कश्चित्कान्ताविरहगुरुणा स्वाधिकारात्प्रमत्तः  
शापेनास्तंगमितमहिमा वर्षभोग्येण भर्तुः  ।
यक्षश्चक्रे जनकतनयास्नानपुण्योदकेषु
स्निग्धच्छायातरुषु वसतिं रामगिर्याश्रमेषु  ॥ १.१ ॥

तस्मिन्नद्रौ कतिचिदबलाविप्रयुक्तः स कामी  
नीत्वा मासान् कनकवलयभ्रंशरिक्तप्रकोष्ठः  ।
आषाढस्य प्रथमदिवसे मेघमाश्लिष्टसानुं
वप्रक्रीडापरिणतगजप्रेक्षणीयं ददर्श  ॥ १.२ ॥

तस्य स्थित्वा कथमपि पुरः कौतुकाधानहेतोर् 
अन्तर्बाष्पश्चिरमनुचरो राजराजस्य दध्यौ  ।
मेघालोके भवति सुखिनोऽप्यन्यथावृत्ति चेतः
कण्ठाश्लेषप्रणयिनि जने किं पुनर्दूरसंस्थे  ॥ १.३ ॥

प्रत्यासन्ने नभसि दयिताजीवितालम्बनार्थी  
जीमूतेन स्वकुशलमयीं हारयिष्यन् प्रवृत्तिम्  ।
स प्रत्यग्रैः कुटजकुसुमैः कल्पितार्घाय तस्मै
प्रीतः प्रीतिप्रमुखवचनं स्वागतं व्याजहार  ॥ १.४ ॥

धूमज्योतिःसलिलमरुतां संनिपातः क्व मेघः  
सन्देशार्थाः क्व पटुकरणैः प्राणिभिः प्रापणीयाः  ।
इत्यौत्सुक्यादपरिगणयन् गुह्यकस्तं ययाचे
कामार्ता हि प्रकृतिकृपणाश्चेतनाचेतएषु  ॥ १.५ ॥

जातं वंशे भुवनविदिते पुष्करावर्तकानां  
जानामि त्वां प्रकृतिपुरुषं कामरूपं मघोनः  ।
तेनार्थित्वं त्वयि विधिवशाद्दूरबन्धुर्गतोऽहं
याच्ञा मोघा वरमधिगुणे नाधमे लब्धकामा  ॥ १.६ ॥

संतप्तानां त्वमसि शरणं तत्पयोद प्रियायाः  
संदेशं मे हर धनपतिक्रोधविश्लेषितस्य  ।
गन्तव्या ते वसतिरलका नाम यक्षेश्वराणां
बाह्योद्यानस्थितहरशिरश्चन्द्रिकाधौतहर्म्या  ॥ १.७ ॥

त्वामारूढं पवनपदवीमुद्गृहीतालकान्ताः  
प्रेक्षिष्यन्ते पथिकवनिताः प्रत्ययादाश्वसन्त्यः  ।
कः संनद्धे विरहविधुरां त्वय्युपेक्षेत जायां
न स्यादन्योऽप्यहमिव जनो यः पराधीनवृत्तिः  ॥ १.८ ॥

त्वां चावश्यं दिवसगणनातत्परामेकपत्नीम्  
अव्यापन्नामविहतगतिर्द्रक्ष्यसि भ्रातृजायाम्  ।
आशाबन्धः कुसुमसदृशं प्रायशो ह्यङ्गनानां
सद्यः पाति प्रणयि हृदयं विप्रयोगे रुणद्धि  ॥ १.९ ॥

मन्दं मन्दं नुदति पवनश्चानुकूलो यथा त्वां  
वामश्चायं नदति मधुरं चातकस्ते सगन्धः  ।
गर्भाधानक्षणपरिचयान्नूनमाबद्धमालाः
सेविष्यन्ते नयनसुभगं खे भवन्तं बलाकाः  ॥ १.१० ॥

कर्तुं यच्च प्रभवति महीमुच्छिलीन्ध्रामवन्ध्यां  
तच्छ्रुत्वा ते श्रवणसुभगं गर्जितं मानसोत्काः  ।
आ कैलासाद्बिसकिसलयच्छेदपाथेयवन्तः
संपत्स्यन्ते नभसि भवतो राजहंसाः सहायाः  ॥ १.११ ॥

आपृच्छस्व प्रियसखममुं तुङ्गमालिङ्ग्य शैलं  
वन्द्यैः पुंसां रघुपतिपदैरङ्कितं मेखलासु  ।
काले काले भवति भवतो यस्य संयोगमेत्य
स्नेहव्यक्तिश्चिरविरहजं मुञ्चतो बाष्पमुष्णम्  ॥ १.१२ ॥

मर्गं तावच्छृणु कथयतस्त्वत्प्रयाणानुरूपं  
संदेशं मे तदनु  जलद श्रोष्यसि श्रोत्रपेयम्  ।
खिन्नः खिन्नः शिहरिषु पदं न्यस्य गन्तासि यत्र
क्षीणः क्षीणः परिलघु पयः स्रोतसां चोपभुज्य  ॥ १.१३ ॥

अद्रेः शृङ्गं हरति पवनः किं स्विदित्युन्मुखीभिर् 
दृष्टोत्साहश्चकितचकितं मुग्धसिद्धाङ्गनाभिः  ।
स्थानादस्मात्सरसनिचुलादुत्पतोदङ्मुखः खं
दिङ्नागानां पथि परिहरन् स्थूलहस्तावलेपान्  ॥ १.१४ ॥

रत्नच्छायाव्यतिकर इव प्रेक्ष्यमेतत्पुरस्ताद् 
वल्मीकाग्रात्प्रभवति धनुःखण्डमाखण्डलस्य  ।
येन श्यामं वपुरतितरां कान्तिमापत्स्यते ते
बर्हेणेव स्फुरितरुचिना गोपवेषस्य विष्णोः  ॥ १.१५ ॥

