॥ २६.३७
विषण्णमिति विश्वास्य राजानं सत्यकौशिकः 
विरुद्धवादिनं क्रुद्धः पिङ्गलं निरवासयत् ॥ २६.३८
तदेवं लोकविद्विष्टम् नुयुक्तोऽपि भूभृता 
सत्यं सत्यप्रतिज्ञोऽपि नावदत्सत्यकौशिकः ॥ २६.३९
युष्माकं पुनरज्ञात शीलचारित्रजन्मनाम् 
विरुद्धमिदमीदृक्कः श्रद्दध्याद्वदतामिति ॥ २६.४०
स मयोक्तो भवानेव दुःश्रद्धानस्य भाषिता 
यस्यास्मिन् प्रमदारत्ने पुमानिति विपर्ययः ॥ २६.४१
किं चानेन प्रलापेन स्त्रीरत्नं प्रियदर्शनाम् 
अचिरात्स्वीकरिष्यामि क्रोशतां त्वादृशामिति ॥ २६.४२
एवं च मम वृत्तान्तम् विजानन्नपि गोमुखः 
वैद्यराजं समाहूय वैद्यराजमुपागमत् ॥ २६.४३
स ममालापमाकर्ण्य कायच्छायां विलोक्य च 
प्रधार्य चापरैर्वैद्यैः शनकैरिदमब्रवीत् ॥ २६.४४
मानसोऽस्य विकारोऽयम् ीप्सितालाभहेतुकः 
तेनास्मै रुचितं यत्तद् ाशु संपाद्यतामिति ॥ २६.४५
अथ नन्दोपनन्दाभ्याम् संस्कार्याहारमादरात् 
मां पुनर्वसुहस्तेन गोमुखः प्रागभोजयत् ॥ २६.४६
स चाहारः सुसंस्कारो लोभनोऽप्यमृताशिनाम् 
त्रिफलाक्वाथवद्द्वेषान् ममाङ्गानि व्यधूनयत् ॥ २६.४७
ततो नन्दोपनन्दाभ्याम् भोज्यमानः क्रमेण तौ 
सविषादौ करोमि स्म विषादाविव वैरिणौ ॥ २६.४८
तेषु वन्ध्यप्रयत्नेषु गोमुखः प्रियदर्शनम् 
लज्जामन्दपदन्यासम् नमिताननमानयत् ॥ २६.४९
स मां समानपर्यङ्क मध्यमध्यासितस्ततः 
ग्रासानग्रासयत्षड्वा सप्त वा गोमुखाज्ञया ॥ २६.५०
ये तत्पाणिसरोजसङ्गसुभगा ग्रासा मया स्वादितास्तैः सद्यस्तनुतामनीयत स मे संकल्पजन्मा ज्वरः 
शैलेन्द्राः शुचिशुक्रभानुदहनप्लुष्टोपलाधित्यका मन्दैरप्युदबिन्दुभिर्नवतरैरुज्झन्ति संतप्तताम् ॥ २६.५१
ततः समापिताहारः सुहृदामेव संनिधौ 
प्रियदर्शनमालिङ्गम् नङ्गोन्मूलितत्रपः ॥ २७.१
अथ क्रोधारुणमुखो गोमुखः प्रियदर्शनम् 
पाणावाकृष्य  त्वरितः स्वगृहान् प्रतियातवान् ॥ २७.२
स मयोक्तः समायातः क्रोधविस्तीर्णचक्षुषा 
पाण्डित्यान्धक मित्रारे मा स्म तिष्ठः पुरो मम ॥ २७.३
पिपासोर्मधुशौण्डस्य मधुशुक्तिं हरेत्करात् 
यस्य यस्तस्य कस्तस्माद् रातिरपरः परः ॥ २७.४
इत्युक्तः स विषादेन त्याजितश्चम्पकाभताम् 
राहुणेव तुषारांशुर् गमद्धूमधूम्रताम् ॥ २७.५
तं च दीर्घमहःशेषम् ायतां च विभावरीम् 
प्रवृद्धैर्गमयामि स्म निषादासनचङ्क्रमैः ॥ २७.६
सुहृद्वृन्दवृतः प्रायो द्वेष्याशेषविनोदनः 
प्रियदर्शनसंप्राप्तेर् ुपायमगवेषयम् ॥ २७.७
एवंप्राये च वृत्तान्ते धवलोष्णीषकञ्चुकौ 
विस्मितौ चिरमालोक्य स्थविरौ मामवोचताम् ॥ २७.८
किंनिमित्तमपि ब्रह्मन् ब्रह्मदत्तः प्रजेश्वरः 
भवन्तमिच्छति द्रष्टुम् िष्टं चेद्गम्यतामिति ॥ २७.९
इदमाकर्ण्य यत्सत्यम् ीषदाकुलमानसः 
गोमुखस्य स्मरामि स्म विचारचतुरं मनः ॥ २७.१०
किं गच्छानि न गच्छानि गच्छतः किं भवेदिति 
वितर्क्य क्षणमासीन्मे संदेहच्छेदनी मतिः ॥ २७.११
यो बन्धव्योऽथ वा वध्यो न स कञ्चुकिदूतकः 
स हि शृङ्खलनिस्त्रिंश पाणिभिः परिवार्यते ॥ २७.१२
ये च केचिज्जना येषाम् विषये सुखमासते 
राज्ञामाज्ञामवज्ञाय तेषां जीवन्ति ते कथम् ॥ २७.१३
अमन्दस्पन्दमेतच्च काङ्क्षितामक्षि दक्षिणम् 
आख्यतीव प्रियाप्राप्तिम् मह्यं तद्गमनं हितम् ॥ २७.१४
निश्चित्येत्यादि निर्गत्य गृहात्प्रवहणं बहिः 
कञ्चुक्यानीतमद्राक्षम् ारुक्षं चाविशङ्कितः ॥ २७.१५
पौरसंघातसंबाधम् राजमार्गं व्यतीत्य च 
राजद्वारं व्रजामि स्म चित्रमङ्गलमण्डलम् ॥ २७.१६
गोमुखाख्यापिताभिख्यम् तदध्यास्य क्षणं ततः 
