श्रियः कुरूणामधिपस्य पालनीं प्रजासु वृत्तिं यमयुङ्क्त वेदितुम्  ।
स वर्णिलिङ्गी विदितः समाययौ युधिष्ठिरं द्वैतवने वनेचरः  ॥ १.१ ॥

कृतप्रणामस्य महीं महीभुजे जितां सपत्नेन निवेदयिष्यतः  ।
न विव्यथे तस्य मनो न हि प्रियं प्रवक्तुमिच्छन्ति मृषा हितैषिणः  ॥ १.२ ॥

द्विषां विघाताय विधातुमिच्छतो रहस्यनुज्ञामधिगम्य भूभृतः  ।
स सौष्ठवौदार्यविशेषशालिनीं विनिश्चितार्थामिति वाचमादधे  ॥ १.३ ॥

क्रियासु युक्तैर्नृप चारचक्षुषो न वञ्चनीयाः प्रभवोऽनुजीविभिः  ।
अतोऽर्हसि क्षन्तुमसाधु साधु वा हितं मनोहारि च दुर्लभं वचः  ॥ १.४ ॥

स किंसखा साधु न शास्ति योऽधिपं हितान्न यः संशृणुते स किंप्रभुः  ।
सदानुकूलेषु हि कुर्वते रतिं नृपेष्वमात्येषु च सर्वसम्पदः  ॥ १.५ ॥

निसर्गदुर्बोधमबोधविक्लवाः क्व भूपतीनां चरितं क्व जन्तवः  ।
तवानुभावोऽयमबोधि यन्मया निगूढतत्त्वं नयवर्त्म विद्विषाम्  ॥ १.६ ॥

विशङ्कमानो भवतः पराभवं नृपासनस्थोऽपि वनाधिवासिनः  ।
दुरोदरच्छद्मजितां समीहते नयेन जेतुं जगतीं सुयोधनः  ॥ १.७ ॥

तथापि जिह्मः स भवज्जिगीषया तनोति शुभ्रं गुणसम्पदा यशः  ।
समुन्नयन् भूतिमनार्यसंगमाद्वरं विरोधोऽपि समं महात्मभिः  ॥ १.८ ॥

कृतारिषड्वर्गजयेन मानवीमगम्यरूपां पदवीं प्रपित्सुना  ।
विभज्य नक्तंदिनमस्ततन्द्रिणा वितन्यते तेन नयेन पौरुषम्  ॥ १.९ ॥

सखीनिव प्रीतियुजोऽनुजीविनः समानमानान् सुहृदश्च बन्धुभिः  ।
स सन्ततं दर्शयते गतस्मयः कृताधिपत्यामिव साधु बन्धुताम्  ॥ १.१० ॥

असक्तमाराधयतो यथायथं विभज्य भक्त्या समपक्षपातया  ।
गुणानुरागादिव सख्यमीयिवान्न बाधतेऽस्य त्रिगणः परस्परम्  ॥ १.११ ॥

निरत्ययं साम न दानवर्जितं न भूरि दानं विरहय्य सत्क्रियाम्  ।
प्रवर्तते तस्य विशेषशालिनी गुणानुरोधेन विना न सत्क्रिया  ॥ १.१२ ॥

वसूनि वाञ्छन्न वशी न मन्युना स्वधर्म इत्येव निवृत्तकारणः  ।
गुरूपदिष्टेन रिपौ सुतेऽपि वा निहन्ति दण्डेन स धर्मविप्लवम्  ॥ १.१३ ॥

विधाय रक्षान् परितः परेतरानशङ्किताकारमुपैति शङ्कितः  ।
क्रियापवर्गेष्वनुजीविसात्कृताः कृतज्ञतामस्य वदन्ति सम्पदः  ॥ १.१४ ॥

अनारतं तेन पदेषु लम्भिता विभज्य सम्यग्विनियोगसत्क्रियाम्  ।
फलन्त्युपायाः परिबृंहितायतीरुपेत्य संघर्षमिवार्थसम्पदः  ॥ १.१५ ॥

अनेकराजन्यरथाश्वसंकुलं तदीयमास्थाननिकेतनाजिरम्  ।
नयत्ययुग्मच्छदगन्धिरार्द्रतां भृशं नृपोपायनदन्तिनां मदः  ॥ १.१६ ॥

सुखेन लभ्या दधतः कृषीवलैरकृष्टपच्या इव सस्यसम्पदः  ।
वितन्वति क्षेममदेवमातृकाश्चिराय तस्मिन् कुरवश्चकासति  ॥ १.१७ ॥

महौजसो मानधना धनार्चिता धनुर्भृतः संयति लब्धकीर्तयः  ।
न संहतास्तस्य न भेदवृत्तयः प्रियाणि वाञ्छन्त्यसुभिः समीहितुम्  ॥ १.१८ ॥

उदारकीर्तेरुदयं दयावतः प्रशान्तबाधं दिशतोऽभिरक्षया  ।
स्वयं प्रदुग्धेऽस्य गुणैरुपस्नुता वसूपमानस्य वसूनि मेदिनी  ॥ १.१९ ॥

महीभुजां सच्चरितैश्चरैः क्रियाः स वेद निःशेसमशेषितक्रियः  ।
महोदयैस्तस्य हितानुबन्धिभिः प्रतीयते धातुरिवेहितं फलैः  ॥ १.२० ॥

न तेन सज्यं क्वचिदुद्यतं धनुर्न वा कृतं कोपविजिह्ममाननम्  ।
गुणानुरागेण शिरोभिरुह्यते नराधिपैर्माल्यमिवास्य शासनम्  ॥ १.२१ ॥

स यौवराज्ये नवयौवनोद्धतं निधाय दुःशासनमिद्धशासनः  ।
मखेष्वखिन्नोऽनुमतः पुरोधसा धिनोति हव्येन हिरण्यरेतसम्  ॥ १.२२ ॥

प्रलीनभूपालमपि स्थिरायति प्रशासदावारिधि मण्डलं भुवः  ।
स चिन्तयत्येव भियस्त्वदेष्यतीरहो दुरन्ता बलवद्विरोधिता  ॥ १.२३ ॥

कथाप्रसङ्गेन जनैरुदाहृतादनुस्मृताखण्डलसूनुविक्रमः  ।
तवाभिधानाद्व्यथते नताननः स दुःसहान्मन्त्रपदादिवोरगः  ॥ १.२४ ॥

तदाशु कर्तुं त्वयि जिह्ममुद्यते विधीयतां तत्र विधेयमुत्तरम्  ।
परप्रणीतानि वचांसि चिन्वतां प्रवृत्तिसाराः खलु मादृशां धियः  ॥ १.२५ ॥

इतीरयित्वा गिरमात्तसत्क्रिये गतेऽथ पत्यौ वनसंनिवासिनाम्  ।
प्रविश्य कृष्णा सदनं महीभुजा तदाचचक्षेऽनुजसन्निधौ वचः  ॥ १.२६ ॥

निशम्य सिद्धिं द्विषतामपाकृतीस्ततस्ततस्त्या विनियन्तुमक्षमा  ।
नृपस्य मन्युव्यवसायदीपिनीरुदाजहार द्रुपदात्मजा गिरः  ॥ १.२७ ॥

भवादृशेषु प्रमदाजनोदितं भवत्यधिक्षेप इवानुशासनम्  ।
तथापि वक्तुं व्यवसाययन्ति मां निरस्तनारीसमया दुराधयः  ॥ १.२८ ॥

अखण्डमाखण्डलतुल्यधामभिश्चिरं धृता भूपतिभिः स्ववंशजैः  ।
त्वया स्वहस्तेन मही मदच्युता मतङ्गजेन स्रगिवापवर्जिता  ॥ १.२९ ॥

व्रजन्ति ते मूढधियः पराभवं भवन्ति मायाविषु ये न मायिनः  ।
प्रविश्य हि घ्नन्ति शठास्तथाविधानसंवृताङ्गान्निशिता इवेषवः  ॥ १.३० ॥

गुणानुरक्तामनुरक्तसाधनः कुलाभिमानी कुलजां नराधिपः  ।
परैस्त्वदन्यः क इवापहारयेन्मनोरमामात्मवधूमिव श्रियम्  ॥ १.३१ ॥

भवन्तमेतर्हि मनस्विगर्हिते विवर्तमानं नरदेव वर्त्मनि  ।
कथं न मन्युर्ज्वलयत्युदीरितः शमीतरुं शुष्कमिवाग्निरुच्छिखः  ॥ १.३२ ॥

अवन्ध्यकोपस्य निहन्तुरापदां भवन्ति वश्याः स्वयमेव देहिनः  ।
अमर्षशून्येन जनस्य जन्तुना न जातहार्देन न विद्विषादरः  ॥ १.३३ ॥

परिभ्रमंल्लोहितचन्दनोचितः पदातिरन्तर्गिरि रेणुरूषितः  ।
महारथः सत्यधनस्य मानसं दुनोति ते कच्चिदयं वृकोदरः  ॥ १.३४ ॥

विजित्य यः प्राज्यमयच्छदुत्तरान् कुरूनकुप्यं वसु वासवोपमः  ।
स वल्कवासांसि तवाधुनाहरन् करोति मन्युं न कथं धनंजयः  ॥ १.३५ ॥

वनान्तशय्याकठिनीकृताकृती कचाचितौ विष्वगिवागजौ गजौ  ।
कथं त्वमेतौ धृतिसंयमौ यमौ विलोकयन्नुत्सहसे न बाधितुम्  ॥ १.३६ ॥

इमामहं वेद न तावकीं धियं विचित्ररूपाः खलु चित्तवृत्तयः  ।
विचिन्तयन्त्या भवदापदं परां रुजन्ति चेतः प्रसभं ममाधयः  ॥ १.३७ ॥

पुराधिरूढः शयनं महाधनं विबोध्यसे यः स्तुतिगीतिमङ्गलैः  ।
अदभ्रदर्भामधिशय्य स स्थलीं जहासि निद्रामशिवैः शिवारुतैः  ॥ १.३८ ॥

पुरोपनीतं नृप रामणीयकं द्विजातिशेषेण यदेतदन्धसा  ।
तदद्य ते वन्यफलाशिनः परं परैति कार्श्यं यशसा समं वपुः  ॥ १.३९ ॥

अनारतं यौ मणिपीठशायिनावरञ्जयद्राजशिरःस्रजां रजः  ।
निषीदतस्तौ चरणौ वनेषु ते मृगद्विजालूनशिखेषु बर्हिषाम्  ॥ १.४० ॥

द्विषन्निमित्ता यदियं दशा ततः समूलमुन्मूलयतीव मे मनः  ।
परैरपर्यासितवीर्यसम्पदां पराभवोऽप्युत्सव एव मानिनाम्  ॥ १.४१ ॥

विहाय शान्तिं नृप धाम तत्पुनः प्रसीद संधेहि वधाय विद्विषाम्  ।
व्रजन्ति शत्रूनवधूय निःस्पृहाः शमेन सिद्धिं मुनयो न भूभृतः  ॥ १.४२ ॥

पुरःसरा धामवतां यशोधनाः सुदुःसहं प्राप्य निकारमीदृशम्  ।
भवादृशाश्चेदधिकुर्वते परान्निराश्रया हन्त हता मनस्विता  ॥ १.४३ ॥

अथ क्षमामेव निरस्तसाधनश्चिराय पर्येषि सुखस्य साधनम्  ।
विहाय लक्ष्मीपतिलक्ष्म कार्मुकं जटाधरः सञ्जुहुधीह पावकम्  ॥ १.४४ ॥

न समयपरिरक्षणं क्षमं ते निकृतिपरेषु परेषु भूरिधाम्नः  ।
अरिषु हि विजयार्थिनः क्षितीशा विदधति सोपधि संधिदूषणानि  ॥ १.४५ ॥

विधिसमयनियोगाद्दीप्तिसंहारजिह्मं शिथिलबलमगाधे मग्नमापत्पयोधौ  ।
रिपुतिमिरमुदस्योदीयमानं दिनादौ दिनकृतमिव लक्ष्मीस्त्वां समभ्येतु भूयः  ॥ १.४६ ॥

विहितां प्रियया मनःप्रियामथ निश्चित्य गिरं गरीयसीम्  ।
उपपत्तिमदूर्जिताश्रयं नृपमूचे वचनं वृकोदरः  ॥ २.१ ॥

यदवोचत वीक्ष्य मानिनी परितः स्नेहमयेन चक्षुषा  ।
अपि वागधिपस्य दुर्वचं वचनं तद्विदधीत विस्मयम्  ॥ २.२ ॥

विषमोऽपि विगाह्यते नयः कृततीर्थः पयसामिवाशयः  ।
स तु तत्र विशेषदुर्लभः सदुपन्यस्यति कृत्यवर्त्म यः  ॥ २.३ ॥

परिणामसुखे गरीयसि व्यथकेऽस्मिन् वचसि क्षतौजसाम्  ।
अतिवीर्यवतीव भेषजे बहुरल्पीयसि दृश्यते गुणः  ॥ २.४ ॥

इयमिष्टगुणाय रोचतां रुचिरार्था भवतेऽपि भारती  ।
ननु वक्तृविशेषनिःस्पृहा गुणगृह्या वचने विपश्चितः  ॥ २.५ ॥

चतसृष्वपि ते विवेकिनी नृप विद्यासु निरूढिमागता  ।
कथमेत्य मतिर्विपर्ययं करिणी पङ्कमिवावसीदति  ॥ २.६ ॥

विधुरं किमतः परं परैरवगीतां गमिते दशामिमाम्  ।
अवसीदति यत्सुरैरपि त्वयि सम्भावितवृत्ति पौरुषम्  ॥ २.७ ॥

द्विषतामुदयः सुमेधसा गुरुरस्वन्ततरः सुमर्षणः  ।
न महानपि भूतिमिच्छता फलसम्पत्प्रवणः परिक्षयः  ॥ २.८ ॥

अचिरेण परस्य भूयसीं विपरीतां विगणय्य चात्मनः  ।
क्षययुक्तिमुपेक्षते कृती कुरुते तत्प्रतिकारमन्यथा  ॥ २.९ ॥

अनुपालयतामुदेष्यतीं प्रभुशक्तिं द्विषतामनीहया  ।
अपयान्त्यचिरान्महीभुजां जननिर्वादभयादिव श्रियः  ॥ २.१० ॥

क्षययुक्तमपि स्वभावजं दधतं धाम शिवं समृद्धये  ।
प्रणमन्त्यनपायमुत्थितं प्रतिपच्चन्द्रमिव प्रजा नृपम्  ॥ २.११ ॥

प्रभवः खलु कोशदण्डयोः कृतपञ्चाङ्गविनिर्णयो नयः  ।
स विधेयपदेषु दक्षतां नियतिं लोक इवानुरुध्यते  ॥ २.१२ ॥

अभिमानवतो मनस्विनः प्रियमुच्चैः पदमारुरुक्षतः  ।
विनिपातनिवर्तनक्षमं मतमालम्बनमात्मपौरुषम्  ॥ २.१३ ॥

विपदोऽभिभवन्त्यविक्रमं रहयत्यापदुपेतमायतिः  ।
नियता लघुता निरायतेरगरीयान्न पदं नृपश्रियः  ॥ २.१४ ॥

तदलं प्रतिपक्षमुन्नतेरवलम्ब्य व्यवसायवन्ध्यताम्  ।
निवसन्ति पराक्रमाश्रया न विषादेन समं समृद्धयः  ॥ २.१५ ॥

अथ चेदवधिः प्रतीक्ष्यते कथमाविष्कृतजिह्मवृत्तिना  ।
धृतराष्ट्रसुतेन सुत्यज्याश्चिरमास्वाद्य नरेन्द्रसम्पदः  ॥ २.१६ ॥

द्विषता विहितं त्वयाथवा यदि लब्धा पुनरात्मनः पदम्  ।
जननाथ तवानुजन्मनां कृतमाविष्कृतपौरुषैर्भुजैः  ॥ २.१७ ॥

मदसिक्तमुखैर्मृगाधिपः करिभिर्वर्तयति स्वयं हतैः  ।
लघयन् खलु तेजसा जगन्न महानिच्छति भूतिमन्यतः  ॥ २.१८ ॥

अभिमानधनस्य गत्वरैरसुभिः स्थास्नु यशश्चिचीषतः  ।
अचिरांशुविलासचञ्चला ननु लक्ष्मीः फलमानुषङ्गिकम्  ॥ २.१९ ॥

ज्वलितं न हिरण्यरेतसं चयमास्कन्दति भस्मनां जनः  ।
अभिभूतिभयादसूनतः सुखमुज्झन्ति न धाम मानिनः  ॥ २.२० ॥

किमवेक्ष्य फलं पयोधरान् ध्वनतः प्रार्थयते मृगाधिपः  ।
प्रकृतिः खलु सा महीयसः सहते नान्यसमुन्नतिं यया  ॥ २.२१ ॥

कुरु तन्मतिमेव विक्रमे नृप निर्धूय तमः प्रमादजम्  ।
ध्रुवमेतदवेहि विद्विषां त्वदनुत्साहहता विपत्तयः  ॥ २.२२ ॥

द्विरदानिव दिग्विभावितांश्चतुरस्तोयनिधीनिवायतः  ।
प्रसहेत रणे तवानुजान् द्विषतां कः शतमन्युतेजसः  ॥ २.२३ ॥

ज्वलतस्तव जातवेदसः सततं वैरिकृतस्य चेतसि  ।
विदधातु शमं शिवेतरा रिपुनारीनयनाम्बुसन्ततिः  ॥ २.२४ ॥

इति दर्शितविक्रियं सुतं मरुतः कोपपरीतमानसम्  ।
उपसान्त्वयितुं महीपतिर्द्विरदं दुष्टमिवोपचक्रमे  ॥ २.२५ ॥

अपवर्जितविप्लवे शुचय्हृदयग्राहिणि मङ्गलास्पदे  ।
विमला तव विस्तरे गिरां मतिरादर्श इवाभिदृश्यते  ॥ २.२६ ॥

स्फुटता न पदैरपाकृता न च न स्वीकृतमर्थगौरवम्  ।
रचिता पृथगर्थता गिरां न च सामर्थ्यमपोहितं क्वचित् ॥ २.२७ ॥

उपपत्तिरुदाहृता बलादनुमानेन न चागमः क्षतः  ।
इदमीदृगनीदृगाशयः प्रसभं वक्तुमुपक्रमेत कः  ॥ २.२८ ॥

अवितृप्ततया तथापि मे हृदयं निर्णयमेव धावति  ।
अवसाययितुं क्षमाः सुखं न विधेयेषु विशेषसम्पदः  ॥ २.२९ ॥

सहसा विदधीत न क्रियामविवेकः परमापदां पदम्  ।
वृणते हि विमृश्यकारिणं गुणलुब्धाः स्वयमेव सम्पदः  ॥ २.३० ॥

अभिवर्षति योऽनुपालयन् विधिबीजानि विवेकवारिणा  ।
स सदा फलशालिनीं क्रियां शरदं लोक इवाधितिष्ठति  ॥ २.३१ ॥

शुचि भूषयति श्रुतं वपुः प्रशमस्तस्य भवत्यलंक्रिया  ।
प्रशमाभरणं पराक्रमः स नयापादितसिद्धिभूषणः  ॥ २.३२ ॥

मतिभेदतमस्तिरोहिते गहने कृत्यविधौ विवेकिनाम्  ।
सुकृतः परिशुद्ध आगमः कुरुते दीप इवार्थदर्शनम्  ॥ २.३३ ॥

स्पृहणीयगुणैर्महात्मभिश्चरिते वर्त्मनि यच्छतां मनः  ।
विधिहेतुरहेतुरागसां विनिपातोऽपि समः समुन्नतेः  ॥ २.३४ ॥

शिवमौपयिकं गरीयसीं फलनिष्पत्तिमदूषितायतिम्  ।
विगणय्य नयन्ति पौरुषं विजितक्रोधरया जिगीषवः  ॥ २.३५ ॥

अपनेयमुदेतुमिच्छता तिमिरं रोषमयं धिया पुरः  ।
अविभिद्य निशाकृतं तमः प्रभया नांशुमताप्युदीयते  ॥ २.३६ ॥

बलवानपि कोपजन्मनस्तमसो नाभिभवं रुणद्धि यः  ।
क्षयपक्ष इवैन्दवीः कलाः सकला हन्ति स शक्तिसम्पदः  ॥ २.३७ ॥

समवृत्तिरुपैति मार्दवं समये यश्च तनोति तिग्मताम्  ।
अधितिष्ठति लोकमोजसा स विवस्वानिव मेदिनीपतिः  ॥ २.३८ ॥

क्व चिराय परिग्रहः श्रियां क्व च दुष्टेन्द्रियवाजिवश्यता  ।
शरदभ्रचलाश्चलेन्द्रियैरसुरक्षा हि बहुच्छलाः श्रियः  ॥ २.३९ ॥

किमसामयिकं वितन्वता मनसः क्षोभमुपात्तरंहसः  ।
क्रियते पतिरुच्चकैरपां भवता धीरतयाधरीकृतः  ॥ २.४० ॥

श्रुतमप्यधिगम्य ये रिपून् विनयन्ते स्म न शरीरजन्मनः  ।
जनयन्त्यचिराय सम्पदामयशस्ते खलु चापलाश्रयम्  ॥ २.४१ ॥

अतिपातितकालसाधना स्वशरीरेन्द्रियवर्गतापनी  ।
जनवन्न भवन्तमक्षमा नयसिद्धेरपनेतुमर्हति  ॥ २.४२ ॥

उपकारकमायतेर्भृशं प्रसवः कर्मफलस्य भूरिणः  ।
अनपायि निबर्हणं द्विषां न तितिक्षासममस्ति साधनम्  ॥ २.४३ ॥

प्रणतिप्रवणान् विहाय नः सहजस्नेहनिबद्धचेतसः  ।
प्रणमन्ति सदा सुयोधनं प्रथमे मानभृतां न वृष्णयः  ॥ २.४४ ॥

सुहृदः सहजास्तथेतरे मतमेषां न विलङ्घयन्ति ये  ।
विनयादिव यापयन्ति ते धृतराष्ट्रात्मजमात्मसिद्धये  ॥ २.४५ ॥

अभियोग इमान्महीभुजो भवता तस्य ततः कृतावधेः  ।
प्रविघाटयिता समुत्पतन् हरिदश्वः कमलाकरानिव  ॥ २.४६ ॥

उपजापसहान् विलङ्घयन् स विधाता नृपतीन्मदोद्धतः  ।
सहते न जनोऽप्यधःक्रियां किमु लोकाधिकधाम राजकम्  ॥ २.४७ ॥

असमापितकृत्यसम्पदां हतवेगं विनयेन तावता  ।
प्रभवन्त्यभिमानशालिनां मदमुत्तम्भयितुं विभूतयः  ॥ २.४८ ॥

मदमानसमुद्धतं नृपं न वियुङ्क्ते नियमेन मूढता  ।
अतिमूढ उदस्यते नयान्नयहीनादपरज्यते जनः  ॥ २.४९ ॥

अपरागसमीरणेरितः क्रमशीर्णाकुलमूलसन्ततिः  ।
सुकरस्तरुवत्सहिष्णुना रिपुरुन्मूलयितुं महानपि  ॥ २.५० ॥

अणुरप्युपहन्ति विग्रहः प्रभुमन्तःप्रकृतिप्रकोपजः  ।
अखिलं हि हिनस्ति भूधरं तरुशाखान्तनिघर्षजोऽनलः  ॥ २.५१ ॥

मतिमान् विनयप्रमाथिनः समुपेक्षेत समुन्नतिं द्विषः  ।
सुजयः खलु तादृगन्तरे विपदन्ता ह्यविनीतसम्पदः  ॥ २.५२ ॥

लघुवृत्तितया भिदां गतं बहिरन्तश्च नृपस्य मण्डलम्  ।
अभिभूय हरत्यनन्तरः शिथिलं कूलमिवापगारयः  ॥ २.५३ ॥

अनुशासतमित्यनाकुलं नयवर्त्माकुलमर्जुनाग्रजम्  ।
स्वयमर्थ इवाभिवाञ्छितस्तमभीयाय पराशरात्मजः  ॥ २.५४ ॥

मधुरैरवशानि लम्भयन्नपि तिर्यञ्चि शमं निरीक्षितैः  ।
परितः पटु बिभ्रदेनसां दहनं धाम विलोकनक्षमम्  ॥ २.५५ ॥

सहसोपगतः सविस्मयं तपसां सूतिरसूतिरेनसाम्  ।
ददृशे जगतीभुजा मुनिः स वपुष्मानिव पुण्यसंचयः  ॥ २.५६ ॥

अथोच्चकैरासनतः परार्ध्यादुद्यन् स धूतारुणवल्कलाग्रः  ।
रराज कीर्णाकपिशांशुजालः शृङ्गात्सुमेरोरिव तिग्मरश्मिः  ॥ २.५७ ॥

अवहितहृदयो विधाय स अर्हामृषिवदृषिप्रवरे गुरूपदिष्टाम्  ।
तदनुमतमलंचकार पश्चात्प्रशम इव श्रुतमासनं नरेन्द्रः  ॥ २.५८ ॥

व्यक्तोदितस्मितमयूखविभासितोष्ठस्तिष्ठन्मुनेरभिमुखं स विकीर्णधाम्नः  ।
तन्वन्तमिद्धमभितो गुरुमंशुजालं लक्ष्मीमुवाह सकलस्य शशाङ्कमूर्तेः  ॥ २.५९ ॥

ततः शरच्चन्द्रकराभिरामैरुत्सर्पिभिः प्रांशुमिवांशुजालैः  ।
बिभ्राणमानीलरुचं पिशङ्गीर्जटास्तडित्वन्तमिवाम्बुवाहम्  ॥ ३.१ ॥

प्रसादलक्ष्मीं दधतं समग्रां वपुःप्रकर्षेण जनातिगेन  ।
प्रसह्य चेतःसु समासजन्तमसंस्तुतानामपि भावमार्द्रम्  ॥ ३.२ ॥

अनुद्धताकारतया विविक्तां तन्वन्तमन्तःकरणस्य वृत्तिम्  ।
माधुर्यविस्रम्भविशेषभाजा कृतोपसम्भाषमिवेक्षितेन  ॥ ३.३ ॥

धर्मात्मजो धर्मनिबन्धिनीनां प्रसूतिमेनःप्रणुदां श्रुतीनाम्  ।
हेतुं तदभ्यागमने परीप्सुः सुखोपविष्टं मुनिमाबभाषे  ॥ ३.४ ॥

अनाप्तपुण्योपचरैर्दुरापा फलस्य निर्धूतरजाः सवित्री  ।
तुल्या भवद्दर्शनसम्पदेषा वृष्टेर्दिवो वीतबलाहकायाः  ॥ ३.५ ॥

अद्य क्रियाः कामदुघाः क्रतूनां सत्याशिषः सम्प्रति भूमिदेवाः  ।
आ संसृतेरस्मि जगत्सु जातस्त्वय्यागते यद्बहुमानपात्रम्  ॥ ३.६ ॥

श्रियं विकर्षत्यपहन्त्यघानि श्रेयः परिस्नौति तनोति कीर्तिम्  ।
संदर्शनं लोकगुरोरमोघममोघं तवात्मयोनेरिव किं न धत्ते  ॥ ३.७ ॥

श्च्योतन्मयूखेऽपि हिमद्युतौ मे ननिर्वृतं निर्वृतिमेति चक्षुः  ।
समुज्झितज्ञातिवियोगखेदं त्वत्संनिधावुच्छ्वसतीव चेतः  ॥ ३.८ ॥

निरास्पदं प्रश्नकुतूहलित्वमस्मास्वधीनं किमु निःस्पृहाणाम्  ।
तथापि कल्याणकरीं गिरं ते मां श्रोतुमिच्छा मुखरीकरोति  ॥ ३.९ ॥

इत्युक्तवानुक्तिविशेषरम्यं मनः समाधाय जयोपपत्तौ  ।
उदारचेता गिरमित्युदारां द्वैपायनेनाभिदधे नरेन्द्रः  ॥ ३.१० ॥

चिचीषतां जन्मवतामलघ्वीं यशोवतंसामुभयत्र भूतिम्  ।
अभ्यर्हिता बन्धुषु तुल्यरूपा वृत्तिर्विशेषेण तपोधनानाम्  ॥ ३.११ ॥

तथापि निघ्नं नृप तावकीनैः प्रह्वीकृतं मे हृदयं गुणौघैः  ।
वीतस्पृहाणामपि मुक्तिभाजां भवन्ति भव्येषु हि पक्षपाताः  ॥ ३.१२ ॥

सुता न यूयं किमु तस्य राज्ञः सुयोधनं वा न गुणैरतीताः  ।
यस्त्यक्तवान् वः स वृथा बलाद्वा मोहं विधत्ते विषयाभिलाषः  ॥ ३.१३ ॥

जहातु नैनं कथमर्थसिद्धिः संशय्य कर्णादिषु तिष्ठते यः  ।
असाद्युयोगा हि जयान्तरायाः प्रमाथिनीनां विपदां पदानि  ॥ ३.१४ ॥

पथश्च्युतायां समितौ रिपूणां धर्म्यां दधानेन धुरं चिराय  ।
त्वया विपत्स्वप्यविपत्ति रम्यमाविष्कृतं प्रेम परं गुणेषु  ॥ ३.१५ ॥

विधाय विध्वंसनमात्मनीनं शमैकवृत्तेर्भवतश्छलेन  ।
प्रकाशितत्वन्मतिशीलसाराः कृतोपकारा इव विद्विषस्ते  ॥ ३.१६ ॥

लभ्या धरित्री तव विक्रमेण ज्यायांश्च वीर्यास्त्रबलैर्विपक्षः  ।
अतः प्रकर्षाय विधिर्विधेयः प्रकर्षतन्त्रा हि रणे जयश्रीः  ॥ ३.१७ ॥

त्रिःसप्तकृत्वो जगतीपतीनां हन्ता गुरुर्यस्य स जामदग्न्यः  ।
वीर्यावधूतः स्म तदा विवेद प्रकर्षमाधारवशं गुणानाम्  ॥ ३.१८ ॥

यस्मिन्ननैश्वर्यकृतव्यलीकः पराभवं प्राप्त इवान्तकोऽपि  ।
धुन्वन् धनुः कस्य रणे न कुर्यान्मनो भयैकप्रवणं स भीष्मः  ॥ ३.१९ ॥

सृजन्तमाजाविषुसंहतीर्वः सहेत कोपज्वलितं गुरुं कः  ।
परिस्फुरल्लोलशिखाग्रजिह्वं जगज्जिघत्सन्तमिवान्तवह्निम्  ॥ ३.२० ॥

निरीक्ष्य संरम्भनिरस्तधैर्यं राधेयमाराधितजामदग्न्यम्  ।
असंस्तुतेषु प्रसभं भयेषु जायेत मृत्योरपि पक्षपातः  ॥ ३.२१ ॥

यया समासादितसाधनेन सुदुश्चरामाचरता तपस्याम्  ।
एते दुरापं समवाप्य वीर्यमुन्मीलितारः कपिकेतनेन  ॥ ३.२२ ॥

महत्त्वयोगाय महामहिम्नामाराधनीं तां नृप देवतानाम्  ।
दातुं प्रदानोचित भूरिधाम्नीमुपागतः सिद्धिमिवास्मि विद्याम्  ॥ ३.२३ ॥

इत्युक्तवन्तं व्रज साधयेति प्रमाणयन् वाक्यमजातशत्रोः  ।
प्रसेदिवांसं तमुपाससाद वसन्निवान्ते विनयेन जिष्णुः  ॥ ३.२४ ॥

निर्याय विद्या+थ दिनादिरम्याद्बिम्बादिवार्कस्य मुखान्महर्षेः  ।
पार्थाननं वह्निकणावदाता दीप्तिः स्फुरत्पद्ममिवाभिपेदे  ॥ ३.२५ ॥

योगं च तं योग्यतमाय तस्मै तपःप्रभावाद्विततार सद्यः  ।
येनास्य तत्त्वेषु कृतेऽवभासे समुन्मिमीलेव चिराय चक्षुः  ॥ ३.२६ ॥