त्वय्यायन्तं कृषिफलमिति भ्रूविकारानभिज्ञैः  
प्रीतिस्निग्धैर्जनपदवधूलोचनैः पीयमानः  ।
सद्यःसीरोत्कषणसुरभि क्षेत्रमारुह्य मालं
किंचित्पश्चाद्व्रज लघुगतिर्भूय एवोत्तरेण  ॥ १.१६ ॥

त्वामासारप्रशमितवनोपप्लवं साधु मूर्ध्ना  
वक्ष्यत्यध्वश्रमपरिगतं सानुमानाम्रकूटः  ।
न क्षुद्रोऽपि प्रथमसुकृतापेक्षया संश्रयाय
प्राप्ते मित्रे भवति विमुखः किं पुनर्यस्तत्थोच्चैः  ॥ १.१७ ॥

छन्नोपान्तः परिणतफलद्योतिभिः काननाम्रैस् 
त्वय्यारूढे शिखरमचलः स्निग्धवेणीसवर्णे  ।
नूनं यास्यत्यमरमिथुनप्रेक्षणीयामवस्थां
मध्ये श्यामः स्तन इव भुवः शेषविस्तारपाण्डुः  ॥ १.१८ ॥

स्थित्वा तस्मिन् वनचरवधूभुक्तकुञ्जे मुहूर्तं  
तोयोत्सर्गद्रुततरगतिस्तत्परं वर्त्म तीर्णः  ।
रेवां द्रक्ष्यस्युपलविषमे विन्ध्यपादे विशीर्णां
भक्तिच्छेदैरिव विरचितां भूतिमङ्गे गजस्य  ॥ १.१९ ॥

{अध्वक्लान्तं प्रतिमुखगतं सानुमानाम्रकूटस् 
तुङ्गेन त्वां जलद शिरसा वक्ष्यति श्लाघमानः  ।
आसारेण त्वमपि शमयेस्तस्य नैदाघमग्निं
सद्भावार्द्रः फलति न चिरेणोपकारो महत्सु  ॥ १.१९ } ॥

तस्यास्तिक्तैर्वनगजमदैर्वासितं वान्तवृष्टिर् 
जम्बूकुञ्जप्रतिहतरयं तोयमादाय गच्छेः  ।
अन्तःसारं घन तुलयितुं नानिलः शक्ष्यति त्वां
रिक्तः सर्वो भवति हि लघुः पूर्णता गौरवाय  ॥ १.२० ॥

नीपं दृष्ट्वा हरितकपिशं केसरैरर्धरूढैर् 
आविर्भूतप्रथममुकुलाः कन्दलीश्चानुकच्छम्  ।
जग्ध्वारण्येष्वधिकसुरभिं गन्धमाघ्राय चोर्व्याः
सारङ्गास्ते जललवमुचः सूचयिष्यन्ति मार्गम्  ॥ १.२१ ॥

अम्भोबिन्दुग्रहणचतुरांश्चातकान् वीक्षमाणाः  
श्रेणीभूताः परिगणनया निर्दिशन्तो बलाकाः  ।
त्वामासाद्य स्तनितसमये मानयिष्यन्ति सिद्धाः
सोत्कम्पानि प्रियसहचरीसंभ्रमालिङ्गितानि  ॥ १.२२ ॥

उत्पश्यामि द्रुतमपि सखे मत्प्रियार्थं यियासोः  
कालक्षेपं ककुभसुरभौ पर्वते पर्वेते ते  ।
शुक्लापाङ्गैः सजलनयनैः स्वागतीकृत्य केकाः
प्रतुद्यातः कथमपि भवान् गन्तुमाशु व्यवस्येत् ॥ १.२३ ॥

पाण्डुच्छायोपवनवृतयः केतकैः सूचिभिन्नैर् 
नीडारम्भैर्गृहबलिभुजामाकुलग्रामचैत्याः  ।
त्वय्यासन्ने परिणतफलश्यामजम्बूवनान्ताः
संपत्स्यन्ते कतिपयदिनस्थायिहंसा दशार्णाः  ॥ १.२४ ॥

तेषां दिक्षु प्रथितविदिशालक्षणां राजधानीं  
गत्वा सद्यः फलमविकलं कामुकत्वस्य लब्धा  ।
तीरोपान्तस्तनितसुभगं पास्यसि स्वादु यस्मात्
सभ्रूभङ्गं मुखमिव पयो वेत्रवत्याश्चलोर्मि  ॥ १.२५ ॥

नीचैराख्यं गिरिमधिवसेस्तत्र विश्रामहेतोस् 
त्वत्सम्पर्कात्पुलकितमिव प्रौढपुष्पैः कदम्बैः  ।
यः पुण्यस्त्रीरतिपरिमलोद्गारिभिर्नागराणाम्
उद्दामानि प्रथयति शिलावेश्मभिर्यौवनानि  ॥ १.२६ ॥

विश्रान्तः सन् व्रज वननदीतीरजानां निषिञ्चन्न्  
उद्यानानां नवजलकणैर्यूथिकाजाल्कानि  ।
गण्डस्वेदापनयनरुजाक्लान्तकर्णोत्पलानां
छायादानात्क्षणपरिचितः पुष्पलावीमुखानाम्  ॥ १.२७ ॥

वक्रः पन्था यदपि भवतः प्रस्थितस्योत्तराशां  
सौधोत्सङ्गप्रणयविमुखो मा स्म भूरुज्जयिन्याः  ।
विद्युद्दामस्फुरितचक्रितैस्तत्र पौराङ्गनानां
लोलापाङ्गैर्यदि न रमसे लोचनैर्वञ्चितोऽसि  ॥ १.२८ ॥

वीचिक्षोभस्तनितविहगश्रेणिकाञ्चीगुणायाः  
संसर्पन्त्याः स्खलितसुभगं दर्शितावर्तनाभः  ।
निर्विन्ध्यायाः पथि भव रसाभ्यन्तरः संनिपत्य
स्त्रीणामाद्यं प्रणयवचनं विभ्रमो हि प्रियेषु  ॥ १.२९ ॥