प्राविक्षं प्रथमां कक्षाम् द्वाःस्थवृन्दाभिनन्दितः ॥ २७.१७
समृद्धिः स्रूयतां तस्याः कृतं वा तत्प्रशंसया 
को हि वर्णयितुं शक्तो नरो मेरोरधित्यकाम् ॥ २७.१८
तामतिक्रम्य पञ्चान्याः प्रकृष्टतररम्यताः 
सप्तम्यां दृष्टवानस्मि महास्थानं महीपतेः ॥ २७.१९
श्रुतिस्मृतिपुराणादि ग्रन्थसागरपारगैः 
धनुर्वेदादितत्त्वज्ञैः कलादक्षैश्च सेवितम् ॥ २७.२०
विरुद्धं बिभ्रतं मूर्त्या चन्द्रमःसवितृप्रभाम् 
सुखसेव्यं दुरीक्षं च तप्तांशुमिव हैमनम् ॥ २७.२१
स्वस्तिकृत्वा ततस्तस्मै जातरूपाङ्गमानसम् 
अध्यतिष्ठं नृपादिष्टम् निर्विकाराम्बरावृतम् ॥ २७.२२
नृपस्तु मां चिरं दृष्ट्वा स्नेहस्निग्धायतेक्षणः 
ततस्तारकराजाख्यम् सेनाभृतारमैक्षत ॥ २७.२३
स तु मामभितः स्थित्वा कार्यमात्रस्य वाचकः 
अवोचद्वचनं चारु विस्पष्टमधुराक्षरम् ॥ २७.२४
आर्यज्येष्ठ मनस्तावद् विक्षिप्तं कुरु क्षणम् 
राजा मन्मुखसंक्रान्तैर् वाक्यैस्त्वामेष भाषते ॥ २७.२५
येयं भागीरथीशुभ्रा काशिभूपतिसंततिः 
सा किमाख्यायते तुभ्यम् प्रथिता पृथिवीव या ॥ २७.२६
अस्यामस्य प्रसूतस्य ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः 
ये गुणास्तेऽपि ते बुद्धाः शिशिरांशोरिवांशवः ॥ २७.२७
अस्यासीत्कालियो नाम श्रेष्ठी प्राणप्रियः सुहृत् 
सफलैर्द्रविणैर्यस्माद् द्रविणेशोऽपि लज्जितः ॥ २७.२८
अन्तर्वत्यामसौ पत्न्याम् नीतः पुण्यैस्त्रिपिष्टपम् 
अथ सा गृहिणी तस्य काले पुत्रं व्यजायत ॥ २७.२९
तस्मिञ्जाते महाराजः स्वात्मजादपि हर्षदे 
पुरे सान्तःपुरे रम्यम् महामहमकारयत् ॥ २७.३०
स कृताशेषसंस्कारः शिशुर्गच्छन् कुमारताम् 
अङ्गैर्विद्याकलाभिश्च सकलाभिरलंकृतः ॥ २७.३१
एवंप्राये च वृत्तान्ते द्वाःस्थैर्विज्ञापितो नृपः 
द्वारे वः कालियः श्रेष्ठी तिष्ठतीति ससंभ्रमैः ॥ २७.३२
ततश्चित्रीयमाणेन स नृपेण प्रवेशितः 
कस्त्वं कस्य कुतो वेति पृष्टश्चेदमभाषत ॥ २७.३३
देवाहं कालियः श्रेष्ठी देवेन स्वशरीरवत् 
लालितः पालितश्चासम् शिक्षितश्चाखिलाः कलाः ॥ २७.३४
सोऽहं सुचरितैरङ्गैः सुखाद्युष्मत्प्रसादजात् 
च्यावयित्वा दिवं नीतो न हि नाशोऽस्ति कर्मणाम् ॥ २७.३५
अथासौ भवतां दासी दुर्मनाः सुमनाः सुताम् 
जातां पुत्र इति ख्यातिम् नयल्लोभदूषिता ॥ २७.३६
मृषावादेन तेनास्याः सुरलोकादहं च्युतः 
भार्यया हि कृतं कर्म पत्यावपि विपच्यते ॥ २७.३७
कुले च कुलपुत्रस्य जातो जातिस्मरः पुनः 
एतमीदृशमाकारम् वहामि जननिन्दितम् ॥ २७.३८
असौ च युवतिर्जाता कान्ताकारा च दारिका 
कस्मैचिदभिरूपाय वराय प्रतिपाद्यताम् ॥ २७.३९
अहमप्येतमात्मानम् ङ्गवैकल्यनिन्दितम् 
प्रयागे संन्यसिष्यामि प्रस्थापयत मामिति ॥ २७.४०
एवमाद्युक्तवानुक्तो विस्मितेन स भूभृता 
पूर्वं यदावयोर्वृत्तम् तत्किंचित्स्मर्यतामिति ॥ २७.४१
अनेनापि विहस्योक्तम् यद्यद्देवाय रोचते 
असंदिग्धं सुविश्रब्धस्तत्तत्पृष्टतु मामिति ॥ २७.४२
अथाध्याय चिरं राज्ञा यद्यत्पृष्टं चिरन्तनम् 
अशेषं तत्तदेतेन सविशेषं निवेदितम् ॥ २७.४३
अथात्यद्भुतमित्युक्त्वा जातसंप्रत्ययो नृपः 
आहैनं दारिका कस्मै जामात्रे दीयतामिति ॥ २७.४४
अयं तु परितोषेण स्खलदक्षरमुक्तवान् 
रोचते यो वरस्तस्यै तस्मै सा दीयतामिति ॥ २७.४५
ततोऽन्तःपुरमानाय्य सा सार्धमृषिदत्तया 
पृष्टा देवीसमूहेन ह्रिया कूर्माङ्गनाकृतिः ॥ २७.४६
असौ चासौ च जामाता कुलरूपादिभूषणः 
भवत्यै रोचते नेति मातराख्यायतामिति ॥ २७.४७
अथारुणकरछाय कपोलेक्षणयानया 