आकारमाशंसितभूरिलाभं दधानमन्तःकरणानुरूपम्  ।
नियोजयिष्यन् विजयोदये तं तपःसमाधौ मुनिरित्युवाच  ॥ ३.२७ ॥

अनेन योगेन विवृद्धतेजा निजां परस्मै पदवीमयच्छन्  ।
समाचराचारमुपात्तशस्त्रो जपोपवासाभिषवैर्मुनीनाम्  ॥ ३.२८ ॥

करिष्यसे यत्र सुदुश्चराणि प्रसत्तये गोत्रभिदस्तपांसि  ।
शिलोच्चयं चारुशिलोच्चयं तमेष क्षणान्नेष्यति गुह्यकस्त्वाम्  ॥ ३.२९ ॥

इति ब्रुवाणेन महेन्द्रसूनुं महर्षिणा तेन तिरोबभूवे  ।
तं राजराजानुचरोऽस्य साक्षात्प्रदेशमादेशमिवाधितस्थौ  ॥ ३.३० ॥

कृतानतिर्व्याहृतसान्त्ववादे जातस्पृहः पुण्यजनः स जिष्णौ  ।
इयाय सख्याविव सम्प्रसादं विश्वासयत्याशु सतां हि योगः  ॥ ३.३१ ॥

अथोष्णभासेव सुमेरुकुञ्जान् विहीयमानानुदयाय तेन  ।
बृहद्द्युतीन् दुःखकृतात्मलाभं तमः शनैः पाण्डुसुतान् प्रपेदे  ॥ ३.३२ ॥

असंशयालोचितकार्यनुन्नः प्रेम्णा समानीय विभज्यमानः  ।
तुल्याद्विभागादिव तन्मनोभिर्दुःखातिभारोऽपि लघुः स मेने  ॥ ३.३३ ॥

धैर्येण विश्वास्यतया महर्षेस्तीव्रादरातिप्रभवाच्च मन्योः  ।
वीर्यं च विद्वत्सु सुते मघोनः स तेषु न स्थानमवाप शोकः  ॥ ३.३४ ॥

तान् भूरिधाम्नश्चतुरोऽपि दूरं विहाय यामानिव वासरस्य  ।
एकौघभूतं तदशर्म कृष्णां विभावरीं ध्वान्तमिव प्रपेदे  ॥ ३.३५ ॥

तुषारलेखाकुलितोत्पलाभे पर्यश्रुणी मङ्गलभङ्गभीरुः  ।
अगूढभावापि विलोकने सा न लोचने मीलयितुं विषेहे  ॥ ३.३६ ॥

अकृत्रिमप्रेमरसाभिरामं रामार्पितं दृष्टिविलोभि दृष्टम्  ।
मनःप्रसादाञ्जलिना निकामं जग्राह पाथेयमिवेन्द्रसूनुः  ॥ ३.३७ ॥

धैर्यावसादेन हृतप्रसादा वन्यद्विपेनेव निदाघसिन्धुः  ।
निरुद्धबाष्पोदयसन्नकण्ठमुवाच कृच्छ्रादिति राजपुत्री  ॥ ३.३८ ॥

मग्नां द्विषच्छद्मनि पङ्कभूते सम्भवानां भूतिमिवोद्धरिष्यन्  ।
आधिद्विषामा तपसां प्रसिद्धेरस्मद्विना मा भृशमुन्मनीभूः  ॥ ३.३९ ॥

यशोऽधिगन्तुं सुखलिप्सया वा मनुष्यसंख्यामतिवर्तितुं वा  ।
निरुत्सुकानामभियोग्गभाजां समुत्सुकेवाङ्कमुपैति सिद्धिः  ॥ ३.४० ॥

लोकं विधात्रा विहितस्य गोप्तुं क्षत्त्रस्य मुष्णन् वसु जैत्रमोजः  ।
तेजस्विताया विजयैकवृत्तेर्निघ्नन् प्रियं प्राणमिवाभिमानम्  ॥ ३.४१ ॥

व्रीडानतैराप्तजनोपनीतः संशय्य कृच्छ्रेण नृपैः प्रपन्नः  ।
वितानभूतं विततं पृथिव्यां यशः समूहन्निव दिग्विकीर्णम्  ॥ ३.४२ ॥

वीर्यावदानेषु कृतावमर्षस्तन्वन्नभूतामिव सम्प्रतीतिम्  ।
कुर्वन् प्रयामक्षयमायतीनामर्कत्विषामह्न इवावशेषः  ॥ ३.४३ ॥

प्रसह्य योऽस्मासु परैः प्रयुक्तः स्मर्तुं न शक्यः किमुताधिकर्तुम्  ।
नवीकरिष्यत्युपशुष्यदार्द्रः स त्वद्विना मे हृदयं निकारः  ॥ ३.४४ ॥

प्राप्तोऽभिमानव्यसनादसह्यं दन्तीव दन्तव्यसनाद्विकारम्  ।
द्विषत्प्रतापान्तरितोरुतेजाः शरद्घनाकीर्ण इवादिरह्नः  ॥ ३.४५ ॥

सव्रीडमन्दैरिव निष्क्रियत्वान्नात्यर्थमस्त्रैरवभासमानः  ।
यशःक्षयक्षीणजलार्णवाभस्त्वमन्यमाकारमिवाभिपन्नः  ॥ ३.४६ ॥

दुःशासनामर्षरजोविकीर्णैरेभिर्विनार्थैरिव भाग्यनाथैः  ।
केशैः कदर्थीकृतवीर्यसारः कच्चित्स एवासि धनंजयस्त्वम्  ॥ ३.४७ ॥

स क्षत्त्रियस्त्राणसहः सतां यस्तत्कार्मुकं कर्मसु यस्य शक्तिः  ।
वहन् द्वयीं यद्यफलेऽर्थजाते करोत्यसंस्कारहतामिवोक्तिम्  ॥ ३.४८ ॥

वीतौजसः सन्निधिमात्रशेषा भवत्कृतां भूतिमपेक्षमाणाः  ।
समानदुःखा इव नस्त्वदीयाः सरूपतां पार्थ गुणा भजन्ते  ॥ ३.४९ ॥

आक्षिप्यमाणं रिपुभिः प्रमादान्नागैरिवालूनसटं मृगेन्द्रम्  ।
त्वां धूरियं योग्यतयाधिरूढा दीप्त्या दिनश्रीरिव तिग्मरश्मिम्  ॥ ३.५० ॥

करोति योऽशेषजनातिरिक्तां सम्भावनामर्थवतीं क्रियाभिः  ।
संसत्सु जाते पुरुषाधिकारे न पूरणी तं समुपैति संख्या  ॥ ३.५१ ॥

प्रियेषु यैः पार्थ विनोपपत्तेर्विचिन्त्यमानैः क्लममेति चेतः  ।
तव प्रयातस्य जयाय तेषां क्रियादघानां मघवा विघातम्  ॥ ३.५२ ॥
मा गाश्चिरायैकचरः प्रमादं वसन्नसम्बाधशिवेऽपि देशे  ।
मात्सर्यरागोपहतात्मनां हि स्खलन्ति साधुष्वपि मानसानि  ॥ ३.५३ ॥

तदाशु कुर्वन् वचनं महर्षेर्मनोरथान्नः सफलीकुरुष्व  ।
प्रत्यागतं त्वास्मि कृतार्थमेव स्तनोपपीडं परिरब्धुकामा  ॥ ३.५४ ॥

उदीरितां तामिति याज्ञसेन्या नवीकृतोद्ग्राहितविप्रकाराम्  ।
आसाद्य वाचं स भृशं दिदीपे काष्ठामुदीचीमिव तिग्मरश्मिः  ॥ ३.५५ ॥

अथाभिपश्यन्निव विद्विषः पुरः पुरोधसारोपितहेतिसंहतिः  ।
बभार रम्योऽपि वपुः स भीषणं गतः क्रियां मन्त्र इवाभिचारिकीम्  ॥ ३.५६ ॥

अविलङ्घ्यविकर्षणं परैः प्रथितज्यारवकर्म कार्मुकम्  ।
अगतावरिदृष्टिगोचरं शितनिस्त्रिंशयुजौ महेषुधी  ॥ ३.५७ ॥

यशसेव तिरोदधन्मुहुर्महसा गोत्रभिदायुधक्षतीः  ।
कवचं च सरत्नमुद्वहञ्ज्वलितज्योतिरिवान्तरं दिवः  ॥ ३.५८ ॥

अकलाधिपभृत्यदर्शितं शिवमुर्वीधरवर्त्म सम्प्रयान्  ।
हृदयानि समाविवेश स क्षणमुद्बाष्पदृशां तपोभृताम्  ॥ ३.५९ ॥

अनुजगुरथ दिव्यं दुन्दुभिध्वानमाशाः+ सुरकुसुमनिपातैर्व्योम्नि लक्ष्मीर्वितेने  ।
प्रियमिव कथयिष्यन्नालिलिङ्ग स्फुरन्तीं भुवमनिभृतवेलावीचिबाहुः पयोधिः  ॥ ३.६० ॥

ततः स कूजत्कलहंसमेखलां सपाकसस्याहितपाण्डुतागुणाम्  ।
उपाससादोपजनं जनप्रियः प्रियामिवासादितयौवनां भुवम्  ॥ ४.१ ॥

विनम्रशालिप्रसवौघशालिनीरपेतपङ्काः ससरोरुहाम्भसः  ।
ननन्द पश्यन्नुपसीम स स्थलीरुपायनीभूतशरद्गुणश्रियः  ॥ ४.२ ॥

निरीक्ष्यमाणा इव विस्मयाकुलैः पयोभिरुन्मीलितपद्मलोचनैः  ।
हृतप्रियादृष्टिविलासविभ्रमा मनोऽस्य जह्रुः शफरीविवृत्तयः  ॥ ४.३ ॥

तुतोष पश्यन् कलमस्य स अधिकं सवारिजे वारिणि रामणीयकम्  ।
सुदुर्लभे नार्हति कोऽभिनन्दितुं प्रकर्षलक्ष्मीमनुरूपसंगमे  ॥ ४.४ ॥

नुनोद तस्य स्थलपद्मिनीगतं वितर्कमाविष्कृतफेनसंतति  ।
अवाप्तकिञ्जल्कविभेदमुच्चकैर्विवृत्तपाठीनपराहतं पयः  ॥ ४.५ ॥

कृतोर्मिरेखं शिथिलत्वमायता शनैः शनैः शान्तरयेण वारिणा  ।
निरीक्ष्य रेमे स समुद्रयोषितां तरङ्गितक्षौमविपाण्डु सैकतम्  ॥ ४.६ ॥

मनोरमं प्रापितमन्तरं भ्रुवोरलंकृतं केसररेणुणाणुना  ।
अलक्तताम्राधरपल्लवश्रिया समानयन्तीमिव बन्धुजीवकम्  ॥ ४.७ ॥

नवातपालोहितमाहितं मुहुर्महानिवेशौ परितः पयोधरौ  ।
चकासयन्तीमरविन्दजं रजः परिश्रमाम्भःपुलकेन सर्पता  ॥ ४.८ ॥

कपोलसंश्लेषि विलोचनत्विषा विभूषयन्तीमवतंसकोत्पलम्  ।
सुतेन पाण्डोः कलमस्य गोपिकां निरीक्ष्य मेने शरदः कृतार्थता  ॥ ४.९ ॥

उपारताः पश्चिमरात्रिगोचरादपारयन्तः पतितुं जवेन गाम्  ।
तमुत्सुकाश्चक्रुरवेक्षणोत्सुकं गवां गणाः प्रस्नुतपीवरौधरसः  ॥ ४.१० ॥

परीतमुक्षावजये जयश्रिया नदन्तमुच्चैः क्षतसिन्धुरोधसम्  ।
ददर्श पुष्टिं दधतं स शारदीं सविग्रहं दर्पमिवाधिपं गवाम्  ॥ ४.११ ॥

विमुच्यमानैरपि तस्य मन्थरं गवां हिमानीविशदैः कदम्बकैः  ।
शरन्नदीनां पुलिनैः कुतूहलं गलद्दुकूलैर्जघनैरिवादधे  ॥ ४.१२ ॥

गतान् पशूनां सहजन्मबन्धुतां गृहाश्रयं प्रेम वनेषु बिभ्रतः  ।
ददर्श गोपानुपधेनु पाण्डवः कृतानुकारानिव गोभिरार्जवे  ॥ ४.१३ ॥

परिभ्रमन्मूर्धजषट्पदाकुलैः स्मितोदयादर्शितदन्तकेसरैः  ।
मुखैश्चलत्कुण्डलरश्मिरञ्जितैर्नवातपामृष्टसरोजचारुभिः  ॥ ४.१४ ॥

निबद्धनिःश्वासविकम्पिताधरा लता इव प्रस्फुरितैकपल्लवाः  ।
व्यपोढपार्श्वैरपवर्तितत्रिका विकर्षणैः पाणिविहारहारिभिः  ॥ ४.१५ ॥

व्रजाजिरेष्वम्बुदनादशङ्किनीः शिखण्डिनामुन्मदयत्सु योषितः  ।
मुहुः प्रणुन्नेषु मथां विवर्तनैर्नदत्सु कुम्भेषु मृदङ्गमन्थरम्  ॥ ४.१६ ॥

स मन्थरावल्गितपीवरस्तनीः परिश्रमक्लान्तविलोचनोत्पलाः  ।
निरीक्षितुं नोपरराम बल्लवीरभिप्रनृत्ता इव वारयोषितः  ॥ ४.१७ ॥

पपात पूर्वां जहतो विजिह्मतां वृषोपभुक्तान्तिकसस्यसम्पदः  ।
रथाङ्गसीमन्तितसान्द्रकर्दमान् प्रसक्तसम्पातपृथक्कृतान् पथः  ॥ ४.१८ ॥

जनैरुपग्राममनिन्द्यकर्मभिर्विविक्तभावेङ्गितभूषणैर्वृताः  ।
भृशं ददर्शाश्रममण्डपोपमाः सपुष्पहासाः स निवेशवीरुधः  ॥ ४.१९ ॥

ततः स सम्प्रेक्ष्य शरद्गुणश्रियं शरद्गुणालोकनलोलचक्षुषम्  ।
उवाच यक्षस्तमचोदितोऽपि गां न हीङ्गितज्ञोऽवसरेऽवसीदति  ॥ ४.२० ॥

इयं शिवाया नियतेरिवायतिः कृतार्थयन्ती जगतः फलैः क्रियाः  ।
जयश्रियं पार्थ पृथूकरोतु ते शरत्प्रसन्नाम्बुरनम्बुवारिदा  ॥ ४.२१ ॥

उपैति सस्यं परिणामरम्यता नदीरनौद्धत्यमपङ्कता महीम्  ।
नवैर्गुणैः सम्प्रति संस्तवस्थिरं तिरोहितं प्रेम घनागमश्रियः  ॥ ४.२२ ॥

पतन्ति नास्मिन् विशदाः पतत्त्रिणो धृतेन्द्रचापा न पयोदपङ्क्तयः  ।
तथापि पुष्णाति नभः श्रियं परां न रम्यमाहार्यमपेक्षते गुणम्  ॥ ४.२३ ॥

विपाण्डुभिर्ग्लानतया पयोधरैश्च्युताचिराभागुणहेमदामभिः  ।
इयं कदम्बानिलभर्तुरत्यये न दिग्वधूनां कृशता न राजते  ॥ ४.२४ ॥

विहाय वाञ्छामुदिते मदात्ययादरक्तकण्ठस्य रुते शिखण्डिनः  ।
श्रुतिः श्रयत्युन्मदहंसनिःस्वनं गुणाः प्रियत्वेऽधिकृता न संस्तवः  ॥ ४.२५ ॥

अमी पृथुस्तम्बभृतः पिशङ्गतां गता विपाकेन फलस्य शालयः  ।
विकासि वप्राम्भसि गन्धसूचितं नमन्ति निघ्रातुमिवासितोत्पलम्  ॥ ४.२६ ॥

मृणालिनीनामनुरञ्जितं त्विषा विभिन्नमम्भोजपलाशशोभया  ।
पयः स्फुरच्छालिशिखापिशङ्गितं द्रुतं धनुष्खण्डमिवाहिविद्विषः  ॥ ४.२७ ॥

विपाण्डु संव्यानमिवानिलोद्धतं निरुन्धतीः सप्तपलाशजं रजः  ।
अनाविलोन्मीलितबाणचक्षुषः सपुष्पहासा वनराजियोषितः  ॥ ४.२८ ॥

अदीपितं वैद्युतजातवेदसा सिताम्बुदच्छेदतिरोहितातपम्  ।
ततान्तरं सान्तरवारिशीकरैः शिवं नभोवर्त्म सरोजवायुभिः  ॥ ४.२९ ॥

सितच्छदानामपदिश्य धावतां रुतैरमीषां ग्रथिताः पतत्रिणाम्  ।
प्रकुर्वते वारिदरोधनिर्गताः परस्परालापमिवामला दिशः  ॥ ४.३० ॥

विहारभूमेरभिघोषमुत्सुकाः शरीरजेभ्यश्च्युतयूथपङ्क्तयः  ।
असक्तमूधांसि पयः क्षरन्त्यमूरुपायनानीव नयन्ति धेनवः  ॥ ४.३१ ॥

जगत्प्रसूतिर्जगदेकपावनी व्रजोपकण्ठं तनयैरुपेयुषी  ।
द्युतिं समग्रां समितिर्गवामसावुपैति मन्त्रैरिव संहिताहुतिः  ॥ ४.३२ ॥

कृतावधानं जितबर्हिणध्वनौ सुरक्तगोपीजनगीतनिःस्वने  ।
इदं जिघत्सामपहाय भूयसीं न सस्यमभ्येति मृगीकदम्बकम्  ॥ ४.३३ ॥

असावनास्थापरयावधीरितः सरोरुहिण्या शिरसा नमन्नपि  ।
उपैति शुष्यन् कलमः सहाम्भसा मनोभुवा तप्त इवाभिपाण्डुताम्  ॥ ४.३४ ॥

अमी समुद्धूतसरोजरेणुना हृता हृतासारकणेन वायुना  ।
उपागमे दुश्चरिता इवापदां गतिं न निश्चेतुमलं शिलीमुखाः  ॥ ४.३५ ॥

मुखैरसौ विद्रुमभङ्गलोहितैः शिखाः पिशङ्गीः कलमस्य बिभ्रती  ।
शुकावलिर्व्यक्तशिरीषकोमला धनुःश्रियं गोत्रभिदोऽनुगच्छति  ॥ ४.३६ ॥

इति कथयति तत्र नातिदूरादथ ददृशे पिहितोष्णरश्मिबिम्बः  ।
विगलितजलभारशुक्लभासां निचय इवाम्बुमुचां नगाधिराजः  ॥ ४.३७ ॥

तमतनुवनराजिश्यामितोपत्यकान्तं नगमुपरि हिमानीगौरमासद्य जिष्णुः  ।
व्यपगतमदरागस्यानुसस्मार लक्ष्मीमसितमधरवासो बिभ्रतः सीरपाणेः  ॥ ४.३८ ॥

अथ जयाय नु मेरुमहीभृतो रभसया नु दिगन्तदिदृक्षया  ।
अभिययौ स हिमाचलमुच्छ्रितं समुदितं नु विलङ्घयितुं नभः  ॥ ५.१ ॥

तपनमण्डलदीतितमेकतः सततनैशतमोवृतमन्यतः  ।
हसितभिन्नतमिस्रचयं पुरः शिवमिवानुगतं गजचर्मणा  ॥ ५.२ ॥

क्षितिनभःसुरलोकनिवासिभिः कृतनिकेतमदृष्टपरस्परैः  ।
प्रथयितुं विभुतामभिनिर्मितं प्रतिनिधिं जगतामिव शम्भुना  ॥ ५.३ ॥

भुजगराजसितेन नभःश्रिया कनकराजिविराजितसानुना  ।
समुदितं निचयेन तडित्वतीं लघयता शरदम्बुदसंहतिम्  ॥ ५.४ ॥

मणिमयूखचयांशुकभासुराः सुरवधूपरिभुक्तलतागृहाः  ।
दधतमुच्चशिलान्तरगोपुराः पुर इवोदितपुष्पवना भुवः  ॥ ५.५ ॥

अविरतोज्झितवारिविपाण्डुभिर्विरहितैरचिरद्युतितेजसा  ।
उदितपक्षमिवारतनिःस्वनैः पृथुनितम्बविलम्बिभिरम्बुदैः  ॥ ५.६ ॥

दधतमाकरिभिः करिभिः क्षतैः समवतारसमैरसमैस्तटैः  ।
विविधकामहिता महिताम्भसः स्फुटसरोजवना जवना नदीः  ॥ ५.७ ॥

नवविनिद्रजपाकुसुमत्विषां द्युतिमतां निकरेण महाश्मनाम्  ।
विहितसांध्यमयूखमिव क्वचिन्निचितकाञ्चनभित्तिषु सानुषु  ॥ ५.८ ॥

पृथुकदम्बकदम्बकराजितं ग्रहितमालतमालवनाकुलम्  ।
लघुतुषारतुषारजलश्च्युतं धृतसदानसदाननदन्तिनम्  ॥ ५.९ ॥

रहितरत्नचयान्न शिलोच्चयानफलताभवना न दरीभुवः  ।
विपुलिनाम्बुरुहा न सरिद्वधूरकुसुमान् दधतं न महीरुहः  ॥ ५.१० ॥

व्यथितसिन्धुमनीरशनैः शनैरमरलोकवधूजघनैर्घनैः  ।
फणभृतामभितो विततं ततं दयितरम्यलताबकुलैः कुलैः  ॥ ५.११ ॥

ससुरचापमनेकमणिप्रभैरपपयोविशदं हिमपाण्डुभिः  ।
अविचलं शिखरैरुपबिभ्रतं ध्वनितसूचितमम्बुमुचां चयम्  ॥ ५.१२ ॥

विकचवारिरुहं दधतं सरः सकलहंसगणं शुचि मानसम्  ।
शिवमगात्मजया च कृतेर्ष्यया सकलहं सगणं शुचिमानसम्  ॥ ५.१३ ॥

ग्रहविमानगणानभितो दिवं ज्वलयतौषधिजेन कृशानुना  ।
मुहुरनुस्मरयन्तमनुक्षपं त्रिपुरदाहमुपापतिसेविनः  ॥ ५.१४ ॥

विततशीकरराशिभिरुच्छ्रितैरुपलरोधविवर्तिभिरम्बुभिः  ।
दधतमुन्नतसानुसमुद्धतां धृतसितव्यजनामिव जाह्नवीम्  ॥ ५.१५ ॥

अनुचरेण धनाधिपतेरथो नगविलोकनविस्मितमानसः  ।
स जगदे वचनं प्रियमादरान्मुखरतावसरे हि विराजते  ॥ ५.१६ ॥

अलमेष विलोकितः प्रजानां सहसा संहतिमंहसां विहन्तुम्  ।
घनवर्त्म सहस्रधेव कुर्वन् हिमगौरैरचलाधिपः शिरोभिः  ॥ ५.१७ ॥

इह दुरधिगमैः किंचिदेवागमैः सततमसुतरं वर्णयन्त्यन्तरम्  ।
अमुमतिविपिनं वेद दिग्व्यापिनं पुरुषमिव परं पद्मयोनिः परम्  ॥ ५.१८ ॥

रुचिरपल्लवपुष्पलतागृहैरुपलसज्जलजैर्जलराशिभिः  ।
नयति संततमुत्सुकतामयं धृतिमतीरुपकान्तमपि स्त्रियः  ॥ ५.१९ ॥

सुलभैः सदा नयवतायवता निधिगुह्यकाधिपरमैः परमैः  ।
अमुना धनैः क्षितिभृतातिभृता समतीत्य भाति जगती जगती  ॥ ५.२० ॥

अखिलमिदममुष्य गैरीगुरोस्त्रिभुवनमपि नैति मन्ये तुलाम्  ।
अधिवसति सदा यदेनं जनैरविदितविभवो भवानीपतिः  ॥ ५.२१ ॥

वीतजन्मजरसं परं शुचि ब्रह्मणः पदमुपैतुमिच्छताम्  ।
आगमादिव तमोपहादितः सम्भवन्ति मतयो भवच्छिदः  ॥ ५.२२ ॥

दिव्यस्त्रीणां सचरणलाक्षारागा रागायाते निपतितपुष्पापीडाः  ।
पीडाभाजः कुसुमचिताः साशंसं शंसन्त्यस्मिन् सुरतविशेषं शय्याः  ॥ ५.२३ ॥

गुणसम्पदा समधिगम्य परं महिमानमत्र महिते जगताम्  ।
नयशालिनि श्रिय इवाधिपतौ विरमन्ति न ज्वलितुमौषधयः  ॥ ५.२४ ॥

कुररीगणः कृतरवस्तरवः कुसुमानताः सकमलं कमलम्  ।
इह सिन्धवश्च वरणावरणाः करिणां मुदे सनलदानलदाः  ॥ ५.२५ ॥

सादृश्यं गतमपनिद्रचूतगन्धैरामोदं मदजलसेकजं दधानः  ।
एतस्मिन्मदयति कोकिलानकाले लीनालिः सुरकरिणां कपोलकाषः  ॥ ५.२६ ॥

सनाकवनितं नितम्बरुचिरं चिरं सुनिनदैर्नदैर्वृतममुम्  ।
मता फलवतोऽवतो रसपरा परास्तवसुधा सुधाधिवसति  ॥ ५.२७ ॥

श्रीमल्लताभवनमोषधयः प्रदीपाः शय्या नवानि हरिचन्दनपल्लवानि  ।
अस्मिन् रतिश्रमनुदश्च सरोजवाताः स्मर्तुं दिशन्ति न दिवः सुरसुन्दरीभ्यः  ॥ ५.२८ ॥

ईशार्थमम्भसि चिराय तपश्चरन्त्या यादोविलङ्घनविलोलविलोचनायाः  ।
आलम्बताग्रकरमत्र भवो भवान्याः श्च्योतन्निदाघसलिलाङ्गुलिना करेण  ॥ ५.२९ ॥

येनापविद्धसलिलः स्फुटनागसद्मा देवासुरैरमृतमम्बुनिधिर्ममन्थे  ।
व्यावर्तनैरहिपतेरयमाहिताङ्कः खं व्यालिखन्निव विभाति स मन्दराद्रिः  ॥ ५.३० ॥

नीतोच्छ्रायं मुहुरशिशिररश्मेरुस्रैरानीलाभैर्विरचितपरभागा रत्नैः  ।
ज्योत्स्नाशङ्कामिव वितरति हंसश्येनी मध्येऽप्यह्नः स्फटिकरजतभित्तिच्छाया  ॥ ५.३१ ॥

दधत इव विलासशालि नृत्यं मृदु पतता पवनेन कम्पितानि  ।
इह ललितविलासिनीजनभ्रू- गतिकुटिलेषु पयःसु पङ्कजानि  ॥ ५.३२ ॥

अस्मिन्नगृह्यत पिनाकभृता सलीलमाबद्धवेपथुरधीरविलोचनायाः  ।
विन्यस्तमङ्गलमहौषधिरीश्वरायाः स्रस्तोरगप्रतिसरेण करेण पाणिः  ॥ ५.३३ ॥

क्रामद्भिर्घनपदवीमनेकसंख्यैस्तेजोभिः शुचिमणिजन्मभिर्विभिन्नः  ।
उस्राणां व्यभिचरतीव सप्तसप्तेः पर्यस्यन्निह निचयः सहस्रसंख्याम्  ॥ ५.३४ ॥

व्यधत्त यस्मिन् पुरमुच्चगोपुरं पुरां विजेतुर्धृतये धनाधिपः  ।
स एष कैलास उपान्तसर्पिणः करोत्यकालास्तमयं विवस्वतः  ॥ ५.३५ ॥
नानारत्नज्योतिषां संनिपातैश्छन्नेष्वन्तःसानु वप्रान्तरेषु  ।
बद्धां बद्धां भित्तिशङ्काममुष्मिन्नावानावान्मातरिश्वा निहन्ति  ॥ ५.३६ ॥

रम्या नवद्युतिरपैति न शाद्वलेभ्यः श्यामीभवन्त्यनुदिनं नलिनीवनानि  ।
अस्मिन् विचित्रकुसुमस्तबकाचितानां शाखाभृतां परिणमन्ति न पल्लवानि  ॥ ५.३७ ॥

परिसरविषयेषु लीढमुक्ता हरिततृणोद्गमशङ्कया मृगीभिः  ।
इह नवशुककोमला मणीनां रविकरसंवलिताः फलन्ति भासः  ॥ ५.३८ ॥

उत्फुल्लस्थलनलिनीवनादमुष्मादुद्धूतः सरसिजसम्भवः परागः  ।
वात्याभिर्वियति विवर्तितः समन्तादाधत्ते कनकमयातपत्रलक्ष्मीम्  ॥ ५.३९ ॥

इह सनियमयोः सुरापगायामुषसि सयावकसव्यपादरेखा  ।
कथयति शिवयोः शरीरयोगं विषमपदा पदवी विवर्तनेषु  ॥ ५.४० ॥

संमूर्छतां रजतभित्तिमयूखजालैरालोकपादपलतान्तरनिर्गतानाम्  ।
घर्मद्युतेरिह मुहुः पटलानि धाम्नामादर्शमण्डलनिभानि समुल्लसन्ति  ॥ ५.४१ ॥

शुक्लैर्मयूखनिचयैः परिवीतमूर्तिर्वप्राभिघातपरिमण्डलितोरुदेहः  ।
शृङ्गाण्यमुष्य भजते गणभर्तुरुक्षा कुर्वन् वधूजनमनःसु शशाङ्कशङ्काम्  ॥ ५.४२ ॥

सम्प्रति लब्धजन्म शनकैः कथमपि लघुनि क्षीणपयस्युपेयुषि भिदां जलधरपटले  ।
खण्डितविग्रहं बलभिदो धनुरिह विविधाः पूरयितुं भवन्ति विभवः शिखरमणिरुचः  ॥ ५.४३ ॥

स्नपितनवलतातरुप्रवालैरमृतलवस्रुतिशालिभिर्मयूखैः  ।
सततमसितयामिनीषु शम्भो अमलयतीह वनान्तमिन्दुलेखा  ॥ ५.४४ ॥

क्षिपति योऽनुवनं विततां बृहद्बृहतिकामिव रौचनिकीं रुचम्  ।
अयमनेकहिरण्मयकंदरस्तव पितुर्दयितो जगतीधरः  ॥ ५.४५ ॥

सक्तिं लवादपनयत्यनिले लतानां वैरोचनैर्द्विगुणिताः सहसा मयूखैः  ।
रोधोभुवां मुहुरमुत्र हिरण्मयीनां भासस्तडिद्विलसितानि विडम्बयन्ति  ॥ ५.४६ ॥

कषणकम्पनिरस्तमहाहिभिः क्षणविमत्तमतङ्गजवर्जितैः  ।
इह मदस्नपितैरनुमीयते सुरगजस्य गतं हरिचन्दनैः  ॥ ५.४७ ॥

जलदजालघनैरसिताश्मनामुपहतप्रचयेह मरीचिभिः  ।
भवति दीप्तिरदीपितकंदरा तिमिरसंवलितेव विवस्वतः  ॥ ५.४८ ॥

भव्यो भवन्नपि मुनेरिह शासनेन क्षात्रे स्थितः पथि तपस्य हतप्रमादः  ।
प्रायेण सत्यपि हितार्थकरे विधौ हि श्रेयांसि लब्धुमसुखानि विनान्तरायैः  ॥ ५.४९ ॥

मा भूवन्नपथहृतस्तवेन्द्रियाश्वाः संतापे दिशतु शिवः शिवां प्रसक्तिम्  ।
रक्षन्तस्तपसि बलं च लोकपालाः कल्याणीमधिकफलां क्रियां क्रियायुः  ॥ ५.५० ॥

इत्युक्त्वा सपदि हितं प्रियं प्रियार्हे धाम स्वं गतवति राजराजभृत्ये  ।
सोत्कण्ठं किमपि पृथासुतः प्रदध्यौ संधत्ते भृशमरतिं हि सद्वियोगः  ॥ ५.५१ ॥

