श्रियः पति श्रीमति शासितुं जगज्जगन्निवासो वसुदेवसद्मनि  ।
वसन् ददर्शावतरन्तमम्बराद्धिरण्यगर्भाङ्गभुवं मुनिं हरिः  ॥ १.०१ ॥

गतं तिरश्चीनमनूरुसारधेः प्रसिद्धमूर्ध्वज्वलनं हविर्भुजः  ।
पतत्यधो धाम विसारि सर्वतः किमेदतित्याकुलमीक्षितं जनैः  ॥ १.०२ ॥

चयस्तविषामित्यवधारितं पुरा ततः शरीरीति विभाविताकृतिम्  ।
विभुर्विभक्तावयवं पुमानिति क्रमादमुं नारद इत्यबोधि सः  ॥ १.०३ ॥

नवानधोऽधो बृहतः पयोधरान् समूढकर्पूरपरागपाण्डुरम्  ।
क्षणं क्षणोत्क्षिप्तगजेन्द्रकृत्तिना स्फुटोपमं भूतिसितेन शम्घुना  ॥ १.०४ ॥

दधानमम्भोरुहकेसरद्युतीर्जटाः शरच्चन्द्र मरीचिरोचिषम्  ।
विपाकस्तुङ्गास्तुहिनस्थलीरुहो धरादरेन्द्रं व्रततीततीरिव  ॥ १.०५ ॥

पिशङ्गमौञ्जीयुजमर्जुनच्छविं वसानमेणाजिनमञ्नद्युति  ।
सुवर्मसूत्राकलिताधराम्बरां विडम्बयन्तं शितिवाससस्तनुम्  ॥ १.०६ ॥

विहङ्गराजाङ्गरुहैरिवायतैर्हिरण्मयोर्वीरुहवल्लितत्नुभिः  ।
कृतोपवीतं हिमशुभ्रमुच्चकैर्घनं घनान्ते तटितां गणैरिव  ॥ १.०७ ॥

निसर्गचित्रोज्वलसूक्ष्मपक्ष्मणा लसद्बिसच्छेदसिताङ्गसङ्गिना  ।
चकासतं चारुचमूरुचर्मणा कुथेन नागेन्द्रमिवेन्द्रवाहनम्  ॥ १.०८ ॥

अजस्रमास्फालितवल्लकीगुणक्षतोज्वलाङ्गुष्ठनखांशुभिन्नया  ।
पुरः प्रवालैरिव पूरितार्धया विभान्तमच्छस्फटिकाक्षमालया  ॥ १.०९ ॥

रणद्भिराघट्टनया नभस्वतः पृथग्विभिन्नश्रुतिमण्डलैः स्वरैः  ।
स्फुटीभवद्ग्रामविशेषमूर्च्छनामवेक्षमाणं महतीं मुहुर्मुहुः  ॥ १.१० ॥

निवर्त्य सोऽनुव्रजतः कृतानतीनतीन्द्रयज्ञाननिधिर्नभः सदः  ।
समासदत्सादितदैत्यसंपदः पदं महेन्द्रलायचारु चक्रिणः  ॥ १.११ ॥

पतत्पतङ्गप्रतिमस्तपोनिधिः पुरोऽस्य यावन्न भुवि व्लीयत  ।
गिरेस्तडित्वानिव तावदुच्चकैर्जवेन पीठादुतिष्ठदच्युतः  ॥ १.१२ ॥

अथ प्रयत्नोन्नमितानत्फणैर्धृते कथञ्चित्फणिनां गणैरधः  ।
न्यधायिषातामभि देवकीसुतं सुतेन धातुश्चरणौ भुवस्तले  ॥ १.१३ ॥

तमर्घ्यमर्घ्यादिकयादिपुरुषः सपर्यया साधु स पर्यपूजयत्  ।
गृहानुपैतुं प्रणयादभीप्सवो भवन्ति नापुण्यकृतां मनीषिणः  ॥ १.१४ ॥

न यावदेतावुदपश्यदुत्थितौ जनस्तुषाराञ्जनपर्वताविव  ।
स्वहस्तदत्ते मुनिमासने मुनिश्चिरंस्तावदभिन्यवीविशत् ॥ १.१५ ॥

महामहानीलशिलारुचः पुरो निषेदिवान् कंसकृषः स विष्टरे  ।
श्रितोदयाद्रेरभिसायमुच्चकैरचूचुरच्चन्द्रमसोऽभिरामताम्  ॥ १.१६ ॥

विधाय तस्यापचितिं प्रसेदुषः प्रकाममप्रीयत यज्वनां प्रियः  ।
ग्रहीतुमार्यान्परिचर्यया मुहुर्महानुभावा हि नितान्तमर्थिनः  ॥ १.१७ ॥

अशेषतीर्थोपहृताः कमण्डलोर्निधाय पाणावृषीणाभ्युदीरिताः  ।
अघौघविध्वंसविधौ पटीयसीर्नतेन मूर्द्ना हरिरग्रहीदापः  ॥ १.१८ ॥

स काञ्चने यत्र मुनेरनुज्ञया नवाम्बुदशयामवपुर्न्यविक्षत  ।
जिगाय जम्बूजनितश्रियः श्रियं सुमेरुशृङ्गस्य तदा तदासनम्  ॥ १.१९ ॥

स तप्ताकार्तस्वरभास्वराम्बरः कठोरधाराधिपलाञ्छनच्छविः  ।
विदिद्युते बाडवजातवेदसः शिखाभिराश्लिष्ट इवाम्भसां निधिः  ॥ १.२० ॥

रथाङ्गपाणेः पटलेन रोचिषामृषित्विषः संवलिता विरेजिरे  ।
चलत्पलाशान्तरगोचरस्तरोतुषारमूर्तेरिव नक्तमंशवः  ॥ १.२१ ॥

प्रफुल्लतापिच्छनिभैरभीषुभिः शुभैश्च सप्तच्छदपांसुपाण्डुभिः  ।
परम्परेण च्छुरितामलच्छवी तदेकवर्णाविव तौ बभूवतुः  ॥ १.२२ ॥

युगान्तकालमतिसंहृतात्मनो जगन्ति यस्यां सविकासमासत  ।
तनौ ममुस्तत्र न कैटभद्विषस्तपोधनभ्यागमसंभवा मुदः  ॥ १.२३ ॥

निदाधधामानमिवाधिदीधितिं मुदाविकासं मुनिमभ्युपेयुषी  ।
विलोचने बिभ्रदधिश्रितश्रिणी स पुण्डराकाक्ष इति स्फुटाभवत् ॥ १.२४ ॥

सितंसितिम्ना सुतरां मुनेर्वपुः विसारिभिः सौधमिवाथ लम्भयन्  ।
द्विजावलिव्याजनिशाकरांशुभिः शुचिस्मितां वाचमवोचदच्युतः  ॥ १.२५ ॥

हरत्यघं  संप्रति हेतुरेष्यतः शुभस्य पूर्वाचरितै कृतर्ं शुभै  ।
शरीरभाजां भवदीयदर्शनं व्यनक्ति कालत्रितयेऽपि योग्यताम्  ॥ १.२६ ॥

जगत्पर्याप्तसहस्रभानुना न यन्नियन्तुं समभावि भानुना  ।
प्रसह्य तेजोभिरसंख्यतां गतैरदस्त्वया नुन्नमनुत्तमं तमः  ॥ १.२७ ॥

कृतः प्रजाक्षेमकृता प्रजासृजा सुपात्रनिक्षेनिराकुलात्मना  ।
सदोपयोगेऽपि गुरुस्त्वमक्षयो निधिः श्रुतीनां धनसंपदामिव  ॥ १.२८ ॥

विलोकनेनैव तवामुना मुने कृतः कृतार्थोस्मि निबर्हितांहसा  ।
तथापिशुश्रूषुरहं गरीयसीर्गिरोऽथवा श्रेयसि केन वा तृप्यते  ॥ १.२९ ॥

गतस्पृहोऽप्यागमनप्रयोजनं वदेति वक्तुं व्यवसीयते यया  ।
तनोति नस्तामुदित्मगौरवो गुरुस्तवैवागम एव धृष्यताम्  ॥ १.३० ॥

इतिब्रुवन्तमुवाच स व्रती न वाच्यमित्थं पुरुषोत्तम त्वया  ।
त्वमेव साक्षात्करणीय इत्यतः किमस्ति कार्यं  गुरु योगिनामपि  ॥ १.३१ ॥

उदीर्णरागप्रतिरोधकं जनैरभीक्ष्णमक्षुण्णतयातिदुर्गमम्  ।
उपेयुषोमोक्षपथं मनस्विनस्त्वमग्रमूर्तिर्निरपायसंश्रया  ॥ १.३२ ॥

उदासितारं निग्रहीतमानसैर्गृहीतमध्यात्मदृशा कथञ्चन  ।
बहिर्विकरं प्रकृतेः पृथग्विदुः पुरातनं त्वां पुरुषं पुराविदः  ॥ १.३३ ॥

निवेशयामासिथ हेलयोद्धृतं फणाभृतां छादनमेकमोकसः  ।
जगतैकस्थपतिस्त्वमुच्चकैरहीश्वरस्तम्भशिरःसुभूतलम्  ॥ १.३४ ॥

अनन्यगुर्वास्तव केन केवलः पुराणमूर्तेमहिमावगम्यते  ।
मनुष्यजन्मापि सुरासुरान्गुणैर्भवान्भवच्छेदकरै करोत्यधः  ॥ १.३५ ॥

लघूकरिष्यन्नतिभारभङ्गुराममूं किल त्वं त्रिदिवादवातरः  ।
उदूढलोकत्रितयेन सांप्रतं गुरुर्धरित्री क्रियतेतरां त्वया  ॥ १.३६ ॥

निजोजसोज्जासयितुं जगद्रहामुपजिहीथा न महीतले यदि  ।
समाहितैरप्यनिरूपितस्ततः पदं दृशः स्याः कथमीश मादृशाम्  ॥ १.३७ ॥

उपप्लुतं पातुमदो मदोद्धतैस्त्वमेव विश्वंभर विश्वमीशिषे  ।
ऋते रवेः क्षालयितुं क्षमेत कः क्षपातमस्काण्डमलीमसं तमः  ॥ १.३८ ॥

करोति कंसादिमहीभृतां वधाज्जनो मृगाणामिव यत्तव स्तवम्  ।
हरे हिरण्याक्षपुरःसरासुरद्विपद्विषः प्रत्युत सा तिरस्क्रिया  ॥ १.३९ ॥

प्रवृत्त एव स्वयमुज्झिश्रमः क्रमेण पेष्टुं भुवनद्वषामसि  ।
तथापि वाचालतया युनक्ति मां मिथस्त्वदाभाषणलोलुपं मनः  ॥ १.४० ॥

तदिन्द्रसंदिष्टमुपेन्द्र यद्वचः क्षणं मया विश्वजनीनमुच्यते  ।
समस्तकार्येषु गतेन धुर्यतामहिद्विषस्तद्भवता निशम्यताम्  ॥ १.४१ ॥

अभूदभूमि प्रतिपक्षजन्मनां भियां तनूजस्पनद्युतिर्दितेः  ।
यमिन्द्रशब्दार्थनिषूदनं हरेर्हरण्यपूर्वं कशिपुं प्रचक्षते  ॥ १.४२ ॥

समत्सरेणासुर इत्युपेयुषा चिराय नाम्नः प्रथमाभिधेयतां  ।
भयस्यपूर्वावतरस्तरस्विना मनस्तु येन द्युसदां न्यधीयत  ॥ १.४३ ॥

दिशामधीशांश्चतुरो यतः सुरानपास्य तं रागाहृताः सिषेविरे  ।
अवापुरारभ्य ततश्चला इति प्रवादमुच्चैरयशस्करं श्रियः  ॥ १.४४ ॥

पुराणि दुर्गाणि निशातमायुधं बलानि शूराणि घनाश्चकञ्चुकाः  ।
स्वरूपशोभैकफलानि नाकिनां गणैर्यमाशङ्क्य तदादि चक्रिरे  ॥ १.४५ ॥

स संचरिष्णु भुवनान्तरेषु यां यदृच्छयाशिश्रियादाश्रयः श्रियः  ।
अकारि तस्यै मुकुटोपलस्खलत्करैस्त्रिसन्ध्यं त्रिदशैर्दिशे नमः  ॥ १.४६ ॥

सटाच्छटभिन्नघनेन बिभ्रता नृसिंह सैंहीमतनुं तनुं त्वया  ।
स मुग्धकान्तास्तनसङ्गभङ्गुरैरुरोविदारं प्रतिचस्किरे नखैः  ॥ १.४७ ॥

विनोदमिच्छन्नथ दर्पजन्मनो रणेन कण्ड्वास्त्रिदशै समं पुनः  ।
स रावणो नाम निकामभीषणं बभूव रक्षः क्षतरक्षणं दिवः  ॥ १.४८ ॥

प्रभुर्बुभूषुर्भुवनत्रयस्य यः शिरोऽतिरागाद्दशमं चिकर्तिषुः  ।
अतर्कयद्विघ्नमिवेष्टसाधसः प्रसादमिच्छासद्दृशं पिनाकिनः  ॥ १.४९ ॥

समुत्क्षिपन्यः पृथिवीभृतां वरं वरप्रदानस्य चकार शूलिनः  ।
त्रसत्तुषाराद्रिसुताससंभ्रमस्वयङ्ग्रहाश्लेषसुखेन निष्क्रयम्  ॥ १.५० ॥

पुरीमवस्कन्द लुनीहि नन्दनं मुषाण रत्नानि हरामराङ्गनाः  ।
विगृह्य चक्रे नमुचिद्विषा बली य इत्थमस्वास्थ्यमहर्दिवं दिवः  ॥ १.५१ ॥

सलीलयातानि न भर्तुरभ्रमोर्न चित्रमुच्चैश्रवसः पदक्रमम्  ।
अनुद्रुतः संयति येन केवलं बलस्य शत्रुः प्रशशंस शीघ्रताम्  ॥ १.५२ ॥

अशुक्नुवन् सोढुमधीरलोचनः सहस्ररश्मेरिव यस्य दर्शनम्  ।
प्रविश्य हेमाद्रिगुहागृहान्तरं निनाय बिभ्यद्दिवसानि कौशिकः  ॥ १.५३ ॥

बृहच्छलानिष्ठुरकण्ठघट्टनाविकीर्णलोलाग्निकणं सुरद्विषः  ।
जगत्प्रभोरप्रसिहिष्णु वैष्णवं न चक्रमस्याक्रमताधिकन्धरं  ॥ १.५४ ॥

बिभिन्नशङ्खः कलुषीभवन्मुहुर्मदेन दन्तीव मनुष्यधर्मणः  ।
निरस्तघांभीर्यमपास्तपुष्पकं प्रकम्पयामास न मानसं न सः  ॥ १.५५ ॥

रणेषु तस्य प्रहिताः प्रचेतसा सरोषहुङ्कारपराङ्मुखीकृताः  ।
प्रहर्तुरेवोरगराजरज्जवो जवेन कण्ठं सभयाः प्रपेदिरे  ॥ १.५६ ॥

परेभर्तुर्महिषोऽमुना धनुर्विधातुमुत्खातविषाणमण्डलः ।
हृतेऽपिभारे महतस्त्रपाभरादुवाह दुःखेन भृशानृतं शिरः  ॥ १.५७ ॥

सृपशन्सशङ्कः समये शुचावपि स्थितः कराग्रैरसमग्रपातिभिः  ।
अघघर्मोदकबिन्दुमौक्तिकैरलञ्चकारास्य वधूरहस्करः  ॥ १.५८ ॥

कलासमग्रेणगृहानमुञ्चता मनस्विनीरुत्कयितुं  पटीयसा  ।
विसासिनस्तस्य वितन्वतारतिं न नर्मसाचिव्यमकारिनेन्दुना  ॥ १.५९ ॥

विदग्धलीलोचितदन्तपत्रिकाविधित्सया नूनमनेन मानिना  ।
न जातु वैनायकमेकमुद्धृतं विषाणमद्यापि पुनः प्ररोहति  ॥ १.६० ॥

निशान्तनारीपरिधानधूननस्फुटागसाप्यूरुषु लोलचक्षुषः  ।
प्रियेण तस्यानपराधबाधिताः प्रकम्पनेनानुचकम्पिरे सुराः  ॥ १.६१ ॥

तिरस्कृतस्तस्य जनाभिभाविना मुहुर्महिम्ना महसां महीयसां  ।
बभार बाष्पैर्द्वगुणीकृतं तनुतनूनपाद्धूममवितानमाधिजैः  ॥ १.६२ ॥

परस्यमर्मविधमुज्झतां निजं द्विजिह्वतादोषमजिह्मगामिभिः  ।
तमिद्धमाराधयितुं सकर्णकैः कुलैर्न भेजे फणिनां भुजङ्गता  ॥ १.६३ ॥

तदीयमातङ्गघटाविघट्टितैः कटस्थलप्रोषितदानवारिभिः  ।
गृहीतदिक्कैरपुनर्निवर्तिभिश्चिराय याथार्थ्यमलम्बि दिग्गजैः  ॥ १.६४ ॥

अभीक्ष्णमुष्णैरपि तस्य सोष्मणः सुरेन्द्रवन्दीश्वसितानिलैर्यथा  ।
सचन्दनाम्भःकणकोमलैस्तथा वपुर्जलार्द्रापवनैर्न निर्वबौ  ॥ १.६५ ॥

तपेन वर्षाः शरदा हिमागमो वसन्तलक्ष्म्या शिशिरः समेत्य च  ।
प्रसूनकॢप्तिं दधतः सदर्तवः पुरोस्य वास्तव्यकुटुम्बितां ययौ  ॥ १.६६ ॥

अमानवं जातमजं कुले मनोः प्रभाविनं भाविन्नमन्तमात्मनः  ।
मुमोच जानन्नपि जानकीं न यः सदभिमानैकधना हि मानिनः  ॥ १.६७ ॥

स्मरत्यदो दाशरथिर्भवानमुं वनान्ताद्वनितापहारिणम्  ।
पयोधिमाबद्धचलज्जलाबिलं विलङ्घ्यलङ्गां निकषा हनिष्यति  ॥ १.६८ ॥

अतोपपत्तिं छलनापरोऽपरामवाप्य शैलूष इवैष भूमिकां  ।
तिरोहितात्मा शिशुपालसंज्ञया प्रतीयते संप्रति साप्यसः परैः  ॥ १.६९ ॥

स बाल आसीद्वपुषा चतुर्भुजो मुखेन पूर्णेन्दुनिभस्त्रिलोचनः  ।
युवाकराक्रान्तमहीभृदुच्चकैरसंशयं संप्रति तेजसा रविः  ॥ १.७० ॥

स्वयं विधाता सुरदैत्यरक्षसामनुग्रहावग्रहयोर्यदृच्छया  ।
दशाननादीनभिराद्धदैवतावितीर्णवीर्यातिशयान् हसत्यसौ  ॥ १.७१ ॥

बलावलेपादधुनापिपूर्ववप्रबाद्ध्यते तेन जगज्जिगीषुणा  ।
सतीव योषित्प्रकृतिः सुनिश्चला पुमांसंमब्येति भवान्तरेष्वपि  ॥ १.७२ ॥

तदेनमुल्लङ्घितशासनं विधेर्विधेहि कीनाशनिकेतनातिथिम्  ।
शुभेतराचारविपक्त्रिमापदो विपादनीया हि सतामसाधवः  ॥ १.७३ ॥

हृदयमविरोधोदयददूढद्रढिम दधातु पुनः पुरन्दरस्य  ।
घनपुलकपुलोमजाकुचाग्रद्रुतपरिरम्भनिपीडनक्षमत्वम्  ॥ १.७४ ॥

ओमित्युक्तवतोऽथ शाङ्गिणा इति व्याहृत्य वाचं नभस्तस्मिन्नुत्पतिते पुरः सुरमुनाविन्दोः श्रियं बिभ्रति  ।
शत्रुणामनिश विनाशपिशुनः क्रुद्धस्य चैद्यं प्रति व्योम्नि भ्रकुटिच्छलेन वदने केतुशचकारास्पदम्  ॥ १.७५ ॥

_____________________________________________________________





यियक्षमाणेनाहूतः पार्थेनाथ द्विषन्मुरम्  ।
अभिचैद्यं प्रतिष्ठासुरासीत्कार्यद्वयाकुलः  ॥ २.१ ॥

सार्थमुध्धवसीरिभ्यामथासावसदत्सदः
गुरुकाव्यानुगां बिभ्रच्चान्द्रीमभिनभः श्रियम्  ॥ २.२ ॥

जाज्वल्यमाना जगतः शान्तये समुपेयुषी
व्यद्योतिष्टसभावेद्यामसौ नरशिखित्रयी  ॥ २.३ ॥

रत्नस्तम्भेषु संक्रान्तप्रतिमास्ते चकाशिरे  ।
एकाकिनोऽपि परितः पौरुषेयवृता इव  ॥ २.४ ॥

अध्यासामासुरुत्तुङ्गहेमपीठानि यान्यमी  ।
तैरूहे केशारिक्रान्तत्रिकूटशिखिरोपमा  ॥ २.५ ॥

गुरुद्वयाय गुरुणोरुभयोरथ कार्ययोः  ।
हरिविप्रतिषेधं तममाचचक्षे विचक्षणः  ॥ २.६ ॥

द्योतितान्तःसभैः कुन्दकुड्मलाग्रदतः स्मितैः  ।
स्नपितेवाभवत्तस्य शुद्धवर्णा सरस्वती  ॥ २.७ ॥

भवद्गिरामवसरप्रदानाय वचांसि नः  ।
पूर्वरङ्गः प्रसङ्गाय नाटकीयस्य वस्तुनः  ॥ २.८ ॥

करदीकृतभूपालो भ्रातृभिर्जित्वरैर्दिशाम्  ।
विनाप्यस्मदलंभूष्णुरिज्यायै तपसः सुतः  ॥ २.९ ॥

उत्तिष्ठमानस्तु परो नोपेक्ष्यः पत्यमिच्छता  ।
समौ हि शिष्टैराम्नातौ वर्त्स्यन्तावामयः स च  ॥ २.१० ॥

न दूये सात्वतीसूनुर्यन्मह्यमपराध्यति  ।
यत्तु दह्यन्ते लोकमदो दुःखाकरोतिमाम्  ॥ २.११ ॥

मम तावन्मतमिदं श्रूयतामङ्ग वामपि  ।
ज्ञातसारोऽपि खल्वेकः संदिग्धे कार्यवस्तुनि  ॥ २.१२ ॥

यावदर्थपदां वाचमेवमादाय माधवः  ।
विरराम महीयांसः प्रकृत्या मितभाषिणः  ॥ २.१३ ॥

ततः सपत्नापनयस्मरणानुशयस्फुरा  ।
ओष्ठेन रामो रामोष्ठबिम्बचुम्बनचुञ्चुना  ॥ २.१४ ॥

विवक्षितामर्थविदस्तत्क्षणप्रतिसंहृतां  ।
प्रापयन्पवनव्याधेर्गिरमुत्तरपक्षताम्  ॥ २.१५ ॥

घूर्णयन्मदिरास्वादमदपाटलितद्युती  ।
रेवतीवदनोच्छिष्टपरिपूतपुटे दृशौ  ॥ २.१६ ॥

आश्लेषलोलुपवधूस्तनकार्कश्यसाक्षिणीं  ।
म्लापयन्नभिमानोष्णैर्वनमालां मुखानिलैः  ॥ २.१७ ॥

दधत्संन्ध्यारुणव्योमस्फुरत्तारानुकारिणीः  ।
द्वषद्वेषोपरक्ताङ्गसङ्गिनीः स्वेदविप्रुषः  ॥ २.१८ ॥

प्रोल्लसत्कुणडलप्रोतपद्मरागदलत्विषा  ।
कृष्णोत्तरासङ्गरुचं विदधच्चौतपल्लवीम्  ॥ २.१९ ॥

ककुद्मिकन्यावक्त्रान्तर्वासलब्धाधिवासया  ।
मुखमोदं मदिरया  कृतानुव्याधमुद्वमन्  ॥ २.२० ॥

जगादवदनछद्मपद्मपर्यन्तपातिनः  ।
नयन्मधुलिहः श्वैत्यमुदग्रदशनांशुभिः  ॥ २.२१ ॥

यद्वासुदेवेनादीनमनादीनवमीरितम्  ।
वचसस्तस्य सपदि क्रिया केवलमुत्तरम्  ॥ २.२२ ॥

नैतल्लघ्वपि भूयस्या वचो वाचातिशय्यते  ।
इन्धनौघधगप्यग्नित्विषा नात्येति पूषणम्  ॥ २.२३ ॥

संक्षिप्तस्याप्यतोऽस्यैव वाक्यस्यार्थगरीयसः  ।
सुविस्तरतरा वाचो भूष्यभूता भवन्तु मो  ॥ २.२४ ॥

विरोधिवचसो मूकान्वगीशानपि कुर्वते  ।
जडानप्यनुलोमार्थान्प्रवाचः कृतिनां गिरः  ॥ २.२५ ॥

षड्गुणाः शक्तयस्तिस्रः सिद्धयोदयास्त्रयः  ।
ग्रन्धानधीत्य व्याकर्तुमिति दुर्मेधसोऽप्यलम्  ॥ २.२६ ॥

अनिर्लोडितकार्यस्य वाग्जालं वाग्मिनो वृथा  ।
निमित्तादपराद्धेषोर्धानुष्कस्येव वल्गितम्  ॥ २.२७ ॥

सर्वकार्यशरीरेषु मुक्त्वाङ्गस्कन्दपञ्चकम्  ।
सौगतानामिवात्मान्यो नास्ति मन्त्रो महीभृताम्  ॥ २.२८ ॥

मन्त्रो योध इवाधीरः सर्वाङ्गैः संवृतैरपि  ।
चिरं न स्थातुं परेभ्यो भेदशङ्कया  ॥ २.२९ ॥

आत्मोदयः परज्यानिर्द्वयं नीतिरितीयति  ।
तदूरीकृत्य कृतिभिर्वाचस्पत्यं प्रतायते  ॥ २.३० ॥

तृप्तियोगः परेणापिमहिम्ना न महात्मनाम्  ।
पूर्णश्चन्द्रोदयाकाङ्क्षी दृष्टानतोऽत्र महार्णवः  ॥ २.३१ ॥

संपदासुस्थिरंमन्यो भवति स्वल्पयापि यः  ।
कृतकृत्यो विधिर्मन्ये न वर्धयन्ति तस्य ताम्  ॥ २.३२ ॥

शमूलघातमघ्नन्तः परान्नोद्यन्ति मानिनः   ।
प्रध्वंसितान्धतमसस्तत्रोदाहरणं रविः  ॥ २.३३ ॥

विपक्षममखिलीकृत्य प्रतिष्ठा खलु दुर्लभा  ।
अनीत्वा पङ्कतां धूलिमुदकं नावतिष्ठते  ॥ २.३४ ॥

ध्रियतेयावदेकोऽपि रिपुस्तावत्कुतः सुखम्  ।
पुरः क्लश्नाति सोमं हि सैंहिकेयोऽसुरद्रुहाम्  ॥ २.३५ ॥

सखागरीयान् शत्रुश्छकृत्रिमस्तौ हि कार्यतः  ।
स्याताममित्रौ मित्रेच सहजप्रकृतावपि  ॥ २.३६ ॥

उपकर्त्ररिणा संधिर्न मित्रेणापकारिणा  ।
उपकारापकारौ हि लक्ष्यं लक्षममेतयोः  ॥ २.३७ ॥

त्वयाविप्रकृतश्चैद्यो रुक्मिणीं हरताहरे  ।
बद्धमूलस्यमूलं हि महद्वैरतरोः स्त्रियः  ॥ २.३८ ॥

त्वयि भौमं गते जेतुमरौत्सीत्स पुरीमिमाम्  ।
प्रोषितार्यमणं मेरोरन्धकारस्तटीमिव  ॥ २.३९ ॥

आलाप्यालमिदं बभ्रोयत्स दारानपाहरत् ।
कथापि खलु पापानामलमश्रेयसे यतः  ॥ २.४० ॥

विराद्ध एवं भमता विराद्धा बहुधा च नः  ।
निर्वत्यतेऽरिः क्रियया स श्रुतश्रवसः सुतः  ॥ २.४१ ॥

विधायवैरं सामर्षेनरेऽरौ यः उदासते  ।
प्रक्षिप्योदर्चिषं कक्षे शेरते तेऽभिमारुतम्  ॥ २.४२ ॥

मनागनभ्यवृत्या वा कामं क्षाम्यततु यः क्षमी  ।
क्रयासमभिहारेण विराद्यन्तं क्षमेत कः  ॥ २.४३ ॥

अन्यदा भूषणं पुंसः क्षमा लज्जेव योषितः  ।
पराक्रमः परिभवे वैयात्यं सुरतेष्विव  ॥ २.४४ ॥

माजीवन्यः परावज्ञादुखदग्धोऽपि जीवति  ।
तस्याजननिरेवास्तु जननीक्लेशकारिणः  ॥ २.४५ ॥

पदाहतं यदुत्थाय मूर्धानमधिरोहति  ।
स्वस्थादेववपमानेऽपि देहिनस्तद्वरं रजः  ॥ २.४६ ॥

असंपादयतः कञ्चिदर्थं  जातिक्रियागुणैः  ।
यदृच्छशब्दवत्पुंसः संज्ञायै जन्म केवलम्  ॥ २.४७ ॥

तुङ्गत्वमितरा नाद्रौ नेदं सिन्धावागाधता  ।
अलङ्घनीयताहेतुरुभयं तन्मनस्विनि  ॥ २.४८ ॥

तुल्येऽपराधे स्वर्भानुर्भानुमन्तं चिरेण यत् ।
हिमांशुमाशु ग्रसते तन्म्रदिम्नः स्फुटं फलम्  ॥ २.४९ ॥

स्वयं प्रणतेऽल्पेऽपि परवायावुपेयुषी  ।
निदर्शनमसाराणां लघुर्बहुतृणं नरः  ॥ २.५० ॥

तेजस्विमध्ये तेजस्वी दवीयानपि गण्यते  ।
पञ्चम पञ्चपसस्तपनो जातवेदसाम्  ॥ २.५१ ॥

अकृत्वा हेलया पादमुच्चैर्मूर्धसु विद्वषाम्  ।
कथङ्कारमनालम्बा कीर्तिद्यामधिरोहति  ॥ २.५२ ॥

अङ्गाधिरोपितश्चन्द्रमा मृगलाञ्छनः  ।
केशरी निष्ठुराक्षिप्तमृगयूथो मृगाधिपः  ॥ २.५३ ॥

चतुर्थोपायसाध्येतु रिपौ सान्त्वमपक्रिया  ।
स्वेद्यमामज्वरं प्राज्ञः कोऽम्भसा परिषिञ्चति  ॥ २.५४ ॥

सामवादाः सकोपस्य तस्य प्रत्युत दीपकाः  ।
प्रतप्तस्येव सहसा सर्पिषस्तोयबिन्दवः  ॥ २.५५ ॥

गुणानामायथातथ्यादर्थं विप्लावयन्ति ये  ।
अमात्यव्यञ्जनाराज्ञां दूष्यास्ते शत्रुसंज्ञिताः  ॥ २.५६ ॥

स्वशक्त्युपचये केचित्परस्य व्यसनेऽपरे  ।
यानमाहुस्तदासीनं त्वामुत्थापयति द्वयम्  ॥ २.५७ ॥

लिलङ्घयिषतो लोकानलङ्घ्यानलघीयसः  ।
यादवाम्भोनिधीन्रुन्धे वेलेव भवतः क्षमा  ॥ २.५८ ॥

विजयस्वयि सेनायाः साक्षिमात्रेऽपादिश्यताम्  ।
फलभाजि समीक्ष्योक्ते बुद्धेर्भोग इवात्मनि  ॥ २.५९ ॥

हृतेहिडिम्बरिपुणा राज्ञि द्वैमातुरे युधि  ।
चिरस्य मित्त्रव्यसनि सुदमो दमघोषजः  ॥ २.६० ॥

नीतिरापदि यद्गम्यः परस्तन्मानिनो ह्रिये  ।
विधुर्विधुन्तस्येव पूर्णस्तस्योत्सवाय सः  ॥ २.६१ ॥

अन्यदुच्छृङ्घलं सत्वमन्यत्छ्छास्त्रनियन्त्रितं  ।
सामानाधिकरण्यं हि तेजस्तमिरयोः कुतः  ॥ २.६२ ॥

इन्द्रप्रस्थगमस्तावत्कारि मा सन्तु चेदयः  ।
आस्माकदन्तिसान्निध्याद्वामनीभूतभूरुहः  ॥ २.६३ ॥

निरुद्धवीवधासारप्रसारा गा इव व्रजम्  ।
उपरुन्धन्तु दाशार्हाः पुरीं माहिष्मतीं द्विषः  ॥ २.६४ ॥

यजतां पाण्डवः  स्वर्गमवत्विन्द्रस्पस्विनः  ।
वयं हनाम द्विषतः सर्वः स्वार्थं समीहते  ॥ २.६५ ॥

प्राप्यतां विद्युतां संपद्संपर्कादर्करोचिषाम्  ।
शस्त्रैद्विषच्छिरश्छेदप्रोच्छलच्छोणितोक्षितैः  ॥ २.६६ ॥

इतिसंरम्भिणो वाणीर्बलस्यालेख्यदेवताः  ।
सभाभित्तिप्रतिध्वनैर्भयादन्ववदन्निव  ॥ २.६७ ॥

निशम्य ताः शेषगवीरमभिधातुमधोक्षजः  ।
शिष्याय बृहतां प्रत्युः प्रस्तावमदिशद्दृशा  ॥ २.६८ ॥

भारतीमाहितभरामथानुद्धतमुद्धवः  ।
तथ्यामुतथ्यानुजवज्जगादाग्रे गदाग्रजम्  ॥ २.६९ ॥

संप्रत्यसांप्रतं वक्तुमुक्ते मुसलपाणिना  ।
निर्धारितेर्ऽथे लेखेनखलूक्त्वा खलुवाचिकम्  ॥ २.७० ॥

तथापि यन्मय्यपि ते गुरुरित्यस्ति गौरवम्  ।
तत्प्रयोजककर्तृत्वमुपैति मम जल्पतः  ॥ २.७१ ॥

वर्णै कतिपयैरेव ग्रथितस्य स्वरैरिव  ।
अनन्ता वाङ्मयस्याहो गेयस्येव विचित्रता  ॥ २.७२ ॥

बह्वपि स्वेच्छया कामं प्रकीर्णमभिधीयते  ।
अनुज्झितर्थसंबन्धः प्रबन्धो दुरुदाहरः  ॥ २.७३ ॥

म्रदीयसीमपि घनामनल्पगुणकल्पिताम्  ।
प्रसारयन्ति कुशलाश्चित्रां वाचं पटीमिव  ॥ २.७४ ॥

विशेषविदुषः शास्त्रं यत्तवोद्ग्राह्यते पुरः  ।
हेतुः परिचयस्थैर्ये वक्तुर्गुणनिकैव सा  ॥ २.७५ ॥

पज्ञोत्साहवतः स्वामी यतेताधातुमात्मनि  ।
तौ हि मूलमुदेष्यन्त्या जिगीषोरात्मसंपदः  ॥ २.७६ ॥

सोपधानां धियं धीराः स्थेयसीं खट्वयन्ति ये  ।
तत्रानिशं निषम्ण्णास्ते जानते जातु न श्रमंम्  ॥ २.७७ ॥

स्पृशन्ति शरवत्तीक्ष्णस्तोकमन्तर्विशन्ति च  ।
बहुस्पृशापि स्थूलेन स्थीयते बहिरश्मवत् ॥ २.७८ ॥

आरभन्तेऽल्पमेवाज्ञाः कामं व्यग्रा भवन्ति च  ।
महारम्भाः कृतधियस्तिष्ठन्ति च निराकुलाः  ॥ २.७९ ॥

उपायमस्थितस्यापि नश्यन्त्यर्थाः प्रमाद्यतः  ।
हन्ति नोपशयस्थोऽपि शयालुर्मृगयुर्मृगान्  ॥ २.८० ॥

उदेतुमत्यजन्नीहां राजसु द्वदशस्वपि  ।
जिगीषुरेको दिनकृदादित्येष्विव कल्पते  ॥ २.८१ ॥

बुद्धिशस्त्रः प्रकृत्यङ्गो घनसंवृतिकञ्चुकः  ।
चारेक्षणो दूतमुखः पपुरुषः कोऽपि पार्थिवः  ॥ २.८२ ॥

तेजः क्षमा वा नैकान्तं कालज्ञस्य महीपतेः  ।
नैकमोजः प्रसादो वा रसभावविदः कवेः  ॥ २.८३ ॥

कृतापचारोऽपि परैरनाविष्कृतविक्रियः  ।
असाध्यः कुरुते वा रसभावविदः कवेः  ॥ २.८४ ॥

मृदुव्यवहितं तेजो भोक्तमर्थान्प्रकल्पते  ।
प्रदीपः स्नेहमादत्ते दशयाभ्यन्तरस्थया  ॥ २.८५ ॥

नालम्बते नैष्ठिकतां न निषीदति पौरुषे  ।
शब्दार्थौ सत्कविरिव द्वयं विद्वानपेक्षते  ॥ २.८६ ॥

स्थायिनोर्ऽथे प्रवर्तन्ते भावाः संचारिणो यथा  ।
रसस्यैकस्य भूयांसस्तथा नेतुर्महीभृतः  ॥ २.८७ ॥

तन्त्रवापविदा योगैर्मण्डलान्यधिष्ठिता  ।
सुनिग्रहानरेन्द्रेण फणीन्द्रा इव शत्रवः  ॥ २.८८ ॥

करप्रचेयामुत्तुङ्गः प्रभुशक्तिं प्रतीयसीम्  ।
प्रज्ञाबलबृहन्मूलः फलत्युत्साहपादपः  ॥ २.८९ ॥

अल्पत्वात्प्रबलत्वाद्वंशस्येवेतरे स्वराः  ।
विजीगीषोनृपतयः प्रयान्ति परिवारतां  ॥ २.९० ॥

अप्यनारभमाणस्य विभोरुत्पादिताः परैः  ।
व्रजन्ति गुणतामर्थाः शब्दा इव विहायसः  ॥ २.९१ ॥

यातव्यपार्ष्णिग्राहादिमालायामधिकद्युतिः  ।
एकार्थतन्तुप्रोतायां नायको नायकायते  ॥ २.९२ ॥

षाड्गुण्यमुपयुञ्जीत शक्त्यपेक्षो रसायनं  ।
भवन्त्यस्येवमङ्गानि स्थास्नूनि बलवन्ति च  ॥ २.९३ ॥

स्थाने शमवतां शक्त्या व्यायामे वृद्धिरङ्गिनां  ।
अयथाबलमारम्भो निदानं क्षयसंपदः  ॥ २.९४ ॥

तदीशितारं चेदिनां भवांस्तमवमंस्त मा  ।
निहन्त्यरीनेकपदे य उदात्तः स्वरानिव  ॥ २.९५ ॥

मा वेदि यदसावेको जेतव्यश्चेदिराडिति  ।
राजयक्ष्मेव रोगाणां समूह स महीभृतां  ॥ २.९६ ॥

संपादितफलस्तेन सपक्षः परभेदनः  ।
कार्मुकेणेवगुणिना बाणः संधानमेष्यति  ॥ २.९७ ॥

ये चान्ये कालयवनशाल्वरुक्मिद्रुमादयः  ।
तमःस्वभावस्त्प्येनं प्रदोषमनुयायिनः  ॥ २.९८ ॥

उपजापः कृतस्तेन तानाकोपवतस्त्वयि  ।
आशु दीपयिताल्पोऽपि साग्नीनेधानिवानिलः  ॥ २.९९ ॥

बृहत्सहायः कार्यान्तं क्षोदीयानपि गच्छति  ।
संभूयाम्भोधिमभ्येति महानद्या नगापगा  ॥ २.१०० ॥

तस्य मित्राण्यमित्रास्ते ये च ये चोभये नृपाः  ।
अबियुक्तं त्वयैनं ते गन्तारस्त्वामतः परे  ॥ २.१०१ ॥

मखविघ्नाय सकलमित्थमित्युत्थाप्य राजकम्  ।
हन्त जातमजातारेः प्रथमेन त्वयारिणा  ॥ २.१०२ ॥

संभाव्य त्वामतिभरक्षमस्कन्धं सबान्धवः  ।
सहायमध्वरधुरां धर्मराजो विवक्षते  ॥ २.१०३ ॥

महात्मनोऽनुगृह्णन्ति भजमानान्रिपूनपि  ।
सपन्तीः प्रापयन्त्यब्धिं सिन्धवो नगनिम्नगा  ॥ २.१०४ ॥

चिरादपि बलात्कारो बलिनः सिद्धयेऽरिषु  ।
छन्दानुवृत्तिदुःःसाध्याः सुहृदो विमनीकृताः  ॥ २.१०५ ॥

मन्यसेऽरिवधः श्रेयान्प्रीतये नाकिनामिति  ।
पुरोडाशभुजामिष्टमिष्टं कर्तुमलन्तरां  ॥ २.१०६ ॥

अमृतं नाम यत्सन्तो मन्त्रजिह्वेषु जुह्वति  ।
शोभैव मन्दरक्षुब्धक्षुभिताम्भोधिवर्णना  ॥ २.१०७ ॥

सहिष्ये शतमागांसि सूनोस्त इति यत्वया  ।
प्रतीक्ष्यन्तत्प्रतीक्ष्यायै पितृष्वस्रे प्रतिश्रुतम्  ॥ २.१०८ ॥

तीक्ष्णा नारुन्तुदा बुद्धिः कर्म शान्तं प्रतापवत् ।
नोपतापि मनः सोषमवागेका वाग्मिनः सतः  ॥ २.१०९ ॥

स्वयङ्कृतप्रसादस्य तस्याह्नो भानुमानिव  ।
समयावधिमप्राप्यय नान्तायालं भवानपि  ॥ २.११० ॥

कृत्वा कृत्यविदस्तीर्थेष्वन्तः प्रणिधयः पदम्  ।
विदां कुर्वन्तु महतस्तलं विद्विषम्भसः  ॥ २.१११ ॥

अनुत्सूत्रपदन्यासा सद्वृत्ति सन्निबन्धना  ।
शब्दविद्येव नो भाति राजनीतिरस्पशा  ॥ २.११२ ॥

अज्ञातदोषैर्देषज्ञैरुद्दूष्योभयवेतनैः  ।
भेद्याः शत्रोरभिव्यक्तशासनैः सामवायिकाः  ॥ २.११३ ॥

उपेयिवांसि कर्तारः पुरीमाजातशत्रवीम्  ।
राजन्यकान्युपायज्ञैरेकार्थानि चरैस्तव  ॥ २.११४ ॥

सविशेषं सुते पाण्डोर्भक्तिं भवति तन्वति  ।
वैरायितारस्तरलाः स्वयं मत्सरिणस्तरले  ॥ २.११५ ॥

य इहात्मविदो विपक्षमध्ये सह संवृद्धियुजोऽपि भूभुजः स्युः  ।
बलिपुष्टकुलादिवान्यपुष्टैः पृथगस्मादचिरेण भाविता तैः  ॥ २.११६ ॥

सहजदोषचापलसमुद्धतश्चलितदुर्बलपक्षपरिग्रहः  ।
तव दुरासदवीर्यविभावसौ शलभतां लभतामसुहृद्गणः  ॥ २.११७ ॥

इति विशकलितार्थमौद्धवींवाचमेनामनुगतनयमार्गमर्गलां दुर्नयस्य  ।
जनितमुदमुदस्थादुच्चकैरुच्छ्रितोरःस्थलनियतनिषण्णश्रीश्रुतां शुश्रुवान्सः  ॥ २.११८ ॥

_____________________________________________________________



कौबेरदिग्भागमपास्य मार्गमागस्त्यमिव आशुः इव अवतार्णः  ।
अपेतयुद्धाभिनिवेशसौम्यो हरिहरप्रस्थमथ प्रतस्थे  ॥ ३.१ ॥

जगत्पवित्रैः अपि तं न पादैः स्प्रष्टुं जगत्पूज्यमयुज्यत अर्कः  ।
यतः बृहत्पार्वणचारु तस्यातपत्रं बिभरांबभूवे  ॥ ३.२ ॥

मृणालसूत्रामलमन्तरेण स्थितश्चलचामरयोर्द्वयं सः  ।
भेजेऽभितःपातुकसिद्धसिन्धोरभूतपूर्वां रुचमम्बुराशेः  ॥ ३.३ ॥

चित्राभिरस्योपरि मौलिभाजां भाभिर्मणीनामणीयसीभिः  ।
अनेकधातुच्छुरिताश्मराशेर्गोवनर्धनस्याकृतिरन्वकारि  ॥ ३.४ ॥

तस्योल्लसत्काञ्चनकुण्डलाग्रप्रत्युप्तगारुग्मतरस्रभासा  ।
अवाप बाल्योचितनीलकण्ठपिच्छावचूडाकलनामिवोरः  ॥ ३.५ ॥

तमङ्गदे मन्दरकूटकोटिव्याघट्टनोत्तेजनतया मणीनाम्  ।
बंहीयसा दीप्तिवितानकेन चकासयामासतुरुल्लसन्ती  ॥ ३.६ ॥

निसर्गरक्तैर्वलयावनद्धताम्राश्मरश्मिच्छुरितैर्नखाग्रैः  ।
व्यद्योताद्यापि सुरारिवक्षोविक्षोभजासृक्स्नपितैरिवासो  ॥ ३.७ ॥

उभौयदि व्योम्नि पृथक्प्रवाहावाकाशगङ्गापयसः पतेताम्  ।
तेनोपमीयते तमालनीलमामुक्तमुक्तालतमस्य वक्षः  ॥ ३.८ ॥

तेनाम्भसां सारसमयः पयोधेर्दधे मणिदीधितिदीपिताशः  ।
अन्तर्वसन्बिम्बगतस्तदङ्गे साक्षादिवालक्ष्यत यत्र लोकः  ॥ ३.९ ॥

मुक्तामयं सारसानावलम्बिसभाति स्म दामाप्रपदीयमानस्य  ।
अङ्गुष्ठनिष्ठ्यूतमिवोर्ध्वमुच्चैस्त्रिसस्रोतसः संततधारामम्भः  ॥ ३.१० ॥

स इन्द्रनीलसस्थलनीलमूर्ती रराज कर्पूरपिशङ्गवासाः  ।
विसृत्वरैरम्बुरुहां रजोभिर्यमस्वसुश्चित्र इवोदभारः  ॥ ३.११ ॥

प्रसाधितस्यास्य मुधाद्विषोऽभूदन्यैव लक्ष्मीरिति युक्तमेतत् ।
वपुष्यशेषेऽखिललोककान्ता सानन्यकान्ता ह्युरसीतरा तु  ॥ ३.१२ ॥

कपाटविस्तीर्णमनोरमोरःस्थलस्थितश्रीललनस्य तस्य  ।
आनन्दिताशेषजना बभूव सर्वङ्गसङ्गिन्यपरैव लक्ष्मीः  ॥ ३.१३ ॥

प्राणच्छिदां दैत्यपतेर्नखानामुपेयुषां भूषणतां क्षतेन  ।
प्रकाशकार्कश्यगुणै दधानाः स्तनौ तरुण्यः परिव्रुरेनम्  ॥ ३.१४ ॥

आकर्षतेवोर्ध्वमतिक्रशीयानत्युन्नतत्वात्कुचमण्डलेन  ।
ननाम मध्योऽतिगुरुत्वभाजा नितान्तमाक्रान्त इवाङ्गनानाम्  ॥ ३.१५ ॥

यां यां प्रियः प्रैक्षत कातराश्क्षीं सा सा ह्रिया नम्रमुखी बभूव  ।
निःःशङ्गमन्या सममाहितेर्ष्यास्तत्रान्तरे जघ्रुरमुं कटाक्षैः  ॥ ३.१६ ॥

तस्यातसीसून समानभासो भ्राम्यन्मयूखावलीमण्डलेन  ।
चक्रेण रेजे यमुनाजलौघः स्फुरन्महागर्त इवैकबाहुः  ॥ ३.१७ ॥

विरोधिनां विग्रहभेददक्षा मूर्तेव शक्तिः क्वचितस्खलन्ती  ।
नित्यं हरेः संनिहिता निकामं मोदयति स्म चेतः  ॥ ३.१८ ॥

न केवलं यः स्वतया मुरारेरसाधारणतां दधानः  ।
अत्यर्थमुद्वेजयिता परेषां नाम्नापि तस्यैव नन्दकोऽभूत् ॥ ३.१९ ॥

न नीतमन्येन नतिं कदाचिकर्णान्तिकप्रप्तगुणं क्रयासु  ।
विधेयमस्या भवदन्तिकस्थं शार्ङ्गं धनुर्मित्रमिव द्रढीयः  ॥ ३.२० ॥

प्रवृद्धमन्द्राम्बुदधीरनादः कृष्णार्णवाभ्यर्णचरैकहंसः  ।
मनेदानिलापूरकृतं दधानो निध्वानमश्रूयत पाञ्चजन्यः  ॥ ३.२१ ॥

रराज संपादकमिष्टसिद्धेः सर्वासु दिक्ष्वप्रसिद्घमार्गम्  ।
महारथः पुष्यरथं रथाङ्गी क्षिप्रं  क्षपानाथ इवाधिरूढः  ॥ ३.२२ ॥

ध्वजाग्रधामा ददृशेऽथशौरैः संक्रन्तमूर्तिर्मणिमेदिनीषु  ।
फणावतस्त्रासयितुं रसायास्तलं विवक्षन्निव पन्नगारिः  ॥ ३.२३ ॥

यियासतस्तस्य महीधरन्ध्रभिदपटीयान्पटहप्रणादः  ।
जलान्तराणीव महार्णवौघः शशब्दान्तराण्यन्तरायाञ्चकार  ॥ ३.२४ ॥

यतः स भर्ता जगतां जगाम धर्त्रा धरित्र्याः फणिनाततोऽधः  ।
महाभराभुग्नशिरःसहस्रसहायकव्यग्रभुजं प्रसस्रे  ॥ ३.२५ ॥

अथोच्चकैस्तोरणसङ्गभङ्गभयावनम्राकृतकेतनानि  ।
क्रियाफलानीव सुनीतिभाजं सैन्यानि सोमान्वयन्वयुस्तम्  ॥ ३.२६ ॥

श्यामारुणैर्वारणदानतोयैरालोडिताः काञ्ञ्चनभूपराः  ।
आनेमि मग्नैः शितिकण्ठपक्षक्षोदद्युतश्चुक्षुदिरे रथौघैः  ॥ ३.२८ ॥

न लङ्घयामास महाजनानां शिरांसि नैवोद्धतिमाजगाम  ।
अचेष्टताष्टापदभूमिरेणुः पदाहतो यत्सदृशं गरिम्णः  ॥ ३.२७ ॥

निरुद्ध्यमाना यदुभिः कथञ्चिन्मुहुर्यदुच्चिक्षिपुरग्रपादान्  ।
ध्रुवं गुरून्मार्गरुधः करान्द्रानुल्लङ्घ्य गन्तुं तुरगास्ततीषुः  ॥ ३.२९ ॥

अवेक्षितानायतवल्गमग्रे तुरङ्गिभिर्यत्ननिरुद्धवाहैः  ।
प्रकीडितान्रेणुभिरेत्य तूर्णं निन्ययुर्जनन्यः पृथुकान्पथिभ्यः  ॥ ३.३० ॥

दिदृक्षमाणः प्रतिरथ्यमीयुर्मुरारिमारादनघं जनौघाः  ।
अनेकशः संस्तुतमप्यनल्पा नवं नवं प्रतिरहो करोति  ॥ ३.३१ ॥

उपेयुषो वर्त्म निरन्तराभिरसौ निरुच्छ्वासमनीकनीभिः  ।
रथस्य तस्यां पुरि दत्तचक्षुर्विद्वान्विदामास शनैर्न यातम्  ॥ ३.३२ ॥