पुण्डरीकमिवावाते मन्थरं चलितं शिरः ॥ २७.४८
अथार्यज्येष्ठ इत्युक्ते प्रसन्नाक्षिकपोलया 
स्वेदार्द्रांशुकया प्राग्वन् न तद्विचलितं शिरः ॥ २७.४९
तद्भवान् रूचितस्तस्यै नृपाय च यतस्ततः 
अद्यैव श्रेष्ठिकन्यायाः पाणिमालम्बतामिति ॥ २७.५०
ततो मन्दस्पृहेणेव मया अनादरमन्थरम् 
भीतान्तःपुरदृष्टेन चिरादिदमुदीरितम् ॥ २७.५१
अवन्तेरहमायातः सह भ्रात्रा कनीयसा 
वेदशास्त्रागमायैव न योषित्प्राप्तिवाञ्छया ॥ २७.५२
किं तु भूभर्तुरादेशो दुर्लङ्घ्यः पुरवासिभिः 
योगक्षेमार्थिभिर्भव्यैस्तस्मादेवं भवत्विति ॥ २७.५३
एतस्मिन्नन्तरे मन्द्रम् सतालतुमुलध्वनि 
प्रतिध्वानध्वनद्व्योम प्राध्वनत्तूर्यमण्डलम् ॥ २७.५४
यश्च संवत्सरेणापि दुःसंभारो नृपैः परैः 
विवाहार्थः स संभारो राज्ञा संभारितः क्षणात् ॥ २७.५५
ततः सान्तःपुरो राजा स सदारसुहृद्गणः 
राजाजिरे ममोदारम् करग्रहमकारयत् ॥ २७.५६
दत्वा ततः श्रेष्ठिपदं नगर्याम् वित्तं च भूमण्डलमूल्यतुल्यम् 
समृद्धिमन्वेष्य च कालियस्य प्रास्थापयन्मां मुदितो नरेन्द्रः ॥ २७.५७
आसीच्च मम लोकोक्तिर् ियं मय्येव संप्रति 
वर्धमानो यथा राजा श्रेष्ठी जात इति स्थिता ॥ २७.५८
अथ नन्दोपनन्दाद्यैः प्रवृद्धप्रीतिविस्मयैः 
प्रियदर्शनया चास्मि सह क्षिप्तशचीपतिः ॥ २७.५९
अहोरात्रे त्वतिक्रान्ते स गोमुखमपश्यतः 
महाव्यसनसंकीर्ण िवासीन्मे महोत्सवः ॥ २७.६०
आसीच्च मे विलक्षस्य विलक्षं गोमुखं बलात् 
विदग्धसुहृदां कश्चिद् पि नामानयेदिति ॥ २७.६१
ततः संमानयन्तं तम् ानतान् पुरवासिनः 
अद्राक्षं भृत्यवर्गं च संचरन्तमितस्ततः ॥ २७.६२
चिन्तितं च मया दिङ्माम् विलक्षकमकारणे 
बलादानाययाम्येनम् किं दुःखासिकया मम ॥ २७.६३
अथ नन्दोपनन्दाभ्याम् सावानायितो मया 
आसीनः स्मयमानेन सोपालम्भमिवोदितः ॥ २७.६४
किं गोमुखः सखा यस्य प्राज्ञंमन्यो न विद्यते 
तस्य साध्यानि कार्याणि न सिध्यन्तीति सोऽब्रवीत् ॥ २७.६५
सर्वप्राणभृतामेव पुराकृतकृतं फलम् 
न तु तत्कारणैर्योग्यैर् विना सिध्यति कस्यचित् ॥ २७.६६
यदपीदं महत्कार्यम् युष्माभिः किल साधितम् 
तत्रापि गोमुखस्यैव प्राज्ञंमन्यस्य कौशलम् ॥ २७.६७
प्रभवः प्रभवन्तो हि दोषाभासे मनागपि 
भृत्यानुद्वेजयन्त्येव तेषां किं क्रियतामिति ॥ २७.६८
किमस्मिन् भवता कार्ये कृतमित्युदिते मया 
आख्यातुमयमारब्धः श्रूयतां यन्मया कृतम् ॥ २७.६९
अस्त्यहं भर्त्सितः क्रुद्धैर् युष्माभिः स्वगृहं गतः 
तत्र प्रावृत्य मूर्धानम् पतित्वा शयनो स्थितः ॥ २७.७०
ततस्त्रसद्द्रुतगिरा पृष्टोऽहमृषिदत्तया 
किमेतदिति तस्यैव न मया दत्तमुत्तरम् ॥ २७.७१
सा यदा दृढनिबन्धा पृच्छति स्म पुनः पुनः 
युष्मद्वृत्तान्तमखिलम् तदा कथितवानहम् ॥ २७.७२
साथ प्रमोदबाष्पार्द्र कपोलापृच्छदादरात् 
वत्सेश्वरसुतः कश्चिद् ार्यज्येष्ठो भवेदिति ॥ २७.७३
शपथैः प्रतिषिध्यैनाम् त्वद्वृत्तान्तप्रकाशनात् 
आम सुभ्रू स एवायम् िति तस्यै न्यवेदयम् ॥ २७.७४
अथासौ स्थिरधीरत्वम् गोमुख श्रूयतामिति 
सासूया सप्रमोदेव मामुक्त्वाकथयत्कथाम् ॥ २७.७५
आसीत्सुमनसः कापि प्रिया विद्याधरी सखी 
दिव्यज्ञाना मरुद्वेगा नाम्ना च प्रियदर्शना ॥ २७.७६
सा यदृच्छागता चैनाम् प्रसङ्गे क्वचिदब्रवीत् 
त्वं मामापदि कष्टायाम् वर्तमाना स्मरेरिति ॥ २७.७७
ततः श्रेष्ठिनि कालेन नीते वैवस्वतक्षयम् 
श्रेष्ठिन्याः कन्यका जाता शोकानलघृताहुतिः ॥ २७.७८
अस्यास्त्वासीदपुत्राया द्रविणस्यातिभूरिणः 