वेणीभूतप्रतनुसलिला तामतीतस्य सिन्धुः  
पाण्डुच्छाया तटरुहतरुभ्रंशिभिर्जीर्णपर्णैः  ।
सौभाग्यं ते सुभग विरहावस्थया व्यञ्जयन्ती
कार्श्यं येन त्यजति विधिना स त्वयैवोपपाद्यः  ॥ १.३० ॥

प्राप्यावन्तीनुदयनकथाकोविदग्रामवृद्धान्  
पूर्वोद्दिष्टामुपसर पुरीं श्रीविशालां विशालाम्  ।
स्वल्पीभूते सुचरितफले स्वर्गिणां गां गतानां
शेषैः पुण्यैर्हृतमिव दिवः कान्तिमत्खण्डमेकम्  ॥ १.३१ ॥

दीर्घीकुर्वन् पटु मदकलं कूजितं सारसानां  
प्रत्यूषेषु स्फुटितकमलामोदमैत्रीकषायः  ।
यत्र स्त्रीणां हरति सुरतग्लानिमङ्गानुकूलः
शिप्रावातः प्रियतम इव प्रार्थनाचाटुकारः  ॥ १.३२ ॥

हारांस्तारांस्तरलगुटिकान् कोटिशः शङ्कशुक्तीः  
शष्पश्यामान्मरकतमणीनुन्मयूखप्ररोहान्  ।
दृष्ट्वा यस्यां विपणिरचितान् विद्रुमाणां च भङ्गान्
संलक्ष्यन्ते सलिलनिधयस्तोयमात्रावशेषाः  ॥ १.३३ ॥

प्रद्योतस्य प्रियदुहितरं वत्सराजोऽत्र जह्रे  
हैमं तालद्रुमवनमभूदत्र तस्यैव राज्ञः  ।
अत्रोद्भ्रान्तः किल नलगिरिः स्तम्भमुत्पाट्य दर्पाद्
इत्यागन्तून् रमयति जनो यत्र बन्धूनभिज्ञः  ॥ १.३४ ॥

जालोद्गीर्णैरुपचितवपुः केशसंस्कारधूपैर् 
बन्धुप्रीत्या भवनशिख्जिभिर्दत्तनृत्योपहारः  ।
हर्म्येष्वस्याः कुसुमसुरभिष्वधवखेदं नयेथा
लक्ष्मीं पश्यंल्ललितवनितापादरागाङ्कितेषु  ॥ १.३५ ॥

भर्तुः कण्ठच्छविरिति गणैः सादरं वीक्ष्यमाणः  
पुण्यं यायास्त्रिभुवनगुरोर्धाम चण्डीश्वरस्य  ।
धूतोद्यानं कुवलयरजोगन्धिभिर्गन्धवत्यास्
तोयक्रीडानिरतयुवतिस्नानतिक्तैर्मरुद्भिः  ॥ १.३६ ॥

अप्यन्यस्मिञ्जलधर महाकालमासाद्य काले  
स्थातव्यं ते नयनविषयं यावदत्येति भानुः  ।
कुर्वन् सन्ध्यावलिपटहतां शूलिनः श्लाघनीयाम्
आमन्द्राणां फलमविकलं लप्स्यसे गर्जितानाम्  ॥ १.३७ ॥

पादन्यासैः क्वणितरशनास्तत्र लीलावधूतै  
रत्नच्छायाखचितवलिभिश्चामरैः क्लान्तहस्ताः  ।
वेश्यास्त्वत्तो नखपदसुखान् प्राप्य वर्षाग्रबिन्दून्
आमोक्ष्यन्ते त्वयि मधुकरश्रेणिदीर्घान् कटक्षान्  ॥ १.३८ ॥

पश्चादुच्चैर्भुजतरुवनं मण्डलेनाभ्लीनः  
सांध्यं तेजः प्रतिनवजपापुष्परक्तं दधानः  ।
नृत्तारम्भे हर पशुपतेरार्द्रनागाजिनेच्छां
शान्तोद्वेगस्तिमितनयनं दृष्टभक्तिर्भवान्या  ॥ १.३९ ॥

गच्छन्तीनां रमाणवसतिं योषितां तत्र नक्तं  
रुद्धालोके नरपतिपथे सूचिभेद्यैस्तमोभिः  ।
सौदामन्या कनकनिकषस्निग्धया दर्शयोर्वीं
तोयोत्सर्गस्तनितमुहरो मा च भूर्विक्लवास्ताः  ॥ १.४० ॥

तां कस्यांचिद्भवनवलभौ सुप्तपारावतायां  
नीत्वा रात्रिं चिरविलसनात्खिन्नविद्युत्कलत्रः  ।
दृष्टे सूर्ये पुनरपि भवान् वाहयेदध्वशेषं
मन्दायन्ते न खलु सुहृदामभ्युपतार्थकृत्याः  ॥ १.४१ ॥

तस्मिन् काले नयनसलिअं योषितां खण्डितानां  
शान्तिं नेयं प्रणयिभिरतो वर्त्म भानोस्त्यजाशु  ।
प्रालेयास्त्रं कमलवदनात्सो.अपि हर्तुं नलिन्याः
प्रत्यावृत्तस्त्वयि कररुधि स्यादनल्पभ्यसूयः  ॥ १.४२ ॥

गम्भीरायाः पयसि सरितश्चेतसीव प्रसन्ने  
छायात्मापि प्रकृतिसुभगो लप्स्यते ते प्रवेशम्  ।
तस्मादस्याः कुमुदविशदान्यर्हसि त्वं न धैर्यान्
मोघीकर्तुं चटुलशफोरोद्वर्तनप्रेक्षितानि  ॥ १.४३ ॥

तस्याः किंचित्करधृतमिव प्राप्त्वाईरशाखं  
हृत्वा नीलं सलिलवसनं मुक्तरोधोनितम्बम्  ।
प्रस्थानं ते कथमपि सखे लम्बमानस्य भावि
ज्ञातास्वादो विवृतजघनां को विहातुं समर्था  ॥ १.४४ ॥

त्वन्निष्यन्दोच्छ्वसितवसुधागन्धसम्पर्करम्यः  
स्रोतोरन्ध्रध्वनितसुभगं दन्तिभिः पीयमानः  ।
नीचैर्वास्यत्युपजिगमिषोर्देवपूर्वं गिरिं ते
शीतो वायुः परिणमयिता काननोदुम्बराणाम्  ॥ १.४५ ॥