तमनतिशयनीयं सर्वतः सारयोगादविरहितमनेकेनाङ्कभाजा फलेन  ।
अकृशमकृशलक्ष्मीश्चेतसाशंसितं स स्वमिव पुरुषकारं शैलमभ्याससाद  ॥ ५.५२ ॥

रुचिराकृतिः कनकसानुमथो परमः पुमानिव पतिं पतताम्  ।
धृतसत्पथस्त्रिपथगामभितः स तमारुरोह पुरुहूतसुतः  ॥ ६.१ ॥

तमनिन्द्यबन्दिन इवेन्द्रसुतं विहितालिनिक्वणजयध्वनयः  ।
पवनेरिताकुलविजिह्मशिखा जगतीरुहोऽवचकरुः कुसुमैः  ॥ ६.२ ॥

अवधूतपङ्कजपरागकणास्तनुजाह्नवीसलिलवीचिभिदः  ।
परिरेभिरेऽभिमुखमेत्य सुखाः सुहृदः सखायमिव तं मरुतः  ॥ ६.३ ॥

उदितोपलस्खलनसंवलिताः स्फुटहंससारसविरावयुजः  ।
मुदमस्य माङ्गलिकतूर्यकृतां ध्वनयः प्रतेनुरनुवप्रमपाम्  ॥ ६.४ ॥

अवरुग्णतुङ्गसुरदारुतरौ निचये पुरः सुरसरित्पयसाम्  ।
स ददर्श वेतसवनाचरितां प्रणतिं बलीयसि समृद्धिकरीम्  ॥ ६.५ ॥

प्रबभूव नालमवलोकयितुं परितः सरोजरजसारुणितम्  ।
सरिदुत्तरीयमिव संहतिमत्स तरङ्गरङ्गि कलहंसकुलम्  ॥ ६.६ ॥

दधति क्षतीः परिणतद्विरदे मुदितालियोषिति मदस्रुतिभिः  ।
अधिकां स रोधसि बबन्ध धृतिं महते रुजन्नपि गुणाय महान्  ॥ ६.७ ॥

अनुहेमवप्रमरुणैः समतां गतमूर्मिभिः सहचरं पृथुभिः  ।
स रथाङ्गनामवनितां करुणैरनुबध्नतीमभिननन्द रुतैः  ॥ ६.८ ॥

सितवाजिने निजगदू रुचयश्चलवीचिरागरचनापटवः  ।
मणिजालमम्भसि निमग्नमपि स्फुरितं मनोगतमिवाकृतयः  ॥ ६.९ ॥

उपलाहतोद्धततरङ्गधृतं जविना विधूतविततं मरुता  ।
स ददर्श केतकशिखाविशदं सरितः प्रहासमिव फेनमपाम्  ॥ ६.१० ॥

बहु बर्हिचन्द्रिकनिभं विदधे धृतिमस्य दानपयसां पटलम्  ।
अवगाढमीक्षितुमिवैभपतिं विकसद्विलोचनशतं सरितः  ॥ ६.११ ॥

प्रतिबोधजृम्भणविभीनमुखी पुलिने सरोरुहदृशा ददृशे  ।
पतदच्छमौक्तिकमणिप्रकरा गलदश्रुबिन्दुरिव शुक्तिवधूः  ॥ ६.१२ ॥

शुचिरप्सु विद्रुमलताविटपस्तनुसान्द्रफेनलवसंवलितः  ।
स्मरदायिनः स्मरयति स्म भृशं दयिताधरस्य दशनांशुभृतः  ॥ ६.१३ ॥

उपलभ्य चञ्चलतरङ्गहृतं मदगन्धमुत्थितवतां पयसः  ।
प्रतिदन्तिनामिव स सम्बुबुधे करियादसामभिमुखान् करिणः  ॥ ६.१४ ॥

स जगाम विस्मयमुद्वीक्ष्य पुरः सहसा समुत्पिपतिषोः फणिनः  ।
प्रहितं दिवि प्रजविभिः श्वसितैः शरदभ्रविभ्रममपां पटलम्  ॥ ६.१५ ॥

स ततार सैकतवतीरभितः शफरीपरिस्फुरितचारुदृशः  ।
ललिताः सखीरिव बृहज्जघनाः सुरनिम्नगामुपयतीः सरितः  ॥ ६.१६ ॥

अधिरुह्य पुष्पभरनम्रशिखैः परितः परिष्कृततलां तरुभिः  ।
मनसः प्रसत्तिमिव मूर्ध्नि गिरेः शुचिमाससाद स वनान्तभुवम्  ॥ ६.१७ ॥

अनुसानु पुष्पितलताविततिः फलितोरुभूरुहविविक्तवनः  ।
धृतिमाततान तनयस्य हरेस्तपसेऽधिवस्तुमचलामचलः  ॥ ६.१८ ॥

प्रणिधाय तत्र विधिनाथ धियं दधतः पुरातनमुनेर्मुनिताम्  ।
श्रममादधावसुकरं न तपः किमिवावसादकरमात्मवताम्  ॥ ६.१९ ॥

शमयन् धृतेन्द्रियशमैकसुखः शुचिभिर्गुणैरघमयं स तमः  ।
प्रतिवासरं सुकृतिभिर्ववृधे विमलः कलाभिरिव शीतरुचिः  ॥ ६.२० ॥

अधरीचकार च विवेकगुणादगुणेषु तस्य धियमस्तवतः  ।
प्रतिघातिनीं विषयसङ्गरतिं निरुपप्लवः शमसुखानुभवः  ॥ ६.२१ ॥

मनसा जपैः प्रणतिभिः प्रयतः समुपेयिवानधिपतिं स दिवः  ।
सहजेतरे जयशमौ दधती बिभरांबभूव युगपन्महसी  ॥ ६.२२ ॥

शिरसा हरिन्मणिनिभः स वहन् कृतजन्मनोऽभिषवणेन जटाः  ।
उपमां ययावरुणदीधितिभिः परिमृष्टमूर्धनि तमालतरौ  ॥ ६.२३ ॥

धृतहेतिरप्यधृतजिह्ममतिश्चरितैर्मुनीनधरयञ्शुचिभिः  ।
रजयांचकार विरजाः स मृगान् कमिवेशते रमयितुं न गुणाः  ॥ ६.२४ ॥

अनुकूलपातिनमचण्डगतिं किरता सुगन्धिमभितः पवनम्  ।
अवधीरितार्तवगुणं सुखतां नयता रुचां निचयमंशुमतः  ॥ ६.२५ ॥

नवपल्लवाञ्जलिभृतः प्रचये बृहतस्तरून् गमयतावनतिम्  ।
स्तृणता तृणैः प्रतिनिशं मृदुभिः शयनीयतामुपयतीं वसुधाम्  ॥ ६.२६ ॥

पतितैरपेतजलदान्नभसः पृषतैरपां शमयता च रजः  ।
स दयालुनेव परिगाढकृशः परिचर्ययानुजगृहे तपसा  ॥ ६.२७ ॥

महते फलाय तदवेक्ष्य शिवं विकसन्निमित्तकुसुमं स पुरः  ।
न जगाम विस्मयवशं वशिनां न निहन्ति धैर्यमनुभावगुणः  ॥ ६.२८ ॥

तदभूरिवासरकृतं सुकृतैरुपलभ्य वैभवमनन्यभवम्  ।
उपतस्थुरास्थितविषादधियः शतयज्वनो वनचरा वसतिम्  ॥ ६.२९ ॥

विदिताः प्रविश्य विहितानतयः शिथिलीकृतेऽधिकृतकृत्यविधौ  ।
अनपेतकालमभिरामकथाः कथयांबभूवुरिति गोत्रभिदे  ॥ ६.३० ॥

शुचिवल्कवीततनुरन्यतमस्तिमिरच्छिदामिव गिरौ भवतः  ।
महते जयाय मघवन्ननघः पुरुषस्तपस्यति तपज्जगतीम्  ॥ ६.३१ ॥

स बिभर्ति भीषणभुजंगभुजः पृथि विद्विषां भयविधायि धनुः  ।
अमलेन तस्य धृतसच्चरिताश्चरितेन चातिशयिता मुनयः  ॥ ६.३२ ॥

मरुतः शिवा नवतृणा जगती विमलं नभो रजसि वृष्टिरपाम्  ।
गुणसम्पदानुगुणतां गमितः कुरुतेऽस्य भक्तिमिव भूतगणः  ॥ ६.३३ ॥

इतरेतरानभिभवेन मृगास्तमुपासते गुरुमिवान्तसदः  ।
विनमन्ति चास्य तरवः प्रचये परवान् स तेन भवतेव नगः  ॥ ६.३४ ॥

उरु सत्त्वमाह विपरिश्रमता परमं वपुः प्रथयतीव जयम्  ।
शमिनोऽपि तस्य नवसंगमने विभुतानुषङ्गि भयमेति जनः  ॥ ६.३५ ॥

ऋषिवंशजः स यदि दैत्यकुले यदि वान्वये महति भूमिभृताम्  ।
चरतस्तपस्तव वनेषु सदा न वयं निरूपयितुमस्य गतिम्  ॥ ६.३६ ॥

विगणय्य कारणमनेकगुणं निजयाथवा कथितमल्पतया  ।
असदप्यदः सहितुमर्हति नः क्व वनेचराः क्व निपुणा मतयः  ॥ ६.३७ ॥

अधिगम्य गुह्यकगणादिति तन्मनसः प्रियं प्रियसुतस्य तपः  ।
निजुगोप हर्षमुदितं मघवा नयवर्त्मगाः प्रभवतां हि धियः  ॥ ६.३८ ॥

प्रणिधाय चित्तमथ भक्ततया विदितेऽप्यपूर्व इव तत्र हरिः  ।
उपलब्धुमस्य नियमस्थिरतां सुरसुन्दरीरिति वचोऽभिदधे  ॥ ६.३९ ॥

सुकुमारमेकमणु मर्मभिदामतिदूरगं युतममोघतया  ।
अविपक्षमस्त्रमपरं कतमद्विजयाय यूयमिव चित्तभुवः  ॥ ६.४० ॥

भववीतये हतबृहत्तमसामवबोधवारि रजसः शमनम्  ।
परिपीयमाणमिव वोऽसकलैरवसादमेति नयनाञ्जलिभिः  ॥ ६.४१ ॥

बहुधा गतां जगति भूतसृजा कमनीयतां समभिहृत्य पुरा  ।
उपपादिता विदधता भवतीः सुरसद्मयानसुमुखी जनता  ॥ ६.४२ ॥

तदुपेत्य विघ्नयत तस्य तपः कृतिभिः कलासु सहिताः सचिवैः  ।
हृतवीतरागमनसां ननु वः सुखसङ्गिनं प्रति सुखावजितिः  ॥ ६.४३ ॥

अविमृष्यमेतदभिलष्यति स द्विषतां वधेन विषयाभिरतिम्  ।
भववीतये न हि तथा स विधिः क्व शरासनं क्व च विमुक्तिपथः  ॥ ६.४४ ॥

पृथुदाम्नि तत्र परिबोधि च मा भवतीभिरन्यमुनिवद्विकृतिः  ।
स्वयशांसि विक्रमवतामवतां न वधूष्वघानि विमृष्यन्ति धियः  ॥ ६.४५ ॥

आशंसितापचितिचारु पुरः सुराणामादेशमित्यभिमुखं समवाप्य भर्तुः  ।
लेभे परां द्युतिममर्त्यवधूसमूहः सम्भावना ह्यधिकृतस्य तनोति तेजः  ॥ ६.४६ ॥

प्रणतिमथ विधाय प्रस्थिताः सद्मनस्ताः स्तनभरनमिताङ्गीरङ्गनाः प्रीतिभाजः  ।
अचलनलिनलक्ष्मीहारि नालं बभूव स्तिमितममरभर्तुर्द्रष्टुमक्ष्णां सहस्रम्  ॥ ६.४७ ॥

श्रीमद्भिः सरथगजैः सुराङ्गनानां गुप्तानामथ सचिवैस्त्रिलोकभर्तुः  ।
संमूर्छन्नलघुविमानरन्ध्रभिन्नः प्रस्थानं समभिदधे मृदङ्गनादः  ॥ ७.१ ॥

सोत्कण्ठैरमरगणैरनुप्रकीर्णान्निर्याय ज्वलितरुचः पुरान्मघोनः  ।
रामाणामुपरि विवस्वतः स्थितानां नासेदे चरितगुणत्वमातपत्रैः  ॥ ७.२ ॥

धूतानामभिमुखपातिभिः समीरैरायासादविशदलोचनोत्पलानाम्  ।
आनिन्ये मदजनितां श्रियं वधूनामुष्णांशुद्युतिजनितः कपोलरागः  ॥ ७.३ ॥

तिष्ठद्भिः कथमपि देवतानुभावादाकृष्टैः प्रजविभिरायतं तुरङ्गैः  ।
नेमीनामसति विवर्तनई रथौघैरासेदे वियति विमानवत्प्रवृत्तिः  ॥ ७.४ ॥

कान्तानां कृतपुलकः स्तनाङ्गरागे वक्त्रेषु च्युततिलकेषु मौक्तिकाभस् ।
सम्पेदे श्रमसलिलोद्गमो विभूषा रम्याणां विकृतिरपि श्रियं तनोति  ॥ ७.५ ॥

राजद्भिः पथि मरुतामभिन्नरूपैरुल्कार्चिः स्फुटगतिभिर्ध्वजाङ्कुशानाम्  ।
तेजोभिः कनकनिकाषराजिगौरैरायामः क्रियत इव स्म सातिरेकः  ॥ ७.६ ॥

रामाणामवजितमाल्यसौकुमार्ये सम्प्राप्ते वपुषि सहत्वमातपस्य  ।
गन्धर्वैरधिगतविस्मयैः प्रतीये कल्याणी विधिषु विचित्रता विधातुः  ॥ ७.७ ॥

सिन्दूरैः कृतरुचयः सहेमकक्ष्याः स्रोतोभिस्त्रिदशगजा मदं क्षरन्तः  ।
सादृश्यं ययुररुणांशुरागभिन्नैर्वर्षद्भिः स्फुरितशतह्रदैः पयोदैः  ॥ ७.८ ॥

अत्यर्थं दुरुपसदादुपेत्य दूरं पर्यन्तादहिममयूखमण्डलस्य  ।
आशानामुपरचितामिवैकवेणीं रम्योर्मीं त्रिदशनदीं ययुर्बलानि  ॥ ७.९ ॥

आमत्तभ्रमरकुलाकुलानि धुन्वन्नुद्भूतग्रथितरजांसि पङ्कजानि  ।
कान्तानां गगननदीतरङ्गशीतः संतापं विरमयति स्म मातरिश्वा  ॥ ७.१० ॥

सम्भिन्नैरिभतुरगावगाहनेन प्राप्योर्वीरनुपदवीं विमानपङ्क्तीः  ।
तत्पूर्वं प्रतिविदधे सुरापगाया वप्रान्तस्खलितविवर्तनं पयोभिः  ॥ ७.११ ॥

क्रान्तानां ग्रहचरितात्पथो रथानामक्षाग्रक्षतसुरवेश्मवेदिकानाम्  ।
निःसङ्गं प्रधिभिरुपाददे विवृत्तिः सम्पीडक्षुभितजलेषु तोयदेषु  ॥ ७.१२ ॥

तप्तानामुपदधिरे विषाणभिन्नाः प्रह्लादं सुरकरिणां घनाः क्षरन्तः  ।
युक्तानां खलु महतां परोपकारे कल्याणी भवति रुजत्स्वपि प्रवृत्तिः  ॥ ७.१३ ॥

संवाता मुहुरनिलेन नीयमाने दिव्यस्त्रीजघनवरांशुके विवृत्तिम्  ।
पर्यस्यत्पृथुमणिमेखलांशुजालं संजज्ञे युतकमिवान्तरीयमूर्वोः  ॥ ७.१४ ॥

प्रत्यार्द्रीकृततिलकास्तुषारपातैः प्रह्लादं शमितपरिश्रमा दिशन्तः  ।
कान्तानां बहुमतिमाययुः पयोदा नाल्पीयान् बहु सुकृतं हिनस्ति दोषः  ॥ ७.१५ ॥

यातस्य ग्रथिततरङ्गसैकताभे विच्छेदं विपयसि वारिवाहजाले  ।
आतेनुस्त्रिदशवधूजनाङ्गभाजां संधानं सुरधनुषः प्रभा मणीनाम्  ॥ ७.१६ ॥

संसिद्धाविति करणीयसंनिबद्धैरालापैः पिपतिषतां विलङ्घ्य वीथीम्  ।
आसेदे दशशतलोचनध्वजिन्या जीमूतैरपिहितसानुरिन्द्रकीलः  ॥ ७.१७ ॥
आकीर्णा मुखनलिनैर्विलासिनीनामुद्भूतस्फुटविशदातपत्रफेना  ।
सा तूर्यध्वनितगभीरमापतन्ती भूभर्तुः शिरसि नभोनदीव रेजे  ॥ ७.१८ ॥

सेतुत्वं दधति पयोमुचां विताने संरम्भादभिपततो रथाञ्जवेन  ।
आनिन्युर्नियमितरश्मिभुग्नघोणाः कृच्छ्रेण क्षितिमवनामितस्तुरङ्गाः  ॥ ७.१९ ॥

माहेन्द्रं नगमभितः करेणुवर्याः पर्यन्तस्थितजलदा दिवः पतन्तः  ।
सादृश्यं निलयननिष्प्रकम्पपक्षैराजग्मुर्जलनिधिशायिभिर्नगेन्द्रैः  ॥ ७.२० ॥

उत्सङ्गे समविषमे समं महाद्रेः क्रान्तानां वियदभिपातलाघवेन  ।
आ मूलादुपनदि सैकतेषु लेभे सामग्री खुरपदवी तुरङ्गमाणाम्  ॥ ७.२१ ॥

सध्वानं निपतितनिर्झरासु मन्द्रैः संमूर्छन् प्रतिनिनदैरधित्यकासु  ।
उद्ग्रीवैर्घनरवशङ्कया मयूरैः सोत्कण्ठं ध्वनिरुपशुश्रुवे रथानाम्  ॥ ७.२२ ॥

सम्भिन्नामविरलपातिभिर्मयूखैर्नीलानां भृशमुपमेखलं मणीनाम्  ।
विच्छिनामिव वनिता नभोन्तराले वप्राम्भःस्रुतिमवलोकयांबभूवुः  ॥ ७.२३ ॥

आसन्नद्विपपदवीमदानिलाय क्रुध्यन्तो धियमवमत्य धूर्गतानाम्  ।
सव्याजं निजकरिणीभिरात्तचित्ताः प्रस्थानं सुरकरिणः कथंचिदीषुः  ॥ ७.२४ ॥

नीरन्ध्रं पथिषु रजो रथाङ्गनुन्नं पर्यस्यन्नवसलिलारुणं वहन्ती  ।
आतेने वनगहनानि वाहिनी सा घर्मान्तक्षुभितजलेव जह्नुकन्या  ॥ ७.२५ ॥

सम्भोगक्षमगहनामथोपगङ्गं बिभ्राणां ज्वलितमणीनि सैकतानि  ।
अध्यूषुश्च्युतकुसुमाचितां सहाया वृत्रारेरविरलशाद्वलां धरित्रीम्  ॥ ७.२६ ॥

भूभर्तुः समधिकमादधे तदोर्व्याः श्रीमत्तां हरिसखवाहिनीनिवेशः  ।
संसक्तौ किमसुलभं महोदयानामुच्छ्रायं नयति यदृच्छयापि योगः  ॥ ७.२७ ॥

सामोदाः कुसुमतरुश्रियो विविक्ताः सम्पत्तिः किसलयशालिनीलतानाम्  ।
साफल्यं ययुरमराङ्गनोपभुक्ताः सा लक्ष्मीरुपकुरुते यया परेषाम्  ॥ ७.२८ ॥

क्लान्तोऽपि त्रिदशवधूजनः पुरस्ताल्लीनाहिश्वसितविलोलपल्लवानाम्  ।
सेव्यानां हतविनयैरिवावृतानां सम्पर्कं परिहरति स्म चन्दनानाम्  ॥ ७.२९ ॥

उत्सृष्टध्वजकुथकङ्कटा धरित्रीमानीता विदितनयैः श्रमं विनेतुम्  ।
आक्षिप्तद्रुमगहना युगान्तवातैः पर्यस्ता गिरय इव द्विपा विरेजुः  ॥ ७.३० ॥

प्रस्थानश्रमजनितां विहाय निद्रामामुक्ते गजपतिना सदानपङ्के  ।
शय्यान्ते कुलमलिनां क्षणं विलीनं संरम्भच्युतमिव शृङ्खलं चकाशे  ॥ ७.३१ ॥

आयस्तः सुरसरिदोघरुद्धवर्त्मा सम्प्राप्तुं वनगजदानगन्धि रोधः  ।
मूर्धानं निहितशिताङ्कुशं विधुन्वन् यन्तारं न विगणयांचकार नागः  ॥ ७.३२ ॥

आरोढुः समवनतस्य पीतशेषे साशङ्कं पयसि समीरिते करेण  ।
संमार्जन्नरुणमदस्रुती कपोलौ सस्यन्दे मद इव शीकरः करेणोः  ॥ ७.३३ ॥

आघ्राय क्षणमतितृष्यतापि रोषादुत्तीरं निहितविवृत्तलोचनेन  ।
सम्पृक्तं वनकरिनां मदाम्बुसेकैर्नाचेमे हिममपि वारि वारणेन  ॥ ७.३४ ॥

प्रश्च्योतन्मदसुरभीणि निम्नगायाः क्रीडन्तो गजपतयः पयांसि कृत्वा  ।
किञ्जल्कव्यवहितताम्रदानलेखैरुत्तेरुः सरसिजगन्धिभिः कपोलैः  ॥ ७.३५ ॥

आकीर्णं बलरजसा घनारुणेन प्रक्षोभैः सपदि तरङ्गितं तटेषु  ।
मातङ्गोन्मथितसरोजरेणुपिङ्गं माञ्जिष्ठं वसनमिवाम्बु निर्बभासे  ॥ ७.३६ ॥

श्रीमद्भिर्नियमितकन्धरापरान्तैः संसक्तैरगुरुवनेषु साङ्गहारम्  ।
सम्प्रापे निसृतमदाम्बुभिर्गजेन्द्रैः प्रस्यन्दिप्रचलितगण्डशैलशोभा  ॥ ७.३७ ॥

निःशेषं प्रशमितरेणु वारणानां स्रोतोभिर्मदजलमुज्झतामजस्रम्  ।
आमोदं व्यवहितभूरिपुष्पगन्धो भिन्नैलासुरभिमुवाह गन्धवाहः  ॥ ७.३८ ॥

सादृश्यं दधति गभीरमेघघोषैरुन्निद्रक्षुभितमृगाधिपश्रुतानि  ।
आतेनुश्चकितचकोरनीलकण्ठान् कच्छान्तानमरमहेभबृंहितानि  ॥ ७.३९ ॥

सास्रावसक्तकमनियपरिच्छदानामध्वश्रमातुरवधूजनसेवितानाम्  ।
जज्ञे निवेशनविभागपरिष्कृतानां लक्ष्मीः पुरोपवनजा वनपादपानाम्  ॥ ७.४० ॥

अथ स्वमायाकृतमन्दिरोज्ज्वलं ज्वलन्मणि व्योमसदां सनातनम्  ।
सुराङ्गना गोपतिचापगोपुरं पुरं वनानां विजिहीर्षया जहुः  ॥ ८.१ ॥

यथायथं ताः सहिता नभश्चरैः प्रभाभिरुद्भासितशैलवीरुधः  ।
वनं विशन्त्यो वनजायतेक्षणाः क्षणद्युतीनां दधुरेकरूपताम्  ॥ ८.२ ॥

निवृत्तवृत्तोरुपयोधरक्लमः प्रवृत्तैनिर्ह्रादिविभूषणारवः  ।
नितम्बिनीनां भृशमादधे धृतिं नभःप्रयाणादवनौ परिक्रमः  ॥ ८.३ ॥

घनानि कामं कुसुमानि बिभ्रतः करप्रचेयान्यपहाय शाखिनः  ।
पुरोऽभिसस्रे सुरसुन्दरीजनैर्यथोत्तरेच्छा हि गुणेषु कामिनः  ॥ ८.४ ॥

तनूरलक्तारुणपाणिपल्लवाः स्फुरन्नखांशूत्करमञ्जरीभृतः  ।
विलासिनीबाहुलता वनालयो विलेपनामोदहृताः सिषेविरे  ॥ ८.५ ॥

निपीयमानस्तबका शिलीमुखैरशोकयष्टिश्चलबालपल्लवा  ।
विडम्बयन्ती ददृशे वधूजनैरमन्ददष्टौष्ठकरावधूननम्  ॥ ८.६ ॥

करौ धुनाना नवपल्लवाकृती वृथा कृथा मानिनि मा परिश्रमम्  ।
उपेयुषी कल्पलताभिशङ्कया कथं न्वितस्त्रस्यति षट्पदावलिः  ॥ ८.७ ॥

जहीहि कोपं दयितोऽनुगम्यतां पुरानुशेते तव चञ्चलं मनः  ।
इति प्रियं कांचिदुपैतुमिच्छतीं पुरोऽनुनिन्ये निपुणः सखीजनः  ॥ ८.८ ॥

समुन्नतैः काशदुकूलशालिभिः परिक्वणत्सारसपङ्क्तिमेखलैः  ।
प्रतीरदेशैः स्वकलत्रचारुभिर्विभूषिताः कुञ्जसमुद्रयोषितः  ॥ ८.९ ॥

विदूरपातेन भिदामुपेयुषश्च्युताः प्रवाहादभितः प्रसारिणः  ।
प्रियाङ्कशीताः शुचिमौक्तिकत्विषो वनप्रहासा इव वारिबिन्दवः  ॥ ८.१० ॥

सखीजनं प्रेम गुरूकृतादरं निरीक्षमाणा इव नम्रमूर्तयः  ।
स्थिरद्विरेफाञ्जनशरितोदरैर्विसारिभिः पुष्पविलोचनैर्लताः  ॥ ८.११ ॥

उपेयुषीणां बृहतीरधित्यका मनांसि जह्रुः सुरराजयोषिताम्  ।
कपोलकाषैः करिणां मदारुणैरुपाहितश्यामरुचश्च चन्दनाः  ॥ ८.१२ ॥

स्वगोचरे सत्यपि वित्तहारिणा विलोभ्यमानाः प्रसवेन शाखिनाम्  ।
नभश्चराणामुपकर्तुमिच्छतां प्रियाणि चक्रुः प्रणयेन योषितः  ॥ ८.१३ ॥

प्रयच्छतोच्चैः कुसुमानि मानिनी विपक्षगोत्रं दयितेन लम्भिता  ।
न किंचिदूचे चरणेन केवलं लिलेख बाष्पाकुललोचना भुवम्  ॥ ८.१४ ॥

प्रियेऽपरा यच्छति वाचमुन्मुखी निबद्धदृष्टिः शिथिलाकुलोच्चया  ।
समादधे नांशुकमाहितं वृथा विवेद पुष्पेषु न पाणिपल्लवम्  ॥ ८.१५ ॥

सलीलमासक्तलतान्तभूषणं समासजन्त्या कुसुमावतंसकम्  ।
स्तनोपपीडं नुनुदे नितम्बिना घनेन कश्चिज्जघनेन कान्तया  ॥ ८.१६ ॥

कलत्रभारेण विलोलनीविना गलद्दुकूलस्तनशालिनोरसा  ।
बलिव्यपायस्फुटरोमराजिना निरायतत्वादुदरेण ताम्यता  ॥ ८.१७ ॥

विलम्बमानाकुलकेशपाशया कयाचिदाविष्कृतबाहुमूलया  ।
तरुप्रसूनान्यपदिश्य सादरं मनोधिनाथस्य मनः समाददे  ॥ ८.१८ ॥

व्यपोहितुं लोचनतो मुखानिलैरपारयन्तं किल पुष्पजं रजः  ।
पयोधरेणोरसि काचिदुन्मनाः प्रियं जघानोन्नतपीवरस्तनी  ॥ ८.१९ ॥

इमान्यमूनीत्यपवर्जिते शनैर्यथाभिरामं कुसुमाग्रपल्लवे  ।
विहाय निःसारतयेव भूरुहान् पदं वनश्रीर्वनितासु संदधे  ॥ ८.२० ॥

प्रवालभङ्गारुणपाणिपल्लवः परागपाण्डूकृतपीवरस्तनः  ।
महीरुहः पुष्पसुगन्धिराददे वपुर्गुणोच्छ्रायमिवाङ्गनाजनः  ॥ ८.२१ ॥

वरोरुभिर्वारणहस्तपीवरैश्चिराय खिन्नान्नवपल्लवश्रियः  ।
समेऽपि यातुं चरणाननीश्वरान्मदादिव प्रस्खलतः पदे पदे  ॥ ८.२२ ॥

विसारिकाञ्चीमणिरश्मिलब्धया मनोहरोच्छायनितम्बशोभया  ।
स्थितानि जित्वा नवसैकतद्युतिं श्रमातिरिक्तैर्जघनानि गौरवैः  ॥ ८.२३ ॥

समुच्छ्वसत्पङ्कजकोशकोमलैरुपाहितश्रीण्युपनीवि नाभिभिः  ।
दधन्ति मध्येषु वलीविभङ्गिषु स्तनातिभारादुदराणि नम्रताम्  ॥ ८.२४ ॥

समानकान्तीनि तुषारभूषणैः सरोरुहैरस्फुटपत्त्रपङ्क्तिभिः  ।
चितानि घर्माम्बुकणैः समन्ततो मुखान्यनुत्फुल्लविलोचनानि च  ॥ ८.२५ ॥

विनिर्यतीनां गुरुस्वेदमन्थरं सुराङ्गनानामनुसानुवर्त्मनः  ।
सविस्मयं रूपयतो नभश्चरान् विवेश तत्पूर्वमिवेक्षणादरः  ॥ ८.२६ ॥

अथ स्फुरन्मीनविधूतपङ्कजा विपङ्कतीरस्खलितोर्मिसंहतिः  ।
पयोऽवगाढुं कलहंसनादिनी समाजुहावेव वधूः सुरापगा  ॥ ८.२७ ॥

प्रशान्तघर्माभिभवः शनैर्विवान् विलासिनीभ्यः परिमृष्टपङ्कजः  ।
ददौ भुजालम्बमिवात्तशीकरस्तरङ्गमालान्तरगोचरोऽनिलः  ॥ ८.२८ ॥

गतैः सहावैः कलहंसविक्रमं कलत्रभारैः पुलिनं नितम्बिभिः  ।
मुखैः सरोजानि च दीर्घलोचनैः सुरस्त्रियः साम्यगुणान्निरासिरे  ॥ ८.२९ ॥

विभिन्नपर्यन्तगमीनपङ्क्तयः पुरो विगाढाः सखिभिर्मरुत्वतः  ।
कथंचिदापः सुरसुन्दरीजनैः सभीतिभिस्तत्प्रथमं प्रपेदिरे  ॥ ८.३० ॥

विगाढमात्रे रमणीभिरम्भसि प्रयत्नसंवाहितपीवरोरुभिः  ।
विभिद्यमाना विससार सारसानुदस्य तीरेषु तरङ्गसंहतिः  ॥ ८.३१ ॥

शिलाघनैर्नाकसदामुरःस्थलैर्बृहन्निवेशैश्च वधूपयोधरैः  ।
तटाभिनीतेन विभिन्नवीचिना रुषेव भेजे कलुषत्वमम्भसा  ॥ ८.३२ ॥

विधूतकेशाः परिलोलितस्रजः सुराङ्गनानां प्रविलुप्तचन्दनाः  ।
अतिप्रसङ्गाद्विहितागसो मुहुः प्रकम्पमीयुः सभया इवोर्मयः  ॥ ८.३३ ॥