सारस्यास्यास्मदीयस्य पालकः को भविष्यति ॥ २७.७९
उक्ता चास्मि पुरा सख्या व्यसने मां स्मरेरिति 
ततश्चिन्तितमात्रैव ददृशे प्रियदर्शना ॥ २७.८०
तां चासौ दारिकां दृष्ट्वा प्रकर्षप्रमदस्मिता 
अवोचत्सखि मा भैषीर् जनयित्वेदृशीं सुताम् ॥ २७.८१
एषा विद्याधरेन्द्रस्य भविष्यति भविष्यतः 
प्रिया प्रियतमा तस्माज् जृम्भन्तां तूर्यपङ्क्तयः ॥ २७.८२
अथासावोषधीगर्भम् बद्ध्वा तस्याः स्फुरत्करम् 
कन्याया हाटकं दृष्ट्वा कण्ठे गण्डकमब्रवीत् ॥ २७.८३
प्रभावादोषधेरस्याः स्त्रियमेनां सतीं जनाः 
द्रक्ष्यन्ति पुरुषं मुक्त्वा भविष्यच्चक्रवर्तिनम् ॥ २७.८४
अमलानन्तपुण्यत्वात् सर्वज्ञाश्चक्रवर्तिनः 
पश्यन्ति हि यथाभूतम् र्थं दिव्येन चक्षुषा ॥ २७.८५
तेन यः स्त्रियमेवैनाम् द्रष्टा स भवति ध्रुवम् 
चक्रवर्ती पतिश्चास्याः सर्वविद्याधराधिपः ॥ २७.८६
ओषधिर्या च कण्ठेऽस्याः सा नाम्ना प्रियदर्शना 
इदमेव च नामास्याः प्रशस्तं क्रियतामिति ॥ २७.८७
तेन योऽयं पुरश्रेष्ठी पुरुषः प्रियदर्शनः 
विद्याधरेन्द्रयोग्येयम् प्रमदा प्रियदर्शना ॥ २७.८८
किं च वीणासमस्यायाम् यदुक्तं चक्रवर्तिना 
चिरं सुन्दरि जीवेति तेनैव विदितं मया ॥ २७.८९
न हि शक्तः स्त्रियं द्रष्टुम् ेनामवनिगोचरः 
यस्तु पश्यति स्म व्यक्तम् चक्रवर्तीत्यभून्मम ॥ २७.९०
त्वं च गोमुख एवेति तदैव ज्ञातवत्यहम् 
सरूपः सवयाश्चान्यो नास्ति यच्चक्रवर्तिनः ॥ २७.९१
रूपं च युवराजस्य तव चानायितं मया 
कौशाम्बीतः पटे न्यस्तम् तच्च निश्चयकारणम् ॥ २७.९२
इत्यादिभिर्मया चिह्नैर् यमव्यभिचारितः 
चक्रवर्तीति विज्ञातः पश्चिमं स्तनदर्शनम् ॥ २७.९३
यः पुनर्घटनोपायः कार्यः स भवतानयोः 
घटने दुर्घटस्यापि चतुरो हि भवानिति ॥ २७.९४
एवमादि ततः श्रुत्वा स्पृहयामि स्म मृत्यवे 
यस्मान्निश्चितवानस्मि त्रयं मरणकारणम् ॥ २७.९५
मया सत्यं ब्रुवद्भर्ता मिथ्या ब्रूतेति खेदितः 
अत्र जीवति यस्तस्य मृत एवामृतोपमः ॥ २७.९६
पाण्डित्यान्धसुहृद्वैरि मा स्म तिष्ठ पुरो मम 
इति यः स्वामिनादिष्टस्तस्य मृत्युमर्होत्सवः ॥ २७.९७
न चास्ति दुर्घटस्यास्य घटने मम कौशलम् 
तस्मान्मरणमेवास्तु धिक्प्राणान् दुःस्थितानिति ॥ २७.९८
निर्यातश्च पुरीबाह्यम् मरणोपायलिप्सया 
कस्याप्यदृष्टरूपस्य वाचमश्रौषमम्बरे ॥ २७.९९
विपर्यस्त निवर्तस्व निन्द्यान्मरणनिश्चयात् 
न हि दुःखक्षयोपायो मृत्युरिष्टः सतामिति ॥ २७.१००
ततः शिथिलितोद्वेगो गिरा खेचरयानया 
पुरः पुरुषमद्राक्षम् स्कन्धारोपितदारकम् ॥ २७.१०१
असौ च दारकः कुण्ठः खञ्जः कुब्जः पृथूदरः 
इति संतक्षितः पित्रा कर्कशैर्वचनक्षुरैः ॥ २७.१०२
म्रियस्व धर्षिणीपुत्र प्रेतखादितमातृक 
न वहामि न पुष्णामि भवन्तं निष्प्रयोजनम् ॥ २७.१०३
एष त्वां गाढमावेष्ट्य ग्रीवां भित्त्वाथवा शिरः 
मारयिष्यामि तद्गच्छ वैवस्वतपुरीमिति ॥ २७.१०४
ततस्तेन विहस्योक्तम् मा वाक्षीर्मा च मां पुषः 
एतावता हि ते कार्यम् न मदीयेन मृत्युना ॥ २७.१०५
मयापि किल कर्तव्यम् महत्कार्यं महात्मनाम् 
तद्भवान्मां सहस्रेण विक्रीनीतां महात्मसु ॥ २७.१०६
सहस्रं यच्च तद्दत्तम् पर्याप्तं जीवनं यतः 
मा स्म तस्माद्विना कार्यान् मारयन्मां भवानिति ॥ २७.१०७
मम त्वासीन्महात्मानः केऽन्ये युष्मज्जगत्त्रये 
कुतश्चान्यन्महत्कार्यम् युष्मज्जीवितरक्षणात् ॥ २७.१०८
सहस्रं ते न यत्किंचित् कोट्यापि यदि लभ्यते 
तुच्छमूल्यस्तथाप्येष तृणमुष्टिसमा हि सा ॥ २७.१०९