तत्र स्कन्दं नियतवसतिं पुष्पमेघीकृतात्मा  
पुष्पासारैः स्नपयतु भवान् व्योमगङ्गाजलार्द्रैः  ।
रक्षाहेतोर्नवशशिभृता वासवीनां चमूनाम्
अत्यादित्यं हुतवहमुखे संभृतं तद्धि तेयः  ॥ १.४६ ॥

ज्योतिर्लेखावलयि गलितं यस्य बर्हं भवानी  
पुत्रप्रेम्णा कुवलयदलप्रापि कर्णे करोति  ।
धौतापाङ्गं हरशशिरुचा पावकेस्तं मयूरं
पश्चादद्रिग्रहणगुरुभिर्गर्जितैर्नर्तयेथाः  ॥ १.४७ ॥

आराद्यैनं शरवणभवं देवमुल्लङ्घिताध्वा  
सिद्धद्वन्द्वैर्जलकणभयाद्वीणिभिर्मुक्तमार्गः  ।
व्यालम्बेथाः सुरभितनयालम्भजां मानयिष्यन्
स्रोतोमूर्त्या भुवि परिणतां रन्तिदेवस्य कीर्तिम्  ॥ १.४८ ॥

त्वय्यादातुं जलमवनते शार्ङ्गिणो वर्णचौरे  
तस्याः सिन्धोः पृथुमपि तनुं दूरभावात्प्रवाहम्  ।
प्रेक्षिष्यन्ते गगनगतयो नूनमावर्ज्य दृष्टिर्
एकं भुक्तागुणमिव भुवः स्थूलमध्येन्द्रनीलम्  ॥ १.४९ ॥

तामुत्तीर्य व्रज परिचितभ्रूलताविभ्रमाणां  
पक्ष्मोत्क्षेपादुपरिविलसत्कृष्णशारप्रभाणाम्  ।
कुन्दक्षेपानुगमधुकरश्रीमुषामात्मबिम्बं
पात्रीकुर्वन् दशपुरवधूनेत्रकौतूहलानाम्  ॥ १.५० ॥

ब्रह्मावर्तं जनपदमथ च्छायया गाहमानः  
क्षेत्रं क्षत्रप्रधनपिशुनं कौरवं तद्भजेथाः  ।
राजन्यानां शितशरशतैर्यत्र गाण्डीवधन्वा
धारापातैस्त्वमिव कमलान्यभ्यवर्षन्मुखानि  ॥ १.५१ ॥

हित्वा हालामभिमतरसां रेवतीलोचनाङ्कां  
बन्धुप्रीत्या समरविमुखो लाङ्गली याः सिषेवे  ।
कृत्वा तासामधिगममपां सौम्य सारस्वतीनाम्
अन्तः शुद्धस्त्वमपि भविता वर्णमात्रेण कृष्णः  ॥ १.५२ ॥

तस्माद्गच्छेरनुकनखलं शैलराजावतीर्णां  
जाह्नोः कन्यां सगरतनयस्वर्गसोपानपङ्क्तिम्  ।
गौरीवक्त्रभ्रुकुटिरचनां या विहस्येव फेनैः
शम्भोः केशग्रहणमकरोदिन्दुलग्नोर्मिहस्ता  ॥ १.५३ ॥

तस्याः पातुं सुरगज इव व्योम्नि पश्चार्धलम्बी  
त्वं चेदच्छस्फटिकविशदं तर्कयेस्तिर्यगम्भः  ।
संसर्पन्त्या सपदि भवतः स्रोतसि च्छाययासौ
स्यादस्थानोपगतयमुनासंगमेवाभिरामा  ॥ १.५४ ॥

आसीनानां सुरभितशिलं नाभिगन्धैर्मृगाणां  
तस्या एव प्रभवमचलं प्राप्य गौरं तुषारैः  ।
वक्ष्यस्यध्वश्रमविनयेन तस्य शृङ्गे निषण्णः
शोभां शुभ्रां त्रिनयनवृषोत्खातपङ्कोपमेयम्  ॥ १.५५ ॥

तं चेद्वायौ सरति सरलस्कन्धसंघट्टजन्मा  
बाधेतोल्काक्षपितचमरीबालभारो दवाग्निः  ।
अर्हस्येनं शमयितुमलं वारिधारासहस्रैर्
आपन्नार्तिप्रशमनफलाः संपदो ह्युत्तमानाम्  ॥ १.५६ ॥

ये संरम्भोत्पतनरभसाः स्वाङ्गभङ्गाय तस्मिन्  
मुक्ताध्वानं सपदि शरभा लङ्घयेयुर्भवन्तम्  ।
तान् कुर्वीथास्तुमुलकरकावृष्टिपातावकीर्णन्
के वा न स्युः परिभवपदं निष्फलारम्भयत्नाः  ॥ १.५७ ॥

तत्र व्यक्तं दृषदि चरणन्यासमर्धेन्दुमौलेः  
शश्वत्सिद्धैरुपचितबलिं भक्तिनम्रः परीयाः  ।
यस्मिन् दृष्टे करणविगमादूर्ध्वमुद्धूतपापाः
कल्पिष्यन्ते स्थिरगणपदप्राप्तये श्रद्दधानाः  ॥ १.५८ ॥

शब्दायन्ते मधुरमनिलैः कीचकाः पूर्यमाणाः  
संरक्ताभिस्त्रिपुरविजयो गीयते किंनराभिः  ।
निर्ह्रादस्ते मुरज इव चेत्कन्दरेषु ध्वनिः स्यात्
संगीतार्थो ननु पशुपतेस्तत्र भावी समग्रः  ॥ १.५९ ॥

प्रालेयाद्रेरुपतटमतिक्रम्य तांस्तान् विशेषान्  
हंसद्वारं भृगुपतियशोवर्त्म यत्क्रौञ्चरन्ध्रम्  ।
तेनोदीचीं दिशमनुसरेस्तिर्यगायामशोभी
श्यामः पादो बलिनियमनाभ्युद्यतस्येव विष्णोः  ॥ १.६० ॥