मध्येसमुद्रं ककुभः पिशङ्गीर्या कुर्वती काञ्चनवप्रभासा  ।
तुरङ्गकान्तामुखहव्यवाहज्वालेव भित्वा जलमुल्ललास  ॥ ३.३३ ॥

कृतास्पदा भूमिभृतां सहस्रैरुदन्वदम्भःपरिवीतमूर्तिः  ।
अनिर्विदा या विदधे विधात्रा पृथिवी पृथिव्याः प्रतियातनेव  ॥ ३.३४ ॥

त्वष्टुः सदाभ्यासगृहीतशिल्पविदज्ञानसंपत्प्रसरस्य सीमा  ।
अदृश्यतादर्शतलामलेषु छायेव या स्वर्जलधेर्जलेषु  ॥ ३.३५ ॥

रथाङ्गभर्त्रेऽभिनवं वराय यस्याः पितेव प्रतिपादितायाः  ।
प्रेम्णोपकण्ठं मुहुरङ्गभाजो रत्नवलीरम्बुधिराबबन्ध  ॥ ३.३६ ॥

यस्याश्चलद्वारिधिवीचिछ्छटोच्छलच्छङ्खकुलाकुलेन  ।
वप्रेण पर्न्तचरोडुचक्रः सुमेरुवप्रोऽहमन्वकारि  ॥ ३.३७ ॥

वणिक्पथे पूगकृतानि यत्र भ्रमागतैरम्बुभिरम्बुराशिः  ।
लोलैरलोद्युतिभाञ्जि मुष्णन्रत्नानि रत्नाकरतामवाप  ॥ ३.३८ ॥

अम्भुच्युतः कोमलरत्नराशीनपांनिधिः फेनपिनद्धभासः  ।
त्रातपे दातुमिवाधितल्पं विस्तारायमास तरङ्गहस्तैः  ॥ ३.३९ ॥

यच्छालमुत्तङ्गतया विजेतुं दूरादुदस्थीयत सागरस्य  ।
महोर्मिभिव्याहतवाञ्छितार्थैर्वीडादिवाभ्याशगतैर्विलिल्ये  ॥ ३.४० ॥

कुतूहलेन जवादुपेत्य प्राकारभित्या सहसा निषिद्धः  ।
रसन्नरोदीद्भृशमम्बुवर्षव्याजेन यस्या बहिरम्बुवाहः  ॥ ३.४१ ॥

यदङ्गनरूपसरूपतायाः कञ्चिद्गुणं भेदकमिच्छतीभिः  ।
आराधितोऽद्धा मनुरप्सरोभिश्चक्रे प्रजाः स्वाः सनिमेषचिह्नाः  ॥ ३.४२ ॥

स्फुरत्तुषारांशुमरीचिजालैर्विनुह्नुताः स्फटिकपङ्क्तीः  ।
आरुह्य नार्यः क्षणदासु यत्र नभोगता देव्य इव व्याराजन्  ॥ ३.४३ ॥

कान्तेन्दुकान्तोपलकुट्टिमेषु प्रतिक्षपं हर्म्यतलेषु यत्र  ।
उच्चैरधपातिपयोमुचोऽपि समूहमूहुः पययसां प्रणाल्यः  ॥ ३.४४ ॥

रतौ ह्रिया यत्र निशाम्यदीपाञ्जालगताभ्योऽधिगृहं गृहिण्यः.
बिभ्युर्बिडालेक्षणभीषणाभ्यो वैदूर्यकुड्येषु शशिद्युतिभ्यः  ॥ ३.४५ ॥

यस्यामतिश्लक्षणतया गृहेषु विधातुमालेख्यमशुक्नुवन्तः  ।
चक्रुर्युवानः प्रतिबिम्बिताङ्गाः सजीवचित्रा इव रत्नभित्तीः  ॥ ३.४६ ॥

सावर्ण्यभाजां प्रतिमागतानां लक्ष्यैः स्मरपाण्डुतयाङ्गनानाम्  ।
यस्यां कपोलैः कलधौतधामस्तम्भेषु भेजे मणिदर्पणश्रीः  ॥ ३.४७ ॥

शुकाङ्गनीलोपलनिर्मितानां लिप्तेषु भासा गृहदेहलीनां  ।
यस्यामलिन्देषु न चक्रुरेव मुग्धाङ्गना गोमयगोमुखानि  ॥ ३.४८ ॥

गोपानसीषु क्षणमास्थितानामालम्बिभिश्चन्द्रकाणां कलापैः  ।
हरिन्मणिश्यामतृणाभिरामैगृहाणि नीध्रैरिव यत्र रेजुः  ॥ ३.४९ ॥

बृहत्तुलैरपिप्यतुलैर्वतानमालापिनद्धैरपि चावितानै  ।
रेजे विचित्रैरपि या सचित्रैगृहैर्विशालैरपि भूरिशालै  ॥ ३.५० ॥

चिक्रंसया कृत्रिमपत्त्रिपंङ्कतेः कपोतपालीषु निकेतनानां  ।
मार्जारमप्यातनिश्चलाङ्कं यस्यां जनः कृत्रिममेव मेने  ॥ ३.५१ ॥

क्षितिप्रतिष्ठोपि मुखारविन्दैर्वधूजनश्चन्द्रमधश्चकार  ।
अतीतनक्षत्रपथानि यत्र प्रसादशृङ्गाणि वृथाध्यरुक्षत् ॥ ३.५२ ॥

रम्या इति प्राप्तवतीः पताका रागं विविक्ता इति वर्धयन्तीः  ।
यस्यामसेवन्त नमद्वलीकाः समं वधूभिर्वलभीर्युवानः  ॥ ३.५३ ॥

सुगन्धितामप्रतियत्नपूर्वां बिभ्रन्ति यत्र प्रमदाय पुंसाम्  ।
मधूनि वक्त्राणि च कामिनीनामामोदकर्मव्यतिहारमीयुः  ॥ ३.५४ ॥

रतान्तरे यत्र गृहान्तरेषु वितर्दिनिर्यूहविटङ्नीडः  ।
रुतानिश्रुण्वन्वयसां गणोऽन्तेवासित्वमाप स्फुटमङ्गनानाम्  ॥ ३.५५ ॥

छन्नेऽपि स्पष्टतरेषु यत्र स्वच्छानि नारीकुचमण्डलेषु  ।
आकाशसाम्यं दधुरम्बराणि न नामतः केवलमर्थतःऽपि  ॥ ३.५६ ॥

यस्यामजिह्मा महतीमपङ्गाः सीमानमत्यायतयोऽत्यजन्तः  ।
जनैरजास्खलनै जातु द्वयेप्यमुच्यन्त विनीतमार्गाः  ॥ ३.५७ ॥

परस्पस्फर्धिपरार्घ्यरूपाः पौरस्त्रियो यत्र विधाय वेधाः  ।
श्रीनिर्मितप्राप्तगुणक्षतैकवर्णोपमावाच्यमलं ममार्ज  ॥ ३.५८ ॥

क्षुण्णं यदन्तःकरणेनवृक्षाः फलन्ति कल्पोपदास्तदेव  ।
अध्यूषुषो यामभवञ्जनस्य याः सम्पदस्ता मनसोऽप्यगम्याः  ॥ ३.५९ ॥

कला दधानः सकलाः स्भाभिरुद्भासयन्सौधसिताभिराशाः  ।
यां रेवतीजानिरियेष हातुं न रौहिणीयो न च रोहिणीशः  ॥ ३.६० ॥

बाणाहवव्याहतशंभुशक्तेरासत्तिमासाद्य जनार्दनस्य  ।
शरीरिणा जैत्रशरेण यत्र निःशङ्घमूषे मकरध्वजेन  ॥ ३.६१ ॥

निषेव्यमाणेन शिवैमरुद्भिरध्यास्यमाना हरिणा चिराय  ।
उद्रश्मिरत्नाङ्कुरधाम्नि सिन्धावाहास्त मेरावमरावतीं या  ॥ ३.६३ ॥

स्नग्धाञ्जनस्यमरुचिः सुवृत्तः बद्वा इवाद्वंसितवर्णकान्तेः  ।
विशेषको वा विशिशेष यस्याः श्रियन्त्रिलोकीतिलकः स एव  ॥ ३.६२ ॥

तामीक्षमाणः स पुरं पुरस्तात्प्रापत्प्रतोलीमतुलप्रतापः  ।
वज्रप्रभोद्भासिसुरायुधश्रीर्या देवसेनेव परैरलङ्घ्या  ॥ ३.६४ ॥

प्रजा इवाङ्गादरविन्दनाभेः शंभोर्जटाजूटतटादिवापः  ।
मुखादिवाथ श्रुतयो विधातुः पुरान्निरीयुर्मुरजिद्ध्वजिन्यः  ॥ ३.६५ ॥

श्लिःष्यद्भिरन्योनमुखाग्रसङ्गस्खलत्खलीनं हरिभिर्विलोलैः  ।
परस्परोत्पीडितजानुभागा दुःखेन निशचक्रमुरश्ववाराः  ॥ ३.६६ ॥

निरन्तरालेऽपि विमुच्माने दूरं पथि प्राणभृतां गणेन  ।
तेजोमहद्भिस्तमसेव दीपैर्द्वीपैरसंबधमयांबभूवे  ॥ ३.६७ ॥

शनैरनीयन्त रयात्पतन्तोरथाः क्षितिं हस्तिनखादखेदैः  ।
सयत्नसूतायतरशमिभुग्नग्रीवाग्रसंसक्तयुगैस्तुरङ्गै  ॥ ३.६८ ॥

बलोर्मिभिस्तत्क्षणहीयमानरथ्याभुजाया वलयैरिवास्याः  ।
प्रायेणनिष्क्रामतिचक्रपाणै नेषेटं परो द्वारवतीत्वमासीत् ॥ ३.६९ ॥

पारेजलंनीरनिधेरपश्यन्मुरारिरानीलपलाशराशीः  ।
वनावलीरुत्कलिकासहस्रप्रतिक्षणोत्कूलितशैवलाभाः  ॥ ३.७१ ॥

लक्षीभृतःऽम्भोधितटाधिवासान्द्रमानसौ नीरदनीलभासः  ।
लतावधूसंप्रयुजोऽदिवेलं बहूकृतान्स्वानिव पशयति स्म  ॥ ३.७० ॥

आश्लिष्टभूमिं रसितारमुच्चैर्लोलद्ध्वजाकार बृहत्तरङ्गं  ।
फेनायमानं पतिमापगानामसावपस्मारिणमाशसङ्गे  ॥ ३.७२ ॥

पीत्वा जलानां निधिनातिगार्ध्याद्वृद्धिङ्गतेऽप्यात्मनि नैव मान्तीः  ।
क्षिप्ता इवेन्दोः स रुचोऽधिवेलं मुक्तावलीराकलयाञ्चकार  ॥ ३.७३ ॥

साटोपमुर्वीमनिशं नदन्तः यैः प्लवयिष्यन्ति समन्ततःऽमी  ।
तान्यकदेशान्निभृतंपयोधेः सोऽम्भांसि मेघान्पिबतः ददर्श  ॥ ३.७४ ॥

उद्धृत्यमेघैस्तत एव तोयमर्थं मुनीन्द्रैरिव संप्रणीताः  ।
आलोकयामास हरिः पतन्तीर्नदीः स्मृतिर्वदमिवाम्बुराशिम्  ॥ ३.७५ ॥

विक्रीय दिश्यानि धनान्युरूणिदैप्यानसावुत्तमलाभबाजः  ।
तरीषु तत्रत्यमफल्गु भाण्डं सांयान्त्रिकानावापतःऽभ्यनन्दत् ॥ ३.७६ ॥

उत्पित्सवोऽन्तर्नदभर्तुरुच्चैर्गरीयसा निःश्वसितानिलेन  ।
पयांसि भक्त्या गरुडध्वजस्य ध्वाजानिवोच्चिक्षिपिरे फणीन्द्राः  ॥ ३.७७ ॥

तमागतं वीक्ष्य युगान्तबन्धुमुत्सङ्गशय्याशयमम्बुराशिः  ।
प्रत्युज्जगामेव गुरुप्रमोदप्रसारितोत्तुङ्गतरङ्गबाहुः  ॥ ३.७८ ॥

उत्सङ्गिताम्भःकणक नभस्वानुदन्वतः स्वदलवान्ममार्ज  ।
तस्यानुवेलं व्रजतःऽधिवेलंमेलालतासेफालनलबेधगन्धः  ॥ ३.८० ॥
उत्तालतालीवनसंप्रवृत्तसमीरसीमन्तितकेतकीकाः  ।
आसेदिरे लावणसैन्धवीनां चमूचरैः कच्छभुवां प्रदेशाः  ॥ ३.७९ ॥

लवङ्गमालाकलितावतंसास्ते नारिकेलान्तरपः पिबन्तः  ।
आस्वादिताद्रक्रमुकाः समुद्रादभ्यागतस्य प्रतिपत्तिमीयुः  ॥ ३.८१ ॥

तुरगशताकुलस्य परितः परमेकतुरङ्गजन्मनः प्रमथितभूभृतः प्रतिपथं मथितस्य भृशं महीभृता  ।
परिचलतः बलानुजबलस्य पुरः सततं धृतश्रियश्चिरविगतश्रियो जलनिधेश्च तदाभवददन्तरं महत् ॥ ३.८२ ॥

_____________________________________________________________





निशवासधूमं सहरत्नभार्भित्त्वोत्थितं भूमिमिवोरगाणां  ।
नीलोपलस्यूतविचित्रधातुमसौ गिरिं रैवतकं ददर्श  ॥ ४.१ ॥

गुर्वीरजस्रं दृषदः समन्तादुपर्युपर्यम्बुमुचांवितानैः  ।
विन्ध्यायमानं दिवसस्य भर्तुमार्गं पुना रोद्धुमिवोन्नमद्भिः  ॥ ४.२ ॥

क्रान्तं रुचा श्यामलिताभिरामंलताभिरामन्त्रितषट्पदाभिः  ।
श्रितं शिलाश्यामलताभिरामं लताभिरामनत्रितषट्पदाभिः  ॥ ४.३ ॥

सहस्रसंख्यैर्गगनं पादैर्भुवं व्याप्य वितिष्ठमानम्  ।
विलोचनस्थानगतोष्णरश्मिनिशाकरं साधु हिरण्यगर्भम्  ॥ ४.४ ॥

क्वचिज्जलापायविपाण्डुराणि धौतोत्तरीयप्रतिमच्छवीनि  ।
अभ्राणिबिभ्रामुमाङ्गसङ्गविभक्तभस्मानमिव स्मरारिम्  ॥ ४.५ ॥

छायां निजस्त्रीचटुलालसानां मदेन किञ्चिच्चटुलालसानाम्  ।
कुर्वाणमुत्पिञ्जलजातपत्रैर्विहङ्गमानां जलजातपत्रै  ॥ ४.६ ॥

स्कन्धाधिरूढोज्ज्वलनीलकण्ठानुर्वीरुहः श्लिष्टतनूनहीन्द्रैः  ।
प्रनर्तितानेकलताभुजाग्रान्रुद्राननेकानिव धारयन्तम्  ॥ ४.७ ॥

विलम्बिनीलोत्पलकर्णपूरा कपोलभित्तीरिव लोध्रगौरीः  ।
नवोलपालङ्कृतसैकताभाः शुचीरपःशैवलनीर्दधानम्  ॥ ४.८ ॥

राजीवराजीवशलोलभृङ्गं मुष्णान्तमुष्णं ततिभिस्तरूणाम्  ।
कान्तालकान्ता ललनाः सुराणां रक्षोभिरक्षेभितमुद्वहन्तम्  ॥ ४.९ ॥

मुदे मुरारेरमरैः सुमेरोरानीय यस्योपचितस्य शृङ्गैः  ।
भवन्ति नोद्दामगिरां कवीनामुच्छ्रायसौन्दर्यगुणा मृषोद्याः  ॥ ४.१० ॥

यतः परार्घ्यानि भृतान्यनूनै प्रस्थैर्मुहुर्भूरिभिरुच्चिखानि  ।
आढ्यादिवप्रापणिकादजस्रं जग्राह रत्नान्यमितानि लोकः  ॥ ४.११ ॥

अखिध्यतासन्नमुदग्रतापं रविं दधानेऽप्यरविन्दधाने  ।
भृङ्गावलिर्यस्यतटे निपीतरसा नमत्तामरसा न मत्ता  ॥ ४.१२ ॥

यत्राधिरूढेनमहीरुहोच्चैरुन्निद्रपुष्पाक्षिसहस्रभाजा  ।
सुराधिपाधिष्ठितहस्तिमल्ललीलां दधौ राजतगण्डशैलः  ॥ ४.१३ ॥

विभिन्नवर्णागरुडाग्रजेन सूर्यस्यरथ्याः परितः स्फुरन्त्या  ।
रत्नैः पुनर्यत्र रुचं स्वामानिन्यिरे वंशकरीरनीलैः  ॥ ४.१४   ॥

यत्रोज्झिताभिर्मुहुरम्बुवाहैः समुन्नमद्भिर्न समुन्नमद्भि  ।
वनं बबाधे विषपावकोत्था विपन्नगानामविपन्नगानाम्  ॥ ४.१५ ॥

फलद्भिरुष्णांशुकराभिमर्शात्कर्शानवं धाम पतङ्गकान्तैः  ।
शशंस यः पात्रगुणाद्गुणानां संक्रान्तिमाक्रान्तगुणातिरेकाम्  ॥ ४.१६ ॥

दृषटोऽपि शैलः स मुहुर्मुरारेरपूर्ववद्विस्मयमाततान  ।
क्षणेक्षमे यन्नवतामुपैति तदेवरूपं रमणीयतायाः  ॥ ४.१७ ॥

उच्चारणज्ञेऽथगिरादधानमुच्चा रणत्पक्षिगणास्तटीस्तम्  ।
उत्कं धरं द्रष्टुमवेक्ष्य शौरिणुत्कन्धरं दारुक इत्युवाच  ॥ ४.१८ ॥

आच्छादितायतददिगम्बरमुच्चकैर्गामाक्रम्यसंस्थितमुदग्रविशालशृङ्गम्  ।
मूर्ध्निस्खलत्तुहिनदीधितिकोटिमेनमुद्वीक्ष्य को भुवि न विस्मयते नगेशम्  ॥ ४.१९ ॥

उदयतिविततर्ःध्वरशमिरज्जावहिमरुचौ हिमधाम्नि याति चास्तम्  ।
वहतिगिरिरयं विलम्बिधणटाद्वयपरिवारितवारणेन्द्रलीलाम्  ॥ ४.२० ॥

वहति यः परितः कनकस्थलीः सहरिता लसमाननवांशुकः  ।
अचलेषभवानिव राजते स हरितालसमाननवांशुकः  ॥ ४.२१ ॥

पाश्चात्यभागमिह सानुषु सन्निषण्णाः पश्यन्ति शान्तमलसान्द्रतरांशुजालम्  ।
संपूर्णलब्धललनालापनोपमानमुत्सङ्गसह्गिहरिणमस्य मृगाङ्गमूर्तेः  ॥ ४.२२ ॥

कृत्वापुंवत्पादमुच्चैर्भृगुभ्यो मूर्ध्नि ग्राव्णां जर्जरा निर्झरौघाः  ।
कुर्वन्ति द्यामुत्पतन्तः स्मरार्तस्वर्लोकस्त्रीगात्रनिर्णमत्र  ॥ ४.२३ ॥

स्थगयन्त्यमूः शामितचातकार्तस्वरा जलदास्तडित्तुलितकान्तकार्तस्वराः  ।
जगतीरिहस्फुरितचारुचामीकराः सवितुः कचित्कपिशयन्ति चामी कराः  ॥ ४.२४ ॥

उत्क्षिप्तमुच्छ्रितसितांशुकरावलम्बैरुत्तम्भितोडुभिरतिवतरां शिरोभिः  ।
श्रद्धेयनिर्झरजलव्यपदेशमस्य विष्वक्तटेषु पतति स्फुटमन्तरीक्षम्  ॥ ४.२५ ॥

एकत्रस्फटिकतटांशुभिन्ननीरा नीलाश्मद्युतिभिदुराम्भसोऽपरत्र  ।
कालिन्दीजलजनितश्रियः श्रयन्ते वैदग्धीमिह सरितः सुरापगायाः  ॥ ४.२६ ॥

इतस्ततःऽस्मिन्विलसन्ति मेरोः समानवप्रेमणिसानुरागाः  ।
स्त्रियशच पत्यौ सुरसुन्दरीभिः समा नवप्रेमणिसानुरागाः  ॥ ४.२७ ॥

उच्चैमहारजतराजिविराजितासौ दुर्वर्णभित्तिरिह सान्द्रसुधासवर्णा  ।
अभ्येति भस्मपरिपाण्डुरितस्मरारेरुद्वह्निलोचनललामललाटलीलाम्  ॥ ४.२८ ॥

अयमतिजरठाः प्रकामगुर्वीरलघुविलम्बिपयोधरोपरुद्धाः  ।
सततमसुगतामगम्यरूपाः परिणतदिक्करिकास्तटीर्बिभर्ति  ॥ ४.२९ ॥

धूमाकारं दधति पुरः सौवर्णे वर्णेनाग्नेः सदृशि तटे पश्यामी  ।
श्यामीभूताः कुसुमसमूहोऽलीनां लीनामालीमिह तरवो बिभ्राणाः  ॥ ४.३० ॥

व्योमस्पृशः प्रथयता कलधौतभित्तीरुन्निद्रपुष्पचणचम्पकपिङ्गभासः  ।
सौमेरवीमधिगतेन नितम्बशोभामेतेन भारतमिलावृतवद्विभाति  ॥ ४.३१ ॥

रुचिरचित्रतनूरुहशालिभिर्विचलितैः परितः प्रियकव्रजैः  ।
विवधरत्नमयैरभिबात्यसाववयवैरिव जङ्गमतां गतैः  ॥ ४.३२ ॥

कुशशयैरत्र जलाशयोषिता मुदारमन्ते कलभाविकस्वरैः  ।
प्रगीयते सिद्धगणैश्च योषितामुदारम कलभाविकस्वरैः  ॥ ४.३३ ॥

आसादितस्य तमसा नियतेर्नियोगादाकाङ्क्षतःपुनरपक्रमणेन कालम्  ।
पत्युस्त्वषामिह महौषधयः कलत्रस्थानं परैननभिभूतममूर्वहन्ति  ॥ ४.३४ ॥

वनस्पतिस्कन्धनिषण्णबालप्रवालहस्ताः प्रमदा इवात्र  ।
पुष्पेक्षणैलम्भितलोचकैर्वा मधुव्रतव्रातवृतैर्व्रतत्यः  ॥ ४.३५ ॥

विहगाः कदम्बसुरभाविह गाः कलयन्तनुक्षणमनेकलयम्  ।
भ्रमयन्नुपैति मुहुरभ्रमयं पवनश्च धूतनवनीपवनः  ॥ ४.३६ ॥

विद्वद्भिरागमपरैर्विवृतं कथञ्चिच्छ्रुत्वापि दुर्ग्रहमनिश्चितधीभिरन्यैः  ।
श्रेयान्द्विजातिरिव हन्तुमघानि दक्षं गूठार्थमेष निधिमन्त्रगणं बिभर्ति  ॥ ४.३७ ॥

बिम्बोष्ठं बहु मनुते तुरङ्गवक्त्रश्चुम्बन्तं मुखमिह किंनरं प्रियायाः  ।
श्लिष्यन्तंमुहुरितरोऽपि तं निजस्त्रीमुत्तुङ्गस्तनभरभङ्गभीरुमध्याम्  ॥ ४.३८ ॥

यदेतदस्यानुतटं विभाति वनं ततानेकतमालतालम्  ।
न पुष्पितात्र स्थगितार्करस्मावनान्तताने कतमा लतालम्  ॥ ४.३९ ॥

दन्तोज्ज्वलासु विमलोपलमेखलान्ताः सद्रत्नचित्रकटकासु बृहन्नितम्बाः  ।
अस्मिन्भजन्ति घनकोमलगण्डशैला नार्योऽनुरूपमधिवासमधित्यकासु  ॥ ४.४० ॥

अनतिचिरोज्झितस्य जलदेन चिरस्थितबुद्ध्युदयस्य पयसोऽनुकृतिम्  ।
विरलविकीर्णवज्रशकला सकलामिह विदधाति धौतकलधौतमही  ॥ ४.४१ ॥

वर्जयन्त्या जनैः संगमेकान्ततस्तर्कयन्त्या सुखं सङ्गमे कान्ततः  ।
योषयैष स्मरासन्नतापाङ्गया सेव्यतेऽनेकया संन्नतापङ्गया  ॥ ४.४२ ॥

संकीर्णकीचकवनस्खलितैकवालविच्छेदकातरधियश्चलितुं चमर्यः  ।
अस्मिन्मृदुश्वसनगर्भतदीयरन्ध्रर्यत्स्वनश्रुतिसुखादिव नोत्सहन्ते  ॥ ४.४३ ॥

मुक्तं मुक्तागौरमिह क्षीरमिवाभ्रैर्वापीष्वन्तर्लीनमहानीलदलासु  ।
शस्त्रीश्यामैरंशुभिराशु द्रुतमम्भश्छायामच्छामृच्छति नीलीसलिलस्य  ॥ ४.४४ ॥

या न ययौ प्रियमन्यवधूभ्यः सारतरागमना यतमानम्  ।
तेन सहेत बिभर्ति रसः स्त्री सा रतरागमनायतानाम्  ॥ ४.४५ ॥

भिन्नेषुरत्नकिरणैः किरणेष्विहेन्दोरुच्चावचैरुपगतेषु सहस्रसंख्यां  ।
दोषापि नूनमहिमांशुरसौ किलेति व्याकोशकोकनदतां दधते नलिन्यः  ॥ ४.४६ ॥

अपशङ्कमङ्कपरिवर्तनोचिताश्चलिताः पुरः पतिमुपेतुमात्मजाः  ।
अनुरोदितीव करुणेन पत्त्रिणां विरुतेन वत्सलतययैष निम्नगाः  ॥ ४.४७ ॥

मधुकरविटपानमितास्तरुपङ्क्तीर्बिभ्रतःऽस्य विटपानमिताः  ।
परिपाकपिशङ्गलतारजसा रोधश्चकास्ति कपिशं गलता  ॥ ४.४८ ॥

प्राग्भागतः पतदिहेदमुपत्यकासु शृङ्गारितायतमहेभकराभमम्भः  ।
संलक्ष्यतेविविधरत्नकरानुविद्धमूर्ध्वप्रसारितसुराधिपचापचारु  ॥ ४.४९ ॥

दधाति च विकसद्विचित्रकल्पद्रुमकुसुमैरभिगुम्फितानिवैताः  ।
क्षणमलघुविलम्बिपिच्छदाम्नः शिखरशिखाः शिखिशेखरानमुष्य  ॥ ४.५० ॥

सवधूकाः सुखिनोऽस्मन्ननवरतममन्दरामतामरसदृशः  ।
नासेवन्ते रसवन्नवरतममन्दरागतामरसदृशः  ॥ ४.५१ ॥

आच्छाद्य पुष्पपटमेव महान्तमन्तरावर्तिभिर्गृहकपोतशिरोधराभैः  ।
शस्वङ्गानि धूमरुचिमागुरवीं दधानैर्धूपायतीव पटलैर्नीरदानाम्  ॥ ४.५२ ॥

अन्योन्यव्यतिकरचारुभिर्विचित्रैरत्रस्यन्नवमणिर्जन्मभिर्मयूखैः  ।
विस्मेरान्गगनसदः करोत्यमुष्मिन्नाकाशेरचितमभित्ति चित्रकर्म  ॥ ४.५३ ॥

समीरशिशिरः शिरःसुवसता सता जवनिका निकानसुखिनाम्  ।
बिभर्तिजनयन्नयं मुदमपामपायधवला वलाहकततीः  ॥ ४.५४ ॥

मैर्त्त्र्यादिचित्तपरिकर्मविदो विधाय क्लेशप्रहाणमिह लब्धसबीजयोगाः  ।
ख्यातिं चसत्त्वपुरुषान्यतयाधिगम्य वाञ्चन्ति तामपि समाधिभृतः निरोद्धुम्  ॥ ४.५५ ॥

मरकतमयमेदिनीषु भानोस्तरुविटपान्तरपातिनो मयूखाः  ।
अवनतशितिकण्ठकण्ठलक्ष्मीमिह दधति श्फुरिताणुरेणुजालाः  ॥ ४.५६ ॥

या बिभर्ति कलवल्लकीगुणस्वानमानमतिकालिमालया  ।
नात्र कान्तमुपगीतया तया स्वानमानमति कालिमालया  ॥ ४.५७ ॥

सायं शशाङ्गकिरणाहतचन्द्रकान्तनिस्यन्दिनीरनिकरेण कृताभिषेकाः  ।
अर्कोपलोल्लसितवह्निभिरह्नि तप्तास्तीव्रं महाव्रतमिवात्र चरनति वप्राः  ॥ ४.५८ ॥

एतस्मिन्नधिकपयःश्रियं वहन्त्यः संक्षोभं पवनभुवा जवेन नीताः  ।
वाल्मीकेररहितरामलक्ष्मणानां साधर्म्यं दधति गिरां  महासरस्यः  ॥ ४.५९ ॥

इह मुहुर्मुदितैः कलभै रवः प्रतिदिशं क्रियते कलभैरवः  ।
स्फुरति चानुवनं चमरीचयः कनकरत्नभुवां च मरीचयः  ॥ ४.६० ॥

त्वक्साररन्ध्रपरिपूरणलब्धगीतिरस्मिन्नसौ मृदितपक्ष्मलरल्लकाङ्गः  ।
कस्तूरिकामृगविमर्दसुगन्धिरेति रागीव सक्तिमधिकां विषयेषु वायुः  ॥ ४.६१ ॥

प्रीत्यै यूनां व्यवहिततपनाः प्रौढद्वान्तं दिनमिह जलदाः  ।
दोषामन्यं विदधाति सुरतक्रीडायासश्रमपटवः  ॥ ४.६२ ॥

भग्ने निवासोऽयमिहास्य पुष्पैः सदानतः येन विषाणि नागः  ।
तीव्राणि तेनोज्झति कोपितोऽसौ ससानतोयेन विषाणि नागः  ॥ ४.६३ ॥

प्रालेयशीतलमचलेश्वरमीश्वरोऽपि सान्द्रभचर्मवसनावरणाधिशेते   ।
सर्वर्तुनिवृत्तिकरे निवसन्नुपैति न द्वन्द्वदुःखमिह किञ्चिदकिञ्चनोऽपि  ॥ ४.६४ ॥

नवनगवनलेखाश्यामध्याभिराभिः  स्फटिककटकभूमिनाटयत्येष शैलः  ।
अहिपरिकरभाजो भास्मनैरङ्गरागैरधिगतधवलिम्नः शूलपाणेरभिख्याम्  ॥ ४.६५ ॥

दधद्भिरभितस्तटौ विकचवारिजाम्बूनदैर्विनोदितदिनक्लमाः कृतरुचश्चजाम्बूनदैः  ।
निषेव्य मधु माधवाः सरसमत्र कादम्बरं हरन्ति रतये रहः प्रियतमाङ्गकादम्बरम्  ॥ ४.६६ ॥

दर्पणनिर्मलासु पतिते घनतिमिरमुषि ज्योतिषि रौप्यभित्तिषु पुरः प्रतिफलति मुहुः  ।
व्रीडमसंंमुखोऽपि रमणैरपहृतवसनाः खाञ्चनकन्दरासु तरुणीरिह नयति रविः   ॥ ४.६७ ॥

अनुकृतिशिखरौघश्रीभिरभ्यगतेऽसौ त्वयि सरभसमभ्युत्तिष्ठतीवाद्रिरुच्चैः  ।
द्रुतमरुदुपनुन्नैरुन्नमद्भिः सहेलं हलधरपरिधानश्यामलैरम्बुवाहैः  ॥ ४.६८ ॥

_____________________________________________________________




इत्थं व्यलीकाः प्रियतमा इव सोऽव्यलीकः शुश्राव सूततनयस्य तदा व्यलीकाः  ।
रन्तुं निरन्तरमियेष ततोऽवसाने तासां गिरौ च वनराजिपटं वसाने  ॥ ५.१ ॥

तं स द्विपेन्द्रतुलितातुलतुङ्गशृङ्गमभ्युल्लसत्कदलिकावनराजिमुच्चैः  ।
विस्ताररुद्धवसुधोऽन्वचलं चचाल लक्ष्मीं दधत्प्रतिगिरेरलघुर्बलौघः  ॥ ५.२ ॥

भास्वत्करव्यतिकरोल्लसिताम्बरान्तस्तापत्रपा इव महाजनदर्शनेन  ।
संविव्युरम्बरविकासि चमूसमुत्थं पृत्वीरजः करभकण्ठकडारमाशः  ॥ ५.३ ॥

आवर्तिनः शुभफलप्रदशुक्तियुक्ताः संपन्नदेवमणयो भृतरन्ध्रभागाः  ।
अश्वाः प्यधुर्वसुमतीमतिरोचमानास्तूर्णं पयोधय इवोर्मिभिरापततन्तः  ॥ ५.४ ॥

आरक्षमग्नमवमत्य सृणिं शिताग्रमेकः पलायत जवेन कृतार्तनादः  ।
अन्यपुनर्मुहुरुदप्लवतास्तभारमन्योन्यतः पथि बताबिभातमिभोष्ट्रौ  ॥ ५.५ ॥

आयास्तमैक्षत जनशचटुलाग्रपादं गच्छन्तमुच्चलितचामरचारुमश्वम्  ।
नागं पुनर्मृदु सलीलनिमीलिताक्षं सर्वःप्रयः खलु भवतयनुरूपचेष्टः  ॥ ५.६ ॥

त्रस्तः समस्तजनहासकरः करेणोस्तावत्खरः प्रखरमुल्ललयाञ्चकार  ।
यावच्चलासनविलोलनितम्बबिम्बविस्रस्तवस्त्रमवरोधवधूः पपात  ॥ ५.७ ॥

शैलोपशल्यनिपतद्रथनेमिधारानिष्पिष्टनिष्ठुरशिलातलचूर्णगर्भाः  ।
भूरेणवोनभसि नद्धपयोदचक्राश्चक्रवदङ्गरुहधूम्ररुचो विसस्रुः  ॥ ५.८ ॥

उद्य्त्कृशानुशकलेषु सुराभिघाताद्भूमीसमायातशिलाफलकाचितैषु  ।
पर्न्तवर्त्मसु व्चक्रमिरे महाश्वाः शैलस्य दर्दुरपुटानिव वादयन्तः  ॥ ५.९ ॥

तेजोनिरोधसमतावहितेन यन्त्रा समय्क्कशात्रयविचारवाता नियुक्तः  ।
आराट्टजश्चटुलनिष्ठुरपातमुच्चैश्चित्रं चकार पदमर्दपुलायितेन  ॥ ५.१० ॥

नीहारजालमालिनः पुनरुक्तसान्द्राः कुर्न्वधूजनविलोचनपक्ष्ममालाः  ।
क्षुण्णः क्षणं यदुबलैर्दिवमातितांसुः पांशुर्दिसां मुखमतुत्थयदुत्थितोऽद्रेः  ॥ ५.११ ॥

उच्छिद्य विद्विष इव प्रस्रभं मृगेन्द्रानिन्द्रानुजाचरभूतपतयोऽध्यवात्सुः  ।
वन्येभमस्तकनिखातनखाग्रयमुक्तमुक्ताफलप्रकरभाञ्जि गुहागृहाणि  ॥ ५.१२ ॥

विभ्राणया बहलयावकङ्कपिङ्कपिच्छावचूडामनुमाधवमास जग्मुः  ।
चञ्च्वग्रदष्टचटुलाहितपताकयान्ये स्वावासभागमुरगाशनकेतुयष्ट्या  ॥ ५.१३ ॥

छायामपास्य महतीमपि वर्तमानामागामिनीं जगृहिरे जनतास्रूणाम्  ।
सर्वो हि नोपागतमप्यपचीयमानं वर्धिष्णुमाश्रयमनागतमभ्युपैति  ॥ ५.१४ ॥

अग्रगतेन वसतिं परिगृह्य रम्यामापात्यसैनिकनिराकराणाकुलेन  ।
यान्तोऽन्यतः प्लुतकृतस्वरमाशु दूरादुद्बाहुना जुहुवविरे मुहुरात्मवर्ग्याः  ॥ ५.१५ ॥

सिक्ता इवामृतरसेन मुहुर्जनानां क्लान्तिच्छिदो वनवनस्पतयस्तदानीम्  ।
शाखावसक्तवसनाभरणाभिरामाः कल्पद्रुमैः सह विचित्रफलैर्विरेजुः  ॥ ५.१६ ॥

यानाज्जनः परिजनैरवतार्यमाणा राज्ञीर्नरापनयनाकुलसौविदल्लाः  ।
स्रस्तावगुण्ठनपटाः क्षणलक्ष्यमाणवक्रश्रियः सभयकौतुकमीक्षते स्म  ॥ ५.१७ ॥

कण्ठावसक्तमृदुबाहुलतातुरङ्गाद्राजावरोधनवधूरवतारयन्तः  ।
आलिङ्गनान्यधिकृताः स्फुटमापुरेव गण्डस्थलीः शुचितया न चुचुम्बुरासाम्  ॥ ५.१८ ॥

दृष्ट्वेव निर्जतकलापभरामधस्ताद्व्याकीर्णमान्यकबरां कबरीं तरुण्याः  ।
प्रादुद्रुवत्सपदि चन्द्रकवान्द्रुमाग्रात्संघर्षिणा सह गुणाभ्यधिकैर्दुरापम्  ॥ ५.१९ ॥

रोचिष्णुकाञ्चनचयांशुपिशङ्गिताशा वंशध्वजैर्जलदसंहतिमुल्लिखन्त्यः  ।
भूभर्तुरायत निरन्तरसंनिवृष्टाः पादा इवाभिवभुरावलयो रथानाम्  ॥ ५.२० ॥

छायाविधायिभिरनुज्झितभूतिशोभैरुच्छ्रायिभिर्बहलपाटलधातुरागैः  ।
दूष्यैरपि क्षितिभृतां द्विरदैरुदारतारावलीविरचनैर्व्यरुचन्निवासाः  ॥ ५.२१ ॥

उत्क्षप्तपटकान्तरलीयमानमन्दानिलप्रशमितश्रमघर्मतोयैः  ।
दुर्वाप्रतानसहजास्तरणेषु भेजे निद्रसुखं वसनसद्मसु राजदारैः  ॥ ५.२२ ॥

प्रस्वेदवारिसविशेषविषक्तमङ्गे कूर्पासकं क्षतनखक्षतमुत्क्षिपन्ती  ।
आविर्भवद्वनपयोधरबाहुमूला शातोदरी युवदृशां क्षणमुत्सवोऽभूत् ॥ ५.२३ ॥

यावत्स एव समयः सममेव तावदव्याकुलाः पटमयान्यभितो वितत्य  ।
पर्यापतत्क्रयिकलोकमगण्यपण्यपूर्णपणा विणुनो विपणीर्विभेजुः  ॥ ५.२४ ॥

अल्पप्रयोजनकृतोरुतरप्रयातसैरुद्गूर्णलोष्टगुडैः परितोऽनुविद्धम्  ।
उद्यातमुद्रतमनोकहझालमध्यादन्याः शशङ्गुणमनल्पमवन्नवाप  ॥ ५.२५ ॥

त्रासाकुलः परिपतन्परितो निकेतान् पुंभिर्न कैश्चिदपि धन्वभिरन्वबन्धि  ।
तस्थौ तथापि न मृगः क्वचिदङ्गनानामाकर्णपूर्णनयनेषुहतेक्षणश्रीः  ॥ ५.२६ ॥

आस्तीर्णतल्परचितावासथः क्षणेन वेशयाजनः कृतनवकर्मकाम्यः  ।
खिन्नानखिन्नमतिरापततो मनुष्यान् प्रत्यग्रहीच्चिरनिविष्ट इवोपचारैः  ॥ ५.२७ ॥

सस्नुः पयः पपुरनेनिजुरम्बराणि जक्षुर्बिसं धृतविकासिभिसप्रसूना  ।
सैन्याः श्रियामनुपभोगनिरर्थकत्वदोषप्रवादममृजन्नगनिमन्गानाम्  ॥ ५.२८ ॥

नाभिह्रदैः परिगृहीतरयाणि निम्नैः सत्रीणांबृहज्जघनसेतुनिवारितानि  ।
जग्मुर्जलानि जलमुड्डकवाद्यवल्गुवल्गद्धनस्तनतटस्खलितानि मन्दम्  ॥ ५.२९ ॥

आलोलपुष्करमुखोल्लसितैरभीक्ष्णमुक्षांबभूवुरभितोवपुरम्बुवर्षैः  ।
स्वेदायत श्वसितनिरस्तवेगमुग्धमूर्धन्यरत्ननिकरैरिव हास्तिकानि  ॥ ५.३० ॥

ये पक्षिणः प्रथममम्बुनिधिं गतास्ते येऽपीन्द्रपाणितुलायुधलूनपक्षाः  ।
तेजग्मुरद्रिपतयः सरसीर्विगाढुमाक्षिप्तकेतुकुथसैन्यगजच्छलेन  ॥ ५.३१ ॥

आत्मानमेव जलधेः प्रतिबिम्बिताङ्गमूर्मौ महत्यभिमुखापातितं निरीक्ष्य  ।
क्रोधादधावदपभीरभिहन्तुमन्यनागाभियुक्त इव युक्तमहो महेभः  ॥ ५.३२ ॥

नादातुमन्यकरिमुक्तमदाम्बुतिक्तं धूताङ्कुशेन न विहातुमपीच्छताम्भः  ।
रुद्धे गजेन सरितः सरुषावतारे रिक्तोदपात्रकरमास्त चिरं जनौघः  ॥ ५.३३ ॥

पन्थानमाशु विजहीहि पुरः स्तनौ ते पश्यन्प्रतिद्वरदकुम्भविशङ्गिचेताः  ।
स्तम्बेरमः पारिणिनंसुरावुपैति षिङ्गैरगद्यत ससंभ्रममेव काचित् ॥ ५.३४ ॥

कीर्णं शनैरनुकपोलमनेकपानां हस्तौर्विगाढमदतापरुजः शमाय  ।
आकर्णमुल्लसितमम्बु विकाशिकाशनीकाशमाप समतां सितचामरस्य  ॥ ५.३५ ॥

गण्डूषमुज्झितवता पयसः सरोषं नागेन लब्धपरवारणमारुतेन  ।
अम्भोधिरोधसि पृथुप्रतिमानभागरुद्धोरुदन्तमुसलप्रसरं निपेते  ॥ ५.३६ ॥

दानन्ददत्तयपि जलैः सहसाधिरूढे को विद्यमानगतिरासितुमुत्सहते  ।
यद्दन्तिनः कटकटाहतटान्मिमङ्क्षोर्मङ्क्षूदपाति परितः पटलैरसीनाम्  ॥ ५.३७ ॥

अन्तर्जलौघमवगाढवतः कपोलौ हित्वा क्षणं विततपक्षतिरन्तरीक्षे  ।
द्रव्यश्रयेष्वपि गणेषु रराज नीलो वर्णः पृथग्गत इवालिगणो गजस्य  ॥ ५.३८ ॥

संसर्पिभिः पयसि गैरिकरेणुरागैरम्भोजगर्भरससाङ्गनिषङ्गिणा च  ।
क्रीडोपभोगमनुभूय सरिन्महेभावन्योन्यवस्त्रपरिवर्तमिव व्यधत्ताम्  ॥ ५.३९ ॥

यां चन्द्रकैर्मदजलस्य महानदीनां नेत्रश्रियं विकसतो विदधुर्गजेन्द्राः  ।
तां प्रत्यवापुरविलम्बितमुत्तरन्तो धौताङ्गलग्ननवनीलपयोजवस्त्रैः  ॥ ५.४० ॥

प्रत्यन्यदन्ति निशिताङ्गुशदूरभिन्ननिर्याणनिर्यदसृजं चलितं निपादी  ।
रोद्धुं महेभपरिव्रढिमानमागादाक्रन्तितो न वशमेति महान्परस्य  ॥ ५.४१ ॥

सेव्योऽपि सानुनयमाकलनाय यन्त्रा नीतेन वन्यकरिदानकृताधिवासः  ।
नाभाजि केवलमभाजि गजेन शाखी नान्यस्य गन्धमपि मानभतः सहन्ते  ॥ ५.४२ ॥

अद्रीन्दुकुञ्चचरकुञ्जरगण्डकाषसंक्रान्तदानपयसो वनपादपस्य  ।
सेनागजेन मथितस्य निजप्रसूनैर्मम्ले यथागतमगामि कुलैरलीनाम्  ॥ ५.४३ ॥

नोच्चैर्यदा तरुतलेषु ममुस्तदानीमाधोरणैरभिहिताः पृथुमूलशाखाः  ।
बन्धाय चिच्छिदुरिभास्तरसात्मनैव नैवात्मनीनमथ वा क्रियते मदान्धैः  ॥ ५.४४ ॥

उष्णोष्णशीकरसृजः प्रबलोष्मणोऽन्तरुत्फुल्लनीलनलिनोदरतुल्यभासः  ।
एकान्वशालशिरसो हरिचन्दनेषु नागान्बबन्धुरपारान्मनुजा निरासुः  ॥ ५.४५ ॥

कण्डूयतः कटुभुवं करिणो मदेन स्कन्धं सुगन्धिमनुलीनवता नगस्य  ।
स्थूलेन्द्रनीलशकलावलिकोमलेन कणठेगुणत्वमलीनां वलयेन भेजे  ॥ ५.४६ ॥

निर्धूतवीतमपि बालकमुल्ललन्तं यन्ता क्रमेण परिसान्त्वनतर्जनाभिः  ।
शिक्षावशेन शनकैर्वशमानिनाय शाश्त्रं हि निश्चितधियां क्व न सिद्धमेति  ॥ ५.४७ ॥

स्तम्भं महान्तमुचितं सहसा मुमोच दानं ददावतितरां सरसाग्रहस्तः  ।
बद्धपराणि परितो निगडानेयलावीत्स्वातन्त्र्यमुज्वलमवाप करेणुराजः  ॥ ५.४८ ॥

जज्ञे जनैर्मुकुलितताक्षमनाददाने संरब्धहस्तिपकनिष्टुरचोदनाभिः  ।
गम्भीरवेदिनि पुरः कवलं करीन्द्रे मन्दोऽपि नाम न महानवगृह्य साध्यः  ॥ ५.४९ ॥

क्षिप्तं पुरो न जगृहे मुहुरिक्षुकाण्डं नापेक्षते स्म निकटोपगतां करेणुं  ।
सस्मार वारणपतिः परिमीलिताक्षमिच्छाविहारवनवासमहोत्सवनाम्  ॥ ५.५० ॥

दुःखेन भोजयितुमाशयिता शशाक तुङ्गाग्रकायमनमन्तमनादरेण  ।
उत्क्षिप्तहस्ततलदत्तविधानपिण्डस्नेहस्रुति स्नपितबाहुरिभाधिराजम्  ॥ ५.५१ ॥

शुक्लांशुकोपरचितानि निरन्तराभिर्वेश्मनि रस्मिविततानि नराधिपानाम्  ।
चन्द्राकृतानि गजमणडलिकाभिरुच्चैर्नीलाभ्रपङ्क्तिपरिवेषमिवाधिजग्मुः  ॥ ५.५२ ॥

गत्यूनमर्गगतयोऽपि गतोरुमार्गाः स्वैरं समाचकृषिरे भुवि वेल्लनाय  ।
दर्पोदयोल्लसितफेनजलानुसारसंलक्ष्यपल्ययनवर्ध्रपदास्तुरङ्गाः  ॥ ५.५३ ॥

आजिघ्रति प्रणतमूर्धनि बाह्लजेऽश्वे तिस्याङ्गसङ्गमसुखानुभवोत्सुकायाः  ।
नासाविरोकपवनोल्लसितं तनीयो रोमाञ्चतामिव जगाम रजः पृथिव्याः  ॥ ५.५४ ॥

हेम्नः स्थलीषु परितः परिवृत्य वाजी धुन्वन्वपुः प्रविततायतकेशपङ्क्तिः  ।
ज्वलाकणारुणरुचा निकरेणरेणोः शेषेणतेजसः इवोल्लसता रराज  ॥ ५.५५ ॥

दन्तालिकाधरणनिश्चलपाणियुग्ममर्धोदितो हरिरिवोदयशैलमूर्ध्नः  ।
स्तोकेन नाक्रमत वल्लभपालमुच्चैः श्रीवृक्षकी पुरुषकोन्नमिताग्रकायः  ॥ ५.५६ ॥

रेजे जनैः स्नपनसान्द्रतरार्द्रमूर्तिर्देवैरिवानिमिषद्दृष्टिभिरीक्ष्यमाणः  ।
श्रीसंनिधानरमणीयतरोऽश्व उच्चैरुच्चैश्रवा जलनिधेरिव जातमात्रः  ॥ ५.५७ ॥

अश्रावि भूमिपतिभिः क्षणवीतनिद्रैरश्नुन्पुरो हरितकं मुदमादधानः  ।
ग्रीवाग्रलोलकलकिङ्गिणीकानिनाद मिश्रं दधद्दशनचर्चुरशब्दमश्वः  ॥ ५.५८ ॥

उत्खाय दर्पचलितेन सहैव रज्ज्वा कीलं प्रयत्नपरमानवदुर्ग्रहेण  ।
आकुल्यकारि कटकस्तुरगेण तूर्णमश्वेति विद्रुतमनुद्रुताश्वमन्यम्  ॥ ५.५९ ॥

अव्याकुलं प्रकृतमुत्तरधेयकर्म धाराः प्रसाधयितुव्यतिकीर्णरूपाः  ।
सिद्धं मुखे नवसु वाथिषु कश्चिदश्वं वल्गाविभागकुशलो गमयांबभूव  ॥ ५.६० ॥

मुक्तासृणानि परितः कचकं चरन्तस्त्रुट्याद्वितानतनिकाव्यतिषङ्गभाजः  ।
सस्रुः सरोषपरिचारकवार्यमाणा दमाञ्चलस्खलितलोलपदं तुरङ्गाः  ॥ ५.६१ ॥

उत्तीर्णभारलघुनाप्यलघूलपौघसौहित्यनिःसहतरेण तरोरधस्तात् ।
रोमन्थमन्थरचलद्गुरुसास्नमासांचक्रे नीमीलदलसेक्षणमौक्षकेण  ॥ ५.६२ ॥

मृत्पिण्डशेखरितकोटिभिरर्धचन्द्रं शृङ्गै शिखाग्रगतलक्ष्ममलं हसद्भिः  ।
उच्छृङ्गितान्यवृषभा सरितां नदन्तो रोधांसि धीरमपचस्किरिरे महोक्षाः  ॥ ५.६३ ॥

मेदस्विनः सरभसोपगतानभीकान् भङ्कत्वा पराननडुहो मुहुराहवेन  ।
ऊर्जस्वलेन सुरभीरनुनिनिःसपत्नं जग्मे जयोद्धुरविशालविषाणमुक्ष्णा ॥ ५.६५ ॥

बिभ्राणमायतिमतीमवृथा शिरोधिं प्रत्यग्रतामतिरसामधिकं दधन्ति  ।
लोलोष्ट्रमौष्ट्रकमुदग्रमुखं तरूणामभ्रंलिहानि लिलिहे नवपल्लवानि  ॥ ५.६४ ॥

सार्धं कथञ्चिदुचितैः पिचुमर्दपत्त्रैरास्यान्तरालगतमाम्रदलं म्रदीयः  ।
दासेरकःसपदि संवलितं निषादैर्विप्रं पुरा पतगराडिव निर्जगार  ॥ ५.६६ ॥

स्पष्टं बहिः स्थितवतेरपि निवेदयन्तश्चेष्टाविशेषमनुजीविजनाय राज्ञाम्  ।
वैतालिकाः स्फुटपदप्रकटार्थमुच्चैर्भोगावलीः कलगिरोऽवसरेषु पेठुः  ॥ ५.६७ ॥