तत्तदित्यादि निश्चित्य गृहमानाय्य तं ततः 
क्रीणामि स्म सहस्रेण चिन्तामणिमिवाश्मना ॥ २७.११०
ऋषिदत्तामथावोचम् यावत्स्मरसि किंचन 
प्रच्छन्नं श्रेष्ठिनो वृत्तम् तावन्मे कथ्यतामिति ॥ २७.१११
कालियेन च राज्ञा च यद्यत्कार्यं रहः कृतम् 
तत्तत्सुमनसे भर्त्रा कथितं धीरचेतसे ॥ २७.११२
यच्च श्रुतधरा कार्यम् राज्ञः श्रुतवती गुरु 
तया तदृषिदत्तायै दुष्प्रकाशं प्रकाशितम् ॥ २७.११३
तया तया च तन्मह्यम् कुब्जाय कथितं मया 
कुब्जेन ब्रह्मदत्ताय शेषं प्रत्यक्षमेव च ॥ २७.११४
तद्युष्मभिर्यदादिष्टम् यदत्र भवता कृतम् 
तदाचक्ष्वेति कार्यं तद् ेतदत्र मया कृतम् ॥ २७.११५
इत्याद्याकर्ण्य तत्तस्माद् िन्द्रजालाधिकाद्भुतम् 
प्राशंसं चरितं तस्य प्रशस्या हि गुणाधिकाः ॥ २७.११६
का विद्याधरचक्रवर्तिपदके तुच्छा रतिर्मादृशः सुप्रापं धरणीचरैर्यदपरैः क्रोधादिवश्यैरपि 
प्रज्ञाधिक्कृतदेवदानवगुरुर्येषां सुहृद्गोमुखः ते यत्पिष्टपसप्तकाप्तिविमुखास्तत्कर्मणां जृम्भितम् ॥ २७.११७
एवं वाराणसीस्तं माम् दारमित्रैरुपासितम् 
उपातिष्ठन्त काशिक्याः श्रेणयः पण्यपाणयः ॥ २८.१
तांश्च भाषितवानस्मि सर्ववृत्तान्तकोविदः 
अयमार्यकनिष्ठो वः श्रेणिश्रेस्ठी भवत्विति ॥ २८.२
अथ याते क्वचित्काले सौधे सप्रियदर्शनः 
सोपाने तारमश्रौषम् हंसानामिव निस्वनम् ॥ २८.३
मम त्वासीन्न हंसानाम् नूपुराणामयं ध्वनिः 
पदमन्थरसंचारो यच्चाविच्छिन्नसंततिः ॥ २८.४
न चैष कुलनारीणाम् ुपपत्त्या विरुध्यते 
उत्सवाभ्युदयेष्वेव ता हि बिभ्रति भूषणम् ॥ २८.५
तेनान्तःपुरसंचार वारस्त्रीचरणोचितः 
किमर्थमपि सोपाने चरत्याभरणध्वनि ॥ २८.६
एवं च विमृशन्नेव ताराभरणशिञ्जिताः 
चित्रांशुकधरा नारीर् पश्यं रूढयौवनाः ॥ २८.७
तासां कुमुदिका नाम लोकलोचनकौमुदी 
प्रगल्भापि विनीतेव वन्दित्वा मामभाषत ॥ २८.८
आर्यज्येष्ठं यशोभागिन् भवतो भर्तृदारिका 
विज्ञापयति वन्दित्वा सादरं राजदारिका ॥ २८.९
मया व्रतकमुद्दिश्य पूजिता देवताद्विजाः 
वण्टकस्तस्य युष्माभिः सदारैर्गृह्यतामिति ॥ २८.१०
अथ मह्यं सुसंस्कारम् सा समुद्रं समुद्गकम् 
वासःकुसुमगन्धांश्च हारिगन्धानुपासरत् ॥ २८.११
अथोद्वृत्य जगत्सारान् सौ मह्यमदर्शयत् 
द्विप्रकारानलंकारान् नरनारीजनोचितान् ॥ २८.१२
मयोक्तं द्वयमप्येतद् र्हति प्रियदर्शना 
प्रेषितं योषिता यत्तद् योषिदेव यतोऽर्हति ॥ २८.१३
इदमाकर्ण्य ताः प्रेक्ष्य विस्मिताः सस्मिताश्च माम् 
तस्यै दत्त्वा च तद्द्रव्यम् गच्छन् कृतवन्दनाः ॥ २८.१४
यशोभागिन्निति श्रुत्वा तयोक्तं पीडितोऽभवम् 
अनभ्यस्तं हि यद्येन तेन तद्वस्तु दुःसहम् ॥ २८.१५
ममामन्त्रयते यावान् पुरुषः प्रमदाजनः 
सर्वोऽसावार्यपुत्रेति मुक्त्वैतां पुरुषामिति ॥ २८.१६
किं चान्यत्कुलकन्यानाम् केयमीदृक्स्वतन्त्रता 
येयमस्मद्विधैः सार्धम् लोकयात्रा निरङ्कुशैः ॥ २८.१७
किं तु कामयमानापि कामिनि कामिनि प्रिये 
न धनायत्यपि स्वाङ्गम् किमङ्ग धनमध्रुवम् ॥ २८.१८
तदस्याः को भवेद्भावो मयीत्येतद्वितर्कयन् 
अन्धकारमुखेनाहम् गोमुखेन इति भाषितः ॥ २८.१९
अर्यपुत्र दुरन्तेयम् ीदृशीभिर्भवादृशाम् 
लोकयात्रेत्यथावोचम् ेनं परिहसन्निव ॥ २८.२०
दुरन्ता वाथ वा स्वन्ता न हीयं प्रस्तुता मया 
अथ वा संकटात्त्राता ममास्त्येव भवानिति ॥ २८.२१
इति तस्मिन्नहोरात्रे गते कुमुदिकादिकाः 
आगत्येदमभाषन्त सव्रीडाविनया इव ॥ २८.२२
अर्यपुत्रार्यदुहिता वन्दित्वा राजदारिका 