विपक्षचित्तोन्मथना नखव्रणास्तिरोहिता विभ्रममण्डनेन ये  ।
हृतस्य शेषानिव कुङ्कुमस्य तान् विकत्थनीयान् दधुरन्यथा स्त्रियः  ॥ ८.३४ ॥

सरोजपत्त्रे नु विलीनषट्पदे विलोलदृष्टेः स्विदमू विलोचने  ।
शिरोरुहाः स्विन्नतपक्ष्मसन्ततेर्द्विरेफवृन्दं नु निशब्दनिश्चलम्  ॥ ८.३५ ॥

अगूढहासस्फुटदन्तकेसरं मुखं स्विदेतद्विकसन्नु पङ्कजम्  ।
इति प्रलीनां नलिनीवने सखीं विदांबभूवुः सुचिरेण योषितः  ॥ ८.३६ ॥

प्रियेण संग्रथ्य विपक्षसंनिधावुपाहितां वक्षसि पीवरस्तने  ।
स्रजं न काचिद्विजहौ जलाविलां वसन्ति हि प्रेम्णि गुणा न वस्तुनि  ॥ ८.३७ ॥

असंशयं न्यस्तमुपान्तरक्ततां यदेव रोद्धुं रमणीभिरञ्जनम्  ।
हृतेऽपि तस्मिन् सलिलेन शुक्लतां निरास रागो नयनेषु न श्रियम्  ॥ ८.३८ ॥

द्युतिं वहन्तो वनितावतंसका हृताः प्रलोभादिव वेगिभिर्जलैः  ।
उपप्लुतास्तत्क्षणशोचनीयतां च्युताधिकाराः सचिवा इवाययुः  ॥ ८.३९ ॥

विपत्त्रलेखा निरलक्तकाधरा निरञ्जनाक्षीरपि बिभ्रतीः श्रियम्  ।
निरीक्ष्य रामा बुबुधे नभश्चरैरलंकृतं तद्वपुषैव मण्डनम्  ॥ ८.४० ॥

तथा न पूर्वं कृतभूषणादरः प्रियानुरागेण विलासिनीजनः  ।
यथा जलार्द्रो नखमण्डनश्रिया ददाह दृष्टीश्च विपक्षयोषिताम्  ॥ ८.४१ ॥

शुभाननाः साम्बुरुहेषु भीरवो विलोलहाराश्चलफेनपङ्क्तिषु  ।
नितान्तगौर्यो हृतकुङ्कुमेष्वलं न लेभिरे ताः परभागमूर्मिषु  ॥ ८.४२ ॥

ह्रदाम्भसि व्यस्तवधूकराहते रवं मृदङ्गध्वनिधीरमुज्झति  ।
मुहुस्तनैस्तालस्समं समाददे मनोरमं नृत्यमिव प्रवेपितम्  ॥ ८.४३ ॥

श्रिया हसद्भिः कलमानि सस्मितैरलंकृताम्बुः प्रतिमागतैर्मुखैः  ।
कृतानुकूल्या सुरराजयोषितां प्रसादसाफल्यमवाप जाह्वनी  ॥ ८.४४ ॥

परिस्फुरन्मीनविघट्टितोरवः सुराङ्गनास्त्रासविलोलदृष्टयः  ।
उपाययुः कम्पितपाणिपल्लवाः सखीजनस्यापि विलोकनीयताम्  ॥ ८.४५ ॥

भयादिवाश्लिष्य झषाहतेऽम्भसि प्रियं मुदानन्दयति स्म मानिनी  ।
अकृत्रिमप्रेमरसाहितैर्मनो हरन्ति रामाः कृतकैरपीहितैः  ॥ ८.४६ ॥

तिरोहितान्तानि नितान्तमाकुलैरपां विगाहादलकैः प्रसारिभिः  ।
ययुर्वधूनां वदनानि तुल्यतां द्विरेफवृन्दान्तरितैः सरोरुहैः  ॥ ८.४७ ॥

करौ धुनाना नवपल्लवाकृती पयस्यगाधे किल जातसम्भ्रमा  ।
सखीषु निर्वाच्यमधार्ष्ठ्यदूषितं प्रियाङ्गसंश्लेषमवाप मानिनी  ॥ ८.४८ ॥

प्रियैः सलीलं करवारिवारितः प्रवृद्धनिःश्वासविकम्पितस्तनः  ।
सविभ्रमाधूतकराग्रपल्लवो यथार्थतामाप विलासिनीजनः  ॥ ८.४९ ॥

उदस्य धैर्यं दयितेन सादरं प्रसादितायाः करवारिवारितम्  ।
मुखं निमीलन्नयनं नतभ्रुवः श्रियं सपत्नीवदनादिवाददे  ॥ ८.५० ॥

विहस्य पाणौ विधृते धृताम्भसि प्रियेण वध्वा मदनार्द्रचेतसः  ।
सखीव काञ्ची पयसा घनीकृता बभार वीतोच्चयबन्धमंशुकम्  ॥ ८.५१ ॥

निरञ्जने साचिविलोकितं दृशावयावकं वेपथुरोष्ठपल्लवम्  ।
नतभ्रुवो मण्डयदि स्म विग्रहे बलिक्रिया चातिलकं तदास्पदम्  ॥ ८.५२ ॥

निमीलदाकेकरलोचचक्षुषां प्रियोपकण्ठं कृतगात्रवेपथुः  ।
निमज्जतीनां श्वसितोद्धतस्तनः श्रमो नु तासां मदनो नु पप्रथे  ॥ ८.५३ ॥

प्रियेण सिक्ता चरमं विपक्षतश्चुकोप काचिन्न तुतोष सान्त्वनैः  ।
जनस्य रूढप्रणयस्य चेतसः किमप्यमर्षोऽनुनये भृशायते  ॥ ८.५४ ॥

इत्थं विहृत्य वनिताभिरुदस्यमानं पीनस्तनोरुजघनस्थलशालिनीभिः  ।
उत्सर्पितोर्मिचयलङ्घिततीरदेशमौत्सुक्यनुन्नमिव वारि पुरः प्रतस्थे  ॥ ८.५५ ॥

तीरान्तराणि मिथुनानि रथाङ्गनाम्नां नीत्वा विलोलितसरोजवनश्रियस्ताः  ।
संरेजिरे सुरसरिज्जलधौतहारास्तारावितानतरला इव यामवत्यः  ॥ ८.५६ ॥

संक्रान्तचन्दनरसाहितवर्णभेदं विच्छिन्नभूषणमणिप्रकरांशुचित्रम्  ।
बद्धोर्मि नाकवनितापरिभुक्तमुक्तं सिन्धोर्बभार सलिलं शयनीयलक्ष्मीम्  ॥ ८.५७ ॥

वीक्ष्य रन्तुमनसः सुरनारीरात्तचित्रपरिधानविभूषाः  ।
तत्प्रियार्थमिव यातुमथास्तं भानुमानुपपयोधि ललम्बे  ॥ ९.१ ॥
मध्यमोपलनिभे लसदंशावेकतश्च्युतिमुपेयुषि भानौ  ।
द्यौरुवाह परिवृत्तिविलोलां हारयष्टिमिव वासरलक्ष्मीम्  ॥ ९.२ ॥

अंशुपाणिभिरतीव पिपासुः पद्मजं मधु भृशं रसयित्वा  ।
क्षीबतामिव गतः क्षितिमेष्यंल्लोहितं वपुरुवाह पतङ्गः  ॥ ९.३ ॥

गम्यतामुपगते नयनानां लोहितायाति सहस्रमरीचौ  ।
आससाद विरहय्य धरित्रीं चक्रवाकहृदयान्यभितापः  ॥ ९.४ ॥

मुक्तमूललघुरुज्झितपूर्वः पश्चिमे नभसि सम्भृतसान्द्रः  ।
सामि मज्जति रवौ न विरेजे खिन्नजिह्म इव रश्मिसमूहः  ॥ ९.५ ॥

कान्तदूत्य इव कुङ्कुमताम्राः सायमण्डलमभि त्वरयन्त्यः  ।
सादरं ददृशिरे वनिताभिः सौधजालपतिता रविभासः  ॥ ९.६ ॥

अग्रसानुषु नितान्तपिशङ्गैर्भूरुहान्मृदुकरैरवलम्ब्य  ।
अस्तशैलगहनं नु विवस्वानाविवेश जलधिं नु महीं नु  ॥ ९.७ ॥

आकुलश्चलपतत्रिकुलानामारवैरनुदितौषसरागः  ।
आययावहरिदश्वविपाण्डुस्तुल्यतां दिनमुखेन दिनान्तः  ॥ ९.८ ॥

आस्थितः स्थगितवारिदपङ्क्त्या संध्यया गगनपश्चिमभागः  ।
सोर्मिविद्रुमविन्तानविभासा रञ्जितस्य जलधेः श्रियमूहे  ॥ ९.९ ॥

प्राञ्जलावपि जने नतमूर्ध्नि प्रेम तत्प्रवणचेतसि हित्वा  ।
संध्ययानुविदधे विरमन्त्या चापलेन सुजनेतरमैत्री  ॥ ९.१० ॥

औषसातपभयादपलीनं वासरच्छविविरामपटीयः  ।
संनिपत्य शनकैरिव निम्नादन्धकारमुदवाप समानि  ॥ ९.११ ॥

एकतामिव गतस्य विवेकः कस्यचिन्न महतोऽप्युपलेभे  ।
भास्वता निदधिरे भुवनानामात्मनीव पतितेन विशेषाः  ॥ ९.१२ ॥

इच्छतां सह वधूभिरभेदं यामिनीविरहिणां विहगानाम्  ।
आपुरेव मिथुनानि वियोगं लङ्घ्यते न खलु कालनियोगः  ॥ ९.१३ ॥

यच्छति प्रतिमुखं दयितायै वाचमन्तिकगतेऽपि शकुन्तौ  ।
नीयते स्म नतिमुज्झितहर्षं पङ्कजं मुखमिवाम्बुरुहिण्या  ॥ ९.१४ ॥

रञ्जिता नु विविधास्तरुशैला नामितं नु गगनं स्थगितं नु  ।
पूरिता नु विषमेषु धरित्री संहृता नु ककुभस्तिमिरेण  ॥ ९.१५ ॥

रात्रिरागमलिनानि विकासं पङ्कजानि रहयन्ति विहाय  ।
स्पष्टतारकमियाय नभः श्रीर्वस्तुमिच्छति निरापदि सर्वः  ॥ ९.१६ ॥

व्यानशे शशधरेण विमुक्तः केतकीकुसुमकेसरपाण्डुः  ।
चूर्णमुष्टिरिव लम्भितकान्तिर्वासवस्य दिशमंशुसमूहः  ॥ ९.१७ ॥

उज्झती शुचमिवाशु तमिस्रामन्तिकं व्रजति तारकराजे  ।
दिक्प्रसादगुणमण्डनमूहे रश्मिहासविशदं मुखमैन्द्री  ॥ ९.१८ ॥

नीलनीरजनिभे हिमगौरं शैलरुद्धवपुषः सितरश्मेः  ।
खे रराज निपतत्करजालं वारिधेः पयसि गाङ्गमिवाम्भः  ॥ ९.१९ ॥

द्यां निरुन्धदतिनीलघनाभं ध्वान्तमुद्यतकरेण पुरस्तात् ।
क्षिप्यमाणमसितेतरभासा शम्भुनेव करिचर्म चकासे  ॥ ९.२० ॥

अन्तिकान्तिकगतेन्दुविसृष्टे जिह्मतां जहति दीधितिजाले  ।
निःसृतस्तिमिरभारनिरोधादुच्छ्वसन्निव रराज दिगन्तः  ॥ ९.२१ ॥

लेखया विमलविद्रुमभासा संततं तिमिरमिन्दुरुदासे  ।
दंष्ट्रया कनकटङ्कपिशङ्ग्या मण्डलं भुव इवादिवराहः  ॥ ९.२२ ॥

दीपयन्नथ नभः किरणौघैः कुङ्कुमारुणपयोधरगौरः  ।
हेमकुम्भ इव पूर्वपयोधेरुन्ममज्ज शनकैस्तुहिनांशुः  ॥ ९.२३ ॥

उद्गतेन्दुमविभिन्नतमिस्रां पश्यति स्म रजनीमवितृप्तः  ।
व्यंशुकस्फुटमुखीमतिजिह्मां व्रीडया नववधूमिव लोकः  ॥ ९.२४ ॥

न प्रसादमुचितं गमिता द्यैर्नोद्धृतं तिमिरमद्रिवनेभ्यः  ।
दिङ्मुखेषु न च धाम विकीर्णं भूषितैव रजनी हिमभासा  ॥ ९.२५ ॥

मानिनीजनविलोचनपातानुष्णबाष्पकलुषान् प्रतिगृह्णन्  ।
मन्दमन्दमुदितः प्रययौ खं भीतभीत इव शीतमयूखः  ॥ ९.२६ ॥

श्लिष्यतः प्रियवधूरुपकण्ठं तारकास्ततकरस्य हिमांशोः  ।
उद्वमन्नभिरराज समन्तादङ्गराग इव लोहितरागः  ॥ ९.२७ ॥

प्रेरितः शशधरेण करौघः संहतान्यपि नुनोद तमांसि  ।
क्षीरसिन्धुरिव मन्दरभिन्नः काननान्यविरलोच्चतरूणि  ॥ ९.२८ ॥

शारतां गमितया शशिपादैश्छायया विटपिनां प्रतिपेदे  ।
न्यस्तशुक्लबलिचित्रतलाभिस्तुल्यता वसतिवेश्ममहीभिः  ॥ ९.२९ ॥

आतपे धृतिमता सह वध्वा यामिनीविरहिणा विहगेन  ।
सेहिरे न किरणा हिमरश्मेर्दुःखिते मनसि सर्वमसह्यम्  ॥ ९.३० ॥

गन्धमुद्धतरजःकणवाही विक्षिपन् विकसतां कुमुदानाम्  ।
आदुधाव परिलीनविहङ्गा यामिनीमरुदपां वनराजीः  ॥ ९.३१ ॥

संविधातुमभिषेकमुदासे मन्मथस्य लसदंशुजलौघः  ।
यामिनीवनितया ततचिह्नः सोत्पलो रजतकुम्भ इवेन्दुः  ॥ ९.३२ ॥

ओजसापि खलु नूनमनूनं नासहायमुपयाति जयश्रीः  ।
यद्विभुः शशिमयूखसखः सन्नाददे विजयि चापमनङ्गः  ॥ ९.३३ ॥

सद्मनां विरचनाहितशोभैरागतप्रियकथैरपि दूत्यम्  ।
संनिकृष्टरतिभिः सुरदारैर्भूषितैरपि विभूषणमीषे  ॥ ९.३४ ॥

न स्रजो रुरुचिरे रमणीभ्यश्चन्दनानि विरहे मदिरा वा  ।
साधनेषु हि रतेरुपधत्ते रम्यतां प्रियसमागम एव  ॥ ९.३५ ॥

प्रस्थिताभिरधिनाथनिवासं ध्वंसितप्रियसखीवचनाभिः  ।
मानिनीभिरपहस्तितधैर्यः सादयन्निव मदोऽवललम्बे  ॥ ९.३६ ॥

कान्तवेश्म बहु संदिशतीभिर्यातमेव रतये रमणीभिः  ।
मन्मथेन परिलुप्तमतीनां प्रायशः स्खलितमप्युपकारि  ॥ ९.३७ ॥

आशु कान्तमभिसारितवत्या योषितः पुलकरुद्धकपोलम्  ।
निर्जिगाय मुखमिन्दुमखण्डं खण्डपत्रतिलकाकृति कान्त्या  ॥ ९.३८ ॥

उच्यतां स वचनीयमशेषं नेश्वरे परुषता सखि साध्वी  ।
आनयैनमनुनीय कथं वा विप्रियाणि जनयन्ननुनेयः  ॥ ९.३९ ॥

किं गतेन न हि युक्तमुपैतुं कः प्रिये सुभगमानिनि मानः  ।
योषितामिति कथासु समेतैः कामिभिर्बहुरसा धृतिरूहे  ॥ ९.४० ॥

योषितः पुलकरोधि दधत्या घर्मवारि नवसंगमजन्म  ।
कान्तवक्षसि बभूव पतन्त्या मण्डनं लुलितमण्डनतैव  ॥ ९.४१ ॥

शीधुपानविधुरासु निगृह्णन्मानमाशु शिथिलीकृतलज्जः  ।
संगतासु दयितैरुपलेभे कामिनीषु मदनो नु मदो नु  ॥ ९.४२ ॥

द्वारि चक्षुरधिपाणि कपोलौ कीवितं त्वयि कुतः कलहोऽस्याः  ।
कामिनामिति वचः पुनरुक्तं प्रीतये नवनवत्वमियाय  ॥ ९.४३ ॥

साचि लोचनयुगं नमयन्ती रुन्धती दयितवक्षसि पातम्  ।
सुभ्रुवो जनयति स्म विभूषां संगतावुपरराम च लज्जा  ॥ ९.४४ ॥

सव्यलीकमवधीरितखिन्नं प्रस्थितं सपदि कोपपदेन  ।
योषितः सुहृदिव स्म रुणद्धि प्राणनाथमभिबाष्पनिपातः  ॥ ९.४५ ॥

शङ्किताय कृतबाष्पनिपातामीर्ष्यया विमुखितां दयिताय  ।
मानिनिमभिमुखाहितचित्तां शंसति स्म घनरोमविभेदः  ॥ ९.४६ ॥

लोलदृष्टि वदनं दयितायाश्चुम्बति प्रियतमे रभसेन  ।
व्रीडया सह विनीवि नितम्बादंशुकं शिथिलतामुपपदे  ॥ ९.४७ ॥

ह्रीतय अगलितनीवि निरस्यन्नन्तरीयमवलम्बितकाञ्चि  ।
मण्डलीकृतपृथुस्तनभारं सस्वजे दयितया हृदयेशः  ॥ ९.४८ ॥

आदृता नखपदैः परिरम्भाश्चुम्बितानि घनदन्तनिपातैः  ।
सौकुमार्यगुणसम्भृतकीर्तिर्वाम एव सुरतेष्वपि कामः  ॥ ९.४९ ॥

पाणिपल्लवविधूननमन्तः सीत्कृतानि नयनार्धनिमेषाः  ।
योषितां रहसि गद्गदवाचामस्त्रतामुपययुर्मदनस्य  ॥ ९.५० ॥

पातुमाहितरतीन्यभिलेषुस्तर्षयन्त्यपुनरुक्तरसानि  ।
सस्मितानि वदनानि वधूनां सोत्पलानि च मधूनि युवानः  ॥ ९.५१ ॥

कान्तसंगमपराजितमन्यौ वारुणीरसनशान्तविवादे  ।
मानिनीजन उपाहितसंधौ संदधे धनुषि नेषुमनङ्गः  ॥ ९.५२ ॥

कुप्यताशु भवतानतचित्ताः कोपितांश्च वरिवस्यत यूनः  ।
इत्यनेक उपदेश इव स्म स्वाद्यते युवतिभिर्मधुवारः  ॥ ९.५३ ॥

भर्तृभिः प्रणयसम्भ्रमदत्तां वारुणीमतिरसां रसयित्वा  ।
ह्रीविमोहविरहादुपलेभे पाटवं नु हृदयं नु वधूभिः  ॥ ९.५४ ॥

स्वादितः स्वयमथैधितमानं लम्भितः प्रियतमैः सह पीतः  ।
आसवः प्रतिपदं प्रमदानां नैकरूपरसतामिव भेजे  ॥ ९.५५ ॥

भ्रूविलाससुभगाननुकर्तुं विभ्रमानिव वधूनयनानाम्  ।
आददे मृदुविलोकपलाशैरुत्पलैश्चषकवीचिषु कम्पः  ॥ ९.५६ ॥

ओष्ठपल्लवविदंशरुचीनां हृद्यतामुपययौ रमणानाम्  ।
फुल्ललोचनविनीलसरोजैरङ्गनास्यचषकैर्मधुवारः  ॥ ९.५७ ॥

प्राप्यते गुणवतापि गुणानां व्यक्तमाश्रयवशेन विशेषः  ।
तत्तथा हि दयिताननदत्तं व्यानशे मधु रसातिशयेन  ॥ ९.५८ ॥

वीक्ष्य रत्नचषकेष्वतिरिक्तां कान्तदन्तपदमण्डनलक्ष्मीम्  ।
जज्ञिरे बहुमताः प्रमदानामोष्ठयावकनुदो मधुवाराः  ॥ ९.५९ ॥

लोचनाधरकृताहृतरागा वासिताननविशेषितगन्धा  ।
वारुणी परगुणात्मगुणानां व्यत्ययं विनिमयं नु वितेने  ॥ ९.६० ॥

तुल्यरूपमसितोत्पलमक्ष्णोः कर्णगं निरुपकारि विदित्वा  ।
योषितः सुहृदिव प्रविभेजे लम्भितेक्षणरुचिर्मदरागः  ॥ ९.६१ ॥

क्षीणयावकरसोऽप्यतिपानैः कान्तदन्तपदसम्भृतशोभः  ।
आययावतितरामिव वध्वाः सान्द्रतामधरपल्लवरागः  ॥ ९.६२ ॥

रागजान्तनयनेषु नितान्तं विद्रुमारुणकपोलतलेषु  ।
सर्वगापि ददृशे वनितानां दर्पणेष्विव मुखेषु मदश्रीः  ॥ ९.६३ ॥

बद्धकोपविकृतीरपि रामाश्चारुताभिमततामुपनिन्ये  ।
वश्यतां मधुमदो दयितानामात्मवर्गहितमिच्छति सर्वः  ॥ ९.६४ ॥

वाससां शिथिलतामुपनाभि ह्रीनिरासमपदे कुपितानि  ।
योषितां विदधती गुणपक्षे निर्ममार्ज मदिरा वचनीयम्  ॥ ९.६५ ॥

भर्तृषूपसखि निक्षिपतीनामात्मनो मधुमदोद्यमितानाम्  ।
व्रीडया विफलया वनितानां न स्थितं न विगतं हृदयेषु  ॥ ९.६६ ॥

रुन्धती नयनवाक्यविकासं सादितो भयकरा परिरम्भे  ।
व्रीडितस्य ललितं युवतीनां क्षीबता बहुगुणैरनुजह्रे  ॥ ९.६७ ॥

योषिदुद्धतमनोभवरागा मानवत्यपि ययौ दयिताङ्कम्  ।
कारयत्यनिभृता गुणदोषे वारुणी खलु रहस्यविभेदम्  ॥ ९.६८ ॥

आहिते नु मधुना मधुरत्वे चेष्टितस्य गमिते नु विकासम्  ।
आबभौ नव इवोद्धतरागः कामिनीष्ववसरः कुसुमेषोः  ॥ ९.६९ ॥

मा गमन्मदविमूढधियो नः प्रोज्झ्य रन्तुमिति शङ्कितनाथाः  ।
योषितो न मदिरां भृशमीषुः प्रेम पश्यति भयान्यपदेऽपि  ॥ ९.७० ॥

चित्तनिर्वृतिविधायि विविक्तं मन्मथो मधुमदः शशिभासः  ।
संगमश्च दयितैः स्म नयन्ति प्रेम कामपि भुवं प्रमदानाम्  ॥ ९.७१ ॥

धार्ष्ट्यलङ्घितयथोचितभूमौ निर्दयं विलुलितालकमाल्ये  ।
मानिनीरतिविधौ कुसुमेषुर्मत्तमत्त इव विभ्रममाप  ॥ ९.७२ ॥

शीधुपानविधुरेषु वधूनां विघ्नतामुपगतेषु वपुःषु  ।
ईहितं रतिरसाहितभावं वीतलक्ष्यमपि कामिषु रेजे  ॥ ९.७३ ॥

अन्योन्यरक्तमनसामथ बिभ्रतीनां चेतोभुवो हरिसखाप्सरसां निदेशम्  ।
वैबोधिकध्वनिविभावितपश्चिमार्धा सा संहृतेव परिवृत्तिमियाय रात्रिः  ॥ ९.७४ ॥

निद्राविनोदितनितान्तरतिक्लमानामायामिमङ्गलनिनादविबोधितानाम्  ।
रामासु भाविविरहाकुलितासु यूनां तत्पूर्वतामिव समादधिरे रतानि  ॥ ९.७५ ॥

कान्ताजनं सुरतखेदनिमीलिताक्षं संवाहितुं समुपयानिव मन्दमन्दम्  ।
हर्म्येषु माल्यमदिरापरिभोगगन्धानाविश्चकार रजनीपरिवृत्तिवायुः  ॥ ९.७६ ॥

आमोदवासितचलाधरपल्लवेषु निद्राकषायितविपाटललोचनेषु  ।
व्यामृष्टपत्त्रतिलकेषु विलासिनीनां शोभां बबन्ध वदनेषु मदावशेषः  ॥ ९.७७ ॥

गतवति नखलेखालक्ष्यतामङ्गरागे समददयितपीताताम्रबिम्बाधराणाम्  ।
विरहविधुरमिष्टा सत्सखीवङ्गनानां हृदयमवललम्बे रात्रिसम्भोगलक्ष्मीः  ॥ ९.७८ ॥

अथ परिमलजामवाप्य लक्ष्मीमवयवदीपितमण्डनश्रियस्ताः  ।
वसतिमभिविहाय रम्यहावाः सुरपतिसूनुविलोभनाय जग्मुः  ॥ १०.१ ॥

द्रुतपदमभियातुमिच्छतीनां गमनपरिक्रमलाघवेन तासाम्  ।
अवनिषु चरणैः पृथुस्तनीनामलघुनितम्बतया चिरं निषेदे  ॥ १०.२ ॥

निहितसरसयावकैर्बभासे चरणतलैः कृतपद्धतिर्वधूनाम्  ।
अविरलविततेव शक्रगोपैररुणितनीलतृणोलपा धरित्री  ॥ १०.३ ॥

ध्वनिरगविवरेषु नूपुराणां पृथुरशनागुणशिञ्जितानुयातः  ।
प्रतिरवविततो वनानि चक्रे मुखरसमुत्सुकहंससारसानि  ॥ १०.४ ॥
अवचयपरिभोगवन्ति हिंस्रैः सहचरितान्यमृगाणि काननानि  ।
अभिदधुरभितो मुनिं वधूभ्यः समुदितसाध्वसविक्लवं च चेतः  ॥ १०.५ ॥

नृपतिमुनिपरिग्रहेण सा भूः सुरसचिवाप्सरसां जहार चेतः  ।
उपहितपरमप्रभावधाम्नां न हि जयिनां तपसामलङ्घ्यमस्ति  ॥ १०.६ ॥

सचकितमिव विस्मयाकुलाभिः शुचिसिकतास्वतिमानुषाणि ताभिः  ।
क्षितिषु ददृशिरे पदानि जिष्णोरुपहितकेतुरथाङ्गलाञ्छनानि  ॥ १०.७ ॥

अतिशयितवनान्तरद्युतीनां फलकुसुमावचयेऽपि तद्विधानाम्  ।
ऋतुरिव तरुवीरुधां समृद्ध्या युवतिजनैर्जगृहे मुनिप्रभावः  ॥ १०.८ ॥

मृदितकिसलयः सुराङ्गनानां ससलिलवल्कलभारभुग्नशाखः  ।
बहुमतिमधिकां ययावशोकः परिजनतापि गुणाय सद्गुणानाम्  ॥ १०.९ ॥

यमनियमकृशीकृतस्थिराङ्गः परिददृशे विधृतायुधः स ताभिः  ।
अनुपमशमदीप्ततागरीयान् कृतपदपङ्क्तिरथर्वणेव वेदः  ॥ १०.१० ॥

शशधर इव लोचनाभिरामैर्गगनविसारिभिरंशुभिः परीतः  ।
शिखरनिचयमेकसानुसद्मा सकलमिवापि दधन्महीधरस्य  ॥ १०.११ ॥

सुरसरिति परं तपोऽधिगच्छन् विधृतपिशङ्गबृहज्जटाकलापः  ।
हविरिव विततः शिखासमूहैः समभिलषन्नुपवेदि जातवेदाः  ॥ १०.१२ ॥

सदृशमतनुमाकृतेः प्रयत्नं तदनुगुणामपरैः क्रियामलङ्घ्याम्  ।
दधदलघु तपः क्रियानुरूपं विजयवतीं च तपःसमां समृद्धिम्  ॥ १०.१३ ॥

चिरनियमकृशोऽपि शैलसारः शमनिरतोऽपि दुरासदः प्रकृत्या  ।
ससचिव इव निर्जनेऽपि तिष्ठन्मुनिरपि तुल्यरुचिस्त्रिलोकभर्तुः  ॥ १०.१४ ॥

तनुमवजितलोकसारधाम्नीं त्रिभुवनगुप्तिसहां विलोकयन्त्यः  ।
अवययुरमरस्त्रियोऽस्य यत्नं विजयफले विफलं तपोधिकारे  ॥ १०.१५ ॥

मुनिदनुतनयान् विलोभ्य सद्यः प्रतनुबलान्यधितिष्ठतस्तपांसि  ।
अलघुनि बहु मेनिरे च ताः स्वं कुलिशभृता विहितं पदे नियोगम्  ॥ १०.१६ ॥

अथ कृतकविलोभनं विधित्सौ युवतिजने हरिसूनुदर्शनेन  ।
प्रसभमवततार चित्तजन्मा हरति मनो मधुरा हि यौवनश्रीः  ॥ १०.१७ ॥

सपदि हरिसखैर्वधूनिदेशाद्ध्वनितमनोरमवल्लकीमृदङ्गैः  ।
युगपदृतुगणस्य संनिधानं वियति वने च यथायथं वितेने  ॥ १०.१८ ॥

सजलजलधरं नभो विरेजे विवृतिमियाय रुचिस्तडिल्लतानाम्  ।
व्यवहितरतिविग्रहैर्वितेने जलगुरुभिः स्तनितैर्दिगन्तरेषु  ॥ १०.१९ ॥

परिसुरपतिसूनुधाम सद्यः समुपदधन्मुकुलानि मालतीनाम्  ।
विरलमपजहार बद्धबिन्दुः सरजसतामवनेरपां निपातः  ॥ १०.२० ॥

प्रतिदिशमभिगच्छताभिमृष्टः ककुभविकाससुगन्धिनानिलेन  ।
नव इव विबभौ सचित्तजन्मा गतधृतिराकुलितश्च जीवलोकः  ॥ १०.२१ ॥

व्यथितमपि भृशं मनो हरन्ती परिणतजम्बुफलोपभोगहृष्टा  ।
परभृतयुवतिः स्वनं वितेने नवनवयोजितकण्ठरागरम्यम्  ॥ १०.२२ ॥

अभिभवति मनः कदम्बवायौ मदमधुरे च शिखण्डिनां निनादे  ।
जन इव न धृतेश्चचाल जिष्णुर्न हि महतां सुकरः समाधिभङ्गः  ॥ १०.२३ ॥

धृतबिसवलयावलिर्वहन्ती कुमुदवनैकदुकूलमात्तबाणा  ।
शरदमलतले सरोजपाणौ घनसमयेन वधूरिवाललम्बे  ॥ १०.२४ ॥

समदशिखिरुतानि हंसनादैः कुमुदवनानि कदम्बपुष्पवृष्ट्या  ।
श्रियमतिशयिनीं समेत्य जग्मुर्गुणमहतां महते गुणाय योगः  ॥ १०.२५ ॥

सरजसमपहाय केतकीनां प्रसवमुपान्तिकनीपरेणुकीर्णम्  ।
प्रियमधुरसनानि षट्पदाली मलिनयति स्म विनीलबन्धनानि  ॥ १०.२६ ॥

मुकुलितमतिशय्य बन्धुजीवं धृतजलबिन्दुषु शाद्वलस्थलीषु  ।
अविरलवपुषः सुरेन्द्रगोपा विकचपलाशचयश्रियं समीयुः  ॥ १०.२७ ॥

अविरलफलिनीवनप्रसूनः कुसुमितकुन्दसुगन्धिगन्धवाहः  ।
गुणमसमयजं चिराय लेभे विरलतुषारकण्.अस्तुषारकालः  ॥ १०.२८ ॥