गत्वा चोर्ध्वं दशमुखभुजोच्छ्वासितप्रस्थसंधेः  
कैलासस्य त्रिदशवनितादर्पणस्यातिथिः स्याः  ।
शृङ्गोच्छ्रायैः कुमुदविशदैर्यो वितत्य स्थितः खं
राशीभूतः प्रतिदिनमिव त्र्यम्बकस्यट्टहासः  ॥ १.६१ ॥

उत्पश्यामि त्वयि तटगते स्निग्धभिन्नाञ्जनाभे  
सद्यः कृत्तद्विरददशनच्छेदगौरस्य तस्य  ।
शोभामद्रेः स्तिमितनयनप्रेक्षणीयां भवित्रीम्
अंसन्यस्ते सति हलभृतो मेचके वाससीव  ॥ १.६२ ॥

हित्वा तस्मिन् भुजगवलयं शम्भुना दत्तहस्ता  
क्रीडाशैले यदि च विचरेत्पादचारेण गौरी  ।
भङ्गीभक्त्या विरचितवपुः स्तम्भितान्तर्जलौघः
सोपानत्वं कुरु मणितटारोहणायाग्रयायी  ॥ १.६३ ॥

तत्रावश्यं वलयकुलिशोद्धट्टनोद्गीर्णतोयं  
नेष्यन्ति त्वां सुरयुवतयो यन्त्रधारागृहत्वम्  ।
ताभ्यो मोक्षस्तव यदि सखे घर्मलब्धस्य न स्यात्
क्रीडालोलाः श्रवणपरुषैर्गर्जितैर्भाययेस्ताः  ॥ १.६४ ॥

हेमाम्भोजप्रसवि सलिलं मानसस्याददानः  
कुर्वन् कामं क्षणमुखपटप्रीतिमैरावतस्य  ।
धुन्वन् कल्पद्रुमकिसलयान् यंशुकानीव वातैर्
नानाचेष्टैर्जलदललितैर्निर्विशेस्तं नगेन्द्रम्  ॥ १.६५ ॥

तस्योत्सङ्गे प्रणयिन इव स्रस्तगङ्गादुकूलां  
न त्वं दृष्ट्वा न पुनरलकां ज्ञास्यसे कामचारिन्  ।
या वः काले वहति सलिलोद्गारमुच्चैर्विमाना
मुक्ताजालग्रथितमलकं कामिनीवाभ्रवृन्दम्  ॥ १.६६ ॥

{ऊत्तरमेघः}

विधुन्वन्तं ललितवनिताः सेन्द्रचापं सचित्राः   
संगीताय प्रहतमुरजाः स्निग्धगम्भीरघोषम्  ।
अन्तस्तोयं मणिमयभुवस्तुङ्गमभ्रंलिहाग्राः
प्रासादास्त्वां तुलयितुमलं यत्र तैस्तैर्विशेषैः  ॥ २.१ ॥

हस्ते लीलाकमलमलके बालकुन्दानुविद्धं  
नीता लोध्रप्रसवरजसा पाण्डुतामानने श्रीः  ।
चूडापाशे नवकुरवकं चारु कर्णे शिरीषं
सीमन्ते च त्वदुपगमजं यत्र नीपं वधूनाम्  ॥ २.२ ॥

यत्रोन्मत्तभ्रमरमुखराः पादपा नित्यपुष्पा  
हंसश्रेणीरचितरशना नित्यपद्मा नलिन्यः  ।
केकोत्कण्ठा भुवनशिखिनो नित्यभास्वत्कलापा
नित्यज्योत्स्नाः प्रहिततमोवृत्तिरम्याः प्रदोषाः  ॥ २.३ ॥

आनन्दोत्थं नयनसलिलम्यत्र नान्यैर्निमित्तैर् 
नान्यस्तापं कुसुमशरजादिष्टसंयोगसाध्यात् ।
नाप्यन्यस्मात्प्रणयकलहाद्विप्रयोगोपपत्तिर्
वित्तेशानां न च खलु वयो यौवनादन्यदस्ति  ॥ २.४ ॥

यस्यां यक्षाः सितमणिमयान्येत्य हर्म्यस्थलानि  
ज्योतिश्छायाकुसुमरचितान्युत्तमस्त्रीसहायाः  ।
आसेवन्ते मधु रतिफलं कल्पवृक्षप्रसूतं
त्वद्गम्भीरध्वनिषु शनकैः पुष्करेष्वाहतेषु  ॥ २.५ ॥

मन्दाकिन्याः सलिलशिशिरैः सेव्यमाना मरुद्भिर् 
मन्दाराणामनुतटरुहां छायया वारितोष्णाः  ।
अन्वेष्टव्यैः कनकसिकतामुष्टिनिक्षेपगूढैः
संक्रीडन्ते मणिभिरमरप्रार्थितया यत्र कन्याः  ॥ २.६ ॥

नीवीबन्धोच्छ्वासितशिथिलं यत्र बिम्बाधराणां  
क्षौमं रागादनिभृतकरेष्वाक्षिपत्सु प्रियेषु  ।
अर्चिस्तुङ्गानभिमुखमपि प्राप्य रत्नप्रदीपान्
ह्रीमूढानां भवति विफलप्रेरणा चूर्णमुष्टिः  ॥ २.७ ॥

नेत्रा नीताः सततगतिना यद्विमानाग्रभूमीर् 
आलेख्यानां सलिलकणिकादोषमुत्पाद्य सद्यः  ।
शङ्कास्पृष्टा इव जलमुचस्त्वादृशा जालमार्गैर्
धूमोद्गारानुकृतिनिपुणा जर्जरा निष्पतन्ति  ॥ २.८ ॥

यत्र स्त्रीणां प्रियतमभुजोच्छ्वासितालिङ्गितानाम्  
अङ्गग्लानिं सुरतजनितां तन्तुजालावलम्बाः  ।
त्वत्संरोधापगमविशदश्चन्द्रपादैर्निशीथे
व्यालुम्पन्ति स्फुटजललवस्यन्दिनश्चन्द्रकान्ताः  ॥ २.९ ॥