अस्मद्दोषे कृतव्रीडा विज्ञापयति साञ्जलिः ॥ २८.२३
क्षमणीयोऽयमस्माकम् ाचारातिक्रमो यतः 
मुढभृत्यकृता दोषा न ग्राह्याः स्वामिनामिति ॥ २८.२४
मयाप्युक्तं न पश्यामि दोषमाचरितं तया 
अस्ति चेत्क्षान्त एवासौ तथाप्याख्यायतामिति ॥ २८.२५
ततः कुमुदिकाचष्टे मामपृच्छन्नृपात्मजा 
आर्यज्येष्ठस्त्वयालापान् भाषितः कीदृशानिति ॥ २८.२६
आर्यज्येष्ठ यशोभागिन्न् ित्यादौ कथिते मया 
सासूया सविषादेव वेपमानेदमब्रवीत् ॥ २८.२७
अयि वैरिणि भर्तारम् ेवं वदति काङ्गना 
यथोक्तो मन्दया ज्येष्ठो यशोभागिन्निति त्वया ॥ २८.२८
न च त्वदीयमेवेदम् वचः संभावयत्यसौ 
परसंदेशहारी हि प्रतीतो गणिकाजनः ॥ २८.२९
यः श्रेष्ठिदुहितुर्भर्ता सोऽस्माकमपि धर्मतः 
प्रियदर्शनया सार्धम् भिन्नैव हि मे तनुः ॥ २८.३०
अर्यपुत्रस्त्वया तस्माद् र्यपुत्रेति भाष्यताम् 
तथा विज्ञाप्यतां चेदम् यथावज्ञां न मन्यते ॥ २८.३१
अस्मदर्थं मया चेयम् ुच्यतां प्रियदर्शना 
व्रतकोत्सवमासेव्य सायाह्ने प्रतियास्यति ॥ २८.३२
इति श्रुत्वेदमासीन्मे कोऽन्यः परिभवः परः 
एतस्माद्यदसावाह भार्या प्रस्थाप्यतामिति ॥ २८.३३
या वधूस्तातपादानाम् मम भार्या च सा कथम् 
कुटुम्बिजनयोषेव गच्छेत्परगृहानिति ॥ २८.३४
अथ मां गोमुखोऽवोचत् किमस्थाने विशङ्कया 
नेदं परगृहं देव्यास्तथा विदितमेव वः ॥ २८.३५
मङ्गलं हि विवाहान्तम् स्यास्तत्रैव कारितम् 
तच्चैतच्च गृहं तस्माद् भिन्नं दृश्यतामिति ॥ २८.३६
ततस्तद्वचनान्न्याय्याद् नुज्ञाता सती मया 
प्रासादाग्रादवारोहत् समं तु प्रियदर्शना ॥ २८.३७
अथ प्रासादपृष्ठस्थो दान्तैरुज्ज्वलमण्डनैः 
गोभिः प्रवहणं युक्तम् पश्यं राजवर्त्मनि ॥ २८.३८
राजकञ्चुकिभिर्वृद्धैर् नन्तैर्वेत्रपाणिभिः 
नारीवर्षवरप्राय जनवृन्दैश्च संवृतम् ॥ २८.३९
तच्च राजकुलाद्दृष्ट्वा गच्छत्प्रवहणं ततः 
तद्दिनं गमयामि स्म दीर्घबन्धनदुर्गमम् ॥ २८.४०
सूर्योऽपि तदहर्मन्ये भग्नाक्षस्यन्दनो भवेत् 
दैत्योच्छिन्नतुरंगो वा येनास्तं कथमप्यगात् ॥ २८.४१
अथ प्रासादमारुह्य राजमार्गं निरूपयन् 
तदेव यानमद्राक्षम् दीपिकावलयावृतम् ॥ २८.४२
अवतीर्य च हर्म्याग्राद् दीपिकाचन्द्रिकासखीम् 
सोपाने दृष्टवानस्मि श्राम्यन्तीं प्रियदर्शनाम् ॥ २८.४३
तामादाय ततः पाणौ मदप्रमदबाधिताम् 
चिरादारोपयामि स्म हर्म्याग्रशयनान्तिकम् ॥ २८.४४
क्षणं च तत्र विश्रान्ताम् तामालिङ्गमसौ च माम् 
ततश्चडिति विच्छिन्नम् तत्काञ्चीगुणबन्धनम् ॥ २८.४५
शराटिकुररश्रेणिः पुलिनान्नलिनीमिव 
शिञ्जाना रशना शय्याम् तन्नितम्बादथापतत् ॥ २८.४६
तां च भिन्नमणिच्छायाच् छत्रच्छादितदीपिकाम् 
दृष्ट्वा पृष्टा मया तस्याः संप्राप्तिं प्रियदर्शना ॥ २८.४७
बहु श्रोतव्यमत्रास्ति क्रमेण श्रूयतामिति 
उक्त्वा रुष्टैव तां दृष्ट्वा साचष्ट स्म कथामिमाम् ॥ २८.४८
अस्त्यहं युष्मदादेशाद् गता कन्यावरोधनम् 
न च तत्र मया दृष्टा मार्गयन्त्या नृपात्मजा ॥ २८.४९
ततः परिजनस्तस्याः प्राह मां राजदारिका 
गृहोपवनमध्यास्ते तत्र संभाव्यतामिति ॥ २८.५०
प्रविश्य च मया दृष्टा तस्मिन्नुद्यानपालिका 
वसन्तसुमनःकॣप्त मालाभरणधारिणी ॥ २८.५१
सा च पृष्टा मयावोचद् योऽयं संध्यावदारुणः 
अशोकषण्डस्तत्रास्ते विविक्ते राजदारिका ॥ २८.५२
अनेन चार्यदुहितुर् वक्रेणापि तथा व्रजः 
योऽयं प्रियङ्गुषण्डस्य याति मध्येन निर्भयः ॥ २८.५३
दूरात्कुरबकानां च [मिस्सिन्ग्तेxत्] काननम् 
माधवीसहकारानाम् ङ्कोलानां च वर्जय ॥ २८.५४