उन्नम्रताम्रपटमण्डपमण्डितं तदानीलननागकुलसंकुलमाबभासे  ।
संध्याशुभिन्नघनकर्बुरितान्तरीक्षलक्ष्मीविडम्बि शिविरं शिवकीर्तनस्य  ॥ ५.६८ ॥

धरस्योद्धर्तासित्वमितिननु सर्वत्र जगति प्रतीतस्तत्किं मामतिभरमधः प्रापिपायिषुः  ।
उपालब्धेवोच्चैर्गिरिपतिरिति श्रीपतिमसौ बलाक्रान्तः क्रडद्द्विरदमथितोर्वीरुहरवैः  ॥ ५.६९ ॥

_____________________________________________________________



अथ रिरंसुममुं युगपद्गिरौ कृतयथास्वतरुप्रसवश्रिया  ।
ऋतुगणेन निषेवितुमादधे भुवि पदं विपदन्तकृतं सतां  ॥ ६.१ ॥

नवपलाशपलाशवनं पुरः स्फुटस्फटपरागतपङ्गजम्  ।
मृदुलतान्तलतान्तमलोकयत्स सुरभिं सुमनोभरैः  ॥ ६.२ ॥

विलुलितालकसंहृतिरामृशन्मृगदृशां श्रमवारि ललाटजम्  ।
तनुतरङ्गततिं सरसां दलत्कुवलयं वलयन्मरुदाववौ  ॥ ६.३ ॥

तुलयति स्म विलोचनतारकाः कुरबकस्तबकव्यतिषह्किणि  ।
गुणवदाश्रयलब्धगुणोददये मालिनिमालिनि माधवयोषितां  ॥ ६.४ ॥

स्फुटमिवोज्वलकाञ्चकान्तिभिर्युतमशोकमशोभत चम्पकैः  ।
विरहिणां हृदयस्य भिदाभृतः कपिशितं पिशितं मदनाग्निना  ॥ ६.५ ॥

स्मराहुताशनमुर्मुरचूर्णतां दधुरिवाम्रवनस्य रजःकणाः  ।
निपातिताः परितः पथिकव्रजानुपरि ते परितेपुरतो भृशम्  ॥ ६.६ ॥

रतिपतिप्रहितेव कृतक्रुधः प्रियतमेषु वधूरनुनायिका  ।
बकुलपुष्परसासवपेशलध्वनिरगान्निरगात्मधुपावलिः  ॥ ६.७ ॥

प्रियसखीसदृशं प्रतिबोधिताः किमपि काम्यगिरा परपुष्टया  ।
प्रियतमाय वपुर्गुरुमत्सरच्छिदुरयादुरनाचिमङ्गनाः  ॥ ६.८ ॥

मधुकरैरपवादकरैरिव स्मृतिभुवः पथिकाः हरिणा इव  ।
कलतया वचसः परिवादिनीस्वरजिता वशमाययुः  ॥ ६.९ ॥

समभिसृत्य रसादवलम्बितः प्रमदया कुसुमावचिचीर्षया  ।
अविनमन्न रराजवृथोच्चकैरनृतया नृतया वनपादपः  ॥ ६.१० ॥

इदमपास्य विरागि परागीरलिकदम्बकमम्बुरुहां ततीः  ।
स्तनभरेण जितस्तबकानमन्नवलते वलतेऽभिमुखं तव  ॥ ६.११ ॥

सुरभिणिश्वसिते दधतस्तृषं नवसुधामधुरे च तवाधरे  ।
अलमलेरिव गन्धरसावमू मम न सौमनसौ मनसो मुदे  ॥ ६.१२ ॥

इति गदन्तमनन्तरमङ्गना भुजयुगोन्नमनोच्चतरस्तनी  ।
प्रणयिनं रभसादुदरश्रिया वलिभयादलिभयादिव सस्वजे  ॥ ६.१३ ॥

वदनसौरभलोभपरिभ्रमद्भ्रमरसंभ्रमसंभृतशोभया  ।
चलितया विदधे कलमेखलाकलकलोऽलकलोलदृशान्यया  ॥ ६.१४ ॥

अजगणन् गणशः प्रियमग्रतः प्रणतमप्यभिमानितया न याः  ।
सति मधावभवन्मदनव्यथा विधुरिता धुरिताः कुकुरस्त्रियः  ॥ ६.१५ ॥

कुसुमकार्मुककार्मुकसंहितद्रुतशिलीमुखखण्डितविग्रहाः  ।
मरणमप्यपराः प्रतिपेदिरे किमु मुहुर्मुहुर्गतभर्तृकाः  ॥ ६.१६ ॥

रुरुधिषा वदनाम्बुरुहश्रियः सुतनु सत्मलङ्करणाय ते  ।
तदपि सम्प्रति सन्निहिते मधावधिगमं धिगमङ्गलमश्रुणः  ॥ ६.१७ ॥

त्यजति कष्टामसावचिरादसून् विरहवेदनयेत्यघशङ्गिभिः  ।
प्रियतया गदितास्त्वयि बान्धवैरवितथा वितथाः सखि मा गिरः  ॥ ६.१८ ॥

न खलु दूरगतोऽप्यधिवर्तते महमसाविति बन्धुतयोदितैः  ।
प्रणयिनो निशमय्य वधूर्बहिः स्वरमृतैरमृतैरिव निर्ववौ  ॥ ६.१९ ॥

मधुरया मधुबोधितमाधवीमधुसमृद्धिसमेधितमेधया  ।
मधुकराङ्गनया मुहुरुन्मदध्वनिभृता निभृताक्षरमुज्जगे  ॥ ६.२० ॥

अरुणिताखिशैलवना मुहुर्विदधती पथिकान् परितापिनः  ।
विकचकिंशुकसंहतिरुच्चकैरुदवहद्दवहव्यवहश्रियम्  ॥ ६.२१ ॥

रवितुरङ्गतनूरुहतुल्यतां दधति यत्र शिरीषरजोरुचः  ।
उपययौ विदधन्नवमल्लिकाः शुचिरसौ चिरसौरभसंपदः  ॥ ६.२२ ॥

दलितकोमलपाटलकुड्मले निजवधूश्वसितानुविधायिनि  ।
मरुति वाति विलासिभिरुन्मदभ्रमदलौ मदलौल्यमुपाददे  ॥ ६.२३ ॥

निदधिरे दयितोरसि तत्क्षणस्पनवारितुषारभृतः स्तनाः  ।
सरसचन्दनरेणुरनुक्षणं विचकरे च करेण वरोरुभिः  ॥ ६.२४ ॥

स्फुरदधीरतडिन्नयना मुहुः प्रियमिवागलितोरुपयोधरा  ।
जलधरावलिरप्रतिपालितस्वसमया समयाञ्जगतीधरम्  ॥ ६.२५ ॥

गजकदम्बकमेचकमुच्चकैर्नभसि वीक्ष्य नवाम्बुदमम्बरे  ।
अभिससार न वल्लभमङ्गना न चकमे च कमेकरसं रहः  ॥ ६.२६ ॥

अनुययौ विविधोपलकुण्डलद्युतिवितानकसंवलितांशुकम्  ।
धुततनुर्वलयस्य पयोमुचः शबलिमा बलिमानमुषो वपुः  ॥ ६.२७ ॥

द्रुतसमीरचलैः क्षणलक्षितव्यवहिता विटपैरिव मञ्जरी  ।
नततमालनिभस्य नभस्तरोरचिररोचिररोचत वारिदैः  ॥ ६.२८ ॥

पटलमम्बुमुचां पथिकाङ्गना सपदि जीवितसंशयमेष्यती  ।
सनयनाम्बुसखीजन संभ्रमाद्विधुरबन्धुरबन्धुरमैक्षत  ॥ ६.२९ ॥

प्रवसतः सुतरामुदकम्पयद्विलकन्दलकम्पनलालितः  ।
नमयति स्म वनानि मनस्विनीजननमनो घनमारुतः  ॥ ६.३० ॥

जलदपङ्क्तिरनर्तयदुन्मदंकलविलापि कलापिकदम्बकम्  ।
कृतसमार्जनमर्दलमण्डलध्वनिजया निजया स्वनसंपदा  ॥ ६.३१ ॥

नवकदम्बजोऽरुणिताम्बरैरधिपुरन्ध्रि शिलीन्ध्रसुगन्धिभिः  ।
मनसि रागवतामनुरागिता नवनवा वनवायुभिरादधे  ॥ ६.३२ ॥

शमिततापमपोढमहीरजः प्रथमबिन्दुभिरम्बुमुचोऽम्भसां  ।
प्रविरलैरचलाङ्गनमङ्गनाजनसुगं न सुगन्धि न चक्रिरे  ॥ ६.३३ ॥

द्विरदवलक्षमलक्ष्यत स्फुरितभृङ्गमृच्छवि केतकम्  ।
घनघनौघविघट्टनया दिवः कृशसिखं शशिखण्डमिव च्युतम्  ॥ ६.३४ ॥

दलितमौक्तिकचूर्णविपाण्डवः स्फुरितनिर्झरशीकरचारवः  ।
कुटजपुष्पपरागकणाः स्फुटं विदधिरे दधिरेणुविडम्बनाम्  ॥ ६.३५ ॥

नवपयःकणकोमलमालतीकुसुमसंततिसंततसङ्गिभिः  ।
प्रचलितोडुनिभैः परिपाण्डिमाः शुभरजोभरजोऽलिभिराददे  ॥ ६.३६ ॥

निजरजः पटवासमिवाकिरद्धृतपटोपमवारिमुचां दिशां  ।
प्रियवियुक्तवधूजनचेतसामनवनी नवनीपवनावलिः  ॥ ६.३७ ॥

प्रणयकोपभृतोऽपि पराङ्मुखाः सपदि वारिधरारवभीरवः  ।
प्रणयिनः परिरब्धुमथाङ्गना ववलिरे वलिरेचितमध्यमाः  ॥ ६.३८ ॥

विगतरागगुणोऽपि जनो न कश्चलति वाति पयोदनभस्वति  ।
अभिहितेऽलिभिरेवमिवोच्चकैरननृते ननृते नवपल्लवैः  ॥ ६.३९ ॥

अरमयन् भवनादचिरद्युतेः किल भयादमपयातुमनिच्छवः  ।
यदुनरेन्द्रगणं तरुणागणास्तमथ मन्मथमन्थरभाषिणः  ॥ ६.४० ॥

ददतमन्तरिताहिमदीधितिं खगकुलाय कुलायनिलायिताम्  ।
जलदकालमबोधकृतं दिशामपराथाप रथवयवायुधः  ॥ ६.४१ ॥

स विकचोत्पलचक्षुषमैक्षत क्षितिभृतोऽङगगतां दयितामिव  ।
शरदमच्छगलद्वसनोपमाक्षमधनामघनाशनकीर्तनः  ॥ ६.४२ ॥

जगति नैशमशीतकरः करैर्वियति वारिदवृन्दमयं तमः  ।
जलजराजिषु  नैन्द्रमदिद्रवन्न महतामहताः क्व च नारयः  ॥ ६.४३ ॥

समय एव करोति बलाबलं प्रणिगतवन्त इतीव शरीरिणाम्  ।
शरदि हंसरवाः परुषीकृतस्वरमयूरमयू रमणीयताम्  ॥ ६.४४ ॥

तनुरुहाणि पुरो विजितध्वनेर्धवलपक्षविहङ्गमकूजितैः  ।
जगलुरक्षमयेव शिखण्डिनः परिभवोऽरिभवो हि सुदुःसहः  ॥ ६.४५ ॥

अनुवनं वनराजिवधूमुखे बहलरागजवाधरचारुणि  ।
विकचबाणवलयोऽधिकं रुरुचिरे रुचिरेक्षणविभ्रमाः  ॥ ६.४६ ॥

कनकभङ्गपिशङ्गदलैर्दधे सरजसारुणकेशरचारुभिः  ।
प्रियविमानितमानवतीरुषां निरसनैरसनैरवृथार्थता  ॥ ६.४७ ॥

मुखसरोजरुचं मदपाटलामनुचकार चकोरदृशां यतः  ।
धृतनवातपमुत्सुकतामतो न कमलं कमलम्भयदम्भसि  ॥ ६.४८ ॥

विगतसस्यजिधत्समघट्टयत्कलमगोपवधूर्न मृगव्रजम्  ।
श्रुततदीरितकोमलगीतकध्वनिमिषेऽनिमेषेक्षणमग्रतः  ॥ ६.४९ ॥

कृतमदं निगदन्त इवाकुलीकृतजगत्रयमूर्जमतङ्गजम्  ।
ववुरयुक्छदगुच्छसुगन्धयः सततगास्ततगानगिरोऽलिभिः  ॥ ६.५० ॥

विगतवारिधरावरणाः क्वचिददृशुरुल्लसितासितासिताः  ।
क्वचिदिवेन्द्रगजाजिनकञ्चुकाः शरदि नीरदिनीर्यदेवो दिशः  ॥ ६.५१ ॥

विलुलितामनिलैः शरदङ्गना नवसरोरुहकेशरसम्भवाम्  ।
विकरितुं परिहासविधित्सया हरिवधूरिव धूलिमुधक्षिपत् ॥ ६.५२ ॥

हरितपत्रमयीव मरुद्गणैः स्रगवनद्धमनोरमपल्लवा  ।
मधुरिपोरभिताम्रमुखी मुदं दिवि तता विततान शुकावलिः  ॥ ६.५३ ॥

स्मितसरोरुहनेत्रसरोजलामतिसितङ्गविहङ्गहसद्दिवम्  ।
अकलयन्मुदितामिव सर्वतः स शरदन्तुरदिह्मुखाम्  ॥ ६.५४ ॥

गजद्वयसीरपि हैमनस्तुहिनयन् सरितः पृषतां पतिः  ।
सलिलसन्ततिमध्वगयोषितामतुनतातनुतापकृतं दृशां  ॥ ६.५५ ॥

इदमयुक्तमहो महदेव यद्वरतनोः स्मरयत्यनिलोऽन्यदा  ।
स्मृसयौवनसोष्मपयोधरान् सतुहिनस्तु हिनस्तु वियोगिनः  ॥ ६.५६ ॥

प्रियतमेन यया सरुषा स्थितं न सह सा सहसा परिरभ्य तम्  ।
श्लथयितुं क्षणमक्षमतामङ्गना न सह सा सहसा कृतवेपथुः  ॥ ६.५७ ॥

भृशमदूयत याधरपल्लवक्षतिरनावरणा हिममारुतैः  ।
दशनरश्मिपटेन च सीत्कृतैर्निवासितेव सितेन सुनिर्ववौ  ॥ ६.५८ ॥

व्रणभृता सुतनोः कलसीकृतस्फुरितदन्तमरीचिमयं दधे  ।
स्फुटमिवावरणं हिमारुतैर्मृदुतया दुतयाधरलेखया  ॥ ६.५९ ॥

धृततुषारकणस्य नभस्वतस्तरुलताङ्गुलितर्जनविभ्रमाः  ।
पृथु निरन्तरमिष्टभुजान्तरं वनितयानितया न विषेहिरे  ॥ ६.६० ॥

हिमऋतावपि ताः स्म भृशस्विदो युवतयः सुतरामुपकारिणौ.
प्रकटयत्यनुरागमकृत्रिमं स्मरमयं रमयन्ति विलासिनः  ॥ ६.६१ ॥

कुसुमयन्फलिनीरवैमर्दविकासिभिरहितहुंकृतिः  ।
उपवनं निरभर्सयत प्रियान्वियुवतीर्युवतीः शिशिरानिलः  ॥ ६.६२ ॥

उपचितेषु परेष्वसमर्थतां व्रजति कालवशाद्बलवानपि  ।
तपसि मन्दगभस्तिरभीषुमान्नहि महाहिमनिकरोऽभवत् ॥ ६.६३ ॥

अबिषिषेणयिषुं भुवनानि यः स्मरमिवाख्यात लोध्ररचश्चयः  ।
क्षुभितसैन्यपरागविपाण्डुरद्युतिरयं तिरयन्नुभूद्दिशः  ॥ ६.६४ ॥

शिशिरमासमपास्य गुणोस्य नः क इव शीतहरस्य कुचोष्मणः  ।
इति धियास्तरुषः परिरेभिरे घनमतो नमतोऽनुमतान् प्रियाः  ॥ ६.६५ ॥

अधिलवङ्गममी रजसाधिकं मलिनिताः सुमनोदलतालिनः  ।
स्फुटमिति प्रसवेन पुरोऽहसत्सपदि कुन्दलता दलतालिनः  ॥ ६.६६ ॥

अतिसुरभिभाजि पुष्पश्रियामतुनुतरतयेष सन्तानकः  ।
तरुणपरभृतः स्वनं रागिणामतनुत रतये वसन्तानकः  ॥ ६.६७ ॥

नोज्झितुं युवतिमानसनिरासे दक्षमिष्टमधुवासरसां  ।
चूतमालिरलिनामतिरागादक्षमिष्ट मधुवासरसारम्  ॥ ६.६८ ॥

जगद्वशीकर्तुमिमाः स्मरस्य प्रभावनीके तनवै जयन्तीः  ।
इत्यस्य तेने कदलीर्मधुश्रीः प्रभावनी केतनवैजयन्तीः  ॥ ६.६९ ॥

स्मररागमयी वपुस्तमिस्रा परिसस्तार रवेरसत्यवशम्  ।
प्रियमाप दिवापि कोकिले स्त्री परितस्ताररवे रसत्वश्यम्   ॥ ६.७० ॥

वपुरम्बुविहारमिहं शुचिना रुचिरं कमनीयतरा गतिमा  ।
रमणेन रमण्यचिरांशुलतारुचिरङ्कमनीयत रागमिता  ॥ ६.७१ ॥

मुदमब्दभुवामपां मयूराः सहसायन्त नदी पपाट लाभे  ।
अलिना रतमालिनी शिल्लीन्ध्रे सह सायन्तनदीपपाटलाभे  ॥ ६.७२ ॥

कुटजानि वीक्ष्य शिखिभिः शिखरीन्द्रं समयावनौ घनमदभ्रमराणि  ।
गगनं च गीतनिनदस्य गिरोच्चैः समया वनौघनमदभ्रमराणि  ॥ ६.७३ ॥

अभीष्ठमासाद्य चिराय काले समुद्धृताशां कमनी चकाशे  ।
योषिन्मनोजन्मसुखोदयेषु समुद्धृताशङ्गमनीचकाशे  ॥ ६.७४ ॥

स्तनयोः समयेन याङ्गनानामभिनद्धारसमा न सा रसेन  ।
परिरम्भरुचिं ततिर्जलानामभिनद्धा रसमानसारसेन  ॥ ६.७५ ॥

जातप्रीतिर्या मधुरेणानुवनान्तं
कामे कान्ते सारसिकाकुरुतेन  ।
तत्सम्पर्क प्राप्य पुरा मोहनलीलां
कामेकान्ते सा रसिका का कुरुते न  ॥ ६.७६ ॥

कान्ताजनेन रहसि प्रसभं गृहीत
केशे रते स्मरसहासवतोपितेन  ।
प्रेम्णा मनस्तु रजनीष्वपि हैमनीषु
के शेरते स्म रसहासवतोपितेन  ॥ ६.७७ ॥

गतवतामपि विस्मयमुच्चकैरसकलामलपल्लवलीलया  ।
मधुकृतामसकृद्गिरमावली रसकलामलपल्लवलीलया  ॥ ६.७८ ॥

कुर्वन्तमित्यतिभरेण नगानवाचः
पुष्पैविराममलिनां च न गानवाचः  ।
श्रीमान्समस्तमनुसानु गिरौविहर्तु
बिभ्रत्यचोदि स मयूरगिरा विहर्तुम्  ॥ ६.७९ ॥





_____________________________________________________________




अनुगिरमृतुभिर्वितायमानामथ स विलोकयितुं वनान्तलक्ष्मीम्  ।
निरगमदभिराद्धुमदृतानां भवति महत्सु न निष्फलः प्रयासः  ॥ ७.१ ॥

दधति सुमनसो वनानि बह्वीर्युवतियुता यदवः प्रयातुमीषुः  ।
मनसिमहास्त्रमन्यथामी न कुसुमपञ्चकमलं विसोढुम्  ॥ ७.२ ॥

अवसमधिगम्य तं हरन्तयो हृदयमयत्नकृतोज्वलस्वरूपाः  ।
अवनिषु पदमङ्गनास्तदानीं न्यदधत विभ्रमसम्पदोऽङगनासु  ॥ ७.३ ॥

नखरुचिरचिन्द्रचापं ललितगतेषु गतागतं दधाना  ।
मुखरितवलयं पृथौ नितम्बे भुजलतिका मुहुरस्खलत्तरुण्याः  ॥ ७.४ ॥

अतियपरिणाह्ववान् वितेने बहुतरमर्पितकिङ्किणीकः  ।
अलघुनि जघनस्थलेऽपरस्या ध्वनिमधिकं कलमेखलाकलापः  ॥ ७.५ ॥

गुरुनिबिडनितम्बबिम्बभाराक्रमणनिपीडितमङ्गनाजनस्य  ।
चरणयुगमसुस्रुवत्पदेषु स्वरसमसक्तमलक्तकच्छलेन  ॥ ७.६ ॥

तव सपदि समीपमानये तामहमिति तस्य मयाग्रतोऽभ्यधायि  ।
अतिरभसाकृतालघुप्रतिज्ञामनृतगिरं गुणगौरि मा कृथा माम्  ॥ ७.७ ॥

न च सुतनु न वेद्मि यन्महीयानसुनिरसस्तव निश्चयः परेण  ।
वितथयति न जानातु मद्वचोऽसाविति च तथापि सखीषु मेऽभिमानः  ॥ ७.८ ॥

सततमनभिभाषणं मया ते परिणमितं भवतीमनानयन्तया  ।
त्वयि तदिति विरोधनिश्चितायां भवति भवत्वसुहृज्जनः सकामः  ॥ ७.९ ॥

गतधृतिरवलम्बितुं बतासूननलमनालपनादहं भवत्याः  ।
प्रणयति यदि न प्रसादबुद्धिर्भव मम मानिनि जीविते दयालुः  ॥ ७.१० ॥

प्रियमिति वनिता नितान्तमागःस्मरणसरोषषकषायिताक्षी  ।
चरणगतसखीवचोऽनुरोधात्किल कथमप्यनुकूलयाञ्चकार  ॥ ७.११ ॥

द्रुतपदमिति मा वयस्य यासिर्ननु सुतनुं परिपालयानुयान्तीम्  ।
नहि न विदितखेदमेदतीयस्तनजघनोद्वहने तवापि चेतः  ॥ ७.१२ ॥

इति वदति सखीजनेऽनुरागाद्दयिततमामपरश्चिरं प्रतीक्ष्य  ।
तदनुगमवशादनायतानि न्यधित मिमान इवावनिं पदानि  ॥ ७.१३ ॥

यदि मयि लघिमानमागतायां तव धृतिरस्ति गतास्मि सम्प्रतीयम्  ।
द्रुततरपदपातमापपात प्रियमिति कोपपदेन कापि संख्या  ॥ ७.१४ ॥

अविरलपुलकः सह व्रजन्त्याः प्रतिपदमेकतरः स्तनस्तरुण्याः  ।
घटितविघटितः प्रियस्य वक्षस्तटभुवि कन्दुकविभ्रमं बभार  ॥ ७.१५ ॥

अशिथिलमपरावसज्य कण्ठे दृढपरिरब्धबृहद्बहिस्तनेन  ।
हृषिततनुरुहा भुजेन भर्तृर्मृदुममृदु व्यतिविद्धमेकबाहुं  ॥ ७.१६ ॥

मुहुरसुसममाध्नती नितान्तं प्रणदितकाञ्चि नितम्बमण्डलेन  ।
विषमितपृथुहारयष्टि तिर्यक्कुचमितरं तदुरस्थले निपीड्य  ॥ ७.१७ ॥

गुरुतरकलनूपुरानुनादं सललितनर्तितवामपादपद्मा  ।
इतरदतिलोलमादधाना पदमथ मन्मथमन्थरं जगाम  ॥ ७.१८ ॥

लधुललितपदं तदंसपीठद्वयनिहितोभयपाणिपल्लवान्या  ।
सकठिनकुचचूचुकप्रणोदं प्रियमबला सविलासमन्विनाय  ॥ ७.१९ ॥

जघनमेलघपीवरोरु कृच्छ्रादुरुनिबिरीसनितम्बभारखेदि  ।
दयिततमशिरोधरावलम्बिस्वभुजलताविभवेन काचिदूहे  ॥ ७.२० ॥

अनुवपुरपरेण बाहुमूलप्रहितभुजाकलितस्तनेन निन्ये  ।
निहितदशनवाससा कपोले विषमवितीर्णपदं बलादिवान्या  ॥ ७.२१ ॥

अनुवनमसितभ्रुवः सखीभिः सह पदवीमपरः पुरोगतायाः  ।
उरसि सरसरागपदलेखाप्रतिमतयानुययावसंशयानः  ॥ ७.२२ ॥
मदनरसमहौघपूर्णनाभीह्रदपरिवाहितरोमराजयस्ताः  ।
सरित इव सविभ्रमप्रयातप्रणदितहंसकभूषणा विरेजुः  ॥ ७.२३ ॥

श्रुतिपथमधुराणि सारसानामनुनदि सुश्रुविरे रुतानि ताभिः  ।
विदधति जनतामनःशरव्यव्यधपटुमन्मथचापनादशङ्काम्  ॥ ७.२४ ॥

मधुमथनवधूरिवाह्वयन्ति भ्रमरकुलानि जगुर्यदुत्सुकानि  ।
तदभिनयमिवावलिर्वनानामतनुत नूतनपल्लवाङुगुलीभिः  ॥ ७.२५ ॥

असकलकलिकाकुलीकृतालिस्खलनविकीर्णविकासिकेशराणाम्  ।
मरुदवनिरुहां रजो वधूभ्यः मुपहरन् विचकार कोरकाणि  ॥ ७.२६ ॥

उपवनपवनानुपातदक्षैरलिभिरलाभि यदङ्गनाजनस्य  ।
परिमलविषयस्तदुन्नतानामनुगमने खलु सम्पदोऽग्रतःस्थाः  ॥ ७.२७ ॥

रथचरणधराङ्गनाकराब्जव्यतिकरसम्पदुपात्तसौमनस्याः  ।
जगति  सुमनसस्तदादि नूनं दधति परिस्फुटमर्थतोऽभिधानम्  ॥ ७.२८ ॥

अभिमुखपतितैर्गुणप्रकर्षादवजितमुद्धतिमुज्वलां दधानैः  ।
तरुकिसलयजालमग्रहस्तैः प्रसभमनीयत भङ्गमङ्गनानां  ॥ ७.२९ ॥

मुदितमधुभुजो भुजेन शाखाश्चलितविशृङ्खलशङ्खकं धुवत्याः  ।
तरुरतिशायितापराङ्गनायाः शिरसि मुदेव मुमोच पुष्पवर्षम्  ॥ ७.३० ॥

अनवरतरसेन रागभाजा करजपरिक्षतिलब्धसंस्तवेन  ।
सपदि तरुणपल्लवेन वध्वा विगतदयं खलु खण्डितेन मम्ले  ॥ ७.३१ ॥

प्रियमभिकुसुमोद्यतस्य बाहोर्नवनखमण्डनचारु मूलमन्या  ।
मुहुरितरकराहितेन पीनस्तनतटरोधि तिरोदधेऽंशुकेन  ॥ ७.३२ ॥

विततवलिविभाव्यपाण्डुलेखाकृतपरभाघविलीनरोमराजिः  ।
कृशमपि कृशतां पुनर्नयन्ती विपुलतरोन्मुखलोचनावलग्नं  ॥ ७.३३ ॥

प्रसकलकुचबन्धुरोद्धुरोरःप्रसभविभिभिन्नतनूत्तरीयबन्धा  ।
अनमवदुदरोच्छ्वसद्दुकूलस्फुटतरलक्ष्यगभीरनाबिमूला  ॥ ७.३४ ॥

व्यवहितमविजानाती किलान्तवर्णभुवि वल्लभमाभिमुख्यभाजम्  ।
अधिविटपि सलीलमग्रपुष्पग्रहणपदेन चिरं विलम्ब्य काचित् ॥ ७.३५ ॥

अथ किल कथिते सखीभिरत्र क्षणमपरेव ससंभ्रमा भवन्ती  ।
शिथिलितकुसुमाकुलाग्रपाणिः प्रतिपदसंयमितांशुकावृताङ्गी  ॥ ७.३६ ॥

कृतभयपरितोषसन्निपातं सचकितसस्मितवक्त्रवारिजश्रीः  ।
मनसिजगुरुतत्क्षणोपदिष्टं किमपि रासेन रसन्तरं भजन्ती  ॥ ७.३७ ॥

अवनदवदनेन्दुरिच्छतीव व्यवधिमधीरतया यदस्थितास्मै  ।
अहरत सुतरामतोऽस्य चेतः स्फुटमभिभूषयति स्त्रियस्त्रपैव  ॥ ७.३८ ॥

किसलयशकलेष्ववाचनीयाः पुलकिनि केवलमङ्गकेनिधेयाः   ।
नखपदलिपयोऽपि दीपितार्थाः प्रणिदधिरे दयितैरनङ्गलेखाः  ॥ ७.३९ ॥

कृतकृतकरुषा सखीमपास्य त्वमकुशलेति कयाचिदात्मनैव  ।
अभिमतमभि साभिलाषमाविष्कृतभुजमूलमबन्धि मूर्ध्नि माला  ॥ ७.४० ॥

अभिमुखमुपयाति मा स्म किञ्चित्त्वमभिदधाः पटले मधुव्रतानाम्  ।
मधुसुरभिमुखाब्जगन्धलब्धेरधिकमधित्वदनेन मा निपाति  ॥ ७.४१ ॥

सरजसमकरन्दनिर्भरासु प्रसवविभूतिषु भूरुहां विरक्तः  ।
ध्रुवममृतपनामवाञ्छयासावधरममुं मधुपस्तवाजिहीते  ॥ ७.४२ ॥

इति वदति सखीजने निमीलद्विगुणितसान्द्रतराक्षिपक्ष्ममाला  ।
अपदतलिभयेन भर्तुरङ्गं भवति हि विक्लवता गुणोऽङ्गनानाम्  ॥ ७.४३ ॥

मुखकमलकमुन्नमय्य यूना यदभिनवोढवधूर्बलादचुम्बि  ।
तदपि न किल बालपल्लवाग्रग्रहयापरया विविदे विदग्धसक्या  ॥ ७.४४ ॥

व्रततिविततिभिस्तिरोहितायां प्रतियुवतौ वदनं प्रियः प्रियायाः  ।
यदधयदधरावलोपनृत्यत्करवलयस्वनितेन तद्विवव्रे  ॥ ७.४५ ॥

विलसितमनुकुर्वती पुरस्ताद्धरणिरुहाधिरुहो वधूर्लतायाः  ।
रमणमृजुतया पुरः सखीनामकलितचापलदोषमालिलिङ्ग  ॥ ७.४६ ॥

सललिकमवलम्ब्य पाणिनांसे सहचरमुच्छ्रतगुच्छवाञ्छयान्या  ।
सकलकलभकुम्भविभ्रमाभ्यामुरसि रसादवतस्तरे स्तनाभ्यां  ॥ ७.४७ ॥

मृदुचरणतलाग्रदुःस्थितत्वादसहतरा कुचकुम्भयोर्भरस्य  ।
उपरिनिरवलम्बनं प्रियस्य न्यपतदथोच्चतरोच्चिचीषयान्या  ॥ ७.४८ ॥

उपरिजतरुजानि याजमानां कुशलतया परिरम्भलोलुपोऽन्यः  ।
प्रथितपृथुपयोधरां गृहाण स्वयमिति मुग्धवधूमुदास दोर्भ्याम्  ॥ ७.४९ ॥

इदमिदमिति भूरुहां प्रसूनैर्मुहुरतिलोभयता पुरःपुरोऽन्या  ।
अनुरहसमनायि नायकेन त्वरयति रन्तुमहो जनं मनोभूः  ॥ ७.५० ॥

विजनमिति बलादमुं गृहीत्वा क्षणमथ वीक्ष्य विपक्षमन्तिकोऽन्या  ।
अभिपतितुमना लघुत्वभीतेरभवदमुञचति वल्लभेऽतिगुर्वी  ॥ ७.५१ ॥

अधिरजनि जगाम धाम तस्याः प्रियतमयेति रुषा स्रजावनद्धः  ।
पदमपि चलितुं युवा न सेहे किमिव न शक्तिहरं ससाध्वसानां  ॥ ७.५२ ॥

न खलु वयममुष्य दानयोग्याः पिबति च पाति च यासकौ रहस्त्वां  ।
व्रज विचपममुं ददस्व तस्यै भवतु यतः सदृशोश्चिराय योगः  ॥ ७.५३ ॥

तव कितव किमाहितैर्वृथा नः क्षितिरुहपल्लवपुष्पकर्णपूरैः  ।
ननु जनविदितैर्भवद्व्यलीकैश्चिरपरिपूरितमेव कर्णयुग्मम्  ॥ ७.५४ ॥

मुहुरुपहसितामिवालिनादैर्वितरसि नः कालिकां किमर्थमेनाम्  ।
वसतिमुपगतेन धाम्नि तस्याः शठ कलिरेष महांस्त्वयाद्य दत्तः  ॥ ७.५५ ॥

इति गदितवती रुषा जघान स्फुरितमनोरमपक्ष्मकेशरेण  ।
श्रवणनियमितेन कान्तमन्या सममसिताम्बुरुहेण चक्षुषा च  ॥ ७.५६ ॥

विनयति सुदृशो दृशः परागं प्रणयिनि कौसुममाननानिलेन  ।
तदहितयुवतेरभीक्ष्णमक्ष्णोर्द्वयमपि रोषरझोभिरापुपूरे  ॥ ७.५७ ॥

स्फुचमिदमभिचारमन्त्र एव प्रतियुवतेरभिधानमङ्गनानाम्  ।
वरतनुरमुनोपहूय पत्या मृदुकुसुमेन यदाहताप्यमूर्च्छत् ॥ ७.५८ ॥

समदनमवतंसितेऽद्कर्णं प्रणयवता कुसुमे सुमध्यमायाः  ।
व्रजदपि लघुतां बभूव भारः सपदि हिरण्मयमण्डनं सपत्न्याः  ॥ ७.५९ ॥

अवजितमधुना तवाहमक्ष्णो रुचितयेत्यवनम्य लज्जयेव  ।
श्रवणकुवलयं विलासवत्या भ्रमररुतैरुपकर्णमाचचक्षे  ॥ ७.६० ॥

अवचितकुसुमा विहाय वल्लीर्युवतीषु कोमलमाल्यमालिनीषु  ।
पदमुपदधिरे कुलान्यलीनां न परिचयो मलिनात्मनां प्रधानम्  ॥ ७.६१ ॥

श्लथशिरसिजपातभारादिव नितरां नतिमद्भिरंसभागैः  ।
मुकुलितनयनैर्मुखारविन्दैर्घनमहतामिव पक्ष्मणां भरेण  ॥ ७.६२ ॥

अदिकमरुणिमानमुद्वहद्भिर्विकसदशीतमरीचिरशमिजालैः  ।
परिचितपरिचुम्बनाभियोगादपगतकुङ्कुमरेणुभिः कपोलैः  ॥ ७.६३ ॥

अवसितललितक्रियेण बाह्वोर्ललिततरेण तनीयसा युगेन  ।
सरसकिसलयानुरञ्जितैर्वा करकमलैः पुनरुक्तभाभिः  ॥ ७.६४ ॥

स्मरसरसमुरःस्थलेन पत्युर्विनिमयसंक्रमिताङ्गरागरागैः  ।
भृशमतिशयखेदसम्पदेव स्तनयुगलैरितरेतरं निषण्णैः  ॥ ७.६५ ॥

अतनुकुचभरानतेन भूयः श्रमजनितानतिना शरीरकेण  ।
अनुचितगतिसादनिःसहत्वं कलभकरोरुभिरूरुभिर्दधानैः  ॥ ७.६६ ॥

अपगतनवयावकैश्चिराय क्षितिगमनेन पुनर्वितीर्णरागैः  ।
कथमपि चरणोत्पलैश्चलद्भिर्भृशाविनिवेशात्परस्परस्य  ॥ ७.६७ ॥

मुहुरिति वनविभ्रमाभिषङ्गादतमि तदा नितरां नितम्बिनीभिः  ।
मृदुतरतनवोऽनलसाः प्रकृत्या चिरमपि ताः किमुत प्रयासभाजः  ॥ ७.६८ ॥

प्रतममलघुमौक्तकाभमासीच्छ्रमजलमुज्ज्वलगण्डमण्डलेषु  ।
कठिनकुचतटाग्रपाति पश्चादथ शतसर्करतां जगाम तासाम्  ॥ ७.६९ ॥

विपुलकमपि यौवनोद्धतानां घनपुलकोदयकोमलं चकाशे  ।
परिमलितमपि प्रियैः प्रकामं कुचयुगमुज्ज्वलमेष कामिनीनाम्  ॥ ७.७० ॥

अविरतकुसुमावचायखेदान्निहितभुजालतयैकयोपकण्ठम्  ।
विपुलतरनिरन्तरालग्नस्तनपिहितप्रियवक्षसा ललम्बे  ॥ ७.७१ ॥

अभिमतमभितः कृताङ्गभङ्गा कुचयुगमुन्नतिवित्तमुन्नमय्य  ।
तनुरभिलषितं क्लमच्छलेन व्यवृणुत वेल्लितबाहुवल्लरीका  ॥ ७.७२ ॥

हिमलतसदृशः श्रमोदबिन्दूनुपनयता किल नूतनोढवध्वाः  ।
कुचकलशकिशोरकौ कथञ्चित्तरलतया तरुणेन पस्पृशाते  ॥ ७.७३ ॥

गत्वोद्रेकं जघनपुलिने रुद्धमध्यप्रदेशः क्रमन्नूरुद्रुमभुजलताः पूर्णनाभीह्रदान्ताः  ।
उल्लङ्घ्योच्चैः कुचतटभुवं प्लावयन् रोकूपान् स्वेदपूरो युवतिसरितां व्याप गण्डस्थलानि  ॥ ७.७४ ॥

प्रियकरपरिमार्गदङ्गनानां यदाभूत्पुनरधिकतरैव स्वेदतोयोदयश्रीः  ।
अथ वपुरभिषेक्तुं तास्तदाम्भोभिरीषुर्वनविहरणखेदम्लानमम्लानशोभाः  ॥ ७.७५ ॥

_____________________________________________________________




आयासादलघुतरस्तनैः स्वनद्भिः श्रान्तानामविकचलोचनारविन्दैः  ।
अभ्यम्भः कथमपि योषितां समूहैस्तैरुर्वीनिहितचलत्पदं प्रचेले  ॥ ८.१ ॥

यान्तीनां सममसितभ्रुवां नतत्वादंसानां महति नितान्तमन्तरेऽपि.
संसक्तैविपुलतया मिथो नितम्बैः सम्बाधं बृहदपि तद्बभूव वर्त्म  ॥ ८.२ ॥

नीरन्ध्रद्रुशिशिरां भुवं व्रजन्तीः साशङ्कं मुहुरिव कौतुकात्करैस्ताः  ।
पस्पर्श क्षणमनिलाकुलीकृतानां शाखानामतुहिनरश्मिरन्तरालैः  ॥ ८.३ ॥

एकस्यास्तपनकरैः करालितया बिभ्राणः सपदि सितोष्णावरणत्वम्  ।
सेवायै वदनसरोजनिर्जितश्रीरागस्य प्रियमिव चन्द्रमाश्चकार  ॥ ८.४ ॥

स्वं रागादुपरि वितन्वतोत्तरीयं कान्तेन प्रतिवारितातपायाः  ।
सच्छत्रादपरविलासिनीसमूहच्छायासीदधिकतरा तदापरस्याः  ॥ ८.५ ॥

संस्पर्शसुखोपचीयमाने सर्वाङ्गे करतललग्नवल्लभायाः   ।
कौशेयं व्रजदपि गाढतामजस्रं सस्रंसे विगलितनीवि नीरजाक्ष्याः  ॥ ८.६ ॥

गच्छन्तीरलसमवेक्ष्य विस्मयिन्यस्तास्तन्वीर्न विदधिरे गतानि हंस्यः  ।
बुद्ध्वा वा जितमपरेण काममाष्कुर्वीत स्वगुणमपत्रपः क एव  ॥ ८.७ ॥

श्रीमद्भिर्जितपुलिनानि माधवीनामारोहैर्निबिडबृहन्नितम्बबिम्बैः  ।
पाषाणस्खलनविलोलमाशु नूनं वैलक्ष्याद्ययुरवरोधनानि सिन्धोः  ॥ ८.८ ॥

मुक्ताभिः सलिलरयास्तशुक्तिमुक्ताभिः कृतरुचि सैकतं नदीनाम्  ।
स्त्रीलोकः परिकलयाञ्चकार तुल्यं पल्यङ्कैर्विगलितहारचारुभिः स्वैः  ॥ ८.९ ॥

आध्राय श्रमजमनिन्द्यबन्धुं निश्वासश्वसनमसक्तमङ्गनानाम्  ।
आरण्याः सुमनस ईषिरे न भृङ्गैरौचित्यं गणयति को विशेषकामः  ॥ ८.१० ॥

आयान्त्यां निजयुवतौ वनात्सशङ्कं बर्हाणामपरशिखण्डिनीं भरेण  ।
आलोक्य व्यवदधतं पुरो मयूरं कामिन्यः श्रदधुरनार्जवं नरेषु  ॥ ८.११ ॥

आलापैस्तुलितरवाणि माधवीनां माधुर्यादमलपतत्रिणां कुलानि  ।
अन्तर्धामुपययुरुत्पलावलीषु प्रादुष्कात्क इव जितः पुरः परेण  ॥ ८.१२ ॥

मुग्धायाः स्मरललितेषु चक्रवाक्या निशङ्कं दयिततमेन चुम्बितायाः  ।
प्रणेशानभि विदधुर्वधूतहस्ताः सीत्कारं समुचितमुत्तरं तरुण्यः  ॥ ८.१३ ॥

उत्क्षिप्तस्फुटितसरोरुहार्घ्यमुच्चैः सस्नेहं विहगरुतैरिवालपन्तो  ।
नारीणामथ सरसी सफेनहासा प्रीत्येव व्यतनुत पाद्यमूर्मिहस्तैः  ॥ ८.१४ ॥

नित्याया निजवसतेर्निरासिरे यद्रागेण श्रियमरविन्दतः कराग्रैः  ।
व्यक्तत्वं नियतमनेन निन्युरस्याः सापत्न्यं क्षितिसुतविद्विषो महिष्यः  ॥ ८.१५ ॥

आस्कन्दन् कथमपि योषितो न यावद्भीमत्यः प्रियकरधार्यमाणहस्ताः  ।
औत्सुक्यात्त्वरितममूस्तदम्बु तावत्संक्रान्तप्रतिमतया दधाविवान्तः  ॥ ८.१६ ॥

ताः पूर्वं सचकितमागमय्य गाधं कृत्वाथो मृदु पदमन्तराविशन्त्यः  ।
कामिन्यो मन इव कामिनः सरागैरङ्गैस्तज्जलमनुरञ्जयांबभू  ॥ ८.१८ ॥

संक्षोभं पयसि मुहुर्महेभकुम्भश्रीभाजा कुचयुगलेन नीयमाने  ।
विश्लेषं युगमगमद्रथाङ्गनाम्नोरुद्वृत्तः क इव सुखावहः परेषां  ॥ ८.१७ ॥

आसीना तटभुवि सस्मितेन भर्त्रा रम्भोरुवतिरुतं सरस्यनिच्छुः  ।
धुन्वाना करयुगमीक्षितुं विलासाञ्शीतालुः सलिलगतेन सिच्यते स्म  ॥ ८.१९ ॥

नेच्छन्ती सममुना सरोऽवगाढुं रोधस्तः प्रतिजलमीरिता सखीभिः  ।
आश्लक्षद्भयचकितेक्षणं नवोढा वोढारं विपदि न दूषितातिभूमिः  ॥ ८.२० ॥

तिष्ठन्तं पयसि पुमांसमंसमात्रे तद्दघ्नं तदवयती किलात्मनोऽपि  ।
अभ्येतुं सुतनुरभीरियेष मौग्ध्यादाश्लेषि द्रुतममुना निमज्जतीति  ॥ ८.२१ ॥

आनाभेः सरसि नतभ्रुवावगाढे चापल्यादथ पयसस्तरङ्गहस्तैः  ।
उच्छ्रायिस्तनयुगमध्यरोहि लब्धस्पर्शानां भवति कुतोऽथवाव्यवस्था  ॥ ८.२२ ॥

कान्तानां कुवलयमप्यपास्तमक्ष्णोः शोभाभिर्न मुखरुचाहमेकमेव  ।
संहर्षादलिविरुतैरितीव गायल्लोलोर्मौ पयसि महोत्पलं ननर्त  ॥ ८.२३ ॥

त्रस्यन्ती चलशफरीविघट्टितोरूवामोरूरतिशयमाप विभ्रमस्य  ।
क्षुभ्यन्ति पसभमहो विनापि हेतोर्लीलाभिः किमु सति कारणे रमण्यः  ॥ ८.२४ ॥

आकृष्टवपुर्लतैस्तरदभिस्तस्याम्भस्तदथ सरोमहार्णवस्य  ।
अक्षोभि प्रसृतविलोबाहुपक्षैर्योषाणांमुरुभिरुरोजगणडस्शैलैः  ॥ ८.२५ ॥

गाम्भीर्यं दधदपिरन्तुमङ्गनाभिः संक्षोभं जधनविघट्टनेन नीतः  ।
अम्भोधिविकसितवारिजाननोऽसौ मर्यादां सपदि विलङ्घयांबभूव  ॥ ८.२६ ॥

आदातुं दयितमिवावगाढमारादूर्मीणां ततिभिरभिप्रसार्यमाणः  ।
कस्याश्चिद्विततचलच्छिखाङ्गुलीको लक्ष्मीवान् सरसि रराज केशहस्तः  ॥ ८.२७ ॥

उन्निद्रप्रियकमनोरमं रमण्याः संरेजे सरसि वपुः प्रकाशमेव  ।
युक्तानां विमलतया तिरस्क्रियायै नाक्रामन्नपि हि भवत्यलं जलौघः  ॥ ८.२८ ॥

किं तावत्सरसि सरोजमेतदाहोस्विन्मुखमवभासते युवत्याः  ।
संशय्य क्षणमिति निश्चिकाय कश्चिद्विव्योकैर्बकसहवासिनां परोक्षैः  ॥ ८.२९ ॥

शृङ्गाणि द्रुतकनकोज्वलानि गन्धाः कौसुम्भं पृथुकुचकुम्भसङ्गिवासः  ।
मार्द्वीकं प्रयतमसन्निधानंमासन्नारीणामिति जलकेलिसाधनानि   ॥ ८.३० ॥

उत्तुङ्गादनिलचलांशुकास्तटान्ताच्चेतोभिः सह भयदर्शितनां प्रियाणां  ।
श्रेणिभिर्गुरुभिरतूर्णमुत्पतन्तयस्तोयेषु द्रुततरमङ्गना निपेतुः  ॥ ८.३१ ॥

मुग्धत्वादविदितकैतवप्रयोगा गच्छन्त्यः सपदि पराजयं तरुण्यः  ।
ता कान्तैः सह करपुष्करेरिताम्बुव्यात्युक्षीमभिसरणग्लहामदीव्यन्  ॥ ८.३२ ॥

योग्यस्य त्रिनयनलोचनार्चिर्निदग्धस्मरपूतनाधिराज्यलक्ष्म्याः  ।
कान्तायाः करकलशोद्यतैः पयोभिरवक्त्रेन्दोरकृतमहाभिषेकमेकः  ॥ ८.३३ ॥

शिञ्चन्त्याः कथमपि बाहुमुन्नमय्य प्रेयांसं मनसिजदुःखदुर्लायाः  ।
सौवर्णं वलयमवागलत्कराग्राल्लवण्यश्रिय इव शेषमङ्गनायाः  ॥ ८.३४ ॥

स्निह्यन्ती दृशमपरा निधाय पूर्णं मूर्तेन प्रणयरसेन वारिणेव  ।
कन्दर्पप्रवणमानाः सखीसिसिक्षालक्ष्येण प्रतियुवमञ्जलिं चकार  ॥ ८.३५ ॥

आनन्दं दधति मुखे करोदकेन श्यामाया दयिततमेन सिच्यमाने  ।
ईर्ष्यन्त्या वदनमसिक्तमप्यनल्पस्वेदाम्बुस्नपितमजायतेतरस्याः  ॥ ८.३६ ॥

उद्वीक्ष्य प्रियकरकुड्मलापविद्धैर्वक्षोजद्वयमभिषिक्तमन्यनार्याः  ।
अम्भोभिर्मुहुरसिचद्वधूरमर्षदात्मीयं पृथुतरनेत्रयुगममुक्तैः  ॥ ८.३७ ॥

कुर्वद्भिमुखरुचिमुज्जवलामजस्रं यैस्तोयैरसिचत वल्लभां विलासी  ।
तैरेव प्रतियुवतेरकारि दूरात्कालुष्यं शशधरदीधितिच्छटाच्छैः  ॥ ८.३८ ॥

रागान्धीकृतनयनेन नामधेयव्यत्यासादभिमुखमीरितः प्रियेण  ।
मानिन्या वपुषि पतन्निसर्गमन्दो भिन्दानो हृदयमसाहि नोदवज्रः  ॥ ८.३९ ॥

प्रेम्णोरः प्रणयिनि सिञ्चति प्रियायाः संतापं नवजलविप्रुषो गृहीत्वा  ।
उद्धूताः कठिनकुचस्थलाभिघातादासन्नां भृशमपराङ्गनामधाक्षुः  ॥ ८.४० ॥

संक्रान्तं प्रियतमवक्षसोऽङ्गरागंसाध्वस्याः सरसि हरिष्यतेऽधुनाम्भः  ।
तुष्ट्वैवं सपदि हृतेऽपि तत्र तेपे कस्यश्चित्स्फुटनखलक्ष्मणः सपत्न्या  ॥ ८.४१ ॥

हृतायाः प्रतिसखिकामिनान्यनाम्ना ह्रीमत्याः सरसि गलन्मुखेन्दुकान्तेः  ।
अन्तधिं द्रुतमिव कर्तुमश्रुवर्षैर्भूमानं गमयितुमीषिरे पयांसि  ॥ ८.४२ ॥

सिक्तायाः क्षणमभिषिच्य पूर्वमन्यामन्यस्याः प्रणयवता बताबलायः  ।
कालिम्ना समधित मन्.रेव वक्त्रं प्रापाक्ष्णोर्गलदपशब्दमञ्जनाम्भः  ॥ ८.४३ ॥

उद्वोढुं कनकविभूषणान्यशक्तः सध्रीचा वलयितपद्मनालसूत्रः  ।
आरूढप्रतिवनिताकटाक्षभारः साधीयो गुररभवद्भुजस्तरुण्याः  ॥ ८.४४ ॥

आबद्धप्रचुरपरार्घ्यकिङ्किणीको रामाणामनवरतोदगाहभाजाम्  ।
नारावं व्यतनुत मेखलाकलापः कस्मिन्वा सजलगुणे गिरां पटुत्वम्  ॥ ८.४५ ॥

पर्यच्छे सरसि हृतेंऽशुके पयोभिर्लोलाक्षे सुरतगुरावपत्रपिष्णोः  ।
सुश्रेण्या दलवसनेन वीचिहस्तन्यस्तेन द्रुतमकृताब्जिनि सखात्वम्  ॥ ८.४६ ॥

नारीभिर्गुरुजघनस्थलानामास्यश्रीविजितविकासिवारिजानाम्  ।
लोलत्वादपहरतां तदङ्गरागसंजज्ञे स कलुष आशयो जलानाम्  ॥ ८.४७ ॥