अक्षय्यान्तर्भवननिधयः प्रत्यहं रक्तकण्ठैर् 
उद्गायद्भिर्धनपतियशः किंनरैर्यत्र सार्धम्  ।
वैभ्राजाख्यं विबुधवनितावारमुख्यसहाया
बद्धालापा बहिरुपवनं कामिनो निर्विशन्ति  ॥ २.१० ॥

गत्युत्कम्पादलकपतितैर्यत्र मन्दारपुष्पैः  
पुत्रच्छेदैः कनककमलैः कर्णविस्रंशिभिश्च  ।
मुक्ताजालैः स्तनपरिसरच्छिन्नसूत्रैश्च हारैर्
नैशो मार्गः सवितुरुदये सूच्यते कामिनीनाम्  ॥ २.११ ॥

वासश्चित्रं मधु नयनयोर्विभ्रमादेशदक्षं  
पुष्पोद्भेदं सह किसलयैर्भूषणानां विकल्पम्  ।
लाक्षारागं चरणकमलन्यासयोग्यं च यस्याम्
एकः सूते सकलमबलामण्डनं कल्पवृक्षः  ॥ २.१२ ॥

पत्रश्यामा दिनकरहयस्पर्धिनो यत्र वाहाः  
शैलोदग्रास्त्वमिव करिणो वृष्टिमन्तः प्रभेदात् ।
योधाग्रण्यः प्रतिदशमुखं संयुगे तस्थिवांसः
प्रत्यादिष्टाभरणरुचयश्चन्द्रहासव्रणाङ्कैः  ॥ २.१३ ॥

मत्वा देवं धनपतिसखं यत्र साक्षाद्वसन्तं  
प्रायश्चापं न वहति भयान्मन्मथः षट्पदज्यम्  ।
सभ्रूभङ्गप्रहितनयनैः कामिलक्ष्येष्वमोघैस्
तस्यारम्भश्चतुरवनिताविभ्रमैरेव सिद्धः  ॥ २.१४ ॥

तत्रागारं धनपतिगृहानुत्तरेणास्मदीयं  
दूराल्लक्ष्यं सुरपतिधनुश्चारुणा तोरणेन  ।
यस्योपान्ते कृतकतनयः कान्तया वर्धितो मे
हस्तप्राप्यस्तवकनमितो बालमन्दारवृक्षः  ॥ २.१५ ॥

वापी चास्मिन्मरकतशिलाबद्धसोपानमार्गा  
हैमैश्छन्ना विकचकमलैः स्निग्धवैदूर्यनालैः  ।
यस्यास्तोये कृतवसतयो मानसं संनिकृष्टं
नाध्यास्यन्ति व्यपगतशुचस्त्वामपि प्रेक्ष्य हंसाः  ॥ २.१६ ॥

तस्यास्तीरे रचितशिखरः पेशलैरिन्द्रनीलैः  
क्रीडाशैलः कनककदलीवेष्टनप्रेक्षणीयः  ।
मद्गेहिन्याः प्रिय इति सखे चेतसा कातरेण
प्रेक्ष्योपान्तस्फुरिततडितं त्वां तमेव स्मरामि  ॥ २.१७ ॥

रक्ताशोकश्चलकिसलयः केसरश्चात्र कान्तः  
प्रत्यासन्नौ कुरुवकवृतेर्माधवीमण्डपस्य  ।
एकः सख्यास्तव सह मया वामपादाभिलाषी
काङ्क्षत्यन्यो वदनमदिरां दोहदच्छद्मनास्याः  ॥ २.१८ ॥

तन्मध्ये च स्फटिकफलका काञ्चनी वासयष्टिर् 
मूले बद्धा मणिभिरनतिप्रौढवंशप्रकाशैः  ।
तालैः शिञ्जावलयसुभगैर्नर्तितः कान्तया मे
यामध्यास्ते दिवसविगमे नीलकण्ठः सुहृद्वः  ॥ २.१९ ॥

एभिः साधो हृदयनिहितैर्लक्षणैर्लक्षयेथा  
द्वारोपान्ते लिखितवपुषौ शङ्खपद्मौ च दृष्ट्वा  ।
क्षामच्छायां भवनमधुना मद्वियोगेन नूनं
सूर्यापाये न खलु कमलं पुष्यति स्वामभिख्याम्  ॥ २.२० ॥

गत्वा सद्यः कलभतनुतां शीघ्रसंपातहेतोः  
क्रीडाशैले प्रथमकथिते रम्यसानौ निषण्णः  ।
अर्हस्यन्तर्भवनपतितां कर्तुमल्पाल्पभासं
खद्योतालीविलसितनिभां विद्युदुन्मेषदृष्टिम्  ॥ २.२१ ॥

तन्वी श्यामा शिखरीदशना पक्वबिम्बाधरौष्ठी  
मध्ये क्षामा चकितहरिणीप्रेक्षणा निम्ननाभिः  ।
श्रोणीभारादलसगमना स्तोकनम्रा स्तनाभ्यां
या तत्र स्याद्युवतीविषये सृष्टिराद्यैव धातुः  ॥ २.२२ ॥

तां जानीथाः परिमितकथां जीवितं मे द्वितीयं  
दूरीभूते मयि सहचरे चक्रवाकीमिवैकाम्  ।
गाढोत्कण्ठां गुरुषु दिवसेष्वेषु गच्छत्सु बालां
जातां मन्ये शिशिरमथितां पद्मिनीं वान्यरूपाम्  ॥ २.२३ ॥

नूनं तस्याः प्रबलरुदितोच्छूननेत्रं प्रियाया  
निःश्वासानामशिशिरतया भिन्नवर्णाधरोष्ठम्  ।
हस्तन्यस्तं मुखमसकलव्यक्ति लम्बालकत्वाद्
इन्दोर्दैन्यं त्वदनुसरणक्लिष्टकान्तेर्बिभर्ति  ॥ २.२४ ॥