भ्राम्यन्मधुकरस्तेन सेनासंबाधपादपम् 
भृङ्गदंशभयात्कस्तम् नाप्रमत्तस्त्यजेदिति ॥ २८.५५
तेन च प्रस्थिताद्राक्षम् कदम्बकुटजानपि 
मालतीसप्तपर्णाश्च मञ्जरीच्छन्नपल्लवान् ॥ २८.५६
मम त्वासीदहो शक्तिर् दोहदस्य वरीयसी 
अनृतावपि येनैते जृम्भिताः पादपा इति ॥ २८.५७
साथ पङ्कजिनीकूले हिमवत्कंधराजते 
शिलापृष्ठे मया दृष्टा सान्द्रचन्दनकर्दमे ॥ २८.५८
समशीतातपेऽप्यस्मिन् वसन्ते शारदीव सा 
मध्यंदिने ज्वरेणैव खेद्यमाना बलीयसा ॥ २८.५९
संततैस्तालवृन्तैश्च चन्दनापाद्रमारुतैः 
वीज्यमाना वचोभिश्च सान्त्व्यमानातिकोमलैः ॥ २८.६०
अथ तस्या मया गत्वा समीपं वन्दना कृता 
तयापि क्षिप्तचेतस्त्वान् न किंचिदपि भाषितम् ॥ २८.६१
ततः कुमुदिका तस्याः पादमालम्ब्य निष्ठुरम् 
प्रतिबुद्धामवोचत्ताम् भगिनी दृश्यतामिति ॥ २८.६२
ततः कुमुदिकाहस्तम् ालम्ब्योत्थाय मां चिरम् 
आलिङ्गितवती स्वाङ्गैर् ध्वान्ताङ्गाराग्निदुःसहैः ॥ २८.६३
सुखासीनां च मामाह भर्ता ते सुखभागिनि 
सततं कुशलीत्यादि तथेति च मयोदितम् ॥ २८.६४
पुनराह स ते भर्ता छात्त्रत्वाद्दुर्जनः किल 
आहाराद्यैर्दुराराधस्त्वया तदिति मे मतिः ॥ २८.६५
प्रीत्या नन्दोपनन्दाभ्याम् येनाहरति साधितम् 
तेन नैवोपचर्योऽसौ मयेति कथितं मया ॥ २८.६६
पुनरुक्तं तया स्मित्वा नेदं संभाव्यते तयोः 
राज्यांशो दशमस्ताभ्याम् भिमानात्किलोज्झितः ॥ २८.६७
तौ त्वद्भर्तुरवित्तस्य पान्थस्याज्ञातजन्मनः 
दासमभ्युपगच्छेताम् कथं नामेति दुर्घटम् ॥ २८.६८
मयोक्तं सर्वमस्त्येतत् किं तु तौ दिव्यचक्षुषौ 
यदेवादिशतः किंचित् तत्तथैव हि सिध्यति ॥ २८.६९
ज्येष्ठस्य च गुणा ज्येष्ठास्ताभ्यां कस्येति मानुषाः 
तेनाङ्गीकृतवन्तौ तौ मद्भर्तुर्भृत्यतामिति ॥ २८.७०
भगीरथयशाः श्रुत्वा निष्कम्पाक्षी कथामिमाम् 
तनूरुहविकारेण साश्रुणालिङ्गिता बलात् ॥ २८.७१
एवं च क्षणमासीनाम् ाह मां राजदारिका 
अङ्गं प्रवहणक्षोभात् खिन्नमभ्यञ्ज्यतामिति ॥ २८.७२
आस्तामास्तामिति मया निच्छन्त्या यावदुच्यते 
तावद्बलाद्बलातैलम् न्यधात्कुमुदिका मयि ॥ २८.७३
सर्वथाक्षिनिकोचाद्यैर् ुक्त्वा कुमुदिकादिकाः 
सा मेऽभ्यङ्गापदेशेन विवृत्याङ्गानि पश्यति ॥ २८.७४
एतत्त्वत्करशाखाभिर् लिखितं [मिस्सिन्ग्तेxत्] म्भकम् 
मदीयमङ्गमालोक्य राजदारिकयोदितम् ॥ २८.७५
अहो सखे सलज्जासि बालिका कुलपालिका 
ययेह दुःसहा सोढा कोमलाङ्ग्या कदर्थना ॥ २८.७६
अथ वा त्वं पराधीना भर्तैव तव निर्दयः 
येन प्रबलदर्पेण कृतं वैषम्यमीदृशम् ॥ २८.७७
कोऽन्यो निष्करुणस्तस्मात् त्वं येनोत्पलकोमला 
दन्तिनेव महान्धेन मथिता पुण्डरीकिणी ॥ २८.७८
मत्संदेशं च वाच्योऽसौ किमस्थाने कृतं त्वया 
न हि चूडामणिः पादे प्रभवामीति बध्यते ॥ २८.७९
इदं हि कर्कशाः सोढुम् शक्ता राजन्यकन्यकाः 
छायाकोमलगात्र्यस्तु न हि वानिजदारिकाः ॥ २८.८०
इत्यादि बहु जल्पित्वा सा मामुद्वर्तनादिभिः 
सत्कारैरन्नपानान्तैः संमानितवती चिरम् ॥ २८.८१
तस्याश्च क्षणसंक्षिप्तम् मम संवत्सरायतम् 
युष्मत्कथाप्रसङ्गेन सार्कं गतमिदं दिनम् ॥ २८.८२
अथाचलनितम्बाभात् स्वनितम्बाद्विमुच्य सा 
आमुचन्मेखलामेनाम् मन्नितम्बे लघीयसि ॥ २८.८३
बहुर्विस्रंसमानायाम् ग्रन्थिरस्यां तया कृतः 
स्वहस्तविलतैर्यत्नान् मृणालीतन्तुसूत्रकैः ॥ २८.८४
ततः प्रस्थापितवती मामित्यादि विधाय सा 
मेखला स्खलिता चेयम् छित्त्वा तत्तन्तुबन्धनम् ॥ २८.८५
इति तस्यास्तया चित्रे प्रपञ्चेऽस्मिन्निवेदिते 