सौगन्धं दधदपि काममङ्गनानां दूरत्वाद्गतमाननोपमानम्  ।
नेदीयो जितमिति लज्जयेव तासामालोले पयसि मनोत्पलं ममज्ज  ॥ ८.४८ ॥

प्रभ्रष्टै सरभसमम्भसोऽवगाहक्रीडाभिर्विदलितयूथिकापिशङ्गैः  ।
आकल्पैः सरसि हिरण्मयैर्वधूनामौर्वाग्निद्युतिशकलैरिव व्यराजि  ॥ ८.४९ ॥

आस्माकी युवतिदृशामसौ तनोति च्छायेव श्रियमनपायिनीं किमेभिः  ।
मत्वैवं स्वगुणपिधानसाभ्यसूयैः पनीयैरिति विदधाविरेऽञ्जनानि  ॥ ८.५० ॥

निर्धौते सति हरिचन्दने जलौघैरापाण्डोर्गतपरभागयाङ्गनायाः  ।
अह्नाय स्तनकलशद्वयादुपेये विच्छेदः सहृदययेव हारयष्ट्या  ॥ ८.५१ ॥

अन्यूनं गुणममृतस्य धारयन्ती सम्फुल्लस्फुरितसरोरुहावतंसा  ।
प्रेयोभिः सह सरसी निषेव्यमाणा रक्तत्वं व्यधित वधूदृशां सुरा च  ॥ ८.५२ ॥

स्नान्तीनां बृहदमलोदबिन्दुचित्रै रेजाते रुचिरदृशामुरोजकुम्भौ  ।
हाराणां मणिभिरुपाश्रितौ समन्तादुत्सूत्रैर्गुणवदुपघ्नकाम्ययेव  ॥ ८.५३ ॥

आरूढः पतित इति स्वसम्भवोऽपि स्वच्छानां परिहरणीयतामुपैति  ।
कर्णेभ्यश्च्युतमसितोल्पलं वधूनां वीचिभिस्तटमनु यन्निरासुरापः  ॥ ८.५४ ॥

दन्तानामधरमयावकं पदानि प्रत्यग्रास्तनुमविलेपनां नखाङ्गाः  ।
आनिन्युः श्रियमधितोयमङ्गनानां शोभायै विपदि सदाश्रिता भवन्ति  ॥ ८.५५ ॥

कस्याश्चिनमुखमनु धौतपत्रलेखं व्यातेने सलिलभरावलम्बिनीभिः  ।
किञ्चल्कव्यतिकरपिञ्चरान्तराभिश्चित्रश्रीरलमलकाग्रवल्लरीभिः  ॥ ८.५६ ॥

वक्षेभ्यो घनमनुलेपनं यदूनामुत्तंसानाहरत वारि मूर्धजेभ्यः  ।
नेत्राणां मदरुचिरक्षतैव तस्थौ चक्षुष्यः खलु महतां परैरलङ्घ्यः  ॥ ८.५७ ॥

यो बाह्यः स खलु जलैर्निरासि रागो यश्चित्ते स तु तदवस्थ एव तेषाम्  ।
धीराणां व्रजति हि सर्व एव नान्तःपातित्वादभिभवनीयतां परस्य  ॥ ८.५८ ॥

फेनानामुरसिरुहेषु हारलीला चेलश्रीर्जघनस्थलेषु शैवलानाम्  ।
गण्डेषु स्फुटरचनाब्जपत्र्त्रवल्ली पर्याप्तं पयसि विभूषणं वधूनाम्  ॥ ८.५९ ॥

भ्रश्द्भिर्जलमभि भूषणैर्वधूनामङ्गेभ्यो गुरुभिरमज्जि लज्जयेव  ।
निर्माल्यैरथ ननृतेऽवधीरितानामप्युच्चैर्भवति लघीयसां हि धार्ष्ट्यम्  ॥ ८.६० ॥

आमृष्टस्तिलकरुचः स्रजो निरस्ता नीरक्तं वसनमपाकृतोङ्गरागः  ।
कामः स्त्रीरनुशायवानिव स्वपक्षव्याघातादिति सुतरां चकार चारूः  ॥ ८.६१ ॥

शीतार्तिं बलवदुपेयुषतेव नीरैरासेकाच्छिशिरसमीरकम्पितेन  ।
रामाणामभिनवयौवनोष्मभाजोराश्लेषि स्तनतटयोर्नवंशुकेन  ॥ ८.६२ ॥

श्च्योतद्भिः समधिकमात्तमङ्गसङ्गाल्लावण्यन्तनुमदिवाम्बु वाससोऽन्तैः  ।
उत्तेरे तरलतरङ्गलीलानिष्णातैरथ सरसः प्रियासमूहैः  ॥ ८.६३ ॥

दिव्यानामपि कृतविस्मयां पुरस्तादम्भस्तः स्फुरदरविन्दचारुहस्ताम्  ।
उद्वीक्ष्यश्रियमिव काञ्चिदुत्तरन्तींमस्मार्षीज्जलनिधिमन्मथनस्य  शौरिः  ॥ ८.६४ ॥

श्लक्ष्णं यत्परिहितमेतयोः किलान्तर्धानार्थं तदुकसेकसक्तमूर्वोः  ।
नारीणां विमलतरौ समुल्लसन्त्या भासन्तर्दधतुरुरूदुकूलमेव  ॥ ८.६५ ॥

वासांसि न्यवसत यानि योषितस्ताः शुभ्राभ्रद्युतिभिरहासि तैर्मुदेव  ।
अत्याक्षुः स्नपनगलज्जलानि यानि स्थूलाश्रुस्रुतिभिररोदिः तैः शुचेव  ॥ ८.६६ ॥

आर्द्रत्वदतिशायिनीमुपेयिवद्भिः संसक्तिं भृशमपि भूरिशोवधूतैः  ।
अङ्गेभ्यः कथमपि वामलोचनां विश्लेषो बत नवरक्तकैः प्रपेदे  ॥ ८.६७ ॥

प्रत्यंसं विलुलितमूर्धजा चिराय स्नानार्द्रं वपुरुदवापयत्किलैका  ।
नाजानादभिमतमन्तिकेऽभिवीक्ष्य स्वेदाम्बुद्रवमभवत्तरां पुनस्तत् ॥ ८.६८ ॥

सीमन्तं निजमनुबध्नती कराभ्यामालक्ष्यस्तनतटबाहुमूलभागा  ।
भर्त्रान्या मुहुरभिलष्यता निदध्ये नैवाहो विरमति कौतुकं प्रियेभ्यः  ॥ ८.६९ ॥

स्वच्छाम्भःस्नपनविधौतमङ्गमोष्ठस्ताम्बूलद्युतिविशदो व्लासिनीनाम्  ।
वासश्च प्रतनु विविक्तमस्त्वितीयानाकल्पो यदि कुसुमेषुणा न शून्यः  ॥ ८.७० ॥

इति धौतपुरन्ध्रिमत्सरान्सरसिमज्जनेन श्रियमाप्तवतोऽतिशायिनीमपमलाङ्गभासः  ।
अवलोक्य तदैव यादवानपरवारिराशेः शिसिरेतररोचिषाप्यपां ततिषु मङ्क्तुमीषे  ॥ ८.७१ ॥

_____________________________________________________________




अभितापसंपदमथोष्णरुचिर्निजतेसामसहमान इव  ।
पयसि प्रपित्सुरपराम्बुनिधेरधिरोढुमस्तगिरिमभ्यपतत् ॥ ९.१ ॥

गतया पुरः प्रतिगवाक्षमुखं दधती रतेन भृशमुत्सुकतां  ।
मुहुरन्तारालभुवमस्तगिरेः सवितुश्च योषिदमिमीत दृशा  ॥ ९.२ ॥

विरलात पच्छविरनुष्णवपुः परितो विपाण्डु दधदभ्रशिरः  ।
अभवद्गतः परिणतिं शिथिलः परमन्दसूर्यनयनो दिवसः  ॥ ९.३ ॥

अपराह्नशीतलतरेण शनैरनिलेन लोलितलताङ्गुलये  ।
निलयाय शाखिन इवाह्रयते दुदुराकुलाः खगकुलानि गिरः  ॥ ९.४ ॥

उपसंध्यमास्त तनु सानुमतः शिखरेषु तत्क्षणमशीतरुचः  ।
करजालमस्तमयेऽपि सतामुतितं खलूच्चतरमेव पदम्  ॥ ९.५ ॥

प्रतिकूलमुपगते हि विधौ विफलत्वमेति बहुसाधनता  ।
अवलम्बनाय दिनभर्तुरभून्न पतिष्यतः करसहस्रमपि  ॥ ९.६ ॥

नवकुङ्कुमारुणपयोधरया स्वकरावसक्तरुचिराम्बरया  ।
अतिसक्तिमेत्य वरुणस्य दिशा भृशमन्वरज्यदतुषारकरः  ॥ ९.७ ॥

गतवत्यराजत जपाकुसुमस्तबकद्युतौ दिनकरेऽवनतिम्  ।
बहलानुरागकुरुविन्ददलप्रतिबद्धमध्यमिव दिग्वलयम्  ॥ ९.८ ॥

द्रुतशातकुम्भनिभमंशुमतो वपुरर्धमग्नवपुषः पयसि  ।
रुरुचे विरिञ्चिनखभिन्नबृहद्दणडकैकतरखण्डमिव  ॥ ९.९ ॥

अनुरागवन्तमपि लोचनयोर्दधतं वपुः सुखमतापकरम्  ।
निरकासयद्रविमपेतवसुं वियदालयादपरदिग्गणिका  ॥ ९.१० ॥

अभितिग्मरश्मि चिरमविरमादवधानखिन्नमनिमेषतया  ।
विगलन्नमधुव्रतकुलाश्रुजलं न्ममीलदब्जनयनं नलिनी  ॥ ९.११ ॥

अविभाव्यतारकमदृष्टहिमद्युतिबिम्बमस्तमितभानु नभः  ।
अवसन्नतापमतमिस्रमभादपदोषतैव विगुणस्य गुणः  ॥ ९.१२ ॥

रुचिधाम्नि भर्तरि भृशं विमलाः परलोकमभ्युपगते विवशुः  ।
ज्वलनं त्विषः कथमितरथा सुलभोऽन्यजन्मनि स एव पतिः  ॥ ९.१३ ॥

विहिताञ्जलिर्जनतया दधती विकसत्कुसुम्भकुसुमारुणताम्  ।
चिरमुज्झितापि तनुरौज्झदसौ न पितृप्रसूः प्रकृतिमात्मभुवः  ॥ ९.१४ ॥

अथ सान्द्रसान्ध्यकिरणारुणितं हरिहेतिहूति मिथुनं पततोः  ।
पृथगुत्पपात विरहार्तिदलद्धृदयस्रुतासृगनुलिप्तमिव  ॥ ९.१५ ॥

निलयः श्रियः सततमेतदिति प्रथितं यदेव जलजन्म तया  ।
दिवसात्ययात्तदपि मुक्तमहो चपलाजनं प्रति न चोद्यमदः  ॥ ९.१६ ॥

दिवसोऽनुमित्रमगमद्वलयं किमिहास्यते बत मयाबलया  ।
रुचिभर्तुरस्य विरहाधिगमादिति संध्ययापि सपदि व्यगमि  ॥ ९.१७ ॥

पतिते पतङ्गमृगराजि निजप्रतिबिम्बरोषित इवाम्बुनिधौ  ।
अथ नागयूथमलिनानि जगत्परितस्तमांसि परितस्तरिरे  ॥ ९.१८ ॥

व्यसरन्नु भूधरगुहान्तरतः पचलं बहिर्भहलपङ्करुचि  ।
दिवसावसानपटुनस्तमसो बहिरेत्य चाधिकमभक्त गुहाः  ॥ ९.१९ ॥

किमलम्बताम्बरविलग्नमधः किमवर्धतोर्ध्वमवनीतलतः  ।
विससार तिर्यगथ दिग्भ्य इति प्रचुरीभवन्न निरधारि तमः  ॥ ९.२० ॥

स्थगिताम्बरक्षितितले परितस्तिमिरे जनस्य दृशमन्धयति  ।
दधिरे रसाञ्जनमपूर्वतः प्रियवेश्मवर्त्म सुदृशो ददृशुः  ॥ ९.२१ ॥

अवधार्य कार्यगुरुतामभवन्न भयाय सान्द्रतमसन्तमसम्  ।
सुतनोः स्तनौ च दयितोपगमे तनुरोमराजिपथवेपथवे  ॥ ९.२२ ॥

ददृशेऽपि भास्कररुचाह्नि न यः स तमीं तमोबिरभिगम्य तताम्  ।
द्युतिमग्रहीद्ग्रहगणो लघवः प्रकटीभवन्ति मलिनाश्रयतः  ॥ ९.२३ ॥

अनुलेपनानि कुसुमान्यबलाः कृतमन्यवः पतिषु धीपशिखाः  ।
समयेन तेन चिरसुप्तमनोभवबोधनं सममबोधिषत  ॥ ९.२४ ॥

वसुधान्तनिःसृतमिवाहिपतेः पटलं फणामणिसहस्ररुचाम्  ।
स्फुरदंशुजालमथ शीतरुचः ककुभं समस्कुरुत माधवनीम्  ॥ ९.२५ ॥

विशदप्रभापरिगतं विबभावुदयाचलव्यवहितेन्दुवपुः  ।
मुखमप्रकाशदशनं शनकैः सविलासहासमिव शक्रदिशः  ॥ ९.२६ ॥

कलया तुषारकिरणस्य पुरः परिमन्दभिन्नतिमिरौघजटम्  ।
क्षणमभ्यपद्यत जनैर्न मृषा गगनं गणादिपतिमूर्तिरिति  ॥ ९.२७ ॥

नवचन्द्रकाकुसुमकीर्णतमःकबरीभृतो मलयजार्द्रमिव  ।
ददृशे ललाटतटहारि हरेर्हरितो मुखे तुहिनरश्मिदलम्  ॥ ९.२८ ॥

प्रथमं कलाभवदथार्धमथो हिमदीधितिर्महदभूदुदितः  ।
दधति ध्रुवं क्रमश एव न तु द्युतिशालिनोऽपि सहसोपचयम्  ॥ ९.२९ ॥

उदमज्जि कैटभजितः शयनादपनिद्रपाण्डुरसरोजरुचा  ।
प्रथमप्रबुद्धनदराजसुतावदनेन्दुनेव तुहिनद्युतिना  ॥ ९.३० ॥

अथ लक्षमणागतकान्तवपुर्जलधिं विलङ्घ्य शशिदाशरथिः  ।
परिवारितः परित ऋक्षगणैस्तिरौघराक्षसकुलं बिभिदे  ॥ ९.३१ ॥

उपजीवति स्म सततं दधतः परिमुग्धतां वणिगिवोडुपतेः  ।
घनवीथवीथिमवतीर्णवतो निधिरम्भसामुपचयाय कलाः  ॥ ९.३२ ॥

रजनीमवाप्य रुचमाप शशी सपदि व्यभूषयदसावपि ताम्  ।
अविलम्बितक्रममहो महतामितरेतरकृतिमच्चरितम्  ॥ ९.३३ ॥

दिवसं भृशोष्णरुचिपादहतां रुदतीमिवानवरतलिरुतैः  ।
मुहुरामृशन्मृगधरोऽग्रकरैरुदशिस्वसत्कुमुदिनीवनिताम्  ॥ ९.३४ ॥

प्रतिकामिनीति ददृशुश्चकिताः स्मरजन्मघर्मपयसोपचिताम्  ।
सुदृशोभिभर्तृशशैरश्मिगलज्जलबिन्दुमिन्दुमणिदारुवधूम्  ॥ ९.३५ ॥

अमृतद्रवैर्विदधब्जदृशाममपमार्गमोषधिपतिः स्म करैः  ।
परितो विसर्पि परितापि भृशं वपुषोऽवतारयति मानविषम्  ॥ ९.३६ ॥

अमलात्मसु प्रतिफलन्नभितस्तरुणीकपोलफलकेषु मुहुः  ।
विससार सान्द्रतरमिन्दुरुचामधिकावभासितदिशां निकरः  ॥ ९.३७ ॥

उपगूढवेलमलघूर्मिभुजैः सरितामचुक्षुपदधीशमपि  ।
रजनीकरः किमिव चित्रमदो यदुरागिणां गणमनङ्गलघुम्  ॥ ९.३८ ॥

भवनोदरेषु  परिमन्दतया शयितोऽलसः स्फटिकयष्टिरुचः  ।
अवलम्ब्य जालकमुखोपगतानुदतिष्ठदिन्दुकिरणान्मदनः  ॥ ९.३९ ॥

अविभावितेषुविषयः प्रथमं मदनोऽपि नूनमभवत्तमसा  ।
उदिते दिशः प्रकटयत्यमुना यदघर्मधाम्नि धनुराचकृषे  ॥ ९.४० ॥

युगपद्विकासमुदयाद्गमिते शशिनः शिलीमुखगणोऽलभत  ।
द्रुतमेत्य पुष्पधनुषो धनुषः कुमुदेऽङ्गनामनसि चावसरम्  ॥ ९.४१ ॥

ककुभां मुखानि सहसोज्ज्वलयन् दधदाकुलत्वमधिकं रतये  ।
अदिदीपदिन्दुरपरो दहनः कुसुमेषुमत्रिनयनप्रभवः  ॥ ९.४२ ॥

इति निश्चितप्रियतमागतयः सितदीधितावदयवत्यबलाः  ।
प्रतिकर्म कर्तुमुचक्रमिरे समये हि सर्वमुपकारि कृतम्  ॥ ९.४३ ॥

सममेकमेव दधतुः सुतनोरु हारभूषणमुरोजतटौ   ।
घटते हि संहततया जनितामिदमेव निर्विरतां दधतोः  ॥ ९.४४ ॥

कदलीप्रकाण्डरुचिरोरुतरौ जघनस्थलीपरिसरे महति  ।
रशनाकलापकगुणेन वधूर्मकरध्वजद्विरदमाकलयत् ॥ ९.४५ ॥

अदरेष्वलक्तकरसः सुदृशां विशदं कपोलभुवि लोध्ररजः  ।
नवमञ्जनं नयनपङ्कजयोर्बिभिदे न शङ्खनिहितात्पयसः  ॥ ९.४६ ॥

स्फुरदुज्वलाधरदलैर्विसद्दशनांशुकेशकरैः परितः  ।
धृतमुग्धगण्डफलकैर्विबभुविकसद्भिरास्यकमलैः प्रमदाः  ॥ ९.४७ ॥

भजते विदेशमधिकेन जितस्तदनुप्रवेशमथवा कुशलः  ।
मुखमिन्दुरुज्ज्वलकपोलमतः प्रतिमाच्छलेन सुदृशामविशत् ॥ ९.४८ ॥

ध्रुवमागताः प्रतिहतिं कठिने मदनेषवः कुचतटेमहति  ।
इतराङ्गवन्न यदिदं गरिमग्लपितावलग्नमगमत्तनुतां  ॥ ९.४९ ॥

न मनोरमास्वपि विशेषविदां निरचेष्ट योग्यमिदमिति  ।
गृहमेष्यति प्रियतमे सुदृशां वसनाङ्गरागसुमनःसु मनः  ॥ ९.५० ॥

वपुरन्वलिप्त परिरम्भसुखव्यवधानभीरुकतया न वधूः  ।
क्षमस्य वाढमिदमेव हि यत्प्रियसंगमेष्वनवलेपमदः  ॥ ९.५१ ॥

निजपाणिपल्लवतलस्खलनादभिनासिकविवरमुत्पतितैः  ।
अपरा परीक्ष्य शनकैर्मुमुदे मुखवासमास्यकमलश्वसनैः  ॥ ९.५२ ॥

विधृते दिवा सवयसा च पुरः परिपूर्णमण्डलविकाशभृति  ।
हिमधाम्नि दर्पणतले च मुहुः स्वमुखश्रियं मृगदृशो ददृशुः  ॥ ९.५३ ॥

अधिजानु बाहुमुपधाय नमत्करपल्लवार्पितकपोलतलम्  ।
उदकण्ठि कण्ठपरिवर्तिकलस्वरसून्यगानपयापरया  ॥ ९.५४ ॥

प्रणयप्रकाशनविदो मधुराः सुतरामभीष्टजनचित्तहृतः  ।
प्रजिघाय कान्तमनु मुग्धतरस्तरुणीजनो दृश इवाथ सखीः  ॥ ९.५५ ॥

न च मेऽवगच्छति यथा लघुतां करुणां यथा च कुरुते स मयि  ।
निपुणं तथैनमुपगम्य वदेरभिदूति काचिदिति संदिदिशे  ॥ ९.५६ ॥

दयितया मानपरयापरया त्वरितं ययावगदितापि सखी  ।
किमु चोदिताः प्रियहितार्थकृतः कृतिनो भवन्ति सुहृदः सुहृदाम्  ॥ ९.५७ ॥

प्रतिभिद्य कान्तमपराधकृतं यदि तावदस्य पुनरेव मया  ।
क्रियतेऽनुवृत्तिरुचितैव ततः कलयेदमानमनसं सखि माम्  ॥ ९.५८ ॥

अवधीर्य धैर्यकलिता दयितं विदधे विरोधमथ तेन सह  ।
तव गोप्यते किमिव कर्तुमिदं न सहास्मि साहसमसाहसिकी  ॥ ९.५९ ॥

तदुपेत्य मा स्म तमुपालभथाः क्ल दोषमस्य न हि विद्म वयम्  ।
इति सम्प्रधार्य रमणाय वधूर्विहितागसेऽपि विससर्ज सखीं  ॥ ९.६० ॥

ननु सन्दिशेति सुदृशोदितया त्रपया न किञ्चन किलाभिदधे  ।
निजमैक्षि मन्दमनिशं निशितैः क्रशितं शरीरमशीरशरैः  ॥ ९.६१ ॥

ब्रुवते स्म दूत्य उपसृत्य नरान्तरवत्प्रगल्भमतिगर्भगिरः  ।
सुहृदर्थमीहितमजिह्मधियां प्रकृतेर्विराजति विरुद्धमपि  ॥ ९.६२ ॥

मम रूपकीर्तिमहरद्भुवि यस्तदनु प्रविष्टहृदयेयमिति  ।
त्वयि मत्सरादिव निरस्तदयः सुतरां क्षिणोति खलु तां मदनः  ॥ ९.६३ ॥

तव सा कथासु परिघट्टयति श्रवणं यदङ्गुलिमुखेन मुहुः  ।
घनतां ध्रुवं नयति तेन भवद्गुणपूगपूरितमतृप्ततया   ॥ ९.६४ ॥

उपतप्यमानमलघूष्णिभिः श्वसितैः सितेतरसरोजदृशः  ।
द्रवतां न नेतुमधरं क्षमते नवनागवल्लिदलरागरसः  ॥ ९.६५ ॥

दधति स्फुटं रत्पतेरिषवः शिततां यदुत्पलपलाशदृशः  ।
हृदयं निरन्तरबृहत्कठिनस्तनमणडलावरणमप्यभिदन्  ॥ ९.६६ ॥

कुसुमादपि स्मितदृशः सुतरां सुकुमारमङ्गमिति नापरथा  ।
अनिशं निजैरकरुणः करुणं कुसुमेषुरुत्तपाति यद्विशिखैः  ॥ ९.६७ ॥

विषतां निषेवितमपक्रियया समुपैति सर्वमिति सत्यमदः   ।
अमृतुतस्रुऽपि विरहाद्भवतो यदमूं दहन्ति हिमरश्मिरुचः  ॥ ९.६८ ॥

उदितं प्रियां प्रति सहार्दमिति श्रदधीयत प्रियतमेन वचः  ।
विदितेङ्गिते हि पुर एव जने सपदीरिताः खलु लगन्ति गिरः  ॥ ९.६९ ॥

दयिताहृतस्य युवभिर्मनसः परिमूढतामिव गतैः प्रथमम्  ।
उदिते ततः सपदि लब्धपदैः क्षणदाकरेऽनुपदिभिः प्रयये  ॥ ९.७० ॥

निपपात सम्भ्रमभृतः श्रवणादसितभ्रुवः प्रणदितासिकुलम्  ।
दयितावलोकविकसन्नयनप्रसरप्रणुन्नमिव वारिरुहम्  ॥ ९.७१ ॥

उपनेतुमुन्नतिमतेव दिवं कुचयोर्युगेन तरसा कलितां  ।
रभसोत्थितामुपगतः सहसा परिरभ्य कञ्चन वधूमरुधत् ॥ ९.७२ ॥

अनुदेहमागतवतः प्रतिमां परिणायकस्य गुरुमुद्वहता  ।
मुकुरेण वेपथुभृतोऽतिभरात्कथमप्यपाति न वधूकरतः  ॥ ९.७३ ॥

अवनम्य वक्षसि निमग्नकुचद्वितयेन गाढमुपगूढवता  ।
दयितेन तत्क्षणचलद्रशनाकलकिङ्किणीरवमुदासि वधूः  ॥ ९.७४ ॥

कररुद्धनीवि दयितोपगतौ गलितं त्वराविरहितासनया  ।
क्षणदृष्टहाटकशिलासदृशस्फुरदूरुभित्ति वसनं ववसे  ॥ ९.७५ ॥

पिदधानमन्वगुपगम्य दृशौ ब्रुवते जनाय वद कोऽयमिति  ।
अभिधातुमध्यवससौ न गिरा पुलकैः प्रियं नववधून्यगदत् ॥ ९.७६ ॥

उदितोरुसादमतिवेपथुमत्सुदृशोऽभिभर्तृ विधुरं त्रपया  ।
वपुरादरातिशयशंसि  पुनः प्रतिपत्तिमूढमपि वाढमभूत् ॥ ९.७७ ॥

पिमन्धराभिरलघूरुभरादधिवेश्म पत्युरुपचारविधौ  ।
स्खलिताभिरप्यनुपदं प्रमदाः प्रणयातिभूमिमगमन्गतिभिः  ॥ ९.७८ ॥

मधुरान्नतभ्रू ललितं च दृशोः सकरप्रयोगचतुरं च वचः  ।
प्रकृति स्थमेव निपुणागमितं स्फुचनृत्तलीलमभवत्सुतनोः  ॥ ९.७९ ॥

तदयुक्तमङ्ग तव विश्वसृजा न कृतं यदीक्षणसहस्रतयम्  ।
प्रकटीकृता जगति येन खलु स्फुटमिन्द्रताद्य मयि गोत्रभिदा  ॥ ९.८० ॥

न विभावयत्यनिशमक्षिगतामपि मां भवानतिसमीपतया  ।
हृदयस्थितामपि पुनः परितः कथमीक्षते बहिरभीष्टतामाम्  ॥ ९.८१ ॥

इति गन्तुमिच्छुमभिधाय पुरः क्षणदृष्टिपातविकसद्वदनाम्  ।
स्वकरावलम्बनविमुक्तगलत्कलकाञञ्चि काञ्चिदरुणत्तरुणः  ॥ ९.८२ ॥

अपयाति सरोषया निरस्ते कृतकं कामिनि चुक्षुषे मृगाक्ष्या  ।
कलयन्नपि सव्यथोऽवतस्थेऽशकुनेन स्खलितः किलेतरोऽपि  ॥ ९.८३ ॥

आलोक्य प्रियतममंशुके विनीवौ यत्तस्थे नामितमुखेन्दु मानवत्या  ।
तन्नूनं पदमवलोकयांबभूवे मानस्य द्रुतमपयानमास्थितस्य  ॥ ९.८४ ॥

सुदृशः सरसव्यलीक तप्तस्तरसास्लष्टवतः सयौवनोष्मा  ।
कथमप्यभवत्स्मरानलोष्मणः स्तनभारो न नखंपचः प्रियस्य  ॥ ९.८५ ॥

दधत्युरोजद्वयमुर्वशीतलं भुवो गतेव स्वयमुर्वशी तलम्  ।
बभौ मुखेनाप्रतिमेन काचन श्रियाधिका तां प्रति मेनका च न  ॥ ९.८६ ॥

इत्थं नारीर्घटयितुमलं कामिभिः काममासन् प्रालेयांशोः सपदि रुचयः शान्तमानान्तरायाः  ।
आचार्यत्वं रतिषु विलसन्मन्मथश्रीविलासा ह्रीप्रत्यूहप्रशमकुशलाः शीधवश्चक्रुरासाम्  ॥ ९.८७ ॥

_____________________________________________________________



सञ्जितानि सुरभीण्यथ यूनामुल्लसन्नयनवारिरुहाणि  ।
आयुषः शुघटितानि सुरायाः पात्रतां प्रियतमावदनानि  ॥ १०.१ ॥

सोपचारमुपशान्तविचारं सानुतर्षमनुतर्षपदेन  ।
ते मुहूर्तमथ मूर्तमपीप्यन् प्रम मानमवधूय वधूः स्वाः  ॥ १०.२ ॥

कान्ताकान्तवदनप्रतिबिम्बे भग्नबालसहकारसुगन्धौ  ।
स्वादुनि प्रणदितालिनि शीते निर्विवार मधुनीन्द्रियवर्गः  ॥ १०.३ ॥

कापिशायनसुगन्धि विघूर्णन्नुन्मदोऽधिशयितुं समशेत  ।
फुल्लदृष्टि वदनं  प्रमदानामब्जचारु चषकं च षडङ्ध्रिः  ॥ १०.४ ॥

बिम्बितं बृतपरिस्रुति जानन् भाजने जलजमित्यबलायाः  ।
घ्रातुमक्षि पतति भ्रमरः स्म भ्रान्तिभाजि भवति क्व विवेकः  ॥ १०.५ ॥

दत्तमिष्टतमया मधु पत्युर्बाडमाप पिबतो रसवत्ताम्  ।
यत्सुवर्णमुकुटांशुभिरासाच्चेतनाविरहितैरपि पतिम्  ॥ १०.६ ॥

स्वदनेन सुतनोरविचारादोष्ठतः समचरिष्ट रसोऽत्र  ।
अन्यमन्यदिव यन्मनधु यूनः स्वादमिष्टमतनिष्ट तदेव  ॥ १०.७ ॥

बिभ्रतौ मधुरतामतिमात्रं रागिभिर्युगपदेव पपाते  ।
आननैर्मधुरसो विकसदभिर्नासिकाभिरसितोत्पलगन्धः  ॥ १०.८ ॥

पतिवत्यभिमते मधुतुल्यस्वादमोष्ठकं विददङ्क्षौ  ।
लभ्यते स्म परिरक्ततयात्मा यावकेन वियतापि युवत्याः  ॥ १०.९ ॥

कस्यचित्समदनं मदनीयप्रयसीवदनपानपरस्य  ।
स्वादितः सकृदिवासव एव प्रत्युत क्षणविदंशपदेऽभूत् ॥ १०.१० ॥

पीतशीतधुमधुरैर्मिधुनानामाननैः परिहृतं चषकान्तः  ।
व्रीडया रुददिवालिविरावैर्नीलनीरजमगच्छदधस्तात् ॥ १०.११ ॥

प्रातिभत्रिसरकेण गतानां वक्रवाक्यरचनारमणीयः  ।
गूढसूचितरहस्यसहासः सुभ्रुवां प्रववृते परिहासः  ॥ १०.१२ ॥

हावकारि हसितं वचनानां खौशलं दृशि विकारविशेषाः  ।
चकिरे भृशमृजोरपि वध्वाः कामिनेव तरुणेन मदेन  ॥ १०.१३ ॥

अप्रसन्नमपराद्धरि पत्यौ कोपदीप्तमुररीकृतधैर्यम्  ।
क्षालितं नु शमितं नु वधूनां द्रवितं नु हृदयं मधुवारैः  ॥ १०.१४ ॥

सन्तमेव चिरप्रकृतत्वादप्रकाशितमद्द्युतङ्गे  ।
विभ्रमं मधुमदः प्रमदानां धातुलीनमुपसर्ग इवार्थम्  ॥ १०.१५ ॥

सावशेषपदमुक्तमुपेक्षा स्रस्तमाल्यवसनाभरणेषु  ।
गन्तुमुत्थिमकारणतः स्म द्योतयन्ति मदविभ्रममासाम्  ॥ १०.१६ ॥

मद्यमन्दविगलत्त्रपमीषच्चक्षुरुन्मिषितपक्ष्म दधत्या  ।
वीक्ष्यते स्म शनकैर्नववध्वा कामिनोमुखमधोमुखयैव  ॥ १०.१७ ॥

या कथञअचन सखीवचनेन प्रागभिप्रियतमं प्रजगल्भे  ।
व्रीडाजाड्यमभजन्मधुपा सा स्वां मदात्प्रकृतिमेति हि सर्वः  ॥ १०.१८ ॥

छादितः कथमपि त्रपययान्तर्यः प्रियं प्रति चिराय रमण्याः  ।
वारुणीमदविशङअगमथाविश्चक्षुषोऽभवदसाविव रागाः  ॥ १०.१९ ॥

आगतानगणितप्रतियातान् वल्लभानभिसिसारयिषूणाम्  ।
प्रापि चेतसि सविप्रतिसारे सुभ्रुवामवसरः सरकेण  ॥ १०.२० ॥

मा पुनस्तमभिसीसरमागस्कारिणं मदविमोहितचित्ता  ।
योषिदित्यभिलाष न हालां दुस्त्यजः खलु सुखादपि मानः  ॥ १०.२१ ॥

ह्रीविमोहमहरद्दयितानामन्तिकं रतिसुखाय निनाय  ।
सप्रसादमिव सेवितमासीत्सद्य एव फलदं मधु तासाम्  ॥ १०.२२ ॥

दत्तमात्तमदनं दयितेन व्याप्तमतिशाकेन रसेन  ।
सस्वदे मुखसुरं प्रमदाभ्यो नाम रूढमपि च व्युदपादि  ॥ १०.२३ ॥

लब्धसौरभगुणो मदिराणामङ्गनास्यचषकस्य च गन्धः  ।
मोदितालिरितरेतरयोगादन्यतामभजतातिशयं नु  ॥ १०.२४ ॥

मानभङ्गपचटुना सुरतेच्छां तन्वता प्रथयता दृशि रागम्  ।
लेभिरे सपदि भावयतान्तर्योषितः प्रणयिनेव मदेन  ॥ १०.२५ ॥

पानधौतनवयावकरागं सुभ्रुवो निभृतचुम्बनदक्षाः  ।
प्रेयसामधररागरसेन स्वं किलाधरमुपालि ररञ्जुः  ॥ १०.२६ ॥

अर्पितं रसितवत्यपि नामग्राहमन्ययुवतेर्दयितेन  ।
उज्झति स्म मदमप्यपिबन्ती वीक्ष्य मद्यमितरा तु ममाद  ॥ १०.२७ ॥

अन्यान्यवनितागतचित्तं चित्तनाथमभिशङ्कितवत्या  ।
पीतभूरिसुरयापि नमेदे निर्वृतिर्हिमनसो मदहेतुः  ॥ १०.२८ ॥

कोपवत्यनुनयानगृहीत्वा प्रागथो मधुमदाहितमोहा  ।
कोपितं विरहखेदितचित्ता कान्तमेव कलयन्त्यनुनिन्ये  ॥ १०.२९ ॥

कुर्वता मुकुलिताक्षियुगानामङ्गसादमवसादितवगचाम्  ।
ईर्ष्ययेव हरता ह्रियमासां तद्गुणः स्वयमकारि मदेन  ॥ १०.३० ॥

गण्डभित्तिषु पुरा सदृशीषु व्याञ्जि नाञ्जितदृशां प्रतिमेन्दुः  ।
पानपाटलितकान्तिषु पश्चाल्लोध्रचूर्णतिलकाकृतिरासीत् ॥ १०.३१ ॥

उद्धतैरिव परस्परसङ्गादीरितान्युभयतः कुचकुम्भैः  ।
योषितामतिमदेन जुघूर्णुर्विभ्रमातिशयपुंसि वपूंषि  ॥ १०.३२ ॥

चारुता वपुरभूषयदासां तामनूननवयौवनयोगः  ।
तं पुनर्मकरकेतनलक्षक्ष्मीस्तां मदो दयितसंगमभूषः  ॥ १०.३३ ॥

क्षीबतामनुगतास्वनुवेलं तासु रोषपरितोषवतीषु  ।
अग्रहीन्न सशरं धनुरुज्झामास नूज्झितनिषङ्गमनङ्गः  ॥ १०.३४ ॥

शहङ्गयान्ययुवतौ वनिताभिः प्रत्यभेदि दयितः स्फुटमेव  ।
न क्षमं भवति तत्वविचारे मत्सरेण हतसंवृति चेतः  ॥ १०.३५ ॥

आननैर्विचकसे हृषिताभिर्वल्लभानभि तनूभिरभावि  ।
आर्द्रतां हृदयमाप च रोषो लोलति स्म वचनेषु वधूनाम्  ॥ १०.३६ ॥

रूपमप्रतिविधानमनोज्ञं प्रेम कार्यमनपेक्ष्य विकासि  ।
चाटु चाकृतकसंभ्रममासां कार्मणत्वमगमन्रमणेषु  ॥ १०.३७ ॥

लीलयैव सुतनोस्तुलयित्वा गौरवाढ्यमपि लावणिकेन  ।
मानवञ्जनविदा वदनेन क्रीतमेव हृदयं दयितस्य  ॥ १०.३८ ॥

स्पर्शभाजि विशदच्छविचारौ कल्पिते मृगदृशां सुरताय  ।
सन्नतिं दधति पेतुरजस्रं दृष्टयः प्रियतमे शयने च  ॥ १०.३९ ॥

यूनि रागतरलैरपि तिर्यक्पातिभिः श्रुतिगुणेन युतस्य  ।
दीर्घदर्शिभिरकारि वधूनां लङ्घनं न नयनैः श्रवणस्य  ॥ १०.४० ॥

संकथेच्छुरभिधातुमनीशा संमुखी न च बभूव दिदृक्षुः  ।
स्पर्शनेन दयितस्य नतभ्रूरङ्गचपलापि चकम्पे  ॥ १०.४१ ॥

उत्तरीयविनयात्त्रपमाणा रुन्धती किल तदीक्षणमार्गम्  ।
आचरिष्ट विकटेन विवोढुर्वक्षसैव कुचमणडलमन्या  ॥ १०.४२ ॥

अंशुकं हृतवता तनुबाहुस्वस्तिकापिहितमुग्धकुचाग्रा  ।
भिन्नशङ्खवलयं परिणेत्रा पर्यरम्भि रभसादचिरोढा   ॥ १०.४३ ॥

संजहार सहसा परिरब्धप्रेयसीषु विरहय्य विरोधम्  ।
संहितं रतिपतिः स्मितभिन्नक्रोधमाशु तरुणेषु महेषुम्  ॥ १०.४४ ॥

स्रंसमानमुपयन्तरि वध्वाः श्लिष्टवत्युपसपक्षि रसेन  ।
आत्मनैव रुरुधे कृतिनेव स्वसङ्गि वसनं जघनेन  ॥ १०.४५ ॥

पीडिते पुर उरः प्रतिषेधं भर्तरि स्तनयुगेन युवत्याः  ।
स्पष्टमेव दलतः प्रतिनार्यस्तन्मयत्वमभवद्धृदयस्य  ॥ १०.४६ ॥

दीपितस्मरमुरस्यपपीडं वल्लभे घनमभिष्वजमाने  ।
वक्रतां न ययतुः कुचकुम्भौ सुभ्रुवः कठिनतातिशयेन  ॥ १०.४७ ॥

संप्रवेष्टुमिव योषित ईषुः श्लिष्यतां हृदयमिष्टतमानाम्  ।
आत्मनः सततमेव तदन्तर्वर्तिनो न खलु नूनमजानन्  ॥ १०.४८ ॥

स्नहनिर्भरमदत्त वधूनामार्द्रतां वपुरसंशयमन्तः   ।
यूनि गाढपरिरम्भिणि वस्त्रक्नोपमम्बु ववृषे यदनेन  ॥ १०.४९ ॥

न स्म माति वपुषः प्रमदानामन्तरिष्टतमसङ्गमजन्मा  ।
तद्बहुर्बहिरवाप्य विकासं व्यानशे तनुरुहाण्यपि हर्षः  ॥ १०.५० ॥

यत्प्रियव्यतिकराद्वनितानमङ्गजेन पुलकेन बभूवे  ।
प्रापि तेन भृशमुच्छ्वसिभिर्नीविभिः सपदि बन्धनमोक्षः  ॥ १०.५१ ॥

ह्रीभरादवनतं परिरम्भे रागवानवटुजेष्ववकृष्य  ।
अर्पितोष्ठदलमाननपद्मं योषितो मुकुलिताक्षमधासीत् ॥ १०.५२ ॥

पल्वोपमितसाम्यसपक्षं दष्टत्यधरबिम्बमभीष्टे  ।
पर्यकूजि सरुजेव तरुण्यास्तारलोलवलयेन करेण  ॥ १०.५३ ॥

केनचितन्मधुरमुल्बणरागं बाष्पतप्तमधिकं विरहेषु  ।
ओष्ठपल्लवमवाप्य मुहूर्त सुभ्रुवः सरसमक्षि चुचुम्बे  ॥ १०.५४ ॥

रेचितं परिजनेन महीयः केवलाभिरतदम्पति धाम  ।
साम्यमाप कमलासखविष्वक्सेनसेवितयुगान्तपयोधेः  ॥ १०.५५ ॥

आवृतान्यपि निरन्तरमुच्चैर्योषितामुरसिजद्वतयेन  ।
रागिणामित इतो विमृशद्भिः पाणिभिर्जगृहिरे हृदयानि  ॥ १०.५६ ॥

कामिनामसकलानि विभुग्नैः स्वदवारिमृदुभिः करजाग्रैः  ।
आक्रियन्त कठिनेषु कथञ्चित्कामिनीकुचतटेषु पदानि  ॥ १०.५७ ॥

सोष्मणः स्तनशिलाशिखराग्रादात्तघर्मसलिलैस्तरुणानाम्  ।
उच्छ्वसत्कमलचारुषु हस्तैनिम्ननाभिसरसीषु निपेते  ॥ १०.५८ ॥

आमृशद्भिरभितो वलिवीचिर्लोलमानवितताङ्गुलिहस्तैः  ।
सुभ्रुवामनुभवात्प्रतिपेदे मुष्टिमेयमिति मघ्यमभीष्टैः  ॥ १०.५९ ॥

प्राप्य नाभिनदमज्जनमाशु प्रस्थितं निवसनग्रहणाय   ।
औपनीविकमरुन्ध किल स्त्री वल्लभस्य करमात्मकराभ्याम्  ॥ १०.६० ॥

कामिनः कृतरतोत्सवकालक्षेपमाकुलवधूकरसङ्गि  ।
मेखलागुणविलग्नमसूयां दीर्घसूत्रमकरोत्परिधानम्  ॥ १०.६१ ॥

अम्बरं विनयतः प्रियपाणेर्योषितस्य करयोः कलहस्य  ।
वारणमिव विधातुमभीक्ष्णं कक्ष्यया च वलयैश्च शिशिञ्चे  ॥ १०.६२ ॥

ग्रन्थिमुद्ग्रथयितुं हृदयदेशे वाससः स्पृशति मानधनायाः  ।
भ्रूयुगेण सपदि प्रतिपेदे रोमभिश्च सममेव विभेदः  ॥ १०.६३ ॥

आशु लङ्घितवतीष्टकराग्रे नीवीमर्धमुकुलीकृतदृष्ट्या  ।
रक्तवैणिक हताधरतन्त्रीमण्डलक्वणितचारु चुकूजे  ॥ १०.६४ ॥

आयताङ्गुलिरभूदतिरिक्तः सुभ्रुवां क्रशिमशालिनि मध्ये  ।
श्रोणिषु प्रियकरः पृथुलासु स्पर्शमाप सकलेन तलेन  ॥ १०.६५ ॥

चक्रुरेव ललनोरुषु राजीः स्पर्शलोभवशलोलकराणाम्  ।
कामिनामनिभृतान्यपि रम्भास्त म्भकोमलतलेषु नखानि  ॥ १०.६६ ॥

ऊरुमूलचपलेक्षणमघ्नन् यैर्वतंसकुसुमैः प्रियमेताः  ।
चक्रिरे सपदि तानि यथार्थ मन्मथस्य कुसुमायुधनाम  ॥ १०.६७ ॥

धैर्यमुल्बणमनोभवभवा वामतां च वपुरर्पितवत्यः  ।
व्रीडितं ललित सौरतधार्ष्ट्यअस्तेनिरेऽभिरुचितेषु तरुण्यः  ॥ १०.६८ ॥

पाणिरोधमविरोधवाञ्छं भर्त्सनाश्च मधुरस्मितगर्भाः  ।
कामिनः स्म कुरुते करभोरुर्हअरि शुष्करुदितं च सुखऽपि  ॥ १०.६९ ॥

वारणार्थपदगद्गदवाचामीर्ष्यया मुहुरपत्रपया च  ।
कुर्वते स्म सुदृशामनुकूलं प्रतिकूलिकतयैव युवानः  ॥ १०.७० ॥

अन्यकालपरिहार्यमजस्रं तद्द्वयेन विदधे द्वयमेव  ।
धृष्टता रहसि भर्तृषु ताभिर्निर्दयत्वमितरैरबलासु  ॥ १०.७१ ॥

बाहुपीडनकचग३ अणाभ्यामाहतेन नखदन्तनिपातैः  ।
बोधितस्तनुशयतरुणीनामुन्मिमील विशदं विषमेषु  ॥ १०.७२ ॥

कान्तया सपदि कोऽप्युपगूढः प्रौढपाणिरपनेतुमियेष  ।
संहतस्तनतिरस्कृतदृष्टिर्भ्रष्टमेव न दुकूलमपश्यत् ॥ १०.७३ ॥

आहतं कुचतटेन तरुण्याः साधु सोढममुनेति पपात  ।
त्रुट्यतः प्रियतमोरसि हारात्पुष्पवृष्चटरिव मौक्तिकवृष्टिः  ॥ १०.७४ ॥

सीत्कृतानि मणितं करुणोक्तिः स्निग्धमुक्तमलमर्थवचांसि  ।
हासभूषणरवाश्च रमण्याः कामसूत्रपदतामुपजग्मुः  ॥ १०.७५ ॥

उद्धतैर्निभृतमेकमनेकैश्छदवन्मृगदृशामविरामैः  ।
श्रूयते स्म मणितं कलकाञ्चीनूपुरध्वनिभिरक्षतमेव  ॥ १०.७६ ॥

ईदृशस्य भवतः खतमेतल्लाघवं मुहुरतीव रतेषु  ।
क्षिप्तमायतमदर्शयदुर्व्या काञ्चिदाम जघनस्य महत्वम्  ॥ १०.७७ ॥

प्रप्यते स्म गतचित्रकचित्रैश्चत्रमार्द्रनखलक्ष्मकपोलैः  ।
दध्रिरेऽथ रभसच्युतपुष्पाः स्वबिन्दुकुसुमान्यलकान्ताः  ॥ १०.७८ ॥

यद्यदेव रुरुचे रुचिरेभ्यः सुभ्रुवो रहसि त्तदकुर्वन्  ।
आनुकूलिकतया हि नराणामाक्षिपन्ति हृदयानि तरुण्यः  ॥ १०.७९ ॥

प्राप्य मन्मथरसादतिभूमिं दुर्वहस्तनभराः सुरतस्य  ।
शश्रमुः श्रमजलार्द्रललाटश्लिष्टकेशमसितायतकेश्यः  ॥ १०.८० ॥

संगताभिरुचितैश्चलितापि प्रागमुच्यत चिरेण सखीव  ।
भूय एव समगंस्त रतान्ते ह्रीवधूभिरसहा विरहस्य  ॥ १०.८१ ॥

प्रेक्षणीयकमेव क्षणमासन् ह्रीविभङ्गुरविलोचनपाताः  ।
संभ्रमद्रुतगृहीतदुकूलच्छाद्यमानवपुषः सुरतान्ताः  ॥ १०.८२ ॥

अप्रभूतमतनीयसि तन्वी काञ्चिधाम्निपिहितैकतरोरु  ।
क्षौममाकुलकरा विचकर्ष कान्तापल्लवमभीष्टतमेन  ॥ १०.८३ ॥

मृष्टचन्दनविशेषकभक्तिर्म्रषअटभूषणकदर्थितमाल्यः  ।
सापराध इव मण्डनमासीदात्मनैव सुदृशामुपभोगः  ॥ १०.८४ ॥

योषितः पतितकाञ्चनकाञ्चौ मोहनातिरभसेन नितम्बे  ।
मेखलेव परितः स्म विचित्रा राजते वननखक्षतलक्ष्मीः  ॥ १०.८५ ॥

भातु नाम सुदृशां दशनाङ्कः पाटलो धवलगणडतलेषु  ।
दन्तवाससि समानगुणश्रीः संमुखोऽपि परभागमवाप  ॥ १०.८६ ॥

सुभ्रुवामधिपयोधरपीठं पीडनैस्त्रुटितवत्यपि पत्युः  ।
णुक्तमौक्तिकलघुगुणशेषा हारयष्चिरभवत्गुरुरेव  ॥ १०.८७ ॥

विश्रमार्थमुपगूढमजस्रं यत्प्रियैः प्रथमरत्यवसाने  ।
योषितामुदितमन्मथमादौ तद्द्वितीयसुरतस्य बभूव  ॥ १०.८८ ॥

आस्तृतेऽभिनवपल्लवपुष्पैरप्यनारतरताभिरताभ्यः  ।
दीयते स्म शयितुं शयनीये न क्षणः क्षणदयापि वधूभ्यः  ॥ १०.८९ ॥

योषितामतितरां नखलूनं गात्रमुज्जवलतया न खलूनम्  ।
क्षोभमाशु हृदयं नयदूनां रागवृद्धिमकरोन्न यदूनाम्  ॥ १०.९० ॥

इति मदमदनाभ्यां रागिणः स्पष्टरागननवरतरतश्रीसङ्गिनस्तानवेक्ष्य  ।
अभजत परिवृत्तिं साथ पर्यस्तहस्ता रजनिरवनतेन्दुर्लज्जयाधोमुखीव  ॥ १०.९१ ॥



_____________________________________________________________




श्रुतिसमधिकमुच्चैः पञ्चमं पीडयन्तः सततममृषभहीनं भिन्नकीकृत्य षड्जम्  ।
प्रणिजगदुरकाकुश्रावकस्निग्धकण्ठाः परिणतिमिति रात्रेर्मागधा माधवाय  ॥ ११.१ ॥

रतिरभसविलासाभ्यासतान्तं न यावन्नयनयुगममीलत्तावदेवाहतोऽसौ  ।
रजनिविरतिशंसी कामिनीनां भविष्यद्विरहविहितनिद्राभङ्गमुच्चैर्मृदङ्गः  ॥ ११.२ ॥

स्फुटतरमुपरिष्टादल्पमूर्तेर्ध्रुवस्य स्फुरति सुरमुनीनां मण्डलं व्यस्तमेत् ।
शकटमिव महीयः शैशवे शार्ङ्गपाणेश्चपलचरणकाब्जप्रेरणोत्तुङ्गिताग्रम्  ॥ ११.२ ॥

प्रहरकमपनीय स्वं निदिद्रासतोच्चैः प्रतिपदमुपहूतः केनचिज्जागृहीति  ।
मुहुरविशदवर्णां निद्रया शून्यशून्यां दददपि गिरमन्तर्बुद्ध्यते नो मनुष्यः  ॥ ११.४ ॥

विपुलतरनितम्बाभोगरुद्धे रमण्याः शयितुमनधिगच्छञ्जीवितेशोऽवकाशम्  ।
रतिपरिचयनश्यन्नैन्द्रतन्द्रः कथञ्चिद्गमयति शयनीये शर्वरी किं करोतु  ॥ ११.५ ॥

क्षणशयितविबुद्धाः कल्पयन्तः प्रयोगानुदधिमहति राज्ये काव्यवद्दुर्विगाहे  ।
गहनमपररात्रप्राप्तबुद्धिप्रसादाः कवय इव महीपाश्चिन्तयन्त्यर्थजातम्  ॥ ११.६ ॥