आलोके ते निपतति पुरा सा बलिव्याकुला वा  
मत्सादृश्यं विरहतनु वा भावगम्यं लिखन्ती  ।
पृच्छन्ती वा मधुरवचनां सारिकां पञ्जरस्थां
कच्चिद्भर्तुः स्मरसि रसिके त्वं हि तस्य प्रियेति  ॥ २.२५ ॥

उत्सङ्गे वा मलिनवसने सौम्य निक्षिप्य वीणां  
मद्गोत्राङ्कं विरचितपदं गेयमुद्गातुकामा  ।
तन्त्रीमार्द्रां नयनसलिलैः सारयित्वा कथंचिद्
भूयो भूयः स्वयमपि कृतां मूर्च्छनां विस्मरन्ती  ॥ २.२६ ॥

शेषान्मासान् विरहदिवासस्थापितस्यावधेर्वा  
विन्यस्यन्ती भुवि गणनया देहलीदत्तपुष्पैः  ।
सम्भोगं वा हृदयनिहितारम्भमास्वादयन्ती
प्रायेणैते रमणविरहेष्वङ्गनानां विनोदाः  ॥ २.२७ ॥

सव्यापारमहनि न तथा पीडयेद्विप्रयोगः  
शङ्के रात्रौ गुरुतरशुचं निर्विनोदां सखीं ते  ।
मत्सन्देशः सुखयितुमलं पश्य साध्वीं निशीथे
तामुन्निद्रामवनिशयनां सौधवातायनस्थः  ॥ २.२८ ॥

आधिक्षामां विरहशयने संनिषण्णैकपार्श्वां  
प्राचीमूले तनुमिव कलामात्रशेषां हिमांशोः  ।
नीता रात्रिः क्षण इव मया सार्धमिच्छारतैर्या
तामेवोष्णैर्विरहमहतीमश्रुभिर्यापयन्तीम्  ॥ २.२९ ॥

पादानिन्दोरमृतशिशिराञ्जलमार्गप्रविष्टान्  
पूर्वप्रीत्या गतमभुमुखं संनिवृत्तं तथैव  ।
चक्षुः खेदात्सलिलगुरुभिः पक्ष्मभिश्छादयन्तीं
साभ्रे.अह्नीव स्थलकमलिनी न प्रभुद्धां न सुप्ताम्  ॥ २.३० ॥

निःश्वासेनाधरकिसलयक्लेशिना विक्षिपन्तीं  
शुद्धस्नानात्परुषमलकं नूनमागण्ण्दलम्बम्  ।
मत्संभोगः कथमुपनमेत्स्वप्नजो.अपीति निद्राम्
आकाङ्क्षन्तीं नयनसलिलोत्पीडरुद्धावकाशम्  ॥ २.३१ ॥

आद्ये बद्धा विरहदिवसे या शिखा दाम हित्वा  
शापस्यान्ते विगलितशुचा तां मयोद्वेष्टनीयाम्  ।
स्पर्शक्लिष्टामयमितनखेनासकृत्सारयन्तीं
गण्डाभोगात्कठिनविषमामेकवेणीं करेण  ॥ २.३२ ॥

सा संन्यस्ताभरणमबला पेशलं धारयन्ती  
शय्योत्सङ्गे निहितमसकृद्दुःखदुःखेन गात्रम्  ।
त्वामप्यस्रं नवजलमयं मोचयिष्यत्यवश्यं
प्रायः सर्वो भवति करुणावृत्तिरार्द्रान्तरात्मा  ॥ २.३३ ॥

जाने सख्यास्तव मयि मनः संभृतस्नेहमस्माद् 
इत्थंभूतां प्रथमविरहे तामहं तर्कयामि  ।
वाचालं मां न खलु सुभगंमन्यभावः करोति
प्रत्यक्षं ते निखिलमचिराद्भ्रातरुक्तं मया यत् ॥ २.३४ ॥

रुद्धापाङ्गप्रसरमलकैरञ्जनस्नेहशून्यं  
प्रत्यादेशादपि च मधुनो विस्मृतभ्रूविलासम्  ।
त्वय्यासन्ने नयनमुपरिस्पन्दि शङ्के मृगाक्ष्या
मीनक्षोभाच्चलकुवलयश्रीतुलामेष्यतीति  ॥ २.३५ ॥

वामश्चास्याः कररुहपदैर्मुच्यमानो मदीयैर् 
मुक्ताजालं चिरपरिचितं त्याजितो दैवगत्या  ।
संभोगान्ते मम समुचितो हस्तसंवाहमानां
यास्यत्यूरुः सरसकदलीस्तम्भगौरश्चलत्वम्  ॥ २.३६ ॥

तस्मिन् काले जलद यदि सा लब्धनिद्रासुखा स्याद् 
अन्वास्यैनां स्तनितविमुखो याममात्रं सहस्व  ।
मा भूदस्याः प्रणयिनि मयि स्वप्नलब्धे कथंचित्
सद्यः कण्ठच्युतभुजलताग्रन्थि गाढोपगूढम्  ॥ २.३७ ॥

तामुत्थाप्य स्वजलकणिकाशीतलेनानिलेन  
प्रत्याश्वस्तां सममभिनवैर्जालकैर्मालतीनाम्  ।
विद्युद्गर्भः स्तिमितनयनां त्वत्सनाथे गवाक्षे
वक्तुं धीरः स्तनितवचनैर्मानिनीं प्रक्रमेथाः  ॥ २.३८ ॥

भर्तुर्मित्रं प्रियमविधवे विद्धि मामम्बुवाहं  
तत्संदेशैर्हृदयनिहितैरागतं त्वत्समीपम्  ।
यो वृन्दानि त्वरयति पथि श्रम्यतां प्रोषितानां
मन्द्रस्निग्धैर्ध्वनिभिरबलावेणिमोक्षोत्सुकानि  ॥ २.३९ ॥

इत्याख्याते पवनतनयं मैथिलीवोन्मुखी सा  
त्वामुत्कण्ठोच्छ्वसितहृदया वीक्ष्य सम्भाव्य चैव  ।
श्रोष्यत्यस्मात्परमवहिता सौम्य सीमन्तिनीनां
कान्तोदन्तः सुहृदुपनतः संगमात्किंचिदूनः  ॥ २.४० ॥