निचयिनि लवलीलताविकासे जनयति लोध्रसमीरणे च हर्षम्  ।
विकृतिमुपययौ न पाण्डुसूनुश्चलति नयान्न जिगीषतां हि चेतः  ॥ १०.२९ ॥

कतिपयसहकारपुष्परम्यस्तनुतुहिनोऽल्पविनिद्रसिन्दुवारः  ।
सुरभिमुखहिमागमान्तशंसी समुपययौ शिशिरः स्मरैकबन्धुः  ॥ १०.३० ॥

कुसुमनगवनान्युपैतुकामा किसलयिनीमवलम्ब्य चूतयष्टिम्  ।
क्वणदलिकुलनूपुरा निरासे नलिनवनेषु पदं वसन्तलक्ष्मीः  ॥ १०.३१ ॥

विकसितकुसुमाधरं हसन्तीं कुरबकराजिवधूं विलोकयन्तम्  ।
ददृशुरिव सुराङ्गना निषण्णं सशरमनङ्गमशोकपल्लवेषु  ॥ १०.३२ ॥

मुहुरनुपतता विधूयमानं विरचितसंहति दक्षिणानिलेन  ।
अलिकुलमलकाकृतिं प्रपेदे नलिनमुखान्तविसर्पि पङ्कजिन्याः  ॥ १०.३३ ॥

श्वसनचलितपल्लवाधरोष्ठे नवनिहितेर्ष्यमिवावधूनयन्ती  ।
मधुसुरभिणि षट्पदेन पुष्पे मुख इव शाललतावधूश्चुचुम्बे  ॥ १०.३४ ॥

प्रभवति न तदा परो विजेतुं भवति जितेन्द्रियता यदात्मरक्षा  ।
अवजितभुवनस्तथा हि लेभे सिततुरगे विजयं न पुष्पमासः  ॥ १०.३५ ॥

कथमिव तव संमतिर्भवित्री सममृतुभिर्मुनिनावधीरितस्य  ।
इति विरचितमल्लिकाविकासः स्मयत इव स्म मधुं निदाघकालः  ॥ १०.३६ ॥

बलवदपि बलं मिथोविरोधि प्रभवति नैव विपक्षनिर्जयाय  ।
भुवनपरिभवी न यत्तदानीं तमृतुगणः क्षणमुन्मनीचकार  ॥ १०.३७ ॥

श्रुतिसुखमुपवीणितं सहायैरविरललाञ्छनहारिणश्च कालाः  ।
अविहितहरिसूनुविक्रियाणि त्रिदशवधूषु मनोभवं वितेनुः  ॥ १०.३८ ॥

न दलति निचये तथोत्पलानां न च विषमच्छदगुच्छयूथिकासु  ।
अभिरतुमुपलेभिरे यथासां हरितनयावयवेषु लोचनानि  ॥ १०.३९ ॥

मुनिमभिमुखतां निनीषवो याः समुपययुः कमनीयतागुणेन  ।
मदनमुपदधे स एव तासां दुरधिगमा हि गतिः प्रयोजनानाम्  ॥ १०.४० ॥

प्रकृतमनुससार नाभिनेयं प्रविकसदङ्गुलि पाणिपल्लवं वा  ।
प्रथममुपहितं विलासि चक्षुः सिततुरगे न चचाल नर्तकीनाम्  ॥ १०.४१ ॥

अभिनयमनसः सुराङ्गनाया निहितमलक्तकवर्तनाभिताम्रम्  ।
चरणमभिपपात षट्पदाली धुतनवलोहितपङ्कजाभिशङ्का  ॥ १०.४२ ॥

अविरलमलसेषु नर्तकीनां द्रुतपरिषिक्तमलक्तकं पदेषु  ।
सवपुषामिव चित्तरागमूहुर्नमितशिखानि कदम्बकेसराणि  ॥ १०.४३ ॥

नृपसुतमभितः समन्मथायाः परिजनगात्रतिरोहिताङ्गयष्टेः  ।
स्फुटमभिलषितं बभूव वध्वा वदति हि संवृतिरेव कामितानि  ॥ १०.४४ ॥

अभिमुनि सहसा हृते परस्या घनमरुता जघनांशुकैकदेशे  ।
चकितमवसनोरु सत्रपायाः प्रतियुवतीरपि विस्मयं निनाय  ॥ १०.४५ ॥

धृतबिसवलये निधाय पाणौ मुखमधिरूषितपाण्डुगण्डलेखम्  ।
नृपसुतमपरा स्मराभितापादमधुमदालसलोचनं निदध्यौ  ॥ १०.४६ ॥

सखि दयितमिहानयेति सा मां प्रहितवती कुसुमेषुणाभितप्ता  ।
हृदयमहृदया न नाम पूर्वं भवदुपकण्ठमुपागतं विवेद  ॥ १०.४७ ॥

चिरमपि कलितान्यपारयन्त्या परिगदितुं परिशुष्यता मुखेन  ।
गतघृण गमितानि सत्सखीनां नयनयुगैः सममार्द्रतां मनांसि  ॥ १०.४८ ॥

अचकमत सपल्लवां धरित्रीं मृदुसुरभिं विरहय्य पुष्पशय्याम्  ।
भृशमरतिमवाप्य तत्र चास्यास्तव सुखशीतमुपैतुमङ्कमिच्छा  ॥ १०.४९ ॥

तदनघ तनुरस्तु सा सकामा व्रजति पुरा हि परासुतां त्वदर्थे  ।
पुनरपि सुलभं तपोऽनुरागी युवतिजनः खलु नाप्यतेऽनुरूपः  ॥ १०.५० ॥

जहिहि कठिनतां प्रयच्छ वाचं ननु करुणामृदु मानसं मुनीनाम्  ।
उपगतमवधीरयन्त्यभव्याः स निपुणमेत्य कयाचिदेवमूचे  ॥ १०.५१ ॥

सललितचलितत्रिकाभिरामाः शिरसिजसंयमनाकुलैकपाणिः  ।
सुरपतितनयेऽपरा निरासे मनसिजजैत्रशरं विलोचनार्धम्  ॥ १०.५२ ॥

कुसुमितमवलम्ब्य चूतमुच्चैस्तनुरिभकुम्भपृथुस्तनानताङ्गी  ।
तदभिमुखमनङ्गचापयष्टिर्विसृतगुणेव समुन्ननाम काचित् ॥ १०.५३ ॥

सरभसमवलम्ब्य नीलमन्या विगलितनीवि विलोलमन्तरीयम्  ।
अभिपतितुमनाः ससाध्वसेव च्युतरशनागुणसंदितावतस्थे  ॥ १०.५४ ॥

यदि मनसि शमः किमङ्ग चापं शठ विषयास्तव वल्लभा न मुक्तिः  ।
भवतु दिशति नान्यकामिनीभ्यस्तव हृदये हृदयेश्वरावकाशम्  ॥ १०.५५ ॥

इति विषमितचक्षुषाभिधाय स्फुरदधरोष्ठमसूयया कयाचित् ।
अगणितगुरुमानलज्जयासौ स्वयमुरसि श्रवणोत्पलेन जघ्ने  ॥ १०.५६ ॥

सविनयमपराभिसृत्य साचि स्मितसुभगैकलसत्कपोललक्ष्मीः  ।
श्रवणनियमितेन तं निदध्य सकलमिवासकलेन लोचनेन  ॥ १०.५७ ॥

करुणमभिहितं त्रपा निरस्ता तदभिमुखं च विमुक्तमश्रु ताभिः  ।
प्रकुपितमभिसारणेऽनुनेतुं प्रियमियती ह्यबलाजनस्य भूमिः  ॥ १०.५८ ॥

असकलनयनेक्षितानि लज्जा गतमलसं परिपाण्डुता विषादः  ।
इति विविधमियाय तासु भूषां प्रभवति मण्डयितुं वधूरनङ्गः  ॥ १०.५९ ॥

अलसपदमनोरमं प्रकृत्या जितकलहंसवधूगति प्रयातम्  ।
स्थितमुरुजघनस्थलातिभारादुदितपरिश्रमजिह्मितेक्षणं वा  ॥ १०.६० ॥

भृशकुसुमशरेषुपातमोहादनवसितार्थपदाकुलोऽभिलापः  ।
अधिकविततलोचनं वधूनामयुगपदुन्नमितभ्रु वीक्षितं च  ॥ १०.६१ ॥

रुचिकरमपि नार्थवद्बभूव स्तिमितसमाधिशुचौ पृथातनूजे  ।
ज्वलयति महतां मनांस्यमर्षे न हि लभतेऽवसरं सुखाभिलाषः  ॥ १०.६२ ॥

स्वयं संराध्यैवं शतमखमखण्डेन तपसा परोच्छित्त्या लभ्यामभिलषति लक्ष्मीं हरिसुते  ।
मनोभिः सोद्वेगैः प्रणयविहतैध्वस्तरुचयः सगन्धर्मा धाम त्रिदशवनिताः स्वं प्रतिययुः  ॥ १०.६३ ॥

अथामर्षान्निसर्गाच्च जितेन्द्रियतया तया  ।
आगजामाश्रमं जिष्णोः प्रतीतः पाकशासनः  ॥ ११.१ ॥

मुनिरूपोऽनुरूपेण सूनुना ददृशे पुरः  ।
द्राघीयसा वयोतीतः परिक्लान्तः किलाध्वना  ॥ ११.२ ॥

जटानां कीर्णया केशैः संहत्या परितः सितैः  ।
पृक्तयेन्दुकरैरह्नः पर्यन्त इव संध्यया  ॥ ११.३ ॥

विशदभ्रूयुगच्छन्न- वलितापाङ्गलोचनः  ।
प्रालेयावततिम्लान- पलाशाब्ज इव ह्रदः  ॥ ११.४ ॥

आसक्तभरनीकाशैरङ्गैः परिकृशैरपि  ।
अद्यूनः सद्गृहिण्येव प्रायो यष्ट्यावलम्बितः  ॥ ११.५ ॥

गूढोऽपि वपुषा राजन् धाम्ना लोकाभिभाविना  ।
अंशुमानिव तन्वभ्र- पटलच्छन्नविग्रहः  ॥ ११.६ ॥

जरतीमपि बिभ्राणस्तनुमप्राकृताकृतिः  ।
चकाराक्रान्तलक्ष्मीकः ससाध्वसमिवाश्रयम्  ॥ ११.७ ॥

अभितस्तं पृथासूनुः स्नेहेन परितस्तरे  ।
अविज्ञातेऽपि बन्धौ हि बलात्प्रह्लादते मनः  ॥ ११.८ ॥

आतिथेयीमथासाद्य सुतादपचितिं हरिः  ।
विश्रम्य विष्टरे नाम व्याजहारेति भारतीम्  ॥ ११.९ ॥

त्वया साधु समारम्भि नवे वयसि यत्तपः  ।
ह्रियते विषयैः प्रायो वर्षीयानपि मादृशः  ॥ ११.१० ॥

श्रेयसीं तव सम्प्राप्ता गुणसम्पदमाकृतिः  ।
सुलभा रम्यता लोके दुर्लभं हि गुणार्जनम्  ॥ ११.११ ॥

शरदम्बुधरच्छाया गत्वर्यो यौवनश्रियः  ।
आपातरम्या विषयाः पर्यन्तपरितापिनः  ॥ ११.१२ ॥

अन्तकः पर्यवस्थाता जन्मिनः संततापदः  ।
इति त्याज्ये भवे भव्यो मुक्तावुत्तिष्ठते मनः  ॥ ११.१३ ॥

चित्तवानसि कल्याणी यत्त्वां मतिरुपस्थिता  ।
विरुद्धः केवलं वेषः संदेहयति मे मनः  ॥ ११.१४ ॥

युयुत्सुनेव कवचं किमामुक्तमिदं त्वया  ।
तपस्विनो हि वसते केवलाजिनवल्कले  ॥ ११.१५ ॥

प्रपित्सोः किं च ते मुक्तिं निःस्पृहस्य कलेवरे  ।
महेषुधी धनुर्भीमं भूतानामनभिद्रुहः  ॥ ११.१६ ॥

भयंकरः प्राणभृतां मृत्योर्भुज इवापरः  ।
असिस्तव तपस्थस्य न समर्थयते शमम्  ॥ ११.१७ ॥

जयमत्रभवान्नूनमरातिष्वभिलाषुकः  ।
क्रोधलक्ष्म क्षमावन्तः क्वायुधं क्व तपोधनाः  ॥ ११.१८ ॥

यः करोति वधोदर्का निःश्रेयसकरीः क्रियाः  ।
ग्लानिदोषच्छिदः स्वच्छाः स मूढः पङ्कयत्यपः  ॥ ११.१९ ॥

मूलं दोषस्य हिंसादेरर्थकामौ स्म मा पुषः  ।
तौ हि तत्त्वावबोधस्य दुरुच्छेदावुपप्लवौ  ॥ ११.२० ॥

अभिद्रोहेण भूतानामर्जयन् गत्वरीः श्रियः  ।
उदन्वानिव सिन्धूनामापदामेति पात्रताम्  ॥ ११.२१ ॥

या गम्याः सत्सहायानां यासु खेदो भयं यतः  ।
तासां किं यन्न दुःखाय विपदामिव सम्पदाम्  ॥ ११.२२ ॥
दुरासदानरीनुग्रान् धृतेर्विश्वासजन्मनः  ।
भोगान् भोगानिवाहेयानध्यास्यापन्न दुर्लभा  ॥ ११.२३ ॥

नान्तरज्ञाः श्रियो जातु प्रियैरासां न भूयते  ।
आसक्तास्तास्वमी मूढा वामशीला हि जन्तवः  ॥ ११.२४ ॥

कोऽपवादः स्तुतिपदे यदशीलेषु चञ्चलाः  ।
साधुवृत्तानपि क्षुद्रा विक्षिपन्त्येव सम्पदः  ॥ ११.२५ ॥

कृतवानन्यदेहेषु कर्ता च विधुरं मनः  ।
अप्रियैरिव संयोगो विप्रयोगः प्रियैः सह  ॥ ११.२६ ॥

शून्यमाकीर्णतामेति तुल्यं व्यसनमुत्सवैः  ।
विप्रलम्भोऽपि लाभाय सति प्रियसमागमे  ॥ ११.२७ ॥

तदा रम्याण्यरम्याणि प्रियाः शल्यं तदासवः  ।
तदैकाकी सबन्धुः सन्निष्टेन रहितो यदा  ॥ ११.२८ ॥

युक्तः प्रमाद्यसि हितादपेतः परितप्यसे  ।
यदि नेष्टात्मनः पीडा मा सञ्जि भवता जने  ॥ ११.२९ ॥

जन्मिनोऽस्य स्थितिं विद्वांल्लक्ष्मीमिव चलाचलाम्  ।
भवान्मा स्म वधीन्न्याय्यं न्यायाधारा हि साधवः  ॥ ११.३० ॥

विजहीहि रणोत्साहं मा तपः साधि नीनशः  ।
उच्छेदं जन्मनः कर्तुमेधि शान्तस्तपोधन  ॥ ११.३१ ॥

जीयन्तां दुर्जया देहे रिपवश्चक्षुरादयः  ।
जितेषु ननु लोकोऽयं तेषु कृत्स्नस्त्वया जितः  ॥ ११.३२ ॥

परवानर्थसंसिद्धौ नीचवृत्तिरपत्रपः  ।
अविधेयेन्द्रियः पुंसां गौरिवैतेइ विधेयताम्  ॥ ११.३३ ॥

श्वस्त्वया सुखसंवित्तिः स्मरणीयाधुनातनी  ।
इति स्वप्नोपमान्मत्वा कामान्मा गास्तदङ्गताम्  ॥ ११.३४ ॥

श्रद्धेया विप्रलब्धारः प्रिया विप्रियकारिणः  ।
सुदुस्त्यजास्त्यजन्तोऽपि कामाः कष्टा हि शत्रवः  ॥ ११.३५ ॥

विविक्तेऽस्मिन्नगे भूयः प्लाविते जह्नुकन्यया  ।
प्रत्यासीदति मुक्तिस्त्वां पुरा मा भूरुदायुधः  ॥ ११.३६ ॥

व्याहृत्य मरुतां पत्याविति वाचमवस्थिते  ।
वचः प्रश्रयगम्भीरमथोवाच कपिध्वजः  ॥ ११.३७ ॥

प्रसादरम्यमोजस्वि गरीयो लाघवान्वितम्  ।
साकाङ्क्षमनुपस्कारं विष्वग्गति निराकुलम्  ॥ ११.३८ ॥

न्यायनिर्णीतसारत्वान्निरपेक्षमिवागमे  ।
अप्रकम्प्यतयान्येषामाम्नायवचनोपमम्  ॥ ११.३९ ॥

अलङ्घ्यत्वाज्जनैरन्यैः क्षुभितोदन्वदूर्जितम्  ।
औदार्यादर्थसम्पत्तेः शान्तं चित्तमृषेरिव  ॥ ११.४० ॥

इदमीदृग्गुणोपेतं लब्धावसरसाधनम्  ।
व्याकुर्यात्कः प्रियं वाक्यं यो वक्ता नेदृगाशयः  ॥ ११.४१ ॥

न ज्ञातं तात यत्नस्य पौर्वापर्यममुष्य ते  ।
शासितुं येन मां धर्मं मुनिभिस्तुल्यमिच्छसि  ॥ ११.४२ ॥

अविज्ञातप्रबन्धस्य वचो वाचस्पतेरिव  ।
व्रजत्यफलतामेव नयद्रुह इवेहितम्  ॥ ११.४३ ॥

श्रेयसोऽप्यस्य ते तात वचसो नास्मि भाजनम्  ।
नभसः स्फुटतारस्य रात्रेरिव विपर्ययः  ॥ ११.४४ ॥

क्षत्रियस्तनयः पाण्डोरहं पार्थो धनंजयः  ।
स्थितः प्रास्तस्य दायादैर्भ्रातुर्ज्येष्ठस्य शासने  ॥ ११.४५ ॥

कृष्णद्वैपायनादेशाद्बिभर्मि व्रतमीदृशम्  ।
भृशमाराधने यत्तः स्वाराध्यस्य मरुत्वतः  ॥ ११.४६ ॥

दुरक्षान् दीव्यता राज्ञा राज्यमात्मा वयं वधूः  ।
नीतानि पणतां नूनमीदृशी भवितव्यता  ॥ ११.४७ ॥

तेनानुजसहायेन द्रौपद्या च मया विना  ।
भृशमायामियामासु यामिनीष्वभितप्यते  ॥ ११.४८ ॥

हृतोत्तरीयां प्रसभं सभायामागतह्रियः  ।
मर्मच्छिदा नो वचसा निरतक्षन्नरातयः  ॥ ११.४९ ॥

उपाधत्त सपत्नेषु कृष्णाया गुरुसंनिधौ  ।
भावमानयने सत्याः सत्यंकारमिवान्तकः  ॥ ११.५० ॥

तामैक्षन्त क्षणं सभ्या दुःशासनपुरःसराम्  ।
अभिसायार्कमावृत्तां छायामिव महातरोः  ॥ ११.५१ ॥

अयथार्थक्रियारम्भैः पतिभिः किं तवेक्षितैः  ।
अरुध्येतामितीवास्या नयने बाष्पवारिणे  ॥ ११.५२ ॥

सोढवान्नो दशामन्त्यां ज्यायानेव गुणप्रियः  ।
सुलभो हि द्विषां भङ्गो दुर्लभा सत्स्ववाच्यता  ॥ ११.५३ ॥

स्थित्यतिक्रान्तिभीरूणि स्वच्छान्याकुलितान्यपि  ।
तोयानि तोयराशीनां मनांसि च मनस्विनाम्  ॥ ११.५४ ॥

धार्तराष्ट्रैः सह प्रीतिर्वैरमस्मास्वसूयत  ।
असन्मैत्री हि दोषाय कूलच्छायेव सेविता  ॥ ११.५५ ॥

अपवादादभीतस्य समस्य गुणदोषयोः  ।
असद्वृत्तेरहोवृत्तं दुर्विभावं विधेरिव  ॥ ११.५६ ॥

ध्वंसेत हृदयं सद्यः परिभूतस्य मे परैः  ।
यद्यमर्षः प्रतीकारं भुजालम्बं न लम्भयेत् ॥ ११.५७ ॥

अवधूयारिभिर्नीता हरिणैस्तुल्यवृत्तिताम्  ।
अन्योन्यस्यापि जिह्रीमः किं पुनः सहवासिनाम्  ॥ ११.५८ ॥

शक्तिवैकल्यनम्रस्य निःसारत्वाल्लघीयसः  ।
जन्मिनो मानहिनस्य तृणस्य च समा गतिः  ॥ ११.५९ ॥

अलङ्घ्यं तत्तदुद्वीक्ष्य यद्यदुच्चैर्महीभृताम्  ।
प्रियतां ज्यायसीं मा गान्महतां केन तुङ्गता  ॥ ११.६० ॥

तावदाश्रीयते लक्ष्म्या तावदस्य स्थिरं यशः  ।
पुरुषस्तावदेवासौ यावन्मानान्न हीयते  ॥ ११.६१ ॥

स पुमानर्थवज्जन्मा यस्य नाम्नि पुरःस्थिते  ।
नान्यामङ्गुलिमभ्येति संख्यायामुद्यताङ्गुलिः  ॥ ११.६२ ॥

दुरासदवनज्यायान् गम्यस्तुङ्गोऽपि भूधरः  ।
न जहाति महौजस्कं मानप्रांशुमलङ्घ्यता  ॥ ११.६३ ॥

गुरून् कुर्वन्ति ते वंश्यानन्वर्था तैर्वसुंधरा  ।
येषां यशांसि शुभ्राणि ह्रेपयन्तीन्दुमण्डलम्  ॥ ११.६४ ॥

उदाहरणमाशीःषु प्रथमे ते मनस्विनाम्  ।
शुष्केऽशनिरिवामर्षो यैररातिषु पात्यते  ॥ ११.६५ ॥

न सुखं प्रार्थये नार्थमुदन्वद्वीचिचञ्चलम्  ।
नानित्यताशनेस्त्रस्यन् विविक्तं ब्रह्मणः पदम्  ॥ ११.६६ ॥

प्रमार्ष्टुमयशःपङ्कमिच्छेयं छद्मना कृतम्  ।
वैधव्यतापिताराति- वनितालोचनाम्बुभिः  ॥ ११.६७ ॥

अपहस्येऽथवा सद्भिः प्रमादो वास्तु मे धियः  ।
अस्थानविहितायासः कामं जिह्रेतु वा भवान्  ॥ ११.६८ ॥

वंशलक्ष्मीमनुद्धृत्य समुच्छेदेन विद्विषाम्  ।
निर्वाणमपि मन्येऽहमन्तरायं जयश्रियः  ॥ ११.६९ ॥

अजन्मा पुरुषस्तावद्गतासुस्तृणमेव वा  ।
यावन्नेषुभिरादत्ते विलुप्तमरिभिर्यशः  ॥ ११.७० ॥

अनिर्जयेन द्विषतां यस्यामर्षः प्रशाम्यति  ।
पुरुषोक्तिः कथं तस्मिन् ब्रूहि त्वं हि तपोधन  ॥ ११.७१ ॥

कृतं पुरुषशब्देन जातिमात्रावलम्बिना  ।
योऽङ्गीकृतगुणैः श्लाघ्यः सविस्मयमुदाहृतः  ॥ ११.७२ ॥

ग्रसमानमिवौजांसि सदसा गौरवेरितम्  ।
नाम यस्याभिनन्दन्ति द्विषोऽपि स पुमान् पुमान्  ॥ ११.७३ ॥

यथाप्रतिज्ञं द्विषतां युधि प्रतिचिकीर्षया  ।
ममैवाध्येति नृपतिस्तृष्यन्निव जलाञ्जलेः  ॥ ११.७४ ॥

स वंशस्यावदातस्य शशाङ्कस्येव लाञ्छनम्  ।
कृच्छ्रेषु व्यर्थया यत्र भूयते भर्तुराज्ञया  ॥ ११.७५ ॥

कथं वादीयतामर्वाङ्मुनिता धर्मरोधिनी  ।
आश्रमानुक्रमः पूर्वैः स्मर्यते न व्यतिक्रमः  ॥ ११.७६ ॥

आसक्ता धूरियं रूढा जननी दूरगा च मे  ।
तिरस्करोति स्वातन्त्र्यं ज्यायांश्चाचारवान्नृपः  ॥ ११.७७ ॥

स्वधर्ममनुरुन्धन्ते नातिक्रममरातिभिः  ।
पलायन्ते कृतध्वंसा नाहवान्मानशालिनः  ॥ ११.७८ ॥

विच्छिन्नाभ्रविलायं वा विलीये नगमूर्धनि  ।
आराध्य वा सहस्राक्षमयशःशल्यमुद्धरे  ॥ ११.७९ ॥

इत्युक्तवन्तं परिरभ्य दोर्भ्यां तनूजमाविष्कृतदिव्यमूर्तिः  ।
अघोपघातं मघवा विभूत्यै भवोद्भवाराधनमादिदेश  ॥ ११.८० ॥

प्रीते पिनाकिनि मया सह लोकपालैर्लोकत्रयेऽपि विहिताप्रतिवार्यवीर्यः  ।
लक्ष्मीं समुत्सुकयितासि भृशं परेषामुच्चार्य वाचमिति तेन तिरोबभूवे  ॥ ११.८१ ॥

अथ वासवस्य वचनेन रुचिरवदनस्त्रिलोचनम्  ।
क्लान्तिरहितमभिराधयितुं विधिवत्तपांसि विदधे धनंजयः  ॥ १२.१ ॥

अभिरश्मिमालि विमलस्य धृतजयधृतेरनाशुषः  ।
तस्य भुवि बहुतिथास्तिथयः प्रतिजग्मुरेकचरणं निषीदतः  ॥ १२.२ ॥

वपुरिन्द्रियोपतपनेषु सततमसुखेषु पाण्डवः  ।
व्याप नगपतिरिव स्थिरतां महतां हि धैर्यमविभाव्यवैभवम्  ॥ १२.३ ॥

न पपात संनिहितपक्ति- सुरभिषु फलेषु मानसम्  ।
तस्य शुचिनि शिशिरे च पयस्यमृतायते हि सुतपः सुकर्मणाम्  ॥ १२.४ ॥

न विसिस्मिये न विषसाद मुहुरलसतां नु चाददे  ।
सत्त्वमुरुधृति रजस्तमसी न हतः स्म तस्य हतशक्तिपेलवे  ॥ १२.५ ॥

तपसा कृशं वपुरुवाह स विजितजगत्त्रयोदयम्  ।
त्रासजननमपि तत्त्वविदां किमिवास्ति यन्न सुकरं मनस्विभिः  ॥ १२.६ ॥

ज्वलतोऽनलादनुनिशीथमधिकरुचिरम्भसां निधेः  ।
धैर्यगुणमवजयन् विजयी ददृशे समुन्नततरः स शैलतः  ॥ १२.७ ॥

जपतः सदा जपमुपांशु वदनमभितो विसारिभिः  ।
तस्य दशनकिरणैः शुशुभे परिवेषभीषणमिवार्कमण्डलम्  ॥ १२.८ ॥

कवचं स बिभ्रदुपवीत- पदनिहितसज्यकार्मुकः  ।
शैलपतिरिव महेन्द्रधनुः- परिवीतभीमगहनो विदिद्युते  ॥ १२.९ ॥

प्रविवेश गामिव कृशस्य नियमसवनाय गच्छतः  ।
तस्य पदविनमितो हिमवान् गुरुतां नयन्ति हि गुणा न संहतिः  ॥ १२.१० ॥

परिकीर्णमुद्यतभुजस्य भुवनविवरे दुरासदम्  ।
ज्योतिरुपरि शिरसो विततं जगृहे निजान्मुनिदिवौकसां पथः  ॥ १२.११ ॥

रजनीषु राजतनयस्य बहुलसमयेऽपि धामभिः  ।
भिन्नतिमिरनिकरं न जहे शशिरश्मिसंगमयुजा नभः श्रिया  ॥ १२.१२ ॥

महता मयूखनिचयेन शमितरुचि जिष्णुजन्मना  ।
ह्रीतमिव नभसि वीतमले न विराजते स्म वपुरंशुमालिनः  ॥ १२.१३ ॥

तमुदीरितारुणजटांशुमधिगुणशरासनं जनाः  ।
रुद्रमनुदितललाटदृशं ददृशुर्मिमन्थिषुमिवासुरीः पुरीः  ॥ १२.१४ ॥

मरुतां पतिः स्विदहिमांशुरुत पृथुशिखः शिखी तपः  ।
तप्तुमसुकरमुपक्रमते न जनोऽयमित्यवयये स तापसैः  ॥ १२.१५ ॥

न ददाह भूरुहवनानि हरितनयधाम दूरगम्  ।
न स्म नयति परिशोषमपः सुसहं बभूव न च सिद्धतापसैः  ॥ १२.१६ ॥

विनयं गुणा इव विवेकमपनयभिदं नया इव  ।
न्यायमवधय इवाशरणाः शरणं ययुः शिवमथो महर्षयः  ॥ १२.१७ ॥

परिवीतमंशुभिरुदस्त- दिनकरमयूखमण्डलैः  ।
शम्भुमुपहतदृशः सहसा न च ते निचायितुमभिप्रसेहिरे  ॥ १२.१८ ॥

अथ भूतभव्यभवदीशमभिमुखयितुं कृतस्तवाः  ।
तत्र महसि ददृशुः पुरुषं कमनीयविग्रहमयुग्मलोचनम्  ॥ १२.१९ ॥

ककुदे वृषस्य कृतबाहुमकृशपरिणाहशालिनि  ।
स्पर्शसुखमनुभवन्तमुमा- कुचयुग्ममण्डल इवार्द्रचन्दने  ॥ १२.२० ॥

स्थितमुन्नते तुहिनशैल- शिरसि भुवनातिवर्तिना  ।
साद्रिजलधिजलवाहपथं सदिगश्नुवानमिव विश्वमोजसा  ॥ १२.२१ ॥

अनुजानुमध्यमवसक्त- विततवपुषा महाहिना  ।
लोकमखिलमिव भूमिभृता रवितेजसामवधिनाधिवेष्टितम्  ॥ १२.२२ ॥
परिणाहिना तुहिनराशि- विशदमुपवीतसूत्रताम्  ।
नीतमुरगमनुरञ्जयता शितिना गलेन विलसन्मरीचिना  ॥ १२.२३ ॥

प्लुतमालतीसितकपाल- कमुदमुपरुद्धमूर्धजम्  ।
शेषमिव सुरसरित्पयसां शिरसा विसारि शशिधाम बिभ्रतम्  ॥ १२.२४ ॥

मुनयस्ततोऽभिमुखमेत्य नयनविनिमेषनोदिताः  ।
पाण्डुतनयतपसा जनितं जगतामशर्म भृशमाचचक्षिरे  ॥ १२.२५ ॥

तरसैव कोऽपि भुवनैक- पुरुष पुरुषस्तपस्यति  ।
ज्योतिरमलवपुषोऽपि रवेरभिभूय वृत्र इव भीमविग्रहः  ॥ १२.२६ ॥

स धनुर्महेषुधि निभर्ति कवचमसितमुत्तमं जटाः  ।
वल्कमजिनमिति चित्रमिदं मुनिताविरोधि न च नास्य राजते  ॥ १२.२७ ॥

चलनेऽवनिश्चलति तस्य करणनियमे सदिङ्मुखम्  ।
स्तम्भमनुभवति शान्तमरुद्- ग्रहतारकागणयुतं नभस्तलम्  ॥ १२.२८ ॥

स तदोजसा विजितसारममरदितिजोपसंहितम्  ।
विश्वमिदमपिदधाति पुरा किमिवास्ति यन्न तपसामदुष्करम्  ॥ १२.२९ ॥

विजिगीषते यदि जगन्ति युगपदथ संजिहीर्षति  ।
प्राप्तुमभवमभिवाञ्छति वा वयमस्य नो विषहितुं क्षमा रुचः  ॥ १२.३० ॥