क्षितितटशयनान्तादुत्थितं दानपङ्गप्लुतबहुलशरीरं शाययत्येष भूयः  ।
मृदुचलदपरान्तोदीरितान्दूनिनादं गजपतिमधिरोहः पक्षकव्यत्ययेन  ॥ ११.७ ॥

द्रुततरकरदक्षाः क्षिप्तवैशखशैले दधति दधनि धीरानारवान्वारिणीव  ।
शशिनमिव सुरौघाःसारमुद्धर्तुमेते कलशिमुदधिगुर्वी वल्लवा लोडयन्ति  ॥ ११.८ ॥

अनुनयमगृहीत्वा व्याजसुप्ता पराची रुतमथ कृकवाकोस्तारमाकर्ण्य कल्पे  ।
कथमपि परिवृत्ता निद्रयान्धा किल स्त्री मुकुलितनयनैवा शिलिष्यति प्राणनाथम्  ॥ ११.९ ॥

गतमनुगतवीणैरेकतां वेणुनादैः कलमविकलतालं गायकैर्बोधहेतोः  ।
असकृदनवगीतं गीतमाकर्णयन्तः सुखमुकुलितनेत्रा यान्ति निद्रां नरेन्द्राः  ॥ ११.१० ॥

परिशिथिलितकर्णग्रीवमामीलिताक्षः क्षणमयमनुभूय स्वप्नमूर्ध्वज्ञुरेव  ।
रिरसयिषति भूयः शष्पमग्रे विकीर्णं पटुतरचपलौष्ठः प्रस्फुरत्प्रोथमश्वः  ॥ ११.११ ॥

उदयमुदितदीप्तिर्याति यः संगतौ मे पतति न वरमिन्दुः सोऽपरामेष गत्वा  ।
स्मितरुचिरिव सद्यः साभ्यसूयं प्रभेति स्फुरति विशदमेषा पूर्वकाष्ठाङ्गनायाः  ॥ ११.१२ ॥

चिररतिपरिखेद प्राप्तनिद्रासुखानां चरममपि शयित्वा पूर्वमेव प्रबुद्धाः  ।
अपरिचलितगात्राः कुर्वतेन प्रियाणामशिथिलभुजचक्राश्लेषभेदं तरुण्यः  ॥ ११.१३ ॥

कृतधवलिमभेदैः कुङ्कुमेनेव किञ्चिन्मलयरुहरजोभिर्भूषयन्पश्चिमाशाम्  ।
हिमरुचिररुणिम्ना राजते रज्यमानैर्जरठकमलकन्दच्छेदगौरैर्मयूखैः  ॥ ११.१४ ॥

दधदसकलमेकं खण्डितामानमद्भिः श्रियमपरमपूर्णामुच्छ्वसद्भिः पलाशैः  ।
कलरवमुपगीते षट्पदौघेन धत्तः कुमुदकमल षण्डे तुल्यरूपामवस्थाम्  ॥ ११.१५ ॥

मदरुचिमरुणेनोद्गच्छता लम्भितस्य त्यजत इव चिराय स्थायिनीमाशु लज्जाम्  ।
वसनमिव मुखस्य स्रंसते संप्रतीदं सितकरकरजालं वासवाशायुवत्याः  ॥ ११.१६ ॥

अविरतरतलीलायाःसजातश्रमाणामुपशममुपयान्तं निःसहेऽङ्गेऽङ्गनानाम्  ।
पुनरुषसि विविक्तैमर्मातरिश्वावचूर्ण्य ज्वलयति मदनाग्निं मालतीनां रजोभिः  ॥ ११.१७ ॥

अनिमिषमविरामा रागिणां सर्वरात्रं नवनिधुवनलीलाः कौतुकेनातिवीक्ष्य  ।
इदमुदवसितानामस्फुटालोकसंपन्नयनमिव सनिद्रं घूर्णते दैपमर्चिः  ॥ ११.१८ ॥

विकचकमलगन्धैरन्धयन्भृङ्गमालाः सुरभितमकरन्दं मन्दमावाति वातः  ।
प्रमदनमदनमाद्यद्यौवनोद्दामरामारमणरभसखेदस्वेदविच्छेददक्षः  ॥ ११.१९ ॥

लुलितनयनताराः क्षामवक्त्रेन्दुबिम्बा रजनय इव निन्द्राक्लान्तनीलोत्पलाक्ष्यः  ।
तिमिरमिव दधानाः स्रंसिनः केशपाशानवनिपतिगृहेभ्यो यान्त्यमूर्वारवध्वः  ॥ ११.२० ॥

शिशिरकिरणकान्तं वासरान्तेऽभिसार्य श्वसनसुरभिगन्धिः साम्प्रतं सत्वरेव  ।
व्रजति रजनिरेषा तन्मयूखाङ्गरागैः परिमलितमनिन्द्यैरम्बरान्तं वहन्ती  ॥ ११.२१ ॥

नवकुमुदवनश्रीहासकेलिप्रसङ्गादधिकरुचिरशेषामप्युषां जागरित्वा  ।
अयमपरदिशोऽङ्गे मुञ्चति स्रस्तहस्तः शिशयिषुरपि पाण्डुं म्लानमात्मानमिन्दुः  ॥ ११.२२ ॥

सरभसपरिरम्भारम्भसंरम्भभाजा यदधिनिशमपास्तं वल्लभेनाङ्गनायाः  ।
वसनमपि निशान्ते नेष्यते तत्प्रदातु रथचरणविशालश्रेणिलोलेक्षणेन  ॥ ११.२३ ॥

सपदि कुमुदिनीभिर्मीलितं हा क्षपापि क्षयमगमदपेतास्तारकास्ताः समस्ताः  ।
इति दयितकलत्रश्चिन्तयन्नङ्गमिन्दुर्वहति कृशमशेषं भ्रष्टशोभं शुचेव  ॥ ११.२४ ॥

व्रजतिविषयमक्ष्णामंशुमाली न यावत्तिमिरमखिलमस्तं तावदेवारुणेन  ।
परपरिभवि तेजस्तन्वतामाशु कर्तुं प्रभवति हि विपक्षोच्छेदमग्रेसरोऽपि  ॥ ११.२५ ॥

विगततिमिरपङ्गं पश्यति व्योम यावद्धुवति विरहखिन्नः पक्षती यावदेव  ।
रथचरणसमाह्वस्तावदौत्सुक्यनुन्ना सरिदपरतटान्तादागता चक्रवाकी  ॥ ११.२६ ॥

मुदितयुवमनस्कास्तुल्यमेव प्रदोषे रुचमदधुरुभय्यः कल्पिता भूषिताश्च  ।
परिमलरुचिराभिर्न्यक्कृतास्तु प्रभाते युवतिभिरुपभोगान्नीरुचः पुष्पमालाः   ॥ ११.२७ ॥

विलुलितकमलौघः कीर्णवल्लीवितानः प्रतिवनमवधूताशेषशाखिप्रसूनः  ।
क्वचिदयमनवस्थः स्थास्नुतामेति वायुर्वधुकुसुमविमर्देद्गन्धिवेश्मान्तरेषु  ॥ ११.२८ ॥

नखपदवलिनाभीसन्धिभागेषु लक्ष्यः क्षतिषु च दशनानामङ्गनायाः सशेषः  ।
अपि रहसि कृतानां वाग्विहीनोऽपिजातः सुरतविलसितानां वर्णको वर्णकोऽसौ  ॥ ११.२९ ॥

प्रकटमलिनलक्ष्मा मृष्टपत्रावलीकैरधिगतरतिशोभैः प्रत्युषः प्रोषितश्रीः  ।
उपहसित इवासौ चान्द्रमाः कामिनीनां परिणतशरकाण्डापाण्डुभिर्गण्डभागैः  ॥ ११.३० ॥

सकलमपि निकामं कामलोलान्यनारीरतिरभसविमर्दैर्भिन्नवत्यङ्गरागे  ।
इदमतिमहदेवाश्चर्यमाश्चर्यधाम्नस्तव खलु मुखरागो यन्न भेदं प्रयातः  ॥ ११.३१ ॥

प्रकटतरमिमं मा द्राक्षुरन्या रमण्यः स्फुटमिति सविशङ्गं कान्तया तुल्यवर्णः  ।
चरणतलसरोजाक्रान्तिसंक्रान्तयासौ वपुषि नखविलेखो लाक्षया रक्षितस्ते  ॥ ११.३२ ॥

तदवितथमवादीर्यन्मम त्वं प्रियजनपरिभुक्तं यद्दुकूलं दधानः  ।
मदधिवसतिमागाःकामिनां मण्डनश्रीर्व्रजति हि सफलत्वं वल्लभालोकनेन  ॥ ११.३३ ॥

नवनखपदमङ्गं गोपयस्यंशुकेन स्थगयसि पुनरोष्ठं पाणिना दन्तदष्टम्  ।
प्रतिदिशमपरस्त्रीसङ्गशंसी विसर्पन्नवपरिमलगन्धः केन शक्यो वरीतुम्  ॥ ११.३४ ॥

इतिकृतवचनायाः कश्चिदभेत्य बिभ्यद्गलितनयनवारेर्याति पादावनामम्  ।
करुणमपि समर्थं मानिनां मानभेदे रुदितमुदितमस्त्रं योषितां विग्रहेषु  ॥ ११.३५ ॥

मदनमदनविकासस्पष्टधार्ष्ट्येदयानां रतिकलहविकीर्णैर्भूषणैरर्चितेषु  ।
विदधति न गृहेषूत्फुल्लपुष्पोपहारं विफलविनययत्नाः कामिनीनां वयस्याः  ॥ ११.३६ ॥

करजदशनचिह्नं निशमङ्गेऽन्यनारीजनितमिति सरोषमीर्ष्यया शङ्कमानाम्  ।
स्मरसि न खलु दत्तं मत्तयैतत्त्वयैव स्त्रियमनुनयतीत्थं व्रीडमानां विलासी  ॥ ११.३७ ॥

कृतगुरुतरहारच्छेदमालिङ्ग्य पत्यौ परिशिथिलितगात्रे गन्तुमापृच्छमाने  ।
विगलितनवमुक्तास्थूलभाष्पाम्बुबिन्दु स्तनयुगमबलायास्तत्क्षणं रोदितीव  ॥ ११.३८ ॥

बहुजगदपुरस्तात्तस्य मत्ता किलाहं चकर च किल चाटु प्रौढयोषिद्वदस्य  ।
विदितमिति सखीभ्यो रात्रिवृत्तं विचिन्त्य व्यपगतमदयाह्नि व्रीडितं मुग्धवध्वा  ॥ ११.३९ ॥

अरुणजलजराजीमुग्धहस्ताग्रपादा बहुलमधुपमालाकज्जलेन्दीवराक्षी  ।
अनुपतति विरावैः पत्रिणां व्याहरन्ती रजनिमचिरजाता पूर्वसन्ध्या सुतेव  ॥ ११.४० ॥

प्रतिशरणमशीर्णज्योतिरग्न्याहितानां विधिविहितविरिब्धैः सामिधेनीरधीत्य  ।
कृतगुरुदुरितौघध्वंसमध्वर्युवर्यैर्हुतमयमुपलीढे साधु साम्नाय्यमग्निः  ॥ ११.४१ ॥

प्रकृतजपविधीनामास्यमुद्रश्मिदन्तं मुहुरपिहितमोष्ठ्यैरक्षरैर्लक्ष्यमन्यैः  ।
अनुकृतिमनुवेलं घट्टितोद्घट्टितस्य व्रजति नियमभाजां मुग्धमुक्तापुटस्य  ॥ ११.४२ ॥

नवकनकपिशङ्गं वासराणां विधातुः ककुभि कुलिशपाणेर्भाति भासां वितानम्  ।
जनितभुवनदाहारम्भमम्भांसि दग्ध्वा ज्वलितमिव महाब्धेरूर्ध्वमौर्वानलार्चिः  ॥ ११.४३ ॥

विततपृथुवरत्रातुल्यरूपैर्मयूखैः कलश इव गरीयान्दिग्भिराकृष्यमाणः  ।
कृतचपलविहङ्गालापकोलाहलाभिर्जलनिधिजलमध्यादेष उत्तार्यतेर्ऽकः  ॥ ११.४४ ॥

पयसि सलिलराशेर्नक्तमन्तर्निमग्नः स्फुटमनिशमतापि ज्वालया बाडवाग्नेः  ।
यदयमिदमिदानीमङ्गमुद्यन्दधाति ज्वलितखदिरकाष्ठाङ्गारगौरं विवस्वान्  ॥ ११.४५ ॥

अतुहिनरुचिनासौ केवलं नोदयाद्रिः क्षणमुपरिगतेन क्ष्माभृतः सर्व एव  ।
नवकरनिकरेण स्पष्टबन्धूकसूनस्तबकरचितमेते शेखरं बिभ्रतीव  ॥ ११.४६ ॥
उदयशिखरिशृङ्गप्राङ्गणेष्वेव रिङ्गन् सकमलमुखहासं वीक्षितः पद्मिनीभिः  ।
विततमृदुकराग्रः शब्दयन्त्या वयोभिः परिपतति दिवोऽङ्गके हेलया बालसूर्यः  ॥ ११.४७ ॥

क्षणमयमुपविष्टः क्ष्मातलन्यस्तपादः प्रणतिपरमवेक्ष्य प्रीतमह्नाय लोकम्  ।
भुवनतलमशेषं प्रत्यवेक्षिष्यमाणः क्षितिधरपीठादुत्थितः सप्तसप्तिः  ॥ ११.४८ ॥

परिणतमदिराभं भास्करेणोंशुबाणैस्तिमिरकरिघटायाः सर्वदिक्षु क्षतायाः  ।
रुधिरमिव वहन्त्यो भान्ति बालातपेनच्छुरितमुभयरोधोवारितं वारि नद्यः  ॥ ११.४९ ॥

दधतिपरिपतन्त्यो जालवातायनेभ्यस्तरुणतपनभासो मन्दिराभ्यन्तरेषु  ।
प्रणयिषु वनितानां प्रातरिच्छत्सु गन्तुं कुपितमदनमुक्तोत्तप्तनाराचलीलाम्  ॥ ११.५० ॥

अधिरजनि वधूभिः पीतमैरेयरिक्तं कनकचषकमेतद्रोचनालोहितेन  ।
उदयदहिमरोचिर्ज्योतिषाक्रान्तमन्तर्मधुन इव तथैवापूर्णमद्यापि भाति  ॥ ११.५१ ॥

सितरुचिशयनीये नक्तमेकान्तमुक्तं दिनकरकरसङ्गव्यक्तकौसुम्भकान्ति  ।
निजमिति रतिबन्धोर्जानतीमुत्तरीयं परिहसति सखी स्त्रीमाददानां दिनादौ  ॥ ११.५२ ॥

प्लुतमिव शिशिरांशोरंशुभिर्यन्निशासु स्फटिकमयराजद्राजताद्रिस्थलाभम्  ।
अरुणितमकठोरैर्वेश्म काश्मीरजाम्भःस्नपितमिव तदेतद्भानुभिर्भाति भानोः  ॥ ११.५३ ॥

सरसनखपदान्तर्दष्टकेशप्रमोकं प्रणयिनि विदधाने योषितामुल्लसन्त्यः  ।
विदधति दशनानां सीत्कृताविष्कृतानामभिनवरविभासः पद्मरागानुकारम्  ॥ ११.५४ ॥

अविरतदयिताङ्गासङ्गसञ्चरितेन छुरितमभिनवासृक्कान्तिना कुङ्कुमेन  ।
कनकनिकषरेखा कोमलं कामिनीनां भवति वपुरवाप्तच्छायमेवातपेऽपि  ॥ ११.५५ ॥

सरसिजवनकान्तं बिभ्रदभ्रान्तवृत्तिः करनयनसहस्रं हेतुमालोकशक्तेः  ।
अखिलमतिमहिम्ना लोकमाक्रान्तवन्तं हरिरिव हरिदश्वः साधु वृत्रं हिनस्ति  ॥ ११.५६ ॥

अवतमसभिदायै भास्वताम्युद्गतेन प्रसभमुडुगणोऽसौ दर्शनीयोऽप्यपास्तः  ।
निरसितुमरिमिच्छोर्ये तदीयाश्रयेण श्रियमधिगतवन्तस्तेऽपि हन्तव्यपक्षे  ॥ ११.५७ ॥

प्रतिफलति करौघे संमुखावस्थितायां रजतकटकभित्तौ सान्द्रचन्द्रांशुगौर्याम्  ।
बहिरभिहतमद्रेः संहतं कन्दरान्तर्गतमपि तिमिरौघं घर्मभानुर्भिनत्ति  ॥ ११.५८ ॥

बहिरपि विलसन्त्यः काममानिन्यिरे यद्दिवसकररुचोऽन्तं ध्वान्तमन्तर्गृहेषु  ।
नियतविषयवृत्तेरप्यनल्पप्रतापक्षतसकलविपक्षस्तेजसः स स्वभावः  ॥ ११.५९ ॥

चिरमतिरसलौल्याद्बन्धनं लम्भितानां पुनरयमुदयाय प्राप्य धाम स्वमेव  ।
दलितदलकपाटः षट्पदानां सरोजे सरभस इव गुप्तिस्फोटमर्कः करोति  ॥ ११.६० ॥

युगपदयुगसप्तिस्तुल्यसंख्यैर्मयूखैर्दशशतदलभेदं कौतुकेनाशुकृत्वा  ।
श्रियमलिकुलगीतैर्लालितां पङ्कजान्तर्भवनमधिशयानामादरात्पश्यतीव  ॥ ११.६१ ॥

अदयमिव कराग्रैरेष निपीड्य सद्यः शशधरमहरादौ रागवानुष्णरश्मिः  ।
अवकिरति नितान्तं कान्तिनिर्यासमब्दस्रुतनवजलपाण्डुं पुण्डरीकोदरेषु  ॥ ११.६२ ॥

प्रविकसति चिराय द्योतिताशेषलोके दशशतकरमूर्तावक्षिणीव द्वितीये  ।
सितकरवपुषासौ लक्ष्यते संप्रति द्यौर्विगलितकिरणेन व्यङ्गितैकेक्षणेव  ॥ ११.६३ ॥

कुमुदवनमपश्रि श्रीमदम्भोजषण्डं त्यजति मुदमुलूकः प्रीतिमाश्चक्रवाकः  ।
उदयमहिमरश्मिर्याति शीतांशुरस्तं हतविधिलसितानां ही विचित्रो विपाकः  ॥ ११.६४ ॥

क्षणमतुहिनधाम्नि प्रेष्य भूयः पुरस्तादुपगतवति पाणिग्राहवद्दिग्वधूनाम्  ।
द्रुततरमुपयाति स्रंसमानांशुकोऽसावुपपातिरिति नीचैः पश्चिमान्तेन चन्द्रः  ॥ ११.६५ ॥

प्रलयमखिलतारालोकमह्नाय नीत्वा श्रियमनतिशयश्रीः सानुरागां दधानः  ।
गगनसलिलराशिं रात्रिकल्पावसाने मधुरिपुरिव भास्वानेष एकोऽधिशेते  ॥ ११.६६ ॥

कृतसकलजगद्विबोधोऽवधूतान्धकारोदयः क्षयितकुमुदतारकश्रीर्वियोगं नयन्कामिनः  ।
बहुतरगुणदर्शनादभ्युपेताल्पदोषः कृती तव वरद करोतु सुप्रातमह्नामयं नायकः  ॥ ११.६७ ॥

_____________________________________________________________




इत्थं रथाश्वेभनिषादिनां प्रगे गणो नृपाणामथ तोरणाद्बहिः  ।
प्रस्थानकालक्षमवेषकल्पनाकृतक्षणक्षेपमुदैक्षताच्युतम्  ॥ १२.१ ॥

स्वक्षं सुपत्रं कनकोज्वलद्युतिं जवेन नागाञ्जितवन्तमुच्चकैः  ।
आरुह्य तार्क्ष्य नभसीव भूतले ययावनुद्घातमुखेन सोऽध्वना  ॥ १२.२ ॥

हस्तस्थिताखण्डितचक्रशालिनं द्वजेन्द्रकान्तं श्रितवक्षसं श्रिया  ।
सत्यानुरक्तं नरकस्य जिष्णवो गुणैर्नृपाः शाङ्गिणमन्ययासिषुः  ॥ १२.३ ॥

शुक्लैः सतारैर्मुकुलीकृतैः स्थूलैः कुमुद्वतीनां कुमुदाकरैरिव  ।
व्युष्टं प्रयाणं च वियोगवेदनाविदूननारीकमभूत्समं तदा  ॥ १२.४ ॥

उत्क्षिप्तगात्रः स्म विडम्बयन्नभः समुत्पतिष्यन्तमगेन्द्रमुच्चकैः  ।
आकुञ्चितप्रोहनिरूपितक्रमं करेणुरारोहयते निषादिनम्  ॥ १२.५ ॥

स्वैरं कृतास्फालनललितान्पुरः स्फुरत्नून्दर्शितलाघवक्रियाः  ।
वङ्गावलग्नैकसवल्गपाणयस्तुरङ्गमानारुरुहुस्तुरङ्गिणः  ॥ १२.६ ॥

अह्नाय यावन्न चकार भूयसे निषेदिवानासनबन्धमध्वने  ।
तीव्रोत्थितास्तावदसह्यरंहसो विशृङ्खलं शृङ्खलकाः प्रतस्थिरे  ॥ १२.७ ॥

गण्डोज्वलामुज्ज्वनाभिचक्रया विराजमानां नवयोदरश्रिया  ।
कश्चित्सुखं प्राप्तुमनाः सुसारथी रथीं युयोजाधिधुरां वधूमिव  ॥ १२.८ ॥

उत्थातुमिच्छन्विधृतः पुरो बलान्निधीयमाने भरभाजि यन्त्रके  ।
अर्धोज्झितोद्गारविझर्झरस्वरः स्वनाम निन्ये रवणः स्फुटार्थताम्  ॥ १२.९ ॥

नस्यागृहीतोऽपि धुवन्विषाणयोर्युगं ससूत्कारविवर्तितत्रिकः  ।
गोणीं जनन स्म निधातुमुद्धृतामनुक्षणं नोक्षतरः प्रतीच्छति  ॥ १२.१० ॥

नानाविधाविष्कृसामजस्वरः सहस्रवर्त्मा चपलैर्दुरध्ययः  ।
गान्धर्वभूय्ष्ठतया समानतां स सामवेदस्य दधौ बलोदधिः  ॥ १२.११ ॥

प्रत्यन्यनागं चल्तस्तरावता निरस्य कुण्ठं दधतान्यमङ्कुशम्  ।
मूर्धानमूर्ध्वायतदन्तमण्डलं धुवन्नरोधि द्विरदां निषादिना  ॥ १२.१२ ॥

समूर्च्छदुच्छृङ्खलशङ्खनिस्वनः स्वनः प्रयाते पटहस्य शार्ङ्गिणि  ।
स्वानिनिन्ये नितरां महान्त्यपि व्यथां द्वयेषामपि मेदिनीघृताम्  ॥ १२.१३ ॥

कालीयकक्षोदविलेपनश्रियं दिशद्दिशमुल्लसदंशुमद्द्युति  ।
खातं खुरैमुद्गभुजां विपप्रते गिरेरधः काञ्चनभूमिजं रजः  ॥ १२.१४ ॥

मन्द्रैगजानां रथमण्डलस्वनैर्निजुह्नुवे तादृशमेव बृंहितम्  ।
तारैर्बभूवे परभागलाभतः परिश्फुटैस्तेषु तुरङ्गहेषितैः  ॥ १२.१५ ॥

अन्वेतुकामोऽवमताङ्गुशग्रहस्तिरोगतं साङ्गुशमुद्वहञ्शिरः  ।
स्थूलोच्चयेनागमदन्तिकगतां गजोऽग्रयाताग्रकरः करेणुकाम्  ॥ १२.१६ ॥

यन्तोऽस्पृशन्तश्चरणैरिवावनिं जवात्प्रकीर्णैरभितः प्रकीर्णकैः   ।
अद्यापि सेनातुरगाः सविस्मयैरलूनपक्षा इव मेनिरे जनैः  ॥ १२.१७ ॥

ऋज्वीर्दधानैरवतत्य कन्धराश्चलावचूडाः कलाघर्घररारवैः  ।
भूमिर्महत्यप्यविलम्बितक्रमं क्रमेलकैस्तक्षणमेव चिच्छिदे  ॥ १२.१८ ॥

तूर्ण प्रणेत्रा कृतनादमुच्चकैः प्रणोदितं वेसरयुग्मध्वनि  ।
आत्मीयनेमिक्षतसान्द्रमेदिनीरजश्चयाक्रान्तभयादिवाद्रवत् ॥ १२.१९ ॥

व्यावृत्तवक्त्रैरखिलैश्चमूचरैर्व्रजिद्भिरेव क्षणमीक्षिताननाः  ।
वल्गद्गरीयःस्तनकम्प्रकञ्चुकं ययुस्तुरङ्गाधिरुहोऽवरोधिकाः  ॥ १२.२० ॥

पादैः पुरः कूबरिणां विदारिताः प्रकाममाक्रान्ततलास्ततो गजैः  ।
भग्नोन्नतानन्तरपूरितान्तरा बभुर्भुवः कृष्टसमीकृता इव  ॥ १२.२१ ॥

दुर्दुन्तमुपकृत्य निरस्तसादिनं सहासहाकारमलोकयज्जनः  ।
पर्याणतः स्रस्तमुरोविलम्बिनस्तुरङ्गमं प्रद्रुतमेकया दिशा  ॥ १२.२२ ॥

भूभृद्भिरप्यस्खलिताः खलून्नतैरप्यपह्नवाना सरितः पृथूरपि   ।
अन्वर्थसंज्ञयैव परं त्रिमार्गगा ययावसंख्यैः पथिभिश्चमूरसौ  ॥ १२.२३ ॥

त्रस्तौ समासन्नकरेणुसूत्कृतान्नियन्तरि व्याकुलमुक्तरज्जुके  ।
क्षिप्तावरोधाङ्गनमुत्पथेन गां विलङ्घ्य लघ्वीं करभौ बभञ्जतुः  ॥ १२.२४ ॥

स्रस्ताङ्गसन्धौ विगताशापाटवे रुजा निकामं विकलीकृते रथे   ।
आप्तेन तत्क्षणा भिषजेव तत्क्षणं प्रचक्रमे लङ्घनपूर्वकः क्रमः  ॥ १२.२५ ॥

धूर्भङ्गसंक्षोभविदारितोष्ट्रिका गलन्मधुप्लावितदूरवर्त्मनि   ।
स्थाणौ निषङ्गिण्यनसि क्षणं पुरः शुशोच लाभाय कृतक्रयो वणिक् ॥ १२.२६ ॥

भेरिभिराक्रुष्टमहागुहामुखो ध्वजांशुकैस्तर्जितकन्दलीवनः  ।
उत्तङ्गमातङ्गजितालघूपलो बलैः स पश्चात्कियते स्म भूधरः  ॥ १२.२७ ॥

वन्येभदानानिलगन्धददुर्धुराः क्षणं तरुच्छेदविनोदितक्रुधः  ।
व्यालद्विपा यन्तृभिरुन्मतिष्णवः कथंचिदीरादपनयेन निन्यिरे  ॥ १२.२८ ॥

तैर्वजयन्तीवनराजिराजिभिर्गिरिप्रतिच्छन्दमहामतङ्गजैः  ।
बह्व्यः प्रसर्पज्जनतानानदीशतैर्भुवो बलैरन्तरायामबभूविरे  ॥ १२.२९ ॥

तस्थेमुहूर्त हरिणीविलोचनैः सदृशि दृष्ट्वा नयनानि योषिताम्  ।
त्वाथ सत्रासमनेकविभ्रमक्रियाविकाराणि मृगैः पलाय्यत  ॥ १२.३० ॥

निम्नानि दुःखादवतार्य सादिभिः सयत्नमाकृष्टकशाः शनैः शनैः  ।
उत्तेरुरुत्तालखुरारवं द्रुताः श्लथीकृतप्रग्रहमर्वतां व्रजाः  ॥ १२.३१ ॥

अध्यध्वमारूढवतैव केनचित्प्रतीक्षमाणेन जनं मुहुर्धृतः  ।
दाक्ष्यं हि सद्यः फलदं यदग्रतश्चखाद दासेरयुवा वनावलीः  ॥ १२.३२ ॥

शौरेः प्रतापोपनतैरितस्ततः समागतैः प्रश्रयनम्रमूर्तिभिः  ।
एकातपत्रा पृथिवीभृतां गणैरभूदबहुच्छात्रतया पताकिनी  ॥ १२.३३ ॥

आगच्छतोऽनूचिगजस्य घण्डयोः स्वनं समापकर्ण्य समाकुलाङ्गनाः  ।
दूरापवर्तितभारवाहणाः पथोऽपस्रुस्त्वरितं चमूचराः  ॥ १२.३४ ॥

ओजस्विवर्णोज्वलवृत्तशालिनः प्रसादिनोऽनुज्झित गोत्रसंविदः  ।
श्लोकानुपेन्द्रस्य पुरः स्म भूयसो गुणान्समुद्दिश्य पठन्ति वन्दिनः  ॥ १२.३५ ॥

निःश्शेषमाक्रान्तमहीतलो जलैश्चलन्समुद्रोऽपि समुज्झति स्थितिम्  ।
ग्रामेषु सैन्यैरकरोदवारितैः किमव्यवस्थां चलितोऽपि केशवः  ॥ १२.३६ ॥

कोशातकीपुष्पगुलुच्छकान्तिभिर्मुखैर्विनिद्रोल्बणबाणचक्षुषः  ।
ग्रामीणवध्वस्तमलक्षिता जनैश्चिरं मृतानामुपरि व्यलोकयन्  ॥ १२.३७ ॥

गोष्ठेषु गोष्ठीकृतमण्डलासनान्सनादमुत्थाय मुहुः स वल्गतः  ।
ग्राम्यानपश्यत्कपिशं पिपासतः स्वगोत्रसङ्कीर्तनभावितात्मनः  ॥ १२.३८ ॥

पश्यन्कृतार्थैरपि वल्लवीजनो जनाधिनाथं न ययौ वितृष्णताम्  ।
एकान्तमौग्ध्यानवबुद्धविभ्रमैः प्रसिद्धविस्तारगुणैर्विलोचनैः  ॥ १२.३९ ॥

प्रीत्या नियुक्तांल्लिहती स्तनन्धयान्निगृह्य पारीमुभयेन जानुनोः  ।
वर्धिष्णुधाराध्वनि रोहिणीः पयश्चिरं निदधौ दुहतः स गोदुहः  ॥ १२.४० ॥

अभ्याजतोऽभ्यागततूर्णतर्णकान्निर्याणहस्तस्य पुरोदुधुक्षतः   ।
वर्गाद्गवां हुंकृतिचारु निर्यतीमरिर्मधोरैक्षत गोमततल्लिकाम्  ॥ १२.४१ ॥

स व्रीहिणां यावदपासितुं गताः शुकान्मृगैस्तावदुपद्रुतश्रियाम्  ।
कैदारिकाणामभितः समाकुलाः सहासमालोकयति स्म गोपिकाः  ॥ १२.४२ ॥

व्येद्धुमस्मानवधानतः पुरा चलत्यसवित्युपकर्णयन्नसौ  ।
गीतानि गोप्याः कलमं मृगव्रजो न नूनमत्तीति हरिव्यलोकयत् ॥ १२.४३ ॥

लीलाचलत्स्त्रीचरणारुणोत्पलस्खलत्तुलाकोटिनिनादकोमलः  ।
शौरेरुपानूपमापाहरन्मनः स्वनान्तरादुन्मदसारसारवः  ॥ १२.४४ ॥

उच्चैर्गतामस्खलितां गरीयसीं तदातिदूरादपि तस्य गच्छतः  ।
एके समूहुर्बलरेणुसंहतिं शिरोभिराज्ञामपरे महीभृतः  ॥ १२.४५ ॥

प्रायेण नीचानपि मेदिनीभृतो जनः समेनैव पथाधिरोहति  ।
सेना मुरारेः पथ एव सा पुनर्महामहीध्रान्परितोऽध्यरोहयत् ॥ १२.४६ ॥

दन्ताग्रनिर्भिन्नपयोदमुन्मुखाः शिलोच्चयानारुरुहुर्महीयसः  ।
तिर्यक्कटप्लाविमदाम्बुनिम्नगाविपूर्यमाणश्रवणोदरमं द्विपाः  ॥ १२.४७ ॥

श्च्योतमन्मदाम्भकणकेन केनचिज्जनस्य जीमूतकदम्बकद्युता  ।
नगेन गरीयसोच्चकैररोधि पन्थाः पृथुदन्तशालिना  ॥ १२.४८ ॥

भग्नद्रुमाश्चक्रुरितस्ततो दिशः समुल्लसत्केतननाकुलाः  ।
पिष्टाद्रिपृष्ठास्तरसा च दन्तिनश्चलन्निजाङ्गाचलदुर्गमा भुवः  ॥ १२.४९ ॥

आलोकयामास हरिर्महीधरानधिश्रयन्तीर्गजताः परःशताः  ।
उत्पातवातप्रतिकूलपातिनीरुपत्यकाभ्यो बृहतीः शिला इव  ॥ १२.५० ॥

शैलाधिरोहाब्यसनाधिकोद्धुरैः पयोधरैरामलकीवनाश्रिताः  ।
तं पर्वतीयप्रमदाश्चचायिरे विकासविस्फारितविभ्रमेक्षणाः  ॥ १२.५१ ॥

सावज्ञमुन्मील्य विलोचने सकृत्क्षणं मृजेन्द्रेण सुषुप्सुना पुनः  ।
सैन्यान्न यातः समयापि विव्यथे कथं सुराजंभवमन्मथाथवा  ॥ १२.५२ ॥

उत्सेधनिर्धूतमहीरुहां ध्वजैर्जनावरुद्धोद्धतसिन्धुरंहसाम्  ।
नागैरधिक्षिप्तमहाशिलं मुहुर्बलं बभूवोपरि तन्महीभृताम्  ॥ १२.५३ ॥

श्मश्रूयमाणे मघुजालके तरोर्गजेन गण्डं कषता विधूनिते  ।
क्षुद्राभिरक्षुद्रतराभिराकुलं विदश्यमानेन जनेन दुद्रुवे  ॥ १२.५४ ॥

नीते पलाशिन्युचिते शरीरवत्गजान्तकेनान्तमदान्तकर्मणा  ।
संचेरुरात्मान इवापरं क्षणात्क्षमारुहं देहमिव प्लवंगमाः  ॥ १२.५५ ॥

प्रह्वानतीव क्वचिदुद्धतिश्रितः क्वचित्प्रकाशानथ गह्वरनापि  ।
साम्यादपेतानिति वाहिनी हरेस्तदातिचक्राम गिरीन्गुरूनपि  ॥ १२.५६ ॥

स व्याप्तवत्या परितोऽपथान्यपि स्वसेनया सर्वपथीनया तया  ।
अम्भोभिरुल्लङ्घित तुङ्गरोधसः प्रतीपनाम्नीः कुरुते स्म निम्नगाः  ॥ १२.५७ ॥

यावद्व्यगाहन्त न दन्तिनां घटास्तुरङ्गमैस्तावदुदीरितं खुरैः  ।
क्षिप्तं समीरैः सरितां पुरः पतज्जलान्यनैषीद्रज एव पङ्कताम्  ॥ १२.५८ ॥

रन्तुं क्षतोत्तुङ्गनितम्बभूमयो मुहुर्व्रजन्तः प्रमदं मदोद्धताः  ।
पङ्गं करापाकृतशैवलांशुकाः समुद्रगाणामुदपादयन्निभाः  ॥ १२.५९ ॥

रुग्णोरुरोधः परिपूरिताम्भसः समस्थलीकृत्य पुरातनीर्नदीः  ।
कूलंकषौघाः सरितस्थापराः प्रवर्तयामासुरिभा मदाम्बुभिः  ॥ १२.६० ॥

पद्मैरनन्वीतवधूमुखद्युतो गताः न हंसैः श्रियमातपत्रजाम्  ।
दूरेऽभवन्भोजवलयस्य गच्छतः शैलोपमातीतगजस्य निम्नगाः  ॥ १२.६१ ॥

स्नग्धाञ्जनश्यामतनूभिरुन्नतैर्निरन्तराला करिणां कदम्बकैः  ।
सेना सुधाक्षालितसौधसंपदां पुरां बहूनां परभागमाप सा  ॥ १२.६२ ॥

प्रासदशोभातिशयालुभिः पथि प्रभोनिवासाः पटवेश्मभिर्बभुः  ।
नूनं सहानेन वियोगविक्लवा पुरः पुरश्रीरपि निर्ययौ तदा  ॥ १२.६३ ॥

वर्ष्म द्विपानां विरुवन्त उच्चकैर्वनेचरेभ्यश्चिरमाचचक्षिरे  ।
गण्डस्थलाघर्षगलन्मदोदकद्रवद्रमस्कन्धनिलायिनोऽलयः  ॥ १२.६४ ॥

आयामवद्भिः करिणां घटाशतैरधःकृताट्टालसपङ्क्तिरुच्चकैः  ।
दूष्यैर्जितोदग्रगृहाणि सा चमूरतीत्य भूयांसि पुराण्यवर्तत  ॥ १२.६५ ॥

उद्धूतमुच्चैर्ध्वजिनाभिरंशुभिः प्रतप्तमभ्यर्णतयाविवस्वतः  ।
आह्लादिकह्लारसमीरणाहते पुरः पपाताम्भसि यमुने रजः  ॥ १२.६६ ॥

या घर्मभानोस्तनयापि शीतलैः स्वसा यमस्यापि जनस्य जीवनैः  ।
कृष्णापि शुद्धेरधिकं विधातृभिर्विहन्तुमहांसि जलैः पटीयसी  ॥ १२.६७ ॥

यस्या महानीलतटीरिव द्रुताः प्रयान्ति पीत्वा हिमपिण्डपाण्डुराः  ।
कालीरपास्ताभिरिवानुरञ्जिताः क्षणेन भिन्नाञ्जनवर्ता घनाः  ॥ १२.६८ ॥

व्यक्तं बलीयान् यदि हेतुरागमादपूरयत्सा जलधिं न जाह्नवी  ।
गङ्गौघनिर्भस्मितशम्भुकन्धरासवर्णमर्णः कथमन्यथास्य तत् ॥ १२.६९ ॥

अभ्युद्यतस्य क्रमितुं जवेन गां तमालनीला गिरां धृतायतिः  ।
सीमेव सा तस्य पुरः क्षणं बभौ बलाम्बुराशेर्महतो महापगा  ॥ १२.७० ॥

लोलैररित्रैश्चरणैरिवाभितो जवात्व्रजन्तीभिरसौ सरिज्जनैः  ।
नौभिः प्रतेरे परितः प्लवोदितभ्रमीनिमीलल्ललनावलम्बितैः  ॥ १२.७१ ॥

तत्पूर्वमंसद्वयसं द्विपाधिपाः क्षणं सहेलाः परितो जगाहिरे  ।
सद्यस्ततस्तेरुरनारतस्रुतस्वदानवारिप्रचुरीकृतं पयः  ॥ १२.७२ ॥

प्रोथैः स्फुरद्भिः स्फुटशब्दमुन्मुखैस्तुरङ्गमैरायतकीर्णवालधि  ।
उत्कर्णमुद्वाहितधीरकन्धरैरतीर्यताग्रे तटदत्तदृष्टिभिः  ॥ १२.७३ ॥

तीर्त्वा जनेनैव नितान्तदुस्तरां नदीं प्रतिज्ञामिव तां गरीयसीम्  ।
शृङ्गैरपस्कीर्णमहत्तटीभुवामशोभतोच्चैर्नदितं ककुद्मताम्  ॥ १२.७४ ॥

सीमन्त्यमाना यदुभूभृतां बलैर्बभौ तरिद्भिर्गवलासितद्युतिः  ।
सिन्दूरितानेकपकङ्गणाङ्किता तरङ्गिणी वेणिरिवायता भुवः  ॥ १२.७५ ॥

अव्याहतक्षिप्रगतैः समुच्छ्रिताननुज्झितद्रामबिर्गरीयसः  ।
नाव्यं पयःकेचिदतारिषुर्भुजैः क्षिपद्भिरूर्मीनपरैरिवोर्मिभिः  ॥ १२.७६ ॥

विदलितमहाकूलामुक्ष्णां विषाणविघट्टनै
रलघुचरणाकृष्टग्राहां विपणिभिरुन्मदैः  ।
सपदि सरितं सा श्रीभर्तुर्बृहद्रथमण्डल
स्खलिलमुल्लङ्घ्यैनां जगाम वरूथिनी  ॥ १२.७७ ॥





_____________________________________________________________




यमुनामतीतमथ शुश्रुवानमुमुं तपसस्तनूज इति नाधुनोच्यते  ।
स यदाचलन्निजपुरादहर्निशं नृपतेस्तदादि समचारि वार्तया  ॥ १३.१ ॥

यदुभर्तुरागमनलब्धजन्मनः प्रमदादमानिव पुरे महीयसि  ।
सहसा ततः स सहितोऽनुजन्मभिर्वसुधाधिपोऽभिमुखमस्यनिर्ययौ  ॥ १३.२ ॥

रभसप्रवृत्तकुरुचक्रदुन्दुभिध्वनिभिर्जनस्य बधिरीकृतश्रुतेः  ।
समवादि वक्तृभिरभीष्टसङ्कथाप्रकृतार्थशेषमथ हस्तसंज्ञया  ॥ १३.३ ॥

अपदान्तरं च परितः क्षितिक्षितामपतन्द्रुतभ्रमितहेमनेमयः  ।
जविमारुताञ्चितपरस्परोपमक्षितिरेणुकेतुवसनाः पताकिनः  ॥ १३.४ ॥

द्रुतमध्वनन्नुपरि पाणिवृत्तयः पणवा इवाश्वचरणक्षता भुवः  ।
ननृतुश्च वारिधरधीरवारणध्वनिहृष्टकूजितकलाः कलापिनः  ॥ १३.५ ॥

व्रजतोरपि प्रणयपूर्वमेकतामसुरारिपाण्डुसुतसैन्ययोस्तदा  ।
ररुषे विषाणिभिरनुक्षणंमिथो मदमूढबुद्धिषु विवेकिता कुतः?  ॥ १३.६ ॥

अवलोक एव नृपतेः स्म दूरतो रभसाद्रथादवतरीतुमिच्छतः  ।
अवतीर्णवान्प्रथममात्मना हरिर्विनयं विशेषयति सम्भ्रमेण सः  ॥ १३.७ ॥

वपुषा पुराणपुरुषः पुरः क्षितौ परिपुञ्ज्यमानपृथुहारयष्टिना  ।
भुवनैर्नतोऽपि विहितात्त्मगौरवः प्रणनाम नाम तनयं पितृष्वसुः  ॥ १३.८ ॥

मुकुटांशुरञ्जितपरागमग्रतः स न यावदाप शिरसा महीतलम्  ।
क्षितिपेन तावदनपेक्षितक्रमं भुजपञ्जरेण रभसादगृह्यत  ॥ १३.९ ॥

न ममौ कपाटतटविस्तृतं तनौ मुरवैरिमवक्ष उरसि क्षमाभुजः  ।
भुजयोस्तथापि युगलेन दीर्घयोर्विकटीकृतेन परितोऽभिषस्वजे  ॥ १३.१० ॥

गतया निरन्तरनिवासमध्युरः परिनाभि नूनमवमुच्य वारिजम्  ।
कुरराजनिर्दय निपीडनाभयान्मुखमध्यरोहि मुरविद्विषः श्रिया  ॥ १३.११ ॥

शिरसि स्म  जिघ्रति सुरारिबन्धने छलवामनं विनयवामनं तदा  ।
यशसेव वीर्यविजितामरद्रुमप्रसवेन वासितशिरोरुहे नृपः  ॥ १३.१२ ॥

सुखवेदनाहृषितरोमकूपया शिथिलीकृतेऽपि वसुदेवजन्मनि  ।
कुरुभर्तुरङ्गलतया न तत्यजे विकसत्कदम्बनिकुरम्बचारुता  ॥ १३.१३ ॥

इतरानपि क्षितिभुजोऽनुजन्मनः प्रमनाः प्रमोदपरिफुल्लचक्षुषः  ।
स यथोचितं जनसभाजनोचितः प्रसभोद्धृतासुरसभोऽसभाजयत् ॥ १३.१४ ॥

समपेत्य तुल्यमहसः शिलाघनान्घनपक्षदीर्घतरबाहुशालिनः  ।
परिशिश्लिषुः क्षितिपतीन्क्षितीश्वराः कुलिशात्परेण गिरयो गिरीनिव  ॥ १३.१५ ॥

इभकुम्भतुंङ्गकठिनेतरेतरस्तनभारदूरविनिवारितोदराः  ।
परिफुल्लगण्डफलकाः परस्परं परिरेभिरे कुकुरकौरवस्त्रियः  ॥ १३.१६ ॥

रथवाजिपत्तिकरिणीसमाकुलं तदनीकयोः समगत द्वयं मिथः  ।
दधिरे पृथक्करिण एव दूरतो महतां हि सर्वमथवा जनातिगम्  ॥ १३.१७ ॥

अधिरुह्यतामिति महीभृतोदितः कपिकेतुनार्पितकरो रथं हरिः  ।
अवलम्बितैलविलपाणिपल्लवः श्रयति स्म मेघमिव मेघवाहनः  ॥ १३.१८ ॥

रथमास्थितस्य च पुराभिवर्तिनस्तिसृणां पुरामिव रिपोर्मुरद्विषः  ।
अथ धर्ममूर्तिरनुरागभावितः स्वयमादित प्रवयणं प्रजापतिः  ॥ १३.१९ ॥

शनकैरथास्य तनुजालकान्तरस्फुरितक्षपाकरकरोत्कराकृति  ।
पृथुफेनकूटमिव निम्नगापतेर्मरुतश्च सूनुरघुवत्प्रकीर्णकम्  ॥ १३.२० ॥

विकसत्कलायकुसुमासितद्युतेरलघूडुपाण्डु जगतामधीशितुः  ।
यमुनाह्रदोपरिगहंसमण्डलद्युतिजिष्णु जिष्णुरभृतोष्णवारणम्  ॥ १३.२१ ॥

पवनात्मजेन्द्रसुतमध्यवर्तिना नितरामरोचि रुचिरेण चक्रिणा  ।
दधतेव योगमुभयग्रहान्तरस्थितिकारितं दुरुधराख्यमिन्दुना  ॥ १३.२२ ॥

वशिनं क्षितेरयनयाविवेश्वरं नियमो यमश्च नियतं यतिं यथा  ।
विजयश्रिया वृतमिवार्कमारुतावनुसस्रतुस्तमथ दस्रयोः सुतौ  ॥ १३.२३ ॥

मुदितैस्तदेति दितिजन्मनांरिपावविनीयसम्भ्रमविकासिभक्तिभिः  ।
उपसेदिवद्भिरुपदेष्टरीव तैर्ववृते विनीतमविनीतशासिभिः  ॥ १३.२४ ॥

गतयोरभेदमिति सैन्ययोस्तयोरथ भानुतजह्नुतनयाम्भसोरिव  ।
प्रतिनादितामरविमानमानकैर्नितरां मुदा परमयेव दध्वने  ॥ १३.२५ ॥

मखमाक्षितुं क्षितिपतेरुपेयुषां परितः प्रकल्पितनिकेतनं बहिः  ।
उपरुध्यमानमिव भूभृतां बलैः पुटभेदनं दनुसुतारिरैक्षत  ॥ १३.२६ ॥

प्रतिनादपूरितदिगन्तरः पतन्पुरगोपुरं प्रति स सैन्यसागरः  ।
रुरुचे हिमाचलगुहामुखोन्मुखः पयसां प्रवाह इव सौरसैन्धवः  ॥ १३.२७ ॥

असकृद्गृहीतबहुदेहसम्भवस्तदसौ विभक्तनवगोपुरान्तरम्  ।
पुरुषः पुरं प्रविशति स्म पञ्चभिः सममिन्द्रियैरिव नरेन्द्रसूनुभिः  ॥ १३.२८ ॥

तनुभिस्त्रिनेत्रनयनानवेक्षितस्मरविग्रहद्युतिभिरद्युतन्नराः  ।
प्रमदाश्च यत्र खलु राजयक्ष्मणः परतो निशाकरमनोरमैर्मुखैः  ॥ १३.२९ ॥

अवलोकनाय सुरविद्विषां द्विषः पटहप्रणादविहितोपहूतयः  ।
अवधीरितान्यकरणीयसत्वराः प्रतिरथ्यमीयुरथ पौरयोषितः  ॥ १३.३० ॥

अभिवीक्ष्य सामिकृतमण्डनं यतीः कररुद्धनीविगलदंशुकाः स्त्रियः  ।
दधिरेऽधिभित्ति पटहप्रतिस्वनैः स्फुटमट्टहासमिव सौधपङ्क्त्यः  ॥ १३.३१ ॥

रभसेन हारपददन्तकाञ्चयः प्रतिमूर्धजं निहितकर्णपूरकाः  ।
परिवर्तिताम्बरयुगाः समापतन्वलयीकृतश्रवणपूरकाः स्त्रियः  ॥ १३.३२ ॥

व्यतनोदपास्य चरणं प्रसाधिकाकरपल्लवाद्रसवशेन काचन  ।
द्रुतयावकैकपदचित्रितावनिं पदवीं गतेव गिरिजा हरार्धताम्  ॥ १३.३३ ॥

व्यचलन्विशङ्कटकटीरकस्थलीशिखरस्खलन्मुखरमेखलाकुलाः  ।
भवनानि तुङ्गतपनीयसंक्रमक्रमणक्वणत्कनकनूपुराः स्त्रियः  ॥ १३.३४ ॥

अधिरुक्ममन्दिरगवाक्षमुल्लसत्सदृशो रराज मुरजिद्दिदृक्षया  ।
वदनारविन्दमुदयाद्रिकन्दराविवरोदरस्थतमिवेन्दुमण्डलम्  ॥ १३.३५ ॥

अधिरूढया निजनिकेतमुच्चकैः पवनावधूतवसनान्तयैकया  ।
विहितोपशोभमुपयाति माधवे नगरं व्यरोचत पताकयेव तत् ॥ १३.३६ ॥

करयुग्मपद्ममुकुलापवर्जितैः प्रतिवेश्म लाजकुसमैरवाकिरन्  ।
अवदीर्णशुक्तिपुटमुक्तमौक्तिकप्रकरैरिव प्रियरथाङ्गमङ्गनाः  ॥ १३.३७ ॥

हिममुक्तचन्द्ररुचिरः सपद्मको मदयन्द्विजाञ्जनितमीनकेतनः  ।
अभवत्प्रसादितसुरो महोत्सवः प्रमदाजनस्य स चिराय माधवः  ॥ १३.३८ ॥

धरणीधरेन्द्रहितुर्भयादसौविषमेक्षणः स्फुटममूर्न पश्यति   ।
मदनेनवीतभयमित्यधिष्ठिताः क्षणमीक्षते स्म स पुरोविलासिनीः  ॥ १३.३९ ॥

विपुलेन सागरशयस्यकुक्षिणा भुवनानि यस्य पपिरे युगक्षये  ।
मदविभ्रमासकलया पपे पुनः स पुरस्त्रियैकतमयैकया दृशा  ॥ १३.४० ॥

अधिकोन्नमद्घनपयोधरं मुहुः प्रचलत्कलापिकलशङ्खकस्वना  ।
अभिकृष्णमङ्गुलिमुखेन काचन द्रुतमेककर्णविवरं व्यघट्टयत् ॥ १३.४१ ॥

परिपाटलाब्जदलचारुणासकृच्चलिताङ्गुलीकिसलयेन पाणिना  ।
सशिरःप्रकम्पमपरा रिपुं मधोरनुदीर्णवर्णनिभृतार्थमाह्वयत् ॥ १३.४२ ॥

नलिनान्तिकोपहितपल्लवश्रिया व्यवधाय चारु मुखमेकपाणिना  ।
स्फुरिताङ्गुलीविवरनिःसृतोल्लसद्दशनप्रभाङ्गुरमजृम्भतापरा  ॥ १३.४३ ॥