तामायुष्मन्मम च वचनादात्मनश्चोपकर्तुं  
ब्रूया एवं तव सहचरो रामगिर्याश्रमस्थः  ।
अव्यापन्नः कुशलमबले पृच्छति त्वां वियुक्तः
पूर्वाभाष्यं सुलभविपदां प्राणिनामेतदेव  ॥ २.४१ ॥

अङ्गेनाङ्गं प्रतनु तनुना गाढतप्तेन तप्तं  
सास्रेणाश्रुद्रुतमविरतोत्कण्ठमुत्कण्ठितेन  ।
उष्णोच्छ्वासं समधिकतरोच्छ्वासिना दूरवर्ती
संकल्पैस्तैर्विशति विधिना वैरिणा रुद्धमार्गः  ॥ २.४२ ॥

शब्दाख्येयं यदपि किल ते यः सखीनां पुरस्तात् 
कर्णे लोलः कथयितुमभूदाननस्पर्शलोभात् ।
सोऽतिक्रान्तः श्रवणविषयं लोचनाभ्यामदृष्टस्
त्वामुत्कण्ठाविरचितपदं मन्मुखेनेदमाह  ॥ २.४३ ॥

श्यामास्वङ्गं चकितहरिणीप्रेक्षणे दृष्टिपातं  
वक्त्रच्छायां शशिनि शिखिनां बर्हभारेषु केशान्  ।
उत्पश्यामि प्रतनुषु नदीवीचिषु भ्रूविलासान्
हन्तैकस्मिन् क्वचिदपि न ते चण्डि सादृश्यमस्ति  ॥ २.४४ ॥

त्वामालिख्य प्रणयकुपितां धातुरागैः शिलायाम्  
आत्मानं ते चरणपतितं यावदिच्छामि कर्तुम्  ।
अस्रैस्तावन्मुहुरुपचितैर्दृष्टिरालुप्यते मे
क्रूरस्तस्मिन्नपि न सहते संगमं नौ कृतान्तः  ॥ २.४५ ॥

धारासिक्तस्थलसुरभिणस्त्वन्मुखस्यास्य बाले  
दूरीभूतं प्रतनुमपि मां पञ्चबाणः क्षिणोति  ।
घर्मान्तेऽस्मिन् विगणय कथं वासराणि व्रजेयुर्
दिक्संसक्तप्रविततघनव्यस्तसूर्यातपानि  ॥ २.४५  ॥

मामाकाशप्रणिहितभुजं निर्दयाश्लेषहेतोर् 
लब्धायास्ते कथमपि मया स्वप्नसन्दर्शनेषु  ।
पश्यन्तीनां न खलु बहुशो न स्थलीदेवतानां
मुक्तास्थूलास्तरुकिसलयेष्वश्रुलेशाः पतन्ति  ॥ २.४६ ॥

भित्त्वा सद्यः किसलयपुटान् देवदारुद्रुमाणां  
ये तत्क्षीरस्रुतिसुरभयो दक्षिणेन प्रवृत्ताः  ।
आलिङ्ग्यन्ते गुणवति मया ते तुषाराद्रिवाताः
पूर्वं स्पृष्टं यदि किल भवेदङ्गमेभिस्तवेति  ॥ २.४७ ॥

संक्षिप्यन्ते क्षन इव कथं दीर्घयामा त्रियामा  
सर्वावस्थास्वहरपि कथं मन्दमन्दातपं स्यात् ।
इत्थं चेतश्चटुलनयने दुर्लभप्रार्थनं मे
गाढोष्माभिः कृतमशरणं त्वद्वियोगव्यथाभिः  ॥ २.४८ ॥

नन्वात्मानं बहु विगणयन्नात्मनैवावलम्बे  
तत्कल्याणि त्वमपि नितरां मा गमः कातरत्वम्  ।
कस्यात्यन्तं सुखमुपनतं दुःखमेकान्ततो वा
नीचैर्गच्छत्युपरि च दशा चक्रनेमिक्रमेण  ॥ २.४९ ॥

शापान्तो मे भुजगशयनादुत्थिते शार्ङ्गपाणौ  
शेषान्मासान् गमय चतुरो लोचने मीलयित्वा  ।
पश्चादावां विरहगुणितं तं तमात्माभिलाषं
निर्वेक्ष्यावः परिणतशरच्चन्द्रिकासु क्षपासु  ॥ २.५० ॥

भूयश्चाह त्वमपि शयने कण्ठलग्ना पुरा मे  
निद्रां गत्वा किमपि रुदती सस्वरं विप्रबुद्धा  ।
सान्तर्हासं कथितमसकृत्पृच्छतश्च त्वया मे
दृष्टः स्वप्ने कितव रमयन् कामपि त्वं मयेति  ॥ २.५१ ॥

एतस्मान्मां कुशलिनमभिज्ञानदानाद्विदित्वा  
मा कौलीनादसितनयने मय्यविश्वासिनी भूः  ।
स्नेहानाहुः किमपि विरहे ध्वंसिनस्ते त्वभोगाद्
इष्टे वस्तुन्युपचितरसाः प्रेमराशीभवन्ति  ॥ २.५२ ॥

आश्वास्यैवं प्रथमविरहोदग्रशोकां सखीं ते  
शैलादाशु त्रिनयनवृषोत्खातकूटान्निवृत्तः  ।
साभिज्ञानप्रहितकुशलैस्तद्वचोभिर्ममापि
प्रातः कुन्दप्रसवशिथिलं जीवितं धारयेथाः  ॥ २.५३ ॥

कच्चित्सौम्य व्यवसितमिदं बन्धुकृत्यं त्वया मे  
प्रत्यादेशान्न खलु भवतो धीरतां कल्पयामि  ।
निःशब्दोऽपि प्रदिशसि जलं याचितश्चातकेभ्यः
प्रत्युक्तं हि प्रणयिषु सतामीप्सितार्थक्रियैव  ॥ २.५४ ॥