किमुपेक्षसे कथय नाथ न तव विदितं न किंचन  ।
त्रातुमलमभयदार्हसि नस्त्वयि मा स्म शासति भवत्पराभवः  ॥ १२.३१ ॥

इति गां विधाय विरतेषु मुनिषु वचनं समाददे  ।
भिन्नजलधिजलनादगुरु ध्वनयन् दिशां विवरमन्धकान्तकः  ॥ १२.३२ ॥

बदरीतपोवननिवास- निरतमवगात मान्यथा  ।
धातुरुदयनिधने जगतां नरमंशमादिपुरुषस्य गां गतम्  ॥ १२.३३ ॥

द्विषतः परासिसिषुरेष सकलभुवनाभितापिनः  ।
क्रान्तकुलिशकरवीर्यबलान्मदुपासनं विहितवान्महत्तपः  ॥ १२.३४ ॥

अयमच्युतश्च वचनेन सरसिरुहजन्मनः प्रजाः  ।
पातुमसुरनिधनेन विभू भुवमभ्युपेत्य मनुजेषु तिष्ठतः  ॥ १२.३५ ॥

सुरकृत्यमेतदवगम्य निपुणमिति मूकदानवः  ।
हन्तुमभिपतति पाण्डुसुतं त्वरया तदत्र सह गम्यतां मया  ॥ १२.३६ ॥

विवरेऽपि नैनमनिगूढमभिभवितुमेष पारयन्  ।
पापनिरतिरविशङ्कितया विजयं व्यवस्यति वराहमायया  ॥ १२.३७ ॥

निहते विडम्बितकिरात- नृपतिवपुषा रिपौ मया  ।
मुक्तनिशितविशिखः प्रसभं मृगयाविवादमयमाचरिष्यति  ॥ १२.३८ ॥

तपसा निपीडितकृशस्य विरहितसहायसम्पदः  ।
सत्त्वविहितमतुलं भुजयोर्बलमस्य पश्यत मृधेऽधिकुप्यतः  ॥ १२.३९ ॥

इति तानुदारमनुनीय विषमहरिचन्दनालिना  ।
घर्मजनितपुलकेन लसद्- गजमौक्तिकावलिगुणेन वक्षसा  ॥ १२.४० ॥

वदनेन पुष्पितलतान्त- नियमितविलम्बितमौलिना  ।
बिभ्रदरुणनयनेन रुचं शिखिपिच्छलाञ्छितकपोलभित्तिना  ॥ १२.४१ ॥

बृहदुद्वहञ्जलदनादि धनुरुपहितैकमार्गणम्  ।
मेघनिचय इव संववृते रुचिरः किरातपृतनापतिः शिवः  ॥ १२.४२ ॥

अनुकूलमस्य च विचिन्त्य गणपतिभिरात्तविग्रहैः  ।
शूलपरशुशरचापभृतैर्महती वनेचरचमूर्विनिर्ममे  ॥ १२.४३ ॥

विरचय्य काननविभागमनुगिरमथेश्वराज्ञया  ।
भीमनिनदपिहितोरुभुवः परितोऽपदिश्य मृगयां प्रतस्थिरे  ॥ १२.४४ ॥

क्षुभिताभिनिःसृतविभिन्न- शकुनिमृगयूथनिःस्वनैः  ।
पूर्णपृथुवनगुहाविवरः सहसा भयादिव ररास भूधरः  ॥ १२.४५ ॥

न विरोधिनी रुषमियाय पथि मृगविहङ्गसंहतिः  ।
घ्नन्ति सहजमपि भूरिभियः सममागताः सपदि वैरमापदः  ॥ १२.४६ ॥

चमरीगणैर्गणबलस्य बलवति भयेऽप्युपस्थिते  ।
वंशविततिषु विषक्तपृथु- प्रियबालवालधिभिराददे धृतिः  ॥ १२.४७ ॥

हरसैनिकाः प्रतिभयेऽपि गजमदसुगन्धिकेसरैः  ।
स्वस्थमभिददृशिरे सहसा प्रतिबोधजृम्भमुखैर्मृगाधिपैः  ॥ १२.४८ ॥

बिभरांबभूवुरपवृत्त- जठरशफरीकुलाकुलाः  ।
पङ्कविषमिततटाः सरितः करिरुग्णचन्दनरसारुणं पयः  ॥ १२.४९ ॥

महिषक्षतागुरुतमाल- नलदसुरभिः सदागतिः  ।
व्यस्तशुकनिभशिलाकुसुमः प्रणुदन् ववौ वनसदां परिश्रमम्  ॥ १२.५० ॥

मथिताम्भसो रयविकीर्ण- मृदितकदलीगवेधुकाः  ।
क्लान्तजलरुहलताः सरसीर्विदधे निदाघ इव सत्त्वसम्प्लवः  ॥ १२.५१ ॥

इति चालयन्नचलसानु- वनगहनजानुमापतिः  ।
प्राप मुदितहरिणीदशन- क्षतवीरुधं वसतिमैन्द्रसूनवीम्  ॥ १२.५२ ॥

स तमाससाद घननीलमभिमुखमुपस्थितं मुनेः  ।
पित्रनिकषणविभिन्नभुवं दनुजं दधानमथ सौकरं वपुः  ॥ १२.५३ ॥

कच्छान्ते सुरसरितो निधाय सेनामन्वतिः सकतिपयैः किरातवर्यैः  ।
प्रच्छन्नस्तरुगहनैः सगुल्मजालैर्लक्ष्मीवाननुपदमस्य सम्प्रतस्थे  ॥ १२.५४ ॥

वपुषां परमेण भूधराणामथ सम्भाव्यपराक्रमं विभेदे  ।
मृगमाशु विलोकयांचकार स्थिरदंष्ट्रोग्रमुखं महेन्द्रसूनुः  ॥ १३.१ ॥

स्फुटबद्धसटोन्नतिः स दूरादभिधावन्नवधीरितान्यकृत्यः  ।
जयमिच्छति तस्य जातशङ्के मनसीमं मुहुराददे वितर्कम्  ॥ १३.२ ॥

घनपोत्रविदीर्णशालमूलो निबिडस्कन्धनिकाषरुग्णवप्रः  ।
अयमेकचरोऽभिवर्तते मां समरायेव समाजुहूषमाणः  ॥ १३.३ ॥

इह वीतभयास्तपोनुभावाज्जहति व्यालमृगाः परेषु वृत्तिम्  ।
मयि तां सुतरामयं विधत्ते विकृतिः किं नु भवेदियं नु माया  ॥ १३.४ ॥

अथवैष कृतज्ञयेव पूर्वं भृशमासेवितया रुषा न मुक्तः  ।
अवधूय विरोधिनीः किमारान्मृगजातीरभियाति मां जवेन  ॥ १३.५ ॥

न मृगः खलु कोऽप्ययं जिघांसुः स्खलति ह्यत्र तथा भृशं मनो मे  ।
विमलं कलुषीभवच्च चेतः कथयत्येव हितैषिणं रिपुं वा  ॥ १३.६ ॥

मुनिरस्मि निरागसः कुतो मे भयमित्येष न भूतयेऽभिमानः  ।
परवृद्धिषु बद्धमत्सराणां किमिव ह्यस्ति दुरात्मनामलङ्घ्यम्  ॥ १३.७ ॥

दनुजः स्विदयं क्षपाचरो वा वनजे नेति बलं बदस्ति सत्त्वे  ।
अभिभूय तथा हि मेघनीलः सकलं कम्पयतीव शैलराजम्  ॥ १३.८ ॥

अयमेव मृगव्यसत्त्रकामः प्रहरिष्यन्मयि मायया शमस्थे  ।
पृथुभिर्ध्वजिनीस्रवैरकार्षीच्चकितोद्भ्रान्तमृगाणि काननानि  ॥ १३.९ ॥

बहुशः कृतसत्कृतेर्विधातुं प्रियमिच्छन्नथवा सुयोधनस्य  ।
क्षुभितं वनगोचराभियोगाद्गणमाशिश्रियदाकुलं तिरश्चाम्  ॥ १३.१० ॥

अवलीढसनाभिरश्वसेनः प्रसभं खाण्डवजातवेदसा वा  ।
प्रतिकर्तुमुपागतः समन्युः कृतमन्युर्यदि वा वृकोदरेण  ॥ १३.११ ॥

बलशालितया यथा तथा वा धियमुच्छेदपरामयं दधानः  ।
नियमेन मया निबर्हणीयः परमं लाभमरातिभङ्गमाहुः  ॥ १३.१२ ॥

कुरु तात तपांस्यमार्गदायी विजयायेत्यलमन्वशान्मुनिर्माम्  ।
बलिनश्च वधादृतेऽस्य शक्यं व्रसंरक्षणमन्यथा न कर्तुम्  ॥ १३.१३ ॥

इति तेन विचिन्त्य चापनाम प्रथमं पौरुषचिह्नमाललम्बे  ।
उपलब्धगुणः परस्य भेदे सचिवः शुद्ध इवाददे च बाणः  ॥ १३.१४ ॥

अनुभाववता गुरु स्थिरत्वादविसंवादि धनुर्धनंजयेन  ।
स्वबलव्यसनेऽपि पीड्यमानं गुणवन्मित्रमिवानतिं प्रपेदे  ॥ १३.१५ ॥

प्रविकर्षनिनादभिन्नरन्ध्रः पदविष्टम्भनिपीडितस्तदानीम्  ।
अधिरोहति गाण्डिवं महेषौ सकलः संशयमारुरोह शैलः  ॥ १३.१६ ॥

ददृशेऽथ सविस्मयं शिवेन स्थिरपूर्णायतचापमण्डलस्थः  ।
रचितस्तिसृणां पुरां विधातुं वधमात्मेव भयानकः परेषाम्  ॥ १३.१७ ॥

विचकर्ष च संहितेषुरुच्चैश्चरणास्कन्दननामिताचलेन्द्रः  ।
धनुरायतभोगवासुकिज्या- वदनग्रन्थिविमुक्तवह्नि शम्भुः  ॥ १३.१८ ॥

स भवस्य भवक्षयैकहेतोः सितसप्तेश्च विधास्यतोः सहार्थम्  ।
रिपुराप पराभवाय मध्यं प्रकृतिप्रत्यययोरिवानुबन्धः  ॥ १३.१९ ॥

अथ दीपितवारिवाहवर्त्मा रववित्रासितवारणादवार्यः  ।
निपपात जवादिषु पिनाकान्महतोऽभ्रादिव वैद्युतः कृशानुः  ॥ १३.२० ॥

व्रजतोऽस्य बृहत्पतत्त्रजन्मा कृततार्क्ष्योपनिपातवेगशङ्कः  ।
प्रतिनादमहान्महोरगाणां हृदयश्रोत्रभिदुत्पपात नादः  ॥ १३.२१ ॥

नयनादिव शूलिनः प्रवृत्तैर्मनसोऽप्याशुतरं यतः पिशङ्गैः  ।
विदधे विलसत्तडिल्लताभैः किरणैर्व्योमनि मार्गणस्य मार्गः  ॥ १३.२२ ॥

अपयन् धनुषः शिवान्तिकस्थैर्विवरेसद्भिरभिख्यया जिहानः  ।
युगपद्ददृशे विशन् वराहं तदुपोढैश्च नभश्चरैः पृषत्कः  ॥ १३.२३ ॥

स तमालनिभे रिपौ सुराणां घननीहार इवाविषक्तवेगः  ।
भयविप्लुतमीक्षितो नभःस्थैर्जगतीं ग्राह इवापगां जगाहे  ॥ १३.२४ ॥

सपदि प्रियरूपपर्वरेखः सितलोहाग्रनखः खमाससाद  ।
कुपितान्तकतर्जनाङ्गुलिश्रीर्व्यथयन् प्राणभृतः कपिध्वजेषु  ॥ १३.२५ ॥

परमास्त्रपरिग्रहोरुतेजः स्फुरदुल्काकृति विक्षिपन् वनेषु  ।
स जवेन पतन् परःशतानां पततां व्रात इवारवं वितेने  ॥ १३.२६ ॥

अविभावितनिष्क्रमप्रयाणः शमितायाम इवातिरंहसा सः  ।
सह पूर्वतरं नु चित्तवृत्तेरपतित्वा नु चकार लक्ष्यभेदम्  ॥ १३.२७ ॥

स वृषध्वजसायकावभिन्नं जयहेतुः प्रतिकायमेषणीयम्  ।
लघु साधयितुं शरः प्रसेहे विधिनेवार्थमुदीरितं प्रयत्नः  ॥ १३.२८ ॥

अविवेकवृथाश्रमाविवार्थं क्षयलोभाविव संश्रितानुरागम्  ।
विजिगीषुमिवानयप्रमादाववसादं विशिखौ विनिन्यतुस्तम्  ॥ १३.२९ ॥

अथ दीर्घतमं तमः प्रवेक्ष्यन् सहसा रुग्ण्रयः स सम्भ्रमेण  ।
निपतन्तमिवोष्णरश्मिमुर्व्यां वलयीभूततरुं धरां च मेने  ॥ १३.३० ॥

स गतः क्षितिमुष्णशोणितार्द्रः खुरदंष्ट्राग्रनिपातदारिताश्मा  ।
असुभिः क्षणमीक्षितेन्द्रसूनिर्विहितामर्षगुरुध्वनिर्निरासे  ॥ १३.३१ ॥

स्फुटपौरुषमापपात पार्थस्तमथ प्राज्यशरः शरं जिघृक्षुः  ।
न तथा कृतवेदिनां करिष्यन् प्रियतामेति यथा कृतावदानः  ॥ १३.३२ ॥

उपकार इवासति प्रयुक्तः स्थितिमप्राप्य मृगे गतः प्रणाशम्  ।
कृतशक्तिरवाङ्मुखो गुरुत्वाज्जनितव्रीड इवात्मपौरुषेण  ॥ १३.३३ ॥

स समुद्धरता विचिन्त्य तेन स्वरुचं कीर्तिमिवोत्तमां दधानः  ।
अनुयुक्त इव स्ववार्तमुच्चैः परिरेभे नु भृशं विलोचनाभ्याम्  ॥ १३.३४ ॥

तत्र कार्मुकभृतं महाभुजः पश्यति स्म सहसा वनेचरम्  ।
संनिकाशयितुमग्रतः स्थितं शासनं कुसुमचापविद्विषः  ॥ १३.३५ ॥

स प्रयुज्य तनये महीपतेरात्मजातिसदृशीं किलानतिम्  ।
सान्त्वपूर्वमभिनीतिहेतुकं वक्तुमित्थमुपचक्रमे वचः  ॥ १३.३६ ॥

शान्तता विनययोगि मानसं भूरिधाम विमलं तपः श्रुतम्  ।
प्राह ते नु सदृशी दिवौकसामन्ववायमवदातमाकृतिः  ॥ १३.३७ ॥

दीपितस्त्वमनुभावसम्पदा गौरवेण लघयन्महीभृतः  ।
राजसे मुनिरपीह कारयन्नाधिपत्यमिव शातमन्यवम्  ॥ १३.३८ ॥

तापसोऽपि विभुतामुपेयिवानास्पदं त्वमसि सर्वसम्पदाम्  ।
दृश्यते हि भवतो विना जनैरन्वितस्य सचिवैरिव द्युतिः  ॥ १३.३९ ॥

विस्मयः क इव वा जयश्रिया नैव मुक्तिरपि ते दवीयसी  ।
ईप्सितस्य न भवेदुपाश्रयः कस्य निर्जितरजस्तमोगुणः  ॥ १३.४० ॥

ह्रेपयन्नहिमतेजसं त्विषा स त्वमित्थमुपपन्नपौरुषः  ।
हर्तुमर्हसि वराहभेदिनं नैनमस्मदधिपस्य सायकम्  ॥ १३.४१ ॥

स्मर्यते तनुभृतां सनातनं न्याय्यमाचरितमुत्तमैर्नृभिः  ।
ध्वंसते यदि भवादृशस्ततः कः प्रयातु वद तेन वर्त्मना  ॥ १३.४२ ॥

आकुमारमुपदेष्टुमिच्छवः संनिवृत्तिमपथान्महापदः  ।
योगशक्तिजितजन्ममृत्यवः शीलयन्ति यतयः सुशीलताम्  ॥ १३.४३ ॥

तिष्ठतां तपसि पुण्यमासजन् सम्पदोऽनुगुणयन् सुखैषिणाम्  ।
योगिनां परिणमन् विमुक्तये केन नास्तु विनयः सतां प्रियः  ॥ १३.४४ ॥

नूनमत्रभवतः शराकृतिं सर्वथायमनुयाति सायकः  ।
सोऽयमित्यनुपपन्नसंशयः कारितस्त्वमपथे पदं यया  ॥ १३.४५ ॥

अन्यदीयविशिखे न केवलं निःस्पृहस्य भवितव्यमाहृते  ।
निघ्नतः परनिबर्हितं मृगं व्रीडितव्यमपि ते सचेतसः  ॥ १३.४६ ॥

संततं निशमयन्त उत्सुका यैः प्रयान्ति मुदमस्य सूरयः  ।
कीर्तितानि हसितेऽपि तानि यं व्रीडयन्ति चरितानि मानिनम्  ॥ १३.४७ ॥

अन्यदोषमिव सः स्वकं गुणं ख्यापयेत्कथमधृष्टताजडः  ।
उच्यते स खलु कार्यवत्तया धिग्विभिन्नबुधसेतुमर्थिताम्  ॥ १३.४८ ॥

दुर्वचं तदथ मा स्म भून्मृगस्त्वावसौ यदकरिष्यदोजसा  ।
नैनमाशु यदि वाहिनीपतिः प्रत्यपत्स्यत शितेन पत्त्रिणा  ॥ १३.४९ ॥
को न्विमं हरितुरङ्गमायुध- स्थेयसीं दधतमङ्गसंहतिम्  ।
वेगवत्तरमृते चमूपतेर्हन्तुमर्हति शरेण दंष्ट्रिणम्  ॥ १३.५० ॥

मित्रमिष्टमुपकारि संशये मेदिनीपतिरयं तथा च ते  ।
तं विरोध्य भवता निरासि मा सज्जनैकवसतिः कृतज्ञता  ॥ १३.५१ ॥

लभ्यमेकसुकृतेन दुर्लभा रक्षितारमसुरक्ष्यभूतयः  ।
स्वन्तमन्तविरसा जिगीषतां मित्रलाभमनु लाभसम्पदः  ॥ १३.५२ ॥

चञ्चलं वसु नितान्तमुन्नता मेदिनीमपि हरन्त्यरातयः  ।
भूधरस्थिरमुपेयमागतं मावमंस्त सुहृदं महीपतिम्  ॥ १३.५३ ॥

जेतुमेव भवता तपस्यते नायुधानि दधते मुमुक्षवः  ।
प्राप्स्यते च सकलं महीभृता संगतेन तपसः फलं त्वया  ॥ १३.५४ ॥

वाजिभूमिरिभराजकाननं सन्ति रत्ननिचयाश्च भूरिशः  ।
काञ्चनेन किमिवास्य पत्त्रिणा केवलं न सहते विलङ्घनम्  ॥ १३.५५ ॥

सावलेपमुपलिप्सते परैरभ्युपैति विकृतिं रजस्यपि  ।
अर्थितस्तु न महान् समीहते जीवितं किमु धनं धनायितुम्  ॥ १३.५६ ॥

तत्तदीयविशिखातिसर्जनादस्तु वां गुरु यदृच्छयागतम्  ।
राघवप्लवगराजयोरिव प्रेम युक्तमितरेतराश्रयम्  ॥ १३.५७ ॥

नाभियोक्तुमनृतं त्वमिष्यते कस्तपस्विविशिखेषु चादरः  ।
सन्ति भूभृति शरा हि नः परे ये पराक्रमवसूनि वज्रिणः  ॥ १३.५८ ॥

मार्गणैरथ तव प्रयोजनं नाथसे किमु पतिं न भूभृतः  ।
त्वद्विधं सुहृदमेत्य स अर्थिनं किं न यच्छति विजित्य मेदिनीम्  ॥ १३.५९ ॥

तेन सूरिरुपकारिताधनः कर्तुमिच्छति न याचितं वृथा  ।
सीदतामनुभवन्निवार्थिनां वेद यत्प्रणयभङ्गवेदनाम्  ॥ १३.६० ॥

शक्तिरर्थपतिषु स्वयंग्रहं प्रेम कारयति वा निरत्ययम्  ।
कारणद्वयमिदं निरस्यतः प्रार्थनाधिकबले विपत्फला  ॥ १३.६१ ॥

अस्त्रवेदमधिगम्य तत्त्वतः कस्य चेह भुजवीर्यशालिनः  ।
जामदग्न्यमपहाय गीयते तापसेषु चरितार्थमायुधम्  ॥ १३.६२ ॥

अभ्यघानि मुनिचापलात्त्वया यन्मृगः क्षितिपतेः परिग्रहः  ।
अक्षमिष्ट तदयं प्रमाद्यतां संवृणोति खलु दोषमज्ञता  ॥ १३.६३ ॥

जन्मवेषतपसां विरोधिनीं मा कृथाः पुनरमूमपक्रियाम्  ।
आपदेत्युभयलोकदूषणी वर्तमानमपथे हि दुर्मतिम्  ॥ १३.६४ ॥

यष्टुमिच्छसि पितॄन्न साम्प्रतं संवृतोऽर्चिचयिषुर्दिवौकसः  ।
दातुमेव पदवीमपि क्षमः किं मृगेऽङ्ग विशिखं न्यवीविशः  ॥ १३.६५ ॥

सज्जनोऽसि विजहीहि चापलं सर्वदा क इव वा सहिष्यते  ।
वारिधीनिव युगान्तवायवः क्षोभयन्त्यनिभृता गुरूनपि  ॥ १३.६६ ॥

अस्त्रवेदविदयं महीपतिः पर्वतीय इति मावजीगणः  ।
गोपितुं भुवमिमां मरुत्वता शैलवासमनुनीय लम्भितः  ॥ १३.६७ ॥

तत्तितिक्षितमिदं मया मुनेरित्यवोचत वचश्चमूपतिः  ।
बाणमत्रभवते निजं दिशन्नाप्नुहि त्वमपि सर्वसम्पदः  ॥ १३.६८ ॥

आत्मनीनमुपतिष्ठते गुणाः सम्भवन्ति विरमन्ति चापदः  ।
इत्यनेकफलभाजि मा स्म भूदर्थिता कथमिवार्यसंगमे  ॥ १३.६९ ॥

दृश्यतामयमनोकहान्तरे तिग्महेतिपृतनाभिरन्वितः  ।
साहिवीचिरिव सिन्धुरुद्धतो भूपतिः समयसेतुवारितः  ॥ १३.७० ॥

सज्यं धनुर्वहति योऽहिपतिस्थवीयः स्थेयाञ्जयन् हरितुरङ्गमकेतुलक्ष्मीम्  ।
अस्यानुकूलय मतिं मतिमन्ननेन सख्या सुखं समभियास्यसि चिन्तितानि  ॥ १३.७१ ॥

ततः किरातस्य वचोभिरुद्धतैः पराहतः शैल इवार्णवाम्बुभिः  ।
जहौ न धैर्यं कुपितोऽपि पाण्डवः सुदुर्ग्रहान्तःकरणा हि साधवः  ॥ १४.१ ॥

सलेशमुल्लिङ्गितशात्रवेङ्गितः कृती गिरां विस्तरतत्त्वसंग्रहे  ।
अयं प्रमाणीकृतकालसाधनः प्रशान्तसंरम्भ इवाददे वचः  ॥ १४.२ ॥

विविक्तवर्णाभरणा सुखश्रुतिः प्रसादयन्ती हृदयान्यपि द्विषाम्  ।
प्रवर्तते नाकृतपुण्यकर्मणां प्रसन्नगम्भीरपदा सरस्वती  ॥ १४.३ ॥

भवन्ति ते सभ्यतमा विपश्चितां मनोगतं वाचि निवेशयन्ति ये  ।
नयन्ति तेष्वप्युपपन्ननैपुणा गम्भीरमर्थं कतिचित्प्रकाशताम्  ॥ १४.४ ॥

स्तुवन्ति गुर्वीमभिधेयसम्पदं विशुद्धिमुक्तेरपरे विपश्चितः  ।
इति स्थितायां प्रतिपूरुषं रुचौ सुदुर्लभाः सर्वमनोरमा गिरः  ॥ १४.५ ॥

समस्य सम्पादयता गुणैरिमां त्वया समारोपितभार भारतीम्  ।
प्रगल्भमात्मा धुरि धुर्य वाग्मिनां वनचरेणापि सताधिरोपितः  ॥ १४.६ ॥

प्रयुज्य सामाचरितं विलोभनं भयं विभेदाय धियः प्रदर्शितम्  ।
तथाभियुक्तं च शिलीमुखार्थिना यथेतरन्न्याय्यमिवावभासते  ॥ १४.७ ॥

विरोधि सिद्धेरिति कर्तुमुद्यतः स वारितः किं भवता न भूपतिः  ।
हिते नियोज्यः खलु भूतिमिच्छता सहार्थनाशेन नृपोऽनुजीविना  ॥ १४.८ ॥

ध्रुवं प्रणाशः प्रहितस्य पत्त्रिणः शिलोच्चये तस्य विमार्गणं नयः  ।
न युक्तमत्रार्यजनातिलङ्घनं दिशत्यपायं हि सतामतिक्रमः  ॥ १४.९ ॥

अतीतसंख्या विहिता ममाग्निना शिलामुखाः खाण्डवमत्तुमिच्छता  ।
अनादृतस्यामरसायकेष्वपि स्थिता कथं शैलजनाशुगे धृतिः  ॥ १४.१० ॥

यदि प्रमाणीकृतमार्यचेष्टितं किमित्यदोषेण तिरस्कृता वयम्  ।
अयातपूर्वा परिवादगोचरं सतां हि वाणी गुणमेव भाषते  ॥ १४.११ ॥

गुणापवादेन तदन्यरोपणाद्भृशाधिरूढस्य समञ्जसं जनम्  ।
द्विधेव कृत्वा हृदयं निगूहतः स्फुरदसाधोर्विवृणोति वागसिः  ॥ १४.१२ ॥

वनाश्रयाः कस्य मृगाः परिग्रहाः शृणाति यस्तान् प्रसभेन तस्य ते  ।
प्रहीयतामत्र नृपेण मानिता न मानिता चास्ति भवन्ति च श्रियः  ॥ १४.१३ ॥

न वर्त्म कस्मैचिदपि प्रदीयतामिति व्रतं मे विहितं महर्षिणा  ।
जिघांसुरस्मान्निहतो मया मृगो व्रताभिरक्षा हि सतामलंक्रिया  ॥ १४.१४ ॥

मृगान् विनिघ्नन्मृगयुः स्वहेतुना कृतोपकारः कथमिच्छतां तपः  ।
कृपेति चेदस्तु मृगः क्षतः क्षणादनेन पूर्वं न मयेति का गतिः  ॥ १४.१५ ॥

अनायुधे सत्त्वजिघांसिते मुनौ कृपेति वृत्तिर्महतामकृत्रिमा  ।
शरासनं बिभ्रति सज्यसायकं कृतानुकम्पः स कथं प्रतीयते  ॥ १४.१६ ॥

अथो शरस्तेन मदर्थमुज्झितः फलं च तस्य प्रतिकायसाधनम्  ।
अविक्षते तत्र मयात्मसात्कृते कृतार्थता नन्वधिका चमूपतेः  ॥ १४.१७ ॥

यदात्थ कामं भवता स याच्यतामिति क्षमं नैतदनल्पचेतसाम्  ।
कथं प्रसह्याहरणैषिणां प्रियः परावनत्या मलिनीकृताः श्रियः  ॥ १४.१८ ॥

अभूतमासज्य विरुद्धमीहितं बलादलभ्यं तव लिप्सते नृपः  ।
विजानतोऽपि ह्यनयस्य रौद्रतां भवत्यपाये परिमोहिनी मतिः  ॥ १४.१९ ॥

असिः शरा वर्म धनुश्च नोच्चकैर्विविच्य किं प्रार्थितमीश्वरेण ते  ।
अथास्ति शक्तिः कृतमेव याच्ञया न दूषितः शक्तिमतां स्वयंग्रहः  ॥ १४.२० ॥

सखा स युक्तः कथितः कथं त्वया यदृच्छयासूयति यस्तपस्यते  ।
गुणार्जनोच्छ्रायविरुद्धबुद्धयः प्रकृत्यमित्रा हि सतामसाधवः  ॥ १४.२१ ॥

वयं क्व वर्णाश्रमरक्षणोचिताः क्व जातिहीना मृगजीवितच्छिदः  ।
सहापकृष्टैर्महतां न संगतं भवन्ति गोमायुसखा न दन्तिनः  ॥ १४.२२ ॥

परोऽवजानाति यदज्ञताजडस्तदुन्नतानां न विहन्ति धीरताम्  ।
समानवीर्यान्वयपौरुषेषु यः करोत्यतिक्रान्तिमसौ तिरस्क्रिया  ॥ १४.२३ ॥

यदा विगृह्णाति हतं तदा यशः करोति मैत्रीमथ दूषिता गुणाः  ।
स्थितिं समीक्ष्योभयथा परीक्षकः करोत्यवज्ञोपहतं पृथग्जनम्  ॥ १४.२४ ॥

मया मृगान् हन्तुरनेन हेतुना विरुद्धमाक्षेपवचस्तितिक्षितम्  ।
शरार्थमेष्यत्यथ लप्स्यते गतिं शिरोमणिं दृष्टिविषाज्जिघृक्षतः  ॥ १४.२५ ॥

इतीरिताकूतमनीलवाजिनं जयाय दूतः प्रतितर्ज्य तेजसा  ।
ययौ समीपं ध्वजिनीमुपेयुषः प्रसन्नरूपस्य विरूपचक्षुषः  ॥ १४.२६ ॥

ततोऽपवादेन पताकिनीपतेश्चचाल निर्ह्रादवती महाचमूः  ।
युगान्तवाताभिहतेव कुर्वती निनादमम्भोनिधिवीचिसंहतिः  ॥ १४.२७ ॥

रणाय जैत्रः प्रदिशन्निव त्वरां तरङ्गितालम्बितकेतुसंततिः  ।
पुरो बलानां सघनाम्बुशीकरः शनैः प्रतस्थे सुरभिः समीरणः  ॥ १४.२८ ॥

जयारवक्ष्वेडितनादमूर्छितः शरासनज्यातलवारणध्वनिः  ।
असम्भवन्भूधरराजकुक्षिषु प्रकम्पयन् गामवतस्तरे दिशः  ॥ १४.२९ ॥

निशातरौद्रेषु विकासतां गतैः प्रदीपयद्भिः ककुभामिवान्तरम्  ।
वनेसदां हेतिषु भिन्नविग्रहैर्विपुस्फुरे रश्मिमतो मरीचिभिः  ॥ १४.३० ॥

उदूढवक्षःस्थगितैकदिङ्मुखो विकृष्टविस्फारितचापमण्डलः  ।
वितत्य पक्षद्वयमायतं बभौ विभुर्गुणानामुपरीव मध्यगः  ॥ १४.३१ ॥

सुगेषु दुर्गेषु च तुल्यविक्रमैर्जवादहंपूर्विकया यियासुभिः  ।
गणैरविच्छेदनिरुद्धमाबभौ वनं निरुच्छ्वासमिवाकुलाकुलम्  ॥ १४.३२ ॥

तिरोहितश्वभ्रनिकुञ्चरोधसः समश्नुवानाः सहसातिरिक्तताम्  ।
किरातसैन्यैरपिधाय रेचिता भुवः क्षणं निम्नतयेव भेजिरे  ॥ १४.३३ ॥

पृथूरुपर्यस्तबृहल्लताततिर्जवानिलाघूर्णितशालचन्दना  ।
गणाधिपानां परितः प्रसारिणी वनान्यवाञ्चीव चकार संहतिः  ॥ १४.३४ ॥

ततः सदर्पं प्रतनुं तपस्यया मदस्रुतिक्षाममिवैकवारणम्  ।
परिज्वलन्तं निधनाय भूभृतां दहन्तमाशा इव जातवेदसम्  ॥ १४.३५ ॥