वलयार्पितासितमहोपलप्रभाबहुलीकृतप्रतनुरोमराजिना  ।
हरिवीक्षणाक्षणिकचक्षुषान्यया करपल्लवेन गलदम्बरं दधे  ॥ १३.४४ ॥

निजसौरभभ्रमितभृङ्गपक्षतिव्यजनानिलक्षयितघर्मवारिणः  ।
अभिशौरि काचिदनिमेषदृष्टिना पुरदेवतेव वपुषा व्यभाव्यत  ॥ १३.४५ ॥

अभियाति नः सतृष एव चक्षुषो हरिरित्यखिद्यत नितम्बिनीजनः  ।
न विवेद यः सततमेनमीक्षते न वितृष्णतां व्रजति खल्वसावपि  ॥ १३.४६ ॥

अकृतस्वसद्मगमनादरः क्षणं लिपिकर्मनिर्मित इव व्यतिष्ठत  ।
गतमच्युतेन सह शून्यतां गतः प्रतिपालयन्मन इवाङ्गनाजनः  ॥ १३.४७ ॥

अलसैर्मदेन सुदृशः शरीरकैः स्वगृहान्प्रति प्रतिययुः शनैः शनैः  ।
अलघुप्रसारित विलोचनाञ्जलिद्रुतपीतमाधवरसौघनिर्भरैः  ॥ १३.४८ ॥

नवगन्धवारिविरजीकृताः पुरो घनधूपधूम कृतरेणुविभ्रमाः  ।
प्रचुरोद्धतध्वजविलम्बिवाससः पुरवीथयोऽथ हरिणातिपेतिरे  ॥ १३.४९ ॥

उपनीय बिन्दुसरसो मयेन या मणिदारु चारु किल वार्षपर्वणम्  ।
विदधेऽवधूतसुरसद्मसम्पदं समुपासदत्सपदि संसदं स ताम्  ॥ १३.५० ॥

अधिरात्रि यत्र निपतन्नभोलिहां कलधौतधौतशिलावेश्मनां रुचौ  ।
पुनरप्यवापदिव दुग्धवारिधिक्षणगर्भवासमनिदाघदीधितिः  ॥ १३.५१ ॥

लयनेषु लोहितकनिर्मिता भुवः शितिरत्नरश्मिहरितीकृतान्तराः  ।
जमदग्निसूनुपितृतर्पणीरपोवहति स्म या विरलशैवला इव  ॥ १३.५२ ॥

विशदाश्मकूटघटिताः क्षपाकृतः क्षणदासु यत्र च रुचेकतां गताः  ।
गृहपङ्क्तयश्चिरमतीयिरे जनैस्तमसीव हस्तपरिमर्शसूचिताः  ॥ १३.५३ ॥

निलयेषुनक्तमसिताश्मनां चयैर्बिसिनीवधूपरिभवस्पुटागसः  ।
मुहरत्रसद्भिरपि यत्र गौरवाच्छशलाञ्छनांशव उपांशु जध्निरे  ॥ १३.५४ ॥

सुखिनः पुरोऽभिमुखतामुपागतैः प्रतिमासु यत्र गृहरत्नभित्तिषु  ।
नवसङ्गमैरबिभरुः प्रियाजनैः प्रमदं त्रपाभरपराङ्मुखैरपि  ॥ १३.५५ ॥

तृणवाञ्छया मुहुरवाञ्चिताननान्निचयेषु यत्र हरिताश्मवेश्मनाम्  ।
रसनाग्रलग्नकिरणाङ्कुराञ्जनो हरिणान्गृहीतकवलानिवैक्षत  ॥ १३.५६ ॥

विपुलालवालभृतवारिदर्पणप्रतिमागतैरभिविरेजुरात्मभिः  ।
यदुपान्तिकेषु दधतो महीरुहः सपलाशराशिमिव मूलसंहतिम्  ॥ १३.५७ ॥

उरगेन्द्रमूर्धरुहरत्नसन्निधेर्मुहुरुन्नतस्य रसितैः पयोमुचः  ।
अभवन्यदङ्गणभुवः समुच्छ्वसन्नववालवायजमणिस्थलाङ्कुराः  ॥ १३.५८ ॥

नलिनी निगूढसलिला च यत्र सा स्थलमित्यधः पतति या सुयोधने  ।
अनिलात्मजप्रहसनाकुलाखिलक्षितिपक्षयागमनिमित्ततां ययौ  ॥ १३.५९ ॥

हसितुं परेण परितः परिस्फुरत्करवालकोमलरुचावुपेक्षितैः  ।
उदकर्षि यत्र जलशङ्कया जनैर्मुहुरिन्द्रनीलभुवि दूरमम्बरम्  ॥ १३.६० ॥

अभितः सदोऽथ हरिपाण्डवौ रथादमलांशुमण्डलसमुल्लसत्तनू  ।
अवतेरतुर्नयननन्दनौ नभः शशिभार्गवावुदयपर्वतादिव  ॥ १३.६१ ॥

तदलक्ष्यरत्नमयकुड्यमादरादभिधातरीत इत इत्यथो नृपे  ।
धवलाश्मरश्मिपटलाविभावितप्रतिहारमाविशदसौ सदः शनैः  ॥ १३.६२ ॥

नवहाटकेष्टकचितं ददर्श स क्षितिपस्य पस्त्यमथ तत्र संसदि  ।
गगनस्पृशां मणिरुचां चयेन यत्सदनान्युदयस्मयत नाकिनामपि  ॥ १३.६३ ॥

उदयाद्रिमूर्ध्नि युगपच्चकासतोर्दिननाथपूर्णशशिनोरसम्भवाम्  ।
रुचिमासने रुचिरधाम्नि बिभ्रतावलघुन्यथ न्यषदतां नृपाच्युतौ  ॥ १३.६४ ॥

सुतरां सुखेन सकलक्लमच्छिदा सनिदाधमङ्गमिव मातरिश्वना  ।
यदुनन्दनेन तदुदन्वतः पयः शसिनेव राजकुलमाप नन्दथुम्  ॥ १३.६५ ॥

अनवद्यवाद्यलयगामि कोमलं नवगीतमप्यनवगीततां दधत् ।
स्फुटसात्विकाङ्गिकमनृत्यदुज्ज्वलं सविलासलासिकविलासनीजनः  ॥ १३.६६ ॥

सकले च तत्र गृहमागते हरौ नगरेऽप्यकालमहमादिदेश सः  ।
सततोत्सवं तदिति नूनन्मुन्मुदो रभसेन विस्मृतमभून्महीभृतः  ॥ १३.६७ ॥

हरिराकुमारमखिलाभिधानवित्स्वजनस्य वार्तमयमयमन्वयुङ्क्त च  ।
महतीमपि श्रियमवाप्य विस्मयः सुजनो न विस्मरति जातु किञ्चन  ॥ १३.६८ ॥

मर्त्यलोकदुरवापमवाप्तरसोदयं नूतनत्वमतिरिक्ततयानुपदं दधत् ।
श्रीपतिः पतिरसाववनेश्च परस्परं सङ्कथामृतमनेकमसिस्वदताममुभौ  ॥ १३.६९ ॥

_____________________________________________________________




तं जगाद गिरमुद्गिरन्निव स्नेहमाहितविकासया दृशा  ।
यज्ञकर्मणि मनः समादधद्वाग्विदां वरमकमद्वदो नृपः  ॥ १४.१ ॥

लज्जते न गदितः प्रियं परो वक्तुरेव भवति त्रपाधिका  ।
व्रीडमेतिन तव प्रियं वदन्ह्रीमतात्रभवतैव भूयते  ॥ १४.२ ॥

तोषमेति वितथैः स्तवैः परस्ते च तस्य सुलभाः शरीरिभिः  ।
अस्ति न स्तुतिवचोऽनृतं तव स्तोत्रयोग्यन च तेन तुष्यसि  ॥ १४.३ ॥

बह्वपि प्रियमयं तव ब्रुवन्न व्रजत्यनृतवादितां जनः  ।
सम्भवन्ति यददोषदूषिते सार्व सर्वगुणसम्पदस्त्वयि  ॥ १४.४ ॥

सा विभूतिरनुभाव सम्पदां भूयसी तव यदायतायति  ।
एतदूढगुरुभार भारतं वर्षमद्य मम वर्तते वशे  ॥ १४.५ ॥

सप्ततन्तुमधिगन्तुमिच्छतः कुर्वनुग्रहमनुज्ञया मम  ।
मूलतामुपगते प्रभो त्वयि प्रापि धर्ममयवृक्षता मया  ॥ १४.६ ॥

सम्भृतोपकरणेन निर्मलां कर्तुमिष्टिमभिवाञ्छता मया  ।
त्वं समीरण इव प्रतीक्षितः कर्षकेण वलजान्पुपूषता  ॥ १४.७ ॥

वीतविघ्नमनघेन भाविता सन्निधेस्तव मखेन मेऽधुना  ।
को विहन्तुमलमास्थितोदये वासरश्रियमशीतदीधितौ  ॥ १४.८ ॥

स्वापतेयमधिगम्य धर्मतः पर्यपालयमवीवृधं च यत् ।
तीर्थगामी करवै विधानतस्तज्जुषस्व जुहवानि चानले  ॥ १४.९ ॥

पूर्वमङ्ग जुहुधि त्वमेव वा स्नातवत्यवभृथे ततस्त्वयि  ।
सोमपायिनि भविष्यते मया वाञ्छितोत्तमवितानयाजिना  ॥ १४.१० ॥

किं विधेयमनया विधीयतां त्वत्प्रसादजितयार्थसम्पदा  ।
शाधि शासक जगत्त्रयस्य मामाश्रवोऽस्मि भवतः सहानुजः  ॥ १४.११ ॥

तं वदन्तमिति विष्टरश्रवाः श्रावयन्नथ समस्तभूभृतः  ।
व्याजहार दशनांशुमण्डलव्याजहार शबलं दधद्वपुः  ॥ १४.१२ ॥

सादिताखिलनृपं महन्महः सम्प्रति स्वनयसंपदैव ते  ।
किं परस्य स गुणः समश्नुते पथ्यवृत्तिरपि यद्यरोगिताम्  ॥ १४.१३ ॥

तत्सुराज्ञि भवति स्थिते पुनः कः क्रतुं यजतु राजलक्षणम्  ।
उद्धृतौ भवति कस्य वा भुवः श्रीवराहमपहाय योग्यता  ॥ १४.१४ ॥

शासनेऽपि गुरुणि व्यवस्थितं कृत्यवस्तुषु नियुङ्क्ष्व कामतः  ।
त्वत्प्रयोजनघनं धनञ्जयादन्य एव इति मां च मावगाः  ॥ १४.१५ ॥

यस्तवेह सवने न भूपतिः कर्म कर्मकरवत्करिष्यति  ।
तस्य नेष्यति वपुः कबन्धतां बन्धुरेव जगतां सुदर्शनः  ॥ १४.१६ ॥

इत्युदीरितगिरं नृपस्त्वयि श्रेयसि स्थितवति स्थिरा मम  ।
सर्वसम्पदिति शौरिमुक्तवानुद्वहन्मुदमुदस्थित क्रतौ  ॥ १४.१७ ॥

आननेन शशिनः कलां दधद्दर्शनक्षयितकामविग्रहः  ।
आप्लुतः स विमलैर्जलैरभूदष्टमूर्तिधरमूर्तिरष्टमी  ॥ १४.१८ ॥

तस्य सांख्यपुरुषेण तुल्यतां बिभ्रतः स्वयमकुर्वतः क्रियाः  ।
कर्तृता तदुपलम्भतोऽभवद्वृत्तिभाजि करणे यथर्त्विजि  ॥ १४.१९ ॥

शब्दितामनपशब्दमुच्चकैर्वाक्यलक्षणविदोऽनुवाक्यया  ।
याज्यया यजनकर्मिणोऽत्यजन्द्रव्यजातमपदिश्य देवताम्  ॥ १४.२० ॥

सप्तमभेदकरकल्पितस्वरं साम सामविदसङ्गमुज्जगौ  ।
तत्र सूनृतगिरश्च सूरयः पुण्यमृग्यजुषमध्यगीषत  ॥ १४.२१ ॥

बद्धदर्भमयकाञ्चिदामया वीक्षितानि यजमानजायया  ।
शुष्मणि प्रणयनादिसंस्कृते तैर्हवींषि जुहवांबभूविरे  ॥ १४.२२ ॥

नाञ्ञ्जसा निगदितुं विभक्तिभिर्व्यक्तिभिश्च निखिलाभिरागमे  ।
तत्र कर्मणि विपर्यणीनमन्मन्त्रमूहकुशलः प्रयोगिणः  ॥ १४.२३ ॥

संशयाय दधतोः सरूपता दूरभिन्नफलयोः क्रियां प्रति  ।
शब्दशासनविदः समासयोर्विग्रहं व्यवससुः स्वरेण ते  ॥ १४.२४ ॥

लोलहेतिरसनाशतप्रभामण्डलेन लसता हसन्निव  ।
प्राज्यमाज्यमसकृद्वषट्कृतं निर्मलीमसमलीढ पावकः  ॥ १४.२५ ॥

तत्र मन्त्रपवितं हविः क्रतावश्नतो न वपुरेव केवलम्  ।
वर्णसम्पदमतिस्फुटां दधन्नाम चोज्ज्वलमभूद्धविर्भुजः  ॥ १४.२६ ॥

स्पर्शमुष्णमुचितं दधच्छिखी यद्ददाह हविरद्भुतं न तत् ।
गन्धतोऽपि हुतहव्यसम्भवाद्देहिनामदहदोघमंहसाम्  ॥ १४.२७ ॥

उन्नमन्सपदि धूम्रयन्दिशः सान्द्रतां दधदधःकृताम्बुदः  ।
द्यामियाय दहनस्य केतनः कीर्तयन्निव दिवौकसां प्रियम्  ॥ १४.२८ ॥

निर्जिताखिलमहार्णवौषधिस्यन्दसारममृतं ववल्गिरे  ।
नाकिनः कथमपि प्रतीक्षितुं हूयमानमनले विषेहिरे  ॥ १४.२९ ॥

तत्र नित्यविहितोपहूतिषु प्रोषितेषु पतिषु द्युयोषिताम्  ।
गुम्फिताः शिरसि वेणयोऽभवन्न प्रफुल्लसुरपादपस्रजः  ॥ १४.३० ॥

प्राशुराशु हवनीयमत्र यत्तेन दीर्घममरत्वमध्यगुः  ।
उद्धतानधिक मेधितौजसो दानवांश्च विबुधाः विजिग्यिरे  ॥ १४.३१ ॥

नापचारमगमन्क्कच्चित्क्रियाः सर्वमत्र समपादि साधनम्  ।
अत्यशेरत परस्परं धियः सत्त्रिणां नरपतेश्चसंपदः  ॥ १४.३२ ॥

दक्षिणीयमवगम्य पङ्क्तिशः पङ्क्तिपावनमथ द्विजव्रजम्  ।
दक्षिणः क्षितिपतिर्व्यशिश्रणद्दक्षिणाः सदसि राजसूयकीः  ॥ १४.३३ ॥

वारिपूर्वमखिलासु सत्क्रियालब्धशुद्धिषु धनानि बीजवत् ।
भावि बिभ्रति फलं महद्द्विजक्षेत्रभूमिषु नराधिपोऽवपत् ॥ १४.३४ ॥

किं नु चित्रमधिवेदि भूपतिर्दक्षयन्द्विजगणानपूयत  ।
राजतः पुपुविरे निरेनसः प्राप्य तेऽपि विमलं प्रतिग्रहम्  ॥ १४.३५ ॥

स स्वहस्तकृतचिह्नशासनः पाकशासनसमानशासनः  ।
आशशाङ्कतपनार्णवस्थितोर्विप्रसादकृत भूयसीर्भुवः  ॥ १४.३६ ॥

शुद्धमश्रुतिविरोधि बिभ्रतं शास्त्रमुज्ज्वलवर्णसङ्करैः  ।
पुस्तकैः सममसौ गणं मुहुर्वाच्यमानमशृणोद्द्विजन्मनाम्  ॥ १४.३७ ॥

तत्प्रणीतमनसामुपेयुषां द्रष्टुमाहवनमग्रजन्मनाम्  ।
आतिथेयमनिवारितातिथिः कर्तुमाश्रमगुरुः स नाश्रमत् ॥ १४.३८ ॥

मृग्यमाणमपि यद्दुरासदं भूरिसारमुपनीय तत्स्वयम्  ।
आसतावसरकाङ्क्षिणो बहिस्तस्य रत्नमुपदीकृतं नृपाः  ॥ १४.३९ ॥

एक एव वसु यद्ददौ नृपस्तत्समापकमतर्क्यत क्रतोः  ।
त्यागशालिनि तपःसुते ययुः सर्वपार्थिवधनान्यपि क्षयम्  ॥ १४.४० ॥

प्रीतिरस्य ददतोऽभवत्तथा येन तत्प्रियचिकीर्षवो नृपाः  ।
स्पर्शितैरधिकमागमन्मुदं नाधिवेश्म निहितैरुपायनैः  ॥ १४.४१ ॥

यं लघुन्यपि लघूकृताहितः शिष्यभूतमशिषत्स कर्मणि  ।
सस्पृहं नृपतिभिर्नृपोऽपरैर्गौरवेण ददृशेतरामसौ  ॥ १४.४२ ॥

आद्यकोलतुलितां प्रकम्पनैः कम्पितां मुहुरनीदृगात्मनि  ।
वाचिरोपितवतामुना महीं राजकाय विषया विभेजिरे  ॥ १४.४३ ॥

आगताद्व्यवसितेन चेतसा सत्त्वसम्पदविकारिमानसः  ।
तत्र नाभवदसौ महाहवे शात्रवादिव पराङ्मुखोऽर्थिनः  ॥ १४.४४ ॥

नैक्षतार्थिनमवज्ञया मुहुर्याचितस्तु न च कालमाक्षिपत् ।
नादिताल्पमथ न व्यकत्थयद्दत्तमिष्टमपि नान्वशेत सः  ॥ १४.४५ ॥

निर्गुणोऽपि विमुखो न भूपतेर्दानशौण्डमनसः पुरोऽभवत् ।
वर्षुकस्य किमपः कृतोन्नतेरम्बुदस्य परिहार्यमूषरम्  ॥ १४.४६ ॥

प्रेम तस्य न गुणेषु नाधिकं न स्म वेद न गुणान्तरं च सः  ।
दित्सया तदपि पार्थिवोऽर्थिनं गुण्यगुण्य इति न व्यजीगणत् ॥ १४.४७ ॥

दर्शनानुपदमेव कामतः स्वं वनीयकजनेऽधिगच्छति  ।
प्रार्थनार्थरहितं तदाभवद्दीयतामिति वचोऽतिसर्जने  ॥ १४.४८ ॥

नानवाप्तवसुनार्ऽथकाम्यता नाचिकित्सितगदेन रोगिणा   ।
इच्छताशितुमनाशुषा न च प्रत्यगामि तदुपेयुषा सदः  ॥ १४.४९ ॥

स्वादयन्रसमनेकसंस्कृतप्राकृतैरकृतपात्रसङ्करैः  ।
भावशुद्धिसहितैर्मुदं जनो नाटकैरिव बभार भोजनैः  ॥ १४.५० ॥

रक्षितारमिति तत्र कर्मणि न्यस्य दुष्टदमनक्षमं हरिम्  ।
अक्षतानि निरवर्तयत्तदा दानहोमयजनानि भूपतिः  ॥ १४.५१ ॥

एक एव सुसखैष सुन्वतां शौरिरित्यभिनयादिवोच्चकैः  ।
यूपरूपकमनीनमद्भुजं भूश्चषालतुलिताङ्गुलीयकम्  ॥ १४.५२ ॥

इत्थमत्र विततक्रमे क्रतौ वीक्ष्य धर्ममथ घर्मजन्मना  ।
अर्घदानमनुचोदितो वचः सभ्यमभ्यधित शन्तनोः सुतः  ॥ १४.५३ ॥

आत्मनैव गुणदोषकोविदः किं न वेत्सि करणीयवस्तुषु  ।
यत्तथापि न गुरून्नपृच्छसि त्वं क्रमोऽयमिति तत्र कारणम्  ॥ १४.५४ ॥

स्नातकं गुरुमभीष्टमृत्विजं संयुजा च सह मेदिनीपतिम्  ।
अर्घभाज इति कीर्तयन्ति षट्ते च ते युगपदागताः सदः  ॥ १४.५५ ॥

शोभयन्ति परितः प्रतापिनो मन्त्रशक्तिविनिवारितापदः  ।
त्वन्मखमुखभुवः स्वयम्भुवो भूभुजश्च परलोकजिष्णवः  ॥ १४.५६ ॥

आभजन्ति गुणिनः पृथक्पृथक्पार्थ सत्कृतिमकृत्रिमाममी  ।
एक एव गुणवत्तमोऽथवापूज्य इत्ययमपीष्यते विधिः  ॥ १४.५७ ॥

अत्र चैष सकलेऽपिभाति मां प्रत्यशेषगुणबन्धुरर्हति  ।
भूमिदेवनरदेवसङ्गमे पूर्वदेवरिपुरर्हणां हरिः  ॥ १४.५८ ॥

मर्त्यमात्रमवदीधरद्भवान्मैनमानमितदैत्यदानवम्  ।
अंश एष जनतातिवर्तिनो वेधसः प्रतिजनं कृतस्थितेः  ॥ १४.५९ ॥

ध्येयमेकमपथे स्थितं धियः स्तुत्यमुत्तममतीतवाक्पथम्  ।
आमनन्ति यमुपास्यमादराद्दूरवर्तिनमतीव योगिनः  ॥ १४.६० ॥

पद्मभूरिति सृजञ्जगद्रजः सत्वमच्युत इति स्थितिं नयन्  ।
संहरन्हर इति श्रितस्तमस्रैधमेष भजति त्रिभिर्गुणैः  ॥ १४.६१ ॥

सर्ववेदिनमनादिमास्थितं देहिनामनुजिघृक्षया वपुः  ।
क्लेशकर्मफलभोगवर्जितं पुंविशेषममुमीश्वरंविदुः  ॥ १४.६२ ॥

भक्तिमन्त इह भक्तवत्सले सन्ततस्मरणरीणकल्मषाः  ।
यान्ति निर्वहणमस्य संसृतिक्लेशनाटकविडम्बनाविधेः  ॥ १४.६३ ॥

ग्राम्यभावमपहातुमिच्छवो योगमार्गपतितेन चेतसा  ।
दुर्गमेकमपुनर्निवृत्तये यं विशन्ति वशिनं मुमुक्षवः  ॥ १४.६४ ॥

आदितामजननाय देहिनामन्ततां च दधतेऽनपायिने  ।
बिभ्रते भुवमधः सदाथ च ब्रह्मणोऽप्युपरि तिष्ठते नमः  ॥ १४.६५ ॥

केवलं दधति कर्तृवाचिनः प्रत्ययानिह न जातु कर्मणि  ।
धातवः सृजतिसंहृशास्तयः स्तौतिरत्र विपरीतकारकः  ॥ १४.६६ ॥

पूर्वमेष किल सृष्टवानपस्तासु वीर्यमनिवार्यमादधौ  ।
तच्च कारणमभूद्धिरण्मयं ब्रह्मणोऽसृजदसाविदं जगत् ॥ १४.६७ ॥

मत्कुणाविव पुरा परिप्लवौ सिन्धुनाथशयने निषेदुषः
गच्छतः स्म मधुकैटभौ विभोर्यस्य नैद्रसुखविघ्नतां क्षणम्  ॥ १४.६८ ॥

श्रौतमार्गसुखगानकोविदब्रह्मषट्चरणगर्भमुज्ज्वलम्  ।
श्रीमुखेन्दुसविधेऽपि शोभते यस्य नाभिसरसीसरोरुहम्  ॥ १४.६९ ॥

सत्यवृत्तमपि मायिनं जगद्वृद्धमप्युचितनिद्रमर्भकम्  ।
जन्म बिभ्रतमजं नवं बुधा यं पुराणपुरुषं प्रचक्षते  ॥ १४.७० ॥

स्कन्धधूननविसारिकेसरक्षिप्तसागरमहाप्लवामयम्  ।
उद्धृतामिव मुहूर्तमैक्षत स्थूलनासिकवपुर्वसुन्धराम्  ॥ १४.७१ ॥

दिव्यकेसरिवपुः सुरद्विषो नैव लब्धशममायुधैरपि  ।
दुर्निवाररणकण्डु कोमलैर्वक्ष एष निरदारयन्नखैः  ॥ १४.७२ ॥

वारिधेरिव कराग्रवीचिभिर्दिङ्मतङ्गजमुखान्यभिघ्नतः  ।
यस्य चारुनखशुक्तयः स्फुरन्मौक्तिकप्रकरगर्भतां दधुः  ॥ १४.७३ ॥

दीप्तिनिर्जितविरोचनादयं गां विरोचनसुतादभीप्सतः  ।
आत्मभूरवरजाखिलप्रजः स्वर्पतेरवरजत्वमाययौ  ॥ १४.७४ ॥

किं क्रमिष्यति किलैष वामनो यावदित्थमहसन्न दानवाः  ।
तावदस्य न ममौ नभस्तले लङ्घितार्कशशिमण्डलः क्रमः  ॥ १४.७५ ॥

गच्छतापि गगनाग्रमुच्चकैर्यस्य भूधरगरीयसाङ्घ्रिणा  ।
क्रान्तकन्धर इवाबलो बलिः स्वर्गभर्तुरगमत्सुबन्धताम्  ॥ १४.७६ ॥

कामतोऽस्य ददृशुर्दिवौकसो दूरमूरुमलिनीलमायतम्  ।
व्योम्नि दिव्यसरिदम्बुपद्धतिस्पर्धयेव यमुनौघमुत्थितम्  ॥ १४.७७ ॥

यस्य किञ्चिदपकर्तुमक्षमः कायनिग्रहगृहीतविग्रहः  ।
कान्तवक्त्रसदृशाकृतिं कृती राहुरिन्दुमधुनापि बाधते  ॥ १४.७८ ॥

सम्प्रदायविगमादुपेयुषीरेव नाशमविनाशिविग्रहः  ।
स्मर्तुमप्रतिहतस्मृतिः श्रुतीर्दत्त इत्यभवदत्रिगोत्रजः  ॥ १४.७९ ॥

रेणुकातनयतामुपागतः शातितप्रचुरपत्रसंहति  ।
लूनभूरिभुजशाखमुज्झितच्छायमर्जुनवनं व्यधादयम्  ॥ १४.८० ॥

एष दाशरथिभूयमेत्य च ध्वंसितोद्धतदशाननामपि  ।
राक्षसीमकृत रक्षितप्रजस्तेजसाधिकविभीषणां पुरीम्  ॥ १४.८१ ॥

निष्प्रहन्तुममरेशविद्विषामर्थितः स्वयमथ स्वयंभुवा  ।
सम्प्रति श्रयति सूनुतामयं कश्यपस्य वसुदेवरूपिणः  ॥ १४.८२ ॥

तात नोदधिविलोडनं प्रति त्वद्विनाथ वयमुत्सहामहे  ।
यः सुरैरिति सुरौघवल्लभो बल्लवैश्च जगदे जगत्पतिः  ॥ १४.८३ ॥

नात्तगन्धमवधूय शत्रुभिश्छायया च शमितामरश्रमम्  ।
योऽभिमानमिव वृत्रविद्विषः पारिजातमुदमूलयद्दिवः  ॥ १४.८४ ॥

यं समेत्य च ललाटलेखया बिभ्रतः सपदि शंभुविभ्रमम्  ।
चण्डमारुतमिव प्रदीपवच्चेदिपस्य निरवाद्विलोचनम्  ॥ १४.८५ ॥

यः कोलतां बल्लवतां च बिभ्रद्दंष्ट्रामुदस्याशु भुजां च गुर्वीम्  ।
मग्नस्य तोयापदि दुस्तरायां गोमण्डलस्योद्धरणं चकार  ॥ १४.८६ ॥

धन्योऽसि यस्य हरिरेष समक्ष एव दूरादपि क्रतुषु यज्वभिरिज्यते यः  ।
दत्वार्घमत्रभवते भुवनेषु यावत्संसारमण्डलमवाप्नुहि साधुवादम्  ॥ १४.८७ ॥

भीष्मोक्तं तदिति वचो निशम्य सम्यक्साम्राज्यश्रियमधिगच्छता नृपेण  ।
दत्तेर्ऽधे महति महीभृतां पुरोऽपि त्रैलोक्ये मधुभिदभूदनर्घ एव  ॥ १४.८८ ॥

_____________________________________________________________



अथतत्र पाण्डुतनयेन सदसि विहितं मुरद्विषः  ।
मानमसहत न चेदिपतिः परवृद्धिमत्सरि मनो हि मानिनाम्  ॥ १५.१ ॥

पुर एव शार्ङ्गिणि सवैरमथ पुनरमुं तदर्चया  ।
मन्युरभजदवगाढतरः समदोषकाल इव देहिनं ज्वरः  ॥ १५.२ ॥

अभितर्जयन्निव समस्तनृपगणमसावकम्पयत् ।
लोलमुकुटमणिरश्मि शनैरशनैः प्रकम्पितजगत्त्रयं शिरः  ॥ १५.३ ॥
स वमन्रुषाश्रु घनघर्मविगलदुरुगण्डमण्डलः  ।
स्वेदजलकणकरालकरो व्यरुचत्प्रभिन्न इव कुञ्जरस्त्रिधा  ॥ १५.४ ॥

स निकामघर्मितमभीक्ष्णमधुवदवधूतराजकः  ।
क्षिप्तबहुलजलबिन्दु वपुः प्रलयार्णवोत्थित इवादिशूकरः  ॥ १५.५ ॥

क्षणमाश्लिषद्द्घटितशैलशिखरकठिनांसमण्डनः  ।
स्तम्भमुपहितविधूतिमसावधिकावधूनितसमस्तसंसदम्  ॥ १५.६ ॥

कनकाङ्गदद्युतिभिरस्य गमितमरुचत्पिशङ्गताम्  ।
क्रोधमयशिखिशिखापटलैः परितः परीतमिव बाहुमण्डलम्  ॥ १५.७ ॥

कृतसन्निधानमिव तस्य पुनरपि तृतीयचक्षुषा  ।
क्रूरमजनि कुटिलभ्रु गुरुभ्रुकुटीकठोरितललाटमाननम्  ॥ १५.८ ॥

अतिरक्तभावमुपगम्य कृतमतिरमुष्य साहसे  ।
दृष्टिरगणितभयासिलतामलम्बते स्म सभया सखीमिव  ॥ १५.९ ॥

करकुड्मलेन निजमूरुमुरुतरनगाश्मकर्कशम्  ।
त्रस्तचपलचलमानजनश्रुतभीमनादमयमाहतोच्चकैः  ॥ १५.१० ॥

इति चक्रुधे भृशमनेन ननु महदवाप्य विप्रियम्  ।
याति विकृतिमपि संवृतिमत्किमु यन्निसर्गनिरवग्रहं मनः  ॥ १५.११ ॥

प्रथमं शरीरजविकारकृतमुकुलबन्धमव्यथी  ।
भाविकलहफलयोगमसौ वचनेन कोपकुसुमं व्यचीकसत् ॥ १५.१२ ॥

ध्वनयन्सभामथ सनीरघनरवगभीरवागभीः  ।
वाचमवददतिरोषवशादतिनिष्ठुरस्फुटतराक्षरमसौ  ॥ १५.१३ ॥

यदपूपुजस्त्वमिह पार्थ मुरजितमपूजितं सताम्  ।
प्रेम विलसति महत्तदहो दयितं जनः खलु गुणीति मन्यते  ॥ १५.१४ ॥

यदराज्ञि राजवदिहार्घ्यमुपहितमिदं मुरद्विषि  ।
ग्राम्यमृग इव हविस्तदयं भजते ज्वलत्सु न महीशवह्निषु  ॥ १५.१५ ॥

अनृतां गिरं न गदसीति जगति पटहैर्विघुष्यसे  ।
निन्द्यमथ च हरिमर्चयतस्तव कर्मणैव विकसत्यसत्यता  ॥ १५.१६ ॥

तव धर्मराज इति नाम कथमिदमपष्ठु पठ्यते  ।
भौमदिनमभिदधत्यथवा भृशमप्रशस्तमपि मङ्गलं जनाः  ॥ १५.१७ ॥

यदि वार्चनीयतम एष किमपि भवतां पृथासुताः  ।
शौरिरवनिपतिभिर्निखिलैरवमाननार्थमिह किं निमन्त्रितैः  ॥ १५.१८ ॥

अथवा न धर्ममसुबोधसमयमवयात बालिशाः  ।
खाममयमिह वृथापालितो हतबुद्धिरप्रणिहितः सरित्सुतः  ॥ १५.१९ ॥

स्वयमेव शन्तनुतनूज यमपि गणमर्घ्यमभ्यधाः  ।
तत्र मुररिपुरयं कतमो यमनिन्द्यबन्दिवदभिष्टुषे वृथा  ॥ १५.२० ॥

अवनीभृतां त्वमपहाय गणमतिजडः समुन्नतम्  ।
नीचि नियतमिह यच्चपलो निरतः स्फुटं भवसि निम्नगासुतः  ॥ १५.२१ ॥

प्रतिपत्तुमङ्ग घटते च न तव नृपयोग्यमर्हणम्  ।
कृष्ण कलय ननु कोऽहमिति स्फुटमापदां पदमनात्मवेदिता  ॥ १५.२२ ॥

असुरस्त्वया न्यवधि कोऽपि मधुरिति कथं प्रतीयते  ।
दण्डदलितसरघः प्रथसे मधुसूदनस्त्वमिति सूदयन्मधु  ॥ १५.२३ ॥

मुचुकुन्दतल्पशरणस्य मगधपतिशातितौजसः  ।
सिद्धमबल सबलत्वमहो तव रोहिणीततनयसाहचर्यतः  ॥ १५.२४ ॥

छलयन्प्रजास्त्वमनृतेन कपटपटुरैन्द्रजालिकः   ।
प्रीतिमनुभवसि नग्नजितः सुतयेष्टसत्य इति सम्प्रतीयसे  ॥ १५.२५ ॥

धृतवान्न चक्रमरिचक्रभयचकितमाहवे निजम्  ।
चक्रधर इति रथाङ्गमदः सततं बिभर्षि भुवनेषु रूढये  ॥ १५.२६ ॥

जगति श्रिया विरहितोऽपि यदुदधिसुतामुपायथाः  ।
ज्ञातिजनजनितनामपदां त्वमतः श्रियः पतिरिति प्रथामगाः  ॥ १५.२७ ॥

अभिशत्रु संयति कदाचिदविहितपराक्रमोऽपि यत् ।
व्योम्नि कथमपि चकर्थ पदं व्यपदिश्यते जगति विक्रमीत्यतः  ॥ १५.२८ ॥

पृथिवीं बिभर्थ यदि पूर्वमिदमपि गुणाय वर्तते   ।
भूमिभृदिति परहारितभूस्त्वमुदाह्रियस्व कथमन्यथा जनैः  ॥ १५.२९ ॥

तव धन्यतेयमपि सर्वनृपतितुलितोऽपि यत्क्षणम्  ।
क्लान्तकरतलधृताचलकः पृथिवीतले तुलितभूभृदुच्यसे  ॥ १५.३० ॥

त्वमशक्नुवन्न शुभकर्मनिरत! परिपाकदारुणम्  ।
जेतुमकुशलमतिर्नरकं यशसेऽधिलोकमजयः सुतं भुवः  ॥ १५.३१ ॥

सकलैर्वपुः सकलदोषसमुदितमिदं गुणैस्तव  ।
त्यक्तमपगुण गुणस्त्रितयत्यजनप्रयासमुपयासि किं मुधा  ॥ १५.३२ ॥

त्वयि पूजनं जगति जाल्म कृतमिदमपाकृते गुणैः  ।
हासकरमघटते नितरां शिरसीव कङ्कतमपेतमूर्धजे  ॥ १५.३३ ॥

मृगविद्विषामिव यदित्थमजनि मिषतां पृथासुतैः  ।
अस्य वनशुन इवापचितिः परिभाव एव भवतां भुवोऽधिपाः  ॥ १५.३४ ॥

अवधीज्जनङ्गम इवैष यदि हतवृषो वृषं ननु  ।
स्पर्शमशुचिवपुरर्हति न प्रतिमाननां तु नितरां नृपोचिताम्  ॥ १५.३५ ॥

यदि नाङ्गनेति मतिरस्य मृदुरजनि पूतनां प्रति  ।
स्तन्यमघृणमनसः पिबतः किल धर्मतो भवति सा जनन्यपि  ॥ १५.३६ ॥

शकटव्युदासतरुभङ्गधरणिधरधारणादिकम्  ।
कर्म यदयमकरोत्तरलः स्थिरचेतसां क इव तेन विस्मयः  ॥ १५.३७ ॥

अयमुग्रसेनतनयस्य नृपशुरपरः पशूनवन्  ।
स्वमिवधमसुकरं पुरुषैः कुरुते स्म यत्परममेतदद्भुतम्  ॥ १५.३८ ॥

इतिवाचमुद्धतमुदीर्य सपदि सह वेणुदारिणा  ।
सोढरिपुबलभरोऽसहनः स जहास दत्तकरतालमुच्चकैः  ॥ १५.३९ ॥

कटुनापि चैद्यवचनेन विकृतिमगमन्न माधवः   ।
सत्यनियतवचसं वचसा सुजनं जनाश्चलयितुं क ईशते  ॥ १५.४० ॥

न चतं तदेति शपमानमपि यदुनृपाः प्रचुक्रुधुः  ।
शौरिसमयनिगृहीतधियः प्रभुचित्तमेव हि जनोऽनुवर्तते  ॥ १५.४१ ॥

विहितागसो मुहुरसङ्घ्यनिजवचनदामसंयतः   ।
तस्य कतिथ इति तत्प्रथमं मनसा समाख्यदपराधमच्युतः  ॥ १५.४२ ॥

स्मृतिवर्त्म तस्य न समस्तमपकृतमियाय विद्विषः  ।
स्मर्तुमधिगतगुणस्मरणाः पटवो न दोषमखिलं खलूत्तमाः  ॥ १५.४३ ॥

नृपतावधिक्षिपति शौरिमथ सुरसरित्सुतो वचः  ।
स्माह चलयति भुवं मरुति क्षुभितस्य नादमनुकुर्वदम्बुधेः  ॥ १५.४४ ॥

अथ गौरवेण परिवादमपरिगणयंस्तमात्मनः  ।
प्राह मुररिपुतिरस्करणक्षुभितः स्म वाचमिति जाह्नवीसुतः  ॥ १५.४५ ॥

विहितं मयाद्य सदसीदमपमृषितमच्युतार्चनम्  ।
यस्य नमयतु स चापमयं चरणः कृतः शिरसि सर्वभूभृताम्  ॥ १५.४६ ॥

इतिभीष्मभाषितवचोर्ऽथमधिगतवतामिव क्षणात् ।
क्षोभमगमदतिमात्रमथो शिशुपालपक्षपृथिवीभृतां गणः  ॥ १५.४७ ॥

शितितारकानुमितताम्रनयनमरुणीकृतं क्रुधा  ।
बाणवदनमुददीपि भिये जगतः सकीलमिव सूर्यमण्डलम्  ॥ १५.४८ ॥

प्रविदारितारुणतरोग्रनयनकुसुमोज्ज्वलः स्फुरन्  ।
प्रातरहिमकरताम्रतनुर्विषजद्रुमोऽपर इवाभवद्द्रुमः  ॥ १५.४९ ॥

अनिशान्तवैरदहनेन विरहितवतान्तरार्द्रताम्  ।
कोपमरुदभिहितेन भृशं नरकात्मजेन तरुणेव जज्वले  ॥ १५.५० ॥

अभिधित्सतः किमपि राहुवदनविकृतं व्यभाव्यत  ।
ग्रस्तशशधरमिवोपलसत्सितदन्तपङ्क्ति मुखमुत्तमौजसः  ॥ १५.५१ ॥

कुपिताकृतिं प्रथममेव हसितमशनैरसूचयत् ।
क्रुद्धमशनिदलिताद्रितटध्वनि दन्तवक्रमरिचक्रभीषणम्  ॥ १५.५२ ॥

प्रतिघः कुतोऽपि समुपेत्य नरपतिगणं समाश्रयत् ।
जामिहरणजनितानुशयः समुदाचचार निज एव रुक्मिणः  ॥ १५.५३ ॥

चरणेन हन्ति सुबलः स्म शिथिलितमहीध्रबन्धनाम्  ।
तीरतरलजलराशिजलामवभुग्नभोगिफणमण्डलां भुवम्  ॥ १५.५४ ॥

कुपितेषु राजषु तथापि रथचरणपाणिपूजया  ।
चित्तकलितकलहागमनो मुदमाहुकिः सुहृदिवाधिकां दधौ  ॥ १५.५५ ॥

गुरुकोपरुद्धपदमापदसितयवनस्य रोद्रताम्  ।
व्यात्तमशितुमिव सर्वजगद्विकरालमास्यकुहरं विवक्षतः  ॥ १५.५६ ॥

विवृतोरुबाहुपरिघेण सरभसपदं निधित्सता  ।
हन्तुमखिलनृपतीन्वसुना वसने विलम्बिनि निजे विचस्खले  ॥ १५.५७ ॥

इति तत्तदा विकृतरूपमभजत्तदविभिन्नचेतसम्  ।
मारबलमिव भयङ्करतां हरिबोधिसत्वमभि राजमण्डलम्  ॥ १५.५८ ॥

रमसादुदस्थुरथ युद्धमनुचितभियोऽभिलाषुकाः  ।
सान्द्रमुकुटकिरणोच्छलितस्फटिकांशवः सदसि मेदिनीभृतः  ॥ १५.५९ ॥

स्फुरमाणनेत्रकुसुमोष्ठदलमभृतभूभृदङ्घ्रिपैः  ।
धूतपृथुभुजलतं चलितैर्द्रुतवातपातवनविभ्रमं सदः  ॥ १५.६० ॥

हरिमप्यमंसत तृणाय कुरुपतिमजीगणन्न वा  ।
मानतुलितभुवनत्रितयाः सरितः सुतादबिभयुर्नभूभृतः  ॥ १५.६१ ॥

गुरुनिःश्वसन्नथ विलोलसदवथुवपुर्वचोविषम्  ।
कीर्णदशनकिरणाग्निकणः फणवानिवैष विससर्ज चेदिपः  ॥ १५.६२ ॥

किमहो नृपाः समममीभिरुपपतिसुतैर्न पञ्चभिः  ।
वध्यमभिहत भुजिष्यममुं सह चानया स्थविरराजकन्यया  ॥ १५.६३ ॥

अथवाध्वमेव खलु यूयमगणितमरुद्गणौजसः  ।
वस्तु कियदिदमयं न मृधे मम केवलमस्य मुखमीक्षितुं क्षमः  ॥ १५.६४ ॥

विदतुर्यमुत्तमशेषपरिषदि नदीजधर्मजौ  ।
यातु निकषमधियुद्धमसौ वचनेन किं भवतु साध्वसाधु वा  ॥ १५.६५ ॥

अचिरान्मया सह गतस्य समरमुरगारिलक्ष्मणः  ।
तीक्ष्णविशिखमुखपीतमसृक्पततां गणैः पिबतु सार्धमुर्वरा  ॥ १५.६६ ॥

अभिधाय रूक्षमिति मा स्म गम इति पृथासुतेरिताम्  ।
वाचमनुनयपरां स ततः सहसावकर्ण्य निरियाय संसदः  ॥ १५.६७ ॥

गृहमागताय कृपया च कथमपि निसर्गदक्षिणाः  ।
क्षान्तिमहितमनसो जननीस्वसुरात्मजाय चुकुपुर्न पाण्डवाः  ॥ १५.६८ ॥

चलितं ततोऽनभिहतेच्छमवनिपतियज्ञभूमितः  ।
तूर्णमथ ययुमिवानुययुर्दमघोषसूनुमवनीशसूनवः  ॥ १५.६९ ॥

विशिखान्तराण्यतिपपात सपदि जवनैः स वाजिभिः  ।
द्रष्टुमलघुरभसापातिता वनिताश्चकार न सकामचेतसः  ॥ १५.७० ॥

क्षणमीक्षतः पथि जनेन किमिदमिति जल्पता मिथः  ।
प्राप्य शिबिरमविशङ्किमनाः समनीनहद्द्रुतमनीकिनीमसौ  ॥ १५.७१ ॥

त्वरमाणशाङ्खिकसवेगवदनपवनाभिपूरितः  ।
शैलकटकतटभिन्नरवः प्रणनाद सांनहनिकोऽस्य वारिजः  ॥ १५.७२ ॥

जगदन्तकालसमवेतविषदविषमेरितारवम्  ।
धीरनिजरवविलीनगुरुप्रतिशब्दमस्य रणतूर्यमावधि  ॥ १५.७३ ॥

सहसा ससभ्रमविलोलसकलजनतासमाकुलम्  ।
स्थानमगमदथ तत्परितश्चलितोडुमण्डलनभःस्थलोपमाम्  ॥ १५.७४ ॥

दधतो भयानकतरत्वमुपगतवतः समानताम्  ।
धूमपटलपिहितस्य गिरेः समवर्मयन्सपदि मेदिनीभृतः  ॥ १५.७५ ॥

परिमोहिणा परिजनेन कथमपि चिरादुपाहृतम्  ।
वर्म करतलयुगेन महत्तनुचूर्णपेषमपिषद्रुषा परः  ॥ १५.७६ ॥

रणसंमदोदयविकासिबलकलकलाकुलीकृते  ।
शारिमशकधिरोपयितुं द्विरदे मदच्युति जनः कथञ्चन  ॥ १५.७७ ॥

परितश्च धौतमुखरुक्मविलसदहिमांशुमण्डलाः  ।
तेनुरतनुवपुषः पृथिवीं स्फुटलक्ष्यतेजस इवात्मजाः श्रियः  ॥ १५.७८ ॥

प्रधिमण्डलोद्धतपरागघनवलयमध्यवर्तिनः  ।
पेतुरशनाय इवाशनकैर्गुरुनिःस्वनव्यथितजन्तवो रथाः  ॥ १५.७९ ॥

दधतः शशाङ्कितशशाङ्करुचि लसदुरश्छदं वपुः  ।
चक्रुरथ सह पुरन्धिजनैरयथार्थसिद्धिं सरकं महीभृतः  ॥ १५.८० ॥

दयिताय सासवमुदस्तमपतदवसादिनः करात् ।
कांस्यमुपहितसरोजपतद्भ्रमरौघभारगुरु राजयोषितः  ॥ १५.८१ ॥

भृशमङ्गसादकरुणत्वमविशददृशः कपोलयोः  ।
वाक्यमसकलमपास्य मदं विदधुस्तदीयगुणमात्मना शुचः  ॥ १५.८२ ॥

सुदृशः समीकगमनाय युवभिरथ संबभाषिरे  ।
शोकपिहितगलरुद्धगिरस्तरसागताश्रुजलकेवलोत्तराः  ॥ १५.८३ ॥

विपुलाचलस्थलघनेन जिगमिषुभिरङ्गनाः प्रियैः  ।
पीनकुचतटनिपीडदलद्वरवारबाणमुरसालिलिङ्गिरे  ॥ १५.८४ ॥

न मुमोच लोचनजलानि दयितजयमङ्गलैषिणि  ।
यातमवनिभवसन्नभुजान्न गलद्विवेद वलयं विलासिनी  ॥ १५.८५ ॥

प्रविवत्सतः प्रियतमस्य निगडमिव चक्षुरक्षिपत् ।
नीलनलिनदलदामरुचि प्रतिपादयुग्ममचिरोढसुन्दरी  ॥ १५.८६ ॥

व्रजतः क्व तात वजसीति परिचयगतार्थमस्फुटम्  ।
धैर्यमभिनदुदितं शिशुना जननीनिर्भत्सनविवृद्धमन्युना  ॥ १५.८७ ॥

शठ नाकलोकललनाभिरविरतरतं रिरंससे  ।
तेन वहसि मुदमित्यवदद्रणरागिणं रमणमीर्ष्ययापरा  ॥ १५.८८ ॥

ध्रियमाणमप्यगलदश्रु चलति दयिते नतभ्रुवः  ।
स्नेहमकृतकरसं दधतामिदमेव युक्तमतिमुग्धचेतसाम्  ॥ १५.८९ ॥

सह कज्जलेन विरराज नयनकमलाम्बुसन्ततिः  ।
गण्डफलकमभितः सुतनोः पदवीव शोकमयकृष्णवर्त्मनः  ॥ १५.९० ॥

क्षणमात्ररोधि चलितेन कतिपयपदं नतभ्रुवः  ।
स्रस्तभुजयुगगलद्वलयस्वनितं प्रतिक्षुतमिवोपशुश्रुवे  ॥ १५.९१ ॥

अभिवर्त्म वल्लभतमस्य विगलदमलायतांशुका  ।
भूमिनभसि रभसेन यती विरराज काचन समं महोल्कया  ॥ १५.९२ ॥
समरोन्मुखे नृपगणेऽपि तदनुमरणोद्यतैकधीः  ।
दीनपरिजनकृताश्रुजलो न भटीजनः स्थिरमनाः विचक्लमे  ॥ १५.९३ ॥

विदुषीव दर्शनममुष्य युवतिरतिदुर्लभं पुनः  ।
यान्तमनिमिषमतृप्तमनाः पतिमीक्षते स्म भृशया दृशः पथः  ॥ १५.९४ ॥

सम्प्रत्युपेयाः कुशली पुनर्युधः सस्नेहमाशीरिति भर्तुरीरिता  ।
सद्यः प्रसह्य द्वितयेन नेत्रयोः प्रत्याचचक्षे गलता भटस्त्रियाः  ॥ १५.९५ ॥

काचित्कीर्णा रजोभिर्दिवमनुविदधे भिन्नवक्त्रेन्दुलक्ष्मीरश्रीकाः काश्चिदन्तर्दिश इव दधिरे दाहमुद्भ्रान्तसत्वाः  ।
भ्रेमुर्वात्या इवान्याः प्रतिपदमपरा भूमिवत्कम्पमापुः प्रस्थाने पार्थिवानामशिवमिति पुरो भावि नार्यः शशंसुः  ॥ १५.९६ ॥

_____________________________________________________________





दमघोषसुतेन कश्चन प्रतिशिष्टः प्रतिभानवानथ  ।
उपगम्यहरिं सदस्यदः स्फुटभिन्नार्थमुदाहरद्वचः  ॥ १६.१ ॥

अभिधाय तदा तदप्रियं शिशुपालोऽनुशयं परं गतः  ।
भवतोऽभिमनाः समीहते सरुषः कर्तुमुपेत्य माननाम्  ॥ १६.२ ॥

विपुलेन निपीड्य निर्दयं मुदमायातु नितान्तमुन्मनाः  ।
प्रचुराधिगताङ्गनिर्वृतिं परितस्त्वां खलु विग्रहेण सः  ॥ १६.३ ॥

प्रणतः शिरसा करिष्यते सकलैरेत्य समं धराधिपैः  ।
तव शासनमाशु भूपतिः परवानद्य यतस्त्वयैव सः  ॥ १६.४ ॥

अधिवह्निपतङ्गतेजसो नियतस्वान्तसमर्थकर्मणः  ।
तव सर्वविधेयवर्तिनः प्रणतिं बिभ्रति केन भूभृतः  ॥ १६.५ ॥

जनतां भयशून्यधीः परैरभिभूतामवलम्बसे यतः  ।
तव कृष्ण गुणास्ततो नरैरसमानस्य दधत्यगण्यताम्  ॥ १६.६ ॥

अहितादनपत्रपस्त्रसन्नतिमात्रोज्झितभीरनास्तिकः  ।
विनयोपहितस्त्वया कुतः सदृशोन्यो गुणवानविस्मयः  ॥ १६.७ ॥

कृतगोपवधूरतेर्घ्नतो वृषमुग्रे नरकेऽपि संप्रति  ।
प्रतिपत्तिरधःकृतैनसो जनताभिस्तव साधु वर्ण्यते  ॥ १६.८ ॥