संकल्पजन्मनामृष्टः संकल्पयितुमारभे ॥ २८.८६
तया यद्गुरु संदिष्टम् ुपलब्धं च यत्तया 
एतदेव सुपर्याप्तम् नुरागस्य लक्षणम् ॥ २८.८७
यत्पुनर्मेखला बद्धा निःसरैर्बिसतन्तुभिः 
सत्स्वप्यन्येषु सूत्रेषु तत्रेदं चिन्तितं तया ॥ २८.८८
निर्दयालिङ्गनक्षोभाद् िदं विच्छेदमेष्यति 
अथेयं मेखला स्रस्ता शय्यायां निपतिष्यति ॥ २८.८९
लम्बां चेमामसौ दृष्ट्वा मन्नितम्बविशालताम् 
अनया [मिस्सिन्ग्तेxत्] प्रीतिम् ाधास्यत्यपि कामिति ॥ २८.९०
एकैकतोऽपि वृत्तान्त ुपपन्ने तया कृते 
मया तु ज्ञातकार्यत्वाद् ुत्प्रेक्षेयमुपेक्षिता ॥ २८.९१
अथाहमब्रवं श्यामा भगीरथयशाः स्फुटम् 
कथं वेत्थेति सापृच्छद् थेत्थमहमुक्तवान् ॥ २८.९२
गौराणामसिताभासम् सितानां सिताधिकम् 
श्यामानां मण्डनं तज्ज्ञैस्चित्रवर्णं तु वर्णितम् ॥ २८.९३
पारिजातस्रगाभाभा यदियं मेखला ततः 
बाला दूर्वादलश्यामा नियतं राजदारिका ॥ २८.९४
किं च नान्या ततः काचिद् दर्शनीयतमा यतः 
दर्शनीयतमा श्यामा नारीणामिति दर्शनम् ॥ २८.९५
तयोक्तं धिग्धिगस्त्वेषाम् रत्नलक्षणकारिणाम् 
जनः प्रच्छादनीयोऽपि ख्यापितो यैः शठैरपि ॥ २८.९६
इत्याद्या कथया तस्याः क्षपायाः प्रहरद्वयम् 
प्राप्त्युपायविचारेण तृतीयः प्रेरितो मया ॥ २८.९७
मम त्वसीदियं चिन्ता किं ममोपायचिन्तया 
देवतास्तत्करिष्यन्ति येन शान्तिर्भविष्यति ॥ २८.९८
वेगवत्यादिकाप्राप्ताव् ुपायः कः कृतो मया 
यथा ताः प्राप्तवानस्मि तथा राजसुतामिति ॥ २८.९९
अथ मामेकदागत्य सायं कुमुदिकावदत् 
भगीरथयशा युष्मान् वन्दित्वा याचते यथा ॥ २८.१००
ये मयारोपिताश्चूता माधवीचम्पकादयः 
ते जाता मञ्जरीभार भरभङ्गुरपल्लवाः ॥ २८.१०१
अतः श्वस्तत्र गत्वाहम् माधवीसहकारयोः 
कर्त्री विवाहसंस्कारम् परेषां च पूजनम् ॥ २८.१०२
तेन युष्मद्गृहद्वाराद् गृहीत्वा प्रियदर्शनाम् 
प्रातरेव प्रायातास्मि तदेषा मुच्यतामिति ॥ २८.१०३
अथ तस्यै प्रतिज्ञाय गच्छत्वेवं भवत्विति 
द्रष्टव्या राजपुत्रीति खिद्यमानोऽनयं निशाम् ॥ २८.१०४
प्रातः कुमुदिकागत्य भाषते स्म ससंभ्रमा 
भगीरथयशाः प्राप्ता गच्छत्वर्यसुतेति माम् ॥ २८.१०५
अथ तां दृष्टवानस्मि प्रस्थाप्य प्रियदर्शनाम् 
प्रासादाग्रस्थितो द्वाःस्थ स्वच्छप्रवहणास्थिताम् ॥ २८.१०६
आस्तां च मम तां दृष्ट्वा क्षणं मानसचक्षुषी 
सुषुप्तावस्थितस्येव नष्टसंकल्पदर्शने ॥ २८.१०७
सर्वथा पुण्यवन्तस्ते सुरासुरनरोरगाः 
असावकालमृत्युर्यैर् नारीरूपो न वीक्षितः ॥ २८.१०८
तया चाननमुन्नम्य हृष्टः संदृष्टवानहम् 
सहस्राक्षं स्वमात्मानम् तच्चक्षुष्कादिकोज्ज्वलम् ॥ २८.१०९
मां च मद्दयितां नासौ संमानितवती समम् 
मयि दृष्टमदात्तस्याम् गाढ [मिस्सिन्ग्तेxत्] ठग्रहार्हणाम् ॥ २८.११०
अथ स्वयानमारोप्य सा प्रियां प्रियदर्शनाम् 
कञ्चुक्यादिचमूगुप्ता नगरोपवनं गता ॥ २८.१११
अहं तु तद्दिनं नीत्वा कृच्छ्रान्मन्दिरनिष्कुटे 
हर्म्यमूर्धानमारोहम् राजपुत्रीदिदृक्षया ॥ २८.११२
अथ प्रवहणेनासौ नभस्वत्पटुरंहसा 
मद्गृहद्वारमागच्छद् दूरादुन्नमितानना ॥ २८.११३
सा च मां तत्र पश्यन्ती संततं प्रियदर्शनाम् 
गाढं निष्पीडयन्ती च चिरमङ्गं न्यपीडयत् ॥ २८.११४
वन्दनाच्छद्मना पश्चान् माय्यात्मानं निधाय सा 
चेतोविनिमयं कृत्वा प्रवृत्ता शिबिकामिति ॥ २८.११५
आराधयामि नृपसूनुकृते नु गौरीम् किं खानयामि चतुरैस्त्वरितं सुरुङ्गाम् 
इत्याद्युपायशतचिन्तनतान्तचेताः कृच्छ्रान्निशामनयमप्रतिलब्धनिद्रः ॥ २८.११६