अनादरोपात्तधृतैकसायकं जयेऽनुकूले सुहृदीव सस्पृहम्  ।
शनैरपूर्णप्रतिकारपेलवे निवेशयन्तं नयने बलोदधौ  ॥ १४.३६ ॥

निषण्णमापत्प्रतिकारकारणे शरासने धैर्य इवानपायिनि  ।
अलङ्घनीयं प्रकृतावपि स्थितं निवातनिष्कम्पमिवापगापतिम्  ॥ १४.३७ ॥

उपेयुषीं बिभ्रतमन्तकद्युतिं वधाददूरे पतितस्य दंष्ट्रिणः  ।
पुरः समावेशितसत्पशुं द्विजैः पतिं पशूनामिव हूतमध्वरे  ॥ १४.३८ ॥

निजेन नीतं विजितान्यगौरवं गभीरतां धैर्यगुणेन भूयसा  ।
वनोदयेनेव घनोरुवीरुधा समन्धकारीकृतमुत्तमाचलम्  ॥ १४.३९ ॥

महर्षभस्कन्धमनूनकंधरं बृहच्छिलावप्रघनेन वक्षसा  ।
समुज्जिहीर्षुं जगतीं महाभरां महावराहं महतोऽर्णवादिव  ॥ १४.४० ॥

हरिन्मणिश्याममुदग्रविग्रहं प्रकाशमानं परिभूय देहिनः  ।
मनुष्यभावे पुरुषं पुरातनं स्थितं जलादर्श इवांशुमालिनम्  ॥ १४.४१ ॥

गुरुक्रियारम्भफलैरलंकृतं गतिं प्रतापस्य जगत्प्रमाथिनः  ।
गणाः समासेदुरनीलवाजिनं तपात्यये तोयघना घना इव  ॥ १४.४२ ॥

यथास्वमाशंसितविक्रमाः पुरा मुनिप्रभावक्षततेजसः परे  ।
ययुः क्षणादप्रतिपत्तिमूढतां महानुभावः प्रतिहन्ति पौरुषम्  ॥ १४.४३ ॥

ततः प्रजह्रे सममेव तत्र तैरपेक्षितान्योन्यबलोपपत्तिभिः  ।
महोदयानामपि संघवृत्तितां सहायसाध्याः प्रदिशन्ति सिद्धयः  ॥ १४.४४ ॥

किरातसैन्यादुरुचापनोदिताः समं समुत्पेतुरुपात्तरंहसः  ।
महावनादुन्मनसः खगा इव प्रवृत्तपत्त्रध्वनयः शिलीमुखाः  ॥ १४.४५ ॥

गभीररन्ध्रेषु भृशं महीभृतः प्रतिस्वनैरुन्नमितेन सानुषु  ।
धनुर्निनादेन जवादुपेयुषा विभिद्यमाना इव दध्वनुर्दिशः  ॥ १४.४६ ॥

विधूनयन्ती गहनानि भूरुहां तिरोहितोपान्तनभोदिगन्तरा  ।
महीयसी वृष्टिरिवानिलेरिता रवं वितेने गणमार्गणावलिः  ॥ १४.४७ ॥

त्रयीमृतूनामनिलाशिनः सतः प्रयाति पोषं वपुषि प्रहृष्यतः  ।
रणाय जिष्णोर्विदुषेव सत्वरं घनत्वमीये शिथिलेन वर्मणा  ॥ १४.४८ ॥

पतत्सु शस्त्रेषु वितत्य रोदसी समन्ततस्तस्य धनुर्दुधूषतः  ।
सरोषमुल्केव पपात भीषणा बलेषु दृष्टिर्विनिपातशंसिनी  ॥ १४.४९ ॥

दिशः समूहन्निव विक्षिपन्निव प्रभां रवेराकुलयन्निवानिलम्  ।
मुनिश्चचाल क्षयकालदारुणः क्षितिं सशैलां चलयन्निवेषुभिः  ॥ १४.५० ॥

विमुक्तमाशंसितशत्रुनिर्जयैरनेकमेकावसरं वनेचरैः  ।
स निर्जघानायुधमन्तरा शरैः क्रियाफलं काल इवातिपातितः  ॥ १४.५१ ॥

गतैः परेषामविभावनीयतां निवारयद्भिर्विपदं विदूरगैः  ।
भृशं बभूवोपचितो बृहत्फलैः शरैरुपायैरिव पाण्डुनन्दनः  ॥ १४.५२ ॥

दिवः पृथिव्याः ककुभां नु मण्डलात्पतन्ति बिम्बादुत तिग्मतेजसः  ।
सकृद्विकृष्टादथ कार्मुकान्मुनेः शराः शरीरादिति तेऽभिमेनिरे  ॥ १४.५३ ॥

गणाधिपानामविधाय निर्गतैः परासुतां मर्मविदारणैरपि  ।
जवादतीये हिमवानधोमुखैः कृतापराधैरिव तस्य पत्त्रिभिः  ॥ १४.५४ ॥

द्विषां क्षतीर्याः प्रथमे शिलामुखा विभिद्य देहावरणानि चक्रिरे  ।
न तासु पेते विशिखैः पुनर्मुनेररुंतुदत्वं महतां ह्यगोचरः  ॥ १४.५५ ॥

समुज्झिता यावदराति निर्यती सहैव चापान्मुनिबाणसंहतिः  ।
प्रभा हिमांशोरिव पङ्कजावलिं निनाय संकोचमुमापतेश्चमूम्  ॥ १४.५६ ॥

अजिह्ममोजिष्ठममोघमक्लमं क्रियासु बह्वीषु पृथङ्नियोजितम्  ।
प्रसेहिरे सादयितुं न सादिताः शरौघमुत्साहमिवास्य विद्विषः  ॥ १४.५७ ॥

शिवध्वजिन्यः प्रतियोधमग्रतः स्फुरन्तमुगेषुमयूखमालिनम्  ।
तमेकदेशस्थमनेकदेशगा निदध्युरर्कं युगपत्प्रजा इव  ॥ १४.५८ ॥

मुनेः शरौघेण तदुग्ररंहसा बलं प्रकोपादिव विष्वगायता  ।
विधूनितं भ्रान्तिमियाय सङ्गिनीं महानिलेनेव निदाघजं रजः  ॥ १४.५९ ॥
तपोबलेनैष विधाय भूयसीस्तनूरदृश्याः स्विदिषून्निरस्यति  ।
अमुष्य मायाविहतं निहन्ति नः प्रतीपमागत्य किमु स्वमायुधम्  ॥ १४.६० ॥

हृता गुणैरस्य भयेन वा मुनेस्तिरोहिताः स्वित्प्रहरन्ति देवताः  ।
कथं न्वमी संततमस्य सायका भवन्त्यनेके जलधेरिवोर्मयः  ॥ १४.६१ ॥

जयेन कच्चिद्विरमेदयं रणाद्भवेदपि स्वस्ति चराचराय वा  ।
तताप कीर्णा नृपसूनुमार्गणैरिति प्रतर्काकुलिता पताकिनी  ॥ १४.६२ ॥

अमर्षिणा कृत्यमिव क्षमाश्रयं मदोद्धतेनेव हितं प्रियं वचः  ।
बलीयसा तद्विधिनेव पौरुषं बलं निरस्तं न रराज जिष्णुना  ॥ १४.६३ ॥

प्रतिदिशं प्लवगाधिपलक्ष्मणा विशिखसंहतितापितमूर्तिभिः  ।
रविकरग्लपितैरिव वारिभिः शिवबलैः परिमण्डलता दधे  ॥ १४.६४ ॥

प्रविततशरजालच्छन्नविश्वान्तराले विधुवति धनुराविर्मण्डलं पाण्डुसूनौ  ।
कथमपि जयलक्ष्मीर्भूतभूता विहातुं विषमनयनसेनापक्षपातं विषेहे  ॥ १४.६५ ॥

अथ भूतानि वार्त्रघ्न- शरेभ्यस्तत्र तत्रसुः  ।
भेजे दिशः परित्यक्त- महेष्वासा च सा चमूः  ॥ १५.१ ॥

अपश्यद्भिरिवेशानं रणान्निववृते गणैः  ।
मुह्यतीव हि कृच्छ्रेषु सम्भ्रमज्वलितं मनः  ॥ १५.२ ॥

खण्डिताशंसया तेषां पराङ्मुखतया तया  ।
आविवेश कृपा केतौ कृतोच्चैर्वानरं नरम्  ॥ १५.३ ॥

आस्थामालम्ब्य नीतेषु वशं क्षुद्रेष्वरातिषु  ।
व्यक्तिमायाति महतां माहात्म्यमनुकम्पया  ॥ १५.४ ॥

स सासिः सासुसूः सासो येयायेयाययाययः  ।
ललौ लीलां ललोऽलोलः शशीशशिशुशीः शशन्  ॥ १५.५ ॥

त्रासजिह्मं यतश्चैतान्मन्दमेवान्वियाय सः  ।
नातिपीडयितुं भग्नानिच्छन्ति हि महौजसः  ॥ १५.६ ॥

अथाग्रे हसता साचि- स्थितेन स्थिरकीर्तिना  ।
सेनान्या ते जगदिरे किंचिदायस्तचेतसा  ॥ १५.७ ॥

मा विहासिष्ट समरं समरन्तव्यसंयतः  ।
क्षतं क्षुण्णासुरगणैरगणैरिव किं यशः  ॥ १५.८ ॥

विवस्वदंशुसंश्लेष- द्विगुणीकृततेजसः  ।
अमी वो मोघमुद्गूर्णा हसन्तीव महासयः  ॥ १५.९ ॥

वनेऽवने वनसदां मार्गं मार्गमुपेयुषाम्  ।
वाणैर्बाणैः समासक्तं शङ्केऽशं केन शाम्यति  ॥ १५.१० ॥

पातितोत्तुङ्गमाहात्म्यैः संहृतायतकीर्तिभिः  ।
गुर्वीं कामापदं हन्तुं कृतमावृत्तिसाहसम्  ॥ १५.११ ॥

नासुरोऽयं न वा नागो धरसंस्थो न राक्षसः  ।
ना सुखोऽयं नवाभोगो धरणिस्थो हि राजसः  ॥ १५.१२ ॥

मन्दमस्यन्निषुलतां घृणया मुनिरेष वः  ।
प्रणुदत्यागतावज्ञं जघनेषु पशूनिव  ॥ १५.१३ ॥

न नोननुन्नोऽनुन्नेनो न ना नानानना ननु  ।
नुन्नोऽनुन्नो न नुन्नेनो नानेनानुन्ननुन्न नुत् ॥ १५.१४ ॥

वरं कृतध्वस्तगुणादत्यन्तमगुणः पुमान्  ।
प्रकृत्या ह्यमणिः श्रेयान्नालंकारश्च्युतोपलः  ॥ १५.१५ ॥

स्यन्दना नो चतुरगाः सुरेभा वाविपत्तयः  ।
स्यन्दना नो च तुरगाः सुरेभावा विपत्तयः  ॥ १५.१६ ॥

भवद्भिरधुनाराति- परिहापितपौरुषैः  ।
ह्रदैरिवार्कनिष्पीतैः प्राप्तः पङ्को दुरुत्सहः  ॥ १५.१७ ॥

वेत्रशाककुजे शैलेऽलेशैजेऽकुकशात्रवे  ।
यात किं विदिशो जेतुं तुञ्जेशो दिवि किंतया  ॥ १५.१८ ॥

अयं वः क्लैब्यमापन्नान् दृष्टपृष्ठानरातिना  ।
इच्छतीशश्च्युताचारान् दारानिव निगोपितुम्  ॥ १५.१९ ॥

ननु हो मथना राघो घोरा नाथमहो नु न  ।
तयदातवदा भीमा माभीदा बत दायत  ॥ १५.२० ॥

किं त्यक्तापास्तदेवत्व- मानुष्यकपरिग्रहैः  ।
ज्वलितान्यगुणैर्गुर्वी स्थिता तेजसि मान्यता  ॥ १५.२१ ॥

निशितासिरतोऽभीको न्येजतेऽमरणा रुचा  ।
सारतो न विरोधी नः स्वाभासो भरवानुत  ॥ १५.२२ ॥

तनुवारभसो भास्वानधीरोऽविनतोरसा  ।
चारुणा रमते जन्ये कोऽभीतो रसिताशिनि  ॥ १५.२३ ॥

निर्भिन्नपातिताश्वीय- निरुद्धरथवर्त्मनि  ।
हतद्विपनगष्ठ्यूत- रुधिराम्बुनदाकुले  ॥ १५.२४ ॥

देवाकानिनि कावादे वाहिकास्वस्वकाहि वा  ।
काकारेभभरे काका निस्वभव्यव्यभस्वनि  ॥ १५.२५ ॥

प्रनृत्तशववित्रस्त- तुरगाक्षिप्तसारथौ  ।
मारुतापूर्णतूणीर- विक्रुष्टहतसादिनि  ॥ १५.२६ ॥

ससत्त्वरतिदे नित्यं सदरामर्षनाशिनि  ।
त्वराधिककसन्नादे रमकत्वमकर्षति  ॥ १५.२७ ॥

आसुरे लोकवित्रास- विधायिनि महाहवे  ।
युष्माभिरुन्नतिं नीतं निरस्तमिह पौरुषम्  ॥ १५.२८ ॥

इति शासति सेनान्यां गच्छतस्ताननेकधा  ।
निषिध्य हसता किंचित्तत्र तस्थेऽन्धकारिणा  ॥ १५.२९ ॥

मुनीषुदहनातप्तांल्लज्जया निविवृत्सतः  ।
शिवः प्रह्लादयामास तान्निषेधहिमाम्बुना  ॥ १५.३० ॥

दूनास्तेऽरिबलादूना निरेभा बहु मेनिरे  ।
भीताः शितशराभीताः शंकरं तत्र शंकरम्  ॥ १५.३१ ॥

महेषुजलधौ शत्रोर्वर्तमाना दुरुत्तरे  ।
प्राप्य पारमिवेशानमाशश्वास पताकिनी  ॥ १५.३२ ॥

स बभार रणापेतां चमूं पश्चादवस्थिताम्  ।
पुरः सूर्यादुपावृत्तां छायामिव महातरुः  ॥ १५.३३ ॥

मुञ्चतीशे शराञ्जिष्णौ पिनाकस्वनपूरितः  ।
दध्वान ध्वनयन्नाशाः स्फुटन्निव धराधरः  ॥ १५.३४ ॥

तद्गणा ददृशुर्भीमं चित्रसंस्था इवाचलाः  ।
विस्मयेन तयोर्युद्धं चित्रसंस्था इवाचलाः  ॥ १५.३५ ॥

परिमोहयमाणेन शिक्षालाघवलीलया  ।
जैष्णवी विशिखश्रेणी परिजह्रे पिनाकिना  ॥ १५.३६ ॥

अवद्यन् पत्रिणः शम्भोः सायकैरवसायकैः  ।
पाण्डवः परिचक्राम शिक्षया रणशिक्षया  ॥ १५.३७ ॥

चारचुञ्चुश्चिरारेची चञ्चच्चीररुचा रुचः  ।
चचार रुचिरश्चारु चारैराचारचञ्चुरः  ॥ १५.३८ ॥

स्फुरत्पिशङ्गमौर्वीकं धुनानः स बृहद्धनुः  ।
धृतोल्कानलयोगेन तुल्यमंशुमता बभौ  ॥ १५.३९ ॥

पार्थबाणाः पशुपतेरावव्रुर्विशिखावलिम्  ।
पयोमुच इवारन्ध्राः सावित्रीमंशुसंहतिम्  ॥ १५.४० ॥

शरवृष्टिं विधूयोर्वीमुदस्तां सव्यसाचिना  ।
रुरोध मार्गणैर्मार्गं तपनस्य त्रिलोचनः  ॥ १५.४१ ॥

तेन व्यातेनिरे भीमा भीमार्जनफलाननाः  ।
न नानुकम्प्य विशिखाः शिखाधरजवाससः  ॥ १५.४२ ॥

द्युवियद्गामिनी तार- संरावविहतश्रुतिः  ।
हैमीषुमाला शुशुभे विद्युतामिव संहतिः  ॥ १५.४३ ॥

विलङ्घ्य पत्रिणां पङ्क्तिं भिन्नः शिवशिलीमुखैः  ।
ज्यायो वीर्यं समाश्रित्य न चकम्पे कपिध्वजः  ॥ १५.४४ ॥

जगतीशरणे युक्तो हरिकान्तः सुधासितः  ।
दानवर्षीकृताशंसो नागराज इवाबभौ  ॥ १५.४५ ॥

विफलीकृतयत्नस्य क्षतबाणस्य शम्भुना  ।
गाण्डीवधन्वनः खेभ्यो निश्चचार हुताशनः  ॥ १५.४६ ॥

स पिशङ्गजटावलिः किरन्नुरुतेजः परमेण मन्युना  ।
ज्वलितौषधिजातवेदसा हिमशैलेन समं विदिद्युते  ॥ १५.४७ ॥

शतशो विशिखानवद्यते भृशमस्मै रणवेगशालिने  ।
प्रथयन्ननिवार्यवीर्यतां प्रजिगायेषुमघातुकं शिवः  ॥ १५.४८ ॥

शम्भो धनुर्मण्डलतः प्रवृत्तं तं मण्डलादंशुमिवांशुभर्तुः  ।
निवारयिष्यन् विदधे सिताश्वः शिलीमुखच्छायवृतां धरित्रीम्  ॥ १५.४९ ॥

घनं विदार्यार्जुनबाणपूगं ससारबाणोऽयुगलोचनस्य  ।
घनं विदार्यार्जुनबाणपूगं ससार बाणोऽयुगलोचनस्य  ॥ १५.५० ॥

रुजन् परेषून् बहुधाशुपातिनो मुहुः शरौघैरपवारयन् दिशः  ।
चलाचलोऽनेक इव क्रियावशान्महर्षिसंघैर्बुबुधे धनंजयः  ॥ १५.५१ ॥

विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणा विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः  ।
विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणा विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः  ॥ १५.५२ ॥

सम्पश्यतामिति शिवेन वितायमानं लक्ष्मीवतः क्षितिपतेस्तनयस्य वीर्यम्  ।
अङ्गान्यभिन्नमपि तत्त्वविदां मुनीनां रोमाञ्चमञ्चिततरं बिभराम्बभूवुः  ॥ १५.५३ ॥

ततः किराताधिपतेरलघ्वीमाजिक्रियां वीक्ष्य विवृद्धमन्युः  ।
स तर्कयामास विविक्ततर्कश्चिरं विचिन्वन्निति कारणानि  ॥ १६.१ ॥

मदस्रुतिश्यामितगण्डलेखाः क्रामन्ति विक्रान्तनराधिरूढाः  ।
सहिष्णवो नेह युधामभिज्ञा नागा नगोच्छ्रायमिवाक्षिपन्तः  ॥ १६.२ ॥

विचित्रया चित्रयतेव भिन्नां रुचं रवेः केतनरत्नभासा  ।
महारथौघेन न संनिरुद्धाः पयोदमन्द्रध्वनिना धरित्री  ॥ १६.३ ॥

समुल्लसत्प्रासमहोर्मिमालं परिस्फुरच्चामरफेनपङ्क्ति  ।
विभिन्नमर्यादमिहातनोति नाश्वीयमाशा जलधेरिवाम्भः  ॥ १६.४ ॥

हताहतेत्युद्धतभीष्मघोषैः समुज्झिता योद्धृभिरभ्यमित्रम्  ।
न हेतयः प्राप्ततडित्त्विषः खे विवस्वदंशुज्वलिताः पतन्ति  ॥ १६.५ ॥

अभ्यायतः संततधूमधूम्रं व्यापि प्रभाजालमिवान्तकस्य  ।
रजः प्रतूर्णाश्वरथाङ्गनुन्नं तनोति न व्योमनि मातरिश्वा  ॥ १६.६ ॥

भूरेणुना रासभधूसरेण तिरोहिते वर्त्मनि लोचनानाम्  ।
नास्त्यत्र तेजस्विभिरुत्सुकानामह्नि प्रदोषः सुरसुन्दरीणाम्  ॥ १६.७ ॥

रथाङ्गसंक्रीडितमश्वहेषा बृहन्ति मत्तद्विपबृंहितानि  ।
संघर्षयोगादिव मूर्छितानि ह्रादं निगृह्णन्ति न दुन्दुभीनाम्  ॥ १६.८ ॥

अस्मिन् यशःपौरुषलोलुपानामरातिभिः प्रत्युरसं क्षतानाम्  ।
मूर्छान्तरायं मुहुरुच्छिनत्ति नासारशीतं करिशीकराम्भः  ॥ १६.९ ॥

असृङ्नदीनामुपचीयमानैर्विदारयद्भिः पदवीं ध्वजिन्याः  ।
उच्छ्रायमायान्ति न शोणितौघैः पङ्कैरिवाश्यानघनैस्तटानि  ॥ १६.१० ॥

परिक्षते वक्षसि दन्तिदन्तैः प्रियाङ्कशीता नभसः पतन्ती  ।
नेह प्रमोहं प्रियसाहसानां मन्दारमाला विरलीकरोति  ॥ १६.११ ॥

निषादिसंनाहमणिप्रभौघे परीयमाणे करिशीकरेण  ।
अर्कत्विषोन्मीलितमभ्युदेति न खण्डमाखण्डलकार्मुकस्य  ॥ १६.१२ ॥

महीभृता पक्षवतेव भिन्ना विगाह्य मध्यं परवारणेन  ।
नावर्तमाना निनदन्ति भीममपां निधेराप इव ध्वजिन्यः  ॥ १६.१३ ॥

महारथानां प्रतिदन्त्यनीकमधिस्यदस्यन्दनमुत्थितानाम्  ।
आमूललूनैरतिमन्युनेव मातङ्गहस्तैर्व्रियते न पन्थाः  ॥ १६.१४ ॥

धृतोत्पलापीड इव प्रियायाः शिरोरुहाणां शिथिलः कलापः  ।
न बर्हभारः पतितस्य शङ्कोर्निषादिवक्षःस्थलमातनोति  ॥ १६.१५ ॥

उज्झत्सु संहार इवास्तसंख्यमह्नाय तेजस्विषु जीवितानि  ।
लोकत्रयास्वादनलोलजिह्वं न व्याददात्याननमत्र मृत्युः  ॥ १६.१६ ॥

इयं च दुर्वारमहारथानामाक्षिप्य वीर्यं महतां बलानाम्  ।
शक्तिर्ममावस्यति हीनयुद्धे सौरीव ताराधिपधाम्नि दीप्तिः  ॥ १६.१७ ॥

माया स्विदेषा मतिविभ्रमो वा ध्वस्तं नु मे वीर्यमुताहमन्यः  ।
गाण्डीवमुक्ता हि यथा पुरा मे पराक्रमन्ते न शराः किराते  ॥ १६.१८ ॥

पुंसः पदं मध्यममुत्तमस्य द्विधेव कुर्वन् धनुषः प्रणादैः  ।
नूनं तथा नैषा यथास्य वेषः प्रच्छन्नमप्यूहयते हि चेष्टा  ॥ १६.१९ ॥

धनुः प्रबन्धध्वनितं रुषेव सकृद्विकृष्टा विततेव मौर्वी  ।
संधानमुत्कर्षमिव व्युदस्य मुष्टेरसम्भेद इवापवर्गे  ॥ १६.२० ॥

अंसाववष्टब्धनतौ समाधिः शिरोधराया रहितप्रयासः  ।
धृता विकारांस्त्यजता मुखेन प्रसादलक्ष्मीः शशलाञ्छनस्य  ॥ १६.२१ ॥

प्रहीयते कार्यवशागतेषु स्थानेषु विष्टब्धतया न देहः  ।
स्थितप्रयातेषु ससौष्ठवश्च लक्ष्येषु पातः सदृशः शराणाम्  ॥ १६.२२ ॥
परस्य भूयान् विवरेऽभियोगः प्रसह्य संरक्षणमात्मरन्ध्रे  ।
भीष्मेऽप्यसम्भाव्यमिदं गुरौ वा न सम्भवत्येव वनेचरेषु  ॥ १६.२३ ॥

अप्राकृतस्याहवदुर्मदस्य निवार्यमस्यास्त्रबलेन वीर्यम्  ।
अल्पीयसोऽप्यामयतुल्यवृत्तेर्महापकाराय रिपोर्विवृद्धिः  ॥ १६.२४ ॥

स सम्प्रधार्यैवमहार्यसारः सारं विनेष्यन् सगणस्य शत्रोः  ।
प्रस्वापनास्त्रं द्रुतमाजहार ध्वान्तं घनानद्ध इवार्धरात्रः  ॥ १६.२५ ॥

प्रसक्तदावानलधूमधूम्रा निरुन्धती धाम सहस्ररश्मेः  ।
महावनानीव महातमिस्रा छाया ततानेशबलानि काली  ॥ १६.२६ ॥

आसादिता तत्प्रथमं प्रसह्य प्रगल्भतायाः पदवीं हरन्ती  ।
सभेव भीमा विदधे गणानां निद्रा निरासं प्रतिभागुणस्य  ॥ १६.२७ ॥

गुरुस्थिराण्युत्तमवंशजत्वाद्विज्ञातसाराण्यनुशीलनेन  ।
केचित्समाश्रित्य गुणान् वितानि सुहृत्कुलानीव धनूंषि तस्थुः  ॥ १६.२८ ॥

कृतान्तदुर्वृत्त इवापरेषां पुरः प्रतिद्वन्द्विनि पाण्डवास्त्रे  ।
अतर्कितं पाणितलान्निपेतुः क्रियाफलानीव तदायुधानि  ॥ १६.२९ ॥

अंसस्थलैः केचिदभिन्नधैर्याः स्कन्धेषु संश्लेषवतां तरूणाम्  ।
मदेन मीलन्नयनाः सलीलं नागा इव स्रस्तकरा निषेदुः  ॥ १६.३० ॥

तिरोहितेन्दोरथ शम्भुमूर्ध्नः प्रणम्यमानं तपसां निवासैः  ।
सुमेरुशृङ्गादिव बिम्बमार्कं पिशङ्गमुच्चैरुदियाय तेजः  ॥ १६.३१ ॥

छायां विनिर्धूय तमोमयीं तां तत्त्वस्य संवित्तिरिवापविद्याम्  ।
ययौ विकासं द्युतिरिन्दुमौलेरालोकमभ्यादिशती गणेभ्यः  ॥ १६.३२ ॥

त्विषां ततिः पाटलिताम्बुवाहा सा सर्वतः पूर्वसरीव संध्या  ।
निनाय तेषां द्रुतमुल्लसन्ती विनिद्रतां लोचनपङ्कजानि  ॥ १६.३३ ॥

पृथग्विधान्यस्त्रविरामबुद्धाः शस्त्राणि भूयः प्रतिपेदिरे ते  ।
मुक्ता वितानेन बलाहकानां ज्योतींषि रम्या इव दिग्विभागाः  ॥ १६.३४ ॥

द्यौरुन्ननामेव दिशः प्रसेदुः स्फुटं विसस्रे सवितुर्मयूखैः  ।
क्षयं गतायामिव यामवत्यां पुनः समीयाय दिनं दिनश्रीः  ॥ १६.३५ ॥

महास्त्रदुर्गे शिथिलप्रयत्नं दिग्वारणेनेव परेण रुग्णे  ।
भुजङ्गपाशान् भुजवीर्यशाली प्रबन्धनाय प्रजिघाय जिष्णुः  ॥ १६.३६ ॥

जिह्वाशतान्युल्लसयन्त्यजस्रं लसत्तडिल्लोलविषानलानि  ।
त्रासान्निरस्तां भुजगेन्द्रसेना नभश्चरैस्तत्पदवीं विवव्रे  ॥ १६.३७ ॥

दिङ्नागहस्ताकृतिमुद्वहद्भिर्भोगैः प्रशस्तासितरत्ननीलैः  ।
रराज सर्पावलिरुल्लसन्ती तरङ्गमालेव नभोर्णवस्य  ॥ १६.३८ ॥

निःश्वासधूमैः स्थगितांशुजालं फणावतामुत्फणमण्डलानाम्  ।
गच्छन्निवास्तं वपुरभ्युवाह विलोचनानां सुखमुष्णरश्मिः  ॥ १६.३९ ॥

प्रतप्तचामीकरभासुरेण दिशः प्रकाशेन पिशङ्गयन्त्यः  ।
निश्चक्रमुः प्राणहरेक्षणानां ज्वाला महोल्का इव लोचनेभ्यः  ॥ १६.४० ॥

आक्षिप्तसम्पातमपेतशोभमुद्वह्नि धूमाक्कुलदिग्विभागम्  ।
वृतं नभो भोगिकुलैरवस्थां परोपरुद्धस्य पुरस्य भेजे  ॥ १६.४१ ॥

तमाशु चक्षुःश्रवसां समूहं मन्त्रेण तार्क्ष्योदयकारणेन  ।
नेता नयेनेव परोपजापं निवारयामास पतिः पशूनाम्  ॥ १६.४२ ॥

प्रतिघ्नतीभिः कृतमीलितानि द्युलोकभाजामपि लोचनानि  ।
गरुत्मता संहतिभिर्विहायः क्षणप्रकाशाभिरिवावतेने  ॥ १६.४३ ॥

ततः सुपर्णव्रजपक्षजन्मा नानागतिर्मण्डलयञ्जवेन  ।
जरत्तृणानीव वियन्निनाय वनस्पतीनां गहनानि वायुः  ॥ १६.४४ ॥

मनःशिलाभङ्गनिभेन पश्चान्निरुध्यमानं निकरेण भासाम्  ।
व्यूढैरुरोभिश्च विनुद्यमानं नभः ससर्पेव पुरः खगानाम्  ॥ १६.४५ ॥

दरीमुखैरासवरागताम्रं विकासि रुक्मच्छदधाम पीत्वा  ।
जवानिलाघूर्णितसानुजालो हिमाचलः क्षीब इवाचकम्पे  ॥ १६.४६ ॥

प्रवृत्तनक्तंदिवसंधिदीप्तैर्नभस्तलं गां च पिशङ्गयष्टिः  ।
अन्तर्हितार्कैः परितः पतद्भिश्छायाः समाचिक्षिपिरे वनानाम्  ॥ १६.४७ ॥

स भोगसंघः शममुग्रधाम्नां सैन्येन निन्ये विनतासुतानाम्  ।
महाध्वरे विध्यपचारदोषः कर्मान्तरेणेव महोदयेन  ॥ १६.४८ ॥

साफल्यमस्त्रे रिपुपौरुषस्य कृत्वा गते भाग्य इअवापवर्गम्  ।
अनिन्धनस्य प्रसभं समन्युः समाददेऽस्त्रं ज्वलनस्य जिष्णुः  ॥ १६.४९ ॥

ऊर्ध्वं तिरश्चीनमधश्च कीर्णैर्ज्वालासटैर्लङ्घितमेघपङ्क्तिः  ।
आयस्तसिंहाकृतिरुत्पपात प्राण्यन्तमिच्छन्निव जातवेदाः  ॥ १६.५० ॥

भित्त्वेव भाभिः सवितुर्मयूखाञ्जज्वाल विष्वग्विसृतस्फुलिङ्गः  ।
विदीर्यमाणाश्मनिनादधीरं ध्वनिं वितन्वन्नकृशः कृशानुः  ॥ १६.५१ ॥

चयानिवाद्रीनिव तुङ्गशृङ्गान् क्वचित्पुराणीव हिरण्मयानि  ।
महावनानीव च किंशुकानामत्तान वह्निः पवनानुवृत्त्या  ॥ १६.५२ ॥

मुहुश्चलत्पल्लवलोहिनीभिरुच्चैः शिखाभिः शिखिनोऽवलीढाः  ।
तलेषु मुक्ताविशदा बभूवुः सान्द्राञ्ज्जनश्यामरुचः पयोदाः  ॥ १६.५३ ॥

लिलिक्षतीव क्षयकालरौद्रे लोकं विलोलार्चिषि रोहिताश्वे  ।
पिनाकिना हूतमहाम्बुवाहमस्त्रं पुनः पाशभृतः प्रणिन्ये  ॥ १६.५४ ॥