विहितापचितिर्महीभृतां द्विषतामाहितसाध्वसो बलैः  ।
भव सानुचरस्त्वमुच्चकैर्महतामप्युपरि क्षमाभृताम्  ॥ १६.९ ॥

घनजालनिभैर्दुरासदाः परितो नागकदम्बकैस्तव  ।
नगरेषु भवन्तु वीथयः परिकीर्णा वनजैर्मृगादिभिः  ॥ १६.१० ॥

सकलापिहितस्वपौरुषो नियतव्यापदवर्धितोदयः  ।
रिपुरुन्नतधीरचेतसः सततव्याधिरनीतिरस्तु ते  ॥ १६.११ ॥

विकचोत्पलचारुलोचनस्तव चैद्येन घटामुपेयुषः  ।
यदुपुङ्गव बन्धुसौहृदात्त्वयि पाता ससुरो नवासवः  ॥ १६.१२ ॥

चलितानकदुन्दुभिः पुरः सबलस्त्वं सह सारणेन तम्  ।
समितौ रभसादुपागतः सगदः संप्रतिपत्तुमर्हसि  ॥ १६.१३ ॥

समरेषु रिपून्विनिघ्नता शिशुपालेन समेत्य संप्रति  ।
सुचिरं सह सर्वसात्वतैर्भव विश्वस्तविलासिनीजनः  ॥ १६.१४ ॥

विजितक्रुधमीक्षतामसौ महतां त्वामहितं महीभृताम्  ।
असकृज्जितसंयतं पुरो मुदितः सप्रमदं महीपतिः  ॥ १६.१५ ॥

इति जोषमवस्थितं द्विषः  प्रणिधिं गामभिधाय  सात्यकिः  ।
वदति स्म वचोऽथ चोदितश्चलितैकभ्रू रथाङ्गपाणिना  ॥ १६.१६ ॥

मधुरं बहिरन्तरप्रियं कृतिनावाचि वचस्तथा त्वया  ।
सकलार्थतया विभाव्यते प्रियमन्तर्बहिरप्रियं यथा  ॥ १६.१७ ॥

अतिकोमलमेकतोन्यतः सरसाम्भोरुहवृन्तकर्कशम्  ।
वहति स्फुटमेकमेव ते वचनं शाकपलाशदेश्यताम्  ॥ १६.१८ ॥

प्रकटं मृदु नाम जल्पतः परुषं सूचयतोर्थमन्तरा  ।
शकुनादिव मार्गवर्तिभिः परुषादुद्विजितव्यमीदृशात् ॥ १६.१९ ॥

हरिमर्चितवान्महीपतिर्यदि राज्ञस्तव कोऽत्र मत्सरः  ।
न्यसनाय ससौरभस्य कस्तरुसूनस्य शिरस्यसूयति  ॥ १६.२० ॥

सुकुमारमहो लघीयसां हृदयं तद्गतमप्रियं यतः  ।
सहसैव समुद्गिरन्त्यमी जरयन्त्येव हि तन्मनीषिणः  ॥ १६.२१ ॥

उपकारपरः स्वभावतः सततं सर्वजनस्य सज्जनः  ।
असतामनिशं तथाप्यहो गुरुहृद्रोगकरी तदुन्नतिः  ॥ १६.२२ ॥

परितप्यत एव नोत्तमः परितप्तोऽप्यपरः सुसंवृतिः  ।
परवृद्धिभिराहितव्यथः स्फुटनिर्भिन्नदुराशयोऽधमः  ॥ १६.२३ ॥

अनिराकृततापसंपदं फलहीनां सुमनोभिरुज्झिताम्  ।
खलतां खलतामिवासतीं प्रतिपद्येत कथं बुधो जनः  ॥ १६.२४ ॥

प्रतिवाचमदत्त केशवः शपमानाय न चेदिभूभुजे  ।
अनुहुङ्कुरुते घनध्वनिं न हि गोमायुरुतानि केसरी  ॥ १६.२५ ॥

जितरोषरया महाधियः सपदि क्रोधजितो लघुर्जनः  ।
विजितेन जितस्य दुर्मतेर्मतिमद्भिः सह का विरोधिता  ॥ १६.२६ ॥

वचनैरसतां महीयसो न खलु व्येति गुरुत्वमुद्धतैः  ।
किमपैति रजोभिरौर्वरैरवकीर्णस्य मणेर्महार्घता  ॥ १६.२७ ॥

परितोषयिता न कश्चन स्वगतो यस्य गुणोऽस्ति देहिनः  ।
परदोषकथाभिरल्पकः स्वजनं तोषयितुं किलेच्छति  ॥ १६.२८ ॥

सहजान्धदृशः स्वदुर्नये परदोषेक्षणदिव्यचक्षुषः  ।
स्वगुणोच्चगिरो मुनिव्रताः परवर्णग्रहणेष्वसाधवः  ॥ १६.२९ ॥

प्रकटान्यपि नैपुणं महत्परवाच्यानि चिराय गोपितुम्  ।
विवरीतुमथात्मनो गुणान्भृशमाकौशलमार्यचेतसाम्  ॥ १६.३० ॥

किमिवाखिललोककीर्तितं कथयत्यात्मगुणं महामनाः  ।
वदिता न लघीयसोऽपरः स्वगुणं तेन वदत्यसौ स्वयम्  ॥ १६.३१ ॥

विसृजन्त्यविकत्थिनः परे विषमाशीविषवन्नराः क्रुधम्  ।
दधतोऽन्तरसाररूपतां ध्वनिसाराः पटहा इवेतरे  ॥ १६.३२ ॥

नरकच्छिदमिच्छतीक्षितुं विधिना येन स चेदिभूपतिः  ।
द्रुतमेतु न हापयिष्यते सदृशं तस्य विधातुमुत्तरम्  ॥ १६.३३ ॥

समनद्ध किमङ्ग भूपतिर्यदि संधित्सुरसौ सहामुना  ।
हरिराक्रमणेन संनति किल विभ्रति भियेत्यसंभवः  ॥ १६.३४ ॥

महतस्तरसा विलङ्घयन्निजदोषेण कुधीर्विनश्यति  ।
कुरुते न खलु स्वयेच्छया शलभानिन्धनमिद्धदीधितिः  ॥ १६.३५ ॥

यदपूरि पुरा महीपतिर्न मुखेन स्वयमगसा शतम्  ।
अथ संप्रति पर्यपूपुरत्तदसौ दूतमुखेन शार्ङ्गिणः  ॥ १६.३६ ॥

यदनर्गलगोपुराननस्त्वमितो वक्ष्यसि किञ्चिदप्रियम्  ।
विवरिष्यति तच्चिरस्य नः समयोद्वीक्षणरक्षितां क्रुधम्  ॥ १६.३७ ॥

निशम्य तदूर्जितं शिनेर्वचनं नप्तुरनाप्तुरेनसाम्  ।
पुनरुज्झितसाध्वसो द्विषामभिधत्ते स्म वचो वचोहरः  ॥ १६.३८ ॥

विविनक्ति न बुद्धिदुर्विधः स्वयमेव स्वहितं पृथग्जनः  ।
यदुदीरितमप्यदः परैर्न विजानाति तदद्भुतं महत् ॥ १६.३९ ॥

विदुरेष्यदपायमात्मना परतः श्रद्दधतेऽथवा बुधाः  ।
न परोपहितं न च स्वतः प्रमिमीतेऽनुभवादृतेऽल्पधीः  ॥ १६.४० ॥

कुशलं खलु तुभ्यमेव तद्वचनं कृष्ण यदभ्यधामहम्  ।
उपदेशपराः परेष्वपि स्वविनाशाभिमुखेषु साधवः  ॥ १६.४१ ॥

उभयं युगपन्मयोदितं त्वरया सान्त्वमथेतरच्च ते  ।
प्रविभज्य पृथङ्मनीषया स्वगुणं यत्किल तत्करिष्यसि  ॥ १६.४२ ॥

अथवाभिनिविष्टबुद्धिषु व्रजति व्यर्थकतां सुभाषितम्  ।
रविरागिषु शीतरोचिषः करजालं कमलाकरेष्विव  ॥ १६.४३ ॥

अनपेक्ष्य गुणागुणौ जनः स्वरुचिं निश्चयतोनुधावति  ।
अपहाय महीशमर्चिचत्सदति त्वां ननु भीमपूर्वजः  ॥ १६.४४ ॥

त्वयि भक्तिमता न सत्कृतः कुरुराजा गुरुरेव चेदिपः  ।
प्रियमांसमृगाधिपोज्झितः किमवद्यः करिकुम्भजो मणिः  ॥ १६.४५ ॥

क्रियते धवलः खलूच्चकैर्धवलैरेव सितेतरैरधः  ।
शिरसौधमधत्त श्ङ्करः सुरसिन्धोर्मधुजित्तमङ्घ्रिणा  ॥ १६.४६ ॥

अबुधैः कृतमानसम्विदस्तव पार्थैः कुत एव योग्यता  ।
सहसि प्लवगैरुपासितं न हि गुञ्जाफलमेति सोष्मताम्  ॥ १६.४७ ॥

अपराधशतक्षमं नृपः क्षमयात्येति भवन्तमेकया  ।
हृतवत्यपि भीष्मकात्मजां त्वयि चक्षाम समर्थ एव यत् ॥ १६.४८ ॥

गुरुभिः प्रतिपादितां वधूमपहृत्य स्वजनस्य भूपतेः  ।
जनकोऽसि जनार्दन स्फुटं हतधर्मार्थतया मनोभुवः  ॥ १६.४९ ॥

अनिरूपिरूपसंपदस्तमसो वान्यभृतच्छदच्छवेः  ।
तव सर्वगतस्य संप्रति क्षितिपः क्षिप्नुरभीशुमानिव  ॥ १६.५० ॥

क्षुभितस्य महीभृतस्त्वयि प्रशमोपन्यसनं वृथा मम  ।
प्रलयोल्लसितस्य वारिधेः परिवाहो जगतः करोति किम्  ॥ १६.५१ ॥

प्रहितः प्रधनाय माधवानहमाकारयितुं महीभृता  ।
न परेषु महौजसश्छलादपकुर्वन्ति मलिम्लुचा इव  ॥ १६.५२ ॥

तदयं समुपैति भूपतिः पयसां पूर इवानिवारितः  ।
अविलम्बितमेधि वेतसस्तरुवन्माधव मा स्म भज्यथाः  ॥ १६.५३ ॥

परिपाति स केवलं शिशूनिति तन्नामनि मा स्म विश्वसीः  ।
तरुणानपि रक्षति क्षमी स शरण्यः शरणागतान्द्विषः  ॥ १६.५४ ॥

न विदध्युरशङ्कमप्रियं महतः स्वार्थपराः परे कथम्  ।
भजते कुपितोऽप्युदारधीरनुनीतिं नतिमात्रकेण सः  ॥ १६.५५ ॥

हितमप्रियमिच्छसि श्रुतं यदि संधत्स्व पुरा न नश्यसि  ।
अनृतैरथ तुष्यसि प्रियैर्जयताज्जीव भवावनीश्वरः  ॥ १६.५६ ॥

प्रतिपक्षजिदप्यसंशयं युधि चैद्येन विजेष्यते भवान्  ।
ग्रसते हि तमोपहं मुहुर्ननु राह्वाह्वमहर्पतिं तमः  ॥ १६.५७ ॥

अचिराज्जितमीनकेतनो विलसन्वृष्णिगणैर्नमस्कृतः  ।
क्षितिपः क्षयितोद्धतान्तको हरलीलां स विडम्बयिष्यति  ॥ १६.५८ ॥

निहतोन्मददुष्टकुञ्जराद्दधतो भूरि यशः क्रमार्जितम्  ।
न बिभेति रणे हरेरपि क्षितिपः का गणनास्य वृष्णिषु  ॥ १६.५९ ॥

न तदद्भुतमस्य यन्मुखं युधि पश्यन्ति भिया न शत्रवः  ।
द्रवतां ननु पृष्ठमीक्षते वदनं सोऽपि न जातु विद्विषाम्  ॥ १६.६० ॥

प्रतनूल्लसिताचिरद्युतः शरदं प्राप्य विखण्डितायुधाः   ।
दधतेऽरिभिरस्य तुल्यतां यदि नासारभृतः पयोभृतः  ॥ १६.६१ ॥

मलिनं रणरेणुभिर्मुहुर्द्विषतां क्षालितमङ्गनाश्रुभिः  ।
नृपमौलिमरीचिवर्णकैरथ यस्याङ्घियुगं विलिप्यते  ॥ १६.६२ ॥

समराय निकामकर्कशं क्षणमाकृष्टमुपैति यस्य च  ।
धनुषा सममाशु विद्विषां कुलमाशङ्कितभङ्गमानतिम्  ॥ १६.६३ ॥

तुहिनांशुममुं सुहृज्जनाः कलयन्त्युष्णकरं विरोधिनः  ।
कृतिभिः कृतदृष्टिविभ्रमाः स्रजमेके भुजगं यथापरे  ॥ १६.६४ ॥

दधतोऽसुलभक्षयागमास्तनुमेकान्तरताममानुषीम्  ।
भुवि सम्प्रति न प्रतिष्ठिताः सदृशा यस्य सुरैररातयः  ॥ १६.६५ ॥

अतिविस्मयनीयकर्मणो नृपतेर्यस्य विरोधि किञ्चन  ।
यदुमुक्तनयो नयत्यसावहितानां कुलमक्षयं क्षयम्  ॥ १६.६६ ॥

चलितोर्ध्वकबन्धसम्पदो मकरव्यूहनिरूद्धवर्त्मनः.
अतरत्स्वभुजौजसा मुहुर्महतः  सङ्गरसागरानसौ  ॥ १६.६७ ॥

न चिकीर्षति यः स्मयोद्धतो नृपतित्तच्चरणोपपगं शिरः  ।
चरणं कुरुते गतस्मयः स्मसावेव तदीयमूर्धनि  ॥ १६.६८ ॥

स्वभुजद्वयकेवलायुधश्चतुरङ्गामपहाय वाहिनीम्  ।
बहुशः सह शक्रदन्तिना स चतुर्दन्तमगच्छदाहवम्  ॥ १६.६९ ॥

अविचालितचारुचक्रयोरनुरागादुपगूढयोः श्रिया  ।
युवयोरिदमेव भिद्यते यदुपेन्द्रस्त्वमतीन्द्र एव सः  ॥ १६.७० ॥

भूतभूतिरहीनभोगभाग्विजितानेकपुरोऽपि विद्विषाम्  ।
रुचिमिन्दुदले करोत्यजः परिपूर्णेन्दुरुचिर्महीपतिः  ॥ १६.७१ ॥

नयति द्रुतमुद्धतिश्रितः प्रसभं भङ्गमभङ्गुरोदयः  ।
गमयत्यवनीतलस्फुरद्भुजशाखं भृशमन्यमुन्नतिम्  ॥ १६.७२ ॥

अधिगम्य च रन्ध्रमन्तरा जनयन्मण्डलभेदमन्यतः  ।
खनति क्षतसंहति क्षणादपि मूलानि महान्ति कस्यचित् ॥ १६.७३ ॥

घनपत्रभृतोऽनुगामिनस्तरसाकृष्य करोति कांश्चन   ।
दृढमप्यपरं प्रतिष्ठितं प्रतिकूलं नितरां निरस्यति  ॥ १६.७४ ॥

इति पूर इवोदकस्य यः सरितां प्रवृषिजस्तटद्रुमैः  ।
क्वचनापि महानखण्डितप्रसरः क्रीडति भूभृतां गणैः  ॥ १६.७५ ॥

अलघूपलपङ्क्तिशालिनीः परितो रुद्धनिरन्तराम्बराः  ।
अधिरूढनितम्बभूमयो न विमुञ्चन्ति चिराय मेखलाः  ॥ १६.७६ ॥

कटकानि भजन्ति चारुभिर्नवमुक्ताफलभूषणैर्भुजैः  ।
नियतं दधते च चित्रकैरवियोगं पृथुगण्डशैलतः  ॥ १६.७७ ॥

इतियस्य ससंपदः पुरा यदवापुर्भवनेष्वरिस्त्रियः  ।
स्फुटमेव समस्तमापदा तदिदानीमवनीध्रमूर्धसु  ॥ १६.७८ ॥

महतः कुकुरान्धकद्रुमानतिमात्रं दववद्दहन्नपि  ।
अतिचित्रमिदं महीपतिर्यदकृष्णामवनीं करिष्यति  ॥ १६.७९ ॥

परितः प्रमिताक्षरापि सर्वं विषयं व्याप्तवती गता प्रतिष्ठाम्  ।
न खलु प्रतिहन्यते कुतश्चित्परिभाषेव गरीयसी यदाज्ञा  ॥ १६.८० ॥

यामूढवानूढवराहमूर्तिर्मुहूर्तमादौ पुरुषः पुराणः   ।
तेनोह्यते सांप्रतमक्षतैव क्षतारिणा सम्यगसौ पुनर्भूः  ॥ १६.८१ ॥

भूयांस क्वचिदपि काममस्खलन्तस्तुङ्गत्वं दधति च यद्यपि द्वयेऽपि  ।
कल्लोलाः सलिलनिधेरवाप्य पारं शीर्यन्ते न गुणमहोर्मयस्तदीयाः  ॥ १६.८२ ॥

लोकालोकव्याहतं घर्मरश्मेः शालीनं वा धाम नालं प्रसर्तुम्  ।
लोकस्याग्रे पश्यतो धृष्टमाशु क्रामत्युच्चैर्भूभृतो यस्य तेजः  ॥ १६.८३ ॥
विच्छित्तिर्नवचन्दनेन वपुषो  भिन्नोऽधरोऽलक्तकैरच्छाच्छे पतिताञ्जने च नयने श्रोण्योऽलसन्मेखलाः  ।
प्राप्तो मौक्तिकहारमुन्नतकुचाभोगस्तदीयद्विषामित्थं नित्यविभूषणा युवतयः संपत्सु चापत्स्वपि  ॥ १६.८४ ॥

विनिहत्य भवन्तमूर्जितश्रीयुधि सद्यः शिशुपालतां यथार्थाम्  ।
रुदतां भवदङ्गनागणानाङ्करुणान्तःकरणः करिष्यतेऽसौ  ॥ १६.८५ ॥

_____________________________________________________________





इतीरिते वचसि वचस्विनामुना युगक्षयक्षुभितमरुद्गरीयसि  ।
प्रचक्षुभे सपदि तदम्बुराशिना समं महाप्रलयसमुद्यतं सदः  ॥ १७.१ ॥

सरागया स्रुतघनघर्मतोयया कराहतिध्वनितपृथूरुपीठया  ।
मुहुर्मुहुर्दशनविखण्डितोष्ठया रुषा नृपाः प्रियतमयेव भेजिरे  ॥ १७.२ ॥

अलक्ष्यत क्षणदलिताङ्गदे गदे करोदरप्रहितनिजांसधामनि  ।
समुल्लसच्छकलितपाटलोपलैः स्फुलिङ्गवान्स्फुटमिव कोपपावकः  ॥ १७.३ ॥

अवज्ञया यदहसदुच्चकैर्बलः समुल्लसद्दशनमयूखमण्डलः  ।
रुषारुणीकृतमपि तेन तत्क्षणं निजं वपुः पुनरयन्निजां रुचिम्  ॥ १७.४ ॥

यदुत्पतत्पृथुतरहारमण्डलं व्यवर्तत द्रुतमभिदूतमुल्मुकः  ।
बृहच्छिलातलकठिनांसघट्टितं ततोऽभवद्भ्रमितामिवाखिलं सदः  ॥ १७.५ ॥

प्रकुप्यतः श्वसनसमीरणाहतिस्फुटोष्मभिस्तनुवसनान्तमारुतैः  ।
युधाजितः कृतपरितूर्णवीजनं पुनस्तरां वदनसरोजमस्विदत् ॥ १७.६ ॥

प्रजापतिक्रतुनिधनार्थमुत्थितंव्यतर्कयज्ज्वरमिव रौद्रमुद्धतम्  ।
समुद्यतं सपदि वधाय विद्विषामतिक्रुधं निषधमनौषधं जनः  ॥ १७.७ ॥

परस्परं परिकुपितस्य पिंषतः क्षतोर्मिकाकनकपरागपङ्किलम्  ।
करद्वयं सपदि सुधन्वनो निजैरनारतस्रुतिभिरधाव्यताम्बुभिः  ॥ १७.८ ॥

निरायतामनलशिखोज्ज्वलां ज्वलन्नखप्रभाकृतपरिवेषसंपदं  ।
अविभ्रमद्भ्रमदनलोल्मुकाकृतिं प्रदेशिनीं जगदिव दग्धुमाहुकिः  ॥ १७.९ ॥

दुरीक्षतामभजत मन्मथस्तथा यथा पुरा परिचितदाहधार्ष्ट्याया  ।
ध्रुवं पुरः सशरममुं तृतीयया हरोऽपि न व्यसहत वीक्षितुं दृशा  ॥ १७.१० ॥

विचिन्तयन्नुपनतमाहवं रसादुरः स्फुरत्तनुरुहमग्रपाणिना  ।
परामृशत्कठिनकठोरकामिनीकुचस्थलप्रमुषितचन्दनं पृथुः  ॥ १७.११ ॥

विलङ्घितस्थितिमभिवीक्ष्य रुक्षया रिपोर्गिरागुरुमपि गान्दिनीसुतम्  ।
जनैस्तदा युगपरिवर्तवायुभिर्विवर्तिता गिरिपतयः प्रतीयिरे  ॥ १७.१२ ॥

विवर्तयन्मदकलुषीकृते दृशौ कराहतक्षितिकृतभैरवावरवः  ।
क्रुधा दधत्तनुमतिलोहिनीमभूत्प्रसेनजिद्गज इव गैरिकारुणः  ॥ १७.१३ ॥

सकुङ्कुमैरविरलमम्बुबिन्दुभिर्गवेषणः परिणतदाडिमारुणैः  ।
स मत्सरस्फुटितवपुर्विनिःसृतैर्बभौ चिरं निचित इवासृजां लवैः  ॥ १७.१४ ॥

ससंभ्रमं चरणतलाभिताडनस्फुटन्महीविवरवितीर्णवर्त्मभिः  ।
रवेः करैरनुचिततापितोरगं प्रकाशतां शिनिरनयद्रसातलम्  ॥ १७.१५ ॥

प्रतिक्षणं विधुवति शारणे शिरः शिखिद्युतः कनककिरीटरश्मयः  ।
अशङ्कितं युधमधुना विशन्त्वमी क्षमापतीनिति निरराजयन्निव  ॥ १७.१६ ॥

दधौ चलत्पृथुरसनं विवक्षया विदारितं विततबृहद्भुजालतः  ।
विदूरथः प्रतिभयमास्यकन्दरं चलत्फणाधरमिव कोटरं तरुः  ॥ १७.१७ ॥

समाकुले सदसि तथापि विक्रियां मनोऽगमन्न मुरभिदः परोदितैः  ।
घनाम्बुभिर्बहुलितनिम्नगाजलैर्जलं न हि व्रजति विकारमम्बुधेः  ॥ १७.१८ ॥

परानमी यदपवदन्त आत्मनः स्तुवन्ति च स्थितिरसतामसाविति  ।
निनाय नो विकृतिमविस्मितः स्मितं मुखं शरच्छशधरमुग्धमुद्धवः  ॥ १७.१९ ॥

निराकृते यदुभिरिति प्रकोपिभिः स्पशे शनैर्गतवति तत्र विद्विषाम्  ।
मुरद्विषः स्वनितभयानकानकं बलं क्षणादथ समनह्यताजये  ॥ १७.२० ॥

मुहुः प्रतिस्खलितपरायुधा युधि स्थवीयसीरचलनितम्बनिर्भराः  ।
अदंशयन्नरहितशौर्यदंशनास्तनूरयं नय इति वृष्णिभूभृतः  ॥ १७.२१ ॥

दुरुद्वहाः क्षणमपरैस्तदन्तरे रणश्रवादुपचयमाशु बिभ्रति  ।
महीभुजां महिमभृतां न संममुर्मुदोऽन्तरावपुषि बहिश्च कञ्चुकाः  ॥ १७.२२ ॥

संकल्पं द्विरदगणं वरूथिनस्तुरङ्गिणो जयनयुजश्च वाजिनः  ।
त्वरायुजः स्वयमपि कुर्वतो नृपाः पुनः पुनस्तदधिकृतानतत्वरन्  ॥ १७.२३ ॥

युधे परैः सह दृढबद्धकक्षया कलक्वणन्मधुपकुलोपगीतया  ।
अदीयत द्विपघटया सवारिभिः करोदरैः स्वयमथ दानमक्षयम्  ॥ १७.२४ ॥

सुमेखलाः सिततरदन्तचारवः समुल्लसत्तनुपरिधानसंपदः  ।
रणैषिणां पुलकभृतोऽधिकन्धरं ललम्बिरे सदसिलताः प्रिया इव  ॥ १७.२५ ॥

मनोहरैः प्रकृतिमनोरमाकृतिर्भयप्रदैः समितिषु भीमदर्शनः  ।
सदैवतैः सततमथानपायिभिर्निजाङ्गवन्मुरजिदसेव्यतायुधैः  ॥ १७.२६ ॥

अवारितं गतमुभयेषु भूरिशः क्षमाभृतामथ कटकान्तरेष्वपि  ।
मुहुर्युधि क्षतसुरशत्रुशोणितप्लुतप्रधिं रथमधिरोहति स्म सः  ॥ १७.२७ ॥

उपेत्यच स्वनगुरुपक्षमारुतं दिवस्त्विषा कपिशितदूरदिङ्मुखः  ।
प्रकम्पितस्थिरतरयष्टि तत्क्षणं पतत्पतिः पदमधिकेतनं दधौ  ॥ १७.२८ ॥

गभीरताविजितमृदङ्गनादया स्वनश्रिया हतरिपुहंसहर्षया  ।
प्रमोदयन्नथ मुखरान्कलापिनः प्रतिष्ठते नवघनवद्रथः स्म सः  ॥ १७.२९ ॥

निरन्तरस्थगितदिगन्तरं ततः समुच्चलद्बलमवलोकयञ्जनः  ।
विकौतुकः प्रकृतमहाप्लवेऽभवद्विशृङ्खलं प्रचलितसिन्धुवारिणि  ॥ १७.३० ॥

बबृंहिरे गजपतयो महानकाः प्रदध्वनुर्जयतुरगा जिहेषिरे  ।
असंभवद्गिरिवरगह्वरैरभूत्तदा रवैर्दलित इव स्व आश्रयः  ॥ १७.३१ ॥

अनारतं रसति जयाय दुन्दुभौ मधुद्विषः फलदलघुप्रतिस्वनैः  ।
विनिष्पतन्मृगपतिभिर्गुहामुखैर्गताः परां मुदमहसन्निवाद्रयः  ॥ १७.३२ ॥

जडीकृतश्रवणपथे दिवौकसां चमूरवे विशति सुराद्रिकन्दराः  ।
अनर्थकैरजनि विदग्धकामिनीरतान्तरक्वणितविलासकौशलैः  ॥ १७.३३ ॥

अरातिभिर्युधि सहयुध्वनो हताञ्जिघृक्षवः श्रुतरणतूर्यनिःस्वनाः  ।
अकुर्वत प्रथमसमागमोचितं चिरोज्झितं सुरगणिकाः प्रसाधनम्  ॥ १७.३४ ॥

प्रचोदिताः परिचितयन्तृकर्मभिर्निषादिभिर्विदितयताङ्कुशक्रियैः  ।
गजाः सकृत्करतललोलनालिकाहता मुहुः प्रणदितघण्डमाययुः  ॥ १७.३५ ॥

सविक्रमक्रमणचलैरितस्ततः प्रकीर्णकैः क्षिपत इव क्षिते रजः  ।
व्यरंसिषुर्न खलु जनस्य दृष्टयस्तुरङ्गमादभिनवभाण्डभारिणः  ॥ १७.३६ ॥

चलाङ्गुलीकिसलयमुद्धतैः करैरनृत्यत स्फुटकृतकर्णतालया  ।
मदोदकद्रवकटभित्तिसङ्गिभिः कलस्वरं मधुपगणैरगीयत  ॥ १७.३७ ॥

असिच्यत प्रशमितपांशुभिर्मही मदाम्बुभिर्धृतनवपूर्णकुम्भया  ।
अवाद्यत श्रवणसुखं समुन्नमत्पयोधरध्वनिगुरु तूर्यमाननैः  ॥ १७.३८ ॥

उदासिरे पवनविधूतवाससस्ततस्ततो गगनलिहश्च केतवः  ।
यतः पुरः प्रतिरिपु शार्ङ्गिणः स्वयं व्यधीयत द्विपघटयेति मङ्गलम्  ॥ १७.३९ ॥

न शून्यतामगमदसौ निवेशभूः प्रभूततां दधति बले चलत्यपि  ।
पयस्यभिद्रवति भुवं युगावधौ सरित्पतिर्न हि समुपैति रिक्तताम्  ॥ १७.४० ॥

यियासितामथ मधुभिद्विवस्वता जनो जरन्महिषविषाणधूसराम्  ।
पुरः पतत्परबलरेणुमालिनीमलक्षयद्दिशमभिधूमितामिव  ॥ १७.४१ ॥

मनस्विनामुदितगुरुप्रतिश्रुतिः श्रुतस्तथा न निजमृदङ्गनिःस्वनः  ।
यथा पुरःसमरसमुद्यतद्विषद्वलानकध्वनिरुदकर्षयन्मनः  ॥ १७.४२ ॥

यथा यथा पटहरवः समीपतामुपागमत्स हरिवराग्रतः सरः  ।
तथा तथा हृषितवपुर्मुदाकुला द्विषां चमूरजनि जनीव चेतसा  ॥ १७.४३ ॥

प्रसारिणि सपदि नभस्तले ततः समीरणभ्रमितपरागरूषिता  ।
व्यभाव्यत प्रलयजकालिकाकृतिर्विदूरतः प्रतिबलकेतनावलिः  ॥ १७.४४ ॥

क्षणेन च प्रतिमुखतिग्मदीधितिप्रतिप्रभास्फुरदसिदुःखदर्शना  ।
भयङ्करा भृशमपि दर्शनीयतां ययावसावसुरचमूश्च भूभृताम्  ॥ १७.४५ ॥

पयोमुचामभिपततां दिवि द्रुतं  विपर्ययः परित इवातपस्य सः  ।
समक्रमः समविषमेष्वथ क्षणात्क्षमातलं बलजलराशिरानशे  ॥ १७.४६ ॥

ममौ पुरः क्षणमिव पश्यतो महत्तनूदरस्थितभुवनत्रयस्य तत् ।
विशालतां दधति नितान्तमायते बलं द्विषां मधुमथनस्य चक्षुषि  ॥ १७.४७ ॥

भृशस्विदः पुलकविकासिमूर्तयो रसाधिके मनसि निविष्टसाहसाः  ।
मुखे युधः सपदि रतेरिवाभवन्ससम्भ्रमाः क्षितिपचमूवधूगणाः  ॥ १७.४८ ॥

ध्वजांशुकैर्ध्रुवमनुकूलमारुतप्रसारितैः प्रसभकृतोपहूतयः  ।
यदूनभि द्रुततरमुद्यतायुधाः क्रुधा परं रयमरयः प्रपेदिरे  ॥ १७.४९ ॥

हरेरपि प्रति परकीयवाहिनीरधिस्यदं प्रववृतिरे चमूचराः  ।
विलम्बितुं न खलु सहा मनस्विनो विधित्सतः कलहमवेक्ष्य विद्विषः  ॥ १७.५० ॥

उपाहितैर्वपुषि निवातवर्मभिः स्फुरन्मणिप्रसृतमरीचिसूचिभिः  ।
निरन्तरं नरपतयो रणाजिरे रराजिरे शरनिकराचिता इव  ॥ १७.५१ ॥

अथोच्चकैर्जरठकपोतकन्धरातनूरुहप्रकरविपाण्डुरद्युति  ।
वलैश्चलच्चरणविधूतमुच्चरद्धनावलीरुदचरत क्षमारजः  ॥ १७.५२ ॥

विषङ्गिभिर्भृशमितरेतरं क्वचित्तुरङ्गमैरुपरि निरुद्धनिर्गमाः  ।
चलाचलैरनुपदमाहताः खुरैर्विबभ्रमुश्चिरमध एव धूलयः  ॥ १७.५३ ॥

गरीयसः प्रचुरमुखस्य रागिणो रजोऽभवद्व्यवहितसत्वमुत्कटम्  ।
सिसृक्षतः सरसिजजन्मनो जगद्बलस्य तु क्षयमपनेतुमिच्छतः  ॥ १७.५४ ॥

पुरा शरक्षतिजनितानि संयुगे नयन्ति नः प्रसभमसृञ्जि पङ्कताम्  ।
इति ध्रुवं व्यलगिषुरात्तभीतयः खमुच्चकैरनलसखस्य केतवः  ॥ १७.५५ ॥

क्वचिल्लसद्घननिकुरम्बकर्बुरः क्वचिद्धिरण्मयकणपुञ्जपिञ्जरः  ।
क्वचिच्छरच्छशधरखण्डपाण्डुरः खुरक्षतक्षितितलरेणुरुद्ययौ  ॥ १७.५६ ॥

महीयसा महति दिगन्तदन्तिनामनीकजे रजसि मुखानुषङ्गिणि  ।
विसारितामजिहत कोकिलावलीमलीमसा जलदमदाम्बुराजयः  ॥ १७.५७ ॥

शिरोरुहैरलिकुलकोमलैरमी मुधा मृधे मृषत युवान एव मा  ।
बलोद्धतं धवलितमूर्धजानिति ध्रुवं जनाञ्जरत इवाकरोद्रजः  ॥ १७.५८ ॥

सुसंहतैर्दधदपि धाम नीयते तिरस्कृतिं बहुभिरसंशयं परैः  ।
यतः क्षितेरवयवसंपदोऽणवस्त्विषां निधेरपि वपुरावरीषत  ॥ १७.५९ ॥

द्रुतद्रवद्रथचरणक्षतक्षमातलोल्लसद्बहुलरजोऽवगुण्ठितम्  ।
युगक्षयक्षणनिरवग्रहे जगत्पयोनिधेर्जल इव मग्नमाबभौ  ॥ १७.६० ॥

समुल्लसद्दिनकरवक्त्रकान्तयो रजस्वलाः परिमलिताम्बरश्रियः  ।
दिगङ्गनाः क्षणमविलोकनक्षमाः शरीरिणां परिहरणीयतां ययुः  ॥ १७.६१ ॥

निरीक्षितुं वियति समेत्यकौतुकात्पराक्रमं समरमुखे महीभृताम्  ।
रजस्ततावनिमिषलोचनोत्पलव्यथाकृति त्रिदशगणैः पलाय्यत  ॥ १७.६२ ॥

विषङ्गिणि प्रतिपदमापिबत्यपो हताचिरद्युतिनि समीरलक्ष्मणि  ।
शनैःशनैरुपचितपङ्कभारिकाः पयोमुचः प्रययुरपेतवृष्टयः  ॥ १७.६३ ॥

नभोनदीव्यतिकरधौतमूर्तिभिर्वियद्गतैरनधिगतानि लेभिरे  ।
चलच्चमूतुरगखुराहतोत्पतन्महीरजःस्नपनसुखानि दिग्गजैः  ॥ १७.६४ ॥

गजव्रजाक्रमणभरावनम्रया रसातलं यदखिलमानशे भुवा  ।
नभस्तलं भहुलतरेण रेणुना ततोऽगमत्त्रिजगदिवैकतां स्फुटम्  ॥ १७.६५ ॥

समस्थलीकृतविवरेण पूरिता महीभृतां बलरजसा महागुहाः   ।
रहस्त्रपाविधुरवघूरतार्थिनां नभःसदामुपकरणीयतां ययुः  ॥ १७.६६ ॥

गते मुखच्छदपटसादृशीं दृशः पथस्थिरो दधति घने रजस्यपि  ।
मदानिलैरधिमधुचूतगन्धिभिर्द्विपा द्विपानभिययुरेव रंहसा  ॥ १७.६७ ॥

मदाम्भसा परिगलितेन सप्तधा गजाञ्जनः शमितरजश्चयानधः  ।
उपर्यवस्थितघनपांशुमण्डलानलोकयत्ततपटमण्डपानिव  ॥ १७.६८ ॥

अन्यूनोन्नतयोऽतिमात्रपृथवः पृथ्वीधरश्रीभृतः स्तन्वन्तः कनकावलीभिरुपमां सौदामनीदामभिः  ।
वर्षन्तः शममानयन्नुपलसच्छृङ्गारलेखायुधाः काले कालियकायकालवपुषः पांसून्गजाम्भोमुचः  ॥ १७.६९ ॥

_____________________________________________________________



सञ्जग्माते तावपायनपेक्षौ सेनाम्भोधी धीरनादौ रयेण  ।
पक्षच्छेदात्पूर्वमेकत्र देशे वाञ्छन्तौ वा विन्ध्यसह्यौ निलेतुम्  ॥ १८.१ ॥

पत्तिः पत्तिं वाहमेयाय वाजी नागं नागः स्यन्दनस्थो रथस्थम्  ।
इत्थं सेना वल्लभस्येव रागादङ्गेनाङ्गं प्रत्यनीकस्य भेजे  ॥ १८.२ ॥

रथ्याघोषैर्बृंहणैर्वारणानामैक्यं गच्छन्वाजिनां ह्रेषया च  ।
व्योमव्यापी सन्ततं दुन्दुभीनामव्यक्तोऽभूदीशितेव प्रणादः  ॥ १८.३ ॥

रोषावेशाद्गच्छतां प्रत्यमित्रं दूरोत्क्षिप्तस्थूलबाहुध्वजानाम्  ।
दीर्घास्तिर्यग्वैजयन्तीसदृश्यः पादातानां भ्रेजिरे खड्गलेखाः  ॥ १८.४ ॥

वर्ध्राबद्धा धौरितेन प्रयातामश्वीयानामुच्चकैरुच्चलन्तः  ।
रौक्मा रेजुः स्थासका मूर्तिभाजो दर्पस्येव व्याप्तदेहस्यशेषाः  ॥ १८.५ ॥

सान्द्रत्वक्कास्तल्पलाश्लिष्टकक्षा आङ्गीं शोभामाप्नुवन्तश्चतुर्थीम्  ।
कल्पस्यान्ते मारुतेनोपनुन्नाश्चेलुश्चण्डं गण्डशैला इवेभाः  ॥ १८.६ ॥

संक्रीडन्ती तेजिताश्वस्य रागादुद्यम्यारामग्रकायोत्थितस्य  ।
रंहोभाजामक्षधूः स्यन्दनानां हाहाकारं प्राजितुः प्रत्यनन्दत् ॥ १८.७ ॥

कुर्वाणानां साम्परायान्तरायं भूरेणूनां मृत्युना मार्जनाय  ।
सम्मार्जन्यो नूनमुद्धूयमाना भान्ति स्मोच्चैः केतनानां पताका  ॥ १८.८ ॥

उद्यन्नादं धन्विभिर्निष्ठुराणि स्थूलान्युच्चैर्मण्डलत्वं दधन्ति  ।
आस्फाल्यन्ते कार्मुकाणि स्म कामं हस्त्यारोहैः कुञ्जराणां शिरांसि  ॥ १८.९ ॥

घण्डानादो निस्वनो डिण्डिमानां ग्रैवेयाणामारवो बृंहितानि  ।
आमेतीव प्रत्यवोचन् गजानामुत्साहार्थं वाचमाधोरणस्य  ॥ १८.१० ॥

यातैश्चातुर्विध्यमस्त्रादिभेदादव्यासङ्गैः सौष्ठवाल्लाघवाच्च  ।
शिक्षाशक्तिं प्राहरन्दर्शयन्तो मुक्तामुक्तैरायुधैरायुधीयाः  ॥ १८.११ ॥

रोषावेशादाभिमुख्येन कौचित्पाणिग्राहं रंहसैवोपयातौ  ।
हित्वा हेतीर्मल्लवन्मुष्टिघातं घ्नन्तौ बाहूबाहवि व्यासृजेताम्  ॥ १८.१२ ॥

शुद्धाः सङ्गं न कौचित्प्राप्तवन्तो दूरान्मुक्ता शीघ्रतां दर्शयन्तः  ।
अन्तःसेनं विद्विषामाविशन्तो युक्तं चक्रुः सायका वाजितायाः  ॥ १८.१३ ॥

आक्रम्याजेरग्रिमस्कन्धमुच्चैरास्थायाथो वीतशङ्कं शिरश्च  ।
हेलालोला वर्त्म गत्वातिमर्त्यं द्यामारोहन्मानभाजः सुखेन  ॥ १८.१४ ॥

रोदोरन्ध्रं व्यश्नुवानानि लोलैरङ्गस्यान्तर्मादितैः स्थावराणि  ।
केचित्गुर्वीमेत्य संयन्निषद्यां क्रीणन्ति स्म प्राणमूल्यैर्यशांसि  ॥ १८.१५ ॥

वीर्योत्साहश्लाघि कृत्वावदानं सङ्ग्रामाग्रे मानिनां लज्जितानाम्  ।
अज्ञातानां शत्रुभिर्युक्तमुच्चैः श्रीमन्नाम श्रावयन्ति स्म नग्नाः  ॥ १८.१६ ॥

आधावन्तः सम्मुखं धारितानामन्यैरन्ये तीक्ष्णकौक्षेयकाणाम्  ।
वक्षःपीठैरात्सरोरात्मनैव क्रोधेनान्धाः प्रविशन्पुष्कराणि  ॥ १८.१७ ॥

मिश्रीभूते तत्र सैन्यद्वयेऽपि प्रायेणायं व्यक्तमासीद्विशेषः  ।
आत्मीयास्ते ये पराञ्चः पुरस्तादभ्यावर्ती संमुखो यः परोऽसौ  ॥ १८.१८ ॥

सद्वंशत्वादङ्गसंसङ्गिनीत्वं नीत्वा कामं गौरवेणाबबब्द्धा  ।
नीता हस्तं वञ्चयित्वा परेण द्रोहं चक्रे कस्यचित्स्वा कृपाणी  ॥ १८.१९ ॥

नीते भेदं धौतधाराभिघातादम्भोदाभे शात्रवेणापरस्य  ।
सासृग्राजिस्तीक्ष्णमार्गस्य मार्गो विद्युद्दीप्तः कङ्कटे लक्ष्यते स्म  ॥ १८.२० ॥

आमूलान्तात्सायकेनायतेन स्यूते बाहौ मण्डुकश्लिष्टमुष्टेः  ।
प्रप्यासह्यां वेदनामस्तधैर्यादप्यभ्रश्यच्चर्म नान्यस्य पाणेः  ॥ १८.२१ ॥

भित्वा घोणामायसेनाधिवक्षः स्थूरीपृष्ठो गार्ध्रपक्षेण विद्धः  ।
शिक्षाहेतोर्गाढरज्ज्वेव बद्धो हर्तुं वक्त्रं नाशकद्दुर्मुखोऽपि  ॥ १८.२२ ॥

कुन्तेनोच्चैः सादिना हन्तुमिष्टान्नाजानेयो दन्तिनस्त्रस्यति स्म  ।
कर्मोदारं कीर्तये कर्तुकामान्किंवा जात्याः स्वामिनोह्रेपयन्ति  ॥ १८.२३ ॥

जेतुं जैत्राः शेकिरे नारिसैन्यैः पश्यन्तोऽधो लोकमस्तेषुजालाः  ।
नागारूढाः पार्वतानि श्रयन्तो दुर्गाणीव त्रासहीनास्त्रसानि  ॥ १८.२४ ॥

विष्वद्रीचीर्विक्षपन्सैन्यवीचीराजावन्तः क्वापि दूरं प्रयातम्  ।
बभ्रामैकोबन्धुमिष्टं दिदृक्षुः सिन्धौ वाद्यो मण्डलं गोर्वराहः  ॥ १८.२५ ॥

यावच्चक्रे नाञ्जनं बोधनाय व्युत्थानज्ञो हस्तिचारी मदस्य  ।
सेनास्वानाद्दन्तिनामात्मनैव स्थूलास्तावत्प्रावहन्दानकुल्याः  ॥ १८.२६ ॥

क्रुध्यन् गन्धादन्यनागाय दूरादारोढारं धूतमूर्धावमत्य  ।
घोरारावध्वनिताशेषदिक्के विष्के नागः पर्याणंसीत्स्व एव  ॥ १८.२७ ॥

प्रत्यासन्ने दन्तिनि प्रातिपक्षे यन्त्रा नागः प्रास्तवक्त्रच्छदोऽपि  ।
क्रोधाक्रान्तः क्रूरनिर्दारिताक्षः प्रेक्षांचक्रे नैव किञ्चिन्मदान्धः  ॥ १८.२८ ॥

तूर्णं यावन्नापनिन्ये निषादी वासश्चक्षुर्वारणं वारणस्य  ।
तावत्पूगैरन्यनागाधिरूढः कादम्बानामेकपातैरसीव्यत् ॥ १८.२९ ॥

आस्थद्दृष्टेराच्छदं च प्रमत्तो यन्ता यातुः प्रत्यरीभं द्विपस्य  ।
भग्नस्योच्चैर्बर्हभारेण शङ्कोरवव्राते वीक्षणे च क्षणेन  ॥ १८.३० ॥

यत्नाद्रक्षन्सुस्थितत्वादनाशं निश्चत्यन्यश्चेतसा भावितेन  ।
अन्त्यावस्थाकालयोग्योपयोगं दध्रेऽभीष्टं रागमापद्धनं वा  ॥ १८.३१ ॥

अन्योन्येषां पुष्करैरामृशन्तो दानोद्भेदानुच्चकैभुग्नवालाः  ।
उन्मूर्धानः सन्निपत्यपरान्तैः प्रायुध्यन्त स्पष्टदन्तध्वनीभाः  ॥ १८.३२ ॥

द्राधीयांस संहताः स्थेमभाजश्चारूदग्रास्तीक्ष्णतामत्यजन्तः  ।
दन्ता दन्तैराहताः सामजानां भङ्गं जग्मुर्न स्वयं सामजाताः  ॥ १८.३३ ॥

मातङ्गानां दन्तसंघट्टजन्मा हेमच्छेदछ्छायाचञ्चच्छिखाग्रः  ।
लग्नोऽप्यग्निश्चामरेषु प्रकामं माञ्जिष्ठेषु व्यज्यते न स्म सैन्यैः  ॥ १८.३४ ॥

ओषामासे मत्सरोत्पातवाताश्लिष्यद्दन्तक्ष्मारुहां घर्षणोत्थैः  ।
योगान्तैर्वा वह्निभिर्वारणानामुच्चैर्मूर्धव्योम्नि नक्षत्रमाला  ॥ १८.३५ ॥

सान्द्राण्भोदश्यामले सामजानां वृन्दे नीताः शोणितैः शोणिमानम्  ।
दन्ताः शोभामापुरम्भोनिधीनां कन्दोद्भेदा वैद्रुमा वारिणीव  ॥ १८.३६ ॥

आकम्पाग्रैः केतुभिः सन्निपातं तारोदीर्णग्रैवनादं व्रजन्तः   ।
मग्नानङ्गे गाढमन्यद्विपानां दन्तान्दुःखादुत्त्खनन्ति स्म नागाः  ॥ १८.३७ ॥

उत्क्षप्योच्चैः प्रस्फुरन्तं रदाभ्यामीषादन्तः कुञ्जरं शात्रवीयम्  ।
शृङ्गप्रोतप्रावृषेण्याम्बुदस्य स्पष्टं प्रापत्साम्यमुर्वीधरस्य  ॥ १८.३८ ॥

भग्नेऽपीभे स्वे परावर्त्य देहं योद्ध्रा सार्धं व्रीडया मुञ्चतेषून्  ।
साकं यन्तुः संमदेनानुबन्धी दूनोऽभीक्ष्णं वारणः प्रत्यरोधि  ॥ १८.३९ ॥

व्याप्तं लोकैर्दुःखलभ्यापसारं संरंभित्वादेत्य धीरो महीयः  ।
सेनामध्यं गाहते वारणः स्म ब्रह्मैव प्रागादिदेवोदरान्तः  ॥ १८.४० ॥

भृङ्गश्रेणीश्यामभासां समूहैर्नाराचानां विद्धनीरन्ध्रदेहः  ।
निर्भीकत्वादाहवेनाहतेच्छो हृष्यन्हस्ती हृष्टरोमेव रेजे  ॥ १८.४१ ॥

आताम्राभा रोषभाजः कटान्तादाशूत्खाते मार्गणे धूर्गतेन  ।
निश्च्योतन्ती नागराजस्य जज्ञे दानस्याहो लोहितस्येव धारा  ॥ १८.४२ ॥

क्रामन्दन्तौ दन्तिनः साहसिक्यादीषादण्डौ मृत्युशय्यातलस्य  ।
सैन्यैरन्यस्तत्क्षणादाशशङ्के स्वर्गस्योच्चैरर्धमार्गाधिरूढः  ॥ १८.४३ ॥

कुर्वञ्ज्योत्स्नाविप्रुषां तुल्यरूपस्तारस्ताराजालसारामिव द्याम्  ।
खड्गाघातैर्दारिताद्दन्तिकुम्भादाभाति स्म प्रोच्छलन्मौक्तिकौघः  ॥ १८.४४ ॥

दूरोत्क्षिप्तक्षिप्रचक्रेण कृत्तं मत्तो हस्तं हस्तिराजः स्वमेव  ।
भीमं भूमौ लोलमानं सरोषः पादेनासृक्पङ्कपेषं पिपेष  ॥ १८.४५ ॥

आपस्काराल्लूनगात्रस्य भूमिं निःसाधारं गच्छतोपाङ्मुखस्य  ।
लब्धायामं दन्तयोर्युग्ममेव स्वं नागस्य प्रापदुत्तम्भनत्वम्  ॥ १८.४६ ॥

लब्धस्पर्शं भूव्यधादव्यथेन स्थित्वा किंचिद्दन्तयोरन्तराले  ।
ऊर्ध्वार्धासिच्छिन्नदन्तप्रवेष्टं जित्वोत्तस्थे नागमन्येन सद्यः  ॥ १८.४७ ॥

हस्तेनाग्रे वीतभीतिं गृहीत्वा कञ्चिद्व्यालः क्षिप्तवानूर्ध्वमुच्चैः  ।
आसीनानां व्योम्नि तस्यैव हेतोः स्वर्गस्त्रीणामर्पयामास नूनम्  ॥ १८.४८ ॥

कंचिद्दूरादायतेन द्रढीयःप्रासप्रोतस्रोतसान्तःक्षतेन  ।
हस्ताग्रेण प्राप्तमप्यग्रतोऽभूदानैश्वर्यं वारणस्य ग्रहीतुम्  ॥ १८.४९ ॥

तन्वाः पुंसो नन्द गोपात्मजायाः कंसेनेव स्फोटितायाः गजेन  ।
दिव्या मूर्तिर्व्योमगैरुत्पतन्ती वीक्षामासे विस्मितैश्चण्डिकेव  ॥ १८.५० ॥

आक्रम्यैकामग्रपादेन जङ्घामन्यामुच्चैराददानः करेण  ।
संस्थितस्वानं दारुवद्दारुणात्मा कञ्चिन्मध्यात्पाटयामास दन्ती  ॥ १८.५१ ॥

शोचित्वाग्रे भृत्ययोर्मृत्युभाजोरर्यः प्रेम्णा नो तथा वल्लभस्य  ।
पूर्वं कृत्वा नेतरस्य प्रसादं पश्चात्तापादाप दाहं यथान्तः  ॥ १८.५२ ॥

उत्प्लुत्यारादर्धचन्द्रेण लूने वक्त्रेऽन्यस्य क्रोधदष्टोष्ठदन्ते  ।
सैन्यैः कण्ठच्छेदलीने कबन्धाद्भूयो बिभ्ये वल्गतः सासिपाणेः  ॥ १८.५३ ॥

तूर्यारावैराहितोत्तालतालैर्गायन्तीभिः काहलं काहलाभिः   ।
नृत्ते चक्षुःशून्यहस्तप्रयोगं काये कूजन्कम्बुरुच्चैर्जहास  ॥ १८.५४ ॥