ततो धरित्रीधरतुल्यरोधसस्तडिल्लतालिङ्गितनीलमूर्तयः  ।
अधोमुखाकाशसरिन्निपातिनीरपः प्रसक्तं मुमुचुः पयोमुचः  ॥ १६.५५ ॥

पराहतध्वस्तशिखे शिखावतो वपुष्यधिक्षिप्तसमिद्धतेजसि  ।
कृतास्पदास्तप्त इवायसि ध्वनिं पयोनिपाताः प्रथमे वितेनिरे  ॥ १६.५६ ॥

महानले भिन्नसिताभ्रपातिभिः समेत्य सद्यः कथनेन फेनताम्  ।
व्रजद्भिरार्द्रेन्धनवत्परिक्षयं जलैर्वितेने दिवि धूमसंततिः  ॥ १६.५७ ॥

स्वकेतुभिः पाण्डुरनीलपाटलैः समागताः शक्रधनुःप्रभाभिदः  ।
असंस्थितामादधिरे विभावसोर्विचित्रचीनांशुकचारुतां त्विषः  ॥ १६.५८ ॥

जलौघसंमूर्छनमूर्छितस्वनः प्रसक्तविद्युल्लसितैधितद्युतिः  ।
प्रशान्तिमेष्यन् धृतधूममण्डलो बभूव भूयानिव तत्र पावकः  ॥ १६.५९ ॥

प्रवृद्धसिन्धूर्मिचयस्थवीयसां चयैर्विभिन्नाः पयसां प्रपेदिरे  ।
उपात्तसंध्यारुचिभिः सरूपतां पयोदविच्छेदलवैः कृशानवः  ॥ १६.६० ॥

उपैत्यनन्तद्युतिरप्यसंशयं विभिन्नमूलोऽनुदयाय संक्षयम्  ।
तथा हि तोयौघविभिन्नसंहतिः स हव्यवाहः प्रययौ पराभवम्  ॥ १६.६१ ॥

अथ विहितविधेयैराशु मुक्ता वितानैरसितनगनितम्बश्यामभासां घनानाम्  ।
विकसदमलधाम्नां प्राप नीलोत्पलानां श्रियमधिकविशुद्धां वह्निदाहादिव द्यौः  ॥ १६.६२ ॥

इति विविधमुदासे सव्यसाची यदस्त्रं बहुसमरनयज्ञः सादयिष्यन्नरातिम्  ।
विधिरिव विपरीतः पौरुषं न्यायवृत्तेः सपदि तदुपनिन्ये रिक्ततां नीलकण्ठः  ॥ १६.६३ ॥

वीतप्रभावतनुरप्यतनुप्रभावः प्रत्याचकाङ्क्ष जयिनीं भुजवीर्यलक्ष्मीम्  ।
अस्त्रेषु भूतपतिनापहृतेषु जिष्णुर्वर्षिष्यता दिनकृतेव जलेषु लोकः  ॥ १६.६४ ॥

अथापदामुद्धरणक्षमेषु मित्रेष्विवास्त्रेषु तिरोहितेषु  ।
धृतिं गुरुश्रीर्गुरुणाभिपुष्यन् स्वपौरुषेणेव शरासनेन  ॥ १७.१ ॥

भूरिप्रभावेण रणाभियोगात्प्रीतो विजिह्मश्च तदीयवृद्ध्या  ।
स्पष्टोऽप्यविस्पष्टवपुःप्रकाशः सर्पन्महाधूम इवाद्रिवह्निः  ॥ १७.२ ॥

तेजः समाश्रित्य परैरहार्यं निजं महन्मित्रमिवोरुधैर्यम्  ।
आसादयन्नस्खलितस्वभावं भीमे भुजालम्बमिवारिदुर्गे  ॥ १७.३ ॥

वंशोचितत्वादभिमानवत्या सम्प्राप्तया सम्प्रियतामसुभ्यः  ।
समक्षमादित्सितया परेण वध्वेव कीर्त्या परितप्यमानः  ॥ १७.४ ॥

पतिं नगानामिव बद्धमूलमुन्मूलयिष्यंस्तरसा विपक्षम्  ।
लघुप्रयत्नं निगृहीतवीर्यस्त्रिमार्गगावेग इवेश्वरेण  ॥ १७.५ ॥

संस्कारवत्त्वाद्रमयत्सु चेतः प्रयोगशिक्षागुणभूषणेषु  ।
जयं यथार्थेषु शरेषु पार्थः शब्देषु भावार्थमिवाशशंसे  ॥ १७.६ ॥

भूयः समाधानविवृद्धतेजा नैवं पुरा युद्धमिति व्यथावान्  ।
स निर्ववामास्रममर्षनुन्नं विषं महानाग इवेक्षणाभ्याम्  ॥ १७.७ ॥

तस्याहवायासविलोलमौलेः संरम्भताम्रायतलोचनस्य  ।
निर्वापयिष्यन्निव रोषतप्तं प्रस्नापयामास मुखं निदाघः  ॥ १७.८ ॥

क्रोधान्धकारान्तरितो रणाय भ्रूभेदरेखाः स बभार तिस्रः  ।
घनोपरुद्धः प्रभवाय वृष्टेरूर्ध्वांशुराजीरिव तिग्मरश्मिः  ॥ १७.९ ॥

स प्रध्वनय्याम्बुदनादि चापं हस्तेन दिङ्नाग इवाद्रिशृङ्गम्  ।
बलानि शम्भोरिषुभिस्तताप चेतांसि चिन्ताभिरिवाशरीरः  ॥ १७.१० ॥

सद्वादितेवाभिनिविष्टबुद्धौ गुणाभ्यसूयेव विपक्षपाते  ।
अगोचरे वागिव चोपरेमे शक्तिः शराणां शितिकण्ठकाये  ॥ १७.११ ॥

उमापतिं पाण्डुसुतप्रणुन्नाः शिलीमुखा न व्यथयांबभूवुः  ।
अभ्युत्थितस्याद्रिपतेर्नितम्बमर्कस्य पादा इव हैमनस्य  ॥ १७.१२ ॥

सम्प्रीयमाणोऽनुबभूव तीव्रं पराक्रमं तस्य पतिर्गणानाम्  ।
विषाणभेदं हिमवानसह्यं वप्रानतस्येव सुरद्विपस्य  ॥ १७.१३ ॥

तस्मै हि भारोद्धरणे समर्थं प्रदास्यता बाहुमिव प्रतापम्  ।
चिरं विषेहेऽभिभवस्तदानीं स कारणानामपि कारणेन  ॥ १७.१४ ॥

प्रत्याहतौजाः कृतसत्त्ववेगः पराक्रमं ज्यायसि यस्तनोति  ।
तेजांसि भानोरिव निष्पतन्ति यशांसि वीर्यज्वलितानि तस्य  ॥ १७.१५ ॥

दृष्टावदानाद्व्यथतेऽरिलोकः प्रध्वंसमेति व्यथिताच्च तेजः  ।
तेजोविहीनं विजहाति दर्पः शान्तार्चिषं दीपमिव प्रकाशः  ॥ १७.१६ ॥

ततः प्रयात्यस्तमदावलेपः स जय्यतायाः पदवीं जिगीषोः  ।
गन्धेन जेतुः प्रमुखागतस्य प्रतिद्विपस्येव मतङ्गजौघः  ॥ १७.१७ ॥

एवं प्रतिद्वन्द्विषु तस्य कीर्तिं मौलीन्दुलेखाविशदां विधास्यन्  ।
इयेष पर्यायजयावसादां रणक्रियां शम्भुरनुक्रमेण  ॥ १७.१८ ॥

मुनेर्विचित्रैरिषुभिः स भूयान्निन्ये वशं भूतपतेर्बलौघः  ।
सहात्मलाभेन समुत्पतद्भिर्जातिस्वभावैरिव जीवलोकः  ॥ १७.१९ ॥

वितन्वतस्तस्य शरान्धकारं त्रस्तानि सैन्यानि रवं निशेमुः  ।
प्रवर्षतः संततवेपथूनि क्षपाघनस्येव गवां कुलानि  ॥ १७.२० ॥

स सायकान् साध्वसविप्लुतानां क्षिपन् परेषामतिसौष्ठवेन  ।
शशीव दोषावृतलोचनानां विभिद्यमानः पृथगाबभासे  ॥ १७.२१ ॥

क्षोभेण तेनाथ गणाधिपानां भेदं ययवाकृतिरीश्वरस्य  ।
तरङ्गकम्पेन महाह्रदानां छायामयस्येव दिनस्य कर्तुः  ॥ १७.२२ ॥

प्रसेदिवांसं न तमाप कोपः कुतः परस्मिन् पुरुषे विकारः  ।
आकारवैषम्यमिदं च भेजे दुर्लक्ष्यचिह्ना महतां हि वृत्तिः  ॥ १७.२३ ॥

विस्फार्यमाणस्य ततो भुजाभ्यां भूतानि भर्त्रा धनुरन्तकस्य  ।
भिन्नाकृतिं ज्यां ददृशुः स्फुरन्तीं क्रुद्धस्य जिह्वामिव तक्षकस्य  ॥ १७.२४ ॥

स्व्यापसव्यध्वनितोग्रचापं पार्थः किराताधिपमाशशङ्के  ।
पर्यायसम्पादितकर्णतालं यन्ता गजं व्यालमिवापराद्धः  ॥ १७.२५ ॥

निजघ्निरे तस्य हरेषुजालैः पतन्ति वृन्दानि शिलीमुखानाम्  ।
ऊर्जस्विभिः सिन्धुमुखागतानि यादांसि यादोभिरिवाम्बुराशेः  ॥ १७.२६ ॥

विभेदमन्तः पदवीनिरोधं विध्वंसनं चाविदितप्रयोगः  ।
नेतारिलोकेषु करोति यद्यत्तत्तच्चकारास्य शरेषु शम्भुः  ॥ १७.२७ ॥

सोढावगीतप्रथमायुधस्य क्रोधोज्झितैर्वेगितया पतद्भिः  ।
छिन्नैरपि त्रासितवाहिनीकैः पेते कृतार्थैरिव तस्य बाणैः  ॥ १७.२८ ॥

अलंकृतानामृजुतागुणेन गुरूपदिष्टां गतिमास्थितानाम्  ।
सतामिवापर्वणि मार्गणानां भङ्गः स जिष्णोर्धृतिमुन्ममाथ  ॥ १७.२९ ॥

बाणच्छिदस्ते विशिखाः स्मरारेरवाङ्मुखीभूतफलाः पतन्तः  ।
अखण्डितं पाण्डवसायकेभ्यः कृतस्य सद्यः प्रतिकारमापुः  ॥ १७.३० ॥

चित्रीयमाणानतिलाघवेन प्रमाथिनस्तान् भवमार्गणानाम्  ।
समाकुलाया निचखान दूरं बाणान् ध्वजिन्या हृदयेष्वरातिः  ॥ १७.३१ ॥

तस्यातियत्नादतिरिच्यमाने पराक्रमेऽन्योन्यविशेषणेन  ।
हन्ता पुरां भूरि पृषत्कवर्षं निरास नैदाघ इवाम्बु मेघः  ॥ १७.३२ ॥

अनामृशन्तः क्वचिदेव मर्म प्रियैषिणानुप्रहिताः शिवेन  ।
सुहृत्प्रयुक्ता इव नर्मवादाः शरा मुनेः प्रीतिकरा बभूवुः  ॥ १७.३३ ॥

अस्त्रैः समानामतिरेकिणीं वा पश्यनीषूणामपि तस्य शक्तिम्  ।
विषादवक्तव्यबलः प्रमाथी स्वमाललम्बे बलमिन्दुमौलिः  ॥ १७.३४ ॥

तपस्तपोवीर्यसमुद्धतस्य पारं यियासोः समरार्णवस्य  ।
महेषुजालान्यखिलानि जिष्णोरर्कः पयांसीव समाचचाम  ॥ १७.३५ ॥

रिक्ते सविस्रम्भमथ्+अर्जुनस्य निषङ्गवक्त्रे निपतात पाणिः  ।
अन्यद्विपापीतजले सतर्षं मतङ्गजस्येव नगाश्मरन्ध्रे  ॥ १७.३६ ॥

च्युते स तस्मिन्निषुधौ शरार्थाद्ध्वस्तार्थसारे सहसेव बन्धौ  ।
तत्कालमोघप्रणयः प्रपेदे निर्वाच्यताकाम इवाभिमुख्यम्  ॥ १७.३७ ॥

आघट्टयामास गतागताभ्यां सावेगमग्राङ्गुलिरस्य तूणौ  ।
विधेयमार्गे मतिरुत्सुकस्य नयप्रयोगाविव गां जिगीषोः  ॥ १७.३८ ॥

बभार शून्याकृतिरर्जुनस्तौ महेषुधी वीतमहेषुजालौ  ।
युगान्तसंशुष्कजलौ विजिह्मः पूर्वापरौ लोक इवाम्बुराशी  ॥ १७.३९ ॥
तेनातिमित्तेन तथा न पार्थस्तयोर्यथा रिक्ततयानुतेपे  ।
स्वामापदं प्रोज्झ्य विपत्तिमग्नं शोचन्ति सन्तो ह्युपकारिपक्षम्  ॥ १७.४० ॥

प्रतिक्रियायै विधुरः स तस्मात्कृच्छ्रेण विश्लेषमियाय हस्तः  ।
पराङ्मुखत्वेऽपि कृतोपकारात्तूणीमुखान्मित्रकुलादिवार्यः  ॥ १७.४१ ॥

पश्चात्क्रिया तूणयुगस्य भर्तुर्जज्ञे तदानीमुपकारिणीव  ।
सम्भावनायामधरीकृतायां पत्युः पुरः साहसमासितव्यम्  ॥ १७.४२ ॥

तं शम्भुराक्षिप्तमहेषुजालं लोहैः शरैर्मर्मसु निस्तुतोद  ।
हृत्तोत्तरं तत्त्वविचारमध्ये वक्तेव दोषैर्गुरुभिर्विपक्षम्  ॥ १७.४३ ॥

जहार चास्मादचिरेण वर्म ज्वलन्मणिद्योतितहैमलेखम्  ।
चण्डः पतङ्गान्मरुदेकनीलं तडित्वतः खण्डमिवाम्बुदस्य  ॥ १७.४४ ॥

विकोशनिर्धौततनोर्महासेः फणावतश्च त्वचि विच्युतायाम्  ।
प्रतिद्विपाबद्धरुषः समक्षं नागस्य चाक्षिप्तमुखच्छदस्य  ॥ १७.४५ ॥

विबोधितस्य ध्वनिना घनानां हरेरपेतस्य च शैलरन्ध्रात् ।
निरस्तधूमस्य च रात्रिवह्नेर्विना तनुत्रेण रुचिं स भेजे  ॥ १७.४६ ॥

अचित्ततायामपि नाम युक्तामनूर्ध्वतां प्राप्य तदीयकृच्छ्रे  ।
महीं गतौ ताविषुधी तदानीं विवव्रतुश्चेतनयेव योगम्  ॥ १७.४७ ॥

स्थितं विशुद्धे नभसीव सत्त्वे धाम्ना तपोवीर्यमयेन युक्तम्  ।
शस्त्राभिघातैस्तमजस्रमीशस्त्वष्टा विवस्वन्तमिवोल्लिलेख  ॥ १७.४८ ॥

संरम्भवेगोज्झितवेदनेषु गात्रेषु बाहिर्यमुपागतेषु  ।
मुनेर्बभूवागणितेषुराशेर्लौहस्तिरस्कार इवात्ममन्युः  ॥ १७.४९ ॥

ततोऽनुपूर्वायतवृत्तबाहुः श्रीमान् क्षरल्लोहितदिग्धदेहः  ।
आस्कन्द्य वेगेन विमुक्तनादः क्षितिं विधुन्वन्निव पार्ष्णिघातैः  ॥ १७.५० ॥

साम्यं गतेनाशनिना मघोनः शशाङ्कखण्डाकृतिपाण्डुरेण  ।
शम्भुं बिभित्सुर्धनुषा जघान स्तम्बं विषाणेन महानिवेभः  ॥ १७.५१ ॥

रयेण सा संनिदधे पतन्ती भवोद्भवेनात्मनि चापयष्टिः  ।
समुद्धता सिन्धुरनेकमार्गा परे स्थितेनौजसि जह्नुनेव  ॥ १७.५२ ॥

विकार्मुकः कर्मसु शोचनीयः परिच्युतौदार्य इवोपचारः  ।
विचिक्षिपे शूलभृता सलीलं स पत्रिभिर्दूरमदूरपातैः  ॥ १७.५३ ॥

उपोढकल्याणफलोऽभिरक्षन् वीरव्रतं पुण्यरणाश्रमस्थः  ।
जपोपवासैरिव संयतात्मा तेपे मुनिस्तैरिषुभिः शिवस्य  ॥ १७.५४ ॥

ततोऽग्रभूमिं व्यवसायसिद्धेः सीमानमन्यैरतिदुस्तरं सः  ।
तेजःश्रियामाश्रयमुत्तमासिं साक्षादहंकारमिवाललम्बे  ॥ १७.५५ ॥

शरानवद्यन्ननवद्यकर्मा चचार चित्रं प्रविचारमार्गैः  ।
हस्तेन निस्त्रिंशभृता स दीप्तः सार्कांशुना वारिधिरूर्मिणेव  ॥ १७.५६ ॥

यथा निजे वर्त्मनि भाति भाभिश्च्यायामयश्चाप्सु सहस्ररश्मिः  ।
तथा नभस्याशु रणस्थलीषु स्पष्टद्विमूर्तिर्ददृशे स भूतैः  ॥ १७.५७ ॥

शिवप्रणुन्नेन शिलीमुखेन त्सरुप्रदेशादपवर्जिताङ्गः  ।
ज्वलन्नसिस्तस्य पपात पाणेर्घनस्य वप्रादिव वैद्युतोऽग्निः  ॥ १७.५८ ॥

आक्षिप्तचापावरणेषुजालश्छिन्नोत्तमासिः स मृधेऽवधूतः  ।
रिक्तः प्रकाशश्च बभूव भूमेरुत्सादितोद्यान इव प्रदेशः  ॥ १७.५९ ॥

स खण्डनं प्राप्य परादमर्षवान् भुजद्वितीयोऽपि विजेतुमिच्छया  ।
ससर्ज वृष्टिं परिरुग्णपादपां द्रवेतरेषां पयसामिवाश्मनाम्  ॥ १७.६० ॥

नीरन्ध्रं परिगमिते क्षयं पृषत्कैर्भूतानामधिपतिना शिलाविताने  ।
उच्छ्रायस्थगितनभोदिगन्तरालं चिक्षेप क्षितिरुहजालमिन्द्रसूनुः  ॥ १७.६१ ॥

निःशेषं शकलितवल्कलाङ्गसारैः कुर्वद्भिर्भुवमभितः कषायचित्राम्  ।
ईशानः सकुसुमपल्लवैर्नगैस्तैरातेने बलिमिव रङ्गदेवताभ्यः  ॥ १७.६२ ॥

उन्मज्जन्मकर इवामारापगाया वेगेन प्रतिमुखमेत्य बाणनद्याः  ।
गाण्डीवी कनकशिलानिभं भुजाभ्यामाजघ्ने विषमविलोचनस्य वक्षः  ॥ १७.६३ ॥

अभिलषत उपायं विक्रमं कीर्तिलक्ष्म्योरसुगममरिसैन्यैरङ्कमभ्यागतस्य  ।
जनक इव शिशुत्वे सुप्रियस्यैकसूनोरविनयमपि सेहे पाण्डवस्य स्मरारिः  ॥ १७.६४ ॥

तत उदग्र इव द्विरदे मुनौ रणमुपेयुषि भीमभुजायुधे  ।
धनुरपास्य सबाणधि शंकरः प्रतिजघान घनैरिव मुष्टिभिः  ॥ १८.१ ॥

हरपृथासुतयोर्ध्वनिरुत्पतन्नमृदुसंवलिताङ्गुलिपाणिजः  ।
स्फुटदनल्पशिलारवदारुणः प्रतिननाद दरीषु दरीभृतः  ॥ १८.२ ॥

शिवभुजाहतिभिन्नपृथुक्षतीः सुखमिवानुबभूव कपिध्वजः  ।
क इव नाम बृहन्मनसां भवेदनुकृतेरपि सत्त्ववतां क्षमः  ॥ १८.३ ॥

व्रणमुखच्युतशोणितशीकर- स्थगितशैलतटाभभुजान्तरः  ।
अभिनवौषसरागभृता बभौ जलधरेण समानमुमापतिः  ॥ १८.४ ॥

उरसि शूलभृतः प्रहिता मुहुः प्रतिहतिं ययुरर्जुनमुष्टयः  ।
भृशरया इव सह्यमहीभृतः पृथुनि रोधसि सिन्धुमहोर्मयः  ॥ १८.५ ॥

निपतितेऽधिशिरोधरमायते सममरत्नियुगेऽयुगचक्षुषः  ।
त्रिचतुरेषु पदेषु किरीटिना लुलितदृष्टि मदादिव चस्खले  ॥ १८.६ ॥

अभिभवोदितमन्युविदीपितः समभिसृत्य भृशं जवमोजसा  ।
भुजयुगेन विभज्य समाददे शशिकलाभरणस्य भुजद्वयम्  ॥ १८.७ ॥

प्रववृतेऽथ महाहवमल्लयोरचलसंचलनाहरणो रणः  ।
करणशृङ्खलसंकलनागुरुर्गुरुभुजायुधगर्वितयोस्तयोः  ॥ १८.८ ॥

अयमसौ भगवानुत पाण्डवः स्थितमवाङ्मुनिना शशिमौलिना  ।
समधिरूढमजेन नु जिष्णुना स्विदिति वेगवशान्मुमुहे गणैः  ॥ १८.९ ॥

प्रचलिते चलितं स्थितमास्थिते विनमिते नतमुन्नतमुन्नतौ  ।
वृषकपिध्वजयोरसहिष्णुना मुहुरभावभयादिव भूभृता  ॥ १८.१० ॥

करणशृङ्खलनिःसृतयोस्तयोः कृतभुजध्वनि वल्गु विवल्गतोः  ।
चरणपातनिपातितरोधरसः प्रससृपुः सरितः परितः स्थलीः  ॥ १८.११ ॥

वियति वेगपरिप्लुतमन्तरा समभिसृत्य रयेण कपिध्वजः  ।
चरणयोश्चरणानमितक्षितिर्निजगृहे तिसृणां जयिनं पुराम्  ॥ १८.१२ ॥

विस्मितः सपदि तेन कर्मणा कर्मणां क्षयकरः परः पुमान्  ।
क्षेप्तुकाममवनौ तमक्लमं निष्पिपेष परिरभ्य वक्षसा  ॥ १८.१३ ॥

तपसा तथा न मुदमस्य ययौ भगवान् यथा विपुलसत्त्वतया  ।
गुणसंहतेः समतिरिक्तमहो निजमेव सत्त्वमुपकारि सताम्  ॥ १८.१४ ॥

अथ हिमशुचिभस्मभूषितं शिरसि विराजितमिन्दुलेखया  ।
स्ववपुरतिमनोहरं हरं दधतमुदीक्ष्य ननाम पाण्डवः  ॥ १८.१५ ॥

सहशरधि निजं तथा कार्मुकं वपुरतनु तथैव संवर्मितम्  ।
निहितमपि तथैव पश्यन्नसिं वृषभगतिरुपाययौ विस्मयम्  ॥ १८.१६ ॥

सिषिचुरवनिमम्बुवाहाः शनैः सुरकुसुममियाय चित्रं दिवः  ।
विमलरुचि भृशं नभो दुन्दुभेर्ध्वनिरखिलमनाहतस्यानशे  ॥ १८.१७ ॥

आसेदुषां गोत्रभिदोऽनुवृत्त्या गोपायकानां भुवनत्रयस्य  ।
रोचिष्णुरत्नावलिभिर्विमानैर्द्यौराचिता तारकितेव रेजे  ॥ १८.१८ ॥

हंसा बृहन्तः सुरसद्मवाहाः संह्रादिकण्ठाभरणाः पतन्तः  ।
चक्रुः प्रयत्नेन विकीर्यमाणैर्व्योम्नः परिष्वङ्गमिवाग्रपक्षैः  ॥ १८.१९ ॥

मुदितमधुलिहो वितानीकृताः स्रज उपरि वितत्य सातानिकीः  ।
जलद इव निषेदिवांसं वृषे मरुदुपसुखयांबभूवेश्वरम्  ॥ १८.२० ॥

कृतधृति परिवन्दितेनोच्चकैर्गणपतिभिरभिन्नरोमोद्गमैः  ।
तपसि कृतफले फलज्यायसी स्तुतिरिति जगदे हरेः सूनुना  ॥ १८.२१ ॥

शरणं भवन्तमतिकारुणिकं भव भक्तिगम्यमधिगम्य जनाः  ।
जितमृत्यवोऽजित भवन्ति भये ससुरासुरस्य जगतः शरणम्  ॥ १८.२२ ॥

विपदेति तावदवसादकरी न च कामसम्पदभिकामयते  ।
न नमन्ति चैकपुरुषं पुरुषास्तव यावदीश न नतिः क्रियते  ॥ १८.२३ ॥

संसेवन्ते दानशीला विमुक्त्य सम्पश्यन्तो जन्मदुःखं पुमांसः  ।
यन्निःसङ्गस्त्वं फलस्यानतेभ्यस्तत्कारुण्यं केवलं न स्वकार्यम्  ॥ १८.२४ ॥

प्राप्यते यदिह दूरमगत्वा यत्फलत्यपरलोकगताय  ।
तीर्थमस्ति न भवार्णवबाह्यं सार्वकामिकमृते भवतस्तत् ॥ १८.२५ ॥

व्रजति शुचि पदं त्वति प्रीतिमान् प्रतिहतमतिरेति घोरां गतिम्  ।
इयमनघ निमित्तशक्तिः परा तव वरद न चित्तभेदः क्वचित् ॥ १८.२६ ॥

दक्षिणां प्रणतदक्षिण मूर्तिं तत्त्वतः शिवकरीमविदित्वा  ।
रागिणापि विहिता तव भक्त्या संस्मृतिर्भव भवत्यभवाय  ॥ १८.२७ ॥

दृष्ट्वा दृश्यान्याचरणीयानि विधाय प्रेक्षाकारी याति पदं मुक्तमपायैः  ।
सम्यग्दृष्टिस्तस्य परं पश्यति यस्त्वां यश्चोपास्ति साधु विधेयं स विधत्ते  ॥ १८.२८ ॥

युक्ताः स्वशक्त्या मुनयः प्रजानां हितोपदेशैरुपकारवन्तः  ।
समुच्छिनत्सि त्वमचिन्त्यधामा कर्माण्युपेतस्य दुरुत्तराणि  ॥ १८.२९ ॥

संनिबद्धमपहर्तुमहार्यं भूरि दुर्गतिभयं भुवनानाम्  ।
अद्भुताकृतिमिमामतिमायस्त्वं बिभर्षि करुणामय मायाम्  ॥ १८.३० ॥

न रागि चेतः परमा विलासिता वधूः शरीरेऽस्ति न चास्ति मन्मथः  ।
नमस्क्रिया चोषसि दातुरित्यहो निसर्गदुर्बोधमिदं तवेहितम्  ॥ १८.३१ ॥

तवोत्तरीयं करिचर्म साङ्गजं ज्वलन्मणिः सारशनं महानहिः  ।
स्रगास्यपङ्क्तिः शवभस्म चन्दनं कला हिमांशोश्च समं चकासति  ॥ १८.३२ ॥

अविग्रहस्याप्यतुलेन हेतुना समेतभिन्नद्वयमूर्ति तिष्ठतः  ।
तवैव नान्यस्य जगत्सु दृश्यते विरुद्धवेषाभरणस्य कान्तता  ॥ १८.३३ ॥

आत्मलाभपरिणामनिरोधैर्भूतसंघ इव न त्वमुपेतः  ।
तेन सर्वभुवनातिग लोके नोपमानमसि नाप्युपेमयः  ॥ १८.३४ ॥

त्वमन्तकः स्थावरजङ्गमानां त्वया जगत्प्राणिति देव विश्वम्  ।
त्वं योगिनां हेतुफले रुणत्सि त्वं कारणं कारणकारणानाम्  ॥ १८.३५ ॥

रक्षोभिः सुरमनुजैर्दितेः सुतैर्वा यल्लोकेष्वविकलमाप्तमाधिपत्यम्  ।
पाविन्याः शरणगतार्तिहारिणे तन्माहात्म्यं भव भवते नमस्क्रियायाः  ॥ १८.३६ ॥

तरसा भुवनानि यो बिभर्ति ध्वनति ब्रह्म यतः परं पवित्रम्  ।
परितो दुरितानि यः पुनीते शिव तस्मै पवनातने नमस्ते  ॥ १८.३७ ॥

भवतः स्मरतां सदासने जयिनि ब्रह्ममये निषेदुषाम्  ।
दहते भवबीजसंततिं शिखिनेऽनेकशिखाय ते नमः  ॥ १८.३८ ॥

आबाधामरणभयार्चिषा चिराय प्लुष्टेभ्यो भव महता भवानलेन  ।
निर्वाणं समुपगमेन यच्छते ते बीजानां प्रभव नमोऽस्तु जीवनाय  ॥ १८.३९ ॥

यः सर्वेषामावरीता वरीयान् सर्वैर्भावैर्नावृतोऽनादिनिष्ठः  ।
मार्गातीतायेन्द्रियाणां नमस्तेऽविज्ञेयाय व्योमरूपाय तस्मै  ॥ १८.४० ॥

अणीयसे विश्वविधारिणे नमो नमोऽन्तिकस्थाय नमो दवीयसे  ।
अतीत्य वाचां मनसां च गोचरं स्थिताय ते तत्पतये नमो नमः  ॥ १८.४१ ॥

असंविदानस्य ममेश संविदां तितिक्षितुं दुश्चरितं त्वमर्हसि  ।
विरोध्य मोहात्पुनरभ्युपेयुषां गतिर्भवानेव दुरात्मनापि  ॥ १८.४२ ॥

आस्तिक्यशुद्धमवतः प्रियधर्म धर्मं धर्मात्मजस्य विहितागसि शत्रुवर्गे  ।
सम्प्राप्नुयां विजयमीश यया समृद्ध्या तां भूतनाथ विभुतां वितराहवेषु  ॥ १८.४३ ॥

इति निगदितवन्तं सूनुमुच्चैर्मघोनः प्रणतशिरसमीशः सादरं सान्त्वयित्वा  ।
ज्वलदनलपरीतं रौद्रमस्त्रं दधानं धनुरुपपदमस्मै वेदमभ्यादिदेश  ॥ १८.४४ ॥

स पिङ्गाक्षः श्रीमान् भुवनमहनीयेन महसा तनुं भीमां बिभ्रत्त्रिगुणपरिवारप्रहरणः  ।
परीत्येशानं त्रिः स्तुतिभिरुपगीतः सुरगणैः सुतं पाण्डोर्वीरं जलदमिव भास्वानभिययौ  ॥ १८.४५ ॥

अथ शशधरमौलेरभ्यनुज्ञामवाप्य त्रिदशपतिपुरोगाः पूर्णकामाय तस्मै  ।
अवितथफलमाशिर्वादमारोपयन्तो विजयि विविधमस्त्रं लोकपाला वितेरुः  ॥ १८.४६ ॥

असंहार्योत्साहं जयिनमुदयं प्राप्य तरसा धुरं गुर्वीं वोढुं स्थितमनवसादाय जगतः  ।
स्वधाम्ना लोकानां तमुपरि कृतस्थानममरास्तपोलक्ष्म्या दीप्तं दिनकृतमिवोच्चैरुपजगुः  ॥ १८.४७ ॥

व्रज जय रिपुलोकं पादपद्मानतः सन् गदित इति शिवेन श्लाघितो देवसंघैः  ।
निजगृहमथ गत्वा सादरं पाण्डुपुत्रो धृतगुरुजयलक्ष्मीर्धर्मसूनुं ननाम  ॥ १८.४८ ॥