प्रत्यावृत्तं भङ्गभाजि स्वसैन्ये तुल्यं मुक्तैराकिरन्ति स्म कश्चित् ।
एकौघेन स्वर्णपुङ्खैर्द्विषन्तः सिद्धाः माल्यैः साधुवादैर्द्वयेऽपि  ॥ १८.५५ ॥

बाणाक्षिप्तारोहशून्यासनानां प्रक्रान्तानामन्यसैन्यैग्रहीतुम्  ।
संरब्धानां भ्राम्यतामाजिभूमौ वारी वारैः सस्मरे वारणानाम्  ॥ १८.५६ ॥

पौनः पुन्यादस्रगन्धेन मत्तो मृद्गन्कोपाल्लोकमायोधनोर्व्यां  ।
पादे लग्नमत्र मालामिभेन्द्रः पाशीकल्पामायतामाचकर्ष  ॥ १८.५७ ॥

कश्चिन्मूर्च्छामेत्य गाढप्रहारः सिक्तः शीतैः शीकरैर्वारणस्य  ।
उच्छ्वास प्रस्थिता तं जिघृक्षुर्व्यर्थाकूता नाकनारी मुमूर्च्छ  ॥ १८.५८ ॥

लूनग्रीवात्सायकेनापरस्य द्यामत्युच्चैराननादुत्पतिष्णोः  ।
त्रेसे मुग्धैः सैंहिकेयानुकाराद्रौद्राकारादप्सरोवक्त्रचन्द्रैः  ॥ १८.५९ ॥

वृत्तं युद्धे शूरमाश्लिष्य काचिद्रन्तुं तूर्णं मेरुकुञ्जं जगाम  ।
त्यक्त्वा नाग्नौ देहमेति स्म यावत्पत्नी सद्यस्तद्वियोगासमर्था  ॥ १८.६० ॥

त्यक्तप्राणं संयुगे हस्तिनीस्था वीक्ष्य प्रेम्णा तत्क्षणादुद्गतासु  ।
प्राप्याखण्डं देवभूयं सतीत्वादाशिश्लेष स्वैव कञ्चित्पुरन्ध्री  ॥ १८.६१ ॥

स्वर्गेवासं कारयन्त्या चिराय प्रत्यग्रत्वं प्रत्यहं धारयन्त्या  ।
कश्चिद्भेजे दिव्यनार्या परस्मिंल्लोके लोकं प्रीणयन्त्येह कीर्त्या  ॥ १८.६२ ॥

गत्वा नूनं वैबुधं सद्म रम्यं मूच्छाभाजामाजगामान्तरात्मा  ।
भूयो दृष्टप्रत्ययाः प्राप्तसंज्ञाः साधीयस्ते यद्रणायाद्रियन्ते  ॥ १८.६३ ॥

कश्चिच्छ्स्त्रापातमूढोऽपवोढुर्लब्ध्वा भूयश्चेतनामाहवाय  ।
व्यावर्तिष्ट क्रोशतः सख्युरुच्चैस्त्यक्तश्चात्मा का च लोकानुवृत्तिः  ॥ १८.६४ ॥

भिन्नोरस्कौशत्रुणाकृष्य दूरादासन्नत्वात्कौचिदेकेषेणैव  ।
अन्योऽन्यावष्टम्भसामर्थ्ययोगार्ध्वावेव स्वर्गतावप्यभूताम्  ॥ १८.६५ ॥

भिन्नानस्त्रैर्मोहभाजोऽभिजातान्हन्तुं लोलं वारयन्तः स्ववर्गम्  ।
जीवग्राहं ग्राहयामासुरन्ये योग्येनार्थाः कस्य न स्याज्जनेन  ॥ १८.६६ ॥

भग्नैर्दण्डैरातपत्राणि भूमौ पर्यस्तानि प्रौढचन्द्रद्युतीनि  ।
आहाराय प्रेतराजस्य रौप्यस्थालानीव स्थापितानि स्म भान्ति  ॥ १८.६७ ॥

रेजुर्भ्रष्टा वक्षसः कुङ्कुमाङ्का मुक्ताहाराः पार्थिवानां व्यसूनाम्  ।
हासाल्लक्ष्याः पूर्णकामस्य मन्ये मृत्योर्दन्ताः पीतरक्तासवस्य  ॥ १८.६८ ॥

निम्नेष्वोधीभूतमस्त्रक्षतानामस्रं भूमौ यच्चकासाञ्चकार  ।
रागार्थं तत्किं नु कौसुम्भमम्भः संव्यानानामन्तकान्तः पुरस्य  ॥ १८.६९ ॥

रामेण त्रिःसप्तकृत्वो ह्रदानां चित्रं चक्रे पञ्चकं क्षत्रियास्त्रैः  ।
रक्ताम्भोभिःस्तत्क्षणादेव तस्मिन्संख्येऽसंख्याः प्रवहन्द्वीपवत्यः  ॥ १८.७० ॥

संदानान्तादस्त्रिभिः शिक्षितास्त्रैरविश्याधः शातशस्त्रावलूनाः  ।
कूर्मौपम्यं व्क्तमन्तर्नदीनामैभाः प्रापन्नङ्घ्रयोऽसृङ्मयीनाम्  ॥ १८.७१ ॥

पद्माकारैर्योधवक्त्रैरिभानां कर्णभ्रष्टैश्चामरैरेव हंसैः  ।
सोपस्काराः प्रावहन्नस्रतोयाः स्रोतस्विन्यो वीचिषुच्चैस्तरद्भिः  ॥ १८.७२ ॥

उत्क्रान्तानामामिषायोपरिष्टादध्याकाशं बभ्रुमुः पत्रवाहाः  ।
मूर्ताः प्राणाः नूनमद्याप्यवेक्षामासुः कायं त्यजिताः दारुणास्त्रैः  ॥ १८.७३ ॥

आतन्वद्भिर्दिक्षु पत्राग्रनादं प्राप्तैदूरादाशु तीक्ष्णैर्मुखाग्रैः  ।
आदौ रक्तं सैनिकानामजीवैर्जीवैः पश्चात्पत्रिपूगैरपायि  ॥ १८.७४ ॥

ओजोभाजां यद्रणे संस्थितानामादत्तीव्रं सार्धमङ्गेन नूनम्  ।
ज्वालाव्याजादुद्वमन्ती तदन्तस्तेजस्तारं दीप्तजिह्वा ववाशे  ॥ १८.७५ ॥

नैरन्तर्यच्छिन्नदेहान्तरालं दुर्भक्षस्य ज्वालिना वाशितेन  ।
योद्धुर्बाणप्रोतमादीप्य मांसं पाकापूर्वस्वादमादे शिवाभिः  ॥ १८.७६ ॥

ग्लानिच्छेदि क्षुत्प्रबोधाय पीत्वा रक्तारिष्टं शोषिताजीर्णशेषम्  ।
स्वादुंकारं कालखण्डोपदंशं क्रोष्टा डिम्बं व्यष्वणद्व्यस्वनञ्च  ॥ १८.७७ ॥

क्रव्यात्पूगैः पुष्कराण्यनकानां प्रत्याशाभिर्मेदसो दारितानि  ।
आभीलानि प्राणिनः प्रत्यवस्यन्कालो नूनं व्यददावाननानि  ॥ १८.७८ ॥

कीर्णा रेजे साजिभूमिः समन्तादप्राणद्भिः प्राणभाजां प्रतीकैः  ।
बह्वारम्भैरर्धसंयोजितैर्वा रूपैः स्रष्टुः सृष्टिकर्मान्तशाला  ॥ १८.७९ ॥

आयन्तीनामविरतरयंराजकानीकिनीनामित्थं सैन्यैः सममलुघुभिः श्रीपतेरूर्मिमद्भिः  ।
आसीदोघैर्मुहुरिव महद्वारिधेरापगानां दोलायुद्धं कृतगुरुतरध्वानमौद्धत्यभाजाम्  ॥ १८.८० ॥




_____________________________________________________________





अथोत्तस्थे रणाटव्यामसुहृद्वेणुदारिणा  ।
नृपाङ्घ्रिपौघसंघर्षादग्निवद्वेणुदारिणा  ॥ १९.१ ॥

आपतन्तममुन्दूरादूरीकृतपराक्रमः  ।
बलोऽवलोकयामास मातङ्गमिव केसरी  ॥ १९.२ ॥

जजौजोजाजिजिज्जाजी तं ततोऽतिततातितुत् ।
भाभोऽभीभाभिभूभारारारिररिरीररः  ॥ १९.३ ॥

भवन्भवाय लोकानामाकम्पितमहीतलः  ।
निर्घात इव निर्घोषभीमस्तस्यापतद्रथः  ॥ १९.४ ॥

रामे रिपुः शरानाजिमहेष्वास विचक्षणे  ।
कोपादथैनं शितमा महेष्वा स विचक्षणे  ॥ १९.५ ॥

दिशमर्कमिवावाचीं मूर्च्छागतमपाहरत् ।
मन्दप्रतापं तं सूतः शीघ्रमाजिविहायसः  ॥ १९.६ ॥

कृत्वा शिनेः शाल्वचमूं सप्रभावा चमूर्जिताम्  ।
ससर्ज वक्त्रैः फुल्लाब्जसप्रभा वाचमूर्जिताम्  ॥ १९.७ ॥

उल्मुकेन द्रुमं प्राप्य संकुचत्पत्रसंपदम्  ।
तेजः प्रकिरता दिक्षु सप्रतापमदीप्यत  ॥ १९.८ ॥

पृथोरध्यक्षिपधृद्रुक्मी यया चापमुदायुधः  ।
तयैव वाचापगमं ययाचापमुदायुधः  ॥ १९.९ ॥

समं समन्ततो राज्ञामापतन्तीरनीकिनीः  ।
कार्ष्णिः प्रत्यग्रहीदेकः सारस्वानिव निम्नगाः  ॥ १९.१० ॥

दधानैर्घनसादृश्यं लसदायसदंशनैः  ।
तत्र  काञ्चनसच्छाया ससृजे तैः शराशनिः  ॥ १९.११ ॥

नखांशुमञ्जरीकीर्णमसौतरुरिवोच्चकैः  ।
बभौ विभ्रमद्धनुःशाखामधिरूढशिलीमुखाम्  ॥ १९.१२ ॥

प्रप्य भीममसौ जन्यं सौजन्यं दधदानते  ।
विध्यन्मुमोच न रिपूनरिपूगान्तकः शरैः  ॥ १९.१३ ॥

कृतस्य सर्वक्षितिपैर्विजयाशंसया पुरः  ।
अनेकस्य चकारासौ बाणैर्बाणस्य खण्डनम्  ॥ १९.१४ ॥

याबभार कृतानेकमाया सेना ससारताम्  ।
धनुः स कर्षन्रहितमायासेनाससार ताम्  ॥ १९.१५ ॥

ओजो महौजाः कृत्वाधस्तत्क्षणादुत्तमौजसः  ।
कुर्वन्नाजावमुख्यत्वमनमन्नाम मुख्यताम्  ॥ १९.१६ ॥

दूरादेव चमूर्भल्लैः कुमारो हन्ति स स्म याः  ।
न पुनः सांयुगीं ताः स्म कुमारो हन्ति सस्मयाः  ॥ १९.१७ ॥

निपीड्य तरसा तेन मुक्ताः काममनास्थया  ।
उपाययुर्विलक्षत्वं विद्विषो न शिलीमुखाः  ॥ १९.१८ ॥

तस्यावदानैः समरे सहसा रोमहर्षिभिः  ।
सुरैरशंसि व्योमस्थैः सह सारो महर्षिभिः  ॥ १९.१९ ॥

सुगन्धयद्दिशः शुभ्रमम्लानि कुसुमं दिवः  ।
भूरि तत्रापतत्तस्मादुत्पपात दिवं यशः  ॥ १९.२० ॥

सोढुं तस्य द्विषो नालमवयोधरवा रणम्  ।
ऊर्णुनाव यशश्च द्यामपयोधरवारणम्  ॥ १९.२१ ॥

केशप्रचुरलोकस्य पर्यस्कारि विकासिना  ।
शेखरेणेव युद्धस्य शिरः कुसुमलक्ष्मणा  ॥ १९.२२ ॥

सादरं युद्धमानापि तेनान्यनरसादरम्  ।
सा दरं पृतना निन्ये हीयमाना रसादरम्  ॥ १९.२३ ॥

इत्यालिङ्गतामालोक्य जयलक्ष्म्या झषध्वजम्  ।
क्रुद्धयेव क्रुधा सद्यः प्रपेदे चेदिभूपतिः  ॥ १९.२४ ॥

अहितानभि वाहिन्या स मानी चतुरङ्गया  ।
चचाल वल्ल्गत्कलभसमानीचतुरङ्गया  ॥ १९.२५ ॥

ततस्ततधनुर्मौर्वीविस्फारस्फारिनिःस्वनैः  ।
तूर्यैर्युगक्षये क्षुभ्यदकूपारानुकारिणी  ॥ १९.२६ ॥

सकारनानारकास कायसाददसायका  ।
रसाहवावाहसार नादवाददवादना  ॥ १९.२७ ॥

लोलासिकालियकुला यमस्यैव स्वसा स्वयम्  ।
चिकीर्षुरुल्लसल्लोहवर्मश्यामा सहायताम्  ॥ १९.२८ ॥

सासेनागमनारम्भे रसेनासीदनारता  ।
तारनादजनामत्त धीरनागमनामया  ॥ १९.२९ ॥

धूतधौतासयः प्रष्ठाः प्रतिष्ठन्तक्षमाभृताम्  ।
शौर्यनुरागनिकषः सा हि वेलानुजीविनाम्  ॥ १९.३० ॥

दिवमिन्युधा गन्तुं कोमलामलसम्पदम्  ।
दधौ दधानोऽसिलतां कोऽमलामलसम्पदम्  ॥ १९.३१ ॥

कृतोरुवेगं युगपद्व्यजिगीषन्त सैनिकाः  ।
विपक्षं बाहुपरिघैर्जङ्घाभिरितरेतरम्  ॥ १९.३२ ॥

वाहनाजनि मानासे साराजावनमा ततः.
मत्तसारगराजेभे भारीहावज्जनध्वनि  ॥ १९.३३ ॥

निध्वनज्जवहारीभा भेजे रागरसात्तमः  ।
ततमानवजारासा सेना मानिजनाहवा  ॥ १९.३४ ॥

अभग्नवृत्ताः प्रसभादाकृष्टा यौवनोद्धतैः   ।
चक्रन्दुरुच्चकैर्मुष्टिग्राह्यमध्या धनुर्लताः  ॥ १९.३५ ॥

करेणुः प्रम्थितोऽनेको रेणुर्घण्टाः सहस्रशः  ।
करेणुः शीकरो जज्ञे रेणुस्तेन शमं ययौ  ॥ १९.३६ ॥

धृतप्रत्यग्रशृङ्गाररसरागरपि द्विपैः  ।
सरोषसम्भ्रमैर्बर्भ्रे रौद्र एव रणे रसः  ॥ १९.३७ ॥

न तस्थौ भर्तृतः प्राप्तमानसम्प्रतिपत्तिषु  ।
रणैकसर्गेषु भयं मानसं प्रति पत्तिषु  ॥ १९.३८ ॥

बाणाहितपूर्णतूणीरकोटरैर्धन्विशाखिभिः  ।
गोधाश्लिष्टभुजाशाखैरभूद्भीमा रणाटवी  ॥ १९.३९ ॥

नानाजाववजानाना सा जनौघघनौजसा  ।
परानिहऽहानिराप तान्वियाततयान्विता  ॥ १९.४० ॥

विषमं सर्वतोभद्रचक्रगोमूत्रिकादिभिः  ।
श्लोकैरिवमहाकाव्यं व्यूहैस्तदभवद्बलम्  ॥ १९.४१ ॥

संहत्या सात्वतां चैद्यं प्रति भास्वरसेनया  ।
ववले योद्धुमुत्पन्नप्रतिमा स्वरसेन या  ॥ १९.४२ ॥

विस्तीर्णमायामवती लोललोकनिरन्तरा  ।
नरेन्द्रमार्गं रथ्येव पपात द्विषतां बलम्  ॥ १९.४३ ॥

वारणागगभीरा सा साराभीगगणारवा  ।
कारितारिवधा सेना नासेधा वारितारिका  ॥ १९.४४ ॥

अधिनागं प्रजविनो विकसत्पिच्छचारवः  ।
पेतुर्बर्हिणदेशीयाः शङ्कवः प्राणहारिणः  ॥ १९.४५ ॥

प्रवृत्तेविकसद्ध्वानंसाधनेप्यविषादिभिः  ।
ववृषेविकसद्दानंयुधमाप्यविषाणिभिः  ॥ १९.४६ ॥

पुरः प्रयुक्तैर्युद्धं तच्चलितैर्लब्धशुद्धिभिः  ।
आलापैरिव गान्धर्वमदीप्यत पदातिभिः  ॥ १९.४७ ॥

केनचित्स्वासिनान्येषां मण्डलाग्रानवद्यता  ।
प्रापे कीर्तिप्लुतमहीमण्डलाग्रानवद्यत  ॥ १९.४८ ॥

विहन्तुं विद्विषस्तीक्ष्णः सममेव सुसंहतेः  ।
परिवारात्पृथक्चक्रे खड्गश्चात्मा च केनचित् ॥ १९.४९ ॥

अन्येन विदधेऽरीणामतिमात्रा विलासिना  ।
उद्गूर्णेन चमूस्तूर्णमतिमात्राविलासिना  ॥ १९.५० ॥

सहस्रपूरणः कश्चिल्लूनमूर्धासिना द्विषः  ।
तथोर्ध्व एव काबन्धीमभजन्नर्तनक्रियाम्  ॥ १९.५१ ॥

शस्त्रव्रणमयश्रीमदलङ्करणभूषषितः  ।
ददृशेऽन्यो रावणवदलङ्करणभूषितः  ॥ १९.५२ ॥

द्विषद्विशसनच्छेदनिरस्तोरुयुगोऽपरः  ।
सिक्तश्चास्त्रैरुभयथा बभूवारुणविग्रहः  ॥ १९.५३ ॥

भीमतामपरोऽम्भोधिसमेऽधित महाहवे  ।
दाक्षे कोपः शिवस्येव समेधितमहा हवे  ॥ १९.५४ ॥

दन्तौश्चिच्छिदिरे कोपात्प्रतिपक्षं गजा इव  ।
परनिस्त्रिंशनिर्लूनकरवालाः पदातयः  ॥ १९.५५ ॥

रणे रभसनिर्भिन्नद्विपपाटविकासिनि  ।
न तत्र गतभीः कश्चिद्विपपाट विकासिनि  ॥ १९.५६ ॥

यावन्न सत्कृतैर्भर्तुः स्नेहस्यानृण्यमिच्छुभिः  ।
अमर्षादितरैस्तावत्तत्यजे युधि जीवितम्  ॥ १९.५७ ॥

अयशोभिदुरालोके कोपधामरणादृते  ।
अयशोभिदुरा लोके कोपधा मरणादृते  ॥ १९.५८ ॥

स्खलन्ती नक्वचित्तैक्ष्णादभ्यग्रफलशालिनी  ।
अमोचि शक्तिः शक्तिकैर्लोहजा न शरीरजा  ॥ १९.५९ ॥

अपादि व्यापृतनयांस्तथा युयुधिरे नृपाः  ।
आप दिव्या पृतनया विस्मयं जनता यथा  ॥ १९.६० ॥

स्वगुणैराफलप्राप्तेराकृष्य गणिका इव  ।
कामुकानिव नालीकांस्त्रिणन्ताः सहसामुचन्  ॥ १९.६१ ॥

वाजिनः शत्रुसैन्यस्य  समारब्धनवाजिनः  ।
वाजिनश्च शरा मध्यमविशन्द्रुतवाजिनः  ॥ १९.६२ ॥

पुरस्कृत्य फलं प्राप्तैः सत्पक्षाश्रययशालिभिः  ।
कृतपुङ्खतया लेभे लक्षमप्याशु मार्गणैः  ॥ १९.६३ ॥

रक्तश्रुतिं जपासूनसमरागामिषुव्यधात् ।
कश्चित्पुरः सपत्नेषु समरागमिषुव्यधात् ॥ १९.६४ ॥

रयेण रणकाम्यन्तौ दूरादुपगतविभौ  ।
गतासुरन्तरा दन्ती वरण्डक इवाभवत् ॥ १९.६५ ॥

भूरिभिर्भारिभिर्भीरैर्भूभारैरभिरेभिरे  ।
भेरीरेभिभिरभ्राभैरभीरुभिरिभैरिभाः  ॥ १९.६६ ॥

निशितासिलतालूनैस्तथा हस्तैर्न हस्तिनः  ।
युध्यमाना यथा दन्तैर्भग्नैरापुर्विहस्ततां  ॥ १९.६७ ॥

निपीडनादिव मिथो दानतोयनारतम्  ।
वपुषामदयापातादिभानामभितोऽगलत् ॥ १९.६८ ॥

रणाङ्गणं सर इव प्लावितं मदवारिभिः  ।
गजः पृथुकराकृष्टशतपत्रमलोडयत् ॥ १९.६९ ॥

शरक्षते गजे भृङ्गैः सविषादिविषादिनि  ।
रुतव्याजेन रुदितं तत्रासीदतिसीदति  ॥ १९.७० ॥

अन्तकस्य पृथौ तत्र शयनीय इवाहवे  ।
दशनव्यसनादीयुर्मत्कुणत्वं मतङ्गजाः  ॥ १९.७१ ॥

अभीकमतिकेनेद्धे भीतानन्दस्यनाशने  ।
कनत्सकामसेनाके मन्दकामकमस्यति  ॥ १९.७२ ॥

दधतोऽपि रणे भीममभीक्ष्णं भावमासुरम्  ।
हताः परैरभिमुखाः सुरभूयमुपाययुः  ॥ १९.७३ ॥

येनाङ्गमूहे व्रणवत्सरुचा परतोऽमरैः  ।
समत्वं स ययौ खड्गत्सरुचापरतोऽमरैः  ॥ १९.७४ ॥

निपातितसुहृत्स्वामिपितृव्यभ्रातृमातुलम्  ।
पाणिनीयमिवावलोकि धीरैस्तत्समराजिरम्  ॥ १९.७५ ॥

अभावि सिन्ध्वा सन्ध्याभ्रसदृग्रुधिरतोयया  ।
हृते योद्धुं जनः पांशौ स दृग्रुधि रतो यथा  ॥ १९.७६ ॥

विदलत्पुष्कराकीर्णाः पतच्छङ्खकुलाकुलाः  ।
तरत्पत्ररथा नद्यः प्रासर्पन्रक्तवारिजाः  ॥ १९.७७ ॥

असृग्जनोऽस्त्रक्षतिमानवमज्जवसादनम्  ।
रक्षःपिशाचं मुमुदे नवमज्जवसादनम्  ॥ १९.७८ ॥

चित्रं चापैरपेतज्यैः स्फुरद्रक्तशतहृदम्  ।
पयोदजालमिव तद्वीराशंसनमाबभौ  ॥ १९.७९ ॥

बन्धौ विपन्नेऽनेकेन नरेणेह तदन्तिके  ।
अशोचि सैन्ये घण्टाभिर्न रेणे हतदन्तिके  ॥ १९.८० ॥

कृत्तैः कीर्णा मही रेजे दन्तैर्गात्रैश्च दन्तिनाम्  ।
क्षुण्णलोकासुभिर्मृत्योर्मुसलोलूखलैरिव  ॥ १९.८१ ॥

युद्धमित्थं विधूतान्यमानवानभियो गतः  ।
चैद्यः परान्पराजिग्ये मानवानभियोगतः  ॥ १९.८२ ॥

अथ वक्षोमणिच्छायाच्छुरितापीतवाससा  ।
स्फुरदिन्द्रधनुर्भिन्नतडितेव तडित्त्वता  ॥ १९.८३ ॥

नीलेनानालनलिननिलीनोल्ललनालिना  ।
ललनालालनेनालं लीलालोलेन लालिना  ॥ १९.८४ ॥

अपूर्वयेव तत्कालसमागमसकामया  ।
दृष्टेन राजन्वपुषा कटाक्षैर्विजयश्रिया  ॥ १९.८५ ॥

विभावी विभवी भाभो विभाभावी विवो विभीः  ।
भवाभिभावी भावावो भवाभावो भुवो विभुः  ॥ १९.८६ ॥

उपैतुकामैस्तत्पारं निश्चितैर्योगिभिः परैः  ।
देहत्यागकृतोद्योगैरदृश्यत परः पुमान्  ॥ १९.८७ ॥

तं श्रिया घनयानस्तरुचा सारतया तया   ।
यातया तरसा चारुस्तनयानघया श्रितम्  ॥ १९.८८ ॥

विद्विषोऽद्विषुरुद्वीक्ष्य तथाप्यासन्निरेनसः  ।
अरुच्यमपि रोगघ्नं निसर्गादेव भेषजम्  ॥ १९.८९ ॥

विदितं दिवि केऽनीके तं यातं निजिताजिनि  ।
विगदं गवि रोद्धारो योद्धा यो नतिमेति नः  ॥ १९.९० ॥

नियुज्यमानेन पुरः कर्मण्यतिगरीयसि  ।
आरोप्यमाणोरुगुणं भर्त्रा कार्मुकमानमत् ॥ १९.९१ ॥

तत्र बाणाः सुपरुषः समधीयन्त चारवः  ।
द्विषामभूत्सुपरुषस्तस्याकृष्टस्य चारवः  ॥ १९.९२ ॥

पश्चात्कृतानामप्यस्य नराणामिव पत्रिणाम्  ।
योयो गुणेन संयुक्तः स स कर्णान्तमाययौ  ॥ १९.९३ ॥

प्रपे रूपी पुरारेपाः परिपूरी परः परैः  ।
रोपैरपारैरुपरि पुपूरेऽपि पुरोऽपरैः  ॥ १९.९४ ॥

दिङ्मुखव्यापिनस्तीक्ष्णान्ह्रदिनो मर्मभेदिनः  ।
चिक्षेपैकक्षणेनैव सायकानहितांश्च सः  ॥ १९.९५ ॥

शरवर्षी महानादः स्फुरत्कार्मुककेतनः  ।
नीलच्छविरसौ रेजे केशवच्छलनीरदः  ॥ १९.९६ ॥

न केवलं जनैस्तस्य लघुसंधायिनो धनुः  ।
मण्डलीकृतमोकान्ताद्बलमैक्षि द्विषामपि  ॥ १९.९७ ॥

लोकालोकी कलोऽकल्ककलिलोऽलिकुलालकः  ।
कालोऽकलोऽकलिः काले कोलकेलिकिलः किल  ॥ १९.९८ ॥

अक्षितारासु विव्याध द्विषतः स तनुत्रिणः  ।
दानेषु स्थूललक्ष्यत्वं न हि तस्य शरासने  ॥ १९.९९ ॥

वररोऽविवरो वैरिविवारी वारिरारवः   ।
विववार वरो वैरं वीरो रविरिवौर्वरः  ॥ १९.१०० ॥

मुक्तानेकशरं प्रणानहरद्भूयसां द्विषां  ।
तदीयं धनुरन्यस्य न हि सेहे सजीवताम्  ॥ १९.१०१ ॥

राजराजी रुरोजाजेरजिरेऽजोऽजरोऽरजाः  ।
रेजारिजूरजोर्जार्जी रराजर्जुरजर्जरः  ॥ १९.१०२ ॥

उद्धतान्द्विषतस्तस्य निध्नतो द्वितयं ययुः  ।
पानार्थे रुधिरं धातौ रक्षार्थे भुवनं शराः  ॥ १९.१०३ ॥

क्रूरारिकारि कीरेककारकः कारिकाकरः  ।
कोरकाकारकरकः करीरः कर्करोर्ऽकरुक् ॥ १९.१०४ ॥

विधातुमवतीर्णोऽपि लघिमानमसौ भुवः  ।
अनेकमरिसंघातमकरोद्भूमिवर्धनम्  ॥ १९.१०५ ॥

दारी दरदरिद्रोऽरिदारूदारोऽद्रिदूरदः  ।
दूरादरौद्राददरद्रोदोरुद्दारुरादरी  ॥ १९.१०६ ॥

एकेषुणा सङ्घतिथान्द्विषो भिन्दन्द्रुमानिव  ।
स जन्मान्तररामस्य चक्रे सदृशमात्मनः  ॥ १९.१०७ ॥

शूरः शौरिरशिशिरैराशाशैराशु राशिशः  ।
शरारुः श्रीशरीरेशः शुशूरेऽरिशिरः शरैः  ॥ १९.१०८ ॥

व्क्तासीदरितारिणां यत्तदीयास्तदा मुहुः  ।
मनोहृतोऽपि हृदये लेगुरेषां न पत्रिणः  ॥ १९.१०९ ॥
नामाक्षराणां मलना मा भूद्भर्तुरतः स्फुटम्  ।
अगृह्णत पराङ्गनामसूनस्रं न मार्गणाः  ॥ १९.११० ॥

आच्छिद्य योधसार्थस्य प्राणसर्वस्वमाशुगाः  ।
ऐकागारिकवद्भूमौ दूराज्जग्मुरदर्शनम्  ॥ १९.१११ ॥

भीमास्त्रराजिनस्तस्य बलस्य ध्वजराजिनः  ।
कृतघोराजिनश्चक्रे भुवः सरुधिरा जिनः  ॥ १९.११२ ॥

मांसव्यधोचितमुखैः शून्यतां दधदक्रियम्  ।
शकुन्तिभिः शत्रुबलं व्यापि तस्येषुभिर्नभः  ॥ १९.११३ ॥

दाददो दद्ददुद्दादी दादादो दूददीददोः  ।
दुद्दादं दददे दुद्दे ददाददददोऽददः  ॥ १९.११४ ॥

प्लुतेभकुम्भोरसिजैर्हृदयक्षतिजन्मभिः  ।
प्रावर्तयन्नदीरस्रैर्द्विषां तद्योषितां च सः  ॥ १९.११५ ॥

सदामदबलप्रायः समुद्धृरसो बभौ  ।
प्रतीतविक्रमः श्रीमन्हारिर्हरिरिवापरः  ॥ १९.११६ ॥

द्विधा त्रिधा चतुर्धा च तमेकमपि शत्रवः  ।
पश्यन्तः स्पर्धया सद्यः स्वयं पञ्चत्वमाययुः  ॥ १९.११७ ॥

सदैव संपन्नवपू रणेषु स दैवसंपन्नवपूरणेषु  ।
महो दधेऽस्तारि महानितान्तं महोदधेस्तारिमहा नितान्तम्  ॥ १९.११८ ॥

इष्टं कृत्वार्थं पत्रिणः शार्ङ्गपाणेरेत्याधोमुख्यं प्रविशन्भूमिमाशु  ।
शुद्धया युक्तानां वैरिवर्गस्य मध्ये भर्त्रा क्षिप्तानामेतदेवानुरूपम्  ॥ १९.११९ ॥

सत्वं मानविशिष्टमाजिरभसादालम्ब्य भव्यः पुरो लब्धाघक्षयशुद्धिरुद्धरतरश्रीवत्सभूमिर्मुदा  ।
मुक्त्वा काममपास्तभीः परमृगव्याधः स नादं हरेरेकौघैः समकालमभ्रमुदयी रोपैस्तदा तस्तरे  ॥ १९.१२० ॥

_____________________________________________________________





मुखमुल्लसितत्रिरेखमुच्चैर्भिदुरभ्रूयुगभीषणं दधानः  ।
समिताविति विक्रमानमृष्यन्गतभीराह्वतचेदिराण्मुरारिम्  ॥ २०.१ ॥

शितचक्रनिपातसंप्रतीक्ष्यं वहतः स्कन्धगतं च तस्य मृत्युम्  ।
अभिशौरि रथोऽथनोदिताश्वः प्रययौ सारथिरूपया नियत्या  ॥ २०.२ ॥

अभिचैद्यमगाद्रथोऽपि शौरेरवनिं जागुडकुङ्कुमाभिताम्रैः  ।
गुरनेमिनिपीडनावदीर्णव्यसुदेहस्रुतशोणितैर्विलिम्पन्  ॥ २०.३ ॥

स निरायतकेतनांशुकान्तः कलनिक्वाणकरालकिङ्किणीकः  ।
विरराज रिपुक्षयप्रतिज्ञामुखरो मुक्तशिखः स्वयं नु मृत्युः  ॥ २०.४ ॥

सजलाम्बुधरारवानुकारी ध्वनिरापूरितदिङ्मुखो रथस्य  ।
प्रगुणीकृतकेकमूर्ध्वकण्ठैः शितिकण्ठैरुपकर्णयाम्बभूवे  ॥ २०.५ ॥

अभिवीक्ष्य विदर्भराजपुत्रीकुचकाश्मीरजचिह्नमच्युतोरः  ।
चिरसेवितयापि चेदिराजः सहसावाप रुषा तदैव योगम्  ॥ २०.६ ॥

जनिताशनिशब्दशङ्कमुच्चैर्धनुरास्फालितमध्वनन्नृपेण  ।
चपलानिलचोद्यमानकल्पक्षयकालाग्निशिखानिभस्फुरज्ज्यम्  ॥ २०.७ ॥

समकालमिवाभिलक्षणीयग्रहसंधानविकर्षणापवर्गैः  ।
अथ साभिसारं शरैस्तरस्वी स तिरस्कर्तुमुपेन्द्रमध्यवर्षत् ॥ २०.८ ॥

ऋजुताफलयोगशुद्धिभाजां गुरुपक्षाश्रयिणां शिलीमुखानाम्  ।
गुणिना नतिमागतेन सन्धिः सह चापेन समञ्जसो बभूव  ॥ २०.९ ॥

अविषह्यतमे कृताधिकारं वशिना कर्मणि चेदिपार्थिवेन  ।
अरसद्धनुरुच्चकैदृढार्तिप्रसभाकर्षणवेपमानजीवम्  ॥ २०.१० ॥

अनुसन्ततिपातिनः पटुत्वं दधतः शुद्धिभृतो गृहीतपक्षाः  ।
वदनादिव वादिनोऽथ शब्दाः क्षितिभर्तुर्धनुषः शराः प्रसस्रुः  ॥ २०.११ ॥

गवलासितकान्ति तस्य मध्यस्थितघोरायतबाहुदण्डनासम्  ।
ददृशे कुपितान्तकोन्न्मद्भ्रूयुगभीमाकृति कार्मुकं जनेन  ॥ २०.१२ ॥

तडिदुज्ज्वलजातरूपपुङ्खैः खमयःश्याममुखैरभिध्वनद्भिः  ।
जलदैरिव रंहसा पतद्भिः पिदधे संहतिशालिभिः शरौघैः  ॥ २०.१३ ॥

शितशल्यमुखावदीर्णमेघक्षरदम्भः स्फुटतीव्रवेदनानाम्  ।
स्रवदस्रुततीव चक्रवालं ककुभामौर्णविषुः सुवर्णपुङ्खाः  ॥ २०.१४ ॥

अमनोरमतां यती जनस्य क्षणमालोकपथान्नभः सदां वा  ।
रुरुधे पिहिताहिमद्युतिर्धीर्विशिखैरन्तरिता च्युता धरित्रत्री  ॥ २०.१५ ॥

विनिवारितभानुतापमेकं सकलस्यापि मुरद्विषो बलस्य  ।
शरजालमयं समं समन्तादुरु सद्मेव नराधिपेन तेने  ॥ २०.१६ ॥

इति चेदिमहीभृता तदानीं तदनीकं दनुसूनुसूदनस्य  ।
वयसमिव चक्रमक्रियाकं परितोऽरोधि विपाटपञ्चरेण  ॥ २०.१७ ॥

इषुवर्षमनेकमेकवीरस्तदरिप्रच्युतमच्युतः पृषत्कैः  ।
अथ वादिकृतं प्रमाणमन्यैः प्रतिवादीव निराकरोत्प्रमाणैः  ॥ २०.१८ ॥

प्रतिकुञ्चितकूर्परेण तेन श्रवणोपान्तिकनीयमानगव्यम्  ।
ध्वनति स्म धनुर्घनान्तमत्तप्रचुरक्रौञ्चरवानुकारमुच्चैः  ॥ २०.१९ ॥

उरसा विततेन पातितांसः स मयूराञ्चितमस्तकस्तदानीम्  ।
क्षणमालिखितो नु सौष्ठवेन स्थिरपूर्वापरमुष्टिराबभौ वा  ॥ २०.२० ॥

ध्वनतो नितरां रयेण गुर्व्यस्तडिदाकारचलद्गुणादसंख्याः  ।
इषवो धनुषः सशब्दमाशु न्यपतन्नम्बुधरादिवाम्बुधराः  ॥ २०.२१ ॥

शिखरोन्नतनिष्ठुरांसपीठः स्थगयन्नेकदिगन्तमायतान्तः  ।
निरवर्णि सकृत्प्रसारितोऽस्य क्षितिभर्तेव चमूभिरेकबाहुः  ॥ २०.२२ ॥

तमकुण्ठमुखाः सुपर्णकेतोरिषवः क्षिप्तमिषुव्रजं परेण  ।
विभिदामनयन्त कृत्यपक्षं नृपतेर्नेतुरिवायथार्थवर्णाः  ॥ २०.२३ ॥

दयितैरिव खण्डिता मुरारेर्विशिखैः संमुखमुज्ज्वलाङ्गलेखैः  ।
लघिमानमुपेयुषी पृथिव्यां विफला शत्रुशरावलिः पपात  ॥ २०.२४ ॥

प्रमुखेऽभिहताश्च पत्रवाहाः प्रसभं माधवमुक्तवत्सदन्तैः  ।
परिपूर्णतरं भुवो गतायाः परतः कातरवत्प्रतीपमीयुः  ॥ २०.२५ ॥

इतरेतरत्सन्निकर्षजन्मा गलसंघट्टविकीर्णविस्फुलिङ्गः  ।
पटलानि लिहन्वलाहकानामपरेषु क्षणमज्ज्वलत्कृशानुः  ॥ २०.२६ ॥

शरदीव शरश्रिया विभिन्ने विभुना शत्रुशिलीमुखाभ्रजाले  ।
विकसन्मुखवारिजाः प्रकामं बभुराशा इव यादवध्वजिन्यः  ॥ २०.२७ ॥

स दिवं समचिच्छदच्छरौघैः कृततिग्मद्युतिमण्डलापलापैः  ।
ददृशेऽथ च तस्य चापयष्ट्यामिषुरेकैव जनै सकृद्विसृष्टा  ॥ २०.२८ ॥

भवति स्फुटमागतो विपक्षान्न सपक्षोऽपि हि निर्वृतेर्विधाता  ।
शिशुपालबलानि कृष्णमुक्तः सुतरां तेन तताप तोमरौघः  ॥ २०.२९ ॥

गुरुवेगविराविभिः पतत्रैरिषवः काञ्चनपिङ्गलभासः  ।
विनतासुतवत्तलं भुवः स्म व्यथितभ्रान्तभुजङ्गमं विशन्ति  ॥ २०.३० ॥

शतशः परुषाः पुरो विशङ्कं शिशुपालेन शिलीमुखाः प्रयुक्ताः  ।
परमर्मभिदोऽपि दानवारेरपराधा इव न व्यथां वितेनुः  ॥ २०.३१ ॥

विहिताद्भुतलोकसृष्टिमाये जममिच्छन्किल मायया मुरारौ  ।
भुवनक्षयकालयोगनिद्रे नृपतिः स्वापनमस्त्रमाजहार  ॥ २०.३२ ॥

सलिलार्द्रवराहदेहनीलो विदधद्भास्करमर्थशून्यसंज्ञम्  ।
प्रचलायतलोचनारविन्दं विदधे तद्बलमन्धकारः  ॥ २०.३३ ॥

गुरवोऽपि निषद्य यन्निदद्रुर्धनुषि क्ष्मापतयो न वाच्यमेतत् ।
क्षयितापदि जाग्रतोऽपि नित्यं ननु तत्रैव हि तेऽभवन्निषण्णाः  ॥ २०.३४ ॥

श्लथतां व्रजतस्तथा परेषामगद्धारणाशक्तिमुज्झतः स्वाम्  ।
सुगृहीतमपि प्रमदभाजां मनसः शास्त्रमिवामस्त्रमग्रपाणेः  ॥ २०.३५ ॥

उचितस्वपनोऽपि नीरराशौ स्वबलाम्भोनिधिमध्यगस्तदीनीम्  ।
भुवनत्रयकार्यजागरूकः स परं तत्र परः पुमानजागः  ॥ २०.३६ ॥

अथसूर्यरुचीव तस्य दृष्टावुद्भूत्कौस्तुभदर्पणं गतायाम्  ।
पटुः धाम ततो न चाद्भुतं तद्विभुरिन्द्वर्कविलोचनः किलासौ  ॥ २०.३७ ॥

महतः प्रणतेष्विव प्रसादः स मणेरंशुचयः ककुंमुखेषु  ।
व्यकसद्विकसद्विलोचनेभ्यो दददालोकमनाविलं बलेभ्यः  ॥ २०.३८ ॥

प्रकृतिं प्रतिपादुकैश्च पादैश्चकॢषे भानुमतः पुनः प्रसर्तुम्  ।
तमसोऽभिभवादपास्य मूर्च्छामुपजीवत्सहसैव जीवलोकः  ॥ २०.३९ ॥

घनसंतमसैर्जवेन भूयो यदुयोधैर्युधि रेधिरे द्विषन्तः  ।
ननु वारिधरोपरोधमुक्तः सुतरामुत्तपते पतिः प्रभाणाम्  ॥ २०.४० ॥

व्यवहार इवानृताभियोगं तिमिरं निर्जितवत्यथप्रकाशे  ।
रिपुरुल्बणभीमभोगभाजां भुजगानां जननीं जजाप विद्याम्  ॥ २०.४१ ॥

पृथुदर्विभृतस्ततः फणीन्द्रा विषमाशीभिरनारतं वमन्तः  ।
अभवन्युगपद्विलोलजिह्वायुगलीढोभयसृक्कभागमाविः  ॥ २०.४२ ॥

कृतकेशविडम्बनैर्विहायो विजयं तत्क्षणमिच्छुभिश्छलेन  ।
अमृताग्रभुवः पुरेव पुच्छं बडवाभर्तुरवारि काद्रवेयैः  ॥ २०.४३ ॥

दधतस्तनिमानमानपूर्व्या बभुरक्षिश्रवसो मुखे विशालाः  ।
भरतज्ञकविप्रणीतकाव्यग्रथिताङ्का इव नाटकप्रपञ्चाः  ॥ २०.४४ ॥

सविषश्वसनोद्धतोरुधूमव्यवधिम्लानमरीचि पन्नगानाम्  ।
उपरागवतेव तिग्मभासा वपुरौदुम्बरमण्डलाभमूहे  ॥ २०.४५ ॥

शिखिपिच्छकृतध्वजावचूडक्षणसाशङ्कविवर्तमानभोगाः  ।
यमपाशवदाशुबन्धनाय न्यपतन्वृष्णिगणेषु लेलिहानाः  ॥ २०.४६ ॥

पृथुवारिधिवीचिमण्डलान्तर्विलसत्फेनवितानपाण्डुराणि  ।
दधति स्म भुजङ्गमाङ्गमध्ये नवनिर्मोकरुचिं ध्वजांशुकानि  ॥ २०.४७ ॥

कृतमण्डलबन्धमुल्लसद्भिः शिरसि प्रत्युरसं विलम्बमानैः  ।
व्यरुचज्जनता भुजङ्गभोगैर्दलितेन्दीवरमालभारिणीव  ॥ २०.४८ ॥

परिवेष्टितमूर्तयश्च मूलादुरगैराशिरसः सरत्नपुष्पैः  ।
दधुरायतवल्लिवेष्टितानामुपमानं मनुजा महीरुहाणाम्  ॥ २०.४९ ॥

बहुलाञ्जनपङ्कपट्टनीलद्युतयो देहमितस्ततः श्रमन्तः  ।
दधिरे फणिनस्तुरङ्गमेषु स्फुटपल्याणनिबद्धवर्ध्रलीलाम्  ॥ २०.५० ॥

प्रसृतं रभसादयोभिनीला प्रतिपदं परितोऽभिवेष्टयन्ती  ।
तनुरायतिशालिनी महाहेर्गजमन्दुरिव निश्चलं चकार  ॥ २०.५१ ॥

अथ सस्मितवीक्षितादवज्ञाचलितैकोन्नमितभ्रु माधवेन  ।
निजकेतुशिरःश्रितः सुपर्णादुदपप्तन्नयुतानि पक्षिराजाम्  ॥ २०.५२ ॥

द्रुतहेमरुचः खगाः खगेन्द्रादलघूदीरितनादमुत्पतन्तः  ।
क्षणमैक्षिषतोच्चकैश्चमूभिर्ज्वलतः सप्तरुचेरिव स्फुलिङ्गाः  ॥ २०.५३ ॥

उपमानमलाभि लोलपक्षक्षणविक्षिप्तमहाम्बुवाहमत्स्यैः  ।
गगनार्णवमन्तरासुमेरोः कुलजानां गरुडैरिलाधराणाम्  ॥ २०.५४ ॥

पततां परितः परिस्फुरद्भिः परिपिङ्गीकृतदिङ्मुखैर्मयूखैः  ।
सुतरामभवदद्दुरीक्ष्यबिम्बस्तपनस्तत्किरणैरिवात्मदर्शः  ॥ २०.५५ ॥

दधुरम्बुधिमन्थनाद्रिमन्थभ्रमणायस्तफणीन्द्रपित्तजानाम्  ।
रुचमुल्लसमानवैनतेयद्युतिभिन्नाः फणभारिणो मणीनाम्  ॥ २०.५६ ॥

अभितः क्षुभिताम्बुराशिधीरध्वनिराकृष्टसमूलपादपौघः  ।
जनयन्नभवद्युगान्तशङ्कामनिलो नागविपक्षपक्षजन्मा  ॥ २०.५७ ॥

प्रचलत्पतगेन्द्रपत्रवातप्रसभोन्मूलितशैलदत्तमार्गैः  ।
भयविह्वलमाशु दन्दशूकैर्विवशैराविविशे स्वमेव धाम  ॥ २०.५८ ॥

खचरैः क्षयमक्षयेऽहिसैन्ये सुकृतैर्दुष्कृतवत्तदोपनीते  ।
अयुगाचिरिव ज्वलन्रुषाथो रिपुरौदर्चिषमाजुहाव मन्त्रम्  ॥ २०.५९ ॥

सहसा दधदुद्धताट्टहासश्रियमुत्त्रासितजन्तुना स्वनेन  ।
वियतायतहेतिबाहुरुच्चैरथ वेताल इवोत्पपात वह्निः  ॥ २०.६० ॥

चलितोद्धतधूमकेतनोऽसौ रभसादम्बररोहिरोहिताश्वः  ।
द्रुतमारुतसारथिः शिखावान्कनकस्यन्दनसुन्दरश्चचाल  ॥ २०.६१ ॥

ज्वलदम्बरकोटरान्तरालं बहुलार्द्राम्बुदपत्रबद्धधूमम्  ।
परिदीपितदीर्घकाष्ठमुच्चैस्तरुवद्विश्वमुवोष जातवेदाः  ॥ २०.६२ ॥

गुरुतापविशुष्यदम्बुशुभ्राः क्षणमालग्नकृशानुताम्रभासः  ।
स्वमसारतया मषीभवन्तः पुनराकारमवापुराम्बुवाहाः  ॥ २०.६३ ॥

ज्वलितानललोलपल्लवान्ताः स्फुरदष्टापदपत्रपीतभासः  ।
क्षणमात्रभवामभावकाले सुतरामापुरिवायतिं पताकाः  ॥ २०.६४ ॥

निखिलामिति कुर्वतश्चिरायद्रुतचामीकरचारुतामिव द्याम्  ।
प्रतिघातसमर्थमस्त्रमग्नेरथ मेघङ्करमस्मरन्मुरारिः  ॥ २०.६५ ॥

चतुरम्बुधिगर्भधीरकुक्षेर्वपुषः सन्धिषु लीनसर्वसिन्धोः  ।
उदगुः सलिलात्मनस्त्रिधाम्नो जलवाहावलयः शिरोरुहेभ्यः  ॥ २०.६६ ॥

ककुभः कृतनादमास्तृणन्तस्तिरयन्तः पटलानि भानुभासम्  ।
उदनंसिषुरभ्रमभ्रसङ्घाः सपदि श्यामलिमानमानयन्तः  ॥ २०.६७ ॥

तपनीयनिकर्षराजिगौरस्फुरदुत्तालतडिच्छटाट्टहासम्  ।
अनुबद्धसमुद्धताम्बुवाहध्वनिताडम्बरमम्बरं बभूव  ॥ २०.६८ ॥

सवितुः परिभावुकैर्मरीचीनचिराभ्यक्तमतङ्गजाङ्गभाभिः  ।
जलदैरभितः स्फुरद्भिरुच्चैर्विदधे केतनतेव धूमकेतोः  ॥ २०.६९ ॥

ज्वलतः शमनाय चित्रभानोः प्रलयाप्लावमिवाभिदर्शयन्तः  ।
ववृषुर्वृषनादिनो नदीनां प्रतटारोपितवारि वारिवाहाः  ॥ २०.७० ॥

मधुरैरपि भूयसा स मेध्यैः प्रथमं प्रत्युत वारिभिर्दिदीपे  ।
पवमानसखस्ततः क्रमेण प्रणयक्रोध  इवाशमद्विवादैः  ॥ २०.७१ ॥

परितः प्रसभेन नीयमानः शरवर्षैरवसायमाश्रयाशः  ।
प्रबलेषु कृती चकार विद्युद्व्यपदेशेन घनेष्वनुप्रवेशम्  ॥ २०.७२ ॥

प्रयतः प्रशमं हुताशनस्य क्वचिदालक्ष्यत मुक्तमूलमर्चिः  ।
बलभित्प्रहितायुधाभिघातात्त्रुटितं पत्रिपतेरिवैकपत्रम्  ॥ २०.७३ ॥

व्यगमन्सहसा दिशां मुखेभ्यः शमयित्वा शिखिनाङ्घनाघनौघाः  ।
उपकृत्यनिसर्गतः परेषामुपरोधं न हि कुर्वते महान्तः  ॥ २०.७४ ॥

कृतदाहमुदर्चिषः शिखाभिः परिषिक्तं मुहुरम्भसा नवेन  ।
विहिताम्बुधरव्रणं प्रपेदे गगनं तापितपायितासिलक्ष्मीम्  ॥ २०.७५ ॥

इति नरपतिरस्त्रं यद्यदाविश्चकार प्रकुपित इव रोगः क्षिप्रकारी विकारम्  ।
भिषगिव गुरुदोषच्छेदिनोपक्रमेण क्रमविदथ मुरारिः प्रत्यहंस्तत्तदाशु  ॥ २०.७६ ॥
शुद्धिं गतैरपि परामृजुभिर्विदित्वा बाणैरजय्यमविघट्टितमर्मभिस्तम्  ।
मर्मातिगैरनृजुभिर्नितरामशुद्धैर्वाक्सायकैरथ तुतोद तदा विपक्षः  ॥ २०.७७ ॥

राहुस्त्रीस्तनयोरकारि सहसा येनाश्लथालिङ्गनव्यापारैकविनोददुर्ललितयोः कार्कश्यलक्ष्मीर्वृथा  ।
तेनाक्रोशत एव तस्य मुरजित्तत्काललोलानलज्वालापल्लवितेन मूर्धविकलं चक्रेण चक्रे वपुः  ॥ २०.७८ ॥

श्रिया जुष्टं दिव्यैः सपटहरवैरन्वितं पुष्पवर्षैर्वपुष्टचैद्यस्य क्षणमृषिगणैः स्तूयमानं निरीय  ।
प्रकाशेनाकाशे दिनकरकरान्विक्षिपद्विस्मिताक्षैर्नरेन्द्रैरौपेन्द्रं वपुरथ विशद्धाम वीक्षांबभूवे  ॥ २०.७९ ॥

_____________________________________